TURKSOY Y A YINLARI NO: 1 0

ISBN 975 -7213 -00 -4

95.06.Y .0297.1

\YILHELM ]iAD LO FF

Yayma hazlr]!ayan:
Prof. Dr. Emine Gii:rsoy -Naskali

.~
"'.,
~.
Birinci Baskl 1995
5000 Adet BaSllml§ttr

ISBN 975 -7213 -00 -4

95.06.Y.O297.1

KAMERMATBMCILIK
Tel: 2298767 ANKARA
S unu§ 7
Giri§ 9
Klrglz Tiirk~esi menD ve Tiirkiye Tiirl~~esi ~eviri
I. Manas'ln Dogu§u 17
ll. Almambet'in mtisltiman olup I~r Kok~o'yti terk etmesi
ve Manas'a katIlmasl 21
ffi. Manas ile Er Kok~o'ntin dOvUl§ti,Manas ile KanIkey'in evlenmesi,
oltimti ve yeniden dirili§i 59
IV. Bok-murun 111
V. Kozkaman 155
VI. Semetey'in dogu§u 207
VII. Sem~tey 229
Diizeltmeler ve Notlar 267
indeksler
 SUNU~

TURKSOY (Turk Kultur ve Sanatlan Ortak Yonetimi Genel Mudurlugu), Turk kulturunu, sanatl-
rn, tarihini, kiiltiir ve sanatiirunlerini, tarihi miraslrnve degerlerini ara§tumak, korumak, Tiirk cum-
huriyetleri arasmda kultur ve sanat ili§kilerini gl~li§tirmekve ortak faaliyetler duzenlemek, tarntlcl
yaymlar yapmak amaclyla kurulmu§ uluslararaslbir te§kilattIr. TURKSOY Tiirk Dil Konu§an Ulke-
ler Kiiltiir Bakanlanrnn istanbul, Baku ve Almall'da yaptIklan Bakanlar Konseyi toplantIlannda alI-
nan kararlar neticesinde 12 Temmuz 1993'te J~erbaycan Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti,
KIrgIzistan Cumhuriyeti, Ozbekistan Cumhuriyeti, Turkiye Cumhuriyeti ve Turkmenistan'ln tara-
find an kurulmu§tur. Kuzey KIbns Turk Cumhuriyeti, Ba§kurd.istanCumhuriyeti ve Tataristan Cum-
huriyetide TURKSOY iiyesidir.

Tiirk killtUrii ara§tInlrnall, korunrnah, tanltIlrnah ve gelecek nesillere devredilrnelidir. Bu amaca

hizrnet etrnek iizere TURKSOY, TUrk killtfu'iiniin ternel eserlerini yaymlarnaYl, boylece bu
eserlerinara§tmlrnasml, korunrnasml, tanltllrnaslm ve geleceknesillere devredilrnesini programma
alrnl~tIr. TURKSOY'un ilk yayml olan Manas Destam, KUglZ sozlii halk edebiyaumn en giizel
omegini ve KUglZ kiiltiiriiniin ternel kaynaglm 1e~kileder. Bu destan, KIrglz halkInm baglrnslzhk
rniicadelelerinin yanlsua, Tiirk destanlarmdal<:irnitolojik ozellikleri ve -5arnanizrn unsurlarml
igermektedir. Manas'm kIrk yigidinin kIrk Turk boyunu ternsil ettigi dikkate ahmrsa, Manas
Destanl sadeceKUglz Tiirklerinin degil, biitiin TUrkliigiin bir ansiklopedisidir;

islamiyetten <;okonce yarauldlgl anla§llan Mallas Destanl'nm ruhunu: ozglirltik, baglmslzhk ve

millet olma kavramlannm yanlslra ahlaki ve estetik degerlerolu§turmaktadif. Destan, bu ozelligi ile
glincelligipi korumu§, Klrglz halkmm killtlirel hayaumn devaml1hgml saglayarak buglinku
baglmslz KIrglzistan Cumhuriyeti'nin kurulmasu1azemin haZlrlaml§ur.

Bu nedenle, yaym faaliyetimizi 1995'te lO{)(). Yll kutlamalanm yapacak oldugumuz KUglZ
Ttirk<;esisozlti edebiyatmm bir §aheseriolan Mlanas Destanl ile ba§latmaktan ve Saym Prof. Dr.
Emine Gtirsoy-Naskali'nin btiytik emek ve itina ile yayma hazulaml§ oldugu Manas Destanl'm
Ttirk dtinyasma sunmaktan btiytik mutluluk duyuyoruz. Prof. Dr. Emine Gtirsoy-Naskali'ye TUrk
ktilttirtine yaptlgl bu hizmetten dolaYl te§ekktir~iiyoruz.

Polad Billbilloglu
TURKSOY Genel Mtidtirti
Azerbaycan Cumhuriyeti Killttir Bakanl
,
;
" i
;;
,
~
~t
~'tt,

MANAS DEST ANI

KtrglZ Tiirklerinin milli destarn Olall Manas des1:anI

diinya edebiyatl1Y.nsay1h §aheserleriarasmda
yer ahr. Aynca, diinyanm enureD destanl olmak gibi bir ozelligide Vardlf. Manas aw, bu destanm
kahramanmm adldlf; destan, kahranlanmm awyl.aarnhr, destarnsoyleyen ozanlara da manas<;ladl
verilir. Manas<;llar <;ocuk ya§ta talime girerler. Manas destamm okumak bir sanat, bir meslek
saYlhr. Bu edebiyat abidesini goz1e okuyarak duyulan heyecan ve takdirin yam SIcabir de bir
manas<;ldandinlemek ve 0 sesahenginin biiyiisiill1iitatmak gerekir.

KIrglzlann yur~u Orta Asya'dlr. JEskidonem:lerde KIrglzlar Orta Asya'mn ba§ka yerlerinde
ya~aml~larsada bugiinkii yurtlan Tann daglarmm kuzeyidir. KIrglzistan, kuzey doguda Isslk
goliinii i~ine allr, Klrglzistan'm kuzey hudutIannda C;u ve Talas nehirleri akar. Klrglzistan
Cumhuriyetinin giineyinde C;inBalk Cumhuriyeti bulunur. C;in'in bu bolgesinde Dogu Tiirkistanll
Tiirkler oturur. Gi,iney banda Tacikistan Cumh1Iriyeti, banda Ozbekistan Cumhuriyeti, kuzeyde
Kazakistan Cumhuriy~ti yer allr.

Sovyetler Birliginin <;oztilmesindensonra 19914leeski KIrglZistan Sovyet Sosyalist CiImhuriyeti

baglmSlzl1g1ffiilan etmi§tir. Bu tarihten beri de KIrglzistan Cumhuriyeti, baglIDslz bir devlet
kimligi ile Birle§ik Devletler Toplulugu i<;erisinde kendi iradesini ifade etmektedir. Ba§kenti
Bi§kek'tir. Sovyet doneminde ba§kenteFrunzed,~ni1mekteydi.

KIrglzlann tarih sahnesine c;1kmalan, c;ok eski tarihlere dayanlf. Klrglzlardan ilk olarak C;in
kaynaklan MO 3. yiiZYlhn hadiselerini anlatlfken soz eder. MO 2. yiizyllda yazllan bu kaynaklar
Klrg1zlardan Gekiin adlyla bahseder.Daha somaki yiizylllarda bu kaynaklar Klrglzlan Gengiin,
Kigu, Hegu, Giegu diye adlandlflI'. C;in kaynaldanndaki ilk bilgilere gore KIrglz topraklanm
Hunlular ele gec;irmi§ fakat KlfgJlzlar Hunlulara kar§l tekrar tekrar isyan etmi§lerdir. Hun
imparatorlugunun parc;alanmasmdansonra MS 6. yiizyllda Yenisey nehrinin C;1k1§ noktasmda
kendi devletlerini kurmU§lardlf. Daha soma MS J'. yiizyllda Goktiirk devletine baglanmaya mecbur
kalml§lardlf. Goktiirklerin Orhunl yazltlarmcla Klfglzlann iC; sava§a sebep olan isyankar
tutumqndan.soz edilir. Goktiirk d(~vleti, Uygur, Basmll ve Karluklar tarafmdan y1k1llf. Ba§a
Uygurlar ge~er.,8., yiizyllm ortalarJmdaKIrglzl:lf Uygurlara maglup dii§er ve Uygur devletinin
idaresi alnna girerler. KlfglZlar.. Uygur idaresi altma girdiyseler de' 820-840 ylllarl arasmda
Uygurlara kar§li~yan ederlerve nihayet 840 ylhl1da Uygur devletine son vererek klsa bir slife ic;in
giiney Sibirya ve merkezi Asya'nm hakimi o111rlar,idareleri altmda bulunan topraklar kuzey
10

doguda Baykal goliinden giineyde <;in smlrlanna, giiney bauda Tanndaglan'nm giineyine kadar
UZanlf.

Ktrglzlar 1207'de Cengiz Hanm hiikmti alnna girerler, Altay ve irti~ nehirleri boyuna yerle§irler.
Once Cuci ulusuna sonra da <;agatayulusuna tabi olurlar. 14. ytiZYllm ortalarIndan 15. ytizYllm
sonuna kadar Mogolistan devletine b'agllnl1hklarLdevam eder ve bu zaman i~inde Mogolistan
devletinin en kuzey dogu bolgelerinde yani B~ golii civarmda ve irti~ nehri boyunda otururlar.
16. ytiZYlhn ba§mda Mogolistan devleti ylklhnca KlfglZ boylarI Alatoo daglarIna yerle§irler ve
kendi boy te§kilatlarInl kurarlar. KIrgIzlarm mekam bugtin de bu bolgedir. 14. ytizYlldan onceki
donemler i~in KlrglZlarIn tarihi ile bugtinkii Ktrglzistan topraklarInm tarihini bir saymamak
gerekir.

Daha sonraki yillarda <;arltk Rusyasmm hakimiyetine kar§l direnirler fakat .1876'da Ruslar
Hokand'l almca Klrglzlar da <;arhk Rusyasmatabi olurlar. 1897Endican isyanl ve 1916 isYanl ile
Ruslara kar§l direni§ devam eder. 1917 Bol$l~vik ihtilali ile Klrglzlar Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birligine dahil olurlar.

Manas destanlnm veya Manas desta.nmdaki hadiselerin hangi donemlere ait oldugu konusu
tart1§mahdlf. BaZIlarma gore buradaki hadiseler Hlln donemine baglanmahdlf. Oaha ger<;ek<;ibir
yakla§lmla destanm tarihi zeminini 9.. yiiZYll somasma baglamak daha dogru olur. Ciiveyni'nin
Tarih-i Cihan Gii§a'smda belirtildigi gibi 1 120'lil Yll1ann sonunda Karahitaylar Orta Asya'ya
geldikten ve Karahanlllan ele ge<;irdiktensonra KJrglzlara asker gonderirler. Biiyiik bir ihtimalle
bu donemin olaylan Manas destanmm tarihi kaynagldlf. 16. yiizyllda yaz1lml§ olan Mecmaii't-
tevarih'te Manas'tan Toktaml§ hamn arkada§l olarak soz edilir; yani Manas, tarihi bir §ahsiyet
olarak tanltlhr. Manas destamnm sona erdigi tarih donemini ise 1750 Ylhna rani Oyrat Cungar
devletinin y1klldlgl ylla yerle§tirmek gerekir. (Klrglz tarihi ile ilgili bilgiler i~in O. Karayev, V.
Ploskiv, A. Mokeyev ve diger ara§t1nnacllann i~~toria Klrglzkoy SSR, Frunze 1984, I. cildine
miiracaatediniz).

Ttirk?loji ~ah§ma1annmoncUlerinden ve temel ~~lanndan Wilhelm Radloff (1837-1918), TUrk

boylannrn sozlU edebiyat omeklerini Proben adlyla anIlan dev boyutlu bir derlemede toplayarak
bilim dtinyasma armagan etmi§tir. Bu derlemelerdeki metinlerin ~evirileri ve aynca bir de sozliigU
vardlt. Klrglzca derlemeler Proben'in 5. cildinde ye,rallr.

Rad1offun tesbit ettigi Manas destam Manas'm dogumu i1e ba§lar. ilk bo1Um, Tokrnak'm
gUneyinde bu1unan San Bagl~ baYUDa mensup bir manas~ldan 1869'da der1enmi~tir. ilk once
Manas'm soyu ve dogum yeri belirtilir (1-9), Caklp' ve <;lyn~l ~ocuksuzdur, baba Caklp bir ~ocuk
vermesi i~in Tann'ya yalvanr (10-41), yeni dogan ~ocuga Manas adl verilir ve ~ocugun ge1ecegi
hakkmda kehanetler yapll1r (42-65), b(~~ikte iken klJDU§maya ba§layan Manas kafir1eri yenecegini
bildirir (66-72), baba Caklp oglunun Yt~ti~mesii~iri Bakay'! gorev1endirir, ilerisi i~in tasar1anan iki
gazanm mahiyeti an1atlllr (73-149), Manas ~abucaJ( bUyUyUp yigit bir delikanh olur ve Ka§gar'da
bu1unan <;inlileri haraca baglaYlp doguya sUrer (150-164).
 ~f

11

Almambet, Er Kokc;o ve Ak-erkec; arasmdage~en ili§kiye aynlml§ olan ikinciboltimtin ilk kIsml
(1-1131), dramatik olaylara sahnedir. Germen destaru Nibelungenleid'de oldugu gibi kimsenin
kar§l koyamaya cesaret edemedigi yigit bir kaJ1raman,ev sahibinin sadakatli kanslyla birlikte
olmakla suc;lanmaktadlf. Germen d.estanmdae,' sahibi koca i§in iC;ytiztinii bilmekte fak;at hem
gururu hem de Ortarnmgeregi hadiselereac;1kc;amiidahale edememektedir. KJrglZdestanmdaise ev
sahibi koca (Er Kokc;o), hem kendi klSkanc;miz,LClllinhem de c;evresindekilerin c;evirdigi oyunun
tuzagma dii§er. Suc;lanan yigit AJ.mambet'tir. Almambet, itham altmda kaldlgl zaman bile
dengesinden§a§maz. Oyrot asllh Almambet so~,lu bir ailedendir ve ba§langlc;taLamaist-Budist
dinine mensuptur. Er Kokc;o, Almambet'i Miisliiman yapml§tlr; Almambet de kafir bir hall
olmaktansa Miisliiman bir kole olmaYl yeglediglni ifade etmi§tir. Er Kokc;o'niin akllh kansl Ak-
erkec;,kocasmm menfaatini gozeter,ekAlmamb(~t'epaye vermi§tir fakat Er Kokc;o Almambet'in
degerini takdir edememi§,Almambet'i kaC;lfffi1§tIr.

Almambet'in Manas'm yanma geli§i ikinci bolumiin ikinci klsmmda (1132-1862) anlatIllf. Bu
klslmm dramatik giicii belki birinci[ kISlffilnki I~adargii~lli degildir ama bu klsmm da ii~ ayn
noktada dorukla§an bir dinamigi vardlf. Al!llambl~t'in gelecegini haber alan Manas, geri ~ekilir ve
yiiksek bir yerden Almambet'i seyretmeye ba§lar. Almambet yakla§lr. Almambet'in ayagl
Manas'm ~izmesinin ~okerttigi izin i[izerine bastJgmdaManas'm ayak izinin daha biiyiik oldugu
sabit olur, boylece iki yigit daha kar§lla§madan }Umambet ile Manas'm ili§kisindeki gii~ dengesi
belirlenmi§ olur. Bu birinci dramatjk andlr. Manas'm yigitleri yakla§makta olan Almambet'in
~evresini sararlar ve atlnm dizginlerini elinden ahrlar. Almambet meydan okurcasma dizginleri
yigitlerin elinden ~ekip allf. Boylece Manas'm yigjtlerinden daha kldemli olacagl a§ikar olur. Bu da
ikinci dramatik andlf. U~iincii dramatik an, muciZ(~vibir olayla sonu~lanlf: Almambet jle Manas'm
silt karde§leri oldugunun deli Ii olarak Manas'm ya§h ve kurumu§ annesi Bagdl-doolot'iin
gogiislerine silt gelir.

Uctincti boltimtin birinci kIsmmda (1-351) Manas ve Er Kokco kar§lla§lr ve dovti§tir1er. Bu kIslm
nisbeten kIsadlr. Manas'm ev1enmesini, oltimtinti ve yeniden hayata ge1i§ini anlatan ikinci kIslm
(352-2686) cok daha uzundur. Bu bollimli nakleden manascmm birinci ve ikinci bollimleri
nakleden manasC11ardan farkll bir tislubu vardlr. ]~u boltimlin birinci ve ikinci kIslmlan arasmda
konu bakImmdan bir bag olmamakla birlikte sadece bu iki kIslmda Manas'm Rus canna tabi
o1duguifade edilir. Belki de bu bollimlin manasCI.Sl baZl Rus makamlan memnun etmek icin bu
ifadeyi ku11anmaktadlf.

Manas ile daYlSl Kok~o'niin ne sebeple dovii§e giri§tikleri ~ok a~Ik degildir. Siiriiler bahane
edilmi§tir. Ama Kok~o dovii§memek vera muhtemel bir yenilgiyi onlemek i~in siiriilerini
payla§maYl teklif etmi§tir. Fakat Manas, ya hep ya hi~ dii§iincesiyle uzla§maYl reddeder. Yoksa
birinci boliimiin ikinci kIsmmda denildigi gibi Mallas'm saldmsl Almambet'in ugradlgl hakslZhga
bir mukabele midir? Manas ve Kok~o'niin dovii§iiI.1de§amanizm unsurlan mevcuttur. Kok~o'niin
nrlattlgl gillie Manas'm delinmez zlrh1JnIdelip g~er. Manas kIrk yigidine seslenir, yigitler Manas'!
 I.
;
~

:12

yer aIu dtinyasmdan geri getirirler. Bu!~ada,kIrk yiJ~idin men§eini herh,aIde§amanizmdeki kIrk
kurtanCl tUba baglayabiliriz, Manas'm mj~D§einide §amanizmin bak§lsma.

U~iincii boliimiin ikinci kIsml Manas'm Rus ~anna tabi olmasmdan soz ederek ba§lar. Soma
Manas'm babasl ogluna bir e~ afar ve bu ~ i~in uzun :'follar kat eder. Caktp'm se~tigi gelin, Temir-
han'm kIZ1dlr ve adl da Kantkey'dir. Bir tek yerde (1479) gelin tarafmm Tacik oldugu soylenir,
halbuki Caktp daha once Taciklerden dl~gel in araml~ ama uygun bir kIz bulamaml~t1r. Aynca,
Manas da ~e§itli vesilelerle Tacikleri mlahvedecegiJli,haraca bagltyacagllli belirtmi§tir. Acaba
buradamanas~mmbir dalgmltgl ml soz konusudur?

Bu boliimde Manas'm Kozkaman ve Kok~okoz tarafuldan rehirlenmesi bsaca anlatlhr. Kozkaman

kelimesini herhalde Guzlara ve Komanlara i§aret eden bir isim olarak dii§iinmeliyiz ve "Guz
Koman" §ekline baglamahYlz. A. Ratto, Koz-kaman kelimesini Kaman-koz §eklinde
degerlendiriyor ve "yabani domuz gozlii'" manaslyla ;i~lkllyor. Kok~o-koz kelimesini ise "Gok~e
deniz taraflannda oturan Guzlar" olarak dii§iinmeliyiz; A. Hatto bu kelimeyi de "mavi ~akal gozlii"
manaslylaa~1khyor. 10. ve 11. yiizyillard:i Klrglzlann Guzlarla toprak miicadelesi i~inde oldugunu
haurlarsak Kozkaman ve Kok~okoz kelimelerinin boy ismi olmaslDln daha muhtemel oldugunu
soyleyebiliriz. Manas'm Kozkaman ve K()k~okoz tarajrodan zehirlenmesi konusu be§inci boliimde
etrafu bir §ekilde yeniden ele allrnr. Manas destanmda Manas ii~ defa oliir. ilk serer Kok~o ile
dovii§iirken aldlgl yara onu oldiiriir. ikin~~iserer zehil'lenme neticesinde oliir fakat her iki seferde
de yeniden hayatadondiiriiliir. U~iincii oliimii son ve J~eridonillmeyen bir oliimdiir. Bundan sonra
Manas'm oglu Semetey ve torunu Seytek'in destanl ba§lar. Manas destanl, Semetey ve Seytek
destanlan ile birlikte ii~lii bir zincir olu§turmaktadlr. Radloff derlemesinde Semetey boliimii ve
ozellikle de Seytekboliimii bsa olarak anlatllml§ur. Y ~Lklndayayma sunacaglffilZSeytek destanmm
farklI bir varyanu Seytek'in maceralanrudaha geni§bit bi~imde ele almaktadlr.

Manas'm ikinci oliimii iizerine duyulan iiziintiiyii ii~:iincii boliimiin manaS~ISIdikkatle anlaur:
Manas'm au, doganl ve kopegi iiziintiilerini anlaurlar. Mezara girer girmez varIlan obiir diinyada
Manas avlanlr ve bir hurl nzla oyalanlr. Hurinin ad]!Alunay'dlr, Almambet'in karIsmm adl da
budur. Bu benzerligi nasll yorumlayabiliriz?

tr~iincii boliimiin dramatik yaplsl gii~lii degildir fakat bulla mukabil kelime hazinesi, bilhassa
pahah ve nadide kuma§ isimleri baktmmd4Jm ~ok zenguldir.

Dordiincii boliime Radloff "Bok-murun" (yani, Siimiiklii burun) (1-2197) ba§hgml verir. Manas
destammn bu boliimii "Kokotoydiin a§l" (yani Kokotoy'iin cenaze yemegi) adlyla da bilinir.
Miistaki1 bir destanhiivviyeti gosterir; MaJ.1as
destamn2.sonradandahil edildigini dii§iinebiliriz.

Bok-murun, gti~lti yigit Er To§tUk ile bir perinin ogludur. Kokotoy Bok-murun'u kendine varis
gostermi§tir. Kokottiy'tin oltimtinden sonra, adet oldLlgu tizere, Bok-murun bir cenaze yemegi
tertipler. Bu torene uzaktan yakrndan herkes ~aglnlll~, hatta dti§man Kalmuklar bile davetlidir.
Yenilip i~ilecek, yan§malar yapllacakur. Boylece Kokotoy anllacak, Bok-murun'un hanhga laylk

,iJr:lt-
 13

oldugu gortilecek ve belki de Bok-nllurun adl yerine kendisine bir yigit ismi verilecektir. Pakat,
Bok-murun destanmmManas destanJnadahil edilmesiyle Manas bu torende on plana <;1kar,Bok-
moron geri planda silik kal1r. Manas'a gonderilen Bok-murun'un el<;isi Cas-uul, Almambet'e
satran<;oyununda yenilip bahsi kaybettigi i<;inM~lI1astarafmdan elleri ayaklan gerdirilip hunharca
oldiirtiliir. BozkIr kanununda el<;inimoldiirii1mc~si affedilemeyecek bir su~tur. Bok-murun bu
tahriki cevapslZb1rakmaklahi<;bir zaman ban olamayacaglDlni§aretini vermi§ olur. (Velihanov'un
Manas destan:(tesbitinde Bok-murun'un el<;isioldiirtilmez, bagl§lanlr).

Be~inci boliimde Manas'm Kozkaman ve Kok~okoz taraftndan zehirlenmesi hadisesi

derinlemesine i~lenir (1-2540). (Zehirleme hadlsesine daha once li~lincli bollimde ~ok bsaca
deginilmi~ti). Kozkaman ve Kok~~jkoz ugurs\!z ve karanlIk simalardlr. E~kiyalIk yaparlar,
mlisllimanlar ile Kalmuklarm omrdu;gutopraklarJ aYlran hudut bolgesinde, U~-kapkak'a yakrn bir
yerde otururlar. Temir-han'm dam~mamkotli niyc~tliMendi-bay'm emirleri dogrultusunda hareket
ederler. Radloffun Manas tesbitinde Kozkaman ve Kok~okoz, baba oguldur; aynca, Kozkaman,
Manas'm amcasldlr, be~ oglu vardlr, Kalmuk haluarJ tarafmdan~ocuk ya§ta ka~mlmasmdan bu
yana aradan yillar ge~mi~ ve ~imdi toplum i~iruleki yerine, hissesine sahip ~1kmaya gelmi~tir.
Kozkaman Kirglzhglfi1 unutmamll~tlr, fakat bona mukabil ogullan Kalmukla~ml§ ve
yabanclla§In1~lardlf;bu akrabalar kendilerine kuc~ a~anManas'i zehirlemekte tereddtlt etmezler.
Kalmukla§lp yabanclla~lp ihanete giren Kok~ol~oz omegine kar~1l1kManas destanmda bir de
sonradan-mfisllimanolan Kalmuk asilll Almambel vardlf, Almambet hayan pahasmaKok~okoz ve
Kalmuklara kar~l Manas'i korur. Burada irdelenen mesele, gtinlimliz Tlirkiyesinin en onemli siyasi
meselesidir.YabnlIk, dostluk, fedak.lfhk ve birl~:, sadeceetnik koken temelinden mi dogar yoksa
yakmllgrn, dostlugun, fedakarhgm, biirligin temeli ortak bir anlaYl§,payla§llan bir klilttir, bir hayat
Inldlf? Bu soruya Manas de.~tamnmverdigi cevap lc;r'lknr.

Be~inci boltimde AIm ambet. Kalmuk prensesAltInay'i allr. (U~tincti bollimde aym hadise biraz
farkh bir ~ekilde anlatIlml§ur).

Bu bollimdeki hadiselerin yer aldlg1 cografi mekan batlda Mekke'den doguda Hami'nin
kuzeyindeki Bar-kol'e kadar uzamr. Her iki yer de farkll anlaYl§laragore kutsal say1l1r.Zehirlenen
Manas'! kaym peden Temir-han'm ila~lan kurtanr ama bu hayatadondlirme i§inde Mekke'li Kan-
koco'nun mucizevi mlidahalesi inkar Iwilemez. HCJ,yata dondtikten sonra Manas Mekke'ye gider ve
tavaf eder. Boylece zehirlenmi§ yigit1~rini hayataclondlirtip kurtanr.

Altlncl boltim Semetey'in dogumunu, yedinci bclltim de Semetey'i ve bir ol~tide de Semetey'in
oglu Seytek'i anlatlr. Altlncl boltimtin asll b~ karakteri Manas'm kansl, Semetey'in annesi
Kanlkey, yedinci boltimtin asll b~ k.u-akteriise Semetey'in kansl, Seytek'in annesi Ay-~tirok'ttir.
Her iki boltim de b~ roldeki kadmm intikarn a1m~;lylaneticelenir.

lS u~ nesle uzanan destanda Manas kurucu gorevini goriir, oglu Semetey iktidan tehlikeye sokar.
,.
'1
~ Semetey'in oglu Seytek ise i~leri yeniden dtizeru~koyar. Kanlkey, oglu Semetey'i CakIp'tan ve
r. CakIp'm ogullan Abeke ve Kobo~'iin elinden kurtLnr, biiyiik me~akkatler sonucu selamete~1kanr.
k
14

(Akebe ve Kobo§ Caklp'm herhalde ikinci e§inden dogan ~ocuklan olmahdlr). Ancak, Semetey
~
ba§a ge~tikten sonra i§leri dogru dliz~:lin gotliremez: once adap erkan bilmezligi ile Manas'm
yigitlerini glicendirir ve uzakla§malanna sebepolur" sonra akrabasl Umlitoy'un ni~anllSln1ka~lr1r,
blitlin bunlara ilave toreleri refine getinrnez,rliyasmda ikaz edilene kadar olmli~ babasmmanlsma
sayglda kusur eder. Semetey'in sohu kotlidlir; tabti, Semetey ile birlikte soyunun aklbeti de
tehlikeye girmi~tir. Semetey'i maglup eden Er-):lyaz Semetey'in yeni dogan oglu Seytek'i
oldlinrnek lizeredir. Tlpkl Kanlkey'in Sf:metey'i alIp ka~arak kurtardlgl gibi bu serer de Ay-~lirok,
kugu ~ek1inegirecegini (yani, ~amanizmdekiinanca gore, msan lism bir gli~le mukabefe edecegini)
ve babaslAkm-han ile yigitlerini ~ag1fa4:;aglm soyliyerek Er-klyaz'l tehdit eder ve Seytek'i kurtarlr.

Radloffun tesbit ettigi Manas destanll, yukanda ozetini verdigim boliimleri i~erir. Radloff,
derlemi§ oldugu Manas destanlDlAlmaJ.1caya ~evim1Ii§,kiri1 harfli KIrglZCa transkripsyon metniyle
birlikte yaymlaInl§t1r. 1995 Ylhnda kutl;:macakalan J\IIanasdestanmm 1000. ythna haztrlandtglInlZ
§Usualarda bu destanmm ba§ka dillerdle ~evirilerinin bulunmasma kar§lltk Tiirkiye Tiirk~esinde
yayml~ biT ~evirisinin mevcut olrnaYl§ml dikk,l.tealarak rahat okunan, aktCl biT ~eviri ortaya
koymak istedik. 1934 ytlmda istanbul Universitesi Tiirkoloji Boliimiinde mezuniyet tezi olarak
-5aziye Berin tarafmdan hazmanml§ olan biT Manas ~evirisi oldugu bilinmektedir. Bu ~viri,
destanm KIrglzca ashndan degil, Radloffun Almanca ~evrisinden yapllml§t1r; aynca, tabii, biT
ogrenci tezidir ve diizeltilmesi gereken yanh§ ve eksikleri vardu. (Bu arada, Radloffun Almanca
~evirisinde de diizeltilmesi gereken noktalar oldu~:unubelirtmek gerekir.) Her ne kadar -5aziye
Berin'in ~virisinin mevcut haliyle bastJlmaslmiimkiin degilse de -5aziyeBerin'in gayretini takdirle
anmak ve elinizdeki ~eviriyi haZlrlarke:n-5aziyeBerin'in ~ah§masmdanyararlandlglml belirtrnek
istiyorum.

Elinizdeki ne~irde, Radloffun derledigi Manas destam ti<; stitun halinde verilmi~tir. Birinci
stitunda kiril harfleriyle yazlh Ktrglzc::a metin buJ.unmaktadlr,Burada kullamlan kiril alfabesi
Radloffun kullandlgl kiril transkripsyon alfabesi del~ildir, bug tin Ktrglzistan'da kullamlmakta olan
kiril alfabesidir; Radloffun tesbit ettigi fonetik ()zellikler bu alfabenin gerekleri ve SlOman
dahilinde yanslt1lm~tlr. ikinci stitunda Radloffun kiril transkripsyon alfabeli Ktrglzca metni, latin
harflerine ge<;irilmi§tir, Arka damak g sesi i<;inS:'yi kullanmak zorunda kalmml~tlr. U<;tincti
stitunda ise metnin Ttirkiye Ttirk<;esine<;evirisiyer almakta ve, mtimkUn oldugu ol<;tide,dire dize
Ktrglzca metni kar~llamaktadlr. KtrglZ(;a metnin ve Ttirkiye Ttirk<;esi<;evirisininsonuna Arthur T.
Hatto'nun <;alt~malanndan istifade edilerek ozel isimlerin, cografya isimlerinin ve topluluk
isimlerinin a<;tklamalt indeksi verilmi~;tir. ingiliz ar~t1rmaCl Arthur T. Hatto, Radloffun Manas
tesbitini ne§reden en son ar~t1rmacl(hr. Hatto'nul1 ne§ri, Manas destammn kendisi tarafmdan
tashih edilmi§ Ktrg1Zcametnini, ingiliZ(;e <;evirisini,metinle ilgili notlan ve indeksleri ihtiva ediyor.
Hatto'nun Radloff metni tizerinde yalptlgl tashihleri elinizdeki ne§re ekledik. Hatto'nun 642
sayfaltk eseri 1990 Yllmda Wiesbaden'de yaYlnlanml§t1r.Omrtinti destanlara, ozellikle de Ktrglz
destanlanna adayan Hatto, ingilizce konu~an okuyucu alemine btiytik bir hizmette bulunmu§tur.
Radloffun Manas tesbitini Ttirkiye'de rllaciye YIld1~:balk edebiyau doktora tezi olarak ele alml~ur;
ar~tlrmacmm ten tamamlanmcabu <;all§mantnda bastlmaslnItemenni ediyoruz.
 15
Bu kitabln hazlrlaru§ma yardimci olan ve Manas heyecaruruya§ayanDr. Giilden Sagol'a, Sel~uk
KIrba~'a ve Teoman Naskali'ye, yaZlmve saytadiizenlemesineyardimci alan israfil Dagh'ya ve Yii-
tel Dagll'ya, kitabm baslmlru yapan Kamer Matbaasmave Haluk Sagkaya'yate§ekkiir ederim. Bu
a ~h§maYI basmayatalip alan ve boyleceilk yaymml Manas destaruile yapan TURKSOY'a, ozellikle
de TlJRKSOY Genel Miidiirii AzerbaycanKiiltiir Bakaru Polad Biilbiiloglu'na, Genel Miidiir Yar-
dimcisl Ziya Yllmazer'e ve Muzaffer KIh~'a deril~ §iikranlanml arz ederim.
.,
)
Emine Giirsoy -Naskali
istanbul1994 .

l,
e
.Z

Ie
'a
.k
1,
if
:a
Ie
le
~k

ci
:si
an
ifl

tin
co
lze
T.
uk
las
lan
or.
,42
glZ
Lur.
iur;

~

1 )Kem-WPAYH 6alUblHAa
)KeTKUneH
TYyraHBeHeH-KaH,
BeHeH-KaHAblH
6anacbl
KaHpaTryyryyraH Kapa-KaH,
5 Kapa-KaHAblH6anacbl
KaHparryy ryyraH )KaKblll-KaH,
qy~Kap-ySi ycTYHAe,
AnMaTblHblHOOCblHAa
)KepAen)KaTKaH)KaKbln-KaH.
10 KetIe AHAap-KaHAbIH KbICblqbIHpbltIl>i
aJIraH3KeH)KaKblll-KaH.
'OlDY qbIHpbltIblHbI anraHbl,
MeH)KblTTan6ana enneAYM,
6y qbIHpbItIbI )KaHraHtIatIblH
Tapa6aHT,
15 KYAaHraTo06a Aen mnT" MeHU
Kapa6aHT!
BenuH 6eKeM6yy6Mbl,
6y qbIHpbItIbl 3pKeK6ana Tyy6aAbl.
By qbIHpbItIblHbI anraHbI,
)KaHbl-KbIlUbIOHTepT )l(bln
20 6y Ma3apnyy )l(epre CblAblp6aHT,
6y anManyy )Kepre 00Ha6aHT,
6y apalUaHAYY )Kepre TYHe6eHT!
3 KYAaHTaana )l(ap60nco!
qblHpbItIblHblHKypcarblHa
25 3pKeK6ana 6ap 60nco!
j
By 6enuH 6eKeM6YYAypcaM!
By qbIHpbItIblAaH3pKeK
6ana TYYAypcaM!
HoKTonyy e-rYK,KeK Keny'1
HoHry-rry 6Y3yn )l(ereHAeH,
30 KYlU6alU3P, KeK tIanaH
, KOKOHAY 6Y3yn )l(ereHAeH,
)l(OOp3lUeK,TelUUKTaM
CapTTbI6Y3yn )KereHAeH,
'1UP" TOKYM,KYYHaH3a
3 5 Ka3aKTbl6Y3yn )l(ereHAeH,
cyranarbIH KoHooroH,
cypan-utIun TOH60rOH
KblprblCThI6Y3yn )l(ereHAeH!'
3MU 6enre CMaK6YYAYPAY.
40 )KaKblll-KaH qbIHpbl'1b1AaH
KaTblHAaH Caklp-kan ylyn~lday katIndan
3M 3pKeK6ana TYYAYPAY.
I
Ceti-tordiin :i>a§mda
cetkilen tuuj~anBoyon-kan,
Boyon-kandm balasl
kayrattuu tulJgan Kara-kan,
Kara-kandm balasl
kayrattuu tuugan Caklp-kan,
yunkar-uya iistiindo,
Almatmm oDsmda
cerdepcatkanCaklp-kan.
Ke~e Aydar..kandm kISlylyn~1
algan eken Caklp-kan.
'O§u ylyn~:lm algam,
men clttap bala oppodiim,
bu ylyn~l caygan ~a~ln
tarab;lyt,
Kudayga tooba dep tipti meni
karabayt!
Belin bekem buubadl,
bu ylyn~l erkek bala tuubadl.
Bu ylyn~lrn algam,
caYl-kI§1on tort cll
bu mazarluucerge sldlrbayt,
bu almaluu (:erge oonabayt,
bu ara§andullcerge tiinoooyt!
E Kuday Ta.lla carbolso!
ylyn~lmn kJrsagma
erkek bala b,lTbolso!
Bu belin bekem buudursam!
Bu ylyn~ldan erkek
bala tuudursam!
Noktoluu otuk, kok kopii~
Noyguttu buzup cegendey,
ku§ba§er, kiik ~apan
Kokondu buzup cegendey,
COOT e§ek,tf§ik tam
Sarttl buzup cegendey,
~iri tokum, l~uunayza
KazaktI buzllp cegendey,
sugalagln koybogon,
surap-i~ip toybogon
Klrglstl buzupcegendey!'
Emi beIge sadak buudurdu.
em erkek bala tuudurdu.
Yedi-tor'iin bafimda
dogmu~ idi BoyonHan,
Boyon Han'm oglu
gayretli dogan Kara Han,
Kara Han'm oglu
gayretli dogan Caklp Han,
<::unkar-uya'mniistiinde,
Alman'mn agzmda,
otururdu Caklp Han.
Aydar Han'm klZl <::lyn~l'Yl
alml~ idi Caklp Han.
"<::lyn~l'Yl alall
bell bir ~ocuk opmedim,
<::lyn~l ~ozdiigii sa~ml
taramadl,
Allah'a tovbe deyip hi~ i~ime
bakmadl!
Belini slkl bogmadl,
<::lyn~l bana ogul dogurmadl.
<::lyn~1'Ylalall,
yazl kl~l oldu tam on dort Yll,
evliya mezanna gitmedi,
elmallkta yuvarlanmadl,
kapllcalarda geceyatmadl!
Ey Hiida Taala bana yar olsun!
<::lyn~l'mn karnmda
bir oglan viicut bulsun!
Bir belini slkabilsem!
<::lyn~l'ya bir erkek
<;:ocukdogurtabilsem!
0 da stislii <;:izmeli,mavi kalo~lu
Noygut'u yercesine yok etse,
ku~ bafil eyerli, mavi ctibbeli
Hokand'l yercesine yok etse,
yaralt e~ekli, delik de~ik damll
Sartlan yercesine yok etse,
~tiriik bellemeli, kuru karglll
Kazak'l yercesine yok etse,
hep a<;:gozlii,
yiyecek isteyip doymayan
Klrglz'l yercesine yok etse!"
Beline bir okluk baglattl,
Caklp Han, kanSl <::lyrl<;:l'dan
~imdi bir oglan dogurttu.

18
3MH 3pKeK6aJIaKapaCa,
anaK 3TH1IywTeAeii,
YCTYKaH-cery MHCTeAeii.
45 AK 60c 6He coiiAYPAY,
)KaKLrn-KaHryyraH GanaCblHaH
TepT naiiraM6ap KOJKOrO
aThIH'MaHac' KoiiAYPAY.
TepT naiiraM6ap KblHaAbI,
SO naiiraM6ap 6aJIaHbICblHaAbl.
)KepKeHAeHKenreHJKe'm3n1lH
JKeHTerHH MblKTanJKenKe1TJ1,
'MaHac JKenMoryc1IbIraT!' Aen KeTrn;
KblTaiiAaHKenreH KblPK3n1lH
55 KaiiHaCblHMbIKTanJKenKeTrn,
'MaHac KblTaiiAbl KblpaT!'
Aen Ke1TJ1;
HoroiiAoH KenreHOH3n1lH
onrypyn 3THHJKenKeTrn,
'MaHac OiiPOH1IblraT!' Aen Ke1TJ1.
60 Ey 6au6H1IeQbIUPbl1lbl
MaHaCTbIChIp6eWHKKe6eneAY,
MaHaCTbIKbIAblp JKeneAY.
MaHac Ka6aKJKepAeH 6yrynAY.
KanbIp-MHHeHEycypMaH
6 5 MaHaCTblHKa6apblMbIKTanyrYJIAY.
MaHac 3MHKyyn8AY,
MaHac 6ewHKTeJKaTbrncyyneAY:
'AK caKaJIaTeKe)KaKbrn-KaH,
EycypMaH JKOnYHa1laMbIH,
70 KanblPAbIHMaJIblH1Ia1laMbIH!
Kanblpra KeTeTKbIJIaMbIH,
EycypMaH JKeTeTCaJIaMbIH!'
)KaKbln-KaHowy KenTHYKKaHAa,
aJIa6aw JKopro aT
75 anbrn KenHnTOKYTTY;
JKaKaCbI aJITbIH,JKe!,\H
JKec
aK KypeK8
Toproii K8C
anTbIHAbIHwepHH )KanTbIpraH,
KYMYIlITYHwepHH TeKTypreH
80 6aAaHbIKHHreHcO!,\,
6y )KaKbrn-KaH1IbIKbIPAbI:
'EaiiAbIH yyny EaKaii-KaH,
6epH Ken1lHKallIbIMa!
Ken aUTaMblH6allIblMa.
85 MeHHHMaHac KynYHYM
"ATTaHaMbIH,)KOpTOM!"AeuT,
"AnbIcKa canap 6apaM!" AeiiT.
"MeAHHeHHCblAblpbrn,
1IO!,\EYKapAbIKblAbIpbln
90 J1T-Ke1lYYAeH Ke1leM",AeiiT,
"EellI- TepeKTeHeT8M", Aei:iT,
"EeJKHHAerH Ko!'\yp-6au
oapbln YPYIlI CaJIaM",Aei:iT,
MANAS DESTANI
Emi erkek bala karasa,
apak eti ~ti~lodoy,
ustukan-sogii mistedey.
Ak bog hie soydurdu,
Caklp-kan tllugan balasman
tort paygambar kocogo
aun 'Manas' koydurdu.
Tort paygambar klnadl,
paygambar balanl smadl.
Cerkendenkelgen ceti el~i
centegin mll~tap cep ketti,
'Manas celrnogus ~Igat!' dep ketti;
Kltaydan kelgen kirk el~i
kaynasmmlktap cep ketti,
'Manas Kltaydl klrat!'
dep ketti;
Nogoydon k6lgen on el~i
olturup etin cep ketti,
'Manas oyr(]n ~lgat!' dep ketti.
Bu baybi~e C;lyn~l
Manasu sir l,e~ikke bolOdii,
Manastl Kldlr colOdii.
Manas kabal: cerden buguldu.
Kaplr-minell Busurman
Manastln kabarl mlktap uguldu.
Manas emi l:iiiiIOdii,
Manas be~ikte catlp siiiilOdii:
'Ak sakal at.~keCakIp-kan,
Busurman colun a~amm,
Kaplrdm malln ~~amm!
Kaplrga ket<:tkllamm,
Busurman c<:tetsalamm!'
Caklp-kan o~u kepti ukkanda,
ala ba~corgo at
ailP kelip tokuttu;
cakasl altln, ceDi ces
ak ktiroko
torgoy kos
altlndm ~erill captlrgan,
ktimti~ttin ~f:rin tokttirgon
badam kiigen son,
bu Caklp-kan 'r'lklrdl:
'Baydm uulu Bakay-kan,
heri kel'r'i ka~lma!
Kep aytamrn ba~lma.
Menin Man:1Skulunum
"Attanamm, cortom!" deyt,
"Ailska saparbaram!" deyt.
"Medineni s.ldmp,
'r'°n Bukardl ktdmp
it-k~titiden k~em", deyt,
"Be~-Terektc~notom", deyt,
"Becindegi ~~onur-bay
banp uru~ salam"; deyt,
~
Oglunun ytizUne baktl,
beyaz eti pamuk gibi,
kemikleri baklr gibi.
Bir ak klsrak kestirdi,
Caklp Han, dogan oglunun adml
dort ulu peygambere
"Manas" koydurdu.
Dort peygamber onu kucakladl,
peygamberler ~ocugu smadl.
Yarkent'ten gelen yedi el~i
yemegi oviip yiyip gitti,
"Manas obur ~lkacak!" deyip gitti.
<;in'den gelen kirk el~i
yerneklerden bol yiyip gitti,
"Manas <;inlileri klracak!"
deyip gitti.
Nogay'dan gelen on el~i
oturup eti yiyip gitti,
"Manas korkun~ olacak!" deyip gitti
Bu baybi~e <;lyn~l
Manas.. alaca be~igeyatIrdl.
Manas.. HIZIr korudu.
Manas yar kenarmda kundaklandl.
Kafir ile miisliiman
Manas..n methini duydu.
Manas giilmeye ba~ladl,
Manas be~ikte yatarken konu~tu:
"Ak sakal babam Caklp Han,
miisliiman yolunu a~acaglm,
kafirin malml sa~acaglm,
kafiri siirerek ~lkanp,
miisliimana necat salacaglm!"
CakIp Han bu sozti duyunca
alaca b~iI ~aklr rahvam
getirip eyer vurdurdu,
yakasl altln, yeni baklr,
delikleri ku~ gozti kadar
kti'r'tik ak zlrhml
altlndan nakl~iI yaptudlgl
gtimti~ten nakl~lar dokttirdtigti
zuhml giyince
Caklp Han ~oyle bagudl:
"Bay'm oglu Bakay Han!
Beri gel ~oyle kar~lma,
sana diyecegim var.
Benim er Manas oglum
"Ata binecegim!" dedi,
"Uzak seferegidecegim!" dedi,
"Medine'den slymp,
ulu Buhara'dandolamp
it-k~titi'den g~ecegim!" dedi,
"Be~-terek'tende a~rak
Beycin'deki Konur-bay'a
vanp vuru~acaglm!" dedi,

'i "aK re~re 6YilAY
'I
aqaM", AeHT,
95 "KanMaKTbIH ManbIH
qaqaM!" AeHT.
"U3YH-6ynaK awaM", AeuT,
"Ke6ec-6ynaK TyweM", AeHT,
"IIIeMeH-MuHeH KbI3bIn- )l(ap
oprocYHAa KbIp-Keqyy
100 OWOHAOHKeqUn araM!" AeHT.
"Eew-TepeKTeH eTeM", AeHT,
"KYM-6yny~y 6acaM", AeuT,
"AnMaTbIHbI awaM!" AeHT.
"3WUKTU MeHeH TYpreHAe,
1 05 3~KeHun ~n qbIraM", AeHT,
"KononYYHY KeqeM", AeHT,
"Top-aHrbIPAbI awaM", AeuT,
"CapbI-KaHKaH 6acaM", AeHT,
"TeMuPAUKTH awaM", AeHT,
110 "MeAuHe-qenAY CbIAbIpbIn,
owy Ke~ lineHu KbIAbIpbIn,
qo~-EyypaHbIH 60lOHAa
anTbI KYHY )l(aTaM", AeuT.
"AT ceprHTun eTeM AeHT!" AeHT.
115 "KeH lineHH KeMe-MHHeH
KeqeM", AeuT,
"KeH Kyn)l(aHbI rerepeHe
eTeM", AeuT,
"KO)l(OHYH wepUH 6acaM", AeuT,
"KoprywTaH Tyypa eTeM!" AeHT.
Owy MaHac 6anaMa
120 Ka3aH aCbIn, OT qarbIn,
)l(aHbIHa )l(OnAOW 60nco~qy, DaKaH!'
Kep6ereHYH KepceTYn, EaKaH!
KeTYHeH 6Hpre )Kypce~qy, DaKaH!
6Hn6ereHHH 6unrHcHn, EaKaH!
125 6Hpre )l(OpTyn
)Kypce~qy! DaKaH!
A,!\aM aTa, 0060 3He,
TyyraH )l(epHH 6unqu 3Ae~.
O~ )l(arbIHa OHcyn-aTa
6YKa3TKeH, DaKaH!
con )l(arbIHa KO)l(O KbIAbIp
AYKa3TKeH! DaKaH!
130 Eaa6eAHH 6awbIHAa, EaKaH!
KO)KO KblAblp KaWblHAa, DaKaH!
Orny MaHac 6anaMAblH, DaKaH!
Ap6aubin aAaM 60nroHAo, DaKaH!
aT )l(anblHAbl TapTbln
MHHreHAe, EaKaH!
135 3p6eHHn aAaM 60nroHAo, DaKaH!
emHe caKan qblKKaHAa, DaKaH!
MHHepHHeaT Tanqbl, EaKaH!
KHuepUHe TOHTanqbl! DaKaH!
II
:itti.
MANAS'I~ DOGU~U
"ak tefige buldu
a~am", deyt,
"KalmaktIn maIm
~a~am!"deyt.
"Uzun-bulak a§am", deyt,
"Kebes-bulak tti§om", deyt,
"-5emey-minenKtzll-car
ortosunda l<1r-k6¥iiii
o§ondonk,~ip agam!" deyt.
"Be§-Terelctenotom", deyt,
"Kum-bulufidu basam", deyt,
"AlmatIm a§am!" deyt.
"E§ikti menen ttirgondo,
efikeyip ottip ~lgam", deyt,
"Kopoluunu k6¥em", deyt,
"Tor-aYglrdl a§am", deyt,
"SarI-Kayl:an basam", deyt,
"Temirdiklj a§am", deyt,
"Mooine-~,jldii sldmp,
o§u kefi tIt:ni kldmp,
<;on-Buurarnnboyunda
altl kiinii catam", deyt.
"at sergitip otom deyt!" deyt.
"Ken ileni keme-minen
k6¥,~m",deyt,
"ken Kulc~:mtegerene
otom", deyt,
"Koconun §erin basam", deyt,
"Korgu§tall tuura otom!" deyt.
O§u Manru;balama
kazan aslp, ot ~aglp,
camna coldo§ bolsofi~u, Bakay!
korbogoniin korsottip, Bakay!
kottinon birge ciirson~ii, Bakay!
bilbegenin bilgisip, Bakay!
birge cortup
ciinofi~ii! Bakay!
Adam ata, Oobo ene,
tuugan cerin bil~i ooen.
On cagma Oysul-ata buka
etken,Bakay!
sol cagma Koco Kldlr
duka etken! Bakay!
Baabedinba§mda,Bakay!
Koco Kldl!' ka§mda,Bakay!
O§UMana~:balamdm,Bakay!
ArbaYlp adam bolgondo,Bakay!
at calmdl tilrtlp
mingende,Bakay!
erbeyip adam bolgondo, Bakay!
egine sakal ~Ikkanda,Bakay!
minerine al: tap~l, Bakay!
kiyerine to'1tap<;:l!Bakay!
19
"Ak tenge dolu kasaslm
ars;acaglm!"dedi,
"Kalmuk'un malml
dagrtcaglm!" dedi,
"Uzun-bulak'l ~acaglm!" dedi,
"Kebes-bulak'a inecegim!" dedi,
"-5emeyile KIZll-car'm
ortasmdaki Kli-k~iiii g~idini
yiizerek g~ecegim" dedi,
"Be§-terek'tendolamp" dedi,
"Kum-bulun'a varacaglm!" dedi,
"Almau'Yl a§acaglm!" dedi.
"Bana kaplYl kaparlarsa
egilip g~ecegim!" dedi,
"Kopoluu'yu ge~ecegim!" dedi,
"Tor-ayglr'I ~acaglm!" dedi,
"SarI-kaykan'I basacaglm!" dedi,
"Temirlik'i a§acaglm!" dedi,
"Medine ~oliinden g~erek
geni§ iIi'den vurarak
<;on-Buura suyunun boyunca
alu giin hen yatacaglm," dedi,
"atlarI dinlendirip" dedi,
"geni§ iIi'yi gemi ile
g~eyim!" dedi,
"Geni§ Kulca'Yl dolamp
g~ecegim!" dedi,
"Koco §ehrini basacaglm!" dedi,
"Korgu§'tan dolanacaglm!" dedi.
-5uManas ~ocuguma
kazan aslp ate§yaklp
yamna yolda§ 01, sen Bakay,
gormedigini gosterip, Bakay.
arkasmdanberaberyUrii, Bakay.
bilmedigini ogretip, Bakay,
beraber yiiriiyiip "haydi,
yiirii" de, Bakay.
Adem atamn, Havva anamn
dogdugu yeri bildir ana.
Sag yamna Oysul-ata'YI
boga et, Bakay,
sol ba§ml Hlzlr
kf:!llasm, Bakay,
Bahaeddinb~mda olsun, Bakay,
HIZlr yamnda olsun, Bakay.
-5uManas oglum, Bakay,
sivrilip adam olunca, Bakay,
yelesinden tutup
ata binince, Bakay,
biiyiiyiip adam olunca, Bakay,
~enesindesakal ~lkInca, Bakay,
ana binecek at bul, Bakay,
ona giyecek elbise but, Bakay.
20
AT 6amblH~aij
Kypa~bl, EaKai1!
140 Koi16ambl~ali
KbITen111-EaKai1!
KblSlMaT XOJIYH Typymyn, EaKaij!
XblJIKbI HqHH~e 60c 60JIqy, EaKau!
MaHac-MHHeH KblSlMaTTbIK
~oc OOJIqy! EaKali!'
Eai1AblH 6aJIacbI 6y EaKaij ai1TaT:
14 5 .MaKbIJI 60JIOT, xen 60JIOT, )KaKbm!
aTTaHaJIbI, xoproJIY, )KaKbm!
EycYPMaH XOJIYH aqaJIbI, )KaKbm!
EexH~HH XOJIYH 6aCaJIbI,)KaKbm!
Ky~aij 6epce qa6aJIbI, )KaKbm!'
15 0 EOTO~OUKe3YH xaliHaTKaH,
maKap~aij HqHH Kai1HaTKaH,
)KaKbln yYJIY xam MaHac,
XaH,rbIC OH,rOH3P MaHac
OH xamblHAa OK aTKaH,
155 OHTepTyHe qblKKa~a
op~o qaHKau Kau 60JIrOH,
aJITbIMblm aijrblp, xyc KYHaH
ai1Aan xe~" KoKaH~aH,
ceKceH 6aijTaJ1, MbI~ KbIMKan
160 xeTKHCHn aJI~bI EYKap~aH.
KamKap~arbI KblTau~bl
TypnaH ai1Aan qblrap~bl:
TypnaH~arbl Kbrraij~bl
AKCbI au~an Tymyp~y.
MANAS DJSST
ANI
At ba§mday
kumruu, Bakay!
koy b~mday
kItepti-Bakay!
Klyamat collin turu§up,Bakay!
Cllkl iyinde bJS bolyu, Bakay!
Manas-minenklyamattlk
dos bQlyu! Bakay!'
Baydm balasl bu Bakay aytat:
'Makll bolot, copbolot, Caklp!
attanall, cortolu, Caklp!
Busunnancolun ayall, Caklp!
Becindin colt In basalt,Caklp!
Kuday berse ~;aball,Caktp!'
Botodoy kozijn caynatkan,
§akardayiyin kaynatkan,
Caklp uulu c~1§ Manas,
cangls oDgon er Manas
on ca§mda ok atkan,
on tortiino ylkkanda
ordo yaykan kan bolgon,
aluml§ ayglr, ciis kunan
aydap cedi Kokandan,
seksen bay tal, miD kImkap
cetkisip aldl Bukardan.
Ka§kardaglKttaydl
Turpan aydap'rlgardl:
Turpandagl Kltaydl
Aksl aydap tii~:iirdii.
Atlanmn saYIsmca
Kur'an'm VaT,Bakay,
koyunlanmn saYIsmca kitaplann
VaT,Bakay,
klyamet yolunu ogret ona, Bakay,
f "
,0;
X'
"
siiriiniin i~inde ona kIf-at 01,Bakay,
kIyamete dek Manas'a
dost 01,Bakay!"
Bay'm oglu Bakay dedi ki:
"Kabul, ba~ iistiine, Caklp!"
"Ata binip uzakla~allm, Caklp,
miislUman Jolunu a~allm, Caklp,
Beycin yolunu tutallm, Caklp,
Allah kIsmet ederse yeneriz, Caklp!"
Deve yavrusu gibi gozleri ~akarak,
i~erisicaYlr caYlr yanarak,
Caklp'ln oglu gen~ Manas,
gen~ kahraman er Manas
on ya§mda ok atan,
on dordiine girince
~ehirler aIr fist edip ban olan
altml~ aygIr, yiiz ray
getirdi Hokand'dan,
seksen gen~ kIsrak, bin top ipekli
getirdi 0 Buhara'dan.
Ka§gar'daki <;inliyi
~Ikardl siirdii Turfan'a,
Turfan'daki <;inliyi
Aksu'ya dogru piiskiirttii.
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OIIUP KOKC;O'YU TERK ETMESi
VE lVIANAS' A KA TILMASI

r
'
"'
'

J
f\ , 1 )Kep )Kep 6onroHAo, Cer cer bolj~ondo, Y erler, yer oldugunda,
I cry cry 6onroH~o, suu suu bolgondo, sular, su oldugunda,
, anTbl aTaHblHyyny Kanblp 6ap 3KeH, altl atanm uulu Kaplr bar ekeD, altl babamn ogullan kafir irni§,
J'~ yq anHblH yyny
~" ii~ atanm uiliu ii~ babamn ogullarl
EycYPMaH6ap 3KeH. Busllnnan bar ekeD. rniisliirnan irni§.
I~ 5 TepT apbImTYYOUPOTTYH- Tort arI§tuIJOyrottun- Dort tara~an Oyrot'un,
~
t,'
Kbm )KaKanyyOUPOTTOH- kll cakaluu Oyrotton- ince yakall Oyrot'un,
I" anTblHaiiAap, qOK6en6ey altln aydar, ~ok belbeii alttn orgiilii, sa~akll ku§akll
~
"t Kapa-KaHAbIH6anacbl, Kara-kand1l1balasl, Kara Han'm oglu,
,

I
Ka6bmaHTYyraH AJIMaM6eT,
;Ii
fc
1 0 Ton oonuSi)KUUnbm,
Ton 0O3blHaH6YTynTY,
; 6ap oonuSi)KUUnbm,
;
6aTacblHaH6YTynTY,
Apqanyy MaJap aJpe-r
15 AnJ\acblHaH6YTynTy!
'AJIMaM6eTTYYAY!'AereMe,
ana TOOKOpKKOHAOH 6ac 6onAY,
arblH-CYYKOpKKOHAOH cau 6onAY,
yq aTaHblHyyny EycypMaH
20 CYYHYH 6amblH KeCTenKamTbl,
Kapa Horou )KaMrblpqbl,
Capbl Horou 3p MaHac,
aprbl aTaCblKaM6ap-KaH,
6eprn aTaCblAiiAap-KaH,
25 aUnal{rblCTyyraH 3p KeKqe.
'Yq EycYPMaHOpTOCYHa TYPyn
3n KbmaMbIH!'AeAU.
KeKqe 6y cec auTKaHAa,
Ka6apKenAUKeKqe:
30 'Kapa Horou )KaMrblpqbl
KYPMeHTy-IlIaTYY canAbI!' AeHT.
'amy )KepAeHKeqynTY,
Mne 6arblHa TymynTY.
)KaKbmTblH yyny )Kam MaHac,
35 epKeqy 6UUKep Kyna,
eKTeMTyyraH AK-Kyna,
TaUKU)KanAYYTan 3TTYYAK-Kyna,
cry aSlrblHKeCTenKewTY!'
KeKqe Typyn auTTbl:
40 'Ol{ TYYPAyrYMMaHac-KaH,
kabllan tuugan Almambet,
top ooliya I;iyllp,
top oozman biitiiptii,
bar ooliya (:iyllp,
batasman biitiiptii,
Ar~aluu Mazar azret
Aldasman biitiiptii!
'Almambet tuudu!' degende,
ala too kor~:kondonbas boldu,
agm-suu korkkondon say boldu,
ii~ atamn ulliu Busurman
suunun ba§1Dkostop ka§tl,
Kara Nogo:r Camglr~l,
San Nogoy Er Manas,
argl atasl Kambar-kan,
bergi atasl i\.ydar-kan,
aylangls tuugan Er Kok~o.
'O~ Busumlan ortosuna turup
el kllamm!' dedi.
Kok~o bu sos aytkanda,
kabar keldi Kok~o:
'Kara Nogoy Camglr~1
Kiirmontii-:>atuu saldl!' deyt.
'O§u cerden ko~iiptii,
ile bagma tii§iiptii.
Caklptln uulu ca§ Manas,
orko~ii biyl. or kula,
oktom tuugan Ak-kula,
tayki caldulJ tap ettuu Ak-kula,
suu ayagm kostop ko§tii!'
Kok~o turup ayttl:
'On tuurduj~umManas-kan,
kaplan doganAlrnambet,
tiirn evliyamn toplamp,
hep bir aglzdan okurnaslyla,
biitiin evliyalarm toplamp,
Fatiha duaslyla,
Arc;aluuMazar Hazret'in
Allah'mdan olrnu§tu.
Alrnambet diinyaya geldiginde
Ala-dag korkudan egildi,
akan su korkudan kurudu.
U~ babamn rniisliirnan ogullan
suyun ba§mdan go~iip kac;tl,
Kara Nogay CarnglrC;l,
San Nogay Er Manas,
arka atasl Karnbar Han,
kendi babaslAydar Han,
donek dogan Er Kokc;o.
"UC;rniisliirnan arasmda
il kurallrn biz!" dedi.
Kok~o, bu sozii soyleyince
Kok~o'ye bir haber geldi:
"Kara Nogay Carnglr~1
Kiirmontii--5atuu'yu ge~ti," diye,
"-5irndi bu yerden goC;iipgitti.
ili vadisine dogru indi.
Caklp'ln oglu gen~ Manas,
horgiicii biiyiik, yiiksek at,
iistiin dogan Ak-kula ile
yatlk yeleli, tam etli Ak-kula ile
su ayagmdan ge~ti geliyor."
Kok~o kalkarak dedi ki:
"Sagmda durdugurn Manas Han

-~
1][
~
 22
con TYYPAyryM )KaMrblpqbl:
( solunda durdugurn Carnglr~l,
aTblMHblH 6aIllbIH 6yp'an6aHMbIH,
3M OIllY )[(epAe TYP'an6aHMbIH!'
Ta~ arapbm aTKaH )[(OK,
45 KYH KbI3apbm qbIKKaH )[(OK,
3nH-MHHeH )[(ypTYH )[(HHAbI:
'Tapc 3TKeH-MHHeH6Hp aTKaH,
TapCbInAaTbm Ken )[(YPCYH!
Kypc 3TKeH-MHHeH6Hp aTKaH,
50 KypcynAeTyn 3n KeIllcYH!
KbI3bIn qOKTYYOHPOTTYH
3n qeTHHe6apanbI!
THnAH KapMan ananbI,
THnAeH THnHH cypaHnbI!'
55 KeKqe 6y cec aHTKaHAa,
Kapa-Teoon EynaHAbI MHHAH,
Ken aHnaHa KYIll CaflAbI,
)[(apraK TaMaH Kac anAbI,
KeK ana MOHHCOH'aflAbl.
60 KbI3bIKKaHbIHaH KbI3bIKTbl,
bIcbIK-KenAYH )[(emHe KHpHn 6apAbI.
Ap )[(arbIHAa aAbIpAa,
Ka6brnaH TYyraH AnMaM6eT,
KanAaHraij Kapa 6epYK 6aIllbIHAa,
65 qbIrbm KenAH aflAbIHaH.
KeKqe aHbI Kepyn KOPKTY.
AnMaM6eT KepAY KeKqeHY:
'AnTaH' AnTaH' Aen aHTTbl,
')Ka6bl? )Ka6bI?' Aen aHTTbl,
70 'MeHAY! MeHAY!' Aen aHTTbl.
'KanaKaH KaIllKa?' Aen aHTTbl.
'EHqHK conooH?' Aen aHTTbl.
KeKqe Typyn MblHbl aHTTbl:
'" AnTaH?" Ke6HH 6Hn6eHMHH,
75 ")Ka6bl?" Ke6H~ 6Hn6eHMHH,
"KanaKaH?" KeoH~ oHnoeHMHH'.
KaobInaH TYyraH AnaMoeT
bIcbIK-KenAYH oaIllblHaH
aHnaHbm canbIn 6apaAbl.
80 'ATbI~bIH oaIllblH oypa-TYP, KeKqe,
KaK aCTblMa TYpa-TYP, KeKQe!'
KaobrnaH TyyraH AnMaM6eT
KeKqe )[(aKKa OapaAbl.
'AnTaH? AnTaH?' Aen aHTTbl,
85 ')Kaobl? )Ka6bl?' Aen aHTTbI,
'KanaKaH KaIllKa?' Aen aHTTbl,
'EHQHK conOOH?' Aen aHTTbl.
KeKQe Typyn MblHbl aHTaT:
'Ey Ke6HMH oHn6eHMHH!'
90 AHAa aHTTbI~ AnMaMoeT:
'" AnTaH? AnTaH?" AereHHM
"AMaHcbl~obl?" AereHHM,
")Ka6bl? )Kaobl?" AereHHM
")KaKIllbIcbl~Obl?" AereHHM,
MANASDESTANI
sol tuurdugum Camglr~l:
atlmmn ba§m bur'albaymm,
em o§ucerde tor' albaymm!'
Tan agarlp at~an cok,
kiln klzanp ~ik:kan cok,
eli-minen curtun ciydl:
'Tars etken-minen bir atkan,
tilrslldatip kol ctirstin!
Ktirs etken-minen bir atkan,
ktirsilldottip el ko§siin!
KIzll ~oktuu Oyrottun
el ~etinebarall!
Tildi kannap ~Ilall,
tilden tilin sur;lylI!'
Kok~o bu sos :lytkanda,
kara-tobOlBulmdl mindi,
kol aylana ku§ saldl,
cargak tilman }:as aldl,
kok ala moyn ,on' aldl.
Klzlkkamnan IQZlktI,
ISlk-koldtin ceJ~inekirip bardl.
Ar cagmdaadlfda,
kabllan tuugan Almambet,
kaldaygan kara bOriik ba§mda,
~Iglp keldi aIdman.
Kok~o am korijp korktu.
Almambet komti Kok~onti:
,Altay Altay' clep ayttI,
'Cabl? Cabl?' dep ayttI,
'Mondti! Mondti!' dep aytti.
'Kalakay ka§ka?' dep aytti.
'Bi~ik soloon?' dep aytti.
Kok~o turup mlm ayttl:
"'Altay?" kebin bilbeymin,
"Cabl?" kebiii bilbeymin,
"Kalakay?" kelliii bilbeymin'.
Kabllan tuugan Alambet
Islk-koldtin b~man
aylamp sallp b'lradl.
,AtInln ba§m bura-tur, Kok~o,
kak astima tufa-tor, Kok~o!'
Kabllan tuugan Almambet
Kok~o cakka baradl.
'Altay? Altay?' dep ayttI,
'Cabl? Cabl?' dep ayttI,
'Kalakay ka§ka?' dep ayttJ,
'Bi~ik soloon?' dep aytti.
Kok~o turup mIni aytat:
'Bu kebiiidi billreymin!'
Anda ayttln Almambet:
"'Altay? Altay?" degenim
,.Amanslnbl?" degenim,
"'Cabl?Cabl?" degenim
"'Cak§lsliibl?" degenim,
atlrnm ba§mI ~evirernern
hen bu Jerde durarnarn!"
Tan yeri agarrnadan
giine§ kIzanp ~Ikrnadan
kavrnini bir araya topladl:
"AtllrnI§ ok gibi vmlayarak
ordu kiikresin yiiriisiin!
Giirz atar gibi vmlayarak,
halk giirleyip yiiriisiin!
Kor gibi yanan Oyrot'un
hududuna varalIrn,
dilden bir lafkapalIrn,
sozden soz~IkaralIrn!"
Kok~o bunlan deyip
kara yaglz atl Bulan'a hindi,
golde ku§ kovaladl,
yiizge~ ayaklI kaz kovaladl,
rnavi alaca boyunlu ordek kovaladl.
Klzgm kan ile nihayet
IsIk-koI'iin kenarma vardl.
Arkadaki daglardan,
kaplan dogan Alrnarnbet
ba§mdakara kalpakla
~IkIp geldi atI ile.
Kok~o onu goriince korktu.
Alrnambet Kok~o'yii goriince:
"Altay, Altay!" diye baglrdl.
"YabI, Yabl!" diye baglrdl.
"Mondii, Mondii!" diye bagudl.
"Kalakay ka§ka!" diye bagudl.
"Bi~ik solon!" diye bagudl.
Kok~o §unudedi:
"Altay nedir bilrniyorurn,
yabl nedir bilrniyorurn,
kalakay nedir bilrniyorum."
Kaplan dogan Alrnambet
Islk-koI'iin ba§lnda
atl ile ko§maga ba§ladl.
"Atlmn ba§lnl dondiir, Kok~o,
gel oniimde dur, Kok~o."
Kaplan dogan Almambet
Kok~o'niin yamnda atla dola§tl.
"Altay, altay!" diye bagudl.
"Yabl, yabI!" diye, baglrdl.
"Kalakay ka§ka!" diye bagudl.
"Bi~ik solon!" diye baglrdl.
Kok~o §unudedi:
"Bu soz ne demek, anlarnadlm."
Alrnambet de dedi ki:
""Altay, altay'" deyince
"Halin naslldu?" demi§tim.
"Yabl, yabl!" deyince
"Keyfin naslldu?" demi~tim.
 ALMAMBET'iN M1JSLUMANOI.UP KOK<;O'YU TERK ETMESt
95 "KanaKaH KaIIIKa?" AereHHM
"KaHbl~ 6ap6bl..?" AereHHM,
." "EHqHK COJIOOH?" AereHHM
;
"Tepe~ 6ap6bl?" AereHHM!
Ey AYYHeAeH eTKeHAe,
1 00 a AYYHere XeTKeHAe,
6HCKe xoJI6ap6'3KeH?'
KeKqe Typyn MblHbl aHTaT:
'MOHJIOO~bl oiiAypca~,
caKanbl~bl KoiiAypca~,
105 KeKYJIY~Y KblpKTblpca~,
6aCbll\HaH TO30ro(?)-
THl\ce anAblpca~,
a XYMa-MHHeH 6y XYMa
apaCblHAa XeTH KYH,
c,
e3Y-MHHeHcernc KYH,
11 0 6eHIIIKe KHpeT AeAHJIe.
AJ1AaTaana a3peT
aiiA'acMaHHaH XblJIAblpraH,
KYHA' aCMaHHaHXblJIAblpraH,
bl3blrblH xepre THHrnCKeH!'
11 5 AHAa aHTTbl~ AnMaM6eT:
'MeH MOHJIOOMAbloHAypcaM,
CaKanbPMAblKoHAypcaM,
aHqblrbl anTblH TYY KeJIeT,
anTbl caH Kapa KOJIKeJIeT!
120 AYKepTy~ 6apAbip xaHbI~a,
YCTYpa~ 6apAbip aJIAblMa,
KHTe6H~ 6apAbip KoHHYMa,
KypaHbl~ 6apAbip MoHHYMa,
KeTep KypaHbl~ KepeHH,
125 xaH KHTe6H~ OKYHH!'
KeKqe KOJIAYqbIKbIPAH,
KeKqe aK qaTblp THKTH AeHT,
6apqa-MHHeH MaKManAbl
aCTblHa Kanbl~ TYIIIYPAY,
13 0 ca~oop aTKa KOHAY,
aK-KYHpYK 4aiiAaH canAbl,
KaHMaKTaHanbln canAbl,
KaHTTaH anbln KOIIITY,
anMaCblHaH anAbl,
135 IIIeKepHHeH KYHAY,
MapT-YYJIan qaHAbl KaHHaTTbl,
3HAH AnMaM6eTKe cYHAY.
AnMaM6e1; 4aHAbi aJI6aAbI:
'MeHH~ MOHJIOOMOH'3JIeK,
140 caKanblM MeHH~ KOH'3JIeK-
KeTep KypaH KepewH,
)Kaw KHTe6H~ OKYWH!
TaHblcaManbln HqeWH!
TaHbl6acaM KaHTbin H4eWH?
145 KeKqe TYPyn MblHa aWTTbl:
'Kapa-KaHHbl~ 6anacbl
Ka6blJIaH TyyraH AJIMaM6eT,
1:
.II
~
;
"Kalakay ka~ka?"degenim
"Kanlfi barbl?" degenim,
"Bi~ik soloc,n?" degenim
"Tomfi barbl?" degenim!
Bu dililnOdon otkondo,
a dililnogo o~tkende,
biske coI baJ°b'eken?'
Kok~o. turup mlm aytat:
'Moyloofidloydursafi,
sakallfidl koydursafi,
kokillilfidil }:IrktIrsafi,
baslfinan tO20g0(?)-
tifise aldlrsafi,
a cuma-mil1J~n ;bucuma
arasmda cetikiln,
ozil-minen ~egis kiln,
bey§ke kiret dedile;
AIda Taala azret,
ayd' asmanl1anclldlrgan,
kilnd' asmarmanclldlrgan,
lZlgm cerge tiygisken!'
Anda ayttIfi Almambet:
'Men moylcomdl oydursam,
sakallmdl koydursam,
aY~lgl altIn tuu kelet,
altI san kara kol kelet!
Dilkortilfi bardlr camfida,
usturafi bardlraldlfida,
kitebifi bardlr koynufida,
Kuramfi barljlr moynufida,
k6t6r Kuranlfi koroyn,
cay kitebifi i)kuyn!'
Kok~o koldu ~Iklrdi.
Kok~o ak ~atlr tikti deyt,
bar~a-minenmakmaldl
astIna kallfi tU§ilrdil,
safioor otko koydu,
ak-kuyruk ~aydan saldl,
kaymaktar: allp saldl,
kanttan allp ko~tu,
almasman aldl,
~ekerinenkllydu,
mart-uulap \;aydl kaynattI,
endi Almambetke sundu.
Almambet ~aydl albadl:
'Menifi moyloom oy'elek,
sakallm menifi koy'elek-
kotorKuran kor6yn,
cay kitebifi okuyn!
Tamsam allp i~eyn!
Tambasam kantlp i~eyn?
Kok~o turup mma ayttl:
'Kara-kanmli1balasl
kabllan tuu!:an A1mambet,
23
"Kalakay k~ka!" deyince
"Hamn var ml?" demi§tim".
"Bi~ik solon!" deyince
"Efendin var ml?" demi§tim.
Bu diinyadan g~iip de
obiir diinyaya gitmek i~in
bize b~ka yol var mldlr?"
Kok~o §unudedi:
"BlYlglnI kesersen
sakal sallverirsen,
sa~lanm klrptmrsan,
b~mdan kalpak
dugmesini ~lkanrsan,
bir cumadanobur cumaya
eder hepsi yedi gun,
cuma ile sekiz giin,
sonra cennete gidilir.
Allahu Taala Hazretleri
gokyiiziinde aYI parlatlr,
gokyiizii de giine§i parlatlr,
l§lkla yeri lsltlr."
Sonra dedin ki Almambe-t:
"Ben blYlglml kestirsem,
sakallml uzatsam,
nakI§lan altm hilalli sancak gelir,
altl kol ordu gelir,
makasm vardlr yamnda,
usturan vardlr yanmda,
kitabm vardlr koynunda,
Kur'an'm vardlr boynunda,
getir Kur'am goreyim,
a~ kitabl okuyaYlm!"
Kok~o ordusunu topladl,
ak~admm kurdurdu,
ipekten, kadifeden
kalm yaygllar yaptlrdl,
ate§esemaver koydu.
ak kuyruk ~aydan koydu,
usttine kaymak doldurdu,
sonrada §ekerdenkoydu,
i~ine elma da koydu,
§ekerli kaymaktan koydu,
boylece ~;aYIkaynattl,
sonra Almambet'e sundu.
Almambet ~aYIalmadl:
"Benim blYlglm kesik degil,
sakallm dersenhi" de yak.
Ver Kur'an'lm goreyim,
a" kitabml okuyaYlm,
anlarsam 0 vakit i"erim,
anlamazsam nasll i"erim?"
Er Kok"o kalklp dedi ki:
"Kara Hanln oglu
kaplan dogan Almambet,
 24
MOHJIOO~Tepe~ OIO~ap,
CaKaJIAapLI~ KOIO~ap,
15 0 KeKYJI~epy~ KblpKLI~ap,
OallILI~aH TO30ro (?)-TbI~ce aJIbI~ap!
KHreOHMHH OKYCYH,
KypaHbIMHbI TaHblcbIH!'
KaObIJIaH ryyraH AJIMaMOeT
155 MOHJIOOHbITepe~ OH~Y ~eHT,
caKaJIapLIH KOMY ~eHT,
KeKYJIAepYH KLIpKTbI ~eHT,
axaHbIM KaTTbI allTLI ~eHT,
aCTLIHaKono KOMY ~eHT,
160 KeTepTnen KypaH TaHbI~bI,
xai1ALlpOai1 KHTen OKY1J.Y!
Kapa-Ka~LIH OaJIaCbI
KaOLIJIaHryyraH AJIMaMOeT
'MeH EycypMaH OoJIOM!'~enT.
165 AJIMaMoeTKe Tall qbIHLI KOi1~y,
AJIMaMoeT qan~LI aJIO~bI:
'KeKypeKKe xaH KOllOM,
KeMeKei1re THJI KOllOM,
an xapLIrbI DOCOOJIOM,
17 0 e3Y~-MHHeH ~OCOOJIOM-
aHaH KHnH HqeMHH!'
KeKqe TyPyn anTTLI ~eHT:
'KeJIreH OHp aRK MeHHKH,
KeTKeHOHp aSlKceHHKH!'
175 AH xapblrbI DOCOOJI~Y,
AH~ap-KaH YYJIY3p KeKqe
KyqaKTallbm ~OCOOJI~Y.
3H~H AJIMaMoeT qaH HllTH.
AJIMaMOeT qaH~bI HqKeH COR,
180 Typyn KeKqe aHTTbI ~eHT:
'KeKypeKTe xaHbIM OHp', ~e~H
'KeMeKeHre THnHM OHp!' ~e~H
'3~H MeH 3JIHMe oapanH,
MeHH~ XypTyMa oapaHH,
185 3nHM MeH anTbm KepenH,
XypTYM MeR aHTbm KepenH!
3nHM THnHM aJIoaca,
aK Te~re oynYM qaqaHH,
KbI3bIn qOKTYY OnpoTTYH
190 KaHbIH enTYPyn KaqaHH!
3JIHM THJIHM aJIca', ~e~H
anTbI YYny OHPOTY
cry aRKKa KopKyn KHpHn KeTKeH
yq aTa )!yny EycYPMaH
19 5 HqHHe KHpHn OapaJIbI!
MaJI~bI KaTKa CaJI~blpbm.
MaJIAbIaJIaJIAanaJIaJIbI!
EYJIAY KaTKa CaJI~blpbm,
oYJIAYaJIaJIAanaJIaJIbI!
200 EycypMaH KOOMbIHaH8Tyn KeTenH!'
AJIMaMOeT aTKa MHH~H.
~
MANAS DESTANI
moyloofi terefi oyufiar,
sakaldanfi koyufiar,: i
kokilldoriifi klrkIfiar,
b~lfidan tOi:OgO (?)-tIfise ahfiar!
Kitebimni okusun,
Kurammm tamsm!'
Kabtlan tuu,g~wAlmambet
moyloom terefi oydu deyt,
sakalann koydu deyt,
kokilldoriinklrktI deyt,
acaYlm kattJ~tI deyt,
astIna koydjkoydu deyt,
kotortp6YIKuran tamdl,
caydlrbay;kitepokudu!
Kara~kandmbalasl
kabtlan1uugan Almambet
'Men,Busunrnanbolom!' deyt.
Almambetkc~~ ylm koydu,
Almambet y;!ydl albadl:
'Kokiirokko can ko§om,
komokoygo til ko§om,
ay carlgl bo:; bolom,
oziifi-rninen dos bolom-
anan kiyn iy'~min!'
Kokyo turup ayttI deyt:
'Kelgen bir ;!yak meniki,
ketken bir ayak seniki!'
Ay cangl bos boldu,
Aydar-kan ulllu Er Kokyo
kuyak~lp dos boldu.
Endi Almambet yay i§ti.
Almambet y:!ydl iyken son,
turup Kokyo ayttI deyt:
'Kokiirokto <:ammbir', dedi
'komokoygo tilim bir!' dedi
'endi men elilme barayn,
menifi curturna barayn,
elim men aytIp koroyn,
curtum men aytIp koroyn!
Elim tilim aJbasa,
ak tefige bulum yayayn,
klZtl yoktuu Oyrottun
kamn oltiiriiI' kayayn!
Elim tilim alsa', dedi
altI uulu Oyrotu
suu ayakka korkup kirip ketken
iiy ata uulu E,usurman
iyine kirip barall!
Maldl katka saldmp,
maldl alaldapalah!
Buldu katka saldmp,
buldu alalda{:,alall!
Busurman koomman otiip keteli!'
Almambet atka mindi,
gel blYIgml kestiriver,
sakallm koyuver,
saylanm ktrpunver,
kalpagm siisiinii kaldmver,
0 zaman kitabt okuyabi}irsin,
Kur'an'lml anlayabi}irsin."
Kaplan dogan Almambet,
blYlgml kestirdi,
sakallm koyuverdi,
Saylarml klrpurdl,
mukaddes kitabl bir ayu,
sonra online koyarak
Kur'an'l yardlmslz okudu,
kendi kendine okudu.
Kara Han'm er oglu
l
kaplan dogan Almambet:
"MiisIiiman olaYlm." dedi j~'
Almambet'e yanagl koydu. f
Almambet yaYI yine almadl.
"Gogsiime hen can koyaYlm, ! !
1!
agzlma hen dil koyaYlm,
ay l~lgl gibi solaYlm,
senin ile clost olaYlm
ondansonra yaydan iyerim!"
0 vakit Kokyo kalklp dedi:
"Bu gelen yanak benim olsun,
giden yanak seninki olsun!"
Ay l~lgl gibi soldu,
Aydar Hanin oglu Kokyo
kucakla~lp clostoldu.
0 zaman Almambet yayt iyti.
yaYl iyip bitirince
Er Kokyo'ye dedi ki:
"Gogsiimde carom var ~imdi,
agzlmda dilim var ~imdi,
artlk kavmime doneyim,
artlk yurduma VaraYlm,
kavmimle konu~aytm,
yurdumla konu~aYtm,
balk soziimii dinlemezse,
hazinemi sayaytm,
Kor gibi yanan Oyrot'un
hamm oldiiriip kayaytm!
Kavmim soziimii dinlerse,
alu Oyrot oglunu
korkudan su boyunca kayan
iiy ata oglu miisIiiman
iyine girip kalaYlm!
Mall yazarak sayaYlm,
mall helal yapaytm!
Millkii de yazarak sayaYlm,
millkii helal yapaYlm!,
MiisIiimanlarla ya~ayaYlm."
Almambet atma hindi,
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUP KOK~O'YO TERK ETMESt
aTaCbIHblH)KaKKa )KYPAY.
ATaCbIHbl~ yitYHO
KHpHn KeJIce AnMaM6eT
205 .Acanay MaJIHHKbIM. aTaM!' AeAH.
CanaM 6epce AnMaM6eT.
eJIHKGepreH ~aM )KOK.
rypa KanraH ~aM )KOK.
AnMaM6eT OTryH 6awbIHAa
2 1 0 rypa Kanbln atiTT'3JIe:
'TYYAyp6aH ryHa qOKCO~qy!
yqyp6ati Kypyn Kanca~qbI!
)KanraH AYYHO MblHAa AeHT.
)KaH AYYH9JIOPaHAa AeHT!
215 A AYYHo-MHHeH6y AYYHO.
)KaKWblJIbiK )KaHblH6HJIeJIHK!
"KypKYJIAa6aT KyanAaT"
KypaH 1"Hn"H 6HJIeJIHK!
MeKe-r.t"tteH GeHllrmH
220 OprocYHaH THJIeMHK!
EHC EycypMaH 60JIOJIYK!
Ke~ew Ke6HH KbIJIbl~ap!
3p-reH KeJIHnyraHH!
ATblMHblH 6awblH 6yp'an6atiMblH.
22~ owy JlCepAeryp'an6aHMblH.'
K~6bIJIaH TYyraH AnMaM6eT
owy YHAOIi qbIKTbl AetiT,
KbIJI-)KHpeHHH MHHAHAeHT,
KblJI K96YC9H KHHAHAeHT.
230 3JIAHHqeTHHe KeJIHn )KaTTbl.
)KOOHblHGemHe KeJIHn )KaTTbl.
TaKTaCblHAaKapa-KaH
3JIHH-)KYPTYH)KHHn aJIAbl
TaKT~aH rypyn atiTTbl AeHT:
235 'ApKap )Kyp6oc KbISlAaH.
aTa,[\aH)KanrblC YSlAaH.
3qKHJIep )Kyp6oc KblMaH,
3HeAeH )KanrblC YMaH.
)KYMYpTK~aH aK 3AH,
24 0 6Hp )KaTblH.!\aHTaK 3AH!
KaH AJIMaM6eT )KaJIrblCblM
KaHTbln MblHAaH Ken aHTTbl?
KaJIbl~ OpMOH Kon )KypTYM.
6y AnMaM6eT yYJIYMAY
245 6Hp KOCYMOKopceTnoH,
3pTeH KapMan OJITYP-
aTbln canraH orYMAY.
Karyy qblqKaH 6orYMAY!'
)KypTy KaHra aHTTbI AetiT:
250 'qaJIAblpaTnaH YYK qeqe6HC,
wa~wbITnaH 6YPKyr ana6b1c.
CYYHYH6awblH KOCTOH6yc!'
KaH aHAa Typyn aHTTbl:
.'KanbI~ OpMOH Kon )KypTYM,
255 MeH ceHAeH aHpblJI6aHM,
~
ataslmncalckaciirdii,
Ataslmn ii:viino
kiripkelse Almambet
.Asalau maliyklm, atam!' dedi.
Salam berse Almambet,
elik bergen adam cok,
tufa kalgan adam cok.
Almambet ottun ba§mda
tufa kaIIP'aytt'ele:
'Tuudurbay tuna ~okson~ii!
U~urbay kurup kalsan~l!
Calgan diiiino mmda deyt,
cay diiiinoli>r~da deyt!
A diiiino-minen'bu diiiino,
cak§lllk ca~lmbilelik!
"Kurkuldabat kualdat"
Kuran tilin bilelik!
Meke-minen bey§tin
ortosunantileylik! .
Bis Busumlan bololuk!
Kene~ kebin kllInar!
Erten kelip ugayn!
Atlmmn ba~m bur' albaymm,
o~ucerde tur'albaymm.'
Kabllan tuugan Almambet
o~u iiydon \;Iktl deyt,
Kll-cirenin mindi deyt,
kll kobiison kiydi deyt,
eldin ~etine kelip cattl,
coomn betine kelip cattl.
Taktaslndal(ara-kan
elin-curtun ,;iyp aldl
taktadan turup ayttl deyt:
,Arkar ciirbcjs klyadan,
atadancalgl5 uyadan,
e<;:kilerciirb'JSklyadan,
enedencalgls uyadan,
cumurtkadanak edi,
bir catlndan tak edi!
Kan Almambet calglslm
kantlp mmday kep ayttl?
Kalin OrmOJ1 kop curtum,
bu Almambet uulumdu
bir kosiimo korsotpoy,
erten karmap oltiir-
atlp salgan ogumdu,
katuu ~I~kanbogumdu!'
Curtu Kang:l ayttl deyt:
'<::aldlratpayuuk ~e<;:ebis,
§an§ltpaybiirkiit alabls,
suunun ba~ln kostoybiis!'
Kan anda rump ayttl:
'Kalin ormon kop curtum,
men sendenaynlbaym,
25
babasmmyurduna dondil.
Babaslmn evine
girerken Almambet:
"Selamunaleykilm, babam." dedi.
Selam verince Almambet,
kimse selam almadl,
kimse yerinden kalkmadl.
Almambet ate~inba~ma
g~ti sonra dedi ki:
"Dogmaz olup kalsa idin,
muvaffak olmadan kuruyasm,
burasl yalan dilnyasl,
otesi ger~ek dilnyasl,
0 diinya i~in burada
iyiyi ogrenelim.
"Kul hiivallahu Ehad"
Kur'an dilini bilelim.
Mekke ile behi~tin
ortasml alallm!
Biz miisliiman olallm!
Aramzda gorii~iin,
yann geliD anlarlm,
atlmm ba~ml ~eviremem,
bu yerlerde kalamam."
Kaplan dogan Almambet
evden dl~anya ~Iktl,
al atma binerek
kll zlrhlm giyindi,
halklmn yamna gelip
dii~mamn kar~lsma geldi.
Tahtmda oturan Kara Han
kavmini yurdunu topladl
tahtmdan kalklp dedi ki:
"Dag koyunu aynlmaz kayasmdan
ne de babasmdan,yuvasmdan,
geyik aynlmaz kayaslndan
ne de anasmdan,yuvasmdan,
.yumurtadan ak idi 0,
ana karnmda tek idi o!
Almambet, biricik oglum benim
seDbana bOyle nasll dedin?
Ey yurdumun slk ormam
bu Almambet oglumu
bir daha gozilme gosterme
erkenden oldiir beni.
0 firlaml~ okum idi,
katl sl~llml~ hokum idi."
Yurt halkl Han'a dedi ki:
"Sessiz ~ekeriz okumuzu biz,
baglrtmadan bilrkiltilnil allveririz,
suyun da ba~lnagotilrilveririz!"
Han da ~oyle cevap verdi:
"Ey orman gibi Slk kavmim,
hen senden hi~ aynlmam,
 26
anTbIH,!\aHKblnraH 3ep TaKTaH
e3YM )Kepre TYWneHMYH,
3WHKTJ1e3YM a1JnaHMbIH-
KaH 6aIIIbIM Kapa 6on6oH6bI?
260 AH1JblrbI anTbIH
TYY 6on~y,
aJITbI caR Kapa KOn 60nAY.
KbITaMbIH Kony KblpK CaR 6onAY,
OpYCTyH Kony OH caR 60MY:
AnMaM6eTmH 6y )KOnYH
265 Tocyn )KaTTbI OIIIY Kon.
T~ arapbIn aTKaH,!\a,
KYH Kerepyn 1JbIKKaH,!\a,
Ka6bInaHTyyraH AnMaM6eT
Kbln-)KHpeH,!\H MHH,!\HAeHT,
270 Kbln Ky6ecYH KHMH AeHT.
YH~y KeCTen )KYP~Y AeHT.
KbITaHAbIH Kony. KblpK caR Kon,
OpYCTyH Kony oHcaH Kon
eTyn KeTm AnMaM6eT,
2 7 5 anTbIH TaKTaHbI~ ycTYH,!\eonrypraH
aTaCbIHbI~ycTYHe KHPAK:
1Acanay MaranHHKbIM!' ~eAH.
CanaM aHTca AnMaM6eT.
enHK )KOK 6onAY aTaHbIH.
28 0 AnTbIHAaH KbInraH 3ep TaKTa,
aHaH TYIIITY aTaCbI,
3IIIHKTJ1e3Y aIIIKaHAa,
Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
aTaCbIH KapMan an~bI AeHT:
285 'Tyy~yp6aH TyHa qeKCe~1JY!
Y1Jyp6aH Kypyn KanCa~qbI!
A ~yYHe-MHHeH 6y AYYHe
)KaKIIIbInbIK cypan KerenK!
KbIn1Ja KbI3bIn )KaH,!\apra
290 "KynKYMa6aT KyanAaT"
KypaH TJ1nKH6HnenH!
EHC EycYPMaH 6onony!
KanbIPAbIH KaHbI 60nrOH1JO.
EycYPMaH Kyny 6onony!
295 ATacbI Typyn aHTT'3ne:
.A ~YYHe-MHHeH 6y ~YYHe
)KaKIIIblnbIK )KaHbIH 6Hn'en6ei1M,
MeKe-MHHeH 6ei1IIITJ1H
opTocYHaH an:an6aHM,
300 MeH EycypMaH 6on'on6oHM!
Qa6yyqy 6onco~, 6ac MbIHa!
Tery1JY 6onco~, KaH MbIHa!'
Kapa-KaH 6y KenTK aHTbID,
YHAeH 1JbIrbID 6apAbI AeHT,
305 Kapa 6eAeYHH MHHAKAeHT,
KenAY KeCTen )KYPAYAeHT.
Ka6bInaH TyyraH AnMaM6eT
3HeCKHKeCTen oKTonAY,
.
MANAS DESTANI
alundan kllgan zer taktan
oziim cerge tU§poymiin,
e§iktioziim a~paymm-
kan ba§lm kara bolboybl?
AY~lgl alun " Nakl§lan alun hilalli
tuu boldu,
alu san kara kol boldu,
Kltaydm kolu j~rk san boldu,
Orustun koluon san boldu:
Almambettinbu colun
tosup catulo§u kol.
Tan agarlpatkanda,
kiln kogoriip ~I:kkanda,
kabllan tuugan Almambet
KlI-cirendi rnindi deyt,
kll kiib6siin kiydi deyt,
Uydii kost6p ciirdii deyt.
Kltaydm kolu, kIrk san kol,
'Orustun kolu on san kol
,otiip ketti Alm:lmbet,
alun taktamn ii:,tiindo olturgan
.atasmlniistiino kirdi:
'Asalau magali~{klm!' dedi.
.Salamaytsa Almambet,
I~lik cok boldu :ltamn.
Alundan kligan zer takta,
:anantii§tii atasJ.,
I~§iktiozii a§karJda,
kabllan tuugan Almambet
:atasmkarmap aldl deyt:
'Tuudurbay tuna ~oks6n~ii!
U~urbaykurup kalsan~J.!
A diiiin6-minen bu diiiin6
I~ak§lilk surapketeli!
KIi~a klzll candarga
"Kulkuldabat kualdat"
ikuran tilin bileli!
:Bis Busurmanbololu!
Kaplrdm kam bolgon~o,
Busurman kulu bololu!
Atasl turup aytt'ele:
,A diiiino-mineill bu diiiin6
l~ak§liJ.kcarIn bil'elbeym,
Meke-minen bey§tin
IDrtosunanal'albaym,
ImenBusurman bol'olboym!
Ir;abuu~ubolsoii, bas mma!
Togii~ii bolson, kan mlna!'
Kara-kan bu kepti aytJ.p,
Iliyd6n ~lglp bardl deyt,
Ikarabedeiini mi.ndi deyt,
Ik61diik6stop curdii deyt.
Kablian tuugan Almambet
I~nesinkost6p olktoldu,
altm tahtlmdan asIa,
hen yerlere inemem,
kendim kaplYI a~arnam.
Han ba§lm lekelensin mi?:'
sancakgoriindti,
alu kol ordu gortindti.
~inlinin kirk kol ordusu gortindii,
Rusun on kol ordu gortindti:
Almambet'in yolunu
beklemege ba§ladl bu ordu.
Tan yeri agarlp,
gtin goriintip dogarken,
kaplan dogan Almarnbet,
au Kil-ciren'e binerek
ktl zlrhlm giyerek,
baba evine dogruldu.
~inlinin kirk kol ordusu
Ruslarm on kol ordusu
araslndan ge~ip gitti Almambet,
alun tahunda oturan
babasma gitti o.
"Selamunaleyktim, baba." dedi.
Selam veren Almambet,
babasmdancevap almadl.
Alun kapll tahundan
derken indi babasl,
bizzat kaplYl a~arken
kaplan dogan Almambet,
babasInI tutup dedi ki:
"Evlatslz kalasm,
btiytitemeden kuruyasln,
gel bu dtinyada obiirii i~in
iyilik ederek ~all§allm
ktldan ince, klzll canlara
"Kul htivallahu Ehat"
Kur'an dilini bilelim,
hep mtisltiman olallm.
Kafire han olmaktansa
mtisliimamn kulu olallm."
Babaslo vakil dedi ki:
"Ne bu dtinyaya ne obiiriine
yara§an iyiligi hen bilemem.
Mekke ile behi§tin
arasml alamam,
hen mtisltiman olamam,
gel istersen ba§lml kes,
ko§ istersen kamml dok!"
Kara Han ooyle diyerek
evinden ~Iklp gitti.
Kara atlna binerek
gole dogru seyirtti
Kaplan dogan Almambet,
anaslna saldlrlp
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YU TERK ETMESl
KblnblqblH cypyn anbln,
310 3HeCHHe)l(eTHn aHTfbl AeHT:
'ATeKeMe cyyneUITYM,
Ken Ken aHTbln CYPMbIM,
"A AYYHe-MHHeH6y AYYHe
)l(aKUIblnblK )l(aHblH 6HnenH!
315 EHC EycYPMaH 6onony!"
CypacaM-Aa 6on6oAY,
aTeKeM ceCYM an6Mbl:
"A AYYHe-MHHeH6y AYYHe
)l(aKUIblnblK )l(aHblH 6Hn6eHMHH,
320 MeKe-MHHeH 6eHUlTHH
opTocYHaH an6aHMb1H,
MeH EycypMaH 6on6oHMYH!"
ATeKeMHHH cecy 6y 3AH.
OH 3KH aHnap KeTepreH
325 OMypTKaMbI CbICTaTfbIM,
Tap Kypcarbl~ Ke~HTfHM,
TaUI 3MqerH~ 60UIOTfYM!-
CeH 6ana~Hbl TaUITa6a!'
3HecH aHTfbl yynYHa:
330 'Kapa-KaH 6apca, 6apaMblH,
areKe~HeH aHpbln6aHM!
ACTbI~HaH MaM 6yy6acblH!
ApTbl~HaH MaM Kyy6acblH!
MeHeH 6YPYH ceH 6apca~,
335 KecY~HYH KblpblH Calla )l(YP!'
AHAa aHTfbl~ AnMaM6eT:
'AK Te~re 6ynAY qaqaHH,
Kbl3bln qOKTYY OHpOTfYH
KaHblHenTyPyn KaqaHH!
340 KanblPAblH KaHbl 60nrOHQO,
EycYPMaH Kyny 60nOHH!
AnMaM6eT 3HeAeH Qblrbln,
Kbln-)I(HpeHHH MHHAHAeHT,
Kbln Ky6ecYH KHHAHAeHT,
345 AnMaM6eT 3HAH )l(YPAY.
Kblp )l(arblHAa KblTaH Kony
KblpK caH Kon 6onyn )l(aTblp,
OH )l(arblHAa Opyc Kony
OH caH Kon 6onyn )l(aTblp.
350 Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
Kapa 60nOT KblnblIJblH
6Hp TeTHrH qblrapbln
6Hp KonUIyTyn KOHAblAeHT,
Kbl3bln IJOKTYYKen OHpOT
355 Te~ )l(apblna 6epAH AeHT,
AnMaM6eT eTyn Kene )l(aTblp.
KoJlAYH Ke6YH eTyn KenreHAe,
6Hp caH TypraH KanMaKKa
KapMan anbm ca6blHaH,
360 cyypyn anbln Ka6b1HaH,
UIblnTen KblnblIJ )KH6epAH-
Kbl3bln QOKTYYKen OHpOTfYH
.
~
klll~m SUrUlpallp,
enesine cetjip ayttl deyt:
,Atekeme s,uiilo~llim,
kop kep aYltlpsuradlm,
"A diiiino-rl1inen bu diiiino
cak~lllk caym bileli!
Bis Busumlan bololu!"
Surasam-dabolbodu,
atekem sostim albadl:
"A diiiino-nl1inenbu diiiino
cak~lllk caym bilbeymin,
Meke-minen bey~tin
ortosunan albaymm,
men Busunnan bolboymun!"
Atekemnin sosii bu edi.
On eki aylar kotorgon
omurtkafidl slstatlIm,
tar kursaglfi kefiittim,
ta~em~egifi bo~ottum!-
SeDbalafirn t~taba!'
, .
Enesl ayttl uuluna:
'Kara-kan tlarsa,baramm,
atekefinenaynlbaym!
AslIfinan aclambuubasm!
Artlfinan adamkuubasm!
Menen burnn seD barsafi,
kosiifiniin kmn sala ciir!'
Anda aytlIii Almambet:
,Ak tefige buldu ~a~ayn,
klzll ~oktull Oyrottun
karnn ollliriip ka~ayn!
Kaplrdm karn bolgon~o,
Busurman Iculuboloyn!
Almambet c~neden ~Iglp,
KIl-cirenin mindi deyt,
kll kiibosiin kiydi deyt,
Almambet (~ndiciirdii.
Klr cagmda Kltay kolu
kIrk san kol bolup calIr,
oy cagmda Orus kolu
on san kol bolup calIr.
Kabllan tuulganAlmambet
kara bolot IClII~m
bir tetigi ~I.ganp
bir kop~utup koydl deyt,
klzll ~oktull kop Oyrot
tefi carita bl:rdi deyt,
Almambet 5llip kele calIr.
Koldun kobiin ollip kelgende,
bir san turgan Kalmakka
karmap allp sabman,
suurup allp kablnan.
~Iltep kllI~ ,::iberdi-
klzll ~oktUlI kop Oyrottun
27
klllcml SlYlrdl,
anasmadedi ki:
"Babam ile gorii~ttim,
bir ~ok sozle yalvardlm:
"Diinya ve ahiret i~in
yara§arn bulallm,
biz miisliiman olallm!" dedim.
0 miisliiman olmadl,
soziimii dinlemedi.
"0 diinya ile bu diinyaya
yakl~an iyiligi bilmem ben,
Mekke ile behi~tin
ortasml istemem.
Ben miisliiman olamam!" dedi.
Babamm sozii bu idi.
On iki ay beni ta~ldm,
omurgarn slzlattIm,
dar kamml bollattIm,
ta~ memeni yumu~attIm,
sen oglunu gel kovma!"
Anasl dedi ki ogluna:
"Baban gidince ben de giderim,
ben Kara Han'imdan aynlmam!
Sana kimse karl~masm!
Kimsecik arkandangelmesin!
Benden evvel sengidersen,
bizi unutma sakm sen!"
Almambet ~oyle dedi:
"Ak tenge pulumu sa~anm
kor gibi yanan Oyrot'un
harnrn oldiiriir ka~arlm!
Kafire han olmaktansa
miisliimana kul olurum."
Almambet anaSlnl blraktp
Ktl-ciren'e atladt,
kll zlrhml ku~andt,
Almambet ~Iklp gitti.
Bir tepede ~inlinin
kIrk kol ordusu durmu~tu,
a~aglsma yaYllml~tI
Rus'un on kol ordusu.
Kaplan dogan Almambet,
kara ~elik klltclnl
kmmdan slYlrarak
bir vurup geri ~ekti,
kor gibi yanan kalabaltk Oyrot'u
ortasmdanyararak
ge~ti arasmdanAlmambet.
Halkm yanslrn ge~ince
kabzasma el atIp
klllclrn klrnndan ~tkardl,
bir Kalmuk kiimesine
bir yaman darbe indirdi.
Kor gibi yanan kalaballk Oyrot
 28
9pT Kytir9H HeMe~eti
CanbIpbIJIbill XaTbIn KaJI):I.bI!
365 Bnp canTbIH 6allIbIH~a rypraH 3KeH,
aJITbI~au K9KYJI xaHKarau,
CYYJI9C9xntiH TapKaraH
KaHAbIH YYJIYKapaqa 6ap 3KeH-
Kapa ImreH
CaJIcanU6ereH,
3 70 6allIbIHa ~a~KaH THU6ereH,
Tana xep~nH KbIpcacbI,
cau xn~nH MbIpcaCbI,
°PYCTaH qbIKKau 3KeH~eUT!
AnMaM6eT 6aTbIp atilTbI ~eUT:
375 'MbIHa ~yYH9-MnHeH 6y ~YYH9
XaKllIbIJIbIK cypan 6apaMbIH,
KbIJIqa KbI3bIJIXaubIMa
KbISIMaTTHJIen 6apaMbIH!
KbI3bIJI qOKTyY OUPOlTYH
3 8 0 anaCbIHana KaqnMbIM,
KYJIaCbIHKyya KaqnMbIM...!
Me~HeHn~ capbI 1'aJIara
6np TyllIypyn an6acaM,
ceHn~ Ky~a~aH
6HpTHJIen can6acaM...'
3 8 5 AnMaM6eT 6aTbIp MbIHbI aUTbm,
OtiPOTTY K9CT9n xyp~y ~eUT,
KbI3bIJI qoKTyY K9n OUPOT
~YPKYH-~YPKYH 6oJI~Y ~etiT,
apbIllIbI~ Y3YH AnMaM6eT
39 0 XeJIernH xep~eH TYp~y ~eUT,
Ke-ryH9H Kyyn KenAn ~etiT ,
KbI3bIJI 6np qOKTyy OUpOlTY
KYH qbIrbIlli K9CT9U cyp~y ~eHT!
'BeKnn 6np KanraH 6eHllITHH
395 311InrnH aqKaH 3p KOllIOH,
6aHJIaHbIn KanraH 6a3ap~bIH
XOJIYH 6np aqKaH 3p KOllIOH!
Apyy~ TypaT 6allIbI~a,
ap6arbI~ TypaT KallIblMa!
400 Ap6aKTapbI~ KOJI~OCYH,
6epnllITeJIepn~ KeT9PCYH!
qaKbIpraH YHY~ a3aMaH, KO)KOM,
6allIbIMa ceJI~e Ka3aMaH, KO)KOM!
BepnllITeJIep K9TePCYH,
405 ap6aKTapbI~ XeJIocYH!'
AnMaM6eT XeneKTH
)Kep~eH TYP~Y ~eHT,
KbI3blJI 6np qOKTYY OHpOlTY
KYH qbIrbIlli KeCTeH cYP~Y ~eHT.
'KeKypeKTe xaHbIM, 6np ~OCYM,
41 0 KeMeKeH~e TnJInM, 6np ~OCYM-
6epnllITeJIep KeTepcYH!
KbI3blJI 6np qOKTYy OHpOlTYH
anaCbIHana KaqnMblM,
I
MANAS DJESTANI
oft kiiygon nc~medey
Sapmllp Catlpkaldl!
Bir saptln ba1imdaturgan eken,
altlndan koktil caykagan,
siiilloso ciyn tarkagan
kandm uulu I<:ara~abar eken-
karaingen
salsa i:vbegen,
ba§madafikarl tiybegen,
tala cerdin ktrsasl,
san cindin mlrsasl,
Orustan ~lkkan ekendeyt!
Almambet ba't1rayttl deyt:
'Mma diiiino-minen bu diiiino
cak§ulk surap baramm,
ktl~a ktzu camma
klyamat tiler baramm!
Ktzu ~oktuu Oyrottun
alasmala ka~pladlm,
kulasm kuua ka~padlm...!
Medinenifi sari talaga
bir tii§iiriip albasam,
seni bir Kuday'~an
bir tilep salbasam...'
Almambet bat.lr mlm aytlp,
Oyrottu kostop ciirdii deyt,
klZU ~oktuu ktip Oyrot
diirkiin-diirkiin boldu deyt,
arl§lfi uzun Almambet
celegin cerden1:iirdiideyt,
kotiinon kuup Iceldi deyt,
klZU bir ~oktuu Oyrottu
kiln ~lgl§ kostoy siirdii deyt!
'Bekip bir kalgan bey§tin
e§igin a~kan Er Ko§oy,
baylamp kalgan bazardln
,caJunbir a~kan Er Ko§oy!
Aruufi turat ba§lfida,
:irbaglfi turat ka~lfida!
Arbaktanfi koldosun,
beri§telerifi kot(irsiin!
C~aktrganiiniifi azanday,Kocom,
ba§lfidaseIde kazanday,Kocom!
Beri§teler kotor:;iin,
arbaktanficoloslin!'
j\lmambet cele~:ti
cerdentiirdii deyt,
~:IZIIbir ~oktuu Oyrottu
~:iin~lgl§ kostoy siirdii deyt.
'Kokiirokto carulm, bir dosum,
komokoydo tilim, bir dosum-
beri§teler k6torsun!
I<~zu bir ~oktuu Oyrottun
alasln ala ka~pacllm, .
sonmti~ bir yangm gibi
devrilip kaldllar.
Bir ktimenin ba§mdadurdu
altIn ba~llgl dalgalanan,
sozleri toplu halkl dagltan
hamn oglu biT Kara~a vardl.
Kara di~i deve konsa,
dontip bakmaz,
ba§madegnek degmeyen,
dtiz ovanm ~emberi,
bir ~ok YIgmlarm efendisi,
asll Rusluktan ~lkml~tl!
ErAlmambetdedi ki:
"Bu dtinya ile obtir dtinyaya
iyilik ederek ~all~acaglm,
kll gibi ince camma
ahretiyalvaracaglm!
Kor gibi yanan Oyrot'tan
ala atlanm allp ka~madlm,
kula atlanm allp ka~madlm!
Medine sahrasma~imdi
dti~tiriip neden almayaYlm,
seni Tann'dan
nasll istemeyeyim?"
Almambet boyle deyip
Oyrot'un tisttine atIm stirdu.
Kor gibi yanan kalaballk Oyrot
korkudan birbirine girdi.
Ar~tan uzun Almambet
bayraglm Jerden kaptl,
arkalanndan gitti.
Kor gibi yanan kalaballk Oyrot'u
gtin dogu~unadogru surdu!
"Kapall kalan behi~tin
kaplslm a~an Er Ko~oy,
kapamp kalan ~a~mln
yolunu a~an Er Ko~oy,
~erefinduruyor ba§lnda,
ervahm duruyor yamnda!
Ervahm yardlmcm olsun!
Meleklerin yardlmcln olsun!
Sesin ezan gibi otsun, efendim!
Sangm kazan gibi olsun, efendim!
Melekler yardlmcm olsun!
Ervahln yardlmcln olsun!"
Almambet
bayraglm kaptl,
kor gibi yanan Oyrot'u puskurttu
gunun dogdugu yerlere.
"Tendeki camm, biricik dostum,
agzlmdaki dilim, biricik dostum,
melekler yardlmcln olsun!
Kor gibi yanan Oyrot'tan
alaca atml allp ka~madlm,
 ALMAMBET'tN MiJSLUMAN 01.UP K6K~6'YU TERK ETMESt
KynacbrH Kyya KaqnMbrM...!
415 )J(acaraH! Caa He xaCTbrM?
K YAP9T! Cara He KbmAbrM?'
AnMaM6eT 6y 3TerHH 6y xaKKa
6ynKyn anbrn KbrCTMbr,
~ bulkup aIlp :iCIstadl,
con 3TerHH con xaKKa
420 6ynKyn anbrn KbrCTMbr.
Con KonYHAa Hai13aHbr
con KonYHaH qbrrapbrn
o~ KonYHa aJlAbrAeHT.
'KeKqe, KeKqe!' AeAH AeHT,
425 KeKqeHYH 6epHWTeCH6ac oonAY:
MaHaCTbI~ ap6arbI
6Hp OOCbrHaKHPAHAeHT,
MaHaCTan ypaaH CaJlAbrAeHT:
CaH3PAHH KbIHKbrparbrH
AnMaM6eT 6aTbrp canAbr AeHT,
4 3 0 caH aTTbIH Ay6YpTYH
Kbrn-XHpeH 6YYAaH CanAbrAetiT!
TonycYH TooAaH KbmAbI AeHT,
KypMeHYH yHAeH KbrflAbI AeHT,
aK Te~re 6ynYH qalllTbI AeHT!
435 Kbr3brn 6Hp qOKTYY OHPOTTYH
KaHbrH enTypyn KalllTbr AeHT!
AH x<apbrrH 6oc 6oflAY,
AHAap-KaH yyny KaH KeKqe
KyqaKTalllbrn AOC 6oflAY-
440 'MeH EycypMaH oonoM!'Aen.
KyrYM KHpe, KYH 6aTa,
Kalil Kapapbrn, 3n x<aTa,
Kbr3bm qOKTYY OHPOTTYH
enYKTeH aT qypKaTbrn qbrKTbr.
445 )J(ep OPTOCYKeK Ae6e
apr'aTaCbI KaM6ap-KaH,
6epr'aTaCbr AHAap-KaH,
AHAap- KaMbrH 6anacbl
aHna~rbrC TYyraH 3p KeKtJe,
450 3p KeKqe KenAH AeHT.
naSI yqypalllKaH x<epHHAe
3p KeKtJeHY KepreHAe,
AnMaM6eT 6aTbrp aHTTbrAeHT:
'Acanay ManHHKHM,
3p KeKtJe, AOCYM!'
455 '3nHKHMe canaM,
AnMaM6eT, AOCYM!
CaK CanaMaT OOflAYf\6bI, AOCYM?'
'CaK canaMaT 6onroMYH, AOCYM,
carbrH6aH 3CeHKenreMHH, AOCYM!
3nHM 6Hp THnHM an6aAbr, AOCYM:
460 3HeM 6Hp THnHM an6Mbr, AOCYM,
X<YpTYM6HP THnHM an6M'aH,
KaHbrM 6Hp THnHM an6M'ait, AOCYM,
Kapa 6Hp THnHM
an6M'ait, AOCYM!
~
kulasm kuu~1ka<;padlm...!
Casagan! Saa ne castlm?
Kiidrot! Sag,l ne klldlm?'
Almambet bu etegin bu cakka
sol etegin sol cakka
bulkup aIlp iiCIstadl.
Sol kolunda nayzanl
sol kolunan 'rlgarlP
on koluna aI,jl deyt.
'Kok<;o,Kok<;o!' dedi deyt,
Kok<;oniin b~ri§tesibas boldu:
Manastlfi arbagl
bir oosma kirdi deyt,
Manastap unlan saldl deyt:
san erdin klyklragm
Almambet b;ltlr saldl deyt,
san attln diibiirtiin
KII-ciren buudan saldl deyt!
Topusun toojay klldl deyt,
kiirmoniin ii~rdoyklldl deyt,
ak tenge builln <;a§tIdeyt!
KIZII bir <;oktuuOyrottun
kamn oltiiriip ka§tIdeyt!
Ay cangi bos boldu,
Aydar-kan uulu Kan Kok<;o
kU<;akta§lp dog boldu-
'Men Busurrrtanbolom!' dep.
Kiigiim kire, kiln bata,
ka§ kararlp, (:1 cata,
klZ11<;oktuu Oyrottun
oliikton at <;urkatlp<;lktl.
Cer ortosu kijk dobo
arg'atasl Kan.1bar-kan,
berg'atasl Aydar-kan,
Aydar-kandm balasl
aylangls tuu!~anEr Kok<;o,
Er Kok<;okel.dideyt.
Baya u<;ura§kan cerinde
Er Kok<;onii korgondo,
Almambet b,ltlr ayttl deyt:
'Asalau maliykim,
Er K6k<;o,dosum!'
'Elikime salam, Almambet,
dosum!
Sak salamat It>oldunbl,dosum?' Sag selamet kaldm ml, dostum?"
'Sak salama! bolgomun, dosum, "Sag selamet kaldlm, dostum!
saglnbay eserl kelgemin, dosum! Sag selametdonup geldim, dostum!
Elim bir tilin.1 albadl, dosum: Kavmim sozumu dinlemedi, dostum,
enem bir tilim albadl, dosum,
curtum bir tillim albad'ay,
kamm bir tilim albad'ay, dosum, hamm da sozumii dinlemedi, dostum.
kara bir tilim
albad'ay,dosum!
29
kula atml kovalamadlm!
Yaratan'lm! Sana ne yaptIm?
Kudret! Sana ne ettim?"
Almambet eteginin birini
biTyamna kIstIrdl,
sol etegini sol yamna
kaldmp slkI§tIrdl,
sol elindeki mlzragl
sol elinden ~lkardl,
sag eline alarak
"Kok~o, Kok~o!" dire baglrdl.
Kok~o'niin melegi aciz kaldl.
Manas'm ervahl
agZlna girdi,
Manas nidaslyla haykIrdl,
saYlslzerin feryadml
Almambet bahadlr haykIrdl,
saYlslz atIn tepinmesini
KJI-ciren yansittl.
Kalpaklardan daglar yaptI,
Kalmuk hlrkasmdan evler yaptI,
hazinenin hepsini sa~tI!
Kor gibi yanan Oyrot'un
hamm oldiiriip ka~tI!
Aym l§lklan soldu,
Aydar'm oglu Kok~o han'l
kucaklaYlp dost oldu:
"Ben Musliiman oldum." dedi.
Ak§am olup giin batInca
sular karanp herkes yatInca
kor gibi yanan Oyrot'un cesetlerinin
at ile ustlerinden ge~ti.
Ova ortasmda biTtepeye
buyuk ceddi Kambar Han,
kendi babasl Aydar Han,
kendisi, Aydar Han'In oglu
donek dogan Er Kok~o,
Er Kok~o kendi de geldi.
Once fast geldigi biTyerde
Kok~o'yu tamdlgl bir yerde
Er Almambet dedi ki:
"Selamunaleykiim,
Er Kok~o, dostum!"
"Aleykumselam,
Almambet, dostum!
anam da sozumii dinlemedi, dostum,
yurdum da soziimu dinlemedi,
tebam da sozumii
dinlemedi, dostum!
30
AK Te~re 6ynYM
tJatJKaMblH,
AOCYM!
465 Kbl3b1n 6Hp tJOKTYY OilponYH, AOC:YM,
KaHenTypyn KatJKaMblH, AOCYM!
)J(a6blrbl~ Mail KblnaM,AOCYM,
xaMbl xypTy~ 6ail
KblnaM,AOCYM:
TyHAyry~eH Mail
KblnaM, AOCYM,
470 TyrenAeil6Hp xypTy~ 6ail KblnaM!
ToMoroo~an KailTaMblH,AOCYM,
ToMaSlrbl~ 6ailTaMblH,AOCYM!
KeMnHpre KYHPYK
tJaHHaTaM, AOCYM,
KenHf\re KeTe6aunaTaM,AOCYM!
475 3p enTypceM,
KYH6ep6eHM,
Hap enTypceM, 6yn 6ep6eilM,
KblnraHblMMHnAeT
Kbln6acMblH,AOCYM!
)J(aKUIbIarblpnan KYTynan, AOCYM!'
KeKtJe Typyn aHnbl AeHT:
480 'KeKypeKTe xaHblM 6HPAOCYMCYH,
60KqOAory TOHYM6HpAOCYMCYH!
AK-KbISl3-MHHeH KeK-KbISl3,qOPOM,
Kapa 6Hp CYYAaKeMe XOK, qOPOM,
6HCTeH6HPHeMeXOK, qOpo!
485 Kapa-KaHAblH6anacbl, qOPOM,
Ka6blnaHTyyraH AnMaM6eTqOPOM,
e3Y 6Hp KenAHrHYMe, qOPOM!
Kanbl~ 6Hp HailMaH Ken
xypnaH, qOPOM,
"KaAblpblH6HneT!" Aen anraH, qOPOM: "Kadmn bil,~t!" dep algan, ~orom: en s~mesi odur, yigitlerim,
490 OOpqblH6Hp HailMaH Ken
xypnaH, qOPOM,
"Oron'o cynyy!" Aen anraH, qOPOM,
Kap YCTYHeKap xooca,
KapAaHan-aK 3TH6ap,
KapycTYHe KaHTaMca,
495 KaHAaHKbl3b1n6eTH6ap,
KYAepYAeil6blnKblnAaHT,
Kyqyryneil qbl~KblnAailT,
cyynecYHAeil KepHnHn,
cyynen ceCKe3pHHHn,
500 Kynce KypeKTeil THIlIH KaIllKaSlT,
KYHMeHcexblnap XblnaHaT,
6blnrapbl xHnyy EYYAail-6eK,
6YPYKcyraHAK-3pKeq-
8KeeHe Ka6apailTbl~ap, qOPOM,
505 YIllY 6Hp xepAeH K8rncYH,Ae!
AnblCTaH6eilMaH KeneT,Ae!
ATeKeMAilAap-KaHra ailTbl~ap,
YUIY6Hp xepAaH KelllcYH, Ae,
I1nrepHJlenKOHCYH,
Ae!
MANAS DESTANI
Ak tefige bulum Hazinemi bu
~a~kamm,dosum! ugurda sa~tlm, dostum.
KIZII bir ~clktuu Oyrottun, dosum, Kor gibi yanan Oyrot'un hamnl
kan oltiiriip ka~kamm,dosum! oldiirdiim de ka~tlm,dostum!
Cablglfi may kllam, dosum, ZaYlflanm semirteyim, dostum,
caml curtufi bay biitiin yurdunu zengin
kllam, dosum: edeyim, dostum, "'
~,
j!i
tiindiigiifidoln may bacasmakadar rag doldurup
kllam, dosum, zengin edeyim, dostum,
tiigoldoy bir curtufi bay kllam! kavmini zengin kllaYlm, dostum.
Tomogo ofidap kaytamm, dosum, Ba§lanm diizeltip doneyim, dosturn,
Tomayaglfi baytamm,dosum! fakirleri zengin kliaYlm, dostum!
Kempirge kuyruk Kocakarllara kuyruk
~aynatam,dosum, ~igneteyim, dostum,
kelifige kett: baylatam,dosum! gelinleri donataYlm,dostum!
Er oltiirsom, Adam oldiiriirsem
kun Iberbeym, diyet vermeyeyim,
nar oltiirsorn, bul berbeym, cleve oldiiriirsem para vermeyeyim,
kllgamm mildet yaptlklanm i~in ceza
kllbasmm, dosum! vermeyeyim, dostum!
Cak§1aglrlap kiitiip ai, dosum!' Beni §erefimle al kaf§lIa, dostum!"
Kok~o turup ayttl deyt: Kok~o kalklp §oyle dedi:
'Kokiirokto camm bir dosumsun, "Tende camm gibi dostumsun,
bok~odogu tonum bir dosumsun! boh~ada elbisem gibi dostumsun,
Ak-klyaz-minen Kok-klyaz, ~orom,Ak-klyaz ile Kok-klyaz, yigitlerim,
kara bir suuda keme cok, ~orom, kara suda hi~ gemi yok, yigitlerim
bisten bir nt:me cok, ~oro! bizde fenallk filan yoktur, yigitlerim!
Kara-kandm balasl, ~orom, Kara Han'm oglu, yigitlerim,
kabllan tuui~anAlmambet ~orom, kaplan dogan Almambet, yigitlerirn,
ozii bir keldi iiyiimo, ~orom! kendisi geldi evime, yigitlerim!
Kallfi bir Nayman kop Kalabaltk Nayman
curtt.rn, ~orom, yurdundan, yigitlerim,
oor~m bir Nayman kop biiyiik Nayman yurdunun
curtt.rn, ~orom, i~inden, yigitlerim,
"Ogol'o suIIJu!" dep algan, ~orom, en giizelini aldlm, yigitlerim,
kar iistiino ~:arcoosa, kar iistiine karlar yagsa
kardan ap-alceti bar, kardan appak eti var,
kar iistiino ~:antamsa, kar iistiine kan damlasa,
kandan klzll beti bar, kandan klZl1 yiizii var,
kiidoriidoy bllklldayt, ceylan gibi titreyen,
kii~iigiittey cflfikJldayt, enik gibi ses veren,
siiiilosiindo~1kerilip, ordek gibi siiztiliip
siiiilop sosko erinip, soylenen §eyi dinleyen,
kiilso kiiroktoy ti§i ka§kayat, giiliince kiirek gibi di§leri parlldar
ktiymonso clpar clttanat, nefis miskler gibi kokan,
bllgan cittull Buuday-bek, misk gibi kokan Buuday-bek'e
buruksuganAk-erke~- hem de gilzel Ak-erk~'e
okoono kab.lr aytlfiar, <;:orom, ikisine de haber verin, yigitlerim,
u~u bir cerdt~nko~siln,de! kalklp buraya gelsin, de!
Allstan beyrnan kelet, de! Uzaktan misafir geldi de!
Atekem Aydar-kanga aytli'iar, Bunu babam Aydar Han'a da soyle.
u~ubir cerdanko~stin, de, Kalklp buraya gelsin, de!
ilgerilep kollsun, de! Civarda bir yere konsun, de!
 ALMAMBET'tN !vrUSLUMANOLUP K6K~6'YU TERK ETMESt
510 AnblCTaH 6eHMaH KeneT, ~e.!
EeHMaH~bIH KaMblH )((eCHH,~e!'
Ai1~ap-KaH yyny 3p KeKqe
KblpK qOPOCYHKOilIqy anbln,
KblprbIH-qan~bl 6aUIqbl anbln,
515 )((aTKaH )((epHHe )((yp~y ~eHT.
3KH qOPOYHre )((eTeT ~eHT,
6eHMaH Ka6apblH aHTaT~eHT.
Ta~ arapbm aTKaH~a,
KYH Kbl3apbm qblKKaHAa,
520 3KH qOPO YH~Y qeUITH,
urn,
KeUITY KenHn )((eHeTTy,
)((ep TYcYHe KoH~y ~eHT.
AnTblMblUI )((ene MH~ KynYH
qbl6blpaTa 6aHnMbl,
525 ceKceH )((ene can KynYH
)((eprenere 6aHnMbl.
Y 3yrYH canraHAa,
m,
6ynrapbl )((HTI)'Y Eyy~aH-6eK
6YPYKcyraH AK-3pKeq
530 KaTbIH~ap~bl )((HH~bI~eHT.
'Ca6aM cynyy 60ncYH" ~en
caKTbISlH~aHKbm~bIp~bl,
'KeHere cynyy 60ncYH!' ~en
KeH 6ynrapbl~aH THKTHp~H,
lm 535 'QbIKTa cynyy 60ncYH!' ~en
qblH )((H6eKTeH 3mTHp~H,
erim!
'Ka3blrbl cynyy 60ncYH!' ~en
im, KanaHnaTbm can~bl ~ei:iT.
y yrYH Kepce~, ymTYY ~eHT,
540 ca6acblH Kepce~, blUIryy ~eHT.
'ToKMory cynyy 60ncYH!' ~en
COMTeMHpAeH COKTYPAY.
KOH ceMHCHHCOHAYAeHT,
Kon Kyymypyn TYPAYAeHT.
545 'AnMaM6eT KaqaH KeneT?' Aen
3KH Ke3H TepT Kbmbln,
omoHryn Kapan TYP~y AeHT.
Eynrapbl )((bITTYYEYYAaH-6eK
AK-3pKeqTHH yi1YHAe
550 onrypr'\H 3KeH omOH~O.
'AnMaM6eT KeneT!' AeAH~eHT.
i,'",
'~
'; eKOO 3KH )((aKTaH UIblKanan KapMbl.
,, " AK-3pKeQ KaTblH aHTTbl AeHT:
"",
'YH KeTYHe )((00 Kence,
ar
555 )((a~rbIC caSip3P 3KeH:
YH KoTYHe AOOKence,
)((a~rbIC cyynen 3P 3KeH!'
KblpK qOPO Kene )((aTblp AeHT,
KblpK 'JOpOHbIHaCTblHAa
560 KeK'Je-MHHeH AnMaM6eT
;yle eKee Kene )((aTblp AeHT.
KblpK KHUIHHMHM'JMHAe
apblUIbl~ Y3YH AnMaM6eT
~
.m,
Allstan beyman kelet, de!
Beymandm kamm cesin, de!'
Aydar-kan uulu Er Kok~o
kirk ~orosumko~~u alIp,
Klrgm-~aldll ba~~laIlP,
catkan cerine cilrdil deyt.
Eki ~oro ilygo cetet deyt,
beyman kabann aytat deyt.
Tafi aganp :ltkanda,
kiln klzarlp ~lkkanda,
eki ~oro ilYtjil ~e~ti,
ko~til kelip conottil,
cer tilsilno ~:ondudeyt.
Altlml~ celt: mifi kulun
~lblrata baylladl,
seksencele san kulun
cergeleteba:vladl.
Uzilgiln saIE:anda,
bulgarl cittuu Buuday-bek
buruksugan I\k-erke~
katIndardl ciydl deyt.
'Sabam suluu bolsun!' dep
saktIyandanklldlrdl,
'Konogo suluu bolsun!' dep
kon btilgarldan tiktirdi,
'<;Ikta suluu bolsun!' dep
~m cibekten e~tirdi,
'Kazlgl suluu bolsun!' dep
kalaylatlp saildldeyt.
Uugun korsclfi, u~tuu deyt,
sabasm korsijfi, l~tuu deyt.
'Tokmogu suluu bolsun!' dep
sam temirden sokturdu.
Koy semisin soydu deyt,
kol kuu~urup turdu deyt.
'Almambet k,a~ankelet?' dep
eki kozi tort kllIp,
o~ontup karap turdu deyt.
Bulgarl ClttuuBuuday-bek
Ak-erke~tin ilyilndo
olturgan eken o~ondo.
'Almambet ktSlet!'dedi deyt.
Okoo eki cakltan ~lkalapkaradl.
Ak-erke~ katln ayttl deyt:
'Uy kotilno 0)0 kelse,
cafigls sayarer eken:
ily kotilno doc)kelse,
cafiglS silillop er eken!'
KIrk ~oro kelt: catlr deyt,
kIrk ~oromn astlnda
Kok~o-minen Almambet
okoo kele catlr deyt.
KIrk ki~inin i~:inde
arl~lfi uzun Almambet
31
Uzaktan misafir geldi, de!
ana hazlrllk yapaJlm, de!"
Aydar Han'm oglu Er Kok~o
kirk yigidini yanma alarak
KIrgm-~aI'I rehber yaptl,
konakladlklan yere gitti.
iki yigit eve giderek
misafir geldigini haber verdi.
Tan yeri aganp
giin kIzanp dogunca
iki yigit evi ~ozdii,
gelip g~ii yola diizdii,
ovaya yerle§tirdi.
Altml§ iple bin adet tar.
slra ile bagladl.
Sekseniple bir ~ok taYI
slra slra bagladl.
Yurt ~adlTlkurulunca
misk kokulu Buuday-bt'k
ile gilzel Ak-erk~
kadmlarl topladl.
Klmlz tulumlarl gilzel olsun dire
sahtiyandanyaptlrdl.
Silt kovalan da gilzel olsun dire
sahtiyandandiktirdi.
Tay yulan gilzel olsun dire
~in ipeginden ordiirdii,
kazlklar bile giizel olsun dire
ilstlerine kalay doktiirdii.
~adlr direklerini sivriltti,
bilyilk silt tulumlannl tiitsilletti.
Tokmaklar bile gilzel olsun dire
SOli demirden doktilrdii.
Koyunun semizini kestirdi.
EI baglaYlp durdular,
Almambet ne zaman geliyor dire
iki gozilnil dort etmi~,
hepsi bekliyor, ~imdi.
Misk kokulu Buuday-bek
Ak-erke~'in evinde
oturmu~lar orada.
Almambet geldi deyince
iki taraftan delikten baktllar
Ak-erke~ dedi ki:
"Evimize dii~man gelse
tek ba§lI1aba§edecek erdir 0,
evimize dava gelse
tek ba~mahalleder bir erdir o!"
Kirk yigit gelmekte idi,
kIrk yigidin oniinde
Kok~o ile Almambet
ikisi gelmekte idi.
Kirk ki~inin i~inden
ar§tan uzun Almambet
 32
Kapbl 6010\lblrbln )KaTblpAei1T!
/' 565 Y i1re 6Hp )KaKblHAanKeflAHAetiT.
EYJIrapbl )KbITTYYEYYAai1-6eK,
6ypYKcyraHAK-3pKe\l
3WHKKe\lblra KaJIAblAei1T.
AK-3pKe\l KaTblHa«TTbIAe«T:
570 'TepT apblwTYY O«POTTYH
TepecYHYH6aJIaCbl,
KblJI)KaraJIYYOi1pOTTYH
KbI«6aTblHblH6aJIacbl,
aJIT'apblwTYYOi1pOTTYH
575 a3blCKaHAblH6aJIaCbl,
aJITblHaHAap, \lOK 6eJI60o,
Kapa-KaHAblH60TaCbl
Ka6blJIaHTYyraHAnMaM6eT!-
CaJIaMa«TMaK6HCTe)KOK,
580 3JIHKaJIMaK
CHCTe)KOK:
CaJIaMAbl CHCKe 6YlOpraH,
TaTa«Abl6HcKe6YlOprau!
ATblMblH 6awblH 6ypaTblp,
KaKaflAblMaTYpaTblp!'
585 KbIJI-)KHpeHAe« 6YYAaHAblH
\lbIJI6blpAK-3pKe\l KapMaAbl,
aTblHblH6awblH 6YPAYAeHT.
ApblWbl~ Y3YHAnMaM6eT
ywy )KepAeTYPAYAeHT,
590 aTTaHTywe KaJIAbIAe«T.
TooAa« OOJIroHKeK\le-KaH
'83YMHYHaTblHaJIMaHT!'Aen,
aTTaHTYwneH TYPAYAeHT.
AK-3pKe\l KaTblHaHTTbIAeHT:
595 'KbI3b1JI-CYYAYH OIOHAa,ropeM,
KblTaHJIapAblH3p Arblw, ropeM,
6Hp )KbIJIKblMbl aJIraHAa,TepeM,
KeTYHeH\lbIKKaHKyyrblHbI~, TepeM, kotiinon ~lkkan kuugmln, torom, arkasmdan kovaladm, efendim,
6blpblKTaTbinCaJIraHAa, TepeM!-
600 AHAa 6Hp aTbl~ aJIraMblH,TepeM!
KaHa 6Hp MYYC\lblKKaHbI,TepeM?
MJIeHHHCYYHKblAblpraH,ropeM,
TaKbIMbI~\le~reJI cblAblpraH,TepeM!- taklmln ~engel i;ldlrgan, torom!-
AHAa 6Hp aTbI~ aJIraMblH,TepeM!
605 KaHa 6Hp MYYC\lblKKaHbl,TepeM?
K YHAeHT arblTbln, KYWCaJIbln,TepeM,Kiindo it agltlp, ku~ sallp, torom, Her gun it sahp, ku~ sahp, efendim,
KYHAe6Hp canap KblJIaCblH, TepeM!-
KYHAe 6HPaTbl~ aJIaMblH,TepeM!
KaHa 6Hp MYYC\lblKKaHbl,TepeM?
61 0 Ee«JIH~ HeAeHTap 60JIA'aH,TepeM,
6epeKe~ HeAeH)KOK60nAY,TepeM?
AnblCTaHKeJIreH6eHMaHAHH, TepeM, Allstan kelgen beymandin, torom, Uzaktan gelen mihmamn, efendim,
aTblH6Hp Typyn MeHaJICaM,TepeM, atln bir turup men alsam, torom, atml ~imdi tutuyorsam, efendim,
H\lHMe 6Hp Tap 3JIe,TepeM!'
615 AHAa aHTTbI~KeK\le-KaH:
'HapKTbl 6HnreH AK-3pKe\l,
~
MANAS DE~;TANI
~an boyu ~Iglp catlr deyt!
Uygo bir caklndap keldi deyt.
Bulgan ClttuuBuuday-bek,
buruksuganAk-erke<;
C§ikke~lga kaljl deyt.
Ak-erke~ katm ayttl deyt:
'Tort an~tuu Oyrottun
torosuniin balasl,
kll cagaluu Oyirottun
klybatmm balasl,
all' an~tuu Oyrottun
azlSkandm bal,asl,
altln aydar, ~ok:belboo,
Kara-kandm botasl
kabllan tuugan Almambet!-
Salam aytmak biste cok,
elik almak
siste col~:
:salamdlsiske buyurgan,
tataydl biske bu:yurgan!
Atlfidm b~m buratlr,
kak aldlma turatlr!'
Kll-cirendey buudandm
1~llblrAk-erke<; karmadl,
atlmn ba~mburdu deyt.
Arl~ln uzun Almambet
u~ucerde turdu deyt,
attan tti~o kaldl deyt.
Tooday bolgon Kok~o-kan
'Ozumnun atm almayt!' dep,
attan tii~poy turdu deyt.
Ak-erke~ katm ,ayttldeyt:
'KIZIl-suudun oyunda, torom,
Kltaylardm Er ,~gl~, torom,
bir cllklfidl alganda, torom,
bmktatlp salganda,torom!-
,~nda bir atln algamm, torom!
Kana bir mOils '~lkkam, torom?
ilenin suun kldlrgan, torom,
Anda bir atln algamm, torom!
Kana bir mOils '~lkkam, torom?
I~undobir sapar kllasm, torom!-
Kundo bir atln alamm, torom!
Kana bir muus 4rlkkam,torom?
Beylin neden tar bold' ay, torom, Merhametin nedendaraldl, efendim,
l,ereken nooencok boldu, torom? gorii~iin neden azaldl, efendim?
i~ifide bir tar elf, torom!'
Anda ayttln Ko~:~o-kan:
'Narktl bilgen Ak-erke~,
kol boyu yiikseliyordu.
Eve yakl~mca
misk kokulu Buuday-bek
ile giizel Ak-erk~
kaplya ~lklp durdular.
Ak-erk~ kadm dedi ki:
"Dort Oyrot tarafmdan sen
efendiler oglusun,
ince yakall Oyrotlarm
klymetli bir oglusun,
altl Oyrot taraflndan
aziz hamn oglusun,
altln orgulti, sa~akll ku~akll,
Kara Han'in yavrusu
kaplan doganAlmambet!
"Selam" demek bize yakl~maz,
"aleykum selam" demek de size
yakl~maz,
"selam" size buyrulmu~,
~ekinmek bize buyrulmu~.
Atlmn b~ml ~evir,
dur artIk beDimonumde!"
Derken Kil-ciren yuriik atln
Ak-erke~ yulanndan tuttu,
atln ba~ml ~evirdi.
Ar~tan uzun Almambet
bu yerde atml durdurdu,
atlndan ~aglya indi.
Dag gibi yuce Kok~o Han
"Benim atlml almadl!" dedi,
klzdl atlndan inmedi.
Ak-erk~ kadm dedi ki:
"Klzll su vadisinde. efendim,
C;inlinin Er AgI~'I, efendim,
atlarlm alml~tI, efendim,
ka~maga mecbur ettin, efendim!
0 vakil atlm tutmu~tum, efendim!
-5imdi burnun mu buyudu, efendim?
ili suyunda dol~an, efendim,
baldmm ~ahlar SIYlran,efendim!
0 vakit atlm tutmu~tum, efendim!
-5imdi burnun mu buyiidu, efendim?
her gun biT sefer kllarsm, efendim!
Her gun atlm tutarlm, efendim!
Nedir bu hiddetin ~imdi, efendim?
neden i~in slklldl, efendim?"
Kok~o Han 0 zaman dedin ki:
"Kanun bilen Ak-erke~,
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP K6K~6'YU TERK ETMESi
HapKTbl 6HnreH TYp6aI16bl?'
)KImY 6HIIreH AK-3pKeq,
XeH~Y 6HnreHTYp6aI16bl?'
620 Too~aU 6onroH KeKqe-KaH
TOl\Koron aTTaH TYIlITY ~eUT,
31lIHKTHaqa 6ep~H AeI1T,
YHro 6Hp KHpHn KeMH ~eI1T.
EypYKcyraH AK-3pKeq
625 6Hp KeKep apaK 6ep~H ~eHT,
qblHAblpMaflbl KeKep, qblHbl qeqeK
,III XYK 6ypqYHaH aJIAbl ~el1T,
KeKqe-MHHeH AJIMaM6eT 6aTblp~bIH
aCTblHa Koron Cafl~bl ~eUT,
630 6ypee Kyron 6ep~H ~eHT,
6ypee CYHyn 6ep~H ~eHT.
EypYKCyraH AK-3pKeq
OTry Xarbln xH6epHn
cal\OOp 6Hp OTKOKOH~y ~eHT,
635 aK-KyHpYK qaHAbl CaJIAbI~eHT,
Kal1MaKTaHaflbIn CaJIAbl~el1T,
KaHTTaH aflbln KOIlITY~eHT,
aflMaCbIHaH aJIAblAeHT,
llIeKepHHeH KYHAY~eHT,
640 MapT-yynan qaH~bl KaI1HaTaT.
'KeKQe-MHHeH AJIMaM6eT
YllIynap MaCTapoonOT!' Aen
QaH~aH 6epHn TYP~y ~eHT,
'MapT-yynaraH QaHnapbI
645 Mac Kbm6aH MaCbll\ Kernn
TYP~Y!' ~eHT.
3H~e KeKQe aHTTbl ~eI1T:
'Eynrapbl XblTryy Eyy~al1-6eK,
6ypYKcyraH AK-3pKeQ,
Kononyy KYMraH aflbll\ap,
650 KonYHa 6eHT 6onYl\ap:
6eAepAY KYMraH aflbll\ap,
6ernHe 6eHT 6onYl\ap!
1dim!
Kol1 ceMHCHHcoro~ap!
c:ndim?
AJIblCTaH KenreH AJIMaM6eT
6 5 5 Kon KYYllIypyn TYPy~ap!
im!
EeHMaH KaHa QO~Yl1re
[ldim!
aflbln 6apHn KHprncKHHr
;::ndim?
t'endim. Eynrapbl XHTryy EYYAaH-6eK
6YPYKcyraH AK-3pKeQ
ndim!
660 6HpHl\ 31lIHK allITbl Ael1T,
m!
6HpM~ T61lIeK canAbl AeI1T,
dim?
aflbln 6apbln KHprHcTH.
endim.
Kononyy KYMraH aflAbl Ael1T,
n?
KonYHa 6el1T 6on~y ~eI1T,
endim.
665 OeAepAY KYMraH aflAbl AeHT,
dim.
6eTHHe 6el1T 6on~y ~eI1T.
Kol1 ceMHCHHcol1~y ~el1T,
Kon KYYllIypyn TYP~y AeI1T.
)Kbmyy xaan xaTKbl3bln
~
m!
narktI bilgen turbaybl?'
Cndil bilgen Ak-erke~,
condil bilgen turbaybl?'
Tooday loolgon Kok~o-kan
tofikoyup allan tU§tudeyt,
e§ikti a~a berdi deyt,
ilygo bir kirip keldi deyt.
Buruksu:ganAk-erke~
bir koko:r arak berdi deyt,
~mdlrrnall kokor, ~lm ~Oc.;ok
cilk bur~unan aldl deyt,
Kok~o-minen Almarnbet batIrd
astIna koyup Saldl deyt,
bilroo kUlYUPberdi deyt,
bilroo sunup berdi deyt.
BuruksujganAk-erk~
ottu caglp ciberip
safioor bir otko koydu deyt,
ak-kuyruk ~aydl Saldl deyt,
kaymaktan allp Saldl deyt,
kanttan ,UlP ko§tu deyt,
almasman aldl deyt,
§ekerinenkuydu deyt,
mart-uulap ~aydl kaynatat.
'Kok~o-minen Almarnbet
u§ular mastarbolot!' dep
~aydanberip turdu deyt,
'Mart-uulagan ~aylarl
mas kllbay maslfi ketip
turdu!' deyt.
Ende Kok~o ayttI deyt:
'Bulgan clttuu Buuday-bek,
buruksu~:anAk-erke~,
kololuu kumgan allnar,
koluna beyt bolunar:
bederdil kumgan allnar,
reline beyt bolufiar!
Koy semisin soyunar!
Allstan k:elgenAlmambet
kol kuu§ll1rupturunar!
Beyman kana ~on ilygo
allp barip kirgiskin!'
Bulgan cittuu Buuday-bek
buruksug;anAk-erke~
birin e~il, a~tI deyt,
birin t6~i)k saldl deyt,
allp banp kirgisti.
Kololuu kumgan ald. deyt,
koluna b,~ytboldu deyt,
bederdiiIcumganaldl deyt,
betine beyt boldu deyt.
Koy semisin soydu deyt,
kol kuu~lJrupturdu deyt.
Clluu caap catklzlp
33
en iyiyi biImez mi?
Ogiitle dolu Ak-erke~,
en iyi ogiidii bilmez mi?"
Dag gibi biiyiik Kok~o Han
fIrladI atlndan indi,
evin kaplSlm bir a~arak
hemen evine girdi.
ana giizel Ak-erke~
bir tulum rakI getirdi,
§lklrtlII tuIumla ~ini ~anaklan
denkten ~lkanp getirdi,n
Almambet bahadlr iIe Kok~o'niin
getirip online koydu.
Biri raklYI koyardI,
obiirii de sunardl.
~ok giizeI Ak-erk~ de
ocaga ate§i koydu,
semaveri ate§e koyup
ak kuyruk ~aydanda attI,
kaymaktan da allp koydu,
sonra da §ekerdenattI,
eImaiardanda aIdI,
i~ine §ekerdenkattJ.
~aYI giizeIce kaynattI,
Kok~o iIe AImambet
sarho§olacaklar diye
onun i~in ~aYI getirdi,
sarho§etmeyen ~aydan
sarho§lugugiderir diye
hep sundu.
a zaman Kok~o dedi ki:
"Ey misk kokulu Buuday-bek,
ey ~ok giizel Ak-erke~,
pirin~ kaplI ibrigi al da
elIerini Ylkasm,
pirin~ siislii ibrigi al da
yiiziinii Ylkasm!
Koyunun yaglIsmI kestirin!
AImambet uzaktan geldi,
el baglaYlp durun,
mihman ham, biiyiik eve
aIlp gotiiriin!"
Misk kokulu Buuday-bek
ile giizel Ak-erk~
birisi kaplYI a~tl,
digeri yatagJ yaptl,
onu i~eri gotlircliiler,
pirin~ ibrikler ile
elinin suyunu doktiiler,
siislii ibrikler ile
yiiziinlin suyunu doktliler,
koyunun semizini kestirip
el baglaYlpdurdular.
Yatsm diye IsIttllar,
 34
670 3M 3ll1WKKeqblKTbl AeHT.
Ta~ arapbln aTTbl AeHT,
K YH Kbl3apbln qblKTbl AeHT,
AJIMaM6eT TellieKTeH TYPAYAeHT.
AnMaM6errnH aCTblHAa
675 KeKqe TYpraH 3KeH AeHT,
K ype~qYHY MWHreH3KeH AeuT.
TOMYK 6oHnyy Kype~qy
TonypaK 6acblll )KyrypAY.
EaTblp TyyraH qO~ KeKqe
680 aJITblMbllll )Kene MH~ KYJIYH
qbl6blpaTa 6auJIan caJIblllTblp,
ceKceH )KeJIe cali KYJIYH
)KepreJIeTe 6auJIan CaJIbInTblp.
Kaucbl TYY 633HH COUOPYH6HJI6eu,
685 Kaucbl TYKYP aTTbl COUOPYH6Hn6eH,
Ken )KbIllKbIHbl~ apaCbIHAa
apbl-6epH )KypreHAe,
TOKMaK )KaJIAYYTOp aurblp
YllIYHY~ ana YPYHAe
690 3KH KYUKyn 633 6ap 3KeH.
KeKqe )KaKblHAaWbln KeJIreMe,
apKbl-TepKH TYPywyn,
Kapc blJIAaw bIn -re6 HllI Hn,
6ypeHYH TapC-KapAbl aUpblJIbln
KeTT'WJIe,
695 KaH KeKqe 6Hp YllIYHY COUA'3JIe.
KaH AJIMaM6eT 6aTblPAblH
6awblH OHY-MHHeHKYTTYKTaHT.
KeK AJIMaM6eT 6aTblp )KYPAY AeuT,
KYH OpOIOHcypa6auT,
700 TYH OpOIOHcypa6auT.
Kbl3bIJI qOKTYY OUpOTTy
anbln KenHn TYPAYAeHT.
KeKqeHYH )Ka6blrblHaH Mau KblJIAbl,
)KaMbl )KypTYH 6au KblJIAbl;
705 TYHAyrYHeH Mau KblJIAbl,
TyreJI )Kyp-rYH 6au KblJIAbl;
ToMorocYH KauTTbl,
TOMaSlrblH 6auTTbl;
KenH~re KeTe 6aUJIaTTbl,
7 10 KeMnHpre KYUPYK qaHHaTTbl.
KaH AnMaM6eT 6aTblPAblH
l'Y~ry )KaTaKKaHaCbl
AHAap-KaHAbIH anTblH
TaKTa aMblHAa 60JIAY,
KYHAYCaHbl~ )KypreHY
715 KaK4eHYH YCTY6onAY.
TenereHHH TerHC KblJIAbl,
TeMeHeCHH6onoT KblJIAbI!
KeKqeHY~ KalllblHAa )KypreH
KblpK 40POHYH H4W KYHAYAeHT:
720 'Ey anbICTaH KenreH AnMaM6eT,
KanblPAaH qblKKaH AnMaM6eT,
~
MANAS DESTANI
em e§ikke ~.lktl deyt.
Taii aganp attl deyt,
Kiin klzarlp ~Iktl deyt,
Almambet tl5§okton turdu deyt.
Almambettin astmda
Kok~o turgan eken deyt,
Kiiroii~iinii mingen eken deyt.
Tomuk boyluu Kiiroii~ii
topurak basliP ciigiirdii.
Batlr tuugan ~oii Kok~o
altlml§ cele miii kulun
~Iblrata baylap sallptlr,
seksen cele san kulun
cergelete bay lap sahptlr.
Kaysl tuu beeni soyorun bilbey,
kaysl tukur attl soyorun bilbey,
kop cIlkmlii iraslnda
arl-beri ciirgtindo,
tokmak calduu tor ayglr
u§unuii ala iiriindo
eki kiiykiil b(~ebar eken.
Kok~o caktnda§lp kelgende,
arkt-terki tunJ§up,
karsllda§lp-tebi§ip,
biironiin tars-kardl ayrlhp
kett'ile,
Kan Kok~o bir u§unu soyd'ele.
Kan Almambet batlrdln
ba§m onu-minen kuttuktayt.
Kok Almamt'et batlr ciirdii deyt,
kiln oroyun sllrabayt,
tiin oroyun surabayt.
Klzll ~oktuu IOyrottu
allp kelip turdu deyt.
Kok~oniin caiblgman may klldl,
caml curtun bay klldl;
tiindiigiinen may klldl,
tiigel curtun tlay klldl;
tomogosun k:lyttl,
tomayagln bayttl;
keliiige kete baylattl,
kempirge kuyruk ~aynattl.
Kan Almambc~t batlrdln
tiiiigii catakkanasl
Aydar-kandm altln
takta aldmda boldu,
kiindiis anlii clirgonii
Kak~oniin iistli boldu.
Telegeyin tegils klldl,
temenesin bolot klldl!
Kok~oniiii ka§mda ciirgon
kirk ~oronun i!r"iktiydii deyt:
'Bu allstan ke]lgen Almambet,
Kaplrdan ~Ikk,an Almambet,
kapldan dl§anya <;:lktllar.
Tan yeri aganp
gtin kIzarlp dogarken
AImambet yataktan kaIktl.
AImambet'in kar§lsmda
K6k<;:6 gelmi§ durmu§tu.
Ktir6n<;:ti'ye binmi§ti,
bu ytiksek ayakll Ktir6n<;:ti,
toprak sa<;:arakgitmi§ti.
Kahraman dogan Er K6k<;:6,
aItml§ ipIe bin taYI
slra iIe bagladl.
Seksen ipIe bir <;:oktaYI
Slra Slra bagIadl.
Hangi klsragl kessin, biImez,
hangi adi atl kessin, bilmez,
bir <;:okatm arasmda
oraya buraya dola§tl,
boI yeIeli klZl1 stirtileri,
alaca beygir ktimeIeri
i<;:inde iki kti<;:tik klsrak vardl.
K6k<;:6 bunIara yakIa§mca
kar§lllkll durdular,
kar§lllkll tepi§tiIer,
birbirinden
ayrlllnca
Han K6k<;:6 bunlan kestirdi.
Han AImambet bahadlrln
ba§ml bunlarla kutladl.
Almambet bahadlr b6yle ya§lyordu,
iyi gtinler midir, sormadan,
iyi geceler midir, sormadan.
Kor gibi yanan Oyrot'u
aldl buraya getirdi.
K6k<;:6'ntin halkrnl semiz etti,
btittin yurdu zengin etti,
evin bacaslna kadar yag doldurdu,
btittin halkl zengin etti,
btirktit ku§unun ba§llglnl sUsledi,
fakirleri zengin etti,
gelinlere ipek kuma§ baglattl,
kocakarrlara kuyruk <;:ignetti,
Han AImambet bahadlrln
gece yatacagl yer,
Aydar Han'rn altln
tahtl 6nUne kondu,
gtindtiz ytiriidUgU yer,
K6k<;:6'nUn6nUoldu.
Her §eyi tamam klldl,
<;:uvaldlzlnl <;:elikklldl!
K6k<;:6'nUn etraflndaki
kirk yigit bunu klskandl.
"Uzaktan gelen Almambet,
katirden <;:IkanAlmambet,
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YUTERK ETMESl
TepeMYCKe Te~ 6onAY,
KbIpKbIMbICTaHqO~ 6onAY!
EaTbIp TyyraH KeKqe-KaH
7 2 5 )!(eHcyc HlliTH KbInMacbIH!
AJIbICTaH KenreH KanbIPAbI
KallibIHaH qbIrapbIn KOHCYH!'Aen
Ke~ec KbinAbI KblpK qOpo.
EHP TYHY KaH KeKqe
730 EYYAaH-6eKTJ1HYHYHAe
KoHyn )!(aTKaH 3KeH AeHT.
Ta~a arapbill aTKaHAa,
KYH Kbl3apbill qHKKaHAa,
EYYAaH-6eK-MHHeHTypraHAa,
735 ynyy araCbl AK-KbISl3
KHqH HHHCHKeK-KbiS13
lJopOnoPAYH )!(aKlliblnapbI
aK YHre KHpHn KenAH AewT,
aCTblHa onTypyn KanAbI AewT.
740 AK-KbISl3 qOPO aWlfbI AeHT:
')KoropTOH KenHn 6eeAecyn,
KbIpK qOPOAOHeeAecyn,
KYAaw KbInraH Ke~CHHHn,
TepeM-MHHeH Te~CHHHn,
745 6aTbIpbIMHbIH KaTblHbIH
AK-3pKeqTHH TellierYH
AnMaM6eT 6acbill )KypeT!' AewT,
KeK-KbISl3 AereH lJOpOaWlfbI:
'MeH-Ae Kepyn )KypreMYH,
750 3M'3ne 6ypee awTap Aen )KypreMYH!'
EynrapbI )!(bITTYY EYYAaw-6eK
on Aa aHTTbI KaHblHa:
'MeH-Ae 6HnHn )KypeMYH:
KeKqe-KaHra MeH aHTcaM,
755 "KYHynyrY-MHHeH aHTaT!" AeHp-
aHbl awTnaH )KypeMYH.'
KeKlJe Typyn aHlfbl~ AeHT:
'AJIMaM6elfH lJaKblpbln KenH~ep!
Ey KbInraHbIH )Ka3anaHM!
760 AK-3pKelJ HH3aHca(?),
6a3a Kanbill KeCKHnen )KH6epeMHHI"
KeK-KbISl3 AereH lJOpO6apAbl,
'Acanay ManHHKMM!'AeAH.
'AJIHKeMe canay ManHHKHM!'
765 'Ey AnMaM6eT 6aTbIPAbi
TepeM KeKlJe lJaKbIpaT!'
AJIMaM6eT 'EapawH!' AeAH,
AnMaM6eT AwAap-KaHra aHlfbl:
'An'aTeKeM AHAap-KaH,
770 )Ka6bIrbI~HaH MaH KblJlAblM,
)KaMbl TypTY~ 6aH KblnAblM;
TYHAyrY~HeH Mai1 KbIJIAbIM,
TYI-en )KypTY~ 6ati KblnAblM;
ToMoro~AY KaH'rrbIM,
775 TOMaSlrbI~ 6aHTrb1M;
,rdu,
:di
Ju,
toromusk5 ten boldu,
kIrklmlstm ~on boldu!
Batlr tuu~:anKok~o-kan
consus i§lti kllmasln!
Alistan kt:lgen Kaplrdl
ka§man ~J.ganpkoysun!' dep
kenes klldl kirk ~oro.
Bir tunu Kan Kok~o
Buuday-bektin uyundo
konup catkan eken deyt.
Tana aganp atkanda,
kiln klzarJlp~ikkanda,
Buuday-bek-minenturganda,
uluu agasl Ak-klyaz
ki~i inisi Kok-klyaz
~orolordull cak§ljan
ak uygo k:irip keldi deyt,
astlna olturup kaldl deyt.
Ak-kIyaz ~oro ayttl deyt:
'Cogorton kelip boodosup,
kuk ~oro<lonoodosup,
Kuday kl1gan kensinip,
torom-minen tensinip,
batlnmmrl katlnm
Ak-erke~l:into§ogun
Almambe:t baslp curot!' deyt.
Kok-klyaz degen ~oro ayttl:
'Men-de koriip curgomun,
em'ele bii.rooaytar dep curgomun!'
Bulgan ClttUUBuuday-bek
01 da ayttl kanma:
'Men-de bilip curomun:
Kok~o-k2mgamen aytsam,
"Kunulugu-minen aytat!" deyr-
am aytpa:f curomun.'
Kok~o turup ayttln deyt:
'Almambetti ~akmp keliner!
Bu kllgamn cazalaym!
Ak-erke~ iyzansa(?),
baza kallp keskilep ciberemin!'
Kok-klyaz degen~oro bardl.
'Asalau maliykim!' dedi.
'Alikeme salau maliykim!'
'Bu Almambet batudl
torom K(jk~o ~akuat!'
Almambe:t'Barayn!' dedi,
Almambt:t Aydar-kanga ayttl:
'AI'atekem Aydar-kan,
cablglnnan may klldlm,
caml turtlln bay klldlm;
tiindugiiiinen may klldlm,
tiigel cul1uii bay klldlm;
tomogoii1ju kayttlm,
tomayaglii bayttlm;
35
hammlzla denk oldu,
kIrklmlzdan buyuk oldu!
Kahraman dogan Kok~o Han,
boyle hakslz i§ler yapmasm!
Uzaktan gelen kafiri
yamndan atsm!" dediler,
kirk yigit boyle konu§tular.
Bir gece han Kok~o
Buuday-bek'in evine
gitmi§ uyuyordu.
Tan yeri agarlp
gun klzarlp dogarken
Buuday-bek ile kalktllar
agabeyi Ak-kIyaz
kii~iik karde§i Kok-klyaz
yigitlerin en iyisi,
gelip beyaz eve girdiler,
onlerine dikildiler.
Ak-klyaz yigit dedi ki:
"Bu uzaklardan gelip
biz kuk yigide baskln ~Ikan,
Tann'mn yukseltip
efendime denk ettigi Almambet,
bahadmmlzm kansl,
Ak-erk~'in yatagma
girrni§ yatlyor!"
Kok-kIyaz yigit dedi ki:
"Ben de gorup duyuyorum,
bir ba§kaslgidip sayler diyoruml"
Misk kokulu Buuday-bek
0 da hamna dedi ki;
"Ben de biliyorum:
Kok~o Han'a soylersem
beni klskan~ sanar diye,
soylemedim, vazge~tim,"
Kok~o 0 vakil dedin ki:
"~aglrm bana Almambet'i,
yaptlgml cezalanduaYlm!
Ak-erke~ su~lu ise
par~apar~aedeyim!"
Kok-klyaz yigit gitti,
"Selamunaleyktim!" dedi,
0 da "Aleykiimselam!", dedi.
"Bu Almambet bahadlrl,
efendim Kok~o ~aglrdl," decli.
Almambet: "Peki varaYlm!" dedi,
Sonra Aydar Han'a donerek:
"Asil baba Aydar Han,
zaYltlarl semiz ettim.
fakir halkl zengin ettim,
evin bacaSlnakad.lr yag doldurdum,
biitiin k.lvmini zengin ettim.
ba~larl da hep diizelttim,
fakir halkl zengin ettim.
 ::!n!W~"'~c~~1~~)::
"c"
i36 C,,_II"
KeMDHpre KyiipYK tJaiiHaTrblM,
KenH~re KeTe 6at1naTrbIM-
KblnraHbIM MHMeT KbIMbIM6a,
MeHH~ Kaii )KepHM~H KeM TanTbI~?
'180 KetJKa aK Te~re 6ynYM tJatJapAa
KbI3bIn tJOKTYYOiipO'ITYH
e~y 6Y3YK KepYHreH,
KaH enTYPyn KatJap~a
Ke3Y 6Y3YK KepyneT,
785 3ne (?) KenreH KeK-KbISl3,
KeK-KbISl3~aii tJOpoHYH
e~y 6Y3YK KepYHeT,
Ke3Y 6Y3YK KepYHeT-
o~op mYM~YK Ken 6on6oHT!
790 )KaKIlIblnblKTYY Ken 6onco,
)KaHa aHTbln KeneMHH:
)KaMaMbIKTyY Ken 6onco,
omOHOH apbl KeTepMHH.
CaK canaMaT 6onyn TbIp!
795 CarblH6aH 3ceH 6onyn Tblp!'
Ka6naH TyyraH AnMaM6eT
KbIn-)KHpeHHH MHMH ~eHT,
KbIn Ky6ecYH KHHAbI ~eHT,
oM6Y-~OM6y 6aCTblpbill
800 op~'aTKaMaH 6on~y ~eHT,
KeKTy-MHHeH KHp~H~eHT,
KoHnoT-MHHeH tJbIKTbl ~eHT.
KaH KeKtJeHYH YHYHe
aTTaH Tyme Kan~bI ~eHT,
805 mHITren KHpHn Kan~bI ~eHT.
MYPYHrY)KOpyryHAa
AnMaM6eT yCTyHe KenreHAe
tJoponop ~yy ~en Typa KanbIQbI,
Tepecy 6y KeKtJe
810 oMonyn onTypa 6ePHtJH.
Ka6bInaH TyyraH AnMaM6eT
canaM aHTbln KHp~H ~eHT:
Typa KanraH tJopo )KOK,
OMono 6epreH rope )KOK.
8 1 5 CanaM aHTca, anHKe )KOK,
anHKe-MHHeH HmH )KOK.
AHAa onTypraH KaH KeKtJe
cy~raH 6yTyH TapTnMbI,
)KYMraH Ke3YH atJnaAbI.
820 Kapa-KaHAblH 6~acbI
Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
MbIHay OTTYH6ambIHa,
6y otJaKTyH KalllbIHa
onTypa Kan~bI~ AnMaM6eT.
8 2 5 qoponop~y Kapaca,
e~y 6Y3YK KepYHeT,
K93Y 6Y3YK K9PYH9T.
AK-KbISl3 QOPOMblHbl aHTTbl:
'EyrYHry anraH caa )KaKWbl,
~ ~fJj/fi7:'
.
MANAS-DEST ANI
1:empirge kuyruk (j:aynattJm,
1:elifigekete baylattlm-
~:Ilgamm mildet kIldlmba,
rnenifi kay cerirndi kern taptlfi?
FCe<;ka ak tefige bulum (j:a(j:arda
k:IZI1(j:oktuuOYlrottun
(jlfiti buzuk koriingon,
kan oltiiriip ka(j:arda
kozti buzuk koriinot,
ele (?) kelgen Kijk-kIyaz,
F~ok-kIyazday(j:oronun
ofiti buzuk kOriilllOt,
kozti buzuk koriinot-
ofior ~umduk kep bolboyt!
Cak~I1lktuu kep bolso,
calla aytJpkelemin:
c:amandlktuukep bolso,
o~onon an kete~min.
Sak salamat bolup tIr!
Sagrnbay esen bolup tIr!'
K:ablan tuugan Almambet
K:I1-cirenin mindi deyt,
kl! ktibostin kiycll deyt,
olmbu-dombu ba:~tInp
olrd'atkandayboldu deyt,
k4Jktti-minenkirdi deyt,
koylot-minen (j:ll:tI deyt.
Kan Kok(j:ontin ulytino
attan tti~o kaldl dleyt,
~iptep kirip kaldl deyt.
Nlurungu corugunda
Almambet tisttincjkelgende
(j:orolor duu dep tufa kall(j:l,
to,rosti bu Kok(j:o
oiidolup oltura bc:ri(j:i.
KabI1an tuugan l\.lmambet
satlamaytIp kirdi deyt:
tufa kalgan <;:oroI::ok,
oiidolo bergentoro cok.
Salam aytsa, alike cok,
alike-minen i~i c,ok.
Anda olturgan Kan Kok<;:o
sufigan butun tar1padl,
cumgan koziin a(j:padl.
Kara-kandrn balm;l
kabllan tuugan Almambet
mlnau ottun ba~lna,
bu o<;:aktunka~rn.l
oltura kaldln Almambet.
<;:orolordukarasa,
ofiii buzuk koriinot,
kcizii buzuk koriinot.
Alk-klyaz (j:oromilll ayttl:
'B,ugiingii algan saa cak~l,
kocakanlara kuyruk c;:ignettim,
gelinleri siisledim,
hen soziimde durmadlm ml?
Neyimi eksik buldun?
Hazinemi sac;:arken ben,
kor gibi yanan Oyrot'un
yiiziinii aslk gordiim ben,
hanlanrn oldiiriince
goziinii donuk gordiim hen.
-5imdi gelen Kok-ktyaz'm,
bu Kok-ktyaz yigidin
yiizii de oylesine aslk,
gozii de oylesine donuk.
Fena soz getinni§ olacak!
tyi soz getirmi§ ise,
gelir sana soylerim.
Eger fena bir soz ise
dogru oradan giderim,
"Sag selametkal!" derim.
Allah'a emanet 01, keder etme."
Kaplandogan Almambet
KII-ciren'e binerek
ktl zlrhml giyindi,
giimbiir giimbiir c;:ekipgitti,
aurn ok gibi segirtti, gitti,
yiiksek daglardan indi,
dar gec;:itlerdengec;:ti,
Kokc;:oHan'm evine vanp
attan inip
acele ic;:erigirdi.
Bundan onceleri ata binip
Almambet her geli§inde
yigitler hayktn§arak ayakta dururdu,
efendileri Kokc;:oise
onu yarnna allrdl.
Kaplan dogan Almambet
selam verdi ve girdi.
Ayaga kalkan yigit yok,
oturacak yer veren yok.
"Selam" dedi, "Aleykiim" yok,
"Aleykiim" ile i§i yok.
Orada oturan haD Kokc;:o
ayagml toplamadl, 8
yumulu goziinii ac;:madl.
Kara Han'm oglu
kaplan dogan Almambet
tam ate§inba§mda
sac;:-aya~n yanmda
oturup kaldl, Almambet.
Yigitlere baktI,
yiizlerini aslk buldu,
gozlerini donuk buldu,
Ak-klyaz yigit dedi ki:
"Bu giin allrsan iyi edersin,
 ALMAMBET'llol MUSLUMAJ'i OLUP KOKC;O'YUTERK ETMESt
830 6epreHHMaa)f(aKIlIbl.
"AT KepeK6onco, aT
cypacbIH!"~e~!' ~eAH
"TOH KepeK60nco, TOH
cypacbIH!"~eHT!'AeAH
"KanaraHblHanCbIH!"AetiT!' AeAH
"THnereHHHanCbIH!"AeHT!'AeAH.
835 AHAa MMaM6eT atiTTbl:
'AT apbIraH )f(epH)f(OK,
TOHYMTOCKOH )f(epH)f(OK!-
EycKaH HIlIH6Y3yncYH,
)f(apbIraHKHIlIH)f(apblncbIH!
840 AT KeperH )f(OK',AeAH,
TOHKeperH)f(OK!'AeAH.
)Kepre apKbI-repKHqHiiAH,
6bIqaK KaHTblllKblHbIHacan.[{bl.
TeMeHry )f(aKTaKeK-qOpOai-ilTbl:
845 ')KorOpTOHKenHn6eeAecyn,
KbIpK qOPOAOH eAecyn,
KYAaHKbInraHKeI\CHHHn,
repeM-MHHeHreI\CHHHn!-
6HpHMAereHKYAaiiAbI
850 apcap Kblna TYp6aticbl1\6bl?
OonYKMa TepeM 6ap 3AH,
TepeMHYHoonYKMaCbI
KapManonrypa'A'3ne!
AK-3pKe4 KaTblMaHcypaca~,
855 6epe TypraH 60nyn OIlTyp6aHT-n3ne? bere turgan bolup olturbayt-p'ele?
Pac pblC-KeCTH )f(HrHT3KeCHH!'
MMaM6eT aHAaaHlTbl:
'KYAaH KbinAblapraM )f(OK,
K YApeTKblnAbl qapaM )f(OK:
rurdu, 860 Kene6epH~apaKTaH!'
ApaKTaHanblll KeJIAHnep.
Ka6blnaH TYyraH MMaM6eT
qbIHbl-MHHeH 6e1IIT'HIllTH.
3HAH KeKqe on aHlTbl:
865 'AT KepeK60nco, MMaM6eT,
aT cypan ancal\!' AeAM.
'TOHKepeK60nco, MMaM6eT,
TOHAYcypan ancal\!' AeAH.
MMaM6eT 6aTblp MblHblai-iTaT:
870 'MeH cypaHH aTblMbl,
MeHcypai-iHTOHYMY!
EenrenYYAeH6eIlIee )f(OK,
6ei-inHanaqa cynyy )f(OK:
ai-iTblnYYAaH anTOO)f(OK,
875 anAaraH4acynyy )f(OK!
AnAbl~ 3neAal\-MHHeH,
anTblMbIIlIToryc Man-MHHeH,
)f(eMAeAHH 3ne )f(eTMHIlI
6aTMaHHaH-MHHeH,
qanTbll\ 3ne ana IlIan6bIpT )f(aC-MHHeH,~aptifi elf ala ~alblrt cas-minen,
880 KeJIAH~ 3ne KO~YPcanKblHKyc-MMHeH- keldifi elf: kofiur salkIn ktiminen-
~
bergeni maa cak~l.
"At ken~k bolso, at
surasm!" deyt!' dedi
"Ton kf:rek bolso, ton
surasm!" deyt!' dedi
"Kalagarnn aIsm!" deyt!' dedi
"Tilegenin alsm!" deyt!' dedi.
Anda Almambet ayttI:
'At ang;ln ceri cok,
tonum toskon ceri cok!-
Buskan i~i buzulsun,
cangan ki~icanlsm!
At kere!:i cok', dedi,
ton kere,gicok!'dedi.
Cerge aIkl-terki ~iydi,
bl~ak kaytip kIrnna saldl.
Tomongti cakta Kok-~oro ayttI:
'Cogorton kelip boodostip,
kIrk ~or(ldon odostip,
Kuday kllgan kefisinip,
torom-mlinen tefisinip!-
birim deJ~enKudaydl
arsar kIla turbayslfibl?
Oolukm;l torom bar edi,
toromntin OOIUkmasl
karmapoltura'd'ele!
Ak-erkec,:katmdan surasafi,
Ras ns-kesti cigit ekesin!'
Almambet anda ayttI:
'Kuday ~Jldlargam cok,
Ktidrot krldl ~aramcok:
kele beriil araktan!'
Araktan ;llIp keldiler.
Kabrlan 1:uuganAlmambet
~ml-minc~nbe~t'i~ti.
Endi Kolc~o 01 ayttl:
'At kerel: bolso, Almambet,
at surapaJsafi!' dedi.
'Ton ken~kbolso, Almambet,
tondu surap alsafi!' dedi.
Almambl5t batIr mml aytat:
'Men surayn atifidl,
men surayn tonufidu!
Belge!titiljen bO~oocok,
beyli ala~:asuluu cok:
aytrluudan altoo cok,
aldagan~asuluu cok!
Aldlfi eleljafi-minen,
altIml~ togus mal-minen,
cemdedinele cetmi~
batman nan-minen,
37
ben de verirsem iyi etmi~ 01urum.
At laZlmsa, gelsin
at istesin, dedi,
giyim laZlmsa, gelsin
giyim istesin, dedi,
b~ka ne alIrsa alsm, dedi,
istedigi ~eyi alsm, dedi."
0 vakit Almambet dedi ki:
"Atim yorgun degil,
elbisem YlrtIk degil,
bozanlarm i~i bozulsun,
kottiler gebersin!
At bana lazlm degil.
Elbise lazIm degil" dedi.
Yere bir ~arpl i~areti ~izdi,
bl~agI kIlIfIna koydu.
Oteden Kok-kIyaz dedi ki:
"Ey sen uzaklardan gelip
biz kIrk yigide baskIn ~lkan,
Tann'rnn da ytikselterek
efendimize denk yaptIgl
bir tek olan Tann'ya kar~1
gtinah i~lemedin mi?
Benim efendim uludur,
efendimin ululugunu
almak i~in geldin sen!
Ak-erk~ kadIrn istedin,
kendini sanavermedi wi?
Mutlulugu sondtiren bir gen~sin!"
Almambet ona dedi ki:
"Tann istedi, ne yapallm,
Kudret istedi, ~arem yok.
Bana rakl verin!"
Rakl allp geldiler.
Kaplan dogan Almambet
be~~anak dolusu i~ti.
0 zaman Kok~o dedi ki:
"Eger at laZlmsa,
at vereyim Almambet.
Elbise lazlmsa
iste vereyim Almambet!"
Er Almambet ~oyle dedi:
"Senden bir at istiyorum,
bir de elbise lutfet!
Tarnnml~lardan be~i yok,
boyu klsalar gtizel olamaz.
Me~hurlarm altisl yok,
aldatmakla gtizellik kazarnlmaz!
0 gece ~erefimle kar~rIadln.
Altml~ dokuz mal verdin,
yetmi~ batman
yemle besledin,
alaca slrtll baharda gitmi~tik.
Illk son baharda geri geldik.

KblpK aAaM 6010~ 6ap 3~H,
Kbln KYHPYK TaH ){(OK 3~H!-
TeKeqHHHH Tep~e6ec,
anTblH 6HneK, )Kec TYRK,
885 KeK-ana~ 6epqH, MHHeHH!
KeK-KYoo~ 6epqH, 6HHKaHH!
Kapa 6010 KHm TenneK
6ambiMa 6epqH, KHHeHH!
eKqecy Kapblm KeK )KeKe
890 6yryMa 6epqH, KHHeHH!
"'Cypa!" ~ece~, MblHa 3KeH,
"THne!" ~ece~, MblHa 3KeH!'
KeKqe TYPyn MblHbl aHTTbl:
'KeK-anaAaH Ken 3ne,
895 cap'an~aH caH 3ne-
KaHcbl, KaHcbl KeK-ana,
KaHcbl, KaHcbl cap'ana?'
3H~H AnMaM6eT 6aTbip aHTTbl ~eHT:
"'KeKypeKTe )KaHbiM 6Hp", ~OCYM,
900 "KeMeKeH~e THnHM 6Hp", ~OCYM!
OKTonyy ~a ManbiM 6Hp,
60KQOnyy ~a TOHYM6Hp!
AUmaHHQa 6Hn6euCHH,
aQnaUHQaKepooHcYH-
90 5 MeH 6amblHaH aHTaUH!
TeKeQH-MepreH )Kam KanraH,
TeKeQH Kyna TaH KanraH,
Ko~yp6au coprOK Qan KanraH-
omy TeKeQHHHHTep~e6ec,
910 anTblH 6HneK, )Kec TYRK,
MycraKKa TYyraH KeK-anaJ1,
KeK-ana~ 6epQH! MHHeuH!
KeK-KYOOJ16epQH! KHueUH!
"Cypa!" ~eceJ1, MblHa 3KeI-I!'
9 15 3H~H KeKQe auTTbl ~eHT:
')l(orOpTOH KenHn 6ee~ecyn,
KblpK QOpo~OH e~ecYIl,
Ky~au KblnraH Ke~CHI-IHn,
Tepe-MHHeI-I Te~CHHHn,
920 KeK-anaHbl6y cypan,
Kerry caR KHM 6epAH?
Cap'anaI-Ibl 6y cypan,
caHAbl caR KHM 6epAH?
EamblHa KaMQbl yprYI-I!
925 )l(aKacblH Kanb!J1THuprHH!
"QbIK!" ~ereI-IAe, HT KeTel1T-
AnMaM6eT, KanMaK, He KeTneI1T?'
AnMaM6eT TypraH apaKTaH
QbII-Ibl-MHHeH6emTH HQHn )KH6epAH,
930 aHa Typyn aUTTbl, ~e~H:
'Aprbl 6Hp aTa~ KaM6ap-KaH,
6epH~ aTa~ AUAap-KaH,
AI1Aap-Ka1-IAb1I-I6anaCbl
aHna~rblc TyyraH 3p K0KQe,
~
MANAS DE,STAN!
kirk adam boyuii bar edi,
kll kuyruk tay cok edi!-
Teke<;;ininterdc~bes,
altln bilek, ces tuyak,
Kok-alaii bercr'i,mineyn!
Kok-ktiboii bercr'i,biykayn!
Kara boyu ki§ telpek
ba§lma bercr'i,~:iyeyn!
Okcr'ostikan§ kok ceke
butuma bercr'i,Iciyeyn!
'"Sura!" deseii, mma ekeD,
"Tile!" deseii,rmna eken!'
Kokcr'oturup mllm ayttl:
'Kok-aladan kop ele,
sar' aladansanele-
kaysl, kaysl kok-ala,
kaysl, kaysl sar'ala?'
Endi Almambet batlr ayttl deyt:
'"Koktirokto camm bir", dosum,
"Komokoydo tilim bir", dosum!
Oktoluu da mallm bir,
bokcr'oluuda tonum bir!
Aytpayncr'abilb'~ysin,
acr'payncr'a
korbO:fstin-
Men ba§manaytayn!
Tekecr'i-mergen(;a§kalgan,
Tekecr'ikula tay kalgan,
Koiiurbay sorgok cr'alkalgan-
o§u Tekecr'ininterdebes,
a.ltln bilek, ces t.uyak,
mustakka tuugall Kok-alaii,
Kok-alaii bercr'i!Mineyn!
Kok-ktiboii bercr'i!Kiyeyn!
"Sura!" deseii,mma eken!'
Endi Kokcr'oayttl deyt:
'Cogorton kelip bo6dostip,
kirk cr'orodonodtistip,
Kuday kllgan keiisinip,
ttiro-minen teiisinip,
Kok-alanl bu surap,
kottti saa kim berdi?
Sar'alanl bu surap,
sandi saa kim berdi?
Ba§ma kamcr'1 tir!:tin!
Cakasln kallii tiyrgin!
"~Ik!" degende,it keteyt-
Almambet, Kalmak, ne ketpeyt?' Almambet bu Kalmuk ni~in gitmez?'
Almambet turgan araktan
cr'ml-minenbe§ti icr'ipciberdi, be§~anak dolusu i~iverdi.
ana turup ayttl, d,~di:
'Argl bir ataii Kambar-kan,
beriii ataiiAydar-kan,
Aydar-kandln bal.lSl
aylaiigls tuugan [~r Kfikcr'o, donek dogan Er Kok<;:().
KIrk adam boyun vardl ama
bir kll kuyruk taym yoktu.
Teke<.:i'ninaltm bilekli
baklr tlrnakll binek atlm
Kok-ala'm ver bineyim!
Mavi zlrhml ver giyeyim!
Kara samur kalpagl ver,
ba§lmage<.:ireyim!
6k~esi yiiksek ~izmeyi ver,
ayaglma ge<.:ireyim.
iste dedin, istedigim bu,
dile dedin, dilegim bu!"
Kok~o kalklp §oyle dedi:
"Kok alaca atlm pek ~ok,
san alaca atlm da ~ok,
hangi kok-alacaYI istiyorsun,
hangi san alacaYI?"
Er Almambet §oyle dedi:
"Gogsiimde camm bir, dostum,
agzlmda dilim bir, dostum,
yularda hayvamm bir,
boh~adaelbisem bir!
Soylemeyince bilmezsin,
a~maymcagormezsin.
Ta ba§mdananlataYlm!
Teke<.:iheniiz gen~ idi,
Teke~i heniiz soluk bir tar idi,
Konur-bay, bu eski obur
i§te Teke~i'nin bu beygirini
altln bilekli, baklr tlrnakll.
karll daglardadogan
bu Kok-ala'YI ver bineyim!
Gok zlrhml ver giyeyim!
istedigim budur i§te!"
Buna Kok~o §oyle dedi:
"Ey uzaklardan gelip de
klrkyigidebaskln ~Ikan,
Allah'm da yiikselttigi
efendi ile denk ettigi,
bu adam Kok-ala'YI istiyor,
ardlm sana kim verir?
Sarl-ala'YI istiyor,
budunu sana kim verir?
Ba.'jmakam~1vurun!
Sen de gel yakaslndan tut!
C;:lkdeyince it ~Ikar gider.
Almambet duran rakldan
Sonra kalklp .'joyle dedi:
"Biiyiik baban Kambar Han.
kendi baban Aydar Han,
ey bu Aydar Han'ln oglu
 ALMAMBET'l]~ MUSLUMAN OLOP KOK<;O'YUTERK ETMESi
9 3 5 6ep6ece~ THnTH 6epeH KaJI!
AM~ap-KaMbIH KeK-Ky6e
KOp)KYHYHJ(aryp6aM6bl?
AnblcKa KHIllH yrapra,
)KaKblH KHIllH Kepepre,
940 "Eep~HM!" ~ereH 6HP
003b1~HaHqblKcaqbl!
Kapa 6010 KHIll TeJIneK
KOp)KYHYHJ(aryp6aM6bl?
MeH aJICaMaJI6aMKbIJIaMH!
" MeH KHMceMKHM6eMKbIJIaMH!
945 KeKqe aH~a aMTTbl~eM'~I1:
')KorOpTOH KeJIHn 6ee~ecyn,
KblpK qOPO~OHe~ecyn,
Ky~aM KblJIraH Ke~CHHHn,
3MI1 e3YM-MHHeHTe~CHHHn,
950 KeK-aJIaHbl 6y cyran,
KeTTY caa KI1M6ep~H?
Cap'aJIaHbl 6y cyran,
caMhI caa KHM 6ep~H?
"qbIK!" ~ereH~e, HT KeTeMT-
955 AJIMaM6eT, KaJIMaK, He KeTneMT?'
Apbllllbl~ Y3YH AJIMaM6eT
KYJIyn CaJIblll )KH6ep~H:
'ATa~HbIH Kepy, HT KeKe!
CaKaJIbl~ TOJIraH 6HT, KeKqe!
960 Ka6blpra )Kaan 6HT YKCYH!
Ka~KbIJI~an 6Hp ypren HT YKCYH!
ATa~HbIH Kepy, HT KeKqe!
CaKaJIbl~ TOJIraH 6HT, KeKqe!
KOpOJIYHY~ HT 6acKaH,
965 KoTory~ 6alllblH 6HT 6acKal-l!
Ke6HqHHJ(H THKneceM
ceHH~ KeMnHpHHJ(HCHKneceM;
KblJIblqblHJ(bl THKneceM,
KblC KeJII1HHHJ(H CHKneceM;
970 3IllHrH~HHH KeHqeK
KbIJIblq-MHHeH6ycnacaM,
TeTereJIYY 60c YMY~
TOIllKe cypeM caJI6aCaM;
3pKHMCHrel-l3PHMH
975 KaMqblra q3Hen Kblp6acaM
"AnMaM6eT" aTblM KYPYCYI-I!
Y nyy KblCbl~ KHqy6t1,
KHqYKbICbl~ ynyy6bl,
OPTOCYH~aonTyral-l
gitmez?" 980 anTbl )Kalllap Kepne-)Kal-l
aq 6HneK'rel-l aJI6aCaM,
MaHacTaMI-ITepeMe
cooraTKa KapMan 6ep6eceM
MeI-lH~ "AnMaM6eT" aTblM KYPY<:YI-I!
985 K blCKa)Kene~ KblM6acaM,
Y3YI-I)KenKa~ )KHw6acaM-
MeHtI~ "AnMaM6eT" aTblM KYPYCYH!
~
berbest:fi tipti beren kal!
Aydar-kandm Kok-kiibO
korcunufida turbaybl?
Allska ki§i ugarga,
cakm ki§i kororgo,
"Berdirn!" degenbir
oozlfinan ~lksa~l!
Kara boyu ki§ telpek
korcunufida turbaybl?
Men alsam albay kllayn!
Men kiysem kiybey kllaynl
Kok~o anda ayttl dey'di:
'Cogorton kelip boodosiip,
kirk ~olrodonodosiip,
Kuday kllgan kefisinip,
emi ozum-minen tefisinip,
Kok-al;lnl bu surap,
kottii saa kim berdi?
Sar'alam bu surap,
sandIsaa kim berdi?
"<::Ik!"I:legende,it keteyt-
Almambet, Kalmak, ne ketpeyt?'
Arl§lfi IJzunAlmambet
killiip sallp ciberdi:
'Atafirnn korii, it Koko!
Sakalliil tolgan bit, Kok~o!
Kablrg:l caap bit uksun!
Kafiklldap bir iirgop it uksun!
Atafinln korii, it Kok~o!
Sakallii tolgan bit, Kok~o!
Korolunufi it baskan,
kotoguii ba§m bit baskan!
Kebi~iiidi tikpesem
senifi kempirifidi sikpesem;
klll~lfidl tikpesem,
kls kelinifidi sikpesem;
e§igifinin kon~ok
klll~-minen buspasam,
totogoliiii bos iiyiifi
to~ko suroy salbasam;
erkimsigen erifidi
kam~lga ~enep klrbasam
"Almambet" atlm kurusun!
Uluu klslfi ki~iibi,
ki~ii klslfi uluubl,
ortosullidaoltugan
altl ca~;lrKorpo-can
a~ bilelaen albasam,
Manaslayn toromo
soogat~~a karmap berbesem
menifi "Almambet" atlm kurusun!
Kiska (:elefi klybasam,
uzun c(:lkafi ciybasam-
menifi "Almambet" atlm kurusun!
39
vermez isen hasisliginle kal!
Aydar Han'ln zlrhl acaba
torbanda durmuyor mu?
Uzaktakiler seziyorlar,
yaklndakiler goriiyorlar.
Verdim, diye, agzmdan
bir ~Ikarsana!
Kara samur kalpagm da
heybende durmuyor mu?
Alsam onu olmaz ml?
Giysem onu olmaz ml?"
Kok~o 0 zaman §oyle dedi:
"Uzaklardan gelen
kIrk yigide baskln ~Ikan,
AlIah'ln da yiikselterek,
kendime denk yaptlglm
bu adam Kok-ala'YI istiyor,
kl~ml sana veren kim?
Sarl-ala'YI istiyor,
budunu sana veren kim?
<::Ik,deyince it ~Ikar gider,
Almambet bu Kalmuk ni~in gitmez?
Ar§tan uzun Almambet
gilliimseyerek §oyle dedi:
"Ugursuz, it Kok~o!
Sakall bitle dolu Kok~o!
Arkandaki bitter duysun!
Havlayan kopekler duysun ~
Ugursuz, it Kok~o!
Sakal I bitle dolu Kok~o!
Ahlrlarma kopek dolsun!
A§agl tarafina bit dolsun!
Pabucunu dikmez isem,
karln ile yatmaz isem,
killclni klrmaz isem,
gelininle yatmaz isem,
kapmdaki ipleri hen
killcimla koparmazsam,
boz renkli siislu evini
topraklara siirmez isem,
korkusuz erlerini
kam~llaYlp klrmaz isem
Almambet adlm kurusun!
Biiyiik klZlnln kii~iigu,
kii~iik klzmln buyiigii,
ortada bulunan,
altl ya~lndaki Korpci-can'l
ince bileginden tutmazsam,
Manas denen etendime
gotiiriip hediye etmezsem
Almambet namlm kurusun!
Kisa yularl koparmazsam,
uzun yularl sarmazsam,
Almambet namlm kurusun'
I11I
40
KeKTY )l(epAe )l(bIJIKbIMbI
KOCKOnatiAan qaKnaCaM,
9 9 0 )l(bIJIra )l(epAa )l(bIJIKbIMbI
)l(bIJIAblpbm aHAan qbIKnaCaM,
A06YJI6aUlTbI KaKnacaM,
qblJIMapAaHAbI qaJI6acaM-
MeHH~ "AJIMaM6eT" aTbIM KYPYCYH!
995 AHTTblpbm 6ep6ec KeK-aJIa~
aCTbl~HaHaJIbm MHH6eceM-
cypaTbm 6ep6ec KeK-aJIa~
cYYPyn aJIbm MHH6eceM-
MeHH~ "AnMaM6eT" aTblM KYPYCYH!
1000 KoUl-KYHa KeKqe aMaH 60JI!
AHT-)I(epT ceHH~ MoHHy~a
MeH aHTbl~HaH KYTYJIAYM"
Ka6bIJIaH TYyraH AnMaM6eT
KbIJI-)I(HpeHAH MHHAHAeHT,
1005 KbIJI-KYOOHYKHHAHAeHT,
AJIMaM6eT 3HJ{H )l(ypyn qhlKTbl J{eHT.
KaJIbI~ HaHMaH Ken )l(ypTTaH
"Ka,l\blpbIH 6HJIeT'" Aen aJIraH,
OOpqblH HaHMaH Ken )l(ypTTaH
1010 "Oro'JIO cYJIYY'" Aen aJIraH,
Kapa-qaqHblH YHYHAe
AK-3pKeq qaqbIH )l(HHn )l(aTKaH.
3pHHeH KaJIraH Kapa-qaq
THUlH KeniK 3KeH,
1015 KOOHY)l(eniK 3KeH,
YHYHJ{eqaqbIH )l(HHn aJIraH,
AK-3pKeqKe OJIaHTKaH:
'AT aHp aHUl 60JICoqy?
ToH aHp aHUl 60JIcoqy?-
1 020 Kapa- KaHJ{bIH6aJIaCbl
Ka6blJIaH TyyraH AnMaM6eT
KeTHn 6apa )l(aTblpbl.'
EYPYKcyraH AK-3pKeq
6aUlblHJ{arbI MaHJ{HJIe
1025 6aUlblHaH aJIbm KHHJ{HAeHT,
o~ qaqblH )l(HHn aJIJ{bI,
o~ qeKere 6YPJ{YAeHT,
COJIqaqblH )l(HHn aJIJ{bl,
COJIqeKere 6YPAYAeHT.
1030 AnTbIHJ{aH qaqnaK 6Hp KyqaK
aH KYHpYKKa canAbI AeHT,
KYMYTeH qaqnaK 6HP KyqaK
KYH KYHpYKKa CaJIAblAeHT.
K YJ{ePYJ{eH6bIJIKbInJ{an,
1035 Kyqy HTTeH 4bl~KbInAan,
KYJICeTI1UlH KypeKTeH KaWKaHbIn,
KYHMeHce )l(blnap )l(bITTaHblrl,
)l(aUl K03YJ{aHToponyn,
corYHqOry 4a4blH opoJIyn,
1040 KaH 6anacbI AK-3pKe4
3M 311II1KKe4blKTbI J{eHT,
MANAS DESTANI
Koktii cerde cllkIndl
koskop aydap <r'akpasam,
cIlga cerda cIlkIndI
clldmp aydap <r'Ikpasam,
dobulba§tI kakpasam,
<r'llmardandl <;albasam-
menin "Almambet" atIm kurusun!
Ayttmp berb,esKok-alan
astlnnan allp minbesem-
suratIp berbel; Kok-alan
suurup allp minbesem-
menin "Almambet" atIm kurusun!
Ko§-kuna Kok<r'o aman bol!
Ant-cert senin moynuna
men antInnan kutuldum!'
Kabllan tuugan Almambet
Kll-cirendi mindi deyt,
kll-kiibOnii kiydi deyt,
Almambet endi ctiriip ~lktI deyt.
KalIn Nayman kop curttan
"Kadmn bilet!" dep algan,
oor<r'lnNaym~m kop curttan
"Ogo'lo suluu!" dep algan,
Kara-<;:a<;mn iiyiindo
Ak-erke<r' <r'al;:lnciyp catkan.
Elinen kalgan Kara-<r'a<r'
ti~i ketik eken,
koonii cetik eken,
iiyiindo <r'a<r'm
ciyp algan.
Ak-erke<r'ke 01 aytkan:
'At ayar aya~ IJOlso<;u?
Ton ayar aya~ bolso<r'U?-
Kara-kandln balasl
kabllan tuugan Almambet
ketip bara catlrl.'
Buruksugan Ak-erk6l;:
ba~lndagl mandile
ba§lnan allp kiydi deyt,
on <r'a~lnciyp :lidl.
on <r'ekegeburdu deyt,
soll;:a~.n ciyp aldl,
sol <r'ekegebur,ju deyt.
Altlndan <r'a~pakbir ku~ak
ay kuyrukka saldl deyt,
kiimiiten ~a<r'pakbir ku~ak
kiln kuyrukka saidI deyt.
KuJiirudoy bllklldap.
kii<r'ii ittey t;lnk.1ldap,
kiilso ti§i kiiroktoy ka~kaYlp,
kuymonso clpar clttanlp,
ca~ kozuday torolup,
sogun~ogu ~a<r'morolup.
kan balasl Ak-l:rk6l;:
em e~ikke I;:lkt:1deyt,
Otlaktaki siiriilerini
iirkiitiip ka<r'IrmaZSam,
dere yatagmdaki siiriilerini
siiriip de gotiirmezsem,
§ahin davuluma vurup
davulumu <r'almazsam
Almambet namIm kurusun!
YalvartIp da vermedigin Kok-ala'nl
altmdan allp binmezsem,
yalvartIp da vermedigin Kok-ala'nl
siiriip gotiiriip binmezsem
Almambet namIm kurusun!
Dostum Kok<r'o, Allah'a emanet ol!
i<r'tigimiz andlar boynuna olsun!
Ben andImdan kurtuldum!"
Kaplan dogan Almambet
KII-ciren'e atladl,
kIl zlrhlm giyindi,
Almambet <r'lklp gitti.
Kalaballk Nayman'm yurdundan
herkes begenir diyerek
kalaballk Nayman'm yurdundan
I;:ok giizel diyerek
Kok<r'o'niin aldlgl Ak-erke<r"
Kara-<r'al;:'mevinde sa<r'mloriiyordu.
Kocasmdan dul kalan Kara-<r'a<r"ln
di~leri her <r'iiriik idi,
fakat akll uyamk idi.
Evde sa<r'lanmoren
Ak-erk~'e ~oyle dedi:
"ileriyi goren dost il;:in bir at nedir ki?
ileriyi goren dost i~in elbise nedir ki?
Kara Hanln oglu
kaplan dogan Almambet
kalkml~ gidiyor."
Gayet giizel Ak-erk~
ba~ ortiisiinii
ald. ba~lna orttii.
Sag sa<r'mlalarak
sag taraflna bagladl.
Sol sa<r'lnlalarak
sol taraflna bagladJ.
Sa~ orgiilerinin altln siisii bir kucak
kuyruguna ay taka taktl.
sa~ orgiilerinin giimii~ siisii bir kucak
kuyruguna giine~ taka taktl.
Ceylan gibi titreyip,
yavru kopek gibi baglrdl.
Giiliince kiirek gibi di~leri parlldadl.
netes almca miskler sa<r'tl.
yavru kuzular gibi oyna~tl.
halkalarlna sa<r'1dola~tl,
han evladl Ak-erke~
kapldan dl~arl <r'lktl.
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN O~UPKOK<;O'YU TERKETMESI
AnMaM6eTreH 6aTbiPAblH
aCTblHaH KblSl6aCblll qblKTbl AeHT.
AK-3pKeq 3HAHaHTTbI~:
1045 'CaJIaM aHTMaK CHCTe
JKOK, aSlm,
AnHK 6Hp 6epMeK 6HCTe
JKOK,aSlw!
ACTbl~HbIH 6awblH 6ypa TYP,
nt
amy JKepre Typa ryp!
MeH rnpeMe KHpeHH!
1050 KeK-aJIa cypan KepeHH!
KeK-Ky6e cypan KepeuH!
Kecce~ Aarbl, AnMaM6eT,
MHHe KeTKHHKeK-aJIa!
KecceH Aarbl, AnMaM6eT,
1 055 KHuce~ Aarbl KeK-Ky6e-
KHue KeTKHH, AnMaM6eTr
ATblHblH 6amblH 6YPAY AeuT,
AnMaM6eT amy JKepAe TYPAYAeU1".
AK-3pKeq vtiAe KHpHn KeflAH
1060'3p KeKQe, TepeM, au!
3pAHm~ 6apAblp, 3CH~ JKOK,
3mTe~Ke-MHHeH HWH~ JKOK!
AT aSip aSlW6oncoQY?
TOH aSlp aSlw 6oncoQY?
lu.
1065 "KeK-aJIaAaH aSlHM!" Aen
Ken JKblnKblAaH aHpblnAbl~,
"EHp JKblnKblAaH aSlUM!" Aen
6Hp TanaUAaH aUpblflAbl~!
K YH 33enTen onTypcaM,
1070TYH 33enTen onrypcaM,
lir ki?
AnMaM6eT KenreH alibi Owy 3KeH.
ir ki?
AnMaM6eT KeTHn 6apraH,
3WHKKe Qblra KaJIbln KapacaM,
MaJI 6epHWTeM 6apblcbl,
1075 JKaH 6epHwTeM 6apblcbl
KeTYHeH Qblrblll 6apa JKaTblp.
EyryH aMblH )!(eTHCH,
3pTeH aMblH cerHCH,
KeK-aJIaMbI6ep6ecef\,
1 080 TynTY ceH 6epeH KaJI!
EyryH aJIAan-coonan TYWypryH!
3pTeH auAblH cerHCH,
cerHcHHAe 6Hp YHYf\HeHQblrapblqH-
)!(blnAbICblf\ o~on anblllTblp,
kucak
1085 JKblnAblCblf\ o~ HHHHHeCaJIblnTblp!
Een aunaHa 6epreHtJe,
6eJIAeU Kbl3blJI Tan 6YTKeH,
6Hp 3WH~ KYAaH )!(ap 6YTKeH:
Jadl,
yii aHnaHa 6epreHtJe,
1090 YHAeu KbI3b1JITan 6YTKeH,
KoJKO KblAblp )!(ap 6YTKeH!
)l(ypreH )!(epH 6aK 6oJIyn,
3WHf\ 6Hp KYAaHra )!(aK 6oJIyn!
I
Jcak
Almambettey batlrdm
astmanklya baslp ~lktl deyt.
Ak-erk~ endi aytlIfi:
'Salam aytmak siste
cok, aYa§, .
Alik bir bermek biste
cok, aya~!
AstIfimn b~m bura tur,
o~ucerge tufa tur!
Men toromo kireyn!
Kok-ala surapkoroyn!
Kok-kilbO surapkoroyn!
Kessefi dagl, Almambet,
mine ketkin Kok-ala!
Kessen dagl, Almambet,
kiysefi dagl Kok-kilbo-
kiye ketkin, Almambet!'
AtInm b~m burdu deyt,
Almambet o~ucerde turdu deyt.
Ak-erk~ ilydo kirip keldi
'Er Kok¥o, torom, ay!
Erdigifi bardlr, esifi cok,
e~tefike-mineni~ifi cok!
At aJar aya~ bolso¥u?
Ton aJar ay~ bolso¥u?
"Kok-aladan ayaym!" dep
kop cllkldan aynldlfi,
"Bir cIikldan ayaym!" dep
bir talaydanaynldlfi!
Kiln ezeptep oltursam,
run ezeptep oltursam,
Almambet kelgen aYl o~ueken.
Almambet ketip hargan,
e~ikke ¥lga kahp karasam,
mal beri~tem bansl,
can beri~tem bansl
korunan ¥lglp bara catIr.
Bilgiln aydm cetisi,
erten aydln segisi,
Kok-alafidl berbesefi,
ilipru sen beren kal!
Bilgiln aldap-soolap ru~ilrgiln!
, , ..
Erten aydm seglsl,
segisinde bir ilyilfinon ¥lgan¥i-
cIidlSlfi ofiop ahptIr,
cIidlSlfi ofi iynine saiIptIr!
Bel aylana bergen¥e,
beldey klZll tal biltkon,
bir e~ifi Kuday car biltkon:
ily aylana bergen¥e,
ilydoy klZIi tal biltkon,
Koco Kldu car biltkon!
Cilrgan ceri bak bolup,
e~ifi bir Kudayga cak bolup!
41
Kahraman Almambet'in
kaf§lsma giderek
ona §oyle soyledi:
""Selam" demek size
, yakI§maz, efendim,
selamlmzl almak bize
yakl§maz,efendim!
Gel atlmn ba§ml ~evir,
kal burada, gitme sen.
Efendime gideyim ben,
Kok-ala'YI isteyeyim,
gok zlrhl da isteyeyim.
Sen gidersen Almambet,
Kok-ala'ya bin de git,
sen gidersen Almambet
mavi zlrhl giyin de git,
oylece git Almambet!"
Atlmn ba§lm ~evirdi,
durdu orada Almambet.
Ak-erkel;:eve girdi:
"Ey Er Kok~om, eyefendim,
erkekligin var ama aklm yok,
bir hi~ ile ugra§lyorsun.
Bir at yilzilnden dostluk bozulur mu?
Elbise yilzilnden dostluk bozulur mu?
Bir Kok-ala'YI sakmaYlm derken
bir ~ok attan old un,
sUrilyil sakmaYlmderken
bir ~ok silriiden oldun!
GUnleri sayacak olursam,
geceleri sayacakolursam
Almambet geleli bir ay olmu§.
-5imdi Almambet gidince,
kapldan ~lkInca gordilm ki
hayvanlarm melegi
hep canlarm melegi
~Ikml§ arkasmdangidiyor.
Bu gUn aym yedisi,
yann aym sekizi,
Kok-ala'm vermezsen
mahvolup gideceksin sen!
Bu gUn soyIe de burada kalsm!
Yann aym sekizi,
sekizinde blrak gitsin,
Ylldlzm begenip alml!ltlr,
sonra da sag omzuna alml§tlr.
Dag belini dolanlncaya kadar
bel boyu klzll sogilt ~Ikar,
Allah senin yardlmclndlr.
Evin etranm dola§lncaya kadar
ev boyu klZl1 sogiit ~Ikar,
Hlzlr yardlmcmdlr.
Yiirildilgiln yer bag olur,
Allah istedigini yapar.

42
Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
1095 anAan-coonan TYWypryH r
AHAa aliTTblf\ 3p KeKqe:
'KeK-anaHbl6ep6eliMHH,
KeK-Ky6eHY )KannaliMbIH.
Keccef\, e3Yf\ KeTe 6ep!'
1100 3HAH AK-3pKeq aliTTbl:
'"KeK-anaHbl aSiliMbIH!" Aen
Ken )KbInKbIAaH alipbInAbIf\,
"EHp )KbInKbIHbI aSlliMbIH!" Aen
6Hp TanaliAaH alipbIn,l\bIf\!
1105 AliTTbIpbln 6ep6ecef\ KeK-anaf\
aCTbIf\HaHanap AnMaM6eT,
cypaTbIn 6ep6ecef\ KeK-anaf\
cyypyn anap AnMaM6eT,
anaKaHbIH qaK KOIOn,
1110 KeTyH )Kepre TaK Kolonr
AHAa aliTTblf\ 3p KeKqe:
'KeK-anaHbI 6epHf\ep!
KeK-Ky6eHY)Ka6bIf\ap!
AnMaM6eTTH anbIn KenHf\epr
1115 qoponop 6apbIn aliTTbin TbIp:
'AnMaM6eT, KanMaK, Mac 6onAY,
6HPA'HqKeHAe 6eIllT'HWTJf-
)Kaf\'HQKeHAe6eIllT'HIllTJf-
aT anapAa 6ewT'HwTH-
1120 AnMaM6eT, KanMaK, Mac 6onAY!
KaparaliAbIH KeneKecYHe
)KaTbin KanAbI AnMaM6eT:
aHAaH KaliTbIn KenHQH.'
3HAH AK-3pKeQ aliTTbI:
1125 'AHTep KanMaK 6y 3MeCr
3IllHKKe Karbln KapaT AK-3pKelJ:
KeTHn KanblnTbl AnMaM6eT.
'KeK-anaHbl anbin KeneT!' Aen
Ken caKTaraH AnMaM6eT.
1130 KeK-anaHbl anbln Ken6eAH,
Kbln-)KHpeH aTTbl MaHacKa canAbl
)J(aKblnTblH yyny 3p MaHac
OIllY TYHY TYIll KepAY,
OT )KaranaIll QHIll KepAY.
1135 3pTeH Typyn KenreHAe,
QopOnopYH QaKbIPAbl:
'KbIpKTbIH 6aIllbl KblprblnblM!
EO3-QOnOKMHHreH qan6aliblM!
)J(ent-cyyra )K;eM)KereH
1140 ali, )Ken6ereli CbIprarblM!
KeK-qe6Hq MHHreH CeperHM!
KYTYHaliAblH KYY-)KHrHT,
Kyyn)KyraH IlIYM-)KHrHT!
)J(aliMa-KeKyn )J(aIIJ-yyn!
1145 EaliAblH yyny EaKalibIM!
AK-6anTa yyny EonoTYM!
EooKe, QOPOM,)J(ali3af\bIM,
~
MANAS DESTANI
Kabllan tuugan Almambet
aldap-soolaptil§iirgiin!'
Anda ayttlii Er Kok~o:
'Kok-alam berbeymin,
Kok-kiibOnii cappaymm.
Kesseii, oziiii kete her!'
Endi Ak-erke~ ayttl:
"'Kok-alanl ayaymm!" dep
kop cllkIdan aynldlii,
"Bir cllklm ayaymm!" dep
bir talaydanaynldlii!
Ayttmp berbeseii Kok-alaii
astliinan alar Almambet,
suratlp berbeseiiKok-alaii
suurup alar Almambet,
alakamn ~ak koyup,
kotiln cerge tak koyup!'
Anda ayttlii Er Kok~o:
'Kok-alam beriiier!
Kok-kiibOnii cabliiar!
Almambetti allp keliiier!'
~orolor barlp ayttlp tlr:
'Almambet, Kalmak, mas boldu,
bird'i~kende be§t'i§ti-
caii'i~kende be§t'i§ti-
at alarda be§t'i§ti-
Almambet, Kalmak, mas boldu!
Karagaydm kolokosiino
catlp kaldl Almambet:
andan kaytlp keli~i.'
Endi Ak-erke~ ayttl:
'Anter Kalmak bu emes!'
E§ikke kaglp karat Ak-erke~:
ketip kallptl Almambet.
'Kok-alam allp kelet!' dep
kop saktaganAlmambet.
Kok-alam allp kelbedi,
KII-ciren attl Manaska saldl.
Caklptln uulu Er Manas
o§Utilnii til§ kordii,
ot cagala§~i§ kordii.
Erten turup kelgende,
~orolorun ~aklrdl:
'Kuktln ba§1Kuglllm!
Boz-~olok mingen ~albaYlm!
Ceti-suuga cern cegen
ay, celbegey Sugaglm!
Kok-~ebi~ mingen Seregim!
Kutunaydln Kuu-cigit,
kuulcugan -5um-cigit!
Cayma-kokiil Ca§-uul!
Baydm uulu BakaYlm!
Ak-balta uulu Bolotum!
Booke, ~orom, Cayza!ilm,
m
Kaplan dogan Almambet'e
soyIe, kandlrda gitmesin!"
0 vakit §oyle dedin Er Kok~o:
"Kok-ala atl veremem,
mavi zlrhl da veremem,
gidersen git, ne yapaYlm!"
Ak-erke~ de §oyle dedi:
"Kok-ala'Yl sakInaYlm dedin,
bir ~ok siiriiden oldun.
Bir siiriiyii sakmaYlm dedin,
bir ~ok siirii kaybettin.
YalvartlP vermezsenKok-ala'm
Almambet zorla gotilriir.
Yalvartlp vermezsen Kok-ala'm
Almambet kendisi allr.
Ellerini kavu§turup
kl~ iistil oturursun."
0 vakit Er Kok~o §oyle dedin:
"Verin ona Kok-ala'YI,
giydirin zlrhl,
Getirin Almambet'i!"
Dostlar dediler ki:
"Almambet bu Kalmuk sarho~ oldu
once be§kase i~ti,
sonra be§kase daha i~ti,
ata binerken de be§ kase,
Kalmuk Almambet sarho§ oldu!
Bir ~am agacl golgesine
yatml§ uyuyor Almambet.
Oradan kalkar gelir sonra."
0 zaman Ak-erke~ dedi ki:
"Bu oyle Kalmuk degildir!"
KaplYI a~lp dl§anya baktl Ak-erke~:
Almambet kaybolmu§tu.
Kok-ala'YI getirecekler sanml~tl,
beklemekten usanml§tl.
Kok-ala'Yl getiren olmaYlnca
Kil-ciren'e binip Manas'a gitmi~ti.
Caklp'In oglu Er Manas
0 gece bir riiya gordii.
Ate§ etrafmda §i§lergordii.
Ertesi sabahkalklnca
yigitlerini ~aglrdl.
"Kuklar ba§l Klrgll'lm,
Boz-~olok'a binen sen ~albay,
Ceti-suu'da yemek yiyip
diigmesini iliklemeyen Sugak'lm,
Kok-~epi~'e binen Serek sen,
Kutunayin Kuu-cigit,
kurnaz -5um-cigit,
u~u§anper~emli Ca~-uul,
Bayin oglu Bakay sen,
Ak-balta'nm oglu Bolot,
Booke yigidim, sen Cayzan'lm,
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUPKOK<;O'YU TERK ETMESt 43

aK CeKTYH 6aJIaCbl! ak sokttin balasl! Cengiz hamn ogullarl!

TOOHYH EypKYT-6aTblpbIM, Toonun Btirktit-batlrlm, Sen daglann Btirktit-batlr'l,
1150 CYYHYH Ca3aH-6aTblpbIM! suununSazan-batlflm! sen gollerin Er Sazam,
KaHTa tlanKaH KaH-KeMHM, Kayta~apkan Kan-keldim, geri nrlayan Kan-keldi'm,
Kapa-)f(OJlTOH )KaH-KeMHM! kara-coltoy Can-keldim! kara talih Can-keldi'm,
bIpaMaHAblH (?) bIptlbl-YYJJ! Iramandm (?)I~I-uul! Iraman'm Ir~l-uul,
)KblpTblJJraHAbl )f(aMaraH, Clrtllgandl camagan, Ylrtlklarl yamayan,
1155 6Y3YJJraHAbI TY3ereH, buzulgandl ttizogon, bozuklarl dtizelten,
)f(aTblK THJJAYY A)f(bI6aH! catlk tildtiti Aclbay! tatll dilli Aclbay,
KeHeHAHH YYJJbI KeH )KaH6aH, Kenendin uult Ken Canbay, Kenen'in oglu Ken-Canbay,
Ke~eIlITH TYyraH 3p )KaH6aH! kefie§ti tuugan Er Canbay! aklilt Er Canbay,
TeJJretly Kapa TeJJeryM! Tolgo~ti kara Tologtim! falcI kara Tolok,
1160 86YJJreH KblpK tlOpOHYH 6eJJerYM- Obtilgon kIrk ~oronun bOlogtim- sevgili kIrk yigidin haslarl,
Ka3aKTaH KeJJreH KOJJMOH6eT, Kazaktan kelgen Kolmonbet, Kazaktan gelen Kolmon-bet,
KblprblCTaH KeJJreH )KaJIMaH6eT! Klrglstan kelgen Calmanbet! Klrglzdan gelen Caiman-bet!
Kanblp-MHHeH EycypMaH Kaplr-minen Busurman Kafir ile mtisltimandan
KaJItlan aJIraH KblpaHAap, kal~apalgan klrandar, se~ilmi§ cenk~ilerim,
11653JJRM-MHHeH )f(YpTYMAaH elim-minen curtumdan kavmim ile yurdumun siz
3t1Ken aJIraH 3peHAep ~kep alganerender se~ilmi§ yigitleri,
Kapa 6aHp, Ka3aHaT, kara barr, kazanat, ister ytik, ister ko§u atl,
6apbl~ 6RPAeH a3aMaT! banfi birder azamat! hep azamette birsiniz,
TYHAe TYJJKYHYH R3HH )f(a~bm6aH Ttindo ttilktintin izin cafillbay gece tilki izini !ja§madanbulan
1170 TypeKeH, 'raHJJaK, IlIYYTYM: Ttirokoy, taylak, §uutum: gozti pek Ttirokoy'tim benim,
Kapa~blAa KapcaKTblH karafilda karsaktm karanllkta bozklr tilkisinin
H3RH )f(a~bm6aH izin cafillbay izini !ja§madanbulan
Ka6b1JJaH, TaHJJaK, IlIYYTYM! Kabllan, taylak, !juutum! gozti pek Kabllan'lm benim!
AreKeM )KaKbln-6aH aHTbl~ap! Atekem Caklp-bay aytlfiar! Atam Caklp'a soyleyin,
M3H OT )f(aKaJJaH tlHIlI KepAYM, Men ot cakalay ~i§ kordtim, ate§te §i!jleri gordtim ben,
1175 MeH oro'JJo )f(aKllIbl TYllI KepAYM! men ogo' 10cak§1tti§ kordtim! gtizel biTrtiya gordtim ben!
3THH TapTa TypCYH! Etin tarta tursun! Et ikram etsin,
KblMblCbIH TapTa TypCYH! Klmlsm tarta tursun! klmlzl da unutmasln,
TYllI )f(°pyTKaH 3JJre Tti§ corutkan elge rtiya yoran adamlara
MeH 6epeHMHH" AeH~H. men bereymin!' deydi. bir ~ok hediye vereyim!" dedi.
118 0 EY3YJJraH~bI TY3ereH, Buzulgandl ttizogon, Bozulam dtizeltenle
)f(blpTbmraHAbl )f(aMaraH, clrtllgandl camagan, Ylrtllam yamayan
)f(aTblK THJJ~YY A)f(b16aH catlk tildtiti Aclbay tatll dilli Aclbay
CaJJbln KeTHn KaJIAbl AeHT, sallp ketip kaldl deyt, hemen yola ~Iktllar.
;ti )KaKbln-6aHra KeJJ~H AeHT. Caklp-bayga keldi deyt. Caklp-bay'a geldiler,
1185 'AcaJIay MaJIHHKHM, 'Asalau maliykim, "Selamunaleyktim,
)KaKbln-6aH, aTaM!' Caklp-bay, atam!' Caklp atam",
'AnHKHMe CaJIaM, A)f(bI6aH, 6aJIaM I
'Alikime salam, Aclbay, balam!' "Aleyktimselam, Aclbay oglum!'
AJJTblH TaKTaHbIH YCTYHeH Altln taktamn tisttinon Altln tahtln tisttinden
)KaKbln-6aH TYllIynTYP, Caklp-bay tti§tipttir. Caklp a!jaglya indi.
6aIlIblH~a KaJJnarbl )f(OK TonY4aH, ba§lnda kalpagl cok topu~an, Ba§1kalpakslz ~Iplak.
1190 6yTYH~a KenRtlR )f(OK Ma3bl4aH, butunda kepi~i cok mazl~an, ayagl pabu~suzyalln ayak,
YCTYH~e tlenKeHR )f(OK 4anaH4aH, tisttindo ~epkeni cok ~apan~an, ceketsiz yalnlz gomlekle
3H~H OTTYH 6aIlIbIH~a, endi ottun ba§lnda, ocagm ba§ma indi,
6YJJ OtlOKTYH KallIblHAa hut ~oktun ka§lnda sa~ ayagln yanlna geldi,
)KaKbln-6aH oJJTpa KaJIraH 3KeH. Caklp-bay oltra kalgan eken. Caklp-bay oraya oturdu.
1195 A)f(b16aH 40pO aHTa'~bl: Al:lbay ~oro ayta'dl: Aclbay yigit !joyle dedi:
'EepHIlITe TepeMe 'Beri~te toromo "Melek gibi etendime
6enre 6epHn KaJIblnTblp: b~lge berip kallptlr: §imdi bir i§aret geldi,
a3bl6eJJH TepeMe azlbeli toromo benim aziz efendime
aSlH 6epHn KaJJblnTblp! ayan berip kallptlr! bir be!jaretayan oldu!

,Idu,
 44
1200 TOpOM MaHac 6y TYH~O
OT )KaKaJIaU qUIll Kopyn,
oro'no )KaKIIIbl TYIII Kopyn,
"3n1H TapTa TYPCYH!" AeUT,
"KbIMblCblH 6epe TYpCYH!" ~eUT.
1205 "TYIII )KOpyTKaH KUIIIe 6epeM!" AeUT.
"TYIllYM~y Taan )Kopyca,
OKTOAOHqeqneUM MaJI 6epeM.
60KqOAOH qeqneUM TOH6epeM.
TYIIIYMAY 6Y3YK )Kopyca,
1210 yyny KeTeT YpYMra,
Kbl3bl KeTeT KblpbIMra!"'
Axbl6aU KaUTa MaHacKa )KYPAY
'ATeKeMe aUTbln KeMuM!' AeUT.
'3TUH 6up TapTbln KolOnTYP,
1215 KblMblCblH TapTbin KOlOnryp!'
EaTblpMaHac Typ~y AeUT:
'TepT 3I11UKTJt!'~eUAu ~eHT:
MaHac-KaH Y«AOH qblKTbl,
OKYMryyraH AK-Kyna
1220 OPKOqy 6UUK, 333pU 6ac,
OKTOMTYyraH AK-Kyna,
TaHKbl )Kon~yy, Tan 3TTYY,
TaMaIllaJIYY AK-Kyna,
)Kyrypyn aTTaH KaJI6araH,
1225 aCTblHaTorepeK TYSiK CaJI6araH
AK-KynaHbl MURAU~eHT-
6y KbITaU~bIH YCTaCbl
KbIHHbl-MUHeH)Ka3araH,
6y OpYCTYH YCTaCbl
1230 orY-MuHeH )Ka3araH,
6y KaJIMaKTblH YCTaCbl
KaHnan TYPYH )Ka3araH,
6apa~HblH orbl 6aTnaraH,
KenTeHUHory )KemereH
123 5 yCTyRAory AK -onnOK,
AK-onnoryH KU«Au ~eHT-
KeMYPYHe qblA'aJI6aH
KO~KY TOKOU)KOlOnraH;
cyraTblHa qbl~'an6aU
1240 CYYK 6aIllaT coonraH;
orOHO qbl~'aJI6a"
OTYCere )KaUnraH;
KblIIIKblCblHa KanraRAa,
Ka3bl-MUHeHKavraHbl
1245 aa Kenun oonereH;
)KaCKblCblHaKaJIraH~a,
KOKIIIu6epre )KOOnerOH;
qanKaHblHaH TOU6ocYH,
KUIIIUHUHKaHbl-MUHeH
1250 qblpKeUHuH TYMQyry
-MUHeHcyrapraH
KbmblqblH 6enuHe KypQaHbln an~bl.
)KaKbm-6aH~bl KOCTonyp~y.
i~
MANAS DESTANI
Torom Manas bu tiindo
ot cakalay ~i§ koriip,
ogo'lo cak§1tii§ koriip,
"Etin tarta tursun!" deyt,
"KImlsm here tursun!" deyt.
"Tii§ corutkan ki§e herem!" deyt.
"Tii§iimdii taap corusa,
oktodon ~e~peymmal herem.
bok~odon ~~peym ton herem.
Tii§iimdii buzuk corusa,
uulu ketet Urumga,
kIZI ketet KInmga!"'
Aclbay kayta Manaska ciirdii
'Atekeme aytIp keldim!' deyt.
'Etin bir tartlp koyuptur,
kImlsm tartlp koyuptur!'
BatIr Manas turdu deyt:
'Tert 6§ikti!' deydi deyt:
Manas-kan iiydon ~lktl,
okiim tuugan Ak-kula
orko~ii biyk, zeeri bas,
oktom tuugan Ak-kula,
taykI colduu, tap ettiiii,
tama§aluuAk-kula,
ciigiiriip attan kalbagan,
astIna togorok tuyak salbagan
Ak-kulam mindi deyt-
bu Kitaydm ustasl
kIym-minen cazagan,
bu Orustun ustasl
ogu-minen cazagan,
bu KalmaktIn ustasl
kaylap turun cazagan,
barafimn Ogi batpagan,
keltenin ogu cetpegen
iistiindogii Ak-olpok,
Ak-olpogun kiydi deyt-
komiiriino ~ld'albay
kofikii tokoy coyulgan;
sugatIna~ld'albay
sulik ba§atsoolgan;
ogono ~Id' albay
otus ogo caylgan;
kl§klsma kalganda,
kazl-minen kartam
aa kelip bologon;
caskIsmakalganda,
kok §iberge coologon;
~apkamnantoybosun,
ki§inin kam-minen
~Irkeynin tum~ugu
-minen sugargan
kl1l~m beline kur~amp aldl.
Caklp-baydl kostop urdii.
Efendim Manas bu gece
ate§te §i§ler gormii§,
ogluna laYIk riiyalar gormii§,
et haZlrlatsmlar dedi,
kImlz da bol olsun dedi,
riiya yoran adama hediye veririm,
riiYarnI dogru yorarsa dedi,
ona se~me mal veririm dedi,
boh~adanseymeelbise veririm dedi
Riiyami yanh§ yorarsa,
oglu gidecek Rum'a
kIZI gidecek KInm'a!"
Aclbay dondii Manas'a
"Babamlza dedim geldim,
bir ~ok et hazlrlayacak,
~ok kImlz hazlrlayacak!"
Er Manas ayaga kalkarak:
"A~m kaplYI!" dedi.
Manas ban evinden ~lktI,
sabirsiz dogan Ak-kula'ya,
Sirtl yiiksek, boynu al~ak,
bu biiyiik yiiriik Ak-kula'ya.
kisa yeleli narin yapllI
bu nam salml§ Ak-kula'ya
hi~ bir attan geri kalmayan
altIna yuvarlak nal koydurmayan
i§te bu Ak-kula'ya Manas bindi.
<;inli ustalann vaktiyle
zahmetler ile yaptIgI,
Rus ustalann ise
dii§iine dii§iine yaptIgI,
Kalmuk ustalarmln da
tiirkii soyleyerek yaptIgI,
i~ine siingii batmayan,
tiifek sa~maslgeymeyen,
ustiindeki ak zlrhl
i§te bu ak zlrhl giyindi.
Komiir yeti§mediginden
slk orman kullandlklarl,
katmaga su yetmediginden
soguk pmar kuruttuklan,
torpuler dayanmadlgmdan
otuz torpiiyu diizledikleri,
kl§ vaktine kalmca
yag ve bumbar ile
gelip sarmaladlklarl,
yaz vaktine kalmca
kok ~imene yaydlklan,
gii~Iii dursun diye
insamn kamm
sivri sinek hortumu
ile kattIklarl
klhcml beline baglaYlp,
CakIp-bay'a flrladl!
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUP KOKC;O'YUTERK ETMESi
AHbl KepreH 3n-)KypTY
'ATaCbl )l(aKbm-6ai1Abl enTYpeT.
1255)Ka oonco 3Hecu qaKaH
6ai16uqe enTYpeT?'
3nu-MuHeH )KYPTfaPbl
6apbl MaHacTblH KeTYHeH qy6YPAY,
6apbln )l(aKbln-6ai1AbIH yi1YHe KHpAU. banp Caktp-baydm tiytino kirdi. gidip CakIp-bay'in evine girdi.Ii.
'Tym-rym )KepHHe 6aT'aSiKKOi1!' AeAU 'T~-tu~ cerine bat'ayak koy!' de< "Her yana kadeh koy!" dedi.
:di 1260 EaT'aSlKTbI Hmm, 6aTa KbinAbI:
'EaTa TOKTOCYHonrypy~ap!'
3HAU MaHac aHTTbl:
'3nHM-MHHeH )KypTYM 6ap,
3Kqen anraH 3peHAep,
1265 Kanbip-MHHeH EycYPMaH
Kanqan anraH KbIpaHAap-
6epHmTenyy e3YMe
6enre 6epAH 6Hp aSlH,
if a3bI6enH~ e3YMe
'i! 1270aSlH 6ePAH~ e3YMe!
~c TYHAe xaTbIll TYm KepAYM.
I"
t
oro'no )KaKm'aH TYm KepAYM!
t TYmYMAY nan )Kopyca~,
OKTOAOH qeqnei1 Man 6epeM!
1275 Ey KbITaHAbIH ycTacbl
KbIi1Hbl-MHHeH)Ka3araH,
6y OPYCTYHYCTacbl
OIO-MHHeH)Ka3araH,
It 6apaHAblH ory 6aTnaraH,
1280 KeJrreHHHory )KeTnereH
YCTyMAery AK-onnoK,
MblHbI qeqHn 6epeM MeH!
TymYMAY 6Y3YK )Kopyca~,
yyny~ KeTeT YpYMra.
1285 KblCbI~ KeTeT KblpblMra,
6amblHAbi Koi1Aoi1 KeceMHH,
KaHblMbl cYYAaH TereMYH!'
!liqKeH 3T}1-MHHeH)KereH 3TH.
HqKeH KblMblCblH KY3yn )KH6epAH.
1290 KopKyn KanAH 6y )KypTY.
i )l(yny )KOpTKOHAO6ono-TblraH
6amTaHAbI,
)Kambl Y3aK 6ono-TyraH 6a1lITaHAbI:
6aTbip ryyraH 3p MaHac
Kapa 6onOT KbmbIqblH
1295 KapMan anAbI ca6blHaH,
cyypyn anAbl Ka6blHaH
anCblH qa6a-TblraH 6amTaHAbl.
EY3ynraHAbi TY3ereH,
)KblpTbinraHAbl )KaMaraH,
1300 )KaTbiK THnAYY A)Kbl6ai1,
A)Kb16aH Typa KanAbl.
TepecYHe Kapan aHTTbl Aei1T:
'Ana-TooAbl amblprblH, TepeM.
arbIH-CYY !line KeqHprHH, T8peM,
Am korgon el-curtu
,Atasl Caktp-baydl oltiirot,
ca bolso enesi <;akan
baybic;eoltiirot?'
Eli-minen curttan
ban Manastm kotiinon c;uburdu, Manas'm pe§ine taklldl,
Bat'ayaktl i~ti, bata ktldl:
'Bata toktosun olturufiar!'
Endi Manas ayttl:
'Elim-minen curtum bar,
ekc;epaIgan erender,
Kaplr-minen Busurman
kalc;apaIgan ktrandar-
beri~te\titi oztimo
beIge berdi bir ayan,
azlbelifi oztimo
ayan berdifi oztimo!
Tiindo catip tti~ kordtim,
ogo'lo cak~'ay tti~ kordtim!
tii~iimdti taap corusafi,
oktodon c;ec;pey mal berem!
Bu Kltaydm UStasi
ktym-minen cazagan,
bu Orustun ustasl
oyu-minen cazagan,
barafidm ogu batpagan,
keltenin ogu cetpegen
tistiimdogii Ak-olpok,
mmi c;ec;ipheremmen!
Tti~timdti buzuk corusafi,
uulufi ketet Urumga,
kISlfi ketet KIrImga,
ba~Ifidl koydoy kesemin,
kamfidl suudaytogomtin!'
Ic;keneti-minen cegen eli,
ic;ken kimism kuzup ciberdi,
korkup kaldi bu curtu.
Culu cortkondo bolo-ligan
ba§tandI,
ca~I uzak bolo-tugan ba§tandl:
batlr tuugan Er Manas
kara bolot ktllc;m
karmap aldl sabman,
suurup aIdI kabman
atasmc;aba-tlganba~tandl.
Buzulgandl ttizogon,
clrttlgandl camagan,
catlk tildiiti Aclbay,
Aclbay tufa kaldl.
Torostino karap ayttl deyt:
'Ala-toodl a~lrgm, torom,
agm-suu tIe kec;irgin, torom,
45
Onu goren yurt halkl
babaSlmml oldiirecek,
yoksa anasl yakan baybi~eyi
mi oldiirecek dediler.
Derken, yurdun biitiin halkl
Kadehi i~ti, dua etti,
"Oturun, dua artIk bitsin!" dedi.
Sonra Manas ba§ladl soze:
"Yurdum ile kavmim var,
se~ilmi§ erlerim var,
kafirle miisliimandan
se~ilip almml§ erlerim var,
feri§teli oziime
bir i§aret ayan oldu,
aziz efendinin §ahsma
bir i§aret verdi bana!
Gece yatlp bir riiya gordiim,
giizel bir riiya gordiim.
Riiyaml dogru yorarsan
sana s~me mal veririm!
yinli ustalanmn
zahmet ile yaptlgl,
Rus ustalanmn da
dii§iine dii§iine yaptlgl,
~ifte kur§unu ge~meyen,
tiifek kur§unu da degmeyen,
arkamdaki zlrhlml,
~lkarlr sana veri rim hen!
Riiyaml yanll§ yorarsan
oglunu Rum'a kovanm,
klzml Klnm'a yollanm,
koyun gibi ba§ml keserim,
kamm akltlnm su gibi!"
Y edigi etle i~tigi
kImlzl tiikiirdii ~Ikardl,
halk korkudan dondu kaldl.
Omrii uzun
yollan a§an
ya§l uzayan ihtiyardan i§e giri§ti.
Bahadlr dogan Er Manas
kara ~elik killclni
kabzasmdanyakaladl.
hemen kmmdan SIYlrdl,
babasmasaldlrdl!
Bozuklan hep diizelten,
hep Ylrtlklan yamayan,
tatll dilli Aclbay
kalktl yerinden Aclbay,
efendisine bakIp dedi ki:
"Ala-dag'i a§,de, etendim,
hlzll akan ili'yi ge~, de, etendim,
 ~i
46
1305 Te~HC Wne eTKepryH,
TepeM,
Tepe~ Wne qeryprYH, TepeM!
TYWYMY a~Tqbl yranbl, Tepe,
o~non rypyn Ta6anbl, TepeM!
8nce-Ae A)Kb16aH eneT, TepeM,
1310 )KOpyca-Aa A)Kb16aH
..I' TepeM.
)KOpynT,
KOpKKOH )KYpTTYH )Kypery
6Hp 6acblnbln TOKTOAY.
MaHac Typyn MblHbl aHTaT:
'Ax-KynaHbl MHHHnnHH,
1315 TYHAe )KaTbln TywYMAe
II AK-Ta~raHAbl )KeTenen,
AK-mYMKapAbl 6enenen,
MeH canapra qblrbmnblH,
KonYMAarbl AK-wYMKap,
1320 'AK-wYMKapbIM yqypcaM,
KaHaTbl 6Hn6ecHH KYWryH 6apblCbl
aCTblMa KenHnKblpblnbm-
HeMeHH6onoqy?
i1
ApTblMAarbl AK-TaHraH,
1325AK-TaSiHAbl arblccaM,
TepT aSlKTYYKaH6epeH
aCTblMa KenHn KblpblnaT-
HeMeHH6onoqy?'
A)Kb16aH qOPOaHTTbl:
1330 'Ana-TooAbl aWblpqbl, TepeM,
arbIH-CYY Wne~
KeqHpqH,TepeM,
Te~rHC Wne~
eTKepqy, TepeM,
"3KHMeT" Aen Ken aHTaM,
)KaHAblpMaKTYY Ken aHTaM,
1335 )KaHblKTaTbm Aarbl aHTaM:
AK-TaHraHbl~ )KeTenen,
AK-WYMKapbl~ 6enenon,
6y canapra ceH qblKCa~,
KonYMarbl AK-wYMKap,
1340 AK-wYMKapbl~ yqypca~,
KaHaT 6Hn6ecHH KYWTYH6apblcbl
aCTbl~a KenHn Kblpblnca
aTaCbl-MHHeHaTa~ Te~,
6aTacbl-MHHeH 6aTa~ Te~,
1345 a3blC KaHAbll~6anacbl
KoHyy~a KOHOTTyp6aH6bl?
ApTblMarbl AK-TaHraH,
AK -TaSIHAblarblcca~,
TepT aSlKryy KaH6epeH
1350 aCTbI~a KenHn Kblpblnca
aTaCbl-MHHeHaTa~ Te~,
6aTacbl-MHHeH 6aTa~ Te~,
a3blC KaHAblH6anacbl
apTbl~HaH 3pQHn Typ6aH6bl?
~
MANAS DESTANI
tenis tIe otkorgiin,
torom,
teren tIe ~ogiirgiin, torom!
Tii§iindii ayt~1 ugall, toro,
oylop turup taball, torom!
also-do Aclbay olot, torom,
corusa-da
Aclbay
coruyt, torom!'
Korkkon curttun ciirogii
bir baslllp toktodu.
Manas turup mml aytat:
'Ak-kularu minippin,
tiindo catlp tii§iimdo
Ak-taygandl cetelep,
Ak-§umkardl bopolop,
men saparga ~Iglppm,
kolumdagl Ak-§umkar,
'Ak-§umkanm u~ursam,
kanatl bilbesin ku§tun bansl
astlma kelip kmllp-
nemeni bolo~u?
Artlmdagl Ak-taygan,
Ak-tayandl aglssam,
tort ayaktuu kayberen
astlma kelip kmlat-
nemeni bolo~u?'
Aclbay ~oro ayttl:
'Ala-toodl a§lr~l,torom,
agm-suu tlen
ke~ir~i, torom,
tengis tlen
otkor~ii, torom,
"ekimet" dep kep aytam,
candlrmaktuu kep aytam,
caruktatlp dagl aytam:
Ak-taygarun cetelep,
Ak-§umkarln bopolop,
bu saparga sen ~Iksan,
kolundagl Ak-§umkar,
Ak-§umkarln u~ursan,
kanat bilbesin ku§tun bansl
astlna kelip klrllsa
atasl-minen atan ten,
batasl-minen batan ten,
azls kandm balasl
konuuna konot turbaybl?
Artlndagl Ak-taygan,
Ak-tayandl aglssan,
tort ayaktuu kayberen
astlna kelip kmlsa
atasl-minen atan ten,
batasl-minen batan ten,
azis kandln balasl
artlnnan er~ip turbaybl?
deniz gibi ili suyunu
gey, de,efendim,
ili goliine dal, de, efendim!
Anlat dii§iinii dinleyelim,
dii§iiniip bulallm, efendim!
Olecekse Aclbay oliir, efendim,
dii§iinii yorsa Aclbay
yorar, efendim!"
Urken halkln yiiregine
§imdi biraz su serpildi,
derken Manas kalklp dedi ki:
"Ak-kula'ya binmi§tim hen
uykuda riiya goriirken ben,
Ak-taygan'l ipinden tutmu§tum,
Ak-§unkarl ~agmyordum ben,
bir sefere ~Ikml§tlm!
Ak-§umkar elimdeydi,
bell Ak-§umkarlmI ucr'urunca
bir ~ok kanatll hay van
ayaglma kapandl oldii.
Bu ne demek olsa gerek?
Ak-taygan arkamda idi,
Ak-taygan'l sallverince
dort ayakll canavarlar
ayaglma kapandl oldu.
Bu ne demek olsa gerek?"
Aclbay yigit dedi ki:
"Blrak Aladagl a§aYlm,etendim,
hlzll akan ili suyunu
gec.:eyim,efendim,
deniz gibi ili suyunu
a§aYlm,efendim,
hikmet deyip soz soyleyeyim,
yanlltmacalar soraYlm,
ip uc.:larIvereyim:
"Ak-taygan'lnl ipinden tutup,
Ak-§umkar'lm ~aglrIp
bu sefere c.:lkl§ln
elindeki Ak-§umkar,
Ak-§umkar'l u~urman,
bir c.:okkanatiI hayvanln
ayaglna kapamp olu§u,
atasl ile atan denk,
duasl ile duan denk,
aziz hanln oglu,
gelip sendekalacak!
Pe§indeki Ak-taygan'),
sallverdigin zaman sen
dort ayakll canavarlarln
ayaglna kapamp olu~u
baban ile babasl denk,
duan ile duasl denk,
aziz hanm oglu,
gelip sendekalacak!
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUPKbK~b'YU TERK ETMESt 47

1355 TymYMY Taan )l(OpycaM, Tii~iifidii taap corusam, Riiyam dogru yordumsa
A:;KeKeMH Kambl~a aJI! Acekefidi ka§lfiaal! AClbaY'1yamna al!
TymYMY 6Y3YK )l(OpycaM, Tii~iifidii buzuk corusam, Riiyam yanll~ yordumsa
A)I(eKeH~HH 6amblH aJI! Acekendin ba~lnal! AClbaY'ln ba~ml all
)I(aTbiK THMYY A)I(eKe~ Catlk tildiiii Acekefi Aclbay tatll dili ile
1360 TanTblM6' 3KeH TymYMY?' taptlmb' eken tii~iifidii?' riiyam iyi bildi mi?"
3MH MaHac MblHbl aj;jTaT: Emi Manas mIni aytat: 0 zaman Manas ~unu dedi:
'Ko~rypooJIy-6aj;j~bl~ Kom-a6b1m, 'Kofiguroolu-baydlfi Ko~-abl~, "Konguroolu-bayin oglu Ko~-abl~
6HpH~ Typa KaJIbl~ap, birifi tufa kallfiar, ayaga kalkm da
AK-OJInOK )l(e~HH TapTbl~ap, Ak-olpok cefiin tartlfiar, ~u zlrhlml allp
1365 A)I(eKeHH~ YCTyHe Acekenifi iistiino Aclbayin slrtma
aJIbln 6apbln )l(a6hl~ap! allp barlp cablfiar! golliriip giydirin!
A)I(eKeM KeJICHH aCTblMa!' Acekem kelsin astlma!' Aclbay yamma gelsin!" dedi.
A)I(eKe OIllY )l(ep~eH Typ~y ~ej;jT, Aceke o~ucerden turdu deyt, Aclbay yerinden kalktl,
Toryc KYJI~YK yp~y ~ej;jT, togus kulduk urdu deyt, dokuz defa egildi.
1370 MaHac-KaH~bIH aJI):\blHa Manas-kandmaldma Han Manasin yamna
6Hp OJITypa KaJIAbl ~ej;jT. bir oltura kaldl deyt. gidip Aclbay oturdu.
3HAH MaHac aj;jTTbl Aej;jT: Endi Manas ayttl deyt: Fakat Manas dedi ki:
'EY3YJIraH~bl TY3ereH, 'Buzulgandl tiizogon, "Bozulam diizelten
)l(blpTblJ1raH~bl )l(aMaraH clrulgandl camagan Ylrtlklarl yamayan
1375 )l(aTbiK THJIAYY A)I(bl6aj;j catlk tildiiii Aclbay tatll dilli Aclbay
6epHmTeJIYY e3YMe beri~teliiii oziimo melekli oziime
6eJIre 6eprHH as/Hbl, beige bergin ayam, bir i~aret ayan et,
a3bI6eJIH~ e3YMe azlbelifi oziimo aziz efendinin ~ahsma
as/I-! 6eprHI-! as/Rbi! ayan bergin ayam! ayan et ayam!
1380TepT apblIllTYY OJ;jpOTTYH Tort arl~tuu Oyrottun Dort bolgenin sahibi Oyrot'un,
a3blC KaH~bll-l 6aJIaCbl, azlSkandm balasl, aziz hamn oglu,
KbIJI-)I(araJIyyoj;jpOTTYH kll-cagaluu oyrottun kll yakall Oyrotlarln
Kblj;j6aTbll-lbll-l 6aJIaCbl, klybatlmn balasl, pek klymetli oglu
aJITblH aj;jAap, QOK 6eJI6ee altm aydar, ~ok belboo altm orgiilii, sac;:akllku~akll
1385 a3blC KaHAblH 6aJIaCbl, azls kandm balasl, aziz hamn oglu
Kapa-KaH~bIH 6OTOCY Kara-kandm botosu Kara Hanin yavrusu
Ka6blJ1aH TyyraH AnMaM6eT kabllan tuugan Almambet kaplan dogan Almambet
6eTH 6epHn 60JIynTYP, beti berip boluptur, yiiziinii bize c;:evirdi,
ap6arbl 6epH )l(YPymyp! arbagl beri ciiriiptiir! ervahl buraya geliyor,
13903JIAej;j KeJIe )l(aTblpbl, Eldey kele catIn, kalaballk geliyor,
)l(oo~aj;j KeJIe )l(aTblpbl coodaykele calIri dii~man gibi geliyor,
a )l(OO-CbIHbIH 6HJI6e~HM. a coo-slmn bilbedim. hiddetli midir bilmiyorum.
KeJI~en )l(aTKaH Ken )l(bIJ1Kbl, Koldop catkan kop Ctlkl, Golde pek c;:okat duruyor,
Ken )l(blJ1KblHblH HQHH~e kop ctlkImn i~inde bu at siiriisii ic;:inde
1395 aTaCblHbl~ 6aTaCbl ataslmfi batasl babaslnln duasl
aK HHj;jeTKe )l(apaTKaH, ak niyetke caratkan, iyi niyetle yaratlldl
YKYM-MHHeHTYKYMY ukum-minen tukumu taYI ile tohumu
KaM6ap-603AYH YPYHeH Kambar-bozduniiriinon Kambar-boz'un ayglr sliriisunden,
3KHHH KOIllTon KeJIH~ep! ekini ko~top kelifier! ikisini allp geliD.
1400 Ey aTeKeM )l(aKbln-6aH Bu atekem Caklp-bay Babam Caklp-baY'ln
OH 3KH KYJIam aK )l(eJIeK on eki kula§ ak celek on iki kula~ ipi ile
6HP 6aj;jJIaTbin aJIbl~ap! bir baylatlp allfiar! baglatlp getirin.
Aj;j TYSlrbl~ ~erHJIe, Ay bi~imi naIl varsa,
Ay tuyaglfi degile,
KeTepyn KOj;jO 6eprHJIe! golliriip birini sallverin.
kotoriip kayo bergile!
1405 EHpH~ KOIllTOj;j )l(yprYJIe! Birifi ko~toyciirgillo! Obiiriinii allp getirin.
AJITblMbim KYJIYH enTypyn Altlml§ kulun oltiiriip Altml~ kulaYI harcaYlp
a3pan aJIraH TaH-6yypyn, azrapalgan Tay:-buurul, yem verdigimiz Tay-buurul,
)KeTHMHIll KYJIYH eJITypyn cetimi§ kulun oltiiriip yetmi~ kulaYI harcaYlp
 ;?"'~;
48
)KeMAenaJIraHTaH-6ypyyn,
1410 TaH-6yypyn aJIa)Kypryne!
Ka6b1pracbl Ka)Kblp-6Y)KbIP,
KapaTOOKaparaH,
°PAOTHKce,6HnHI{HC!
HqerHCHHHpH-6ytipy
KaillKacyy
Hnreneill KOHCO ryreHryc,
1415 MeHHI{qOI{-KapaMaJIa)Kypryne!
KOHOH)KaK,3re THill,
KeK-aJIa)Kypryne!
)K yrypreHY qanKaHAaH,
)KYHYTaHKblMaKMaJIAaH
1420 MeHHI{KOHOH-OO3 aJIa)Kypryne!
KaJIKaMaHAblH Kapa-Kep
KaJIKTaHKOillTOH)Kypryne!
TOKOMOHAYH TOPYCYH
TonTOHKOillTOH)Kypryne!
1425 "Kony Konoo 60noT!" Aen
HoKTonoH)KaHypeTKeH,
"6aillTapbl qaHnOO6onoT!" Aen
6aillblHaH MaHaTTaH HOKTOKaTTblpraH, ba~manmanattan nokto kattIrgan,
"COOpblCbl )KaHnOOoonoT!" Aen
1430 YCTYHe)KOn60pCToH Ke)KHM
)KanTblpraH-
Cap'aJIal{aJIa)Kypryne!
)KaKillbillblKTYY Ken 6onco,
aJI )KOO-CblHblHKbinMap6b1c;
)KaMaHAblKTYY Ken 6onco,
1435 aJI)KOO-CblHbIH Kbillap6b1c!'
Tapc-3TMe-MHHeH 6Hp aTbln,
TapcbillAaillbln Kon )KYPAY,
KypC-3TMe-MHHeH 6Hp aTbln,
KYpCYnAeillyn Kon )KYPAY.
1440 Cyy aSlrblKopKYTTaH
MapraJIaHAbl6aCTbiAeHT,
HaMareHre KeMH AeHT,
OillY )Kepre KOHAY AeHT.
Tal{ arapbln aTKaHAa,
1445 KYHKbl3apblnqblKKaHAa,
OillY )KepAeHKeillTY AeHT,
qaTKan epAen qblKTblAeHT,
qaHaq aillbln ryillTY AeHT,
Kapa-6yypa 6enHHe
1450 aa qblrbln KenAHAeHT.
aillbl aillbln TYillTY AeHT.
Kapa-6yypa OOCblHa
KenHn KoHyn KaJIAblAeHT.
3pTel{-MHHeHKeillTY AeHT,
1455 TaJIac6oHnon qblKTbIAeHT,
)KenreK1lf1{ capblAanara
KenHn KoHyn KaJIAbi AeHT.
Tal{ arapbln aTKaHAa,
KYHKbl3apblnqblKKaHAa,
"~:..t.~"'Mr;i'I"
MANAS DESTANI
cemdepalgan Tay-buruul,
Tay-buurul ala ctirgille!
Kablrgasl kaClr-buClr,
kara too karagan,
ordo tikse, bilinis!
t~egisi iyri-buyru
ka~ka suu
ilgele~ konso tiigongtis,
menin ~on-karam ala ctirgillo!
Koyon cak, ego ti~,
Kok-ala ctirgillo!
Ctigtirgonti ~apkanday,
ctinli taykI makmalday
menin Koyon-boz ala ctirgillo!
KalkamandmKara-ker
kalktan ko~toyctirglilo!
Tokomondun Torusun
topton ko~toy ctirgillo!
"Kolu koloo bolot!" dep
noktoloy can tirotkon,
"b~tan ~aypoo bolot!" dep
"soonsl caypoo bolot!" dep
tistiino colborston kecim
captIrgan-
Sar'alan ala ctirgillo!
Cak~lhktuu kep bolso,
al coo-slmn kllmarbls;
camandlktuu kep bolso,
al coo-slmn kllarbls!'
Tars-etme-minen bir atIp,
tarslld~lp kol ctirdti,
ktirs-etme-minen bir atIp,
ktirsilldo~tip kol clirdti.
Suu ayagl Korkuttan
Margalandl bastl deyt,
Namagengekeldi deyt,
o~ucerge kondu deyt.
Tan aganp atkanda,
kiln kIzanp I;:lkkanda,
o~ucerden ko~tii deyt,
~atkal ordop ~lktI deyt,
~ana~ a~lp tii~tii deyt,
Kara-buurareline
aa I;:lglp keldi deyt.
a~l a~lp tii~tii deyt.
Kara-buuraoosma
kelip konup kaldl deyt.
Erteii-minen ko~tii deyt,
Talas boy lop I;:lktl deyt,
Celgektiii san dalaga
kelip konup kaldl deyt.
Tan aganp atkanda,
kiln klzanp I;:lkkanda,
emzirdigimiz Tay-buurul,
bu Tay-buurul'u al gotiir!
Kaburgasl katIr kutur,
kara dag gibi ytikselen,
ban oraya ~adlr dikmi~ sanki,
i~i egri btigrii yataktan
akan bir kaynak,
oraya halkl konmu~sa tutun,
benim ~on-kara'ml allp stir!
Tav~an yanakll, torpti di~li
Kok-ala'YI allp stir!
Ko~arken topraklar sa~an,
kadife sa~lan olan
benim Koyon-boz'u da ahp stir!
Kalkaman'm Kara-ker'ini
halkm elinden ahp stir!
Tokomon'un Toru'sunu
halkln elinden ahp stir!
On ayaklarl sakatlamrdiye
gem vurdugumuz,
b~l doner diye
al bezden yular taktIglmlz,
Slrtl yara olur diye
kaplan postundan ortti
yaptIrdlglmlz
San-ala'YI ahp stir!
tyi sozler soylenirse,
cenge hacet kalmaz hil;:,
fena sozler soylenirse,
hemen sava~aba~lanz.
FlrlatIlml~ bir ok gibi
gtirleyip ordu ytiriidti,
fIrlatIlml~ bir ok gibi
vmlaYlp ordu ytiriidti.
Korkut kaynaglndan kalktl,
sonra Margelan'dan gel;:ti
Nemengan'a vardllar,
orada konakladllar.
Tan yen aganp
gtin kIzanp dogarken
buradan g<><;:tiiler,
~atkal suyundan yukan I;:lktllar,
~anal;:dagmdan ~agl indiler,
Kara-buura beline
ytikselerek I;:lktllar.
Gel;:incea~aglindiler.
Kara-buura'mnagzmda
durup konakladllar.
Ancak sabahyola I;:lktllar,
Talas boyunca gittiler,
Celgek yaylaslna
gelince konakladllar.
Tan yeri aganp
gtin klzanp dogarken
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YU TERK ETMESt
1460 MaHac rypyn aj;fTrbl ~ej;fT:
')l(aj;fMa-KeKyn )l(alIJ-yyn,
aT TOKyqy Eo3-yyn-
ca~oop aTKa KOIO~ap,
KblpKMa qaj;f~aHcanbl~ap,
1465 Kaj;fMaKTaHanbm canbl~ap,
KaHTTaHanbln KOlIJy~ap,
MapT-yynan qaj;f~bl Kaj;fHaTbm
6HP e3YMe 6epH~ep!
HnrepHnen 6apaj;fH,
14703n apblTbm Kenej;fH,
)!(ep apblTbm Kenej;fH!'
TeMHp TaMaH penry
Tennej;f blprblM MHH~H ~ej;fT,
MepKeHHH 6alIJblH KeCTH~ej;fT,
1475 AIIJMapaHblH KYM-6en~eH
AK-Kyna 6aHnaj;fcan,nbl ~ej;fT.
AIIJMapaHblH KYM-6en~eH
TaKHSI~aHKapa-TalIJ,
Kapa-TalIJTblH ycryH~e
14 8 0 MaHac KenHn Kap~bl,
TeryperYH Map~bl,
TepT aj;fnaHa 6apa'~bl-
aH~a 3IIJTeMeKepYH6ej;fT:
'EepHIIJTenyy e3YMe
1485 6enre 6epreH aSlHbI:
MblH~a 3Mec an 3ne'.
MaHaCTblK Ka6arbl Kanbl~ 3KeH,
KHpnHrn Y3YH 3KeH,
KeCTY~ )!(aCTblrbIH~a
Kana 6epreH 3KeH.
1490 AIIJMapaHbl~ aCTbIH~a,
AK-3pMeH~HH e3eH~e,
Kbln-)!(HpeHHH MHHHnTHp,
Kbln Ky6e3YH KHHHnTHp,
apbllIJbl~ Y3YH AnMaM6eT
1495 ceneKeTy-cenneTY
aTKa MHHHn 6aCTblpraH.
'AT onrypraH Ken6eTJ1
Kanblpra qanbllIJ KepYHeT.
AnTblH qblpaHHblH Hyp6eTJ1
1500 MycynMaHra qanbllIJ KepYHeT.
)l(oonoj;f Kene 6y )!(acca,
MbIH~aH )!(yp6ec an 3ne.
KblpK qOPOMO6apaHH,
3nHMe aHTbln KepeHH.
1505 3TerHHeH an~blpbm,
3pTene-rnn Ke6HH cypaHH!
)l(aKacblHaH an~blpbln,
lIJalIJTblpbm Ke6HH cypaHH!'
MaHac KaHTa 6aCTbi~eHT.
1510 TeMHp TaMaH Y3e~ry
Tennej;f blprblM MHHAHAeHT,
MaHac qy~en )!(yp~y ~eHT.
~
Manas turup ayttl deyt:
'Cayma-koktil Ca§-uul,
at tokucs:u
Boz-uul-
safioor otko koyufiar,
ktrkma cs:aydansaltfiar,
kaymaktan altp saltfiar,
kanttan altp ko~ufiar,
mart-uulap cs:aydl kaynatlp
bir oztimo berifier!
ilgerilep barayn,
el antlp keleyn,
cer arltlp keleyn!'
Temir taman tizongii
teppey Irglm mindi deyt,
Merkenin ba§m kesti deyt,
A~mararnnKum-belden
Ak-kula baylay saldl d6yt.
A~mararnnKum-belden
takiyaday Kara-ta~,
Kara-ffi§tm tisttindo
Manas kelip karadl,
togtirogtin maradl,
tort aylana bara'dl-
andae~temekoriinbeyt:
'Beri~teltiu.oztimo
beIge bergenayarn:
mlnda emes al ele'.
Manastln kabagl kallfi eken,
kirpigi uzun eken,
kosttifi castlglnda
kala bergeneken.
A~mararnfi astlnda,
Ak-ermendin ozondo,
KII-cirenin miniptir,
kll ktiboztin kiyiptir,
an~lfi uzun Almambet
solokotti-solpotti
atka minip bastlrgan.
'At olturgan kelbeti
Kaplrga cs:all~
kortinot.
Altln ~Iraynln nurbeti
Musulmanga cs:all~ kortinot.
Cooloy kele bu cassa,
mlnday ctirbOs al ele.
Kirk cs:oromo barayn,
61ime aytlp koroyn.
Eteginen aldmp,
erteletip kebin surayn!
Cakaslnan aldmp,
~a~tmpk6bin surayn!'
Manas kayta bastl deyt.
T6mir taman tizofigti
t6ppey Irglm mindi deyt,
Manas ~tidop ctirdti deyt.
49
Manas dedi ki:
"Cayma-koktil, Ca§~uul,
atlara eyer koyan Boz-uul
semaveri ate§e kay,
klrkma ~aydan i~ine kay,
i~ine taze kaymak koy,
tisttine §ekerdende koy,
sonra bir gtizel pi§ir ~aYlm',
ve yalmz bana ver onu!
tleriye gideyim,
halktn i~inden ge~eyim,
memleketi dola§aYlm."
Demir tabanll tizengiye
basmadanata atladl.
Merke kaynagml ge~ti,
A§mara'mn Kum-bel'ine
Ak-kula'slm bagladl.
AFtmara'nmKum-bel'inde
takke gibi Kara-ta§,
bu kayamn tepesine
Manas ~lktl bakmdl,
sakin, sakin bakmarak
dart tarafim aradl.
Hi~ bir §eygortinmiJyordu.
"Feri§teli oztime
rtiyada gelen i~aret
buradakine uymadl !"
Manas'm ka~lan ~atlk idi,
uzun kirpikleri
goztintin alt kirpiklerinin
tizerine yastlanml~tl.
A§mara'mn all ba~'nda
Ak-ermen Irmagmln yamnda
Kll-ciren adll atma binmi~
kll zlrhml giymi~
ulu kahraman Almambet.
aglr, tartll, adlmlarla
atmln tisttinde ilerliyordu.
"Ata bini~ bi~imi
bir katire benziyor,
altln ytiztintin nurlar'l,
mtisltimana benziyor.
Dti~manca niyetle gelseydi,
atlm boyle stirmezdi.
Kirk yigidime varaYlm,
kavmime haber vereyim.
Eteginden tutaYlm da
~abuk konu§turaYlm!
Yakasmdan tutaYlm da,
hemen konu§turaYlm!"
Manas atml geri stirdti.
Demir tabanll tizengiye
basmadanatladl,
Manas acele yurduna dondti.

AnMaMOeTrnH KeCYHe
Kapa~-cypal{ 6o~y Aei1T:
1515 'bY KeKtJe~eH KatJKanbl
Kapal{-cypal{ Ol1pHeMe
MeH Kep'anoai1 KeneMI1H,
Kapa~-cypa~ Ol1pHeMe
Kapa~ 3THn xoro~y,
1520 MeH OIIJaaoapaHH!'
KYHaH TeeHYH
Tepecl1H
KblHbm anraH oYMYPCYH
tJanca KynaK TyHAypCYH,
6eIIJTe TeeHYH
TepeCI1H
1525 6bltJbm anraH 6YnJJ.yPCYH
KOIIJanaKaH canAblpraH
anTblH canTYY Cblp KaMtJbl
Kbln-Xl1peHI1H TonopcYKTYH
xorop'xaK,
6yntJY~ 3TTI1HTeMeH xaK
1530 TapTbm KeJII1" xl16epAI1,
TaHAaH 3T116eJIYHAY,
TaHraHAaH XOHY TY3eJIAY!
AIIJMapaHblH KYM-6enre
CaJIbm tJbIrbm 6apAbl AeHT.
1 53 5 3KI1 xarblH Kapaca,
TeryperYHMapaca,
611peKtJecYKapblIIJ KeK xeKe
11311xaTblp 611p3TI1KTeH.
AJIMaM6eT aTTaH TYIIJe KanAbl ~eHT,
1540 6acKaH Xepl1H 6aCTbl ~eHT,
611p3JII1Cl1KeM KeMI1!
MYH~aH 6aCbl" 6ap~'3ne,
611p aTTblH 11311
xaTblpbl.
Kbln-Xl1peH~11 Hapbl TapTbm
6aCTblp~bl,
15456epl1 TapTbln 6aCTblp~bl,
611p3JII1CI1KeM
KeJIAl1
! keldi!
'KI1M-~e 6onco 6y KI1IIJI1
MeH~eH 3KI1 3nl1CI1apTblK 3P 3KeH!'
)Ka~bl~aH 6aCKaH 6y xep~e
155 0 AK-KynaHbl~ I1Cl"epI1H
xa~bl aT I1CI13KeHI1HOl1n~11~eHT.
AnMaM6eT KeTl1n 6apa xaTblp.
MaHac tJoponopro KeJI~I1,
tJoponopYHa aHTTbl ~eHT:
1555 'Kanblp-MI1HeH EycYPMarr, tJOpOM,
KantJan anraH KblpaH~ap, tJOpOM,
3n\1M-MI1HeH
XypTYMAaH, tJOpOM,
3KtJen anraH 3peH~ep, tJOpOM,
Konro Ka6ap aj;jTbI~ap, tJOpOM,
1560 xypTKa Ka6ap aj;jTbl~ap, tJOpOM-
.~
MANAS DESTANI
Alrnarnbettin kosiino
karan-suran boldu deyt:
'Bu K6k~Odon ka~kall
karan-suranbir neme
men kor'albay kelemin,
karan-suran bir neme
karan etip cogoldu,
men o§aabarayn!'
Kunan tooniin
teresin
klYIP algan buldursun
~apsakulak tundursun,
be§te tooniin
teresin
bl~lp algan buldursun
ko§ alakan saldlrgan
altm saptuu sIr kam~1
Kll-cirenin tolorsuktun
cogor' cak,
bul~un ettin tomon cak
tartlp kelip ciberdi,
tayday eti boliindii,
tayganday conu tiizoldii!
A§maramn Kum-belge
salJpylglP bardI deyt.
Eki cagm karasa,
togiirogiin marasa,
bir ok~osii kan§ kok ceke
izi catlr bir etikten.
Almambet attan tU§okaldl deyt,
baskan cerin bastl deyt,
bir elisi kern keldi!
Munday baslpbard' ele,
bir attln izi catlrl.
KII-cirendi narl tartlp
bastlrdl,
beri tartlp baStlrdl,
bir elisi kern
'Kim-de bolso hu ki§i
rnenden eki elisi artlk er eken!'
Canldan baskanbu cerde
Ak-kulanln isterin
canl at isi ekenin bildi deyt.
Alrnarnbet ketip bara catlr.
Manas ~orolorgo keldi,
yoroloruna ayttl deyt:
'Kaplr-rninen Busurman, yorom,
kalyap algan kJrandar,yororn,
elim-minen
curtumdan, ~orom,
ek~epalgan erender,yorom,
kolgo kabar aytlnar, ~ororn,
curtka kabar aytlnar, yororn-
Almambet'in goztine
kara bir §ey gortindti.
"Kok~o'den ka~alJberi
§imdiye kadar goztime hi~
kara bir §eygoriinmedi.
Demin tam goremedigim kara §ey
i§te bak tekrar yok oldu.
Ben oraya bir gideyim!"
O~ ya§mdaki deve
derisinden yapllml§
kam~IYl elinde salladl,
kulakta ugulduyor bu,
be§ya§mdaki deve
derisinden yapllml§
ince, ince kesilmi§
iki karl§ ortilmti§
altm saplJ kam~l ile
Kll-ciren'e
vurdu 0,
kaba etinin altma,
bileginin list tarafma,
tay kadar yumu§ak eti yarlldl,
derin bir yara a~lldl!
A§mara'mn Kum-bel'ine
firlayarak tlrmandl.
iki tarafinl siiztip
etrafina bakInca
bir karl§ ok~e boyunca
bir ~izme izi goriindii.
Almambet atmdan atladl
~izmenin izine bastl,
kendininki bir parmak ktic.;iJik
geldi!
Buraya basanbir ayak,
bir de at izi vardl.
Atl Kll-ciren'i geri ~ekip
bastlrdl,
beri ~ekip bastlrdl:
atlmn da ayagl bir
parmak klsa kaldl.
"Bu adam her kim ise
iki parmak uzun benden!"
i~ine bastlgl bu yerin
Ak-kula'nln izlerinin
yeni at izi oldugunu bildi.
Yoluna gitti Almambet.
Manas yigitlerine vardl,
yigitlerine dedi ki:
"Katir ile miisliiman, yigitlerim,
cenkte denenmi§yigitlerim.
yurdumdan kavminin
araslndan. yigitlerim,
se~ilmi§ erlersiniz siz, yigitlerim,
orduya bildirin. yigitlerim,
halka bildirin, yigitlerim,

ALMAMBET'iN MUSLUMANOLUP KOK<::O'YUTERK ETMESt
C9JI9K9TY-C9JII1eTy,tfOpOM,
aTKa OJITYpraH KeJI6eTU, tfOpOM,
KaI1blpra tfaJIblIIl K9PYH9T, tfOpOM,
aJITblH tfblpaHHbIH HYP 6eTU, tfOpOM,
1565 EycYPMaHSI GaJIblIIl K9PYH9T, tfOpOM!
3JIAeH KeJIe )J(aTa6bl, tfOpOM?-
A )J(OO-CbIHbIH6uJI6eAUM, tfOpOM.
)KOOJIaHKeJIe
)J(aTa6bI, tfOpOM?
83YMH9H TeM9H KOHrOH
aJI 3JIAep, tfOpOM,
1570 MblHaH )J(oropy KoHy"ap, tfOpOM!
YJiAy KacKaTap KbiJIblI1 THru"ep,
;;
tfOpOM,
KeTyH9 tfaTblp Turu"ep, tfOpOM!
ATTaH )J(99 ooJIy"ap, tfOpOM,
KacKaTap 6oJIYI1Topy"ap, tfOpOM!
1575 KOJI tfeTUHe aJITbI 6up KUlliU
QblrbI"ap, QOPOM,
OIIlY )J(epAeH)J(99JI9TYI1aJIblI1
KeJIU"ep, tfOpOM!'
AJIMaM6eT KOMY K9PAY AeHT,
KOKTY-MUHeHKUPAUAeHT
KOHHOT-MUHeHQblKTbl AeHT,
1580 ytfa 6epreH ToproHAY
KbIJI- )J(upeHHuH IIIaH6ap- )J(oprocy-
MUHeH
KapMaI1 aJIblI1 KaHTbII1KOHO6epAu!
AJITbI 6up KUlliU CaJIaMaHTTbl:
'AcaJIaYAaH CaJIay MaJIMKHM!', AeAH.
1585 '3JIUKeMe CaJIaMr, AeAU AJIMaM6eT.
j O'
.10
')KOJIOOtfy 6oJIco", )J(OJIaHTaM,
)J(OKtfy 6oJIco~,
MaJI aHTaM!
KaHAaH QblrblI1 KeJIeCUH?'
'KaHAYY )J(epAeHKeJIeMUH,
1590 KaHra Ke6uM aHTaMbIH:
6eKTYY )J(epAeHKeJIeMHH,
6eKKe Ke6HM aHTaMbIH..
3MU aJITbl KHIIIH aHTTbl:
'KaHAYY )J(epAeHKeJICe"HC,
1595 KaHra C93Y~ aHTca~bIC:
6eKTY )J(epAeHKeJICe~UC,
6eKKe Ke6u~ ai1Tca~blc-
KaHblM MaHac THrUHAeH,
6eHtfapaCbl 6HCaK-nbIC!
1600 Kap'aJIaMaH CHCKHIIIU:
aTTYY 6apraH aHy'eMec.'
tIblJI6bIpblHaH KapMaAbl.
Ka6blJIaH TyyraH AJIMaM6eT
6YJIKyn aJIAbl tfblJI6blPAbl,
1605 )J(YJIKyn aJIAbl THCKHHAU,
)J(aKIIIbIHblH )J(araCblHaH6acTblpbln,
)J(aMaHAblTenceTun
~
"
solokotii-solpotti, ~orom,
atka olturgan k6lbeti, ~orom,
Kaplrga ~all§ kortinot, ~orom,
altm ~lraynm our b6ti, ~orom,
Busurmanya ~alI§kortinot, ~orom! bir miisIiimana benziyor, yigitlerim!
Eldey k6le catabl, ~orom?-
A COO-Slmnbilbedim, ~orom.
Coolay k6le
catabl, ~orom?
Oztimnon tomon kongon
al 6lder, ~orom,
mman cogoru konuiiar, ~orom!
Uydti kaskatar kllIp tigiiier,
~orom,
kottino ~atlr tigiiier, ~orom!
Attan coo boluiiar, ~orom,
kaskatar bolup toruiiar, ~orom!
Kol ~6tine altl biT ki§i
~lgliiar, ~orom,
o§u c6rdencoolottip allp
k6liiier, ~orom!'
Almambet koldu kordti d6yt,
koktu-minen kirdi d6yt
koynot-minen ~lktl d6yt,
u~a bergentorgoydu
KiI-cir6nnin §aybar-corgosu-
minen
karmap allp kaytlp kayo b6rdi!
Altl bir ki§i salam ayttl:
'Asalaudan salau malmkim!', d6di. "Selamunaleykiim!" dedi.
'Elikeme salam!', d6di Almamb6t. "Aleykiimselam!" dedi Almambet.
'Coloo~u bolsoii, cot aytam,
cok~u bolsoii,
mal aytam!
Kaydan ~lglp k6Iesin?'
'Kanduu c6rden k6lemin,
kanga k6bim aytamm:
b6kttiti c6rden k6lemin,
b6kke k6bim aytamm.'
Emi altl ki§i ayttl:
'Kanduu c6rden k6lseiiis,
kanga soztiii aytsaiils:
bektti c6rden k6lseiiis,
b6kke k6biii aytsaiils-
kamm Manas tigindey,
bey~araslhis ak-pIs!
Kar'alaman sis ki§i:
attuu bargan an~'6mes.'
C;llblnnan karmadl.
Kabllan tuugan Almamb6t
bulkup aldl ~llblrdl,
culkup aldl tiskindi,
cak§lnln cagaslnan bastlnp,
camandl t6psetip.
I'I
~!I'~ ! '
t"~
!1.,!r;r
4~::
51
aglr temkinli adlmlarla, yigitlerim,
bir atll yakla§lyor, yigitlerim,
goriinii§ii katire benziyor, yigitlerim,
fakat yiiziiniin §ulesi, yigitlerim,
Buraya dogru geliyor, yigitlerim!
Dii§mana benzetemedim, yigitlerim.
Dii§manca niyetle mi
gelmekte, yigitlerim?
A§aglya konup yerle§mi§
biitiin halk, yigitlerim,
benden yukan yerle§in, yigitlerim,
evleri slra slra dikin,
yigitlerim,
arkasma~adlrlan kurdurun, yigitlerim!
Atlardan inin, yigitlerim,
bir sira durun, yigitlerim!
Altl ki§i ordunun online
ge~sin, yigitlerim,
onu buraya allp
getirin, yigitlerim!"
Almambet askerleri gordi.i,
dar g~ide atml siirdi.i,
dik patikaya tlrmandl.
Bir ~aYlr ku§u u~arken
Kll-ciren rahvan
ko§arken
ku§u tutup yine sallverdi.
Altl ki§i selam verdi.
"Yolcu isen yol gostereyim,
hayvamnl kaybettiysen
yerini soyleyeyim,
nereden geliyorsun sen?"
"Han yurdundan geliyofum.
hen han ile gori.i§i.iri.im.
Bey yurdundan geliyorum,
hen bey ile gori.i§i.irtim."
Altl ki~i cevap verdi:
"Han yurdundan geliyorsamz
han ile gorii§i.irsi.ini.iz.
Bey yurdundan geliyorsamz
bey ile gori.i§iirsi.intiz.
Hammlz Manas orada d!UruYI)r,
bizonun ancak u~agIYlz,
siz de ancak tebaslnlz,
yamna atla gidilmez."
Atl dizgininden tuttular,
Kaplan dogan Almambet,
tutup ~ekti dizgini,
~ekip aldl dizgini,
iyi atlarl yanlndan bastlrul,
kotiileri teptirdi
 '52 MANAS DESTANI

KeTe-6apa )J(aTblp. kete-baraCalIf.

'MMaM6eT-MJfHeH MaHac eKee
ileri geri ko§turdu.
'Almambet-minen Manas okoo Almambet ile Manas, bu ikisi,
1610 KaHTbIII )J(Yc Kepywep
kantIp ciis korU§er nasII yiiz yiize gorii§ecek
3KeH?' KOJI~e~Jf.
ekeD?' kol dedi.
AK-'IaTbIp~bII\ 3WJfmHJfH aJIAbIHa diye merak oldu herkese.
Ak-~atlrdlfi e§iginin aldlna Ak yadInn kapIsln1n online
MMaM6eT )J(eTJfII6ap~'3J1e.
Almambet cetip bard' ele. Almambet varmI§tI.
)J(aTbIK TJfJl~yy A)J(bI6aH
CatIk tildiiii Aclbay Tatil dilli AcIbay
3WHKKe 'Iblra KaJIAbl~eHT:
e§ikke ~lga kaldl deyt: e§ige yIkIp deki ki:
1615 'Acanay~aH canay ManJfHKJfM!'
'Asalaudan salaumaliykim!'
'3nHKeMe canaM" ~e~H ~eHT. "Selamunaleykiim!"
'Elikemesalam!' dedi deyt.
A)J(b16aH ryPYII aHTa'~bI: "Aleykiimselam!" dedi bu.
Aclbay lump ayta'dl: AcIbay dedi ki:
')J(OJlOO'Ihl nOJICOf{.)KOJIaHTaM,
'. cO'"\ 6onco " ."
'COIOO~1bolsofi, col aytam, "Yolcu isen yol diyeyim,
,,",

cok~u bolsofi, kaYIp bir §ey anyorsan

Mac. aHTo'",'
mal aytam!
1620 KaHAaH 'IblrblII KeJiecHH?' hayvanlanm gostereyim!
Kaydan ~lglp kelesin?' Nereden ylkmI§ geliyorsun?"
AH~a MMaM6eT aHTrbII\:
Anda Almambet ayttlfi: 0 zaman Almambet dedin ki:
'MeH )J(OK'IY
'Men cok~u "Ben bir §ey aramlyorum,
3Mec, )J(OJIOO'Ibl
emes,colo~1
)J(o~y cypan KeneMHH. yolcuyum,
coldu surap kelemin.
KaMYY )J(ep~eH KeJleMJfH, yolu sormaya geliyorum.
Kanduu cerden kelemin, Han yurdundan geliyorum,
1625 KaHbll\a ce3YM aHTaMbIH:
kamila soziim aytamm: soziimii hamna soyleyecegim.
6eKTyY )J(ep~eH KeJleMJfH, bektuu cerden kelemin,
6eml\e ce3YM aHTaMbIH" Bey yurdundan geliyorum,
begifie soziim aytamm!' soziimii beyine diyecegim!"
A)J(b16aHaH~a aHTrbI ~eHT:
Aclbay anda ayttl deyt: AcIbay 0 zaman dedi ki:
'KaMYY )J(ep~eH KeJlCeI\HC, 'Kanduu cerden kelsefiis,
1630 KaHra ce3Yl\ aHTcal\bIc: "Han yurdundan geliyorsamz
kanga soziifi aytsafils: soziiniizii hana soyleyin.
6eKTy )J(ep~eHKenCeI\HC, bektii cerden kelsefiis,
ooKKe C83YI\ aHTCal\blc- Bey yurdundangeliyorsamz
bekke soziifi aytsafils- soziiniizii beye deyin.
Kap'anaMaH 6HC aK-IIbIC,
kar'alaman bis ak-pIS, Biz onun emrindeyiz,
KaHblM MaHac THrHMeH:
kamm Manas tigindey: hammIz Manas orada duruyor,
1635 6eH'IapaCbl 6HC aK-nbIC,
bey~araslbis ak-pIS, biz onun hizmetkarIYll,
6erHM MaHac THrJfMeH!'
begim Manas tigindey!' beyimiz Manas orada dluruyor!"
ATblHblH 6awbIH 6yp~y ~eHT,
Atmm ba§m burdu deyt, Atlnln ba§lnl yevirdi,
aCblJlryyraH MMaM6eT
asll tuugan Almambet asil dogan Almambet
owY )J(ep~e TYP~Y ~eHT. o§ucerde turdu deyt.
1640 KbIJl- )KHpeHHHH'IblJl6blpblH geldi bu yerde durdu.
Kil-cirennin ~llblrm KII-ciren'in dizginini
KapMaII TYPYII aHTrbl ~eHT:
karmap lump ayttI deyt: sImsIkI tutup dedi ki:
'Ky~aH KbIJlAbI, apraM )J(OK,
'Kuday klldl, argam cok, "Tann istedi, ne yapallm!
Ky~peT KbI~bl, 'IapaM )J(OK!' Kiidrot kIldl, ~aramcok!' Kudret istedi, yarem yok!"
KbIJl-)J(JfpeHHJfH'IbIJl6bIpbIH Kil-cirennin ~Ilblrm
1645 bIprblTblII )J(H6ep~H, KII-ciren'in dizginini
Irgltlp ciberdi, bIrakIp attan atladl,
aTraH TYWTY AJlMaM6eT.
attan tii§tii Almambet. yere indi Almambet.
)J(aTbIK TJfJlAYYA)J(bI6aH
CatIk tildiiii Aclbay Tatil dilli AcIbay da
3~HJlHII 3WHK aWTbI ~eHT.
efiilip e§ik a§tl deyt. egilip kapIYI aytI.
ApbIWbI~ Y3YH AJlMaM6eT Arl§lfi uzun Almambet
1650 3~KeHHn KHpHn Ke~H AeHT: Ar§tan uzun Almambet
efikeyip kirip keldi deyt: egilip yadIra girdi:
'AcanaYAaH acanay ManJfHKHM! 'Asalaudan asalaumaIiykim!
KaH MaHac, 6aTb!p, aMaM6bl?' "Selamunaleykiim" dedi,
Kan Manas, batlr, amambl?' "Manas Han bahadlr, nasIlsIn?"
'3J1JfKJfMcanaM!' AeAJfAeHT.
'Elikim salam!' dedi deyt.
3HAH MaHac aHTrbl AeHT: Dostya selamlm ailP
Endi Manas ayttl deyt: Manas ona §oyle dedi:
1655 'bY )J(arbIH~aH )J(OJlOOQbl
'Bu cagmdancoloo~1 "Bu tarafa ey yolcu sen
CeJleKeTTy~-ceJlIIeTrY~ solokottiifi-sol pottiifi agIr, temkinli gelirken
aTK'OJlrypraHKen6eTH~ atk'olturgan kelbetifi at iistiinde duran govden bana
KaIIblpra 'IanblW KepYHeT,
Kaplrga ~all§ korunot, bir katir gibi gelmi§ti,
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUP KOK<::O'YUTERK ETMESi
anTblHqblpai1HYP6eTH~
1660 EycYPMaHraqanblill KepYHeT-
aTa~HblHaTbl KHM 6onoT,
,e. 3He~HHHaTbl KHM6onoT?'
ACbln TyyraH AnMaM6eT
MaHaCTbITapTbill Koi1AYAei1T:
1665 'KYAai1 KHnAbI~,apraM )KOK,MaHac,
KYApeT KblnAbI~,qapaM )KOK,MaHac!
YKT~6'3ne YKMYIllTy,MaHac,
KepAy~6'3ne KepMYIllTY,MaHac?
MeH Tee HqHHAeHap3AHM,
1670 MeH)KepHMAeCeHqe6ap 3AHM:
Hap HqHHAeneK 3AHM,
MeH)KepHMAeKen 3AHM!
AnTbl apbIIlITYYOi1pOTTYH
aKbIMbIHbIH 6anacbl,
1675 TepT apbllllTYY Oi1pOTTYH
TepecYHYH6anacbl,
Kbln )Karanyy Oi1pOTTYH
KbIi1HbIHbIH6anacbI,
anTblaiiAap, qOK 6en6oo,
1680a3bIC KaHAbIH6anacbl-
Kapa-KaHAbIH6anacbl
Ka6b1naHTyyraH 6aTblPAaH
KaH AnMaM6eT qblKTblAei1T!
YKTy~6'3ne YKMYIllTY,MaHac,
1685 KepAy~6'3ne KepMYIllTY,MaHac?
MeH KaH AnMaM6eT e3YMYH!'
MaHac Typyn ai1TTbl:
'Kapa-KaHAbIH6anacbl
KaH AnMaM6eTceH6onco~,
1690 Kene6epH~ KonYMY!'
EHp KepYlllyn KanAblAei1T,
3HAHMaHac ai1TTblAei1T:
'Kanblp-MHHeHEycypMaH
KanqananraHKblpaHAap!
1695 3nHM-MHHeH)KypTyMAaH
3KqenanraH3peHAep!
Kapa-KaHAblH6anac'aM
KaH AnMaM6eT6aTblpra
6apbI~ Typyn canaM Kbln!
17 00 Ca~op aTKa Koi1ryna!
Kai1MaKTaH anbill Canrblna!
KaHTTaHanbln KOIllKblna!
MapT-yynan qai1AblKaMHaTbin
AnMaM6eTKe6eprHne!
1705 Haap anCblHOOCbIHa,
qblPblManCblHKecYHe!'
ACbln TyyraH AnMaM6eT
qblPbIManAbl KecYHe,
HaapanAbl0O3b1Ha.
17103HAH MaHac MblHblai1TTbl:
'epKeqy 6Hi1K,333PH6ac,
eKTeMTyyraH AK-Kyna,
m!
altm ~Iray nUTbetifi
Busurrnanga~all§ koriinot-
atafimn atl kim bolot,
enefinin all kim bolot?'
AsIi tuugan Almambet
Manastl tartlp koydu deyt:
'Kuday kildlfi, argam cok, Manas, "Tann istedi, ne yapalJm, Manas,
Kiidrot kIldlfi, ~aram cok, Manas! Kudret istedi, ~arem yak, Manas!
Uktufib'ele ukmu§tu, Manas,
kordiifib'ele korrnii§tii, Manas?
Men too i~inde nar edim,
men cerimde sen~ebar edim:
nar i~inde lok edim,
men cerimde kop edim!
Altl an§tuu Oyrottun
aklmlmn balasl,
tort arl§tuu Oyrottun
torosiiniin balasl,
kIl cagaluu Oyrottun
klymmn balasl,
altJ aydar, ~ok bel boo,
azlSkandm balasl-
Kara-kandm balasl
kabIian tuugan batJrdan
Kan Almambet ~lktJdeyt!
Uktufib'ele ukmu§tu, Manas,
kordiifib'ele korrnii§tii, Manas?
Men Kan Almambet oziimiin!'
Manas turup ayttl:
'Kara-kandm balasl
Kan Almambet sen bolsofi,
kele rerifi kolufidu!'
Bir korii§up kaldl deyt,
endi Manas ayttJdeyt:
'kaplr-minen Busurman
kal~apalgan kIrandar!
Elim-minen curtumdan
ek~epalganerender!
Kara-kandm balas'ay
Kan Almambet batJrga
banfi turup salam kll!
Sailor atka koygula!
Kaymaktan alJpsalgIia!
Kanttan allp ko§kIia!
Mart-uulap ~aydI kaynatlp
Almamretke rergile!
Naar algIn OOSlna,
~mm algIn kosiino!'
AsIi tuugan Almambet
~mm aldl kosuno,
naar aid I oozma.
Endi Manas mInI ayttJ:
'brko~ii biyk, zeeri bas,
oktom tuugan Ak-kula,
53
altm yiiziiniin §ulesi
tamamen miisliimandl.
Babanlzm adl nedir?
Anamzm adl nedir?"
Asil dogan Almambet
Manasi sarsarak dedi ki:
Duydun mu duydugumu, Manas?
Gordiin mil gordiigiimii, Manas?
Ordunun en kuvvetlisi idim,
hen yurdumda senin gibi handlm.
Develerin kocamam idim,
ben yurdumda biiyiik idim.
Altl Oyrot kavmi i~inden
ben Hanlanmn oglu idim,
dort Oyrot kavmi i~inden
hen beylerin oglu idim,
kIi yakalJ Oyrotlann
kahramammn ogluyum,
altln orgiilii, sa~akll ku§akll,
aziz hamn ogluyum.
Ben Kara Hanin ogluyum
kaplan dogan kahramandan,
Han Almambet ~IkmI§tJr!
Duydun mu duydugumu, Manas?
Gordiin mil gordiigiimii, Manas?
Almambet Han benim i§te!"
Manas kalkIp dedi ki:
"Kara Hanin oglu eger,
Han Almambet sen:isen,
veTbana oyle ise el'ini sen!"
Gorii§meye ba§ladll~r.
-5imdi Manas ana dedi ki:
"Kafir miisliiman,
cenkte denenmi§ erlerim,
yurdumdan, kavmimin araslndan
se~ilmi§ er ogullan!
Kara Hanin ogluna,
Han Almambet bahadlra,
gelin selam durun!
Semaveri ate§ekoyun!
i~ine biraz kaymak koyun!
Ustiine §eker de ekl~yin!
Giizel biT ~ay yaplP
Almambet'e sunun!
Slcak, slcak agzma koysun,
biT par~aclk uykuya dalsln!"
0 vakit asil Almambet
biTpar~aclk gev§edi,
slcak ~aYIagzlna aldl.
SanTaManas §oyle dedi;
"Horgiicii yiiksek, Slrtl al~ak,
soylu Ak-kulaml getirin,

AK-KynaHbl 6aw Kblnbm
aHbl~ apKbl )J(arblHa
1715 Cap'anaHbl Kblnbl~ap!
AHbl~ apKJ1)J(arblHa
TaH-6yypynAY Kblnbl~ap!
AK-KynaHbl 6aw Kblnbln
TorycTY TapTbln eTKepcYH!
1720 Eapa-TblraH 3nH~e,
6aTa-TblraH TOOHa
aHTa KenCHHAnMaM6eT,
MHHe KenCHH6YYAaHAbl!
MeHH~ AK-onnoryM anrblna,
1725 AnMaM6eTTH~ YCTYHe
anbm )J(a6aKoMryna!
KHHe KenCHHOnnoKTy,
KaparaM HaM3a,KaK 3y~ry
KapMaM KenCJ1HKonYHa!
1730 AnawTaH TyWK9H 60noQy
KOCqerenJ1 60c KJ1Ce
qanblHa KenCJ1H6enJ1He!
Kapa 6010 KHW TennJ1K
6awblHa anbln KoMryna!
1735 KHMe KenCJ1HAnMaM6eT!
Eapa-TblraH 3nHHe,
6aTa-TbiraH TOOHa
aMTa KenCJ1HAnMaM6e-r!
8Kq9CY Kapblw K9K )J(eKe
1740 KHMeKenCHH6yrYHa!'
AMTKaHblHAaMKblnAbl AeMT.
AMTKaHblHAaMKblnraHAa,
ACbln TYyraH AnMaM6eT
6epreHJ1H anMaM aMTI'bl AeMT:
1745 'Cap'anaMbl MHlleMH,
AK-Kyna~ TypCYH 93YMG-
60nco 60ncYH!' AeJ:lHAeMT.
MaHac 6aTbip aHTTbl AeMT:
'CepeK, CblpraK, 3KH yyn, LIOpOM,
1750 aHnaHaMHKYAaMra, QOPOM,
apna-MHHeH nYYAaMra, 'lOpOM,
"EepeMHH!" AerHH Konyra, 'lOpOM,
6eneH Kblnbln )J(onYHa, QOPOM,
Kapa-KaHAbll-l 6anacbl
1755 Ka6blnaH Tyyrall AnMaM6eT
6awblII Toryc Kblnbl~ap!
AT Qa6blW 6J1pTywypyn CaJlbl~ap!
AK-caKaJlbl~, aT llblrap!
KJ1llYY QOPO,TOH Qblrap!
1760 Kapa-KallAblll 6aJlaCbl
Kall AnMaM6eT 6y 60nco,
6J1p KYTTYKTan TywyprYH, '10pOM!'
AiiiTKallblllAaM KblnAbl AeHT:
'KeK TeKeHH TOO'reKeAeM
KoprYTKall, 'lOpOM,
:I
MANAS DESTANI
Ak-kulanl ba~ kllip
amn arkl cagma
Sar'alam kIllnar!
Amn arki caglna
Tay-buuruldu kIllnar!
Ak-kulam ba~ klllp
togustu tartlp otkorsiin!
Bara-tlgan eline,
bata-tlgan toona
ayta kelsin Almambet,
mine kelsin buudandl!
Menin Ak-olpogum alglla,
Almambettin iistiino
allp cabakoygula!
kiye kelsin Olpoktu,
karagay nayza,kak ziingii
karmay kelsin koluna!
Ala~tan tii~kon bolo~u
kos ~egeli bas kise
~alma kelsin reline!
Kara boyu ki~ telpek
ba~lnaallp koygula!
Kiye kelsin Almambet!
Bara-tlgan eline,
bata-tlgan toona
ayta kelsin Almambet!
6k~osii kan~ kok ceke
kiye kelsin butuna!'
Aytkamnday klldl deyt.
Aytkanlnday kllganda,
Asil tuugan Almambet
bergenin almay ayttl deyt:
'Sar'alandl mineyn,
Ak-kulan tursun oziindo-
balsa bolsun!' dedi deyt.
Manas batlr ayttl deyt:
'Serek, Sirgak, eki uul, ~orom,
aylanayn Kudayga, ~orom,
arpa-minen puudayga,~orom,
"Beremin!" degen koluga, ~orom,
belen klilp coluna, ~orom,
Kara-kandln balasl
kabllan tuugan Almambet
ba~lntogus kliinar!
At ~abl~ bir tii~iiriip sallfiar!
Ak-sakalln, at ~Igar!
Ki~liii ~oro, ton ~Igar!
Kara-kandln balasl
Kan Almambet bu balsa,
bir kuttuktap tli~iirglin, ~orom t'
Aytkamnday klldl deyt:
'Kok tekeni too tekedey
korgutkan, ~orom,
Ak-kula b~l c;:eksin,
ondansonra arkasmdan
bana Sarl-ala'YI getirin!
Ondansonra dizgininden
tutup getirin Tay-buurul'u,
b~ta Ak-kula olmak tizere
dokuz iyi at getirin!
Her gittigi memlekete,
her gittigi dagllk yere,
Almambet'i haber versin,
Almambet ata binsin!
Zlrhlml da getirin
Almambet'in arkaslna
giydirin bu zlrhlml,
Almambet bu zlrhlml giysin,
tahta kabzall bu mlzraglml
isterse eline alsm!
yok uzaktan getirdigim
perc;:inli,boz renk kesemi,
alsm beline taksln!
Siyah samur kalpaglml
getir ba~lna koyallm,
giysin Almambet kalpagl!
Her gittigi memlekete,
her bir ge<;tigi daga,
Almambet soylesin bunu!
Uzun okc;:elic;:izmelerimi
ayaklannagiysin!"
Soylenileni yaptllar,
hanm soztinti tuttular.
Asil dogan Almambet
hediyeleri almadl dedi ki:
"San-ala'na binerim ben
Ak-kula atln sende kalsln,
bu banaelverir!" dedi.
Er Manas dedi ki:
"Serek, Slrgak, ey iki yigidim,
Tann ~ahit olsun, yigitlerim ,
arpa ire bugdaYI, yigitlerin~ ,
veri rim deyip eline, yigitlerim,
yolluk verecegim yigitlerim,
Kara Han'm ogluna,
kaplan dogan Almambet'e
dokuz atl getirin!
Bir at yan~l yapln!
Ak sakaillya at C;:lkacak!
En ktic;:tikyigide elbise C;:lkacak!
Kara Han'ln oglu
Han Almambet geldiyse
kutlayallm ko~u ile, yigitlerim!
Soyleneni hep yaptllar:
"Kok-teke'yi, dag tekesiymli~
gibi korkutan, yigitlerim ,
 55
1765 areKe~e)J(aKbln-6atirn atekeiie Caklp-bayga babam CakJp-bay'a
atiTbl~ap, qOPOM! aytliiar, ~orom! s6yleyin, yigitlerim ,
AJlaAaH6atiTan coticy" Ae, qOPOM! Aladan baytal soysun de,~orom! bir alaca kJslrak kestirsin, yigitlerim
arnblprbl )Kyp-rYfl)KHtiCbIHAe, qOPOM! a~lrgl(?) curtun ciysm de, ~orom! biitiin halkl toplasln, yigitlerim!
~: KeMeKeHH~6amblHa,qOPOM, Kemekeniii ba~lna,~orom, Kemeke'nin ba~lna, yigitlerim,
KblpK KepMeHHKaKCblHAe, kJrk kermeni kaksln de, kJrk tane kazlk ~aktlrsm, deyin,
qOPOM! ~orom! yigitlerim ,
1770 KblpK aTKa6etira KIrk atka beyga kirk ata 6diil
THKCHH Ae, qOPOM! tiksin de, ~orom! versin, deyin, yigitlerim ,
GillY )KepAeHaT qa6aM, qOPOM, O~u cerden at ~abam,~orom, buradan ata binerek ben, yigitlerim ,
ytire )KeTKeHqeaT qa6aM,'OpOM! iiyg6 cetken~e at ~abam,~orom! eve kadar ko~acaglm, yigitlerim ,
,. AJIMaM6erreti 6aTblpra, qOPOM, Almambettey batlrga, ~orom, bahadlr Almambet'e, yigitlerim ,
,~
,;IIi; )Ka~bIAaHCHtiMKblJICblH Ae, qOPOM, caiildan siym kllsm de, ~orom, hediyeler hazlrlasm, yigitlerim ,
1775 aCTblHaH yrypJIan qblrbln astman uturlap ~Iglp ikramlarla kar~llasln, boyle
KeJICHH Ae, qOPOM!' kelsin de, ~orom!' s6yleyin, yigitlerim !"
3KH qOPO)KYPAY~etiT, Eki ~oro ciirdii deyt, Iki yigit ata binip,
)J(aKbln-6atira )KenH AetiT. Caklp-bayga cetti deyt. Caklp-bayin evine gitti.
'AcanaYAaHacanay MantiHKHM,aTa!' 'Asalaudan asalau maliykim, ata!' "Selamunaleykiim, baba!"
'33JIHKHMecanay MaJIHtiKHM, 60TOM!' 'Eelikime salau maliykim, botom !'"Aleykiimselam, evlat!"
1780 '3preH-MHHeHKeJIHnnHc,aTa, 'Erten-minen kelippis, ata, "Erkenden yola ~Iktlk biz, ata,
aTKaMHHHn)KeJIHnnHc, aTa. atka minip celippis, ata. atlarl slkl siirdiik, ata.
KaH °PAYHAa33eH6H,aTa, Kan ordunda ezenbi, ata, Han tahtlnda rahat ml, ata,
KanKAarblAarnyryp6y, aTa?' kalk daglda ~iigiirbii, ata?' halk ~iikiir i~inde mi, ata?"
'KaH °PAYHAa33eHAHP,60TOM, 'Kan ordunda ezen dir, botom, "Han tahtlnda rahat, ogullarlm,
1785KaJIK AarblAa myryp AYP,60TOM!' kalk daglda~iigiirdiir, botom!' halk da ~iikiir i~inde, ogullarrm!"
'A CytiYHqy-CytiYHqy~,aTa! 'A siiyiin~ii-siiyiin~iiii, ata! "Ben haberci geldim, ata!
Kapa-KaHAblH6anacbl, aTa, Kara-kandrn balasl, ata, Kara Hanin oglu, ata,
Ka6b1JIaHTyyraH AJIMaM6eT,aTa, Kabllan tuugan Almambet, ata, kaplan dogu~lu Almambet, ata,
Kaqbln 6Hp KeJIAHKomYMa,aTa! ka~lp bir keldi ko~uma,ata! yurdumuza ka~lp geldi, ata!
1790 Kapa KOJIAYY,KeK 6Hnyy, aTa, Kara kolduu, k6k bittiiii, ata, Kara elli, mavi bitli, ata,
KaH MMaM6eT KeJIreH,aTa! Kan Almambet kelgen, ata! Han Almambet geJdi, ata!
TepeM MaHac )KH6epAH,aTa, T6r6m Manas ciberdi, ata, Beni Er Manas gonderdi, ~Ita,
"AJIa,.aH6atiTan COtiCYH!"AetiT, aTa, "Aladan baytal soysun!" deyt, ata, bir alaca klsrak kessindedi. at,t.
"Amblprbl )Kypny )KHtiCbIH!"AetiT aTa,"A~lrgl curttu ciysrn!" deyt, ata, halkl da toplasln dedi, ata,
179 5 "KeMereHH~6amblHa,aTa, "kemegenin ba~lna,ata, Kemege'nin ba~lna, ata,
KblpK KepMeHHKepcHfI!" AetiT, aTa, kirk kermeni kersin!" deyt, ata, kirk kazlk ~aktlrsln dedi, ata.
"KblpKaTKa6etire THKCHfI!"AetiT, aTa, "kirk atka beyge tiksin!" deyt, ata, kIrk ata 6diil versin dedi, ,!t,l,
"DillY )Kep~eHaT qa6aM!" AetiT, aTaM!' "o~ucerden at ~abam!" deyt, atam!' oradan buraya atla ko~acak,at,!!"
)J(aKbln-6ati MblHblatiTaT: Caklp-bay mini aytat: Caklp-bay da dedi ki:
1800 'ATaH 6HPTyyraH )Kep Kat1Aa,60TOM, 'Atan bir tuugan cer kayda, botom, "Babamn dogdugu yer neresi y~lvrum,
3He~ 6HPTyyraH eneii bir tuugan ananlndogdugu yer neresi. y,lvrum?
)Kep KatiAa,6oTOM? cer kayda,botom?
KHHAHK6HPKecKeH Kindik bir kesken G6beginin kesildigi
)KepKatiAa,60TOM, cerkayda, botom, yer neresi, y~lvrum'!
KHpH~H 6Hp )KyyraH kiriiidi bir cuugan ilk Ylkandlgrn
ctk )Kep Kati~a, 60TOM?' cer kayda, botom?' yer neresi, oglum?
AHAa3KH yYJIatiTaT: Anda eki uul aytat: iki oglan dediler ki:
1805 'KHHAHKKeCKeH)KepJIepAI1, aTaM, 'Kindik kesken cerlerdi, atam, "G6begimizin kesildigi yeri, ata,
KHPAI1)KyyraH )KepJIepAH,
aTaM, kirdi cuugan cerlerdi, atam, kirimizin Ylkandlgl yeri, at,t,
MeH611JI6atiMHH'AetiAHAeiiT. men bilbaymin' deydi deyt. biz bilmiyoruz."
'KHHAHKKeCKeH)KepJIepH~,60TOM, 'Kindik kesken cerleriii, botom, "G6beginin kesildigi yer, y~lvrum,
KHpl1~H )KyyraH )Kepnep"1'(,60TOM, kiriiidi cuugan cerieriii, botom, kirinin de Ylkandlgl yer, yavrum.
1810 Ke6ec 6HP TOOAbl~6epH )Karbl, 60TOM,Kebes bir toodlii beri cagl, botom, Kebes daglnln beri y~rnl, y~lvrllm.

~
'rim!
lerim
56
Ke~HpCHn)KaTKaHK~~ 3prulllruH
6alll 3ne,6oTOM.
AnMaM6eTm~ brCKapblHa
qblAa6aii, 60TOM,
Keqyn 6Hp )Kypyn
TyreHAY~, 60TOM-
anTbrMbrmana-6alll
aiirblp yypy, 6OTOM,
1815 aJrrbrMbrmTaii 6onA'3ne, 60TOM!-
Aubr KeCT9nceH anrbrH, 60TOM!
Top'ana aiirbrp yypy,
60TOM,
anTbrMbrmTaii 6onA'3ne, 60TOM!-
aHbrK9CT9nceH anrblH, 60TOM!'
1820 )J(aKbm-6aii 3HAHK9ll1TYAeiiT,
)Kep TYCYH9KOHAYAeiiT.
anTblMbrm)Kene,MbI~ KynYH
Qbr6blpaTa6aiinan canAbrAeiiT:
)KeruMHm )Kene,Mbr~ KynYH
1825 )Kepmnere 6aiinan CaJIAbrAeuT!
AOO9A9ii31THKbrflAbrAeiiT,
K9flA9ii QblKTbrKbrnAbrAeuT,
KeMereHH~6ambrHAa
KbrpKKepMeHHKaKTbIAeuT,
1830 KbrpKaTKa6eure ruKTH AeiiT.
Mauac 3HAHaT QanTbl,
Kbrn 3prumTeH 6y 'IbIKKaH
AnMaM6eTrnHKbln-)KHpeH
AK-KynaAaHQbrraTAeuT,
1835 K99HYH9H9PanaTAeiiT!
MaHaCTbrHaCTbrHa KOUO6epeTAeiiT!
AK-Kyna KeneTapbrmTan,
MaHac Kene-rMaHac-ran,
MaHaCTan, ypaaH'IaKblPAbl!
1840 )J(aKblMambln KenreHAe,
6y qaKaHbrM6aii6HtJe
aCTbrHaH YTypnan qblrbln KenJ1TAeuT.
AnMaM6eTTHK9peT AeuT,
AnMaM6eT aTTaHTymTY AeiiT,
1845 MaHac-TaTym9 KanAblAeuT.
qaKaHblMHblHKaTbrn
KanraHaK 3M'IeK,
aa CYTT9p6auAa 6onAY AeHT,
THpKHpenarbln TYPAYAeHT.
AHAaHAnMaM6eT 6aTblp auTTbrAeHT:
1850 '3HeKe~HHHaK 3M'IeK
arbm TYpaT,MaHac-KaH!
BHP3MqerHHceH3MrHH,
6Hp 3MqerHHMeH3MeuH!
BenHMAHKbrHAau6yynauH!
1855 )J(aKbln-6aiiAaHTYyaHH!
CeHH-MHHeH 6HP
TYyraH aAaM6onaHH!'
BHp 3MtJerHHAnMaM6eT3MAHAeHT,
MANAS DESTANI
kefiirsip catkan kefi Erti§tin
ba§ ele, botom.
Almambettifi Iskanna
~Idabay, botom,
ko~iip bir ciiriip
tiigondiifi, botom-
altJml§ ala-ba§
ayglr iliirii, botom,
altJml§ tar bold'ele, botom!-
Am kostop sen algin, botom!
Tor'ala ayglr iiiirii,
botom,
altJml§ tay bold'ele, botom!-
am kostop sen algin, botom!'
Caklp-bay endi ko§tii deyt,
cer tiisilno kondu deyt.
altJml§ cele, mlfi kulun
~Iblrata baylap saldl deyt:
cetimi§ cele, mlfi kulun
cergilete baylap saldldeyt!
DobOdoy etti klldl deyt,
koldoy ~lktJ klldl deyt,
Kemegenifi ba§lnda
kirk kermeni kaktJ deyt,
kirk atka beyge tikti deyt.
Manas endi at ~aptJ,
KII Erti§ten bu ~Ikkan
Almambettin Kll-ciren
Ak-kuladan ~Igat deyt,
koonilnon or alatdeyt!
Manastln astlna kayo beretdeyt!
Ak-kula kelet an§tap,
Manas kelet manastap,
manastap,uraan~akudl!
Caklnda§lp kelgende,
bu <;akanlm baybi~e
astlnan uturlap ~Iglp kelet deyt.
Almambetti korot deyt,
Almambet attan tii§tii deyt,
Manas-ta tii§o kaldl deyt.
<;akammmn katlp
kalgan ak em~ek,
aa siittor bayda boldu deyt,
tirkirep aglp turdu dtyt.
Andan Almambet batu ayttl deyt:
'Enekefinin ak em~ek
aglp turat, Manas-kan!
Bir em~egin sen emgin,
bir em~eginmen emeyn!
Belimdi klnday buulayn!
Caklp-baydantuuayn!
Seni-minen bir
tuugan adam bolayn!'
Bir em~egin Almambet emdi deyt,
her geni§leyen geni§ irti§
nehrinin ba§l, yavrum,
Almambet'in donduran bakl§larlna
dayanamaYlp,yavrum,
0 yerlerden g<i<;iip
gitmi§tin sen, yavrum.
Altml§ alaca ayglr
silriisii ile, yavrum,
altml§ tar hazlrla, yavrum!
Kestirip sen aI, yavrum!
Dorualaca ayglr siiriisii §urada,
yavrum,
altml§ tar orada, yavrum!
Sen de oraya git aI, yavrum!
Caklp-bay oradan go~tii,
dilzliige kondu,
altml§ iple bin kulaYI,
toplatJp baglattJ.
Yetmi§ iple bin kulaYI
slra slra baglattJ.
Tepe gibi et YIgdlrdl,
gol gibi i~kihazlrlattl,
Kemege'nin ba§lna
kIrk tane kazlk ~aktlrdl,
kirk ata Odill verdi.
Derken Manas yel gibi ko§tu,
yukarl irti§'ten ~Iktl,
Almambet'in KII-ciren'i
Ak-kula'YI ge~iyor, derken
adamakl111 ge~mi§ti!
Manas atJkoyuverdi!
Ak-kula hlzla flrladl,
Manas Manas~a geliyor,
Manas nidaslm haykmyor!
Yakla§lp gelince
annesi <;akamm baybi~e,
sevin~le kar§llamaya ~Iktl.
Oerken Almambet'i gordil.
Almambet atlndan indi.
Manas da attan inmi§ti.
<;akammln katJllp
kalan ak memesinden
sevincinden silt gelmi§ti,
§lpU §lpU aklyordu.
Almambet hemen dedi ki:
..Annenin ak memesinden
silt aklyor Manas Han!
Bir memesinden sen git em,
bir memesinden hen emeyim!
Belimi slkl baglayaYlm!
Caklp-bay'dan dogaYlm!
Senin karde§in
olaYlm!"
Almambet bir memeden emdi,
 ,
ALMAMBET'tN MUSLUMANOLUP K6K~6'YO TERK ETMESt 57

6HP 3MqerHH MaHaC 3MAHAetiT!
3MH YHYHe 6apAbl AetiT,
1860 )f(blpran-Kynan )f(aTTbl AetiT-
MaHac-MHHeH AnMaM6eT
eKee 6p TYyraH ~aM 6on}J.yAeHT!
bir em~eginManas emdi deyt!
Emi iiyiino bardl deyt,
clrgap-kulap callI deyt-
Manas-minen Almambet
okoo bir tuugan adam boldu deyt!
Manas obiiriinden emdi!
Derk~n evine girdiler.
i~tiler, tiirkii soylediler,
Manas ile Almambet
ikisi karde§ oldular.
 './1'

l'

1 MaHac MaHaC OOnrOHAO,

iI
iI
'f!Ii I
' I
'~ c
..Ii,
MaHac aTKa KOHroHAO,
antJaiibIn aTKa MHHreHAe,
anbicKa canap )J(ypreHAe,
M! 5 6y AYHOOHYKopKyrKaH,
:~
neHAeHHH6apbIH KopKYTKaH-
,,:J 1
tfJ, HtJepHHeaIU KoiirOH
'1:
AK-n~bIIUa AereHre
'i IUyra MaHac 6aIU KOMrOH.
;1 EaCTblpraH )J(onYH Koona6aH,
10 Ken ypYIUyn )J(oona6aii,
AK-naAblIUa 3JIAepHHe
HtJepHHeaIU KOMAY,
AK-n~bIIUa AereHre
6aTbIp MaHac 6aIU KOHAY,
15 KeIUeHe 6yyraH 6enooJIAY,
AK-n~bIIUa 3nHHe
6aTbip MaHac 3n 6oJIAY-
6YMpraH A33MHH )J(yrynTYP,
6ap MaHac TyrynTYp.
20 'AK-KynaHbIH OOCYH)J(aHraMbIH,
TYHAYKTYH)J(a6YYH
HaH3a-MHHeHTYpTKeMYH,
3IUHrHHHH3~cecHH
KblnbIIU-MHHeH 6ynraMbIH,
25 TaIUTaH COKKOHKoprOHYH
TaKblp KbInbln anraMbIH,
KYMAaH KbInraH KoprOHYH
tJyn-tJY~KyptJaK KbinraMbIH!
KapKapanyy 6y KblCblH
30 KapMan on)J(o KbInraMblH,
atJ-6HneKTeH anraMbIH,
aT Ke-ryHe canraMbIH!'
q YnAypereH,1lI ypIUYTTY
6aTbip MaHac YPKYTTY!
35 EynYTTYH )J(aHAaH6YP~bl,
aman OpOH tJapblcblH
aTblp MaHac CYP~bl.
AK COOTKHHce, )J(e~ 6onAY-
AK-n~bIIUa AereHH
40 MaHac-MHHeH Te~ oonAY!
AK-Kyna MHHHn )J(enreH )J(OK,
MaHac OpYCTY )J(oonan KenreH )J(OK!
60
T06yptlaK YPYHHt1PAH,
OpYCTaH6eJIeK6y JKypTTY
45 MaHac Ke~eIlIHHeKHt1PAH.
AK Ae6e tlbIrbin Talli YPAY,
OpYCTaH6eJIeK6y JKYPry
MaHacKa KeJIHn6aIlI YPAY.
llIaKCbI JKepAe6aAaMJKOK:
5 0 MaHacKa Kat1pbInat1TapaAaMJKOK.
)KOJIot1AYJKOJIAO TalliTaraH,
KbI6bIparaHJKaHAbI6aIIITaraH,
KbITat1AbIHKbIp MYPYHAYY Ko~yp6at1
KbIpKacai1AbI~6y MaHac,
5 5 CapTTbIHJKypryH canbIpAbI~,
Kantla JKypryH KatlbIPAbI~,
KbI3blJ1-6aIlIJKypTYHKbIt1HaAbI~,
AK-naAbliliara 6apbInCHt1JIa,I\bI~!
AK aca6a KbI3b1JIryy,
60 aK JKeJIemHaIlrraraH,
KbIpKtlOpOHY6aIlITaraH,
AJKbI6at1tlOpOHYat1KbIpraH,
AnMaM6eTHHIIIaKblpraH-
KblJ1bItlbI6ap 6HJIeKTe,
6 5 MaHaCTbI~6aTbIpJIbIrbIJKypeKTe
JKYTKYHreHAe JKypery
KbIpKtlOpOIIIblMaHraHAa6HJIem!
KapKapaHbIHKapacbI,
Ayt1YMaJIbInTbIHcapacbI,
70 anbin nap Ke~eIlITannaraH,
MaHacKaKaHpbIKaMtlbItlannaraH!
AprbIMaK MHHce,JKeJIMereH,
6aTblpMaHacTbIHaJ]AbIHa
Tyypa aAaMKeJIMereH-
7 5 at1AbI~bIHaH aH KopYKKaH,
KYJIne~YHeH KYHKopYKKaH!
At16YJIyrKa cHHHraH,
KYH6YJIyrKacHt1HraH!
MHHreH aTbIAK-KYJIa,
80 KHt1reHTOHYAK-Ky6e:
AK-KYJIaraaT JKemet1T,
AK-Ky6ere OKeTneHT!
KarblJ1anMHHreHKapa-Kep,
6acTbIpraHJKOJIY KapaJKep!
8 5 MaHac MaHac OOJIroHY,
MaHacaTKa KoHroHY,
AK-KYJIaraaT JKemet1T,
AK-Ky6ere OKeTnet1T!
ATKa MHHAH~,3p MaHac,
90 'EaCTbIpraHJKOJIYH KOOJIat1H!'
Aen,
'3p KeKtleHY JKOOJIat1H!' Aen,
'AK-JKOJIOOpC tlanaMbIH!'Aen,
'KeKtleHYHKeK ananyy Ken JKblJIKbI
JKat1AablJ100KblJ1aMbIH!
95 QbI6bIparaHKYJIYHYH
cyyra KHt1pHnKeJIeMHH!
MANAS DESTANI
Tobur~ak iiriin iyrdi,
Orustan bolok bu curttu
Manas kefie§inekiyrdi.
Ak clabo ~lglp t~ urdu,
Orustan bolok bu curtu
Manaska kelip b~ urdu.
-5akSIcerde badam cok:
Manaska kaynp aytar adam cok.
Coloydu coldo t~tagan,
kIbIragan candl b~tagan,
Kltaydm kIf murunduu Kofiurbay
kIrka saydlfi bu Manas,
Sarttm curtun sapIrdlfi,
Kal~a curtun ka~IrdIfi,
K1zIl-b~ curtun kIynadlfi,
Ak-padI§agabanp siyladIfi!
Ak asaba kIzIl tuu,
ak celegin ~tagan,
kIrk ~oronu ba§tagan,
AcIbay ~oronu aykIrgan,
Almambetin §akIrgan-
kIlI~I bar bilekte,
ManastIfi batIrllgl ciirokto
ciitkiingondo ciirogii
kIrk ~oro §Imangandabilegi!
Karkaramn karasl,
diiyiim allptIn saraSI,
allp par kefie§tappagan,
Manaska kayn kam~1~appagan!
Arglmak minse, celmegen,
batIr ManastIn aldma
tuura adamkelmegen-
aydIfiman ay korukkan,
kiilpi)fiiinon kiln korukkan!
Ay bulutka siyngan,
kiln bulutka siyngan!
Mingen atI Ak-kula,
kiygen tonu Ak-kiibo:
Ak-kulaga at cetpeyt,
Ak-kiioogo ok otpoyt!
KagIlap mingen Kara-ker,
bastIrgan colu karacer!
Manas Manas bolgonu,
manas atka kongonu,
Ak-kulaga at cetpeyt,
Ak-kiioogo ok otpayt!
Atka mindifi, Er Manas,
'BastIrgan colun koolayn!' dep,
'Er Kok~onii coolayn!1 dep,
'Ak-colbors ~alamm!' dep,
'Kok<;:oniinkok alaluu kop cllkl
cayda 1100kllamm!
<;Iblragan kulunun
suuga kiyrip kelemin!
Bir ~ok siiriiler toplandl,
Rus'tan b~ka milletler hep,
I::
Manas'm hiikmiine girdi, ;,
Ak daga ~lkIp ahdetti.
Rus'tan ba§ka hep milletler
Manas'a gelip ba§vurdu.
Bu steplerdebadem yok,
Manas'a ~lkacak adam yok.
Coloy'u yolda yenerek
halkIn i~ine girdi.
<;inlinin ince burunlu Konur-bay'ml
kIII~la devirdin, Manas.
Sart'm yurdunu ~ignedin,
Kal~a kavmini ka~lrdm,
KIZIl-ba§'1 inlettin,
Ak-padI§a'yahediyeeyledin!
Ak direkli kIzIl tuglin
iizerinden ak bayrak yiikseldi,
kIrk yigidi gotiiriip
Aclbay yigide emrettin,
Almambet'e seslendin,
kIllcm var elinde,
Manas, erligi var yiireginde.
Yiirekleri kuvvetlendi,
kIrk yigit kollan slvadl,
turna ku§unun karasl,
gii~liilerin kuvvetlisi,
alpler §a§mp kalml§tl,
artlk Manas'a kam~1kaldlramadl.
Ata bindi ise atI yiiriimedi
Er Manas'm kar§lsma
bir daha kimse ~Ikamadl,
aydmmdan ay korktu,
I§lgmdan giin korktu,
ay bulutlara saklandl,
giine§ buluta slgmdl!
bindigi at Ak-kula,
giydigi zlrh ak ZlrhtIr,
Ak-kulasma at yeti~mel,
zlrhma hi~ ok i§lemez,
kara atIna binince
yer yiizii simsiyah olur!
Manas Manas olall,
Manas ata konalI,
Ak-kulasma at yeti§mez,
zIrhma hi~ ok i§lemez!
Ata bindin, Er Manas,
"Yoluma gideyim!" dedin,
"Kok~o ile vuru§aYlm!" dedin,
"Ak kaplam yakallyaYlm!" dedin,
"Kok<;:o'niinkok alaca siiriisiinii
yaz giiniinde buraYlm!
Tay siiriilerini
su ba~masiirdiireyim!
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
61

A3bIHaraHaMrbIpbIH Azmagan aygIrln AZlll ayglr ki§netmesinden,

a~ra caJIblnaJIaMbIH! anga sallp alamm! canavar izleri bulaYlm!
IIIbI~KbInaraH 633HI1 -51nkllaganbeeni Aglayan klsrak ki§nemesinden
100 opycaK caan KeneMI1H! orusak saapkelemin! tay yokken silt sagaYIm,
)Keprenen KenreHKeKqeHYH Cergelep kelgen Kok~ontin konup gelen Kok~o'yti
xeKe caMbInaJIaMbIH! ceke saYlpaIamm! tek ba§lma yere vuraYlm,
TOHYHTOHKbInaMbIH, Tonun ton kl1amm, elbiselerini giyeyim,
aTbIHbInoo KbInaMbIH, atm 1100kllamm, atlna ytik ytikleteyim,
105 a3bIrbIHaTKaTapTaMbIH! azlgln atka tartamln! azlglm atlma vereyim!
AiiTbIHAaKype~qyneM KynyrYH Aytmda Ktiron~tiloy ktilligtin Ytiriik atl Ktir6n~ii'yti
Y'lOl AK-naMIllara aJIblnTapTaMblH, Ak-pay§aga allp tartamm, Ak-padl§a'ya hediye edeyim,
aT xyreH~y TapTaMbIH! at ctigondti tartamm! mallm mtilkiinii alaYlm,
AK-n~bIIlla amaHbI-MI1HeH6onoMYH! Ak-padl§a aytkam-minen bolomun!Ak-padl§a'mn dedigini yapaYlm.
110 )KapKbIparaHxaMa 6ap- Carklragancayda bar- Yazm giine§ giizel parlar,
AK-n~bIIlla MaaKe~eIll aMTKaH co~, Ak-padl§a maa kene§ aytkan son, Ak-padI§a benimle gorii§ttigtine gore
Maa KaMpblnKen KaMa 6ap? maa kaynp kep kayda bar? bana artIk kim karl§abilir?
AMaraHbIM apKaJI,Kynxa, KI1MKTI1P, Andagamm arkal, kulca, kiyk tir, Avladlglm argal, dag ko~u, geyikdir,
AK-n~l1illa Ana-Too~aH 611MK TI1p. Ak-padi§a Ala-toodan biyk tir. Ak-padl§a Ala-dag'dan biiytiktiir.
115 AK-n~I1Illa Ke~eIll amaH co~, Ak-padi§a kene§aytkan son, Ak-padl§a benimle gorii§ttigtine gore
MaHaCKaKaMqbI Manaska kam~1 Manas'a kam~1~arpacak
qa6ap KI1IllI1KaMa 6ap. ~abarki§i kayda bar. ki§i nerede var?
AK-Kyna aTbIMTOK60nroH: Ak-kula atIm tok bolgon: Ak-kula atlm doydu
AK-n~bIIlla-MeH apKaJIanTYpraHco~, Ak-padl§a-men arkalap turgan son, Ak-pad.§a bana arka olduk~a
Maa YPYIllapKI1IllI1XOK 6onroH- maa uru§ar ki§i cok bolgon- benimle vuru§acak ki§i yok artlk,
120 6aTbIpMaHac apKacbI! batlr Manas arkasl! ben, bahadlr Manas,
"Kap xaCTaHbln Man TanTbIM, "Kar castamp mal tapum, karll daglarda yaup mal buldum,
KaHbIKeMxbIpr~bI KepcYH!" ~en, Kamkey clrgaldl korstin!" dep, Kamkey mesut ya§asln diye,
"Myc xaCTaHbln Man TanTbIM, "Mus castamp mal tapum, buzlu yama~lara yaup mal buldum,
6YKapaMxbIpran XypCYH!" ~en, bukaram clrgap ctirstin!" dep, fukaram mesut ya§asln diye,
125 "KbISlnyyxep~eH XbInKbI aMblM, "klyaIuu cerdenCl1kl aldlm, kayalardan at stiriisti aldlm,
'KbIpKqOPOMxbIpran XYPCYH!"~en- kirk ~orom clrgap ctirstin!" dep- kirk yigidim de mesut olsun diye.
Anbln XI1MnblnKenreMe, Allp ciyllp kelgende, Alpler toplamp gelince
6aIllbIH KOM~OMKeCeMI1H, ba§m koydoy kesemin, ba§ml koyun gibi keserim ben,
KaHbIHKapacyy~aMTeKeMYH! kamn kara suudaytokomtin! kanlarml sular gibi aklurlm,
130 TOHYHTOHroKbInaMbIH, Tonun tongo kl1amm, giyimlerini giyerim,
aTblHbInoo KbInaMbIH! ann 1100kl1amln! atlarma ytik vururum.
KapKapaJIYYKbICTapbIH Karkaraluu klstann Ba§1sorgu~lu klzlarlm
aq 611neKTeH aJIaMbIH, a~ bilekten alamlR, ince bileklerinden tutanm,
onxo anbln KeneMI1H! olco allp kelemin! yurda esir gottiriirtim.
135 AnMaM6eTTeMqOPOMO, Almambettey ~oromo, Yigidim Almambet'e
aa cooraT 6epeMI1H! aa soogatberemin! verir, hediyeederim!
KeKqe Ken ana XbInKbI 6ap, Kok~o kop ala Cl1kl bar, Kok~o'ntin kula au ~ok,
XI1MnTepl1naM~MbIM, ciyp terip aydadlm, hepsini yakaladlm ben,
XI16eKTeHKbInraHXenKaCI1H cibekten kllgan celkasin ipekten tay yularlnl
140 KaHXbIraMa6aMnaH~bIM, kancigama baylandlm, egerime bagladlm,
KeTYHeHKyyn KenreHKeKqeHY kotiinon kuup kelgen Kok~onii arkamdan gelen Kok~o'ye
Tocyn Typyn caMraMbIH!' tosup turup saygamln!' kar§1~Iklp vuru§urum!"
~bIH~arbI K ype~qy Aldlndagl Kiir6ii~ti Alunda au Kiiron~ti
KeKqe Ken~11KeTYHeH, Kok~o keldi kotiinon, Kok~o arkaslndangeldi,
145 6y MaHacTbIqaKbIpaT: bu Manasu ~aklrat: Er Manasl ~aglrdl:
'AM~araHXbInKbI~ anTbIcaR 'Aydagan cl1k1naID san "Aldlgm aID at stiriisii ile
Te~apaJIraKoHony! ten aralga konolu! diizliik yere konallm,
Te~ 6enYIllY aJIaJIbl! Ten bolli§ii alall! bOlii§iip ran yarlya alallm!
KyyraH xbInKbI~ XeTI1caH Kuugan cllklii ceti san Aldlgln yedi at siiriisii ile
62
15 0 Te~ apanra KoHony!
Te~ 6eneIIIY ananbl!
TOKCOHTOPy )KOprO 6ap,
TopOO~a 6eneK an!
AnTblMblIII ana )Kopro 6ap,
155 aK-caKaJJ.nYY aTa~a 6eneK an!
)l(eTJtMJtIII ana )Kopro 6ap,
)KeH aSlrblH anrblH,
Topoo~a 6eneK an!'
MaHac KeKtJe MblHbl aHTaT:
160 '6eKeMYCTYH 6ypeMYc,
6ypeMYc Kan6aHnbl.
TyuTY 6on6oHMYH!
MeH apanra KOHOOHMYH,
Te~ 6enYIIIY an6aHMblH,
16 5 TYUTY caa 6ep6eHMJtH!
Anbl~ Kence, anbln KaH!
Anbl~ )Kemece, KO~IIIYH JtTTeH
Ka~IIIblnaH Typyn Kan!'
'Man ytJYH enreH JtT, MaHac,
Man ytJYH eKe enreny!
170 OH 3KJt AypMeT KeTepreH
OT tJblrap Kapa MblnTblKTbl
ec Kony~a 6epeHJtH!
KotJYYIIITau OKTY KYIOUan!
Ta6aKTau Aapbl can bin an!
175 AnaKaHAaH aK TeIIIYM
aHAaH atJbln 6epeHJtH!
MblnTbIK-MJtHeH aTbI6-6aK!
MeHJt aTbln enTypce~,
6y )KblnKblMAbl aHAan Ken!
180 6nTyp'an6aH ceH rypca~,
30pnyry~a oon6oHMYH!'
AA MaHac aHTTbl AeHT:
'TJtnTJt ceHJt KopYKnaHMblH
caHblIIIKaHblH caHbllllKaH,
185 aTblIIIKaHblH aTblIllKaH,
YPYIIIKaHblH YPYIllKaH,
enep-enrYlJe KapMalllaMblH,
MblnTbIK-MJtHeH aTbllllaMblH,
KblnbllJ-MJtHeH tJa6bllllaMblH!
190 ATblIIICalU{a KopYKnaHMbIH,
lJa6bllllcalU{a KopYKnaHMbIH!
KellleHe 6yyraH 6enJtM 6ap,
KJtHreH Ky6e TOHYM6ap!'
AK-Kynara MJtRAJt,AeHAH,
195 AK-Ky6eCYH KJtHAJt,AeHAJt
aTTaHbln lJblKTbl 6y MaHac.
AHAap-KaH yyny 3p KeKlJe
K ype~tJy aTblH MJtHAH,AeHJ:lH,
KynrYH TOHYHKJtHAH,AeHAH.
200 bY )KaKTaH lJblKTbl 3p KeKlJe,
6y )KaKTaH tJblKTbl 3p MaHac,
eKee KenAH MalU{aHnalllbln,
MANAS DESTANI
tefi aralgakonolu!
Tefi b6l6§ii alall!
Tokson torn corgo bar,
toroofia b616kal!
Altlml§ ala corgo bar,
ak-sakalduuatafia bOl6kal!
Cetimi§ ala corgo bar,
cen ayagm algIn,
toroofia b6l6k al!'
Manas K6kc;:6mInI aytat:
'Ok6miistiin biir6miis,
biir6miis kalbayll.
Tiiptii bolboymun!
Men aralga konboymun,
tefi b6lii§ii albaymm,
tiiptii saaberbeymin!
Allfi kelse, allp kan!
Allfi cetpese, kofi§uy ittey
kafi§llay turup kal!'
'Mal iic;:iin6lg6n it, Manas,
mal iic;:iin6k6 61g61ii!
On eki diirm6t k6t6rg6n
ot <;lgarkara mlltlktl
6s kolufia bereyin!
Koc;:uu§tapoktu kuyup al!
Tabaktap dan sallp al!
Alakanday ak t6§iim
anday aC;:lpbereyin!
Mlltlk-minen atlb-bak!
Meni atlp 6ltiirs6fi,
bu cllklmdl aydap kel!
Oltiir'albay sen tursafi,
zorlugufia bolboymun!'
Aa Manas ayttl deyt:
'Tipti seni korukpaymm
saYI§kamnsaYI§kan,
atl§kamn atl§kan,
uru§kamn uru§kan,
6l6r-6Igiic;:6karma§amln,
mlltlk-minen atl§amln,
klllc;:-minen<;abl§amln!
Atl§safida korukpaymm,
c;:abl§safida korukpaymm!
Ke§ene buugan belim bar,
kiygen kiib6 tonum bar!'
Ak-kulaga mindi, deydi,
Ak-kiib6siin kiydi, deydi
attanlp C;:lktlbu Manas.
Aydar-kan uulu Er K6kc;:6
Kiir6fic;:iiatln mindi, deydi,
kulgun tonun kiydi, deydi.
Bu caktan C;:lktlEr K6kc;:6,
bu caktan C;:lktlErManas,
6k66 keldi mafidayla§lp,
duzllik yere konallm,
bolli§up yarl yarlya alallm!
Doksan doru yuri.ik var,
onlarm hepsini sen at!
Altml§ yfuuk daha var,
bunu ak sakalll babana pay al!
Yetmi§ ala yuri.ik daha var,
bunlar da senin olsunlar,
bunu da hep senal!"
Manas Kok~o'ye dedi ki;
"ikimizdenbiri ya§aYlp,
oburi.i §imdi olmeli.
Ben senin fikrinde degilim,
ban§maYIdu§unemem,
mall payla§maYIdu§unemem,
sana bir §eyveremem!
Kuvvetliysen hepsini at!
Alamazsan kopek gibi
geber kal!"
"Mal i~in olen kopek Manas,
mal i~in ikimiz de geberelim!
On iki kur§un dayamr
ate§lersa~antiifegimi
al eline hen vereyim!
iki avu~ kuf§un al koy!
Bir ol~u de sa~makoy!
Ak gogsumu bir el kadar
a~lp sanahazlrlaYlm!
Tufegin ile ~ek de vur!
Vurup oldfuebilirsen
suri.ilerimi at gotiir!
Fakat beni olduremezsen
bu hakarete katlanmam!"
Manas ona dedi ki:
"Senden artlk korkum yoktur,
vuru§allm, vuru§allm,
tiifek atl§allm, atl§allm,
gfue§elim, gfue§elim,
olene kadar bogu§allm,
tiifek ile vuracaglm,
klll~ ile vuracaglm!
Benim kltl~tan korkum yok,
vuru§madan korkum yok!
Kemerle bogulmu§ belim var,
arkama giydigim zuhlm var."
Manas Ak-kulaslna hindi,
ak zuhl da giyindi,
atma atladl Manas.
Aydar Han'ln oglu Kok~o
atl Kfuon~u'ye hindi,
deri elbiseyi giydi.
Kok~o ortaya tirladl,
Manas ok gibi saldlrdl,
biri birine ge~tiler,
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLOMO VE YENiDEN DiRiLi-5i
cYYJIecneiiCe3YHTaMaiiJIaIllbln.
8Kee KeJIAHJKaHaIlla-
205 AJIMaJIbl-TOO
aJIaIlla!-
JKaKaCblHaKapMaIllTbl,
epAe cypen KeTTH,AeiiAH,
blJIAHiicypen Ke1TH,AeiiAH.
COMO KeKqe JKaJIblHaT:
210 'Koiio 6epmH JKaKaMAbl!
8PAe cypen 6apAbl~ ceH,
blJIAJfiicypen 6apAbl~ ceH,
JKblJIKblMAbl miin aJIAbl~ceH,
KblpK qOPOHY KbIPAbl~ceH!-
215 Kai1Hbl-MJfHeH KaIllTaIllbln,
KaTbIH-MJfHeH ypYIllyn-
"KaHbIKKaHbl~JKaCCbIH!" Aen,
"EJfp aqyYMY 6accblH!" Aen,
caa Kai1paKaMqblqanTblM6bl,
220 Karyy Kenm aiiTTblM6bl?
Koiio 6eprJfHJKaKaMAbl!
CeH-AeeAeMJf3p MaHac!
MeH-Ae eAeMJf3p KeKqe!
HTTeii 60JIyn YPYIllyn,
225 KYJIAai160JIyn JKYJIYIllyn,
JKaMaHarryy 60JI60i1JIY?
8KeMYCTY~6ypeMYc
MaJIyqYH eJIMeK60JIAYK!
"Koi1! Koi1!" AeceM,60JI60AY~,
lit 230 MeHJf~mJIJfMHAHaJI63Abl~!'
OH 3KJfAypMeT KeTepreH
OTqblrap Kapa MblJITblKTbl
MaHaCTblHKOJIYHa 6epAHAeiiT,
Ta6aKTanAapbl CaJIAblAeiiT,
235 KOqyYIllTanorYH KyiiAYAeiiT.
"Tapc!" AeAJfpe6Hp KOMY!
KeKqeHYH aTbl K ype~qy
6y KeKqeHY KeTepyn
." KeKTYTYH60JIyn Ky6YJIAY!
.lI
I'
:~J
"
240 MblHAaii KeKqe )KypreH )KOK,
MblJITblrbl6y KeKqeHY TJfiireH)KOK! mlltlgl bu Kok~onii tiygen cok!
MaMaiiblHAa KeK'1e rypaT KaTKblpbln:Mandaymda Kok~o turat katklnp: Kok~o giilerek kar§lsma ~Iktl:
'OT qblrap Kapa MblJITblKTbl
MeHJfHKOJIYMa 6ep!
245 TaMaKTanAapbl CaJIaiiblH
KOqyYIllTanorYH KysriiblH!
Ta6blJIra 6YTaK60JI,MaHac!
TaTYY60JIyn Typyn 6ep, MaHac!
MeH ceHHTapc Te~ aTaiiblH!
250 DeK TOn'1YJIan TOnqYMY,
6eK ynqYJIen ynqYMY,
aJKaJIAblH ory miireHAe,
TOKToryn TyprYH, AK-Kyfill!
AqblK JKepreKaJI6aChlll~
255 Ory JKa~blJIblnCaJI6aCb1H!
MaHac, MaHac, eJIOOrYH!'
I:i;
~
siiiilospoy soziin tandayla§lp.
Okoo keldi cana§a-
Almall-too al3§a!-
cakasma karma§tl,
ordo siirop ketti, deydi,
Ildiy siirop ketti, deydi.
Sofido Kok~o calmat:
'Koyo bergincakamdl!
Ordo siirop bardlfi sen,
Ildiy siirop bardlfi sen,
cIlklmdl tiyp aldlfi sen,
kirk ~oronu kIrdlfi sen!-
Kaym-minen k3§ta§lp,
katm-minen uru§up-
"Kamkkamfi cassIn!" dep,
"Bir a~uufidubassIn!" dep,
saa kayra kam~l ~aptlmbl,
katuu kepti ayttlmbl?
Koyo bergincakamdl!
Sen-deedemi Er Manas!
Men-de edemi Er Kok~o!
Ittey bolup uru§up,
kulday bolup culu§up,
caman attuu bolboylu?
Okomiistiifi biiromiis
mal ii~iin olmok bolduk!
"Koy! Koy!" desem, bolbodun,
menifi tilimidi albadlfi!'
On eki diirmot kotorgon
ot ~Igar kara mIluktl
Manastm koluna berdi deyt,
tabaktap dan saldl deyt,
ko~uu§tapogun kuydu deyt.
"Tars!" dedire bir koydu!
Kok~oniin atl Kiiron~ii
bu Kok~onii kotoriip
kok tiitiin bolup kubuldu!
Mmday Kok~o ciirgon cok,
'Of ~Igar kara mIltlktl
menin koluma her!
Tamaktap dan salaym
k~uu§tapogun kuyaYln!
TabIlga butak bol, Manas!
Tatuu bolup turup her, Manas!
Men seni tars ten ataYln!
Bek toPl;:ulaptoPl;:undu,
bek iip~iilop iip~iifidii,
acaldm ogu tiygende,
toktotup turgun. Ak-kiibo!
A~lk cerge kalbasm!
Ogu cafiIllp salbasm!
Manas, Manas;olbOgiin!'
63
bir tek soz soyle§mediler.
ikisi kar§lla§ml§tl
Almall-dag'ln yamnda!
Yakalarmdan tutarak
yukan dogru ~eki§tiler,
3§agl dogru ~eki§tiler.
Sonunda yalvararak Kok~o dedi ki
"Koyuver artlk yakaml,
yukan dogru ezdin beni
a§agldogru siiriikledin,
siiriilerimi aldm sen,
kIrk yigidimi aldln sen!
Kaymm ile sava§lp
kanm ile vuTu§tun!
"Hiddetini yatl§tlr!" dedim,
"Nefretini bastlr!" dedim,
sana kam~lm ml dokundll?
Katl bir soz mil soyleditfl'?
Gel koyuver §u yakallll,
sen her zaman Er Manas'sln!
Ben de Er Kok~o'ylim daim!
Kopek gibi bogu~ursak,
kale gibi dogii§iirsek,
adlmlz fenaya ~Ikmaz ml?
ikimizden biri mutlak
biT mal i~in olmeli mi?
Blrak, dedim, blrakmadm,
sozlerimi dinlemedin."
On iki kur§un dayanan
ate§sa~antiifegini
Manas'in eline verdi,
bir ol~ii de sa~ma koydu,
iki avu~ da kur§un koydu.
Pat! diye tiifegi bo§alttl.
Kok~o'niin atl Koron~ii
Kok~o'yii havaya kaldlrdl,
Kok~o mavi dllman oldu,
Kok~o gozlerden gaip oldu!
KuT§unana degmemi§ti,
"Ver §Uate§ sa~antiitegi.
bir de ben ate§edeyim!
Ben de i~ine sa~ma koyup
iki avu~ kuT§unkoyaYlm!
Tabllga dall 01,Manas!
Orada dimdik dur, Manas!
Bir atl§ta seni vuraYlm!
Diigmelerini iyi ilikle.
baglanm slkl bagla,
ecelin oku degerse
ak zlrhln onu tutsun!
A~lk bir yerin kalmasm!
Ok yamllp dalmasln!
Manas, Manas olmesin."
 ; "7'.~C'
64
KeKqe "Tapc!" KOlOn6Jfp aTrbl, AeHT! KokCt'o"Tars!" koyup bir attl, deyt! XokCt'o"giiiim!" diye tiifegi bo§alth,
MaHacTblH)((yperYHTJfHAJf, AeHT! ManastJn ciirogiin tiydi, deyt!
OIIlY MJfHreHAK-Kyna
260 KeTepyn anbln KalIlTbI,AeHT.
KeKqe KeTYHeHqaKblpaT:
'3pJf )((a~rblCceH3Ae~,MaHac,
aTaMHblH)((~rblC MeH3AeM,MaHac!
CeH )((a~rblC-TaMeH)((a~rbIC-TaMaHac, Sen cafigls-ta men cafigls-ta ManasJJentekim, sen teksin, Manas,
265 eKe6YCTeH )((afl.rblC,MaHac-
Kapoon KepreH 6y KOCYM, MaHac,
Kaqbm Kecce~ He oonlJ.y, MaHac?
Mallia TaPTKaH 6y KonYM
6aUnaHblnKanca~He OOJll1.Y,MaHac?
270 1:IblHblAereH qblHblM6ap,
qJfHJfHnereHAapblM6ap-
enreH )((aHAblTJfprJfCKeH,
eqKeH orry TaMbiCKaH,
aK 6aKTara opon anraH capblH6ap,
275 aK 6aKTara opon anraH AapblM6ap:
JfqJfH.neH 33Jfn6epeHJfH,
TbllllblH.naHAapblCYPWHYH!
AHKTbJpblnKOHO 6epeHH!
)J(OJI.QOooA'enyn KanaCbIH,MaHac!'
280 OlllY )((apanyy 6onAY 6y MaHac,
'AnAa!' Aen aTKaMJfHreHJf,
anblcKa canap)((ypreHY:
)((acaTKaH
KYAaH )((apblHAa,
AK-na,nbllIla~apblH.Qa.
285 "'KYAaU, KYAaU!"AereH.QeH
KYAaHMeH-AeAeqy 3AeM-
KYAaH 6eneK ryp6aU6b1?'
KYAaU Aa 36ec 6y MaHac,
KYAaUAbIanAbloocYHa.
290 "'Ko)((o, Ko)((o!" AereHAeH
KYAaH MeH-AeAeqy 3AeM-
A KYAaHblM, a KO)((OM,
aMaHaTKaca6blpKOH!
AHrblp )((aaK,Kapa TJfn,
295 aHKblpraHbl)((On6opcTOH
A)((bl6aU~e. KaHreHH?
KaqblpraHbl Ka6naH.QaH
AnMaM6eTTe, KaHTeUH?
Kapa~rbI~a Ka6blp-Ky6yp)((yrypreH
300 KapcaKTblH JfCJfH
)((a~bm6ac
KaMaH, )J(oUnyp, 3KJfyyn!
TYH.QeTYnKYHYH JfCJfH)((a~bln6aH
TYPCYH,TaHnaK,3KJfyyn!
3nJfM, CeHT,3KJfyyn!
305 Kyn~YP~YH yyny Qan6aHblM.
Qan6aHra )((aHallla)((ypreH Ean6aHb1M!~albayga cana§aciirgon BalbaYlm! ~albayin arkada§lBalbaYlm.
KeK CepeK-MJfHeH CblprarblM!
AnTblMbIllI anTbl Man ~OCYM,
Man ~OCYM~YH JfqUHAe
310 KblSIMaTrblKKapa-ToKo )((aH~OCYM! klyamattJk Kara~toko can dosum! klyamete dek Kara-toko can dostum.I
~"'i1!~
~
MANAS DESTANI
Manas]n yiiregine degdi,
O§u mingen Ak-kula bindigi Ak-kula
kotoriip allp ka§tJ,deyt. kaCt'lporadan gitti.
KokCt'okotiinon Ct'aklrat: KokCt'oarkasmdanbaglrdl:
'Eri cafigls senedefi, Manas, "Sen tek er idin Manas,
atamrnn CafiglSmen edem,Manas! hen de babamm tek oglu idim, ~.~-
~
okobiisten cafigls, Manas- ikimizden biri oliir, Manas, '(!1;j
karool korgon bu kosiim, Manas, iyi ni§an altr goziim, Manas, .~ ,
kaCt'lpkessefi ne boldu, Manas? kaCt'lpgitsen olmaz mlydl, Manas?
Ma§a tartkan bu kolum Tetigi elimle Ct'ektim, Manas,
baylanlp kalsafi ne boldu, Manas? niCt'inbaglarnp kaldm sanki, Manas?
~ml degen Ct'mlmbar, ~ini denilen bir kasem var, II~
Ct'iyiylegen danm bar- kasemde giizel bir ilaclm var, "..
olgon candl tirgisken, oliiyii diriltir bu ilaCt',
oCt'konottu tamlskan, sonmii§ ate§i alevlendirir,
ak baktaga orop algan sarIn bar, pamukta saklt bir otum var,
ak baktaga orop algan danm bar: pamukta saklt bir ilaclm var,
iCt'ifidenezip rereyin, ezip sana iCt'ireyim,
tJ§lfidandan siirtoyiin! viicuduna da siireyim!
AyktJnp kayo bereyn! Seni iyile§tireyim!
Coldo bQd'oliip kalasm, Manas!' Yoksa yollarda kaltrsm, Manas!"
O§u caraluu boldu bu Manas, Aglr yaralt Er Manas
'AIda!' dep atka mingeni, Allah deyip atJnaatladl,
allska saparciirgonii: atJrnuzaklara siirdii:
casatkanKuday cannda, yaratan Allah'a slgmdl,
Ak-padt§a bannda. Ak-padl§a'rnn huzuruna Ct'lktl.
"'Kuday, kuday!" degenden ""Allah, Allah!" demekten.
Kuday men-ded<><;:ii edem- kendimi Allah sanml§tlm.
Kuday bolok turbaybl?' Allah her §eyin iistiinde degil mi?"
Kuday da ebes bu Manas, Er Manas Allah degildi, elbet.
Kudaydl aldl oosuna. yalvanp Allahi Ct'aglrdl.
"'Koco, Koco!" degenden ""Ey Allahlm, Allahlm!" demekten
Kuday men-ded<><;:iiedem- kendimi Allah sanml§tJm,
A KudaYlm, a Kocom. Allahlm, biiyiik Allahlm,
amanatka sablr koy! emanetcarnma sablr ver!
Aygu caak, kara til, Aygu yanaklt kara dilli,
aykugarn colborstoy kaplan gibi oogiiren
Aclbay de, kanteyn? Aclbay, soyle ne yapaYlm?
Kac;:ugarnkablanday Yagmacl bir slrtlan gibi
Almambet te, kanteyn? Almambet, soyle ne yapaYlm?
Karafiglda kabu-kubur ciigiirgon Kara gecedeko§arken
karsaktJn isin cafillbas bozku tilkisinin izini kaCt'umayan
Kaman, Coypur. eki uul! Kaman, Coypur, bu iki ogul,
Tiindo tiilkiiniin isin cafillbay gece tilki izini §a§madanbulan
Tiirsiin. Taylak, eki uul! Tiirsiin, Taylak, iki ogul!
Elim, Seyt, eki uul! Elim, Seyit, bu iki ogul!
Kiildiirdiin uulu ~albaYlm, Kiildiir'iin oglu ~albaYlm,
Kok Serek-minen Slrgaglm! Kok Serek ile sen Sugak,
AltJml§ altJ mal dosum, altml§ altJ mal dostum,
mal dosumdun iCt'inde mal dostlanmm iCt'inde
 MANAS 'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRtLt~t
bo~alttl. K9KTYH X<bIn~bIC 6aTbIpbI,
cyy~aH KYH~YC6aTbIpbl!-
KbIpbIK tlOpOHYH3~
x<aMaHblTa36aHMaT,
caMa6apra tlaH KaHHaT!
3 15 )J(HHpMa KYH~9, X<HHpMaTY~9,
n x<ep anTbIHAa KenreHMHH,
KbIpK tlOpOM owy x<on~o Ta6anMac:
0 ~YH99r9 6apr~a
a3a6blH KaHTHn TapTaHbIH?
lanas? 3 20 )J(ep anTbl~aH 9TK9pyn,
3n tleT}fHe X<eTKHpHn,
Manas? aHaH 9nC9M, 6on6oH6y?
A Ky~aHbIM, a KOX<OM,
aMaHaTKa ca6b1p KOH!'
325 K9Ktl9 tlbIn6blpblH KapM~bl:
'ToKTo! TOKTOH6ep!
TOKTOHTYP, MaHac!
Typa 6ep! Typa-TYpa TYP, MaHac1'
Y CTYH9 6y MaHaCTbl K9Tepyn,
YCTYH96y K9Ktl9HY K9T9pyn,
330 acnaH 6ynYTryy KYMYH aJIAblHaH,
i"
il, 6yy~yy tl9DTYH YCTYH9H
&,
'c
~ anbln yqyn x<yp~y ~eHT!
i sanh§lp u~tular,
,~ EapbID x<epre TYWTY ~eHT.
Qbln6blpblHaH KapMaraH,
335 K9Ktl9 TapTbln TYpa Kan~bl ~eHT-
¥ AK-KynaHbIH OOCbl
x<apbInbID KeTTH ~eHT,
3~KeHHn MaHac K9P~Y ~eHT-
mi?" KblHblHAarbl KbInbltlblH
cyypyn an~bl ~eHT,
tlbIn6blp KapMan TYpraH K9Ktl9HY
mekten 340 Kblnbltl-MHHeH tlaDTbl ~e"T-
K9Ktl9 aTTaH TYW9 KaWTbl ~eHT!
K9Ktle MHHreH K yp9~tly
6enHHeH Y3e tlaan can~bI ~eHT!
'83YMY tlaan 9nTypc9M,
3 4 5 An,nara Sl3blKTblp!
T9pT 6YTY caa T9PT KYH a3blK Tblp!
T9pT 6YTYH KaKTan
n? x<en KeTKHHa K9Ktle!
KYP9~tly aTbl~ 9n~y, KapbID Tblp!
ilayan 350 T9pT 6bltlKarbl TepT KYH~9
6y 6YTY~a tlapblK Tblp!'
KblpblK tlOpO
KyyraH 6Hp X<blnKbIH.
AHKblpraHbl x<on6opCToH
AX<b16aH X<blnKblHbl Kyyn x<yp9T.
355 EO3-~blp TOOHYHce~pH~e".
YCTYHA9Ky~a" Te~pH~eH
AnMaM6eT X<blnKblHbl aHAan x<ypeT.
K9K-x<an Ae69T 69py~eH,
X<9n9HYw capbl-~a KepH~e"
las!'
~
Koktiin clldlS batm,
suudankundus batlrl!-
Krrlk I;:oronunen
camam Tazbaymat,
samabarga<;aykaynat!
Ciyrma kiindo, ciyrma tiindo,
cer altInda kelgenmin,
kIrk <;oromo§u coldo tabalmas:
0 diinoogo barganda
azabm kantip tartaym?
Cer altIndan otkorup,
el <;etinecetkirip,
allan olsom, bolboybu?
A KudaYlm, a Kocom,
amanatka sablr koy !'
Kok<;o <;llbmn karmadl:
'Tokto! Toktoy ber!
Toktoy tur, Manas!
Tura rer! Tura-turn tur, Manas!'
Ustiino bu Manastl kotoriip,
iistiino bu Kok<;onii kotorup,
aspanbuluttuu kiindiin aIdman,
buunduu <;optiiniistiinon
allp u<;upciirdii deyt!
Barrp cerge tii§tii deyt.
<;llblrman karmagan,
Kok<;otartlp tura kaldl deyt-
Ak-kulamn OOSI
carl lip ketti deyt,
efikeyip Manas kordii deyt-
kImndagl klll<;m
suurup aldl deyt,
<;llblr karmap turgan Kok<;onii
kIlI<;-minen<;aptldeyt-
Kokl;:o attan tii§o ka§tldeyt!
Kok<;omingen Kiirofi<;ii
relinen iire <;aapsaldldeyt!
'Oziifidii <;aapoltiirsom,
Aldaga yazlk tlr!
Tort butu saa tort kiln azlk tlr!
Tort butun kaktap
cep ketkin a Kok<;o!
Kiirofi<;ii atln oldii, karlp tu!
Tort bl<;kagltort kiindo
bu butufia <;arlktu!'
Klrlk <;oro
kuugan bir cllkm.
Aykugam colborstoy
Aclbay cllklm kuup ciirot.
Boz-adu toonun sefiridey,
iistiindo Kuday tefiridey
Almambet cllkml aydap ciirot.
Kok-cal dobot ooriidoy,
colonii§ sarl-da keridey
65
G6giin YIIdlz bahadm,
suyun kunduz bahadm!
KIrk yigidin en
fenasl Taz-baymat,
semaverde~ay kaynat!
Yirmi giinde, yirmi gecede
yer aIt!ndan geldim ben,
kIrk yigidim 0 yoIda sizi bulamazsam
6biir dtinyaya vannca
azabml nasll ~ekeyim?
Yer aIt!ndan g~erek hen
yurt slmnna vannca
0 vakit 6Isem olmaz ml?
Ey Allahlm, biiyiik Allah,
emanetin camilla sablr ver!"
K6k~6 yulara yapl§lp;
"Dur, dur,
nereye, ey Manas!
Dur, diyorum, dur, Manas!"
Manas'l yukan kaIdlrdl,
Manas da K6k~6'yii kaIdlrdl,
buIutiu giine§ gok alt!nda,
bogumIu otiar iistiinde,
sonra yere dii§tiiler,
yula-n slmslkl tutan
Kok~6 at! durdurmu§tu:
Ak-kula'mn
agzl yanldl,
Manas egilip gordii,
klmndan klhclm
~ekip,
yularlan tutan Kok~o'yii
klhcl ile ~arpt!.
Kok~o attan inip ka~tl,
fakat K6k~o'niin bindigi Kiiron~ii
belinin ortasmdan yanldl:
"Seni oldiirmek isteseydim,
giinah i§lemi§ olurdum,
dart but sana dart giin azlktlr,
bu d6rt butu klzart da sen,
yiyiver gitsin a Kok~o!
K6ron~ii adJI atln oldii, garip kaldln.
Dort at bacaglmn, dart derisi
ayagma ~arlkt!r."
KIrk yigidiyle siiriiniin
arkaslndan gitti.
Kaplan gibi uluyan
Aclbay siiriiyii gotiirdii.
Boz-adlr dagl tepesinin
iistiindeki Hiida Tanrl gibi
Almambet siiriiyii gotiirdii.
Ku yeleli erkek kurt sanki,
yama~takidag c;aylaglsanki
~i?~ir~\
66
3 6 0 AnMaM6eT aH~an )J(ypeT:
')KblnKblHbl aH~an 6apaCbll{,
6apbm YHYMe)J(eTepcHI{!
ATeKeM aK caKaJIAYY)KaKbm-6aH
Tocyn tJblrap anAblMaH,
365 KapblH~alliblM Kap~blratJ
Tocyn tJblrap anAblMaH,
3He Ear~bl-~eneeT 6aH6HtJe
cYran tJblrap aJIAblMaH:
"Te~aH MaHac KaH~a?" ~en.
370 MeH 6ypynaMblH 6y )J(on~OH,
TanAaH TynTY )J(apaMbIH:
AK-n~blllia ynYKKa
MeH ytJypallibm KeneMHH!
AK-n~bIllia ynYKTyH
375 auTKaHbl-MHHeH 6onopMYH!'...
'KantJaHblH )J(ypryH KaKlliaTaMblH-
atJyynaH6a, n~bllliaM!
Kbl3b1n-6alli )J(ypryH KblpaMblH-
KblHKTa6aMaHaCKa!
380 KblTau~blH )J(ypryH KblpaMblH-
atJyynaH6a MaHacKa!
CapTTblH )J(ypryH canblpaMblH,
KOKOH~YH )J(ypTYH KopKYTaMbIH,
bIH~bIHblH )J(ypryH HHnaTaMblH-
385 aqyynaH6a MaHaCKa!
AK-n~blllia, ynyrYM,
Te)J(HKTHH )J(ypTYHTep6eH~eHMHH!
AK-Kyna aTblM aa )!(apaTaMbIH!
)KaH, )J(aH 6apbl 6apblcblH
390 6Hp oocYMa KapaTaMblH!
AprblMaK aTTbl HHpeMHH,
KbITaH~ap~bIH Kblp MYPYH~yy
Kol{yp-6aH
aHbl 6apbln anaMblH,
n~bllli~aH cypaHMblH!
395 )KeTTH )J(blnbl )J(eHY 6acbm,
Tep )J(blTTaHraH )KonoH~y,
aHbl 6apbm anaMblH:
)!(eTMHlli anbmTbI enTypyn,
KaH )J(bITTaHraH )KonoMY,
400 aHbl6apbm anaMblH!
Kapa TOKOH3n KblnraH,
Kap'YI{Kyp-~e YH KbmraH
Arblw-MHHeH KO)J(Olli 6ap:
aHbI 6apbln anaMblH!
405 )Kap KeMep~HH apacbl
a6bllliKa KeMnHp 6anacbl,
Toryc yyn~YH Tonyry,
3neMa-6aH~bIH yyny 3p TelliTYK,
Ky~aH~bIH 6HP 3PHH~ereH
6Hp yyn TewTYK-
410 aHbl e3YM KapaTTblM!
TeKetJHHHHTeKTHp COOpblKeK-ana
MANAS DESTANI
Almambet aydapciirot:
'Cllklm aydap baraslfi,
banp iiyiime cetersifi!
Atekem ak sakalduu Caklp-bay
tosup ~Igar aldlfidan,
kannda§lmKardlga~
tosup ~Igar aldlfidan,
ene Bagdl-doloot baybi~e
surap ~lgaraldlfidan:
"TOdayManas kayda?" dep.
Men burulamm bu coldon,
taldan tiiptii caramm:
Ak-padl~a uIukka
men u~ura~lpkeIemin!
Ak-padl~a uIuktun
aytkam-minen boIormun!'...
'KaI~amn curtun kak~atamm-
a~uuIanba,Padl~am!
Klzl1-ba§ curtun klramm-
klyktaba Manaska!
Kltaydm curtun klramm-
a~uuIanbaManaska!
Sarttln curtun saplramln,
Kokondun curtun korkutamm,
Indlmn curtun iylatamm-
a~uulanbaManaska!
Ak-padl~a, ulugum,
Teciktin curtun terbendeymin!
Ak-kuIa atlm aacaratamm!
Can, can barl bansln
bir oosumakaratamm!
Arglmak attl iyremin,
Kltaydardm kIf murunduu
Kofiur-bay
am banp alamln,
Padl~adansuraymm!
Cetti clll coyii baslP,
ter clttangan Coloydu,
am banp alamln:
cetmi~ allptl oltiiriip,
kan clttangan Coloydu,
am banp alamm!
Kara tokoy el kllgan,
kar'iifikiir-de uy kllgan
Agl~-minen Koco~ bar:
am barlp alamln!
Car kemerdin arasl
abl~ka kempir balasl,
togus uuldun tolugu,
Elema-baydln uulu Er To~tuk,
Kudaydln bir erin degen
bir uul To~tuk-
am ozum karattlm!
Tekeyinin tektir /)oon Kok-ala
Almambet ~ekti siiriiyii geri.
"YllklYl §imdi siiriip
benim evime gidersin!
ihtiyar babam Caklp-bay
seni kar§llamaya ~lkar,
klZ karde§imKardlga~
seni kar§llamaya ~lkar,
anam Bagdl-doolot baybi~e
§oyle sorup kar§ma ~lkar:
"Dag gibi Manas nerede?" der.
Ben artIk bu yoldan doniiyorum,
sogiitten kokii yaraYlm.
Ulu Ak-padl§a'ya ben
gideyim de geleyim.
Bu ulu Ak-padl§a'mn
dediklerini yapaYlm!"...
"Kal~a halkml inleteyim,
hiddet etme padi§ahlm!
KIzll-ba§ yurdunu kIraYlm,
gazapetme Manas'a sen!
<;in halkml da ezeyim,
Manas'a sakln klzma sen!
Biitiin Sartlan mahvedeyim,
Hokandlllan korkutaYlm,
Hint kavmini inleteyim,
sakIn Manas'a kIzma sen!
Ak-padl§a, ulu han,
Tacik kavmini ezeyim!
Ak-kula atlml hazlrlayaYlm!
Canlan, biitiin insanlan,
bir soziime mahkum edeyim!
Cins atlan toplaYlp
<;inlilerin ince burunlu
Konur-bay'.nl
gidip esir alaYlm,
padi§ahtanizin alaYlm!
Yedi seneyol yiiriiyeyim!
Ter kokan Coloy'u ben
vanp onu alay.m,
yetmi§ tane at oldiiriip
kan kokan Coloy'u ben
vanp onu alaYlm!
Kara orman kadar halk. olan,
kara vadi gibi evi olan,
Agl§ ile Koco§ var,
vanp onu alaYlm!
Yar kemerin yamacmda,
iki ihtiyann ~ocugu
dokuz ogulun en sonuncusu,
Eleman-bay'm oglu Er To§tiik var,
Bu Hiida pesend
Er To§tiik'ii
onu da kendim magi up ettim!
Almambet Teke~i'nin at. Kok-ala'YI
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiOEN OiRiLi-5i
cyparaHAa 6ep6ereH,
TeKelJHHeHanraH Aal{-MHHeH,
anTblMbllli Toryc Man-MHHeH,
4 15 Kapa KYHPYK Hap-MHHeH,
6ananyy )Ky6aH KYl{-MHHeH-
OlliY KeK-ana MMaM6eT cyparaH,
cyparaHAa aa 6ep6ereH,
AnMaM6eT TapblHraH,
420 omy KeKlJeHYH e3Y MaKTaHraH
"KeK-anaMAbl aa 6ep6eHMHH!
In, TeKelJHAeH OHHOlli oHHon anraMblH,
lJblHAaca lJblHAan TapTbln anraMblH,
OHHOlli OHHOKanraMblH,
425 OKlliOlli 30PAYK KblnraMbIH!"
AnMaM6eT Typyn aHKblpaT:
"83Y 6olOl{Ay 30PAoHCYl{,
TeKelJHHH KOPAOHCYl{,
Maa HeK'aHH KblnaCbll{?
430 "'KaTbIH anbm 6epAHM!"'Aen,
"'KaHpbln6aHMblH KaTblHra-
KaTbIH )KOnAO6onYlJY,
6ana 6enAe 6onYlJY,
MeH aTTaHbm aa KeTeMHH,
435 HoroHnoPAYH 3p
)KaMrblplJbl CynTaH 6ap,
aa )KOnAOlli 6onoMYH,
aHAa KanraH 6Hp KaTbIH,
MeH Tel{AHKTe KeHeMYH!'"
CeHH-MHHeHonyryMAa
6Hpre onTypcaM,
440 KeK-anal{AbI6ep6eHCHl{!
KeK-ana ToKny 3Ae?
MeH 6Hp )KblnKhllJa )KOKny 3AeM?
MeHH )KeHY )KypeT AeHCHl{6e,
)KeHYAeH eneT AeHCHl{6e?
445 BHp aTThI KaHAaH MeHAeH aSlHCbll{-
KeK-anaHbll{ Tblllibl TYK, HlJ" 60K:
anan ence, 6Hp Ka3aH 3T,
apaM ence, HT-MHHeH KYlliKa )KeM!
KeK-analJa 6on6oAYM,
450 Kel{ynYM KanAbl KeKlJeAeH!
MeH MaHacKa 6ap6aCaM,
6apbm )KOnAOlli 6on6ocoM!
MaHac aKblnblHa )Kel{AHpHn,
aK ce3YHe KeHAypyn,
455 aTTaHbln canap )KypreHAe!"
AnMaM6eT
YlJYH )KYPAYM MeH,
3p KeKlJeHYH )KblnKblH anAhiM MeH.
Ik var, 3p KeKlJe-MHHeH YPYlliyn,
KynAaH 6onyn )KynYlliyn
460 Kypel{ aTblH enTYPAYM!
KblTaHAbl KblprhlH KblnaMblll,
k-ala'YI Kbl3bln-6alli )KypTYH KbIHHaMbIH,
suragandaberbegen,
Teke~inenalgan dafi-minen,
aluml§ togus mal-minen,
kara kuyruk nar-minen,
balaluu cuban kiifi-minen-
o§u Kok-ala Almambet suragan,
suragandaaa berbegen,
Almambet tanngan,
o§u Kok~oniin ozii maktangan
"Kok-alamdl aa berbeymin!
Tek~iden oyno§ oynop algamm
~Indasa~mdap tartlp algamm,
oyno§ oynok algamm,
ok§o§zorduk kIlgamm!"
Almambet turup aykIrat:
"Ozii boyufidu zordoysufi,
Tek~ini kordoysufi,
maa nek'ani kIlaslfi?
'"KatIn altp berdim!"' dip,
'"Kaynlbaymm katmga-
katln coldo bolu~u,
bala belde bolu~u,
Men attamp aa ketemin,
Nogoylordun Er
Camglr~l Sultan bar,
aa coldo§ bolomun,
anda kalgan bir katm,
men tefidikte konomiin!"'
Seni-minen olutumda
birge oltursam,
Kok-alaiidl berbeysiii!
Kok-ala tokpu ide?
Men bir cllkl~a cokpu idem?
Meni coyii ciirot deysiiibe,
coyiidon olot deysiiibe?
Bir attl kanday menden ayayslii-
Kok-alamii tl§l tiik, ic,;ibok:
alaI olso, bir kazan et,
aram olso, it-minen ku§ka cern!
Kok-ala~a bolbodum,
koiiiiIiim kaldl Kokc,;odon!
Men Manaska barbasam,
banp coldo§ bolbosom!
Manas aklltna ceiidirip,
ak soziino kondiiriip,
attamp saparciirgondo!"
Almambet
ii~iin ciirdiim men,
Er Kok~oniin cllkm aldlm men,
Er Kok~o-minen uru§up,
kulday bolup culu§up
kiirofi atln oltiirdiim!
Kltaydl klrgln kllamm,
Klzll-ba§ curtun klynamln,
67
istedi ama bu da ona vermedi.
Tek~i'den iin yaparak aldlgl
altml~ dokuz mal ile,
kara kuyruklu deve ile,
~ocuklu cariye ile,
Kok-ala'YI istedi Almambet.
istedi, oteki vermedi.
Almambet de danldl.
Kok~o ~oyle ogiindii:
"Kok-ala'YI ona vermedim!,
Teke~i ile oyna~ ettim,
hakklmdl onu hen aldlm.
Onu kendime oyna§ yaptlm.
Boylece i~te cebir kullandlm!"
Almambet kalktl, hayklrdl:
"Kendini oviiyorsun,
Teke~i'yi kii~iik dii~iiriiyorsun,
bana ne etmi~ olursun?
Bir kadlm verince
0 kadma donmem geriye,
kadm yo Ida pek ~oktur,
hepsinin karmnda ~ocuk var.
Ata binipgideyim hen.
Nogaylarm bir Er
Camglr~l sultam var,
ona yolda~ olurum ben,
orada bir kadm kaldl,
gider onu isterim hen.
Seninle bir Jerde
oturduk ama
yine atl vermezsin!
Kok-ala'n doydu mu?
Ben bir ata degmez miyim?
Bana yaya yiiril der misin?
Yaya yilril, 01der misin?
Bir atl benden nasll esirgersin?
Kok-ala'nln dl~1 yiin, i~i bok.
Helal olse bir kazal1et.
Haram olse kopeklere, ku~a yem'
Ben bir Kok-alaca'ya degmez miyim'
Darlldlm Kokcr'o'ye!
Varlp Manas'adonrnezsem,
Manas'a yolda~ olmazsam, a~kolsun
Manas'ln akllna uyacaglm,
bilgili sozlerine gilvenecegim
ata binip setere ~Iktlglmda."
"Ben, Manas, Almambet
i~in ~Ikml~ttm,
Er Kok~o'niin siirilsunil aldlm hen.
Er Kok~o ile kavga edip,
koleler gibi dovil~tilm,
rahvan atlm oldilrdilm!
~inlileri bogazladlnl ben,
Klzll-ba~ yurdunu inlettim,
68
bIHAblHblH JKypryH HHIlaTaMbIH,
TeJKHKn1H 3IlHH rep6eHAeHMHH!
465 AK-n~blllla3nHHe
OOCbITYKTYYOpycKa
HqepHHe alll KOHroH,
ap 6alllblHa qalll KoHroH!
AK-n~blllla 3nHHe
470 THnm e3YM KaTbm6aHMb1H,
KellleHe 6yyraH 6en 6on~YM:
AK-n~blIlla3nHHe
YPYlllnaCTaH 3n 6onAYM!
A JKOn60pCToU n~bllllaM,
4 7 5 KaMa KaMqbl~ qa6an6aHT?
BaCTbIpca~, JKony~ KOO-AaJKOK,
AK-n~blllla 3nHHe
YPYllla-ryryH JKOO-AaJKOK!
MaHac AK-n~blllIa aJlAblHa,
480 MaHac apbl3b1H aHTTbl AeHT.
AK-n~blllla aHTTbI ~eHT:
'e~re anblnTblH 6apblHa
Kbln6araH~bl KbmrbIH!' ~eHT,
'AllIbIK 6apbIH aTblH6a!
485 AK-n~bIllIa JKypTYHa
TYnTY MaHac KaTbm6a!
AKbmbI~ qaqbm KaTbmca~,
TynTY Maa TapbIHAa!
A TbI JKOKKOaT 6epce~
490 TOHY JKOKKOTOH6epce~,
alllbl JKOKKOalll 6epce~-
KeKypeK 6ap~a JKeTenep-
ceHH Ky~aH KeTepep,
6yupraH AaaM alllaTap,
495 K y~aH JKycKe JKalllaTap,
OT JKaKanaU 6alll 6epep,
eMpy Y3aK JKalll 6epep,
6y AYHee KelllTen JKYP!
MeHHH olllY Ke6HM 3ll1mn JKYP!
500 MeHHH 6y Ke6HM~H YHycca~,
JKalllblMa enepcy~, MaHacblM!
Ap AYHOOHYJKaCaraH,
AK-n~bIllIa AereHH
Ky~aH ynKeH JKaCaraH,
505 KYAaH AK-n~bIllIaHbl 30p KbwraH
AqyYM Kence KOpKYTaMbIH,
KblTaHAblH IOPTYHKblHHaMbIH!
Ana-TOoAau 3p MaHac
n~blllIa-MHHeH 3n 6oIlCO~!
510 AHAaH KalllblM KepreMHH!
AK-n~blllla MeH YIlYK
3KH KaHIlI, 6Hp THCKHH
MaHaCTblH ec KonYHa 6epreMHH!'
MaHac YHre 6apraH CO~,
5 15 aTaKKaCH)KaKbm-6aH
Tocyn qblKTbl MaHacTbl:
MANAS DESTANI
Indlrnn curtun iylatamm,
Teciktin elin terbend~ymin!
Ak-padl§a eline
OOSItiiktiiii Gruska
iyerine a§ koygon,
ar ba§maya§koygon!
Ak-padl§a eline
tipti oziim katllbaymm,
ke§enebuugan bel boldum:
Ak-padl§a eline
uru§pastanel boldum!
A colborstoy Padl§am,
kayda kamylfi yabalbayt?
BastIrsafi, colufi koo-da cok,
Ak-padl§a eline
uru§a-tuguncoo-dacok!
Manas Ak-padl§a aldma,
Manas anzm ayttI deyt.
Ak-padl§a ayttl deyt:
'Ofigo allptIn banna
kIlbagandl kIlgm!' deyt,
'A§lk harm atInba!
Ak-padl§acurtuna
tiiptii Manas katIlba!
Aklllfi yaylp katIlsafi,
tiiptii maatarmda!
Atl cokko at bersefi
tonu cokko ton bersefi,
a§lcokko a§ bersefi-
kokilrok barda cotolor-
seni Kuday kotoror,
buyrgandaam a§atar,
Kuday ciisko ca§atar,
ot cakalay ba§berer,
omrii uzak ca§ berer,
bu diinoo ke§tepcUr!
Menin o§u kebim e§tip cUr!
Menin bu kebimdi unussafi,
ca§lftdaolorsiifi, Manaslm!
Ar diinoonii casagan,
Ak-padl§adegeni
Kuday illkon casagan,
Kuday Ak-padl~arn zor kIlgan!
Ayuum kelse korkutamm,
Kltaydm yurtun klynamm!
Ala-tooday Er Manas
Padl§a-minenel bolsofi!
Ayday ka~lmkergemin!
Ak-padl§a men uluk
eki kay§, bir tiskin
Manastm os koluna bergemin!'
Manas iiygo bargan soft,
atakkasi Caklp-bay
tosup ylktl Manastl:
Hintlinin yurdunu aglattlm her,
Tacik kavmini yere serdim!
Ak-padl§a'mn milletine
agzl tiiylii Ruslarm hen
online yiyecek a§ koydum,
Ba§mm tiiyii slk olan
Ak-padl§a'mn kavmiyle
hi~ bir vakit kavga etmem.
Kemerine bel oldum ben,
Ak-padl§a'mn kavmiyle
vuru§mam, dargm ya§amam.
Kaplan dogan padi§ahlm,
kam~m nerelerevarmaz?
Topragmm sonu yoktur!
Ak-padl§a'mn kavmiyle
vuru§acak millet yoktur!"
Ak-padl§a'mnoniinde
Manas boylece arz etti.
Ak-padl§a ona dedi ki:
"Obiir aIplerin hepsine,
ne yaparsan yap fakat
yiyecekleri mahvetme!
Ak-padl§a'mn kavmiyle
dargmltk ~lkarma Manas!
Aklml ka~lrlp kavga edersen
sakm gelip bana klzma!
Atslzlara et veren sen,
elbisesizlere elbise veren,
a~ kalanlara a§ verensen!
Gogsii hastalar oksiiriir'
Tanrl seni yiikseltir, bit,
yiyecek a§da gonderir,
seni yiiz sene ya§atlr.
ocaglmn etrafma ba§lar gonderir
Sana uzun omtir verir,
bu diinyaya kulak verme'
Dedigimi iyi i§it!
Dedigimi unutursan
gen~ oliirsiin Er Manas!
Biitiin dtinyaYI yaratan
adl Ak-padl§a olan
ham da Tanrl ytikseltti,
onu da Tanrl yticeltti!
Klzarsam ben, korkuturum hem
<::in halkml ezerim ben'
Ala-dag gibi Er Manas
Bu padi§ah ile iyi ge",in!
Ay gibi ka§lml ",atarlm!
Ben ulu Ak-padl§a,
iki kaYI§la bir dizgini
Manas'ln oz eline verdim!"
Manas yurduna dontince
babasl Caklp-bay
oglu Manas'l kar§lladl:
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i
p, ~ 'AIla-TooAaii MaHaCbIM!
I
wa:
'i
;, :1
KbIpK qOPOyiire KenreHAe,
;'i yq aiiAaH 6epJ1KepYH6eii
520 KaiiAa )I(YPAYI\KynYHYM?'
Acbln ryyraH 3p MaHac
anAbIHaHTYPyn aiiTTbIAeiiT:
'KaH aTaM)KaKbIll-6aii,
KeKqeHYH6y )I(billKbIHblKyyn anraHAa,Kok~6niin bu cllkml kuup alganda,Kok~o'niin siirilsilnil allrken
525 KeTyHYHKenreH KyyryHYH
caiibill canraHAa,
anTbIH6apblHanraHAa,
KbInMbI KbIpbln canraHAa,
)KonoiiJJ.y)I(°JIAOHqanKaHAa,
)KaMrbIpqblH )I(anblHAbIpbIllKenreHAe, Camgl~m calmdmp kelgende,
530 ArbIIII-MJ1HeHKO)I(OIIITY
aHAananblll KenreHAe,
AIO-KeM-MJ1HeH Eoo-6eKTH
aiiAan anbill KenreHAe,
3mIII-MJ1HeHCerJ1IIITJ1
535 6aiinan anbln KenreHAe,
3p KeK-KoiioH, Eaii-MaMaT
3pqJ1nKOIIIOKenreHAe,
OIIIYHYH AK-Kyna aTbIH)I(apaTTblM, o§unun Ak-kula atrn carattlm,
anblnTblp 6apbIH6J1pOOCYMa
KapaTTblM,
540 anTblHAaHKypaK KYPaAbIM,
AK-naAblIIIaynYKTaH
6apbln Ke~eIII CYPaAbIM,
"AK-Kyna aTbI~TOK60ncYH!
MeHAeH,ceHAeHynyy )I(OK6oncYH!
545 Caa KaHpblKaMqblqanKaHAa
AK-naAbIIIIa6apblHAa
6aIIIblHKOMOii KeCJ1n an!
KaHblHKapacYYAanwryn an!
TerepeK 3nAJ1H 6apblcblH
550 MaHac ceH KopKyryn anAbl~" Aen,
"AK-naAblIIIa 3nJ1Me
TynTy MaHac KaTbill6a!-
a MaHacbIM,YKTY~6y?
MeHJ1~3nJ1MeKaTbInCa~,
5556aTaMypapMaHaCTbl!"
,[(YYManbillTaH KopYKnaiiMblH,
6aRrblAan)I(Opmoii-MYH!
KanbIllTblH KblCbIHKapa-6epYK
KapM~nanAhIMTanaAaH:
560 IIIoopYKTYH KblCblHAKblnaii
on)I(onon anAhiMKoproHAoH-
KblCanraHAan60n60AYM,
KblCblKonHYHKep6eAYM!
KaHa an )KaKbm-KaH,
565 aprblMaK aTblHTJ1CTeTKJ1H,
aTTaHbInKbICTblJ1CTeTKJ1H!
MeH )I(aKIIIbIKaTblHanaiibIH,
KbICblKoiiHYHKepenYH!'
'Ala-tooday Manaslm!
KIrk ~oro ilygo kelgende,
ii~ aydan ben korilnbey
kayda cilrdilfi kulunum?'
Asll tuugan Er Manas
aidman tump ayttl deyt:
'Kan atam CakIp-bay,
kotilniln kelgen kuugunun
saYlp salganda,
altm bann alganda,
Kltaydl kInp salganda,
Coloydu coldon ~apkanda,
AgI§-minen Koco§tu
aydap altp kelgende,
Ayu-kem-minen Boo-bekti
aydap allp kelgende,
Egi§-minen Segi§ti
baylap altp kelgende,
Er Kok-koyon, Bay-mamat
er~ip ko§o kelgende,
altptrr harm bir oosuma
karattlm,
altrndan kurak kuradlm,
Ak-padl§a uluktan
banp kefie§ suradlm,
"Ak-kula atrfi tok bolsun!
Menden, senden uluu cok bolsun!
Saa kayn kam~l ~apkanda
Ak-padl§abannda
ba§m koydoy kesip al!
Kamn kara suuday togilp al!
Tog6rok eldin barlsm
Manas sen korkutup aldlfi" dep,
"Ak-padl§a elime
tilptil Manas katrlba!-
a Manaslm, uktufibu?
Menifi elime katrlsafi,
batamurarManastr!"
Dililm altptan korukpaymln,
bayagldaycortpoy-mun!
KaYlptrn klsm Kara-borilk
karmap aldlm taladan:
-5ooruktun klsm Akllay
olcolop aldlm korgondon-
klsalganday bolbodum,
kISI koynun korbodilm!
Kana ata Caklp-kan,
arglmak atrn tistetkin,
attamp kIStr istetkin!
Men cak§I katrn alaym,
kIsl koynun -koroyiJn!'
69
"Ala-dag gibi yilce Manaslm,
kIrk yigidin eve dondiller,
sen il~ aydlr g6rilnmedin,
nerede kaldm yavmcugum?"
Asil dogan Er Manas
onilnde dump dedi ki:
"Han babacIglm, CakIp-bay,
arkamdangeleni
bogarken
hep altmlan alml§tlm,
<;inlileri helak ettim,
Coloy'u yolda yagma ettim.
Camglr~l'YI yalvarttlm ben,
AgI§ ile Koco§'u da
oniime katlp gotiirdilm.
Ayu-kem ile Boo-bek'i de
onilme katrp gotilrdilm.
Egi§ ile Segi§'i de
baglaYlp getirdim.
Kok-koyon'la Bay-mamat'l
yamma katrp g6tilrdilm,
boylece atrm Ak-kula'Yl zaYltlattrm,
alplerin hepsini sozilme
tabi ettim.
Altrndan halt dokudum,
ulu Ak-padl§a'ya gidip
ondan bir akIl sordum ben.
"Atrn her zaman tok olsun!
benden senden bir ulu kimse olmasln!
Sana kam~1atan 01ursa,
bell Ak-padl§a olup ya§adlk~a
ba§ml koyun gibi kes al!
Kamm su gibi aklt gitsi n!
Milletleri ba§tan ba§a,
Manas sen korkuya saldm,
bu Ak-padl§a'mn kavmine sen
sakm el silreyim deme.
Anladm ml, ey Er Manas?
Kavmime bir dokunursan
bedduamsenimahveder!"dedi.
Hi~ bir alpten korkmam ben,
eskisi gibi dil§man ~Ikmam hen artlk
KaYlp'in klZl Kara-borilk'iJ
yakaladlm ovadan,
-5ooruk'un klZI NakllaY'1
ganimet aldlm bir kaleden.
Henilz hi~ bir klz almadlm,
hi~ bir klZ koynu gormedim,
Caklp Han benim han baham,
cins bir at ko§tur,
bin bu ata bana klz bul!
Giizel bir kadm alaYlm,
bir klZ koynu goreyim!"
70
ATraHbIn qbIKTbI~, )l(aKbIn-6aH
570 KbICTbI TannaH )((ypeT, AeHT,
KbIAbIpbIn Kene )((aTaT, AeHT.
EaKbIpbIn YHYH MaHTbIpraH,
Ken KO~AY )((eHY KaHTbIpraH
KOi1qy TaCKa TYUI 6onAY.
575 Koi1qy aAaM Tac qaKbIpaT:
'0 )l(aKbIn-6ai1, TOKTOi1TYp!
CeH Kapa KHUI 6epyry~ Kap KblnbIn,
K311AaH)((aHbl~ KOp Kblnbm,
Kapa~bIAa KaHTbm )((ypecy~?
580 CeH TynKY 6epYK cry Kblnbm
TYHAe KaHTbm)((ypecy~?
EaTbIp MaHac yyny~ 6ap,
6y MaHaCTblH 6apbIHAa
aTTaH )((ei1y 6oMy~6y?-
585 ATTbI HCTen )((YPAy~6y?
Ey MaHaCTbIH 6apbIHAa
TOHAOHKeMqHn 6oMy~6y?-
ToHAY HCTen )((YPAy~6y?
EaTbIp MaHac 6apbIHAa
590 aUlTaH aqKa 6oMy~6y?-
AUlTbI HCTen KenAH~6H?'
')Ke~y 6acKaH ana-CbIH!-
MeHH KaH,naKepreH 6ana-cbIH?'
')I(aKbm-6au, ceHH MYPYH Kep6eAYM,
595 KOU KauTaPAbIM 6ypaKTaH,
Aa~KbIHJ{bIYKryM bIpaKTaH-
Ken6eTH~HeH TaHbIAbIM,
cYM6aTbI~HaH TaHbIAbIM.'
'EaTbIp MaHac 6apbIHAa
600 aTTaH )((eHY 6on6oAYM,
aTTbI HCTen Ken6eAHM.
AUlTaH aqKa 6on6oAYM,
aUlTbl HCTen Ken6eAHM.
TOHAOH KeMqHn 6on6oAYM,
605 TOHAYHCTen Ken6eAHM.
EaTbIp MaHac 6y 6anaM
aK caKanAaH aT anAbl,
AK-naAbIUla anAbIHa
MaHac 6apbIn 6aT'anAbl.
610 "EaTacbIHaH TOHAYM!" Aei1T,
"Ken )((OPTKOHYMKOHAYM!" AeHT,
")KbIpraraHAbI qanrbIqa,
KYHenen cynyy KaTbIH anrblqa,
ap )((bIpranAbI Kepryqe!"
615 AK-Kyna aTTbI THCTeTTH,
Maa KbICTbl HCTeTTH.
J;1qepHMeryc HCTen,
MaHaCTblH anapbIHa KbICHCTen,
Kapa KHUI 6epKYM Kap KblnAbIM,
620 TynKY oepKYM cry KblnAbiM.
KbIC Ta6'anoau 6y )((epAe
KaH,naH)((aHblMa 3ap KbInAbIM?'
MANAS DESTANI
Attamp ~Iktlfi, Caklp-bay
klStl tappay ctiret, deyt,
kIdmp kele catat,deyt.
Bakmp tintin maytlrgan,
kop koydu coyti kaytlrgan
koy~u taska tu~ boldu.
Koy~u adam tas ~aklrat:
'0 Caklp-bay, toktoy tur!
Sen kara ki~ bortigtifi kar killp, Kara kalpagma kar yagdlrml~,
kaydan camfi kor klhp,
karafilda kantlp ctirostifi?
Sen ttilkti bOrtik suu killp
ttindo kantlp ctirostifi?
Batlr Manas uulufi bar,
bu Manastln bannda
attan coyti boldufibu?-
Attl istep ctirdtifibti?
Bu Manastln bannda
tondon kem~il boldufibu?-
Tondu istepctirdtifibti?
Batlr Manas barmda
~tan a~ka boldufibu?-
A~tl istep keldifibi?'
'Coyti baskanala-sm!-
Meni kayda korgon bala-sm?'
'Caklp-bay, seni murun korbodtim,"CakIp-bay, seni onceden gormedim
koy kaytardlm buraktan,
dafiklfidl uktum Iraktan-
kelbetifinen tamdlm,
sumbatlfinan tanldlm.'
'Batlr Manas barmda
attan coyti bolbodum,
attl istep kelbedim.
A~tan a~ka bolbodum,
a~tl istep kelbedim.
Tondon kem~il bolbodum,
tondu istep kelbedim.
Batlr Manas bu balam
ak sakaldan at aldl,
Ak-padl~aaldma
Manas barlp bat'aldl.
"Bataslnan toydum!" deyt,
"Kop cortkonum koydum!" deyt, "Yola ~lkmalardan vazge9tim!" dedi,
"Clrgagandl ~algl~a,
ktiyolop suluu katm algl~a,
ar clrgaldl korgti~o!"
Ak-kula attl tistetti,
maa kIst! istetti.
I~erime tus istep,
Manast!n alarlna kls istep,
kara ki~ borktim kar klldlm,
ttilkti borktim suu klldlm.
Kls tab'albay bu cerde
kaydan camma zar klldlm?'
Caklp-bay ata atlldl,
yolda hi~ bir klZ bulmadl,
btittin yurdunu dola~tl.
Ytiksek sesle baglrarak
stirtileri aglla gtiden
bir kel ~obana fast geldi.
Koyun ~obam dedi ki:
"Hey CakIp-bay dur biraz!
ytiregin neden yanIk
karanhkta dola§lrsm?
Tilki kalpagm Islanml~
gece nedendola§lrsm? ,II
Oglun Er Manas var senin.
Oglun Er Manas ya§arken
senyaya ml kaldm nedir?
Atlm ml arlyorsun?
Oglun Er Manas ya~arken
elbisesiz mi kaldm sen?
Elbise mi anyorsun?
Oglun Er Manas ya§arken
a~hk ml ~ekiyorsun sen?
Kendine a~ ml anyorsun?"
"<::lplakayak deli ~ocuk!
Sen beni neredegordtin?"
~aYlrlarda stirti gtitttim,
namml uzaktan i~ittim,
ytiztinti bilmeden tamdlm,
ytice boyundan anladlm."
"Er Manas'ln varllglnda,
hen hi~ yaya gezmedim,
at aradlglm yok benim,
asia a~hk ~ekmedim hen.
a~aradlglm yok benim,
hi~ elbisesiz kalmadlm,
ktirk aradlglm yok benim.
Bahadlr Manas oglum
ak sakal babaslndanat aId!,
Ak-padl~a'yagiderek
onun duaslm aldl.
"Duasmadoydum!" dedi,
"<::allp soylemek isterdim ben,
gtizel bir klzla evlenip
btittin zevkleri tatmak isterim!"
At! Ak-kula'YI dizginletip
beni klZ aramagagonderdi.
A~a tuz aramaki~in,
Manas'a klz bulmak i~in
samur kalpaglm karlandl,
tilki kalpaglm Islandl.
Bu yerde hi~ bir klz bulmadlm
camma 0 kadar zar klldlm!"
 MANAS'IN EVLENMESt, OLOMO VE YENtDEN DtRtLt-5t
KOH4Y 6y CeCYH3WTe'AJ1,
)J(aKbIn-6aHra aH1Tbl, AeHT:
625 '0 )J(aKbln-6aH, aTeKe,
)Kan4bIIIbIKTaH anraHblM
)KaJ\bICMeHJ1H60c TOKTYM,
TOKTYMAYKapMan COHOIOH!
Caa 6J1illJ1pJ1n
6epeHJ1H'
630 OJ\ 6aTaMbl6epJ1n KeT!
KblCTblH )KeHYH 6J1IIeMJ1H.
TeMJ1p-KaHAbIHKblCbl KaHblKeH
MaHaCKa TeJ\TJ1WKblC3Ae:
)KeKeH6apblHAaH )KeIInJ1HreH,
63 5 )Kec )Kbl~aH )KeJ\J1IIreH,
anTblHAaH ceKe KarbI4b1,
KaHHaTaCbl )J(aKbln-KaHra )Karbl4bl,
)KaKillbl KeIIJ1H60IIO4Y;
KaHH 3He EarAbl-AOOIIeT 6aH6J14e-
640 KYMYillTeH J1HMeKKarbl4bl-
6aH6J14ere )KarbI4bl,
)KaKWbI KeIIJ1H60II04Y!
Owy Keill Kyp4araH OOIIJ1HAe,
Owy TeMJ1p-KaHAblH3IIHHAe
645 TeMHp-KaHAbIH THIIHH CYYIIen TYPY4Y, Temir-kandm tilin silillop turu~u,
Owy aKKaH CYYHYCY3Y4Y,
TeMJ1p-KaHAbIH6epe TypraH TepeIIYK, Temir-kandln here turgan toroIilk,
6ep6ereHAe 6Y3Y4Y,
KeK-ana caKan MeHAJ1-6aH-
650 6Y3YKKa TYyraH KYII 3Ae!
TeMJ1p-KaH-MHHeH)J(aKbln-KaH
KYAanaWbln TYpraHAa,
MaHac KoHHYHaKeIIreHAe,
MeMJ1-6aH 6Y3ap 6apblMbl:
655 ceHHJ\6aCTblpraH )KOIIYH KOOKblIIbin
MaHaC-MJ1HeHTeMJ1p-KaH,
e3YHYJ\aTaCbl )J(aKbln-KaH,
KaHH aTaCbl TeMJ1p-KaH,
Y400 3HAH )KOO KblIIap-
660 owY )KeprKa a3blp 60II"
OJ\ 6aTacblH 6epAJ1AeHT,
TeMHp-KaHra 6apAbl AeHT.
KeK-ana caKan MeMH-6aH
Kepe KOHAY)J(aKblnTbI.
dedi. 665 ATKa MHHJ1n)KeIIAJ1AeHT,
)KaKbInTbl )KaHblHa KeIIAJ1AeHT.
)J(eIIJ1n KeIIAJ1)KaHbIHa,
)J(aKbln-KaHra aH1Tbl AeHT:
'CeH aHraw aTblJ\ apblTbln,
670 aSJrblanTblH-MJ1HeH4apblTbIn,
TerepeK )KypTYH apaIIan,
KaHAaHKeIIreH cell 4anCblJ\,
KaHAa6apraH ceH 4anCblJ\?
AJlAblJ\rbl 3PAHJ\ Ke3epeT,
675 KbI3b1II eJ\YJ\ 6030POT,
cell )l(aHblH )1(00 aJIbln
'1
,edim
Koy~u bu sosiln e~te'di,
Caklp-bayga ayttl, deyt:
'0 Caklp-bay, ateke,
cal~lllktan algamm
cafils menin bos toktum,
toktumdu karmap soyoyun!
Saa bi~irip bereyin!
Ofi batafidl berip kef!
Klstm conlin bilemin.
Temir-kandm klSI Kamkey
Manaska tefiti~ klSwe:
ceken bannday celpingen,
ces cigaday cefiilgen,
altmdan soko kagl~l,
kayn atasl Caklp-kanga cagl~l,
cak~l kelin bolo~u;
kayn ene Bagdl-doolot baybi~e-
kilmil~ton iymek kagl~l-
baybi~egecagl~l,
cak~1kelin bol~u!
O~u ke~ kur~agan belinde,
o~uTernir-kandm elinde
o~uakkan suunu suzu~u,
berbegendebuzu~u,
kok-ala sakal Mefidi-bay-
buzukka tuugan kul we!
Temir-kan-minen Caklp-kan
kudala~lpturganda,
Manas koynuna kelgende,
Mefidi-bay buzar barlfidl:
senifi bastlrgan colun koo kilip
Manas-minen Temir-kan,
ozilnilfi atasl Caklp-kan,
kayn atasl Temir-kan,
il~oo endi coo kllar-
o~ucergka azlr bol!'
Ofi batasln berdi deyt,
Temir-kanga bardl deyt.
Kok-ala sakalMefidi-bay
koro koydu Caklptl.
Atka minip celdi deyt,
Caklptl camna keldi deyt.
Celip keldi camna,
Caklp-kanga ayttl deyt:
'Sen ayga~ atlfi antlp,
ayagl altm-minen ~antlp,
togorok curtun aralap,
kaydan kelgen sen ~alslfi.
kayda bargansen ~alslfi?
Aldlfigl erdifi kezeret,
klzll ofiilfi bozorot.
sen caYln coo allp
7
C;obanbu sozil duyunca,
Caklp-bay'a dedi ki:
"Ey Caklp-bay Han atamlz,
kole hizmeti olarak,
bir tek ak kuzum var benim,
bu ak kuzuyu keserek
sanahazlrlayacaglm.
HaYlr duam isterim.
Gilzel bir klz biliyorum,
Temir Han'm klZI Kamkey
Manas'a denk bu klz i~te,
rUzgardasaz gibi sallamr,
gelinler gibi silsIildilr.
Kulagmda altm kilpe,
kaym pederi Caklp Han begenirse
~ok gilzel bir gelindir o.
Kaym ana Bagdl-doolot baybi~e,
kulaglnda gilmil~ kilpe,
kaym ana begenirse
pek gilzel bir gelindir o!
Belinde slkl bir kerner,
Temir Han'in halkl i~inde biri vardlr
Temir Han'in sozcilstidilr,
akar sudan su ~eker,
Temir Han ona beylik verecek,
vermezse bozucu olur.
Klr sakalll Mendi-bay
fesatllk i~in dogmu~tur!
Temir Han ile Caklp Han
helalle~irken,
Manas'la kucakla~lrken
Mendi-bay bozmaga kalktl.
0 senin bastlgln yolu kurutur.
Er Manas ile Temir Han
bir de babasl Caklp Han,
kaym pederi Temir Han,
il~ilnil birden dil~man kllar.
Onun i~in ~ok dikkatli 01'"
Ona boyle dua etti.
Sonra Temir Han'a yard!,
klr sakalll Mendi-bay da
uzakdan Caklp'i gordil.
Ata atlaYlp segirtti
Caklp-baY'ln yanma geldi,
yamba~ma sokularak
Caklp Han'a ~oyle dedi:
"Sen ayga~ atlnl yorarak,
ayaglm altlnla ~arlklaYlp,
yurdun etraflnl dola~lp
nerelerdengeliyorsun?
Nereye gidersin ihtiyar?
Alt dudagln sarkml~ senin,
klzll yilziln de bozulmu~,
yazm dil~mamn aldlgl
 i;,~"; .,~~
~"'ii.!i'ifi';
r,"""""';"";',!:

72 MANAS DESTANI

)l(a6bIrbm )l(ypreH qaJICbl~6bI,

KbIllIbIH MaJIbIH )l(YT anbm
)l(YTan )l(ypreH qaJICbI~6bI?
6 8 0 Ai1~araH ManblH 6YTaJIbm
CeJI611K cypan Ke~I1~611?'
'MeH )l(ai1bIH )1(00 anbm
)l(a6bIKKaHbIM TynTY )l(OK,
KbIllIbIH ManbIH )l(YT anbm
685 )l(YTan KeJIl1n )l(yp6ei1MYH,
aMaraH ManbIH 6YTaJIbm
CeJI611Kcypan )l(yp6ei1MYH.
MeHI1H 6aTbIp MaHac 6aJIaM 6ap-
Kai1bmTblH KbICbIHKapa-6epYK
690 KapMan anraH TaJIMaH,
IlIoopYKTyH KbI3bIH HaKblJIai1
OJIXOJIon ~bI KoproMaH-
KbICanraMai1 OOJIrOHXOK,
KbICbI KOi1HYHKepreH XOK!
695 Ai1ralli aTblM TI1CTeTTI1M,
MaHacKa 611pcYJIYy KblC I1CTeTrnM-
q~blP-qy~yp cYYJIereH
mJII1H MaM 611JI6ereH
KbITai1~bIH XYPTYH KbI~blp~bIM,
700 aH~aH 611pKbIcTannMbIM;
KeTMeHI1HTaJIra CanTaraH,
Kep 311IernHaprbIMaK
aTTai1 MaKTaraH,
3arbIpa HaHbI Koi1HYHa,
ai1pbI, KeTMeH Moi1HYHa
705 CapTTbIH XYPTYH KbI~bIp~bIM,
6aTbIp MaHac YYJIYMa
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
)J(annaK-TOO qbIrbIn )l(ai1JIaraH,
qOqKOHYHcaHbIH KeCl1naJIbIn
71 0 KaH)I(bIrara 6ai1JIaraH,
TerepeK KannaK, qOKTYy 6epYK
KaJIMaKTbIH )l(YPTYH KbI~bIp~bIM,
6aTbIp MaHac YYJIYMa
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
715 KanqaHbIH XYPTYH KbI~bIp~bIM.
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
KbI3b1JI-6allI )l(YPTYH KbI~bIp~bIM.
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
cry 6allIblH~a yi1 6ap,
7 2 0 yi1 6allIbIH~a 611i16ap
KbIprbIcTblH XYPTYH KbI~blp~bIM,
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
bIH~bIHbIH )l(ypTYH KbI~bIp~bIM,
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
725 Te)l(l1KmH )l(ypTYH KbI~bIp~bIM,
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
AJIbInTbIH XypTYH ai1~a~blM,
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
Ka3aKTbIH XypTYH Kapqa~bIM.
cabrglp ~rgon ~aISlfibl,
kl~m maIm cut allp
cutap curgon ~aISlfibl?
Aydagan maIm butallp
selbik surap keldifibi?'
'Men caym coo allp
cablkkamm tuptu cok,
kl~m malln cut allp
cutap kelip curboymiin,
aydagan malln butallp
selbik surap ciirooymiin.
Menin batlr Manas balam bar-
KaYlptIn kIsm Kara-boriik
karmap aIgan taladan,
~ooruktun klzm NakIlay
olcolop aldl korgondan-
klS alganday bolgon cok,
klSl koynun korgon cok!
Ayga§ atIm tistettim,
Manaska bir suluu kIs istettim-
~aIdlr-~uldur siiillogon
tilin adam bilbegen
Kltaydm curtun kIdlrdlm,
andan bir kIs tappadlm;
ketmenin taIga saptagan,
ker e~egin arglmak
attay maktagan,
zaglra nam koynuna,
ayrl, ketmen moynuna
SarttIn curtun kldlrdlm,
batIr Manas uuluma
andan suluu tappadlm;
Calpak-too ~lglp caylagan,
~o~konun samn kesip allp
kanclgaga baylagan,
togorok kalpak, ~oktuu boriik
KalmaktIn curtun kldudlm,
batIr Manas uuluma
andan suluu tappadlm;
Kal~anm curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
Klzll-ba~ curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
suu ba§mda iiy bar,
iiy ba§mda biy bar
KuglStIn curtun kldudlm,
andan suluu tappadlm;
Indlmn curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
Teciktin curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
AlIptIn curtun aydadlm,
andan suluu tappadlm;
KazaktIn curtun kar~adlm,
fakir bir ihtiyar degil misin?
Kl~1n mallm kar alan,
karda yilriiyen ihtiyar degil misin?
Silriisilnii kaybedip,
sadakaistemege gelmedin mi?"
Ben yazln dil~mamn aldlgl
bir dilenci degilim.
KI~1n mallm kar alan
karda yiiriiyen degilim.
Siiriisilnil kaybedip,
sadakaistemege gelmedim.
Benim bahadlr oglum Manas var,
KaYlp'ln kIZI Kara-bOriik'il
bir ovada esir aldl.
~ooruk'un klZI NakllaY'1
bir kaleden esir aldl.
Fakat 0 hi~ evlenmedi,
hi~ kIz koynunda yatmadl!
Bal rengi atlma bindim,
Manas'a tatil bir klZ anyorum.
<:aIdur~uldur ederek
anla§IImaz bir dil konu~an
<:in yurdunu dola~tlm hen.
Orada bir kIz bulamadlm,
~apayasogiltten sap taklp
inat~l e~egini cins atml~
gibi metheden,
koynunda ekmek ta§lyan,
boynuna ~ift ~apa asan
Sartlann yurdunu dola~tlm hen.
Bahadlr Manas ogluma
orada da giizel bulamadlm.
Dilmdilz daglardayazlayan
domuzun etini kesip
egerlerine baglayan
tekerlek kalpakll, pilskilllil ba~llkll,
Kalmuk yurdunu dola~tlm.
Bahadlr Manas ogluma
orada da gilzel bulamadlm.
Kal~a yurduna da gittim,
orada da gilzel bulamadlm.
Klzll-ba~ ilini dola~tlm,
orada da giizel bulamadlm.
Su ba~lnda evi olan
ev ba§lnda beyi olan
Klrglz yurdunu dola~tlm,
orada da gilzel bulamadlm.
Sonra Hint yurduna gittim,
orada da kIz bulamadlm.
Tacik yurduna da gittim
orada da kIz bulamadlm.
Alpler yurduna da vardlm,
orada da kIz bulamadlm.
Orad an Klrglz yurduna gittim,

~
 MANAS'IN EVLENMES1,OLUMU VE YEN1DEND1R1Ll~1
730 aH,naHcynyy Tanna,ll.blM!
An~a Ky~aH )KapblH~a,
AK-na,ll.blllIa GapbIH,na,
aK caKa;maH aT aJIraH
lla,ll.blllIa,II.aHGaT' aJIraH,
735 AK-Kyna aT TOKoonrOH!
AK-na,ll.blllIa,II.aHGaT' aJIraH co~,
MaHaCKa Ken aJiTap
KHIlIH )KOKGonrOH!
TeMHp-KaH ~ereH KaH Gap,
alllKa CaJIraH ry3Y Gap,
740 KaHbIKeii ~ereH KblCbIGap:
KypeKe KHHce, )Ke~elll ~eiiT,
on KaHblKeH ~ereH KbIC
Gy MaHaCKa Te~elll ~eHT-
KaHblKeHre )KYytly TYllIe KenAHM!'
745 KeK-aJIa caKaJI Me~H-6aj;i
MHHreH aTblH Gypa'~H,
TeMHp-KaH,nblHvHYHe
)KenHn KenHn TYIlITY ~eHT,
TeMHp-KaHra aiiTTbI ~eiiT:
750 Tep6eHGerHH TeMHp-KaH,
aiibmbl~blH KalllblH,na,
6oc ~e6eHYH 6alllbIH~a
aK-caKaJIJJ.YY
)J(aKbIn- KaH
aJiAan KenreH MaJIbI)KOK,
755 apTblHbIn KenreH 6yny )KOK,
)KYMIlJan KenreH Kyny )KOK-
"ATKa MHHHn )Ken~HM" ~eiiT,
"KaHbIKeHre )Kyytly TYIlJe
Ken~HM!" ~eitT.
MYH~aH KOP~YK6onop6y,
760 MYH~aH 30P~YK 6onopGy?
,[(aitpaHbIH 6alllblH 6yprYH!
Kypy KenreH Ky~aHbI
KYnAapbl~a yp~yprYH!'
AH~a TeMHp-KaH aitTTbI ~eitT:
765 'KeK-aJIa caKaJI Me~H-6ait,
6Y3YKKa TyyraH Kyny~aH
GY3yry~a KHp6eitMHH!
O~ )KaKTarbl )Koponop,
con 31l1HKTeHtloponop,
770 tlbIH )J(aKbIn-KaH on oonco,
6aTblp MaHac yyny Gap!-
EalllblHa KHHreH 6epyry!
"TerepeKTeH Ken aJIbInTbl
KblpaMbIH!" ~ece, 3PKH 6ap!-
775 EaTblp MaHac yyny Gap!
o~ )KaKTarbl )Koponop,
con )KaKTarbl tloponop,
aTblHaH K6ropyn aJIbI~ap!
AsrrblH )Kepre THHrHcneit
780 aTblHaH Keropyn aJIbl~ap!
KaJIbI~ T6IlJeK CaJIbl~ap!
andan suluutappadlm!
AIda Kuday cannda,
Ak-padl~a bannda,
ak sakaldanat algan
Padl~adanbat' algan,
Ak-kula at tok bolgon!
Ak-padl~adanbat' algan son,
Manaska kep aytar
ki~i cok bolgon!
Temir-kan degenkan bar,
a§ka salgan tuzu bar,
Kamkey degen klsl bar:
kiiroko kiyse, cende~deyt,
01Kamkey degenkls
bu Manaskatende~deyt-
Kamkeyge cuu~utii~o keldim!'
Kok-ala sakal Mendi-bay
mingen atm bura'di,
Temir-kandm iiyiino
celip kelip tii~tii deyt,
Temir-kanga ayttJdeyt:
'Terbenbegin Temir-kan,
aylllndm ka§mda,
boSdoooniin ba§mda
ak-sakalduuCakJp-kan
aydap kelgen mall cok,
artlmp kelgen bulu cok,
cum~ap kelgen kulu cok-
"Atka minip celdim" deyt,
"Kamkeyge cuu~u tu~o
keldim!" deyt.
Munday korduk bolorbu,
munday zorduk bolorbu?
Dayramn ba§m burgun!
Kuru kelgen kudam
kuldanna urdurgun!'
Anda Temir-kan ayttJdeyt:
'Kok-ala sakal Mendi-bay,
buzukka tuugan kuludan
buzuguna kirbeymin!
On caktagl corolor,
sol e~ikten ~orolor,
~m Caklp-kan 01 bolso,
batJrManas uulu bar!-
Ba§ma kiygen ooriigii!
"Togorokton kop allptJ
klramm!" dese, erki bar!-
Batlr Manas uulu bar!
On caktagl corolor,
sol caktagl ~orolor,
atJnankotoriip allnar!
Ayagm cerge tiygispey
atJnankotoriip allnar!
Kalin to~ok sallnar!
73
hiy bir Jerde klZ bulamadlm.
Tann'mn yardlml ile
Ak-padl§a'mn omrti uzun olsun, .
ak sakaldan at aldl,
padi§ahdandua aid..,
Ak-kula atl doydu.
Ak-padl§a'mn duaslm aldlkdan sonra,
Manas'a soz soyleyecek
kimse ylkmadl.
Temir Han adll bir han varrnl§,
a§a katacak tuzu varml§
bir de Kamkey adll bir klZI varml§.
Zlrhml giyince boyu onunla birmi§.
Ol Kamkey denen klz da
oglum Manas'a denk imi§!
Kamkey'i istemegegeldim!
Klr sakalll Mendi-bay da
bindigi atl dondtirdti,
Temir Han'm evine dogru
ko§tu, sonra attan indi,
Temir Han'a §Oylededi:
"Sakm klzma, ey Temir Han,
yurdunun kenannda hem
boz tepenin ba§mda
ak sakalII Caklp Han var.
Ardmda stirn filan yok.
Ardmda parasl pulu da yok.
Kul, kale de getirmiyor.
Ata bindim ko§up geldim, diyor.
Kamkey'i istemeye
geldim, diyor!
Bu bir hakaret degil mi?
Bu bir cebir degil midir?
Nehrin ba§mdangeri ~evir
eli bo§ gelen bu talibi!
Kullanna dayak attlr!"
Temir Han ona dedi ki:
"Ey kif sakalll Mendi-bay:
Ara bozmak i~in dogan kul,
fesadma girmem ben.
Sag yamnda yolda§lan.
sol yanmda yigitleri.
Caklp Han'm. gelen 0 ise.
bahadlr Manas oglu var!
Ba§ma giydigi borngti var!
Etrafmda bir ~ok alp var.
Yeneyim dese kuvveti var!
Bahadll' Manas oglu var!
Sag yamnda YQlda§larl,
sol yaQmda yigitleri.
attan indirip aim,
ayagl yere degmesin.
Attan ,ndirip alln!
Kalin do§ekler serin!
 74
EarblnaH KOWAYHalII 6wIIIwpwn
HapblH TapTbln 6epw~ep!
EaWTan 6eAeH 6an KblMblC,
785 6an tIaWKaTblnanbI~ap!
qbIH)KbIPAYY Kece tIbIHbI aRK
tIbIpMaJITbln aRK CYHy~ap!
CYYCYHYH)KaKlIIbI KaHAbIpbln
KanbI~ TelIIeK canbI~ap!
790 )Ka6YYHY )KbIny )Ka6bI~ap!
TbIHill YKTaTbln KolO~ap!
Ta~ arapbln aTKaHAa,
o60AOH )KbInAbIC 6aTKaHAa,
KYH Myp]J.yHaTl'IwreHAe,
79 5 owroryn anbln cypawH!
An aTbIHa MUHmcun
anbln Ae~re tIblrawH!
)KaKillbl )KaTblKKen awcca,
)KaKlIIbl )Koon 6epewH!
8 0 0 )KaMaH KaTyy Ken awcca,
)KaMaH )Koon 6epeWH!'
AWTKaHblHAawKblnAbl AeWT,
3pTeH-MUHeH TYPAY AeWT,
tIbInantIblHAbi KOWAYAewT,
805 )KycYH-KonYH )KYYAYAewT,
CYYCYHYH)KaKlIIbl KaHAblpbln
3H )Kepre 6apAbi AewT.
)KaKbm-KaHAaH TeMWp-KaH
6apbln Ken CYPaAblAewT:
810 .Ana-TOOAaW)KaKbln-KaH,
a3raHCbln KaHTbm )KYpocy~?
KeK-aJIa CaKaJIMeHAu-6aw
6Y3YKKa TYyraH KWIIIW-Ae:
"CacKa )Kenun Kup6e!" Aen
815 MeHUH TypraH TepeJIYK
6ep6ereHAe 6Y3YtIY,
6Y3YK-6Y3YK Ken aMTTbl.
EY3yryHa KWp6eAUM-
KeJIUn CeHAeHKe~eIII CYPaAbIM.'
820 AHAa aMTTbl)KaKbln-KaH:
'MeHwH KeJIreH )KOJIyncypaca~,
MeHWHKe6UMAu 3IIIWTCe~-
6alIIbi Kapa, 6YT aMpbl
aAaMCaT6y )KypTTaH
825 aHblH 6apblH KbIAbiPAbIM:
EaTblp MaHac YYJIYMa
TynTy cYJIYYTannaAblM!
)KacaraHbl )KapaW-OKAeMT,
aJITblH uMMeK KaKKbIAaM,
830 KaWHaTaCbl MeH )KaKbln
MaKblJIblrbl )KaKKbIAaM,
Maa )KaKlIIbl KeJIUH6oJIrYAaM
KaHblKeM KblCbl~ 6ap-oK AeMT:
"3JItIUJIWKKa eJIYM )KOK,
835 )KYYtIYJIYKKa KOPAYK)KOK!"
,,:~:=jl
MANAS DESTANI
Bagllan koydun a~ bi~irip
nann tartlp berifier!
Bay tal beden bal klmls,
bal ~aykatlpallfiar!
~mclrduu kese ~ml ayak
~lrmaltJpayak sunufiar!
Suusunun cak~l kandmp
kallfi to~ok sallfiar!
Cabuunu cllu cablfiar!
Tm~ uktatJpkoyufiar!
Tafi agarlp atkanda,
obodon clldlS batkanda,
kiln murduna tiygende,
oygotup allp surayn!
AI atJna mingisip
allp dofigo ~lgayn!
Cak~l catlk kep ayssa,
cak§l coop bereyn!
Caman katuu kep ayssa,
caman coop bereyn!'
Aytkamnday klldl deyt,
erten-minen turdu deyt,
~llap<;mdlkoydu deyt,
cilsiln-kolun cuudu deyt,
suusununcak~l kandmp
en cerge bardl deyt.
Caklp-kandanTemir-kan
barlp kep suradl deyt:
,Ala-tooday Caklp-kan,
azganslpkantJp ciirosilfi?
Kok-ala sakal Mefidi-bay
buzukka tuugan ki~i-de:
"Saska celip kirbe!" dep
menin turgan toroliik
berbegendebuzu~u,
buzuk-buzuk kep ayttl.
Buzuguna kirbedim-
kelip sendenkefie~suradlm.'
Anda ayttl Caklp-kan:
'Menin kelgen colup surasafi,
menin kebimdi e~itsefi-
ba~l kara, but ayn
adamsatbu curttan
amn bann kldlrdlm:
BatJrManas uuluma
tiiptii suluu tappadlm!
Casagamcaray-ok deyt,
altln iymek kakklday,
kayn atasl men Caklp
makllIgl cakklday,
maa cak~l kelin bolguday
Kamkey klSlfi bar-ok deyt:
"El~ilikka oliim cok,
cuu~ulukka korduk cok!"
Biiyiik bir koyun pi~irin,
misafire ikram edin.
BaI ile gen~ klsrak klmizi
giizelce kan~tmlsln!
KenarII ~ini kase ile
egilerek sunun ona.
Susuzlugunu biT giizel kandmn,
kalln do~ekler yaYIn,
iistiinii sessizce ortiin,
rahat uyutun,
tan yeri aganp
gokte Ylldlzlar sonerken
giin onun yiiziine dogarken
uyandmp gorii~iiriiz.
Gnu al ata bindirip
tepeye gotiirecegim,
giizel ~eyler soyler ise
giizel cevaplar veririm!
Fakat fena ~eyler soyler ise
fena da cevaplar veririm!"
Emir edileni yaptllar.
Sabah erken kalktJ 0,
online legen koydular,
elini yiiziinii Ylkadl,
i~ecegini bol i~ti,
beklenilen yere gitti.
Temir Ran yakl~lp sordu,
Caklp Ran'ln diledigini:
"Ala-dag gibi koca Caklp Ran,
neden atll dola~lyorsun?
Klr sakalll Mendi-bay, bir
ara bozan koledir, bil.
Batakllga at siirme der.
isteyip verdigim ~eyi
bozar 0, vermek istemez,
kavga ~Ikaran sozler soyler,
fakat hen ona aldanmam,
kendim geldim gorii~mege."
CakIp Ran da ~oyle dedi:
"Geldigim yolu soruyorsan
dinle anlataYlm sana.
Ba~1kara iki ayakll,
adam oglu yurtlanm
ba~tanba~a dola~tlm ben,
bahadlr oglum Manas'a
bir tane klz bulamadlm.
Pek miinevver pek yiiksek,
kulagl altln kiipeli,
hen kaYIn babasl agzlndan,
pek methedilmeye yakl~an,
bana laYlk gelin olan
Kamkey adll klzln varml~.
EI<t'iyezeval olmaz,
klz isteyene hakaret olmaz,
 MANAS'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRiLi-5i
KaHblKeHreKen~MMMeH,
)Kyyqy TYIIIe Ken~MMMeH,
TaTacbl~6bl6y TYCYMY?
I>epecM~6M 6y MaHaCKaKblCblMbl?'
840 TeMMp-KaHTYPyn MblHaaHTTbl:
'A )KaKbm-KaH,TapblH6a!
CeHMH6aJIa~6y MaHac
Ky~acbl-MMHeH KYYIlIa6epe-r~e6eH6M? kudasl-minen kuu~a beretdebeybi? sagdlclyla vuru~uyor, oyle degil mi?
):(OCY-MMHeH ~oonaIlIa 6epe-r~e6eH6H? Dosu-minen dool~a beretdebeybi?Dostuyla dovii~iiyor, oyle degil mi?
845 Kapbl~aIlI-MMHeH KapMaIlIa
6epel"~e6eH6M?
CeHJ1H 6aJIa~6y MaHac
Ken )Kopryqy ~e6eH6J1?
AK-KynaHblHKYHpyryH6yyaT~eUT,
TerepeK )KblnKblKOH60HKyyaT~eHT. togorok cllkl koyboy kuuat deyt. hep allan toparlaYlp allyor.
850 AnblnTap-MJ1HeH aJIblIlIbln,
6aTblpnap-MJ1HeH caHblIlIbln,
KeKyp9K-MJ1HeH 3pJ1HJ1qJ1
KenreHAK-KYna
KeMeHeH OKKO)KaKTblpbm,
)KaKaCblaJITblHaK Ky6e
855 )KaKaJIaIlIbm)Koora )KblpTTblpbm,
6ypeHYHaJIbmTaHenyn KaJI6aU6bl? biironiin allptan oIiip kalbaybl?
MeHMH)Ka~blCKblCblMKaHblKeH
6J1pTYH~YKTeHKYHKepreH,
6J1pTYTYKTeH cyy J1qKeH,
860 )KOprO~OH TaMan 60c MMHreH,
apaKTaHTaMan 6aJIJ1QKeH,
)Ken6ereH)Kenre QblKnaraH,
)KenCaJIKblHblH Kep6ereH,
TY~e 3I1IJ1KKe QblKnaraH,
865 TYHereHaIlITbl J1QnereH,
)Ka~bICKblCblMKaHblKeH
KapaKJ1HMn KaJI6aH6bl?
)KOpryQYCYHKOMYPCYH!-
AHaH KblCblMAbl 6epeMHH.
870 ATblwKaHblHKOMYPCYH!
tIa6blIlIKaHblHKOU~YPCYH!
CaHblwKaHblHKOH~YPCYH!-
AHaH KblCblMAbl 6epeMHH!
ATblIlIKaHblHKOH60co,
Qa6blIlIKaHblHKOH60co,
caHblIlIKaHblHKOH60co,
TynTY KblCblM6ep6eHMHH!'
AnaQbIKT'i\H )KaKbffi-KaH,
Ana-TOO~aH)KaKbm-KaH,
)l(aKbm-KaHypneMY AeHT
aQyy )KaMaHKeMJ1~eHT:
'TeMJ1p-KaH,;) TeMHp-KaH,
MeHJ1H Ka6aKTarbiKaKQblraH
OOryHKeMJ1preH,
MeHMaHacKa6ap6acaM!
: I>apbmKa6apaHTnacaM!
CacKa )Kene...,TeMHp-KaH!
Kamkeyge keldim men,
cuu~u tii~o keldim men,
tataslnbl bu tusundu?
Beresinbi bu Manaska klslndl?' verir misin Manas'a kIZl?"
Temir-kan turup mma ayttl:
'A Caklp-kan, tarmba!
Senin balan bu Manas
Kannd~-minen karm~a
beretdebeybi?
Senin balan bu Manas
kop cortu~udebey\li?
Ak-kulamn kuyrugun buuat deyt, Atmm kuyrugunu baglaYlp
Allptar-minen all~lp,
batlrlar-minen saYI~lp,
kokiirok-minen erini~i
kelgen Ak-kula
koldonon okko ~aktlnp,
cakaSIaltm ak kiibo
cakal~lp cooga clrttlnp,
Menin canis klslm Kamkey
bir tiindiikton kiln korgon,
bir tiitiikton suu i~ken,
corgodon taldap bos mingen,
araktantaldap bal i~ken,
celbegeycelge ~lkpagan,
cel salklmn korbogon,
tiindo e~ikke ~lkpagan,
tiinogon a~tI i~pegen,
canis klslm Kamkey
kara kiyip kalbaybl?
Cortu~usunkoydursun!-
Anan klslmdl beremin.
AtI~kamn koydursun!
~abl~kamn koydursun!
SaYI~kamnkoydursun!-
Anan klSlmdl beremin!
AtI~kamn koyboso,
~abl~kamn koyboso,
saYI~kamnkoyboso,
tiiptii klslm berbeymin!'
Ala~lktay Caklp-kan,
Ala-tooday Caklp-kan,
Caklp-kan iirpOydti deyt
~uu calnan keldi deyt:
'Temir-kan, e Temir-kan,
menin kabaktagl kakl;:lgan
bogun kemirgen,
men Manaskabarbasam!
Barlp kabaraytpasam!
Saska cele...,Teinir-kan!
75
hen de Kamkey'e geldim,
onu istemege geldim.
Tadar mlsm sen bu tuzu
Temir Han kalktl dedi ki:
"Caklp Han sakln darllma!
Senin oglun bu Manas
Karde~iyle dal~lyor,
oyle degil mi?
Senin oglun bu Manas
orada burada siirtiiyor, oyle degil mi?
Alpler ile ~arpl~lyor,
bahadlrlarla sav~lyor,
gogiis gererek
ko~anAk-kula'YI
~apraz gelen okJardan ka~lnyor,
yakasl altm ak zlrhlnl
bogazl~lp dii~mana Ylrttlnyor.
Bir alp elinde olmez mi o?
Biricik klzlm Kamkey
yalmz bacadan giin gordii,
suyu yalmz evde i~ti.
Se~ilmi~ atlara bindi,
Uzaktan gelme bal yedi,
ince elbise ile riizgara ~Ikmadl.
Soguk nedir hi~ bilmedi,
hi~ gece kaplya ~lkmadl.
Diinden kalma yemek yemedi.
Biricik klzlm Kanlkey
karalar giyip kalmaz ml?
Yurt gezmekten vazge~sin,
klzlml ona vereyim.
Ok atmaktan vazge~sin,
~arpl~maktan vazge~sin,
bll;:aklamadanvazge~sin,
klzlml ona vereyim.
Ok atmaktan vazge~mese,
oldiirmekten vazge~mese,
saplamaktan vazge~mese,
klZlml asia vermem!"
Yurt gibi koca Caklp Han
Ala-dag gibi yiice Caklp Han,
Caklp Han ofkelenmi~ti,
hiddetindenate~sa~lp:
"Temir Han, yay Temir Han,
benim dag kenanndaki
bokumu kemiren
hen Manas'a varmazsam!
Varlp barer vermezsem!
Batakllga yiirti Temir Han!
 76
MaHac Kbl3bln~aH )l(eneK anbl4bl,
v Kblp )l(arblHa 4blrbl4bl,
KbliiKblpbm MaHac caiibl4bl,
89 0 cypaca 6ep6ec KaHblKeii,
a4 6KneKTeH anbl4bl
aT KOTYHOcanbl4bl
on)l(o )l(eCUpUH Kblnbl4bl,
aH~a anbl~ Here )l(eTeT?
895 KyiiManyy )l(yr9H KamKaCblMa-
AK-n~blma 3nl1HeH
oonoK 6amKacbIH(J(a?)
Tan~an TYnTY )l(apraMa
"AK-n~blma 6aT'anaMbIH!"
~en 6apraMa,
aMaii KamblH Kep~u-~e,
900 OpycTaH 6onoK 6y )l(ypTTY
AK-n~blmaM aa 6ep~u-~e.
)KanTbm-)I(ynryn )l(aii~a 6ap-
KblCbl~ Maa 6ep6ec
)l(epu~ KaMa 6ap?'
AMa TeMup-KaH aiiTTbl:
905 'OiiHon aiiTaMblH, )KaKbm-6aii,
TanKaKTan aiiTaMblH, )KaKbm-6aii!
Aii Kapa~rbl TYH 3~e:
KaTbIH-MI1HeH6ana
apanambm 6unreH KYH3~e.
9 1 0 KaTblHra Ke~em canaiiH!
EanaMa Ke~em canaiiH!
AraMa Ke~em canaiiH!-
AHaH KaiiTbm KeneiiH!
Typa TyprYH, )KaKbm-KaH!
915 EaSlrbl K9K-ana caKan MeMu-6aii
6Y3YKKa ryyraH Kyn 3~e.
n~blma 6epe-TyraH
aT 6amblH~aii anTblHblH,
Koii 6amblH~aii KYMymYH
920 "Koii!" ~eii-ryraH 6Y3yry
om'on MeHU6ycnaca!
Ke~emHn KeneiiH!-
Typa TyprYH, )KaKbln-KaH!'
KaiiTbln 6YTKa can~bl ~eiiT,
925 6ambl Tyynyy 6HiinepuH,
Kapblcbl canblK KaH~apblH
aT llanTblpbln an~bl ~eiiT,
03Y yiiYHO )l(Hii~bl ~ej;iT:
'Ke4e KenreH Ana-Too~aj;i
)KaKbm-6aii,
930 "CacKa )l(eJle KHprHH!" AeHT,
")Ka~rblc yYJIYM MaHacKa
KaHblKeH KblCbl~ 6eprHH!" AeHT.
Kam"e6HC )l(aKllIbIJlap?'
KoK-aJla caKaJl MeMH-6aH
935 6Y3YKKa TyyraH KYJI3Kell,
6YJlKynYII Ko60 KaJ1L\bl)\eHT:
MANAS DESTANI
Manas kIZIldan celek all~l,
kIf cagma ~lgl~l,
klykmp Manas saYl~l,
surasaberbesKamkey,
a~ bilekten all~1
at kottino sall~1
olco cesirin klll~l,
anda aIlfi negecetet?
Kuymaluu ctigon ka§kasmda-
Ak-padl§a elinen
bOlok ba§kasm(da?)
taldap ttiptti carganda
"Ak-padl§a bat'alamm!"
depbarganda,
ayday ka§m kerdi-de,
Orustan bolok bu curttu
Ak-padl§amaa berdi-de.
Calnp-cultup cayda bar-
KIslfi maa berbes
cerifi kayda bar?'
Anda Temir-kan ayttl:
'Oynop aytamm, Caklp-bay,
talkaktap aytamm, Caklp-bay!
Ay karafigl run we:
kann-minen bala
arala§lpbilgen ktin we.
Kannga kefie§salayn!
Balama kefie§salayn!
Agama kefie§salayn!-
Anan kaynp keleyn!
Tura turgun, Caklp-kan!
Bayagl kok-ala sakal Mefidi-bay
buzukka tuugan kill ooe.
Padl§abere-tugan
at ba§mdayalnmn,
koy ba§mdayktimti§tin
"Koy!" dey-tugan buzugu
o§'ol meni buspasa!
Kefie§ip keleyn!-
Tura turgun, Caklp-kan!'
Kay tip butka saldl deyt,
ba§1tuuluu biylerin,
karlsl sallk kandarln
at ~aptmp aid I deyt,
ozti tiytino ciydl deyt:
'Ke~e kelgen Ala-tooday
Caklp-bay ,
"Saskacele kirgin!" deyt,
"Caiigls uulum Manaska
Kanlkey klslii bergin!" tleyt.
Kantebis cak§llar?
Kok-ala sakal Mefidi-bay
buzukka tuugan kul ekell.
bulkulup kobo kaldl deyt:
Manas klzil bayragl allp
dagm slrtIndan ~Ikacak,
haykIrarak buraya saldlracak.
Verrnedigin Kamkey'i
ince bileginden ~ekip alacak,
atmm arkasma atlp
esir diye gotiirecek,
0 zaman kuvvetin ne i~e yarar?
Atl siislii ko~umrudur.
Ak-padl~
kavminden ba~kaslm,
sogiit dall gibi yarar
Ak-padl~a'mn duaslm
alamaya gideli
ay gibi ka§lm ~attl,
Rus'tan ba~ka her milleti
Ak-padl~a bana verdi diyor.
Yaz gtinleri slcak eser,
kIzml bana verrnemege
nasll cesaretin var?"
0 zaman Temir Han da ~oyle dedi
"~aka soyledim Caklp-bay,
latife ettim hen sana,
ay karanllk gecede olur,
karlmla ~ocugumla
bunu iyice dii~iinelim,
Gidip kanmla gorii~eyim,
klzlmla da konu~aYlm,
agabeyimle gorii~eyim,
ondan sonra geleyim!
SeDburada dur, CakIp Han!
Bayagl. klr sakalll Mendi-bay
ara bozmak i~in dogmu~tur,
Padi~ahalaYlk alan ~ey
at ba§1kadar altmdlr,
koyun ba~1kadar giimu~tur,
0, bunu vermeyeyim istiyor,
"Verme!" diye kar~1~Iklyor,
Hele gidip goru~eyim,
seDburada dur Caklp Han!"
Kam~IYI sallaYlp gitti.
Ba~1tuglu beylerini
butun niifuzlu hanlannl
at gonderip ~aglrttl 0,
kendi evine topladl:
"Dun Ala-dalT.,.,oibi
Caklp-bay geldi,
"Sazllga bir ip ger!" dedi.
"Tek oglum Manas'a
klzln Kanlkey'i ver!" dedi,
Ne yapallm beyler?"
Klr sakalll Mendi-bay ki
ara bozmak i<;;indogmll~tur.
~lceleyerindell kalktl:
 MANAS'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRtLt-5t
'AH~an KenreH Manbl )KOK,
apTblHbln KenreH 6yny )KOK:
")Ka~rblc aTTYY )KaKblnTa
940 aa KblCblM 6epeMuH!" ~en
)KaHbl~ qblrbln 6apa6bl?
AaHpaHblH 6aUlblH 6ypaMblH,
KaTapnan Kanbl~ KoprOH ypaMblH,
e3YM caK 6onoMYH!
945 AprblMaK OOCblH)KaSlMbIH,
)Ka~rbIC MaHaCTbl caSlMblH,
aTblH blnoo KbinaMblH-
KopKno, KopKno, TeMup-KaH!'
MeMu-6aH 6y cec aHTKaH~a,
950 KapblCbl canbIK KaH~apbl,
6aUlbi Tyynyy 6uHnepu
Me~u-6aHra aHTTbI~eHT:
TeMUp-KaHAbIH 6epreHuHe
TOH6o~y~,
6Y3Yry~y KOH6o~y~,
9 5 5 KeK-ana CaKan ceH rypraH,
ledi KapblCbI canblK KaH MeH rypraw,
6aUlbI ryynyy MeHTypraw!
AK-n~bIUla 3nUHeH,
aHAaH6eneK 6y 3nUHe
960 MaHac CaMaHAaHKblnbln canblpbln,
KaMblUlTaH KbInbln )Kanblpbln,
KapKapanyy 6y KblCblH
KapMan on)KO Kblnblqbl,
Kaca6anyy KenUHUH
965 KapMan on)KO Kblnblqbl,
6o~o~cyraH )KUrMTMM,
6aTbIpcblraH )KMrUTMM
6apblH Kblpbln MWMqM!
)l(aKbln-KaH qaKblpbln anbl~ap!
9 7 0 ASlrblH )Kepre TUHrMcnew
TaK KeTepyn anbl~ap!
KaH TaKTara qblrapbm
Kanbl~ TeUleK canbl~ap!
Eapqa-MUHeH 6anKblHbi
975 an~blHaTeUlen KoIO~ap!
EyynYM-MMHeH 6YTaHbl
6YTyHa qynran Kblnbl~ap!
Eapqa-MMHeH 6anKblHbi
aTblHa Tep~UK 6ypy~ap!
980 ApaKblra 6an KoUlyn
anTblH~aH KblnraH aSiKKa
aa KYIOn cYHy~ap!
AOCTOPKOH~yKoIO~ap!
qblnanqblH~bl KoIO~ap!
985 6pYK-MMHeH MeHCM
an~blHa 6apbln TapTbl~ap!
AnTblH~yy TOH~YHTorycTY
aa KMrMCMnMwM~ep!
"TeMMp-KaH~bIH KblCblHbl
,Aydap kelgen mall cok,
artlrup kelgen bulu cok:
"Cafigls ~IttuuCaklpta
aa klslm beremin!" dep
carufi ~Iglp barabl?
Dayramn ba§m buramm,
katarlap k:allfi korgon uramm,
oziim sak bolomun!
Arglmak oosm cayamm,
cafigls Manastl sayamm,
atm 1100kllamm-
Korkpo, ~:orkpo,Temir-kan!'
Mefidi-bay bu sos aytkanda,
karlsl sallk kandarl,
ba§1tuuluu biyleri
Mefidi-ba:yga ayttl deyt:
'Temir-kandm bergenine
to~,bodufi,
buzugufidu koybodufi,
kok-ala s~tkalseD turgay,
kansl sallk kan men turgay,
ba~1tuuluu men turgay!
Ak-padl~a:eliDeD,
andanbOlok bu eliDe
Manas samanday kllIp sapmp,
kaml~tay klllp capmp,
karkaraluu bu klsm
karmap ol.co klll~l,
kasabaluukelinin
karmap olco klll~l,
bodofisug;ancigitim,
batlrslgan cigitim
banD kmp iyi~i!
Caklp-kan ~akmp allfiar!
Ayagm cerge tiygispey
tak kotoriip allfiar!
Kan taktai~a~Iganp
kallfi to~olksallfiar!
Bar~a-minen balklnr
aldma to~()Pkoyufiar!
Buulum-minen butaru
butuna ~ulgap kllifiar!
Bar~a-minen balklru
atma terdik burufiar!
Araklga b:ll ko~up
altmdan kllgan ayakka
aa kuyup ~:unufiar!
Dostorkondu koyufiar!
<;llap~mdl koyufiar!
briik-minc~n meysi
aldma banp tartlfiar!
Altlnduu tondun togustu
aa kigisip iyifier!
"Temir-kandln klslnl
77
"Arttan gelen silrilsil yok,
bir ha,~inegetirrnemi§.
eli bo~igelen Caklp'a
ona krZlml vereyim diyorsun.
Sen akllm ml kaybettin?
Akan suyu ~eviririm,
gil~lli kaleler deviririm,
kendim onu kar§llanm.
atm agzml Ylrtanm,
Manas'l kendim oldilrilrilm.
atlm yilk atl yapanm.
Korknla, korkma, Ey Temir Han!"
Mendi-bay ooyle deyince
billlin I()nilfuzlu hanlar.
billlin ba§l tuglu beyler
Mendi.-bay'adediler ki:
"Temilr Han'm nimetlerine
doymadm ml?
Fesatllkdan vazge~medinmi?
Ktr sal.alli bir adam oldun.
biz hep nilfuzlu hanlarlz.
hep ba§l tuglu beyleriz,
Ak-padl§a'mn kavminden ba§ka hep
billlin cJigermilletleri
Manas saman gibi savurdu,
hepsini kaml§ gibi yardl,
ba§l sorgu§lu klzlan hep
kolundan tutup esir etti.
Duvakll gelinleri de
Ylgm YIgm esir aldl.
Erce ~all§angen~lerin,
bu kahraman yigitlerin
gelir hepsini mahveder!
Caklp Hant <;:agmn!
ayagl topraga degmesin,
hilrmet:le koluna girin!
Han tahtma <;:Ikarln,
kalm do§ek yaptlrln,
altln i§lenmi§ ipekten
altma do§ek yaydlrln.
Yumu§ak ipek orllilerle
bacaklarlnl sarin.
Kuma§ ile Belh kuma§1ile
atma silslil ~ul yaYln!
Raklya bat katln da
attln bir kupaya koyup,
ana hilrmetle sunun.
Sonra sofralar kurutsun,
etlegeni hazlrlansln,
kuru ilziimler, kaysllar.
sofraslna doldurulsun,
altmll ~:ilrklerin dokuzunu
ana hecliye verin!
Temir Han'ln klzlnl artlk
 78
990 )I(aKbm-6ai:i KYAaoonAY!" Aen
TerepeK )KYPryTaMaCbIH!
"OH qy~KYPYHTomyp!" Aen,
")I(blnKbIHbI ai:iAanKenmH!" Aen,
"KblpK qy~KYPYHTonryp!" Aen,
995 "Koi:iAy ai:iAanKenrHH!" Aen,
")I(yc qy~KypYHTonryp!" Aen,
"CHuPAbIai:iAanKenmH!" Aen,
"TepT qy~KYPYHTomyp!" Aen,
"TyeHYai:iAanKenmH!" Aen,
1000 AlIIblpa MallAblcan6acnbl?
Tanca atiAanKen6eu6H?
Tannaca OIIlYHaHapbl Kemei16H?
Ai1TKaHbIHAau KblJIAblAei1T,
alIlblpa MallAbl canAbIAei1T,
1005 aa )KapbllIla6onAY.
)I(aKbm-6ai1 Kai1Tbln6apAbiMaHacKa,
)KeTHnMaHacKa aHTTblAei1T:
"')I(OpTKOHYMY
KOi1ryH!"Aei1T.
")I(OpTKOHYMYKoi16oco~,
1010 KblCblMAbl6ep6euMHH!"AeuT.
KblpK qOPO~O Ka6apcan!
Ai1KbIpraHbl)KOn6opCToi1
AnMaM6eTKeKa6apcan!
AnAbIpraHbIKaqblpraHKa6naHAai1
1015 A)KbI6ai1raKa6apcan!
EO3-aAbIPoonnoMYY
TOOHbIH ce~HPAei1
yCTy~ry KYAai1Te~PHAei1
MaHac MbIHAaTypacbI~.
AK-naAbllIla ynYKKa
10 20 e3Y~ 6apbm KaTapCbl~,
aHTKaHbIH-MHHeH oonopcYf\!'
MaHac qOpoHYqaKblPAbl:
'AnMaM6eT,ai1Aa)KYC)KblnKbl!
A)KbI6ai:i,ai:iAa)KYC)KblnKbl!
1025 Tef\ ecKeHYMKblpK qOPO,
KblpKbl 6HPAei16Hp Tepe,
KblpKTblHKblpK )KYC)KblnKblai1Aaf\ap! kIrktIn klrlc cils cllkl aydaiiar!
OH qYf\KYPYTon6oi16y?
KblpK qYf\KYPYTon6oi16y?
1030 )I(yc qYf\KYPYron6oi16y?
TepT qYf\KYPYTon6oi:i6y?'
EapblHa Ka6apcanAbl,
)l(aKbm-6ai1AbIHyi1YHe
MaHac 6alIlTan KenAHAei1T,
1035 KenHnyi1Ae TYIIlTYAei1T:
'KaHAaH)KOn-MHHeH 6apa6blc?
Eypee )KaMaHKen aHTbln,
6ypee )KaKUlblKen aHTbln
)KaKlIIblnalIl(a )KaKlIIblnalIlblnanap6blC,cak~lla~sacak~lla§lp alarbls,
1040 )KaMaH1\alIl('a )KaMaHAalIIbln anap6blc! camanda§sacamanda§lpalarbls!
~ ypMeTT~y, MblnTbIKTYTeTyn
~
MANAS DESTANI
Caklp-bay kuda boldu!" dep
togorok curtu taiidasm!
"On ~uiikurun toltur!" dep,
"CIlkml aydap kelgin!" dep,
"KIrk ~uii~:uruntoltur!" dep,
"Koydu aydapkelgin!" dep,
"Ciis ~ufik1L1run
toltur!" dep,
"Siyrdl aydapkelgin!" dep,
"Tort ~uiikurun toltur!" dep,
"Tiionii aydap kelgin!" dep,
A~Ira maldll salbaspI?
Tapsa aydapkelbeybi?
Tappasa o~~unan an ketpeybi?
Aytkamnd;ay kIIdl deyt,
a§lra maldJ.saIdl deyt,
aa carJ.~ab4)ldu.
CakIp-bay kaytlP bardl Manaska,
cetip MaruLSkaayttI deyt:
"'Cortkonuiidu
koygun!" deyt.
"Cortkonuiidu koybosoii,
kIslmdl berbeymin!" deyt.
KIrk ~orofio kabar sal!
AykIrgam colborstoy
Almambetke kabar sal!
AldIrgam ~~a~lrgankablanday
Aclbayga Icabarsal!
Boz-adlr bolpoiiduu toomn
seiiirdey
ilstiiiigii Kuday Teiiridey
Manas mlllda turaslii.
Ak-padl~a ulukka
oziiii banp katarslii,
aytkamn-minen bolorsufi!'
Manas ~oronu ~akIrdl:
'Almambet, ayda ciis cllkl!
Aclbay, ayda ciis cllkI!
Teii oskoniim kIrk ~oro,
klrkI birdey bir taro,
On ~uiikuru tolboybu?
KIrk ~uiiklJru tolboybu?
Ciis ~uiikuru tolboybu?
Tort ~ufikuru tolboybu?'
Banna kabar saldl,
Caklp-bay,dm ilyilno
Manas ba~tapkeldi deyt,
kelip ilydo lli~lli deyt:
'Kanday cc)l-minenbarabls?
Bilroo caman kep aytIp,
bilrao cak~~1 kep aytIp
Dilrmotlliii, mlltlk llitollip
Caklp-bay gelsin istesin.
Biitiin halk ana ya~a,desin,
sonra on vadi doldurun,
YllklYI siiriip gelin,
kIrk vadi doldurun,
koyunlan siiriip getirin,
yiiz vadi doldurun,
slglrlan siiriip getirin,
dart vadi doldurun,
deveIeri siiriip getirin.
Bir ~ok hayvan daha getirin,
siiriiIeri gorse gelmez mi?
Gormezse ~lkIp geri gitmez mi?'
SoyIenen bu ~ey yaplldl,
daha bir ~ok mal veriIdi,
istenen ~ey kabul edildi.
CakIp-bay Manas'a dondii.
Evde Manas'a dedi ki:
"Yurt yurt dola~maktan
vazg~eceksin
vazg~meyecek olursan
kIzIml vermem!" dedi.
"KIrk yigidine haber sal!
kaplanlar gibi kiikreyen
AImambet'e de habersal!
Kaplan gibi sinsi ko~an,
Aclbay'a da barer sal!
Boz-adlr dagl tepesi
gibi heybetli
ilsllindeki Hilda Tann gibi,
Manas senburadasln.
Ulu Ak-padl~a'mn yanlna
kalklp gitmelisin sen,
dedigimi yapmallsln!"
Manas yigitlerini ~aglrdl:
"AImambet sen yiiz at getir!
Aclbay sen yiiz at getir!
Denk biiyiidiigilm kIrk yigidim ,
kIrkImz da hirer efendi,
klrkmlz kIrk yiiz at getirin.
Bununla on vadi dolmaz ml?
Kirk vadi dolmaz ml?
Dort vadi dolmaz ml?
Dort vadi da dolmaz ml?"
Hepsine boyle haber saldl.
Caklp-bay'm evine
ba§ta Er Manas geldi.
Eve girip oturdu:
"Hangi yoldan gitmeliyiz?
Birisi fena soz sayler,
obiirti iyi saz sayler,
iyilikle soyleneni begeniriz,
kalli soyleyeni fena deriz!
-5uradalliten tiifegi

MANAS'IN EVLENMESi, OLlJMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
aHbl aCblHaaJIaJIbl!
CblPAYY )KeneK cyenyn
KaparaH HaH3a KOnrO aJIaJIbl!
1045 Karyy 6onyn 6apaJIbl!
)KaJIaH Kblnbltl 6aHnaHbill
)KaJIMaHblIllblll 6apaJIbl!
)KaKIllblcbl )KaHAaHTY~yncYH!
)KaMaHbl MaJIAaHTY~yncYH!'
1050 AHTKaHblHAaH KblnAbl AeHT.
Kblprblc )KblnKbl aHAMbl,
Kapbl6araH Kapa aTaH,
apbl6arau aK aTaH
a3blK tlOpO apTTbI AeHT:
1055 'CJ1nep )Kype TYPy~ap!
MblHblH (?) AK-KynaHbI )KyrypTyn
AK-KaHra 6apblll KenaHH!
AHAaH )Koon aJIaHH!
AnTblHAaH KypaK KyparblH!
1 0 6 0 AK -nMblilla y nYKTaH
6apblll Ke~eIll cypaHblH!'
AK-KynaHbl apblM-apblM )KyrypTyn,
AoM6ynryn 6aIllbl-MJ1HeH TYHymyn
AK-naAblilla ynYKKa
1065 MaHac 3MJ16apAbi AeHT,
AK-nMblillara aHTTbl AeHT:
'TaJIAaH TynTY )KapaMbIH,
KaHAblH KblCbl KaHblKeH
3M anraJIbl 6apaMblH-
1070KaHAaH6onoT, llaAbIIllaM?'
'EapeKenAH e3y~e,
MaaIllblp 6onAYM ce3y~e,
pa3bl 6onAYM e3y~e,
6eHHn 6onAYM ce3y~e!
1075 O~ )KaKTarbl tloponop,
con )KaKTarbl caHaTTap,
aK-Kyp)KYHAYatlbl~ap!
AnTblH AHMe aJIbln tlblK!
AKtlaHbl KOillO aJIbln tlblK!
1 080 MaHac KaHHblHa6apraHAa,
)Ke~enapH KenreHAe,
6aJIAbicTapbl 6apraHAa,
aJITblH, KYMYill aKtlaHbl
aa 6epCJ1H3p MaHac!'
1085 AHTKaHblHAbi KblnAbl AeHT:
o~ 3IllHKTe TepT tlOpO
anTblH AHnAe aJIblll tlblKTbl,
con 3IllHKTe TepT caHaT
anTblH, KYMYIll aKtlaHbl
1 090 apTblll 6ePAHMaHacKa.
GIllY MaHacTblH KblpK tlOpO
OpTO)Konro KenreHAe,
AK-Kyna-MHHeH6y MaHac
aa )Kere KenAH AeHT.
1095 AHAa aHTTbl KblpK tlOpO:
am asma ala:ll!
Slrduu cele~:siioliip
karagay nayza kolgo alall!
Katuu bolup barall!
Calan bll~ bay lamp
calmam§lp tlarall!
Cak§lsl canclantiifiillsiin!
Camam ma1dantiifiillsiin!'
Aytkamnday bldl deyt.
Ktrgls cllb aydadl,
karlbagan karraatan,
anbaganak .itan
azlk ~oro arttI deyt:
'Siler ciiro ulrufiar!
Mlmn (?) AI(-kulam ciigiirtiip
Ak-kanga banp kelayn!
Andan coop aIayn!
AltIndan kUlak kuragm!
Ak-padl§a uluktan
banp kefie§ ~,uraym!'
Ak-kulam arlm-anm ciigtirtiip,
dombultup tla§l-minen tiiyilltiip
Ak-padl§a ulukka
Manas emi bardl deyt,
Ak-padl§aga ayttl deyt:
'Taldan tiiptti caramm,
Kandm klSl Kamkey
em algall baramm-
Kanday bolot, Padl§am?'
'Barekeldi o2:tifio,
maa§lrboldum soztifio,
raZl boldum 13ztifio,
beyil boldum soztifio!
Ofi caktagl ~I)rolor,
sol caktagl sanattar,
ak-kurcundu;iI~lfiar!
Altln dilde allp ~lk!
Ak~am ko§o allp ~lk!
Manas kaymna barganda,
cefielari kelgf~nde,
baldlstan barj~anda,
altm, ktimii§ ak~am
aa bersin Er rvfanas!'
Aytkamndl kildl deyt:
ofi e§ikte tort ~oro
altm dilde allp ~lktI,
sol e§ikte tOl1tsanat
altm, klimti§ ak~am
artlp berdi M:iInaska.
O§u Manastm kIrk ~oro
octo colgo keilgende,
Ak-kula-miru~n bu Manas
aa cete keldi deyt.
Anda ayttl kIrk ~oro:
;1~
,
79
omzuma asaYIm!
Alaca bayragima dayamp
~am mIzragl ell me alaYIm!
-5iddetleoraya varaYIm!
Yalm klllClml baglaYIP,
korku sa~arakvaraYlm!
Erkeklerin se~mesiolsiin!
Hayvanlarm fenasl olsiin!"
Soylediklerini yaptllar.
Klrgiz at stiriilerini stirdii,
kocamaml§ develere,
yorulmaml§ develere
yigitler erzak ytikledi:
"Siz yolunuza ~Ikm,
hen Ak-kulami siirtip
Ak Han'a varip geleyim,
ondan cevapalaYIm!
Bir ~ok altln toplayaYlm,
Ulu Ak-padl§a'dan hen
ogtit allp geleyim."
Ak-kulasim ko§turdu,
atm ba§ml co§turdu,
ulu Ak-padl§a'ya dogru
Manas derken oraya vardl,
Ak-padl§a'ya dedi ki:
"Sogiidiin kokiinii yaranm,
Hamn klZI Kamkey'i
zevce dire almaya gidiyorum,
senne dersin padi§ahlm?"
"Tebrikler olsun sana,
mtinasip buldum soziinii,
uygun gordiim bunu,
dogru buldum soziinii!
Sag tarafta yigitler,
sol tarafta ulular
ak torbalan a~ln,
altln para ~Ikann,
iiste aitin da verin.
Manas kaYln baba evine varlnca,
yengeler de hep gelince,
baldlzlar da toplamnca
bu giimii§ altln ak~eleri,
onlara versin, Er Manas!"
Soyleneni yaptllar;
sag kaplda dart ~oro
altln para getirdi,
sol tarafta ulular
altln giimii§ ak~eleri
getirip Manas'a verdiler.
Manas'ln kIrk yigidi de
yolun ortaslna gelince
Manas atl Ak-kula ile
yolda onlara yeti§ti.
0 zaman kIrk yigit dedi ki:
 80
'KaMali Ken,nM~cell, Mallac?
KbInKaHAaitKbI3blnlIait3a KbInTai1Tbm Kllkanday kIZl1 nayza kIltaytlp
KbITaitAbIJKOonanKenAMI\6M?
Kyite celiAeit 60nop6y?
1100 KaparaitAai1MynryK aCbIHbm
KanMaKTblJKoonanKeJIAMI\6J1?
Kyite ceHAeit60nop6y?
CaAarbIHcana Kyp'laHbm
CapTTbIJKoonan Ken,nJ1I\6J1?
1105 K yite ceHAeit60nop6y?'
'To06a TeI\pM KYAaitra,
AK-naAbIilla Kepe ~bI,
JKaKillbIKepAYMaHaCTbI!
AnTbIH, KYMYIlIaK'IaHbI
1110 apTbIn6ePAMMaHacKa!
"AitTKaHbIMAbIKbInrbIH!" AeitT,
"Ai1nra JKernn 6apraMa,
)KeI\enepJ1 JKeTKeMe,
6anAbICTapbI 6apraHAa,
1115 aJITblH):(aaK'Ia 6epCJ1H!"):(eHT,
"EanAbICTapbI6apraHAa,
JKeI\enepJ1
JKeTKeHAe,
aJITbIH,KYMYIlIaK'IaAaH
6an):(blcbIHa
6epCJ1H!"):(en,
1120 ")KeI\eCMHe6epcMH!"):(en.'
KeK caKan):(yyMeI\AH-6aH
6y MaHaCTbIKepreH):(e,
TeMMp-KaHraJKyryPyn
6Y3YKKbInbIn Ken):(J1):(eitT,
1125 TeMJ1p-KaHraaHTTbI):(eHT:
'ATTaH,aTTaH,TeMJ1p-KaH!
AK aca6a TYYKen):(M,
JKennJ1nAereH TYYKen):(M,
JKepMMaHIlIKaHKon KeJIAM-
1130 bIn):(aMaTTaH,TeMMp-KaH!
erYH' aHccaM,60JI60):(yI\:
"L(aHpaHbIH6aIlIbIH6ypaMbIH!" ):(en,
"KanbII\ KoprOHypaMbIH'" ):(en,
"KaTapnan 6eKeTMnKOi10MYH!" ):(en,
1135 aHTKaHTMJIMM):(M aJI6aAbl~.
Tap6a3aHbI~oocYHa
TapcbIJIAaraHKen MYJITYK!-
TeMMp-KaH,Tec aTTaH!
MaHac-MMHeH KbIpK'Iopo
11403KM 6enyn ananbI!
AJIa-JKOOHbIKbIJIanbl!'
TeMMp-KaHai1TTbIAei1T:
'EY3YKKaMeHKMp6eHMMH!
Eapbm Kepe KoIo~ap!'
1145 TeMMp-KaHAbIH KonAoIlIY,
6Mpre JKypep JKon):(owy
qaan 6apbln Kepce ):(ei1T,
KbIpK qOPOKeJI):(M
Aei1T,
KbIpK JKYcJKblJIKblaHAanKenAM.
-
MANAS DESTANI
'Kaydan keldiii sen,Manas?
KltaydI coolap keldifibi?
Kiiyo sendey llOlorbu?
Karagayday multuk asrnlp
KalmaktI cool;apkeldifibi?
Kiiyo sendeyllOlorbu?
Sadagrnsala klllr~arnp
Sarttl coolap keldifibi?
Kiiyo sendeybolorbu?'
'Tooba Tefiri }~udayga,
Ak-padI~a kor() aldI,
cak~I kordii M,lnastl!
Altrn, kiimii~ ~tk~arn
artlp rerdi Manaska!
"Aytkarnmdl kllgrn!" deyt,
"Aylga cetip barganda,
cefielericetkerufe,
baldIstan barganda,
altln da ak~a b/:rsin!" deyt,
"Baldlstan bar~;anda,
cefielericetkerule,
altrn, kiimii~ a!<~adan
baldlsrnabersin!" dep,
"Cefiesine rersin!" dep.'
Kok sakalduu~l1efidi-bay
bu ManastI korgondo,
Temir-kanga ciigiiriip
buzuk kIllp keldi deyt,
Temir-kanga ayttl deyt:
'Attan, attan,Temir-kan!
Ak asabatuu k,~ldi,
celpildegen tuu keldi,
ceri may~kait k'JI keldi-
Ildam attan,Temir-kan!
Ogiin' ayssam,bolbodufi:
"Dayramn ba~mburamrn!" dep,
"KalIfi korgon uramrn!" dep,
"Katarlap beket.ipkoyomun!" dep,
aytkan tilimdi ollbadlfi.
Tarbazamfioosuna
tarsIldagankop multuk!-
Temir-kan, tes ;lttan!
Manas-minen kIrk ~oro
eki boliip alalI!
Ala-coonl kIlall!'
Temir-kan ayttI deyt:
'Buzukka men Icirbeymin!
Banp koro koYllfiar!'
Temir-kandrn kjJldo~u,
birge ciiror coldo~u
~aap banp kors()deyt,
kirk <;orokeldi deyt,
kirk ciis cllkl aydap keldi.
"Nereden geliyorsun Manas?
KIZII mIzragml saz gibi sallaYIp
yinlilerle mi sava~lp geldin?
Senin gibi giivey olur mu?
Aga~ kokii gibi tiifegin omuzunda
Kalmuklarla ml sava§lpgeldin?
Senin gibi giivey olur mu? 1
Okun reline baglanml~
Sartlarla mI cenk ettin sen?
Senin gibi giivey olur mu?"
"Tovbeler olsun Tannma,
Ak-padl~a gordii beni.
Manas'l giizel kabul etti.
Bir dolu altm giimii~ paraYI
Manas'a hediye etti.
"Soyledigimi yap!
A~iretine doniip vannca
yengeler hep toplarnp da
baldlzlar da gelince sen
bunu onlara hediye et,
baldlzlarrn toplarnnca,
yengeler kar~llayrnca
bu altlnla giimii~leri
hepbaldlzlanna ver,
yengelerine hediye et!" dedi."
Klr sakallI Mendi-bay'sa
Er Manasl goriir gormez
hemen Temir Han'a ko~tu
ara bozmaga ko~mu~tu.
Temir Han'a ~oyle dedi:
"Ata bin, ata bin Temir Han!
Ak bayraklI tuglar geldi,
yelde u~an tuglar geldi,
yeri titreten ordu geldi!
yabuk ata bin Temir Han!
0 giin dedigimi yapmadIn,
nehrin ba~rnl ~evireyim dedim,
kalln bir kale kuraYIm dedim,
katmerli tahkim edeyim dedim.
Sen soziimii dinlemedin.
KapImn tam oniinde,
tiifek sesleri patlIyor.
yabuk ata bin Temir Han!
Manas'la kIrk yigidini,
ikiye boliip alalIm,
karma~ayarataIIm."
Temir Han da ~oyle dedi:
"FesatlIga ben giremem,
hele ~Ikln bir bakIn."
Temir Hanln kolda~lan,
yolda dahi yold~lan
dI~arl firlaYlp baktllar,
kirk yigidin kirk yiiz atla
geldiklerini gordiiler.
 MANAS'IN EVLENMES1, OL"OMU VE YEN1DEN D1R1Ll-51
1150 'By HeMeHH )KblnKbmap?'
')l(aKblnTbIH 3nre canraH anblMbl,
KaHblKeiire KblpK IIOPOHYH
aMan KenreH KanbIMbl!'
')l(blnKblHbI aMan anbl~ap!
1155 TepT IIY~Kypra canbl~ap!
TepT IIY~KYP Tonco,
6JflTJf CeHJf~KanbIMbl~:
TepT IIY~KYP Ton6oco,
ceHHH KanblMbl~ 6HTnece-
1160~arbl aMan KenJf~ep!'
MaHac )Ka~rbIC TanMa TyIIITY.
KeK-ana caKan Me~Jf-6ai1
MaHaCTblH KblpblK IIOPOHY
aK capaii yiire KHiip~Jf,
1165 3IIIJfrHH 6eKJfTHn Koii~y.
MaHac K~bl TanMa,
)Ka~rbIC Kan~bl TanMa.
KblpK IIOpO yiire KJfpreH
apaKb~aH Tan~an 6an JfIIJfn
117 0 a~Ka6aiiT, cyca6aiiT.
By MaHaCTblH )KaHbIH~a
Kapa 6aIIITYY a~aM )KOK,
TepT 6YTTYY HT )KOK,
capaTaH TaMbIC, KYH bICCbIK.
1175 'MaHac cyycanbln enyn 6apaT!' ~eiiT:
'ATa~aH )Ka~rbIC TYy6acKa Too6a!
ATbl~bl "MaHac" Koii6oCKO Too6a!
An~bIM~aH aAaM 6ap 6onco,
"ApCTaH MaHac KaHTbl?" ~en
1180 Kenep 3~Jf )KaHbIMa:
apKaM~a JfHH6ap 6onco,
")l(a~blc MaHac K~bl!" ~en
Kenep 3~H TonroHyn.'
MaHac apaKblra 6an KOIIIKOH
118 5 KeKYPYH~ery CYYCYHYH
e3Y KYlOn HlIepre
HaMac Kblnbln onTypaT
KbliiHbl~aH KbliiH MaHac.
AnTblMblIII anTbl Man ~ocy,
1190 Man ~OCYHYHHlfHH~e
Kapa-ToKo )KaH ~ocY
3lliHKKe IIblrbln Kapaca,
ny MaHaCTblH )KaHbIH~a
Kapa 6aIIITYY KHlliH )KOK,
1195 TepT 6YTTYY HT-Te )KOK.
MaHac Kapa 6alli ChIp )KaaHbl
TapTbln Koiio 6ep~H ~eiiT.
KblpK lfOpO aTKa MHH~H~ei1T,
HlIneii KanraH KblpK lfOpo,
1200 TaTnaii KanraH KblpK IIOpO,
KopKyn 3M~H aiiTTbl ~ei1T:
'ily MaHacTblH )KaHbIH~a
Kapa 6aIIITYY KHlliH )KOK,
'Bu nemeni cllkllar?'
'Caklptm e.Igesalgan allml,
Kamkeyge kirk ~oronun
aydap kelgc:nkallml!'
'Cllklm aydapallnar!
Tort ~unkul~gasallnar!
Tort ~unkur tolso,
bitti senin kallmln:
tort ~unkur tolboso,
senin kallmlln bitpese-
dagl aydapIkeliner!'
Manas can!~lstalada tii§tii.
Kok-ala sakal Mendi-bay
Manastm kmk ~oronu
ak safar iiyge kiyrdi,
e§igin bekilip koydu.
Manas kaldl talada,
cangls kaldl talada.
Kirk ~oro iiygo kirgen
arakldantaldap bal i~ip
ankabayt, slJsabayt.
Bu Manastllr1 camnda
kara ba§tuuadam cok,
tort buttuu it cok,
saratan tamls, kiln IsSlk.
'Manas suusallp oliip barat!' deyt:
'Atadan caiigls tuubaskatooba!
Atlndl "Mallas" koybosko tooba!
Aldlmdan a,dambar bolso,
"Arstan Malrlaskantl?" dep
keler edi camma:
arkamda ini bar bolso,
"Canis Manas kaldl!" dep
keler edi tolgonup.'
Manas arakllgabal ko§kon
kokiiriindogiisuusunun
ozii kuyup i'~erge
namas kilip olturat
klymdan klyn Manas.
Altlml§ altl mal dosu,
mal dosunull i~inde
Kara-toko can dosu
e§ikke ~Iglp karasa,
pu Manastln camnda
kara ba§tuu ki§i cok,
tort buttuu it-te cok.
Manas kara ba§sir caam
tartlp koyo t>6rdideyt.
Kirk ~oro atka mindi deyt,
i~pey kalgan kirk ~oro,
tatpay kalgan kirk ~oro,
korkup emdi ayttl deyt:
'Pu Manastlrl camnda
kara ba§tuuki§i cok,
81
"Bunlar hangi siirii boyle?
Caklp'ln halka saldlgl allml?
Kamkey'e kirk yigidin,
getirdigi hediyedir."
"Siiriiniizii toplaym,
dort vadiye doldurun,
dort vadiyi doldurursa
gelin borcunuz bitti demektir.
Dort vadiyi doldurmazsa
gelin borcu bitmemi§tir
daha hayvan getirirsiniz!"
Manas ovaya yalmz indi.
Klr sakal11Mendi-bay'sa
Manas'm kirk yigidini
ak safar eve gotiirdii.
Kaplslm kilitledi.
Manas kaldl ovada,
yalmz kaldl ovada.
Kirk yigit eve girince
balll rakllar i~tiler.
A~llk susuzluk ~ekmediler.
Manas!n yamnda ise
kara ba§1Iinsan yoktu,
dort ayakll kopek bile yoktu.
Bu ~ok slcak yaz giiniinde
susuzlukdanolecekti:
"Atadan yalmz dogmasaydlm, tovbe.
adlm Manas konulmasaydl,
biTagabeyim bulunsaydl,
arslan Manas'a ne oldu dire
elbet yamma gelirdi.
Kii~iik karde§im olsaydl
Manas yalmz kaldl deyip
ko§ar yamma gelirdi."
Manas raklya bal kattl,
tulumundakisuyunu
kendisi doldurup i~ti.
Namaz klldl oturup,
~ok acllar ~ekti Manas.
Altml§ altl mal dostu,
mal dostlanmn i~inde
Kara-toko can dostu,
kapldan ~Iklp bakmdl,
Er Manas!n yamnda hi~
kara ba§1Iadam yok.
Dort ayakll kopek bile yok.
Manas kara ba§alaca yaYI,
germi§ flrlatlyordu.
KIrk yigidi ata bindi,
i~medenevvel, kIrk ~oro,
yemeklerdende yemeden
korkarak §oyle dediler:
"Er Manas!n yamnda tek
kara ba§11ki§i yok,
 .
",.;
82
TepT 6YTTYYUT-Te)l(OK,
1205Tepe MaHac Kblp6ai16bl?
EU3j\UKbIpbInui16ei16u?
bIJIj\aM aTTaH,KbIpK'IOpo!
Euc MaHacKa6apaJIbl,
6apbIn )l(oon ai1TaJIbI!'
1210 EUPUHUH aTbIH
6upu MUHe'IanTbI j\ei1T,
611PUHUH TOHYH
611puKui1e 'IanTbIj\ei1T.
'AIIII1'1nej\I1K,TaIIlI1II1TUK,
1215 KaH 3II1UrJ1 KaaJIra
Kapa MOO-MI1HeH aIIl I1II1TUK,
6eK 3II1Url16eKUTUn
6eK"TYY-MeHaIIlI1II1TUK!
AJIa-TOoj\ai1 MaHac-KaH
1220 aIIlbIpap6bI3KeH)l(aCKaHj\a,
arbIHcYYj\ai1MaHac-KaH
Ke'll1pep6U3KeH )l(acKaMa?-
Kecl1'1u60JIco~, 6aIIl MbIHa!
Tery'lY 60JIco~, KaHMbIHa!'
1225 MaHac KYJIynui1j\uj\ei1T:
'KbIpK 'IOpO,ceHUKbIp6ai1bIH!
KbIp6ai1bIHj\a Kep6ei1YH!
AKbIJIbIcaa KbIJIapMblH!
)1(00 )l(epUMeHI1i1Tei1I1H!
1230 Caa e'leIIlyn KaHTei1I1H?'
AJITbIMbIIIITaHanaK 4aTbip
aCTbIHj\a)l(aCbInTUKTI1j\eHT.
MaHac )l(a~rbICOJITYPj\Y.
KYHj\YCKopKyn Ken'aJI6aH
1235 6aJIj\bICTap-MeH )l(e~eJIep
KyrYM Kl1pl1nKeTKeHj\e,
nap4ara MaKMaJIj\blKoIIlyn )KaMbIHbln,par~aga makmaldl ko§up camlrnp,
6epMeTKeIIIYPYHYKoIIlyn TarblHbln, bermetke §urunu ko§up tagmlp,
ynara 3Hj\I1KTUKoIIlyn )KarbIHbln,
1240 aKbIpblH6acbIn IIIooj\ypan
MaHaCTbIHKaIIlbIHaKeJIj\11 KbIC.
CYKcYPj\ai1MOHHYH CYHanTbln,
cYYj\aH6eTI1HKbl3apTbIn,
6aCbInKeJIj\UKaIIlbIHa,
1245 611p)KaHaIIlaOJITYPj\Y.
'Ke4e KeJIe)l(aTKaHj\a,
AK-nMbIIIIa YJIYKKa,
aa e3YM6apraHj\a,
aJITbIH,KYMYIIIaK4aHbl
1250 apTbIn 6epj\u IIMbIIIIaM,
MUCTa6aKKaCaJIbI~ap!
AK'Ia aJlJ\bIHa
CaJIbI~ap!'
AHTKaHbIHj\ai1 KbIllJ\blAei1T,
A)I(bI6ai1aK'Ia TeKTYAeHT.
12553KI1 bIHaK)l(e~eCI1
'TYHAe KenreH', AeAI1AeHT,
'KaHbIKei1AuH KoHHYHa
MANAS DESTANI
tort buttuu it-te cok,
toro Manas ktrbaybl?
Bizdi kInp iybeybi?
Ildam attan, kIrk ~oro!
Bis Manask:l barall,
banp coop aytall!'
Birinin atm
biri mine ~a]ptIdeyt,
birinin tonUlrl
biri kiye ~aptl deyt.
'A§ i~pedik, ta§ i§tik,
Kan e§igi kaalga
kara moo-minen a§ i§tik,
bek e§igi be](itip
bekituu-men a§i§tik!
Ala-tooday Manas-kan
a§lrarbl eken caskanda,
agm suuday:Manas-kan
k~irerbi ekelrlcaskanda?-
Kesi~i bolson, ba§mma!
Togu~u bols,on, kan mma!'
Manas kulup iydi deyt:
'KIrk ~oro, seni klrbaym!
Kubaym da Icorboyun!
Aklll saakllannm!
Coo cerindeniyteyin!
Saa o~o§upkanteyin?'
AltIml§ tanap ak ~atIr
astInda caslp tikti deyt.
Manas cangl:; olturdu.
Kundus korklllP kel'albay
baldlstar-menceneler
kugum kirip ketkende,
upaga endikti ko§up caglnlp,
akInn baslp §oodurap
ManastIn ka§ma keldi kls.
Suksurday moynun sunaltlp,
suuday betin ktzartlp,
baslp keldi k.l§ma,
bir cana§aoltlllrdu.
'K~e kele calkanda,
Ak-padl§a ululkka,
aa oziim barg.mda,
altIn, kiimii§ .lk~arn
artlp berdi Palll§am,
mis tabakka sallnar!
Ak~a aldma sallfiar!'
Aytkarnnday klldl deyt,
Aclbay akl;:atoktii deyt.
Eki Inak cenesi
'Tiindo kelgen', dedi deyt,
'Karnkeydin koynuna
dort ayakll it bile yak.
Manas bizi oldunnez mi?
Hepimizi yak etmez mi?
Ata atlaYln kirk yigit!
Manas'm yarnna gidelim,
ana cevap goturelim!"
Birinin atIna oburii hindi,
yerinden ok gibi fmadl,
birinin elbisesini oburu giydi,
0 da ok gibi flrladl.
A§ degil biz, ta§ yedik,
harnn kapIsmm
iplC?rindenbir yemek yedik,
beyin kapIsIrnn
baglanndan bir yemek yedik!
Ala-dag gibi Manas Han,
yaptIglmIzl bagl§lar mlsm?
Akan su gibi kuvvetli Manas Han,
su~umuzu bagl§lar mlsm?
Ba§lmlzl kes istersen,
karnmlzl dok istersen."
Manas gulerek dedi ki:
"Size dokunmam kirk yigidim,
size ellemem; tovbeler!
Size nasihatedecegim!
Sizi cenk yerinden ~ekecegim!
Sizden nasllo~ allp ne edeyim?"
Altml§ kanatll ak ~adm
gok gibi yukseltip kurdular.
Manas orada yalrnz oturdu.
Gunduz korkup gelmedi,ler,
baldlzlar ile yengeler,
gok yuzu pek karannca
kuma§lara ipeklere sanrnp,
kalpak mucevher taklrnp
yuzlerini de boyaYlp
agu agu yurudiiler.
Manas'm yarnna geldi klzlar.
Suksur gibi boyunlannl uzatlp,
su gibi yiiziinii klzartlp,
Manas'm yarnna geldi,
bir kenara oturdular.
"Gece yakla§tlglnda
ulu Ak-padl§a'nln ben
yarnna vardlglmda
altIn giimii§ bir I;:okpara
hediyeler verdi bana padi§ahlm,
bakIr tabaga doldurun,
akl;:alanonlerine koyun!"
Soyledigini yaptIlar,
Aclbay paraYI bo§alttl.
iki :;iizel yengesi de
"Gece geldi," diyerek
"Karnkey'in koynuna
 MANAS 'IN EVLENMES1,OLUMU VE YENtDEN DIRIL1Sl
83
)KaTKbICaJIbIK!'AeAHAenT.
catkIsallk!' dedi deyt. Er Manasi koyallm." dediler,
TYH )KaMblHbm 6apAbl AenT,
Tiin carnlnlp bardl deyt,
: 1260 KaHblKenHHH YHYHeKenreHAe, gecenin ortiisiine biiriiniip gittiler
aT 6aHJIa6ac aKblpra Kamkeynin iiyiino kelgende, Manas Kanikey'in evine gelince
at baylab~; aklrga
aT-Ta 6anJIan KOHAYAeHT, hi~ at baglanmaml~ bir ahlra
at-ta bay lap koydu deyt, Manas atim bagladl,
KaMqbI HJI6ec TaJIra
karn~l ilbes taiga
KaMqblCblH HJIHn eTTy AeHT, hi~ kam~1takllmaml~ bir kaplya
karn~lsln ilip ottii deyt, Manas kam~lslm taktl,
1265 Kym KoHAyp6ac Tyypra
ku~ kondurbas tuurga
Kym KoHAypyn eTTy AeHT. ku~ konmaml~ bir tiinege
Or )KaKaJIa~ Ka3b1
ku~ kondurup ottii deyt. ku~ oturttu 0,
Ot cakalay kazl
qHMHpHn aJIbm )KeAHAeHT. ocaktaki kazidan
~irnirip allp cedi deyt. bir par~a koparlp yedi,
AsIrblHAa capbl 6aJI
Ayagmda san bal ~anaktaki tatli baltn
1270 TaTbln eTyn KeTTH Ae~T,
tatlp otiip ketti deyt, bir par~a tadlna baktl,
6aHTaJI 6eHHH 6aJI KblMblC
bay tal benin bal kIrnls ballt klsrak klmizindan
cY'CaJIbm aJIbm )KYTTYAeHT.
su'sallp allp cuttu deyt. iyti hararetini kesti,
Oryc TYMe, Otus tiirn/i,
OHTOnqy otuz kum~ kaplt diigmeyi,
on to~u on kemik diigmeyi
qblJIAblpaman qemnt AenT,
1275 ')KapblMqbIK-Ka TemeKKe
~lldlratpay ~e~tideyt, sessizsedasIzcayozdii.
'canrn~lk-ka to~okko
)KaHama )KaTbm aJIAbIAenT. KabartIlml~ do~ege
cana§acatlp aldl deyt.
)l(aJInanbm )KaTKaH)KaMaH )Kep yana§lp girdi yatti.
CalpaYlp(:atkancarnan cer Denn uykudaki klZI
MaHac 6eK 6aTblpbln KOiiAy AeHT.
Manas bek batmp koydu deyt. Manas simsiki kendine basti.
TeMHp-KaH KblCbl KaHblKe
Ternir-kan kISI Kamke Temir Hanin kIZI Kamkey
1280 yiiKycYHaH o~roHOT,
uykusunaJ.1 oygonot, uykusundan uyandl,
KecYH aqbln Konry Ae~T,
kosiin a~lp koptu deyt,
aJIa canryy am 6blqaK goziinii a~lp fIrladl,
ala saptuu a§ bl~ak alaca sarlI bir blyagl
aHbI KOJIYHaaJIAbl AeHT:
am koluna aldl deyt: eline altp dedi ki:
'ATeKeM TeMHp-KaHAbIH ,Atekern 1~ernir-kandln
1285 aT 6anJIa6ac aKblpra "Benim babam Temir Han'ln
at baylabas aklrga at baglanmaz ahlnna
aT 6aHJIaraH KHM 3Aef\?
at baylagan kirn edeii? at baglayan kimdir bu?
KaMqbl HJI6ec TaJIra
Karn~l ilbes taiga
KaMqbl HJIreH KHM 3Aef\? Kamyl takllmaz kaplslna
karn~l ilgt:n kirn edeii? kam~1takan kimdir bu?
Kym KoHAyp6ac Tyypra
Ku~ kondurbas tuurga
1290 KYill KoHAypraH KHM3Aef\? Hi~ ku§ konmaz tlinegine
ku~ kondurgan kirn edeii?
ASlrblMAa capbl 6aJI ku~ baglayan kimdir bu?
Ayaglrnda san bal ~anaktaki san baldan
TaTbm eTKeH KHM 3Aef\?
tatlp otkoi.1kirn edeii? gelip tadan kimdir bu?
EanTaJI 6eHHH 6aJI KblMblC
Bay tal bertin bal klrnls
cY'CaJIbm )KYTKaH KHM 3Aef\?' KIsragln bal kImlzlyla
su'sallp cutkan kirn edeii?' hararet sondliren kimdir bu?"
1295 'QHnHII KonrOH KaT 3Mec,
'~iyip koygon kat ernes, "Yazllml~ bir mektup degil,
6eJIeK KHmH )KaT 3Mec,
bolok ki~i cat ernes, hen bir yabanci degilim,
TooypqaK-MHHeH aT aHAalI,
can )KblJIKbl 633 aiiAalI
tobur~ak-minen at aydap, kamyl ile at getirdim,
san cllkl bee aydap
OH qYf\KYPYH TOJIrypraH saYISlz kisrak getirip
on ~uiikurun tolturgan on vadi dolduran
1300 omy MaHac e3YMHH!'
o~uManas oziirnin!' i§te 0 Er Manas benim!"
'Ceo KanMaHaCCblf\ 6HJIeHH!
'Sen kay Manassliibileyn!
ATeKeM TeMHp-KaHAbIH "Hangi Manas'sln bilmem ben,
Atekern Ternir-kandln
6y AYHeecy )Kap 3Ae, sevgili babam Temir Hanin
bu diinoo!;ii car ede, bu diinyasl yar idi,
)KblJIKbICbIHAa)KYPY4Y,
cllklslnda ciirii~ii, sliriiler ile ya§ayan
1305 OJI )KbIJIKbICbIH6arbl4bl
01 cIlklsm bagl~l onun atlanna bakan
"MaHac" aTTyy KYJIY6ap!
"Manas" ,1ttUUkulu bar! Manas adlnda bir kuru var!
Kon KanTapbm )KYPY4Y
Koy kaytlmp ciirii~ii Koyunlanmizi gliden,
Kon4Y KYJIAYHaTbl 6ap,
koy~u kuldun at! bar, bir ~obamn babasl var,
Aarbl "MaHac" 60JIY4Y!
dagl "Manas" bolu~u! onun adl da Manas!
1310 Tee KaHTapraH KYJIY6ap,
Too kaytargan kulu bar, deve giiden bir kulumuz var,

~
 84
aTbl "MaHac" 6onyqy!
Kai;i MaHaCCbl~ 6Hnei;iHH?
Konqy, "MaHac", Koi;iHYM~aH!
KonYMY TapTKbIH Moi;iHYM~aH!
1315 ATeKeM TeMHp-KaH~bIH
a6anaK canryy AK-n1HTe
aIII )KypeKKe cai;i6acaM!'
A6anaK canryy AK-n1HTe
KbIH~aH cyypyn an~bI ~ei;iT.
13 20 AHAa MaHac ai;iTaT~ei;iT:
'KaHbIKei;i ~aM KaHTecH~?
KaH 6anacbI 3pKecH~,
3pKenHKn1 ai;iTaCbI~:
6eK 6anacbI 3pKeCH~.
1325 3pKenHKTJ1ai;iTaCbI~!
KaHblKei;i ~aM KaHTecH~?'
A6anaK canryy 6y 6blqarblH
KblHblHaH cyypan an~bl,
KaHblKei;i IIIHnTen Hi;i~H~ei;iT ,
1330 anaqa 6anTblp, aK 6HneK
ai;ipbln 6epHn KeTTH~ei;iT!
3TerHH 6ypyn KapMa~bI,
)Ke~HH Typyn KapM~bI.
AH~a MaHac ai;iKblp~bI:
1335 'EpcH3 )KaMaK 60nCOMQY!
KaTbIHcbIC 6oi;i~OK 60nCOMQY!
AnTbI caH )KblnKbI Kyy6acaM
cypen 6epH an6acaM!
Kapa 6eT caa Kbln6acaM!
1340Kony~a TaSIK6ep6eceM.
Koi;i Ke-ryHe can6acaM,
6e KeTyHe can6acaM!
Kapa 6eT caa Kbln6acaM!
Ai;iKblpraHbI )KOn6opCToJ;i,
1345 aTTaH, aTTaH, AnMaM6eT-
)KeneHYIII capbI KepH~ej;j,
KeK-)Kan~yy 6epy~eJ;i!
Kyn~yp yyny 4an6aj;jbIM.
aTTaH, aTTaH, bln~aM 6ac!
1350 ")KaKIIIbI cynyy TanTbIM!" ~en.
Ana-Toora )KOpTony!
AnTbI caH )KblnKbl Kyyranbl!
Cypen apbI 6epenM!
Cypen 6epM ananbl!
1355 KonYHa TaSIK6epenM.
Koi;i KeTyHe cananbl!
Ken bli;inaTbln Koj;jony!
AHTHn eQYM anaHblH!
EpCHC )KaJ;i~aK60nCOMQY!
1360 KaTblHcblC 60H~OK 60nCOMQY!
KYQnai;i Kypyn KanCaMQbl!
An6aH apbln TYIIIceMQY!
KaIIIKynaK eTY 6ap6bl 3KeH?
KaH TeMHp ~apbI 6ap6bl 3KeH?
~
MANAS JDESTANI
atl "Manas" bolu<;:u!
Kay Mana1islfibileyin?
Kop<;:u,"Manas", koynumdan!
Kolufidu tartkIn moynumdan!
Atekem Temir-kandm
abalak saptuuAk-tinte
a§ciirokko saybasam!'
Abalak saptuuAk-tinte
kIndan SUUlrup aldl deyt.
Anda MamlS aytat deyt:
'Kamkey a,jam kantesifi?
Kan balasl erkesifi,
erkelikti aytaslfi:
bek balasl 15rkesifi,
erkelikti aytaslfi!
Kamkey adam kantesifi?'
Abalak saptuu bu bl<;:agm
kmman suurap aldl,
Kamkey ~i]ltepiydi deyt,
ala<;:abaltlr, ak bilek
aynp berip ketti deyt!
Etegin biiriip karmadl,
cefiin tiiriip karmadl.
Anda Manas ayklrdl:
'Ersiz caydak bolsom<;:u!
KatInSlSboydok bolsom<;:u!
AltI san cllkl kuubasam
siirop beri albasam!
Kara bet saakllbasam!
Kolufia tayak berbesem,
koy kottinc, salbasam,
be kotUno !ialbasam!
Kara bet saa kllbasam!
Ayklrganl,:;olborstoy,
attan, attan, Almambet-
colonii~ sari keridey,
kok-calduu bOriidoy!
Kiildiir uulu <;albaYlm,
attan, attan, Ildam bas!
"Cak~l suluu taptlm!" dep,
Ala-tooga <:ortolu!
AltI san Cllkl kuugall!
Siirop an bereli!
Siirop beri alall!
Koluna tayak bereli.
koy kDtUnclsalall!
Kop lylatlp koyolu!
Antip o<;:iimalaYln!
Ersis caydak bolsom<;:u!
Katmsls bclydok bolsom<;:u!
Ku<;:paykulrup kalsam<;:l!
Albay anp tU~som<;:ti!
Ka~kulak DtUbarbl eken?
Kan Temir clan barbl eken?
onun da adl Manas!
Hangi Manas'sm ne bileyim?
<;Ik sen bakaYImkoynumdan!
<;ek kollanru boynumdan!
Babam Temir Han'In bana verdigi
§u giizel giimii§ han~eri
yiirecigine saplanm!"
Bu giizel sarlI han~eri
slymp kIrundan ~Ikardl.
Er Manas da §oyle dedi:
"Ne yaplyorsun Karukey?
Nazll biiyiimii§ han klzIsm
nazll §eyler soylemelisin,
nazll biiyiimii§ bey kIzIsm
nazll §eyler soylemelisin!
Ne yaplyorsun Karukey?"
Bu giizel sarlI han~eri
Karukey kmmdan slymp ~ekti,
havada salladl,
sanTada Manas'm ak bilegini
kesiverdi!
Eteklerini beline sokup
yenlerini sIvadI.
Manas §oyle hayklrdl:
Eyersiz ata bineyim!
Kadmslz bekar ya§ayaYIm!
Altl tane siirii goriip
arkalanndan ko§aYlm!
Sana gosteririm kahpe!
Eline sora veririm,
koyunlan giittiiriiri.im,
klsraklan gi.ittiiriiriim,
sana gosteririm kahpe!
Kaplanlar gibi baglran
Almambet, haydi ata bin,
yama~taki dag ~aylagl sanki,
kITyeleli erkek kurt sanki!
Ki.ildiir'i.in oglu <;albaYlm,
ata bin. ~abuk ata bin!
Ben ~ok gi.izel biT klz buldum,
Ala-dag'a c;;lkallm!
Altl siiri.i atl si.irelim!
SanTageriye giidelim!
Bu tarafa getirelim!
Eline biT sora verip
koyunlan giitti.irelim!
ana act c;;ektirelim!
Belki oci.imii allnm!
Eyersiz ata bineyim!
Kadmslz bekar kalaYlm'
Gnu sarmaktansakuruyaYlm!
Gnu almadan kuruyaYlm!
Porsuk odi.i vaT mt sende,
ba§ka biT ilac;;ey Temir Han?
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i 85

3cwn 6epw~ep! Iyine esip loeriner! Ezip i~irne doktin!

TblIllblHa 3CWn cYpTy~ep! TI~ma esip siirtiiner! Ezip dl~lrna stirtin!
ApaKblra 6aJI KoIllyn Araklga b:ll ko~up Raklya bal karl~tmp
aHbl J1qeMWH, 6epw~ep! am iyernin, beriner! onu i~eyirn, verin!
Kapa 6eT caa Kbm6acaM! Kara bet Solakllbasarn! Sana gosteririrn kahpe!
1370 )KJ1HpMe qOPOM, aTKa MWH! Ciyrme ya'forn,atka rnin! Yirmi yigidirn ata binin!
)KaKbm-6aH~bIH )KbmKblCblH Cakip-baydm cllklsln Caklp-bay'm atlanm
MblMa aJIbm Kenw~ep! rnmda allp keliner! allp buraya getirin!
)KJ1HpMe QOPOM, aTTaHbm Yirrni yigidirn, ata binin!
Ciyrme yarorn, attamp
TeMwp-KaMblH )KblnKblCblH Ternir-kandm cllklsm Ternir Han'ln atlannl
1375 MblMa aJIbm Kenw~ep! rnmda allp keliner! allp buraya getirin!
KblCblH ~onbl caKTaraH KIsm doll saktagan Klzlm dolu yeti§tiren,
3nAJ1~cynyy ~ereHW eldifi sulull degeni ilin en gtizel dedigi,
3n )Ke~rJ1CJ1C~onbl 3KeH: el cefigisis doll eken: ilin onu yenernedig,i
KaJIK cynyy ~ereHW kalk suluu degeni halkm en gtizel dedigi,
1380 KaJIK )Ke~mcwc ~onbl 3KeHr kalk cengisis doll eken!' halkm yenernedigi bir klzrnl~.
'TOKTaH TypryH, MaHaC-KaHr 'Toktay turgun, Manas-kan!' Biraz sablrll dur, Manas Han!"
KaHH 3Hecw QaKblpaT, kayn enesi yaklrat, Kaym anasl ~oyle hayklrdl:
'3KW Tynnap 6aJIaCbl 'Eki tulpai" balasl "iki atm has tayml
6J1p aKblpra 6aHnan KoIOncy~, bir akirga baylap koyupsun, bir tek kazlga baglattln,
1385 )KeMWH 6wpre CaJIbm KoIOncy~, cernin bir!:e salip koyupsun, yernlerini bir araya koydun,
aKblpblH aMan QanQbm akirm aydap yapylp biri kazlkta tepinirse
6ypee MaHbln 6on6ocYH! biiroo rnaYlpbolbosun! obtirti rahatslz olrnaz rnl?
3KW IlIYMKap 6anaCblH Eki ~urnkar balasm iki sungur yavrusunu,
6wp TeIlleKKe KoIOncy~, bir to~okk5 koyupsun, bir ttinege baglarnl~sm
1390 )KeM TaJIaIllbm KaJI6aCb1H, cern tala~l]pkalbasln, yern i~in kavga etrnezler rni?
6ypee MaHbm 6on6ocYH! biiroo rnaYlpbolbosun! Her biri rahatslz olrnaz rnI?
KaH 6aJIaCbl KaHbIKeH, Kan balasJKamkey, Kamkey ey han klZI,
KaHblKeH aAaM KaHTeCJ1~? Kamkey adarn kantesin? Soyle ne eyledin sen?
EeK 6aJIaCbl 3pKecw~, Bek balasl erkesin, Nazll btiytirnti~ bey klZI,
1395 3pKenWKTW aHTacbI~!' erkelikti a~{taslfi!' nazll bir ~ocuk gibi konu~ sen.
KaHblKeH KbIC aHTaT ~eHT: Kamkey kls aytat deyt: Kamkey ~oyle dedi:
'Ka~KbmAaraH WT, KaKna! 'Kanklldagan it, kakpa! "KlrnIldarna it, kalkrna!
Ka~Kbm~a6aH YIlIYK )KaT! Kankildab;ay ii~iik cat! Klrnlldarna rahatdur!
MeH aAaM KeCKe wneHwH, Men adam kosko ileyin, Adarnlrn ylizline bakaYIrn
1400 KaH MaHaCTb16MneHwH! kay Mana~;tlbileyin! hangi Manas'tlr bileyirn!
CeH TeMwp-KaH 6onryna, Sen Ternir-kan bolgula, Sen Ternir Han olall
~eneTy~re ToIOncYH, dolotiingo toyupsun, devlet ile doyrnu~sun,
)KbmKbl 6aKKaH KynYMYH cllkl bakkan kulundun slirlinebakan kulunun kolenin
aTblH "MaHac" KoIOncy~, atm "Man,is" koyupsun, adlm Manas koyrnu~sun,
1405 ap ~YHee~re ToIOncy~, ar diinoon:go toyupsun, sen dlinyaya doyrnu~sun,
TeeHY 6aKKaH KynYMYH toonii bak]cankulundun deve <;:obam kolenin
aTblH "MaHac" KoIOncy~, atln "Man,is" koyupsun, adlm Manas koyrnu~sun,
Kapa-~eeHY~ yyny KapT MaHac, Kara-dooniin uulu Kart Manas, Kara-doo'ntin oglu kart Manas,
on MaHaCTbl 6Mn6eHMMH!' 01Manastl[ bilbeyrnin!' bu Manas'I ben bilrniyorurn."
141 0 qbIHp~bl-6aH~bIH 4blH MaHac,
<;Iyrdl-baydm c;mManas. ~IYlrdl-baY'In oglu asl! Manas
)KaKbmTblH yyny )Kaw MaHac, Caklptln uulu ca~ Manas. Caklp'ln oglu gen<;:Manas'ln
OHY~ MQMH~e )KOO caHraH!- onun iyinde coo saygan!- listtine dli~rnan saldI!
OpQYH )KypTKa 6aw 6onroH, orc;uncurtka ba~ bolgon, Yurdurnun ba~1alan bu.
anTblH~aH KypaK KyparaH, altmdan klIrak kuragan, altm ortliler i~leyen
1415 "AK-na~blwa" ~ereH~eH,
"Ak-padl~a" degenden, Ak-padl~a'yagiderek
aHaH 6apbm Ke~ew cyparaH- anan barlp kene~suragan- ondan aglitter isteyen
KaparaH HaH3a 4aHpblAbl (?), karagay nayzayayrldl (?), rnlzrak savunan Manas'I,
MaHacTblH Ke6MH KaTblH KaHpbmAbl! Manastm !cebinkatm kayrlldl! bir kadm <;:lklPreddetti!
86
KbIpK tJOpOTYH HtJHHAeaTTaHAbI,
1420 )KHiipMa tJopo TeMHp-KaHAblH
)KbinKbICblH anbIll KenAH,
)KJ1HpMatJopo )I(aKbIll-KaHAbIH
)KbInKbICbIH anbIll KenAH.
3KH )KarbI Aaiipa K9n,
14253KH )Kony 6ap 3KeH,
)KbInKblHbI KHHpHn canAbI AeHT,
)KaTTbI YKTan KanAbI AeHT.
Ta~ra MaKyn OHrOHrOHCO~,
anTbIMbIW TaHan aK tJaTbIp
1430 aT 6YYHa tJbIAa6aH
aCMaHra tJbIrbIll 6apaT AeiiT!
'EaTbIp MaHac, KaHTe6HC?
A11TbIMbIW TaHan aK tJaTbIp
aT 6YYHa tJbIAa6aH
1435 aCMaHra tJbIKKaHaK tJaTbIp!'
oAK TaW-MHHeH 6aCTbIpbIll KOH!
8K99A9H 9K99 6ony~ap, tJOpOM,
9K99 6apap 6Hp 633 COIO~ap, tJOpOM,
MaHAbI TYypan TOIO~ap, tJOpOM!
1440 AWTaH 6HP Ke~eUl TYTYn6aHT,
TOKTOH6Hp Ke~eUl KYTyn6aiiT!
)I(orop )KaKTa Kapa TYY,
TeMHp-KaH TYY Typ6aH6bI?
T9M9H )KaKTa KbI3bIn TYY
1445 )I(aKbIll-KaH TYYTYp6aH6bI?
K YHAYH MYPAY mreHAe,
HoonaHAaH KbInraH aK K9H9K
)Ken6ereH )KaMbIHbIll
6acbIll A9~r9 tJbIraHH!
1450 )I(aKbln-MHHeH TeMHp-KaH
)Ka~rbIC yynra 6aT'an6ac,
Maa )Ka~rbIC OK, tJbIpra (?), aT'an6ac,
6apaHAbIH ory aT'an6ac,
KapaHbIH ory aT'an6ac,
1455 )I(aKblnTbI~ 3nHH MeH caSIMbIH!'
Ana-TooAaH AnMaM6eT,
aKbIJIAYYTYyraH A)KbI6aH,
3nHM, CeHHT, 3KH YYJI
Kapa~bIAarbl 6acKaH
14 6 0 KapcaKTbIH J1CJ1H )Ka~bIn6ac
KaMaH. )I(oHnyp. 3KJ1yyn-
O-Aa tJbIKTbI aTTaHbln,
CepeK-MHHeH CbIpraK
O-Aa tJbIKTbI aTTaHbln!
1465 KblpK tJopo 3~ )KaMaHbl Ta3-6aHMaT
rope. cyycaraHAa
TYUle KanbIn tJaH KaHHaT,
aJIAbIHAaaTKa MHHAJ1AeHT.
A)KbI6aHnan THHAHAeHT,
1470 AnMaM6eTTen TJ1HAHAeHT,
)I(aKbln-KaHAbIH KonYH caHAbl!
TeMJ1p-KaHAbI THHAHAeHT.
MANASDEiSTANI
KIrk ~oro tUni~inde attandl,
ciyrma ~oro Temir-kandm
cllklsm allp ~:eldi,
ciyrma ~oro Caklp-kandm
cllklsm allp ~:eldi.
Eki cagl dayr,llkol,
eki colu bar eken,
cllklm kiyrip saldl deyt,
cattI uktap kaldl deyt.
Tafiga makul oygongon sofi,
aItIml§ tanap ak ~atIr
at buuna ~Idabay
asmanga~Iglp baratdeyt!
'BatIr Manas,kantebis?
AltIffil§ tanap ak ~atIr
at buuna ~Idabay
asmanga~Ikkan ak ~atIr!'
,Ak ta§-minelllbastInp koy!
Okoooon oko,o bolufiar, ~orom,
okoo barar bir bee soyufiar, ~orom, ikiniz gidip bir klsrak kesin yigitlerim,
maydl tuurap toyufiar, ~orom!
A§tan bir keiie§ tutulbayt,
tokton bir keiie§ kutulbayt!
Cogar cakta ~~aratuu,
Temir-kan tuu turbaybl?
Tomon cakta klzll tuu
Caklp-kan tuu turbaybl?
Kiindun murdu tigende,
noolandankIlgan ak konok
celbegey camlmp
baslp dofigo ~:Jgayn!
Caklp-minen Temir-kan
cafigls uulga Ii>at'albas,
maa cafigls ok, ~Irga (?), at'albas, tUfekten tek bir kur§unu
barandmogu at'albas,
karamn ogu at'albas,
CaklptIfi elin men sayamln!'
Ala-tooday Almamret,
akllduu tuugan Aclbay,
Elim, Seyit, t~ki uul
karafildagl bru;kan
karsaktIn isin cafillbas
Kaman, Coypur, eki uul-
o-da ~lktI att2nlp,
Serek-minen Slrgak
o-da ~lktI attanlp!
KIrk ~oro efi c;amamTaz-baymat Kirk yigidin en fenasl Taz-baymat
toro suusaganda
tu§o kallp ~ay kaynat,
aldlnda atka mindi deyt.
Aclbaylap tiydi deyt,
Almambettep tiydi deyt,
Caklp-kandm kolun saydl!
Temir-kandl tiydi deyt,
KIrk yigit gece ata hindi,
yirmi yigit ~olden Temir Han'ln
atlanm allp geldi.
Yirmi yigit Caklp Han'ln
atlanm allp geldi.
lki tarafl ~evre gol,
iki tarafta iki yol,
atlarl yollara silrdiller,
yatIp uykuya daldllar.
sabaholup gun dogunca
altffil§ at dolusuak ~adlr
at kokusuna dayanamaYlp
~adlr gage fIriadl!
"Bahadlr Manas, §imdi biz ne yapallm?
Altml§ ipli ak ~adlr
at bugusunadayanamadl
ak ~adIrhavaya fIrladl!"
"Ak ta§laria bastInn!
lkiniz birlikte, yigitlerim,
karmmzl doyurun. yigitlerim!
A~ karnma gorU§tilmez,
iyi fikirler toktan dogar!
-5ua§agldakikara tug
Temir Han'ln tugu degil mi?
-5uyamndaki klzll tug
Caklp Han'm tugu degil mi?
Giine§ ooyle parlarken
beyaz keten gomlegimi
omzuma ataYlm ben,
§u tepeye ~lkaYlm ben!
Caklp Han ile Temir Han
bir tek oglu slkl§tlrmaz,
iizerime atamazlar,
kara, ate~silahlmla
Caklp'ln halklm vuraYlm."
Kaplan dogan Almambet
aklill dogan Aclbay,
Elim'le Seyit, bu iki geA~
karanllk gecedebile
bozklr tilkisinin izini bulan bu
Kaman, Coy pur, iki gen~ de
ata binip yola ~lktl,
Serek ile Slrgak da
ata binip yola ~Iktl!
efendisi susaYlnca
attan inip ~aYI kaynattl,
~imdi 0 da ata bindi.
Aclbay nidaslyla hiicum etti,
Aymambet nidaslyla hiicum etti,
Caklp Han'ln ordusunu dizdi!
Temir Han'a hticum etti,
 MANAS'INEVLENMESt, 6]~UMU VB YENtDEN DtRtLt~t
6apblH caHbm ~bl AeHT!
)KaKbll1 YYJIbl6y MaHac
1475 DUP KaHblKeH Ael1 )J(YPYI1
TeMup-KaHAbIH 3JIUHAe
KaHblKeMu TapTbll1 aJIraJIbl.
MaHaCKa TapTyY KblJIraJIbl,
Kapa aJIaMaH,KeH Te)J(UK
1480 'KaCTbl aJIaMblH!' Ael1 )J(yrYPAY.
KaHblKeH KUHMUHKUHUHAU,
Kel1 qoryJIYI1 KeJIreHco~, . kop ~ogulup kelgen son,
KaHblKeH KOp 60JIOpYH 6UJIAUAeHT.
)KoproAoH TaJIAal160c MUHAU,
1485 6YJIraHAaH TaJlAal1TOH KUHAU,
apaKblAaH T~an aUJUUJTU.
AHbll1-KaHAblH KblCbl 3KeH,
AJITbIHaMaH 3)J(ecUH
AJIMaM6e-r aTKa MUHrHCTH.
1490 Kapa~blAa )J(OJITaI1KaH
aHrblp )J(aaK,Kapa TUJI,
cYYJIe~KY TYyraH A:JKbl6aH
aa 6up KblC aTKapbll1,
I; MaHaCTblH KblpK QOpocy
1495 KblpK KblC aTKapbl11aJIAbl.
TeMup-KaHAbIH KblCbl KaHblKeH
KblpK qoporo aHTTbl AeHT:
'TOKTO, TOKTO, KblpK qOpo!
CeH Kapa Aa MeH Tepe!-
1500 )KaKaMa KOJI~ TUHp6e!
KblpK Qoporo KblpK KblC
MeH aJIbll1 l1apaMblH, KaHbIKeH,
e3YM TapTYY 60JIOMYH,
e3YM 3n 6onYl1 KeneMUH!
1505 KblpK KbIC-MeH aTTaHbm,
qblrbll1 KenAU KaHbIKeH.
Kapa KeCTYY KapT MaHac,
Kal1blC )J(epAeH KepAY AeHT,
KblpK qoporo aHTTbl AeHT:
1510 'Kapa 6eT Kene )J(aTl1aH6bl?
KblpKTaH KblpK KblC anbln Tblp,
aJIbll1 Kene )J(aTbll1Tblp!
Kal1b1c )J(epAeHQblrbl~ap,
on)J(onol1 aJIbll1Kenu~ep!
1515 KblpK YH THrUI1 KOIOI1TYP,
KblpK TeUJeKTY Canbll1 TYp!
AprblMaK OOCblH)J(aSinbl!
DHPHAeH Kblnbln KapMaHnbl!
tat A q 6uneKTeH aJIaJIbl!
1520 AT KeTYHe CaJIaJIbl!
on)J(Q-)J(eCHpKblnaJIbl!
3pKenereH KaHblKeH
3MU KeeHY OOpbICbIH!
:tti 3MU KeTY-apKara
1525 )J(aHAaKaTKa )J(OOpbICbIH!
3pKenereH KaHblKeH
bann saYlpaldl deyt!
Caklp uulll bu Manas
Bir Kamkey dep curiip
Temir-kandm elinde
Kanlkeydi tartlp algall.
.Manaska tartuu kllgall,
kara alaman,koy Tecik
'Kastl alamtn!' depcugurdu.
Kamkey kiymin kiyindi,
Kamkey ik.orbolorun bildi deyt.
Corgodoll taldap bos mindi,
bulgandallltaldap ton kiydi,
arakIdan !taldapa§i§ti.
AYlp-kandm kISI eken,
Altinayd21Yecesin
Almambc~tatka mingisti.
Karanlda col tapkan
ayglr caak, kara til,
suulonku tuugan Aclbay
aa bir kls atkanp,
Manastln kIrk ~orosu
kIrk klS actkarlpaldl.
Temir-kandln klSI Kamkey
kirk ~orogo ayttl deyt:
'Tokto, tokto, kirk ~oro!
Sell kara da men tor6!-
Cakama kolun tiyrbe!
Kirk ~orogo kirk kls
men allp paramln, Kamkey,
ozum tartuu bolomun,
ozum el bolup kelemin!
Kirk kls-men attamp,
~Iglp kel,:ii Kamkey.
Kara kostuu kart Manas,
kapls cei1:ienkordu deyt,
kirk ~orogo ayttl deyt:
'Kara bel~kele catpaybl?
Klrktan lurk klS allp tlr,
allp kele catlp tlr!
Kapls cerden~Iglnar,
olcolop allp keliner!
Kirk uy tigip koyup tur,
kirk to§clktu sallp tur!
Arglmak oosmcayall!
Biridey lullp kannayll!
A~ bilekten alall!
At koturlo salall!
olco-cesiir kllall!
ErkelegenKamkey
emi koollu oorlSln!
Emi kotii-arkaga
caydak atka coorlsm!
Erkelegen Kanlkey
87
hepsini de yere serdi!
Caklp'ln oglu Manas
"Ey Kamkey" diye yiiruyiip
Temir Han'ln yurduna gitti.
Kamkey'i alarak
Manas'a getirmek iyin
biiilln Tacikler
klzl almaga gittiler.
Kamkey giyiniyordu
bunlar hiicum ettigi zaman,
klz felaketi sezdi.
Seyme biT yiiruge hindi,
ipek elbiseler giydi,
yemek iyin rakl seyti.
AYlp Han'ln biT klzl yardl,
Alunay bu, biiyiik yegen
Almambet onu atlna aldl.
Karanllkta yolu bulan
bu ayglr yanak, kara dil
hatip dogan Aclbay da
atma biT klz bindirdi,
Manas'ln kirk yigidi de
atlanna kirk ktz aldl.
Temir Han'm klzi Kamkey
kirk yigide ~oyle dedi:
"Durun, durun, kirk yigit!
Siz hakllsmlz hen han klZI!
Yakamdan tutturmam size!
Klrklmza kirk tane klZ
getirdim hen Kamkey,
size kendim hediye ettim,
bense sulh elyisi geldim."
Kirk klZ ile ata binip,
Kamkey ylkageldi.
Kara gozlii Manas bunu
ta uzaklardan gormii~ill.
Kirk yigidine dedi ki:
"Gelen ~ukahpe degil mi?
Kirk tane klZ seymi~de bak
bize dogru getiriyor!
Ta buradan iistiine ko~un,
esir edin getirin!
Kirk tane yadlr kurun,
iyine kirk do~ek serin!
Aun agzlm Ylrtallm
onlan her birden tutallm!
ince bileklerinden tutarak
aumlZln arkaslna atallm!
Hepsini esir kllallm!
a ~lmank Kamkey'in
~imdi gonlii daralsln!
Arkalarl ile altlarl
at iistiinde yara olsun!
~lmarlk Kamkey'in
 88
3MH TYWCYH3CHHe!'
8Ae canbln KelTH AeUT,
blnAHU canbln KelTH AeUT,
1530 KaHblKeU MaHacKa )!(anbIHaT:
'KerypqKeH ywca, )!(YHYHKec!
Kapa 6eT Ken cyynece, THnHH Kec!'
CarblcKaH ymca, )!(YHYHKec!
Kapa 6eT Ken cyynece, mnHH KeCr
1535 Ey MaHac cyynellTYp:
'CarblcKaH yqyn capaura TYWTY-
caHaCblC6au6aK, Her' oUro TYwTY?
KerypqKeH yqyn KeK yUre TYWTY-
Ke~ynqeK 6aU6aK, Her'
oUro TYWTY?'
1540 3MH anAblHaH 6apAbl AeUT,
KblpK yUre TYWTY AeuT.
AnMaM6eTrHH TYwKeH yuy
KeKypery KeHeKTeu,
KeTY TaMbip 6HneKTau
1545 Kapa KblC onTYpaT,
yu KyuMynqaK Cap'ana,
yapa 6onAY AnMaM6eT.
'AnMaM6eT )!(aKWbl KblC )!(OKno?
TaJI,nan anblll KenH~epr
1550 TeMHp-KaHAbIH KblCbl KaHblKeu
6apAbI~ AnTblHauAblH KaWblHa:
'CeHHH aTa~ AUblll-KaH,
MeHHHaTaM TeMHp-KaH
eKenecy 6HP TYyraH-
1555 aK qblparbl~ CaJICa~qbl!
Ky6ynraHbl~ KOUCO~qy!
YwTeH qaqbl~ epce~qy!
Kbl3bln qblpaUbl~ Hyp6eTY~
AnMaM6eT KepCeqy!
15600n AnMaM6eTauKblpca,
Kapan TYPyn HT 6aKnauT,
KaqblpCa, )!(OOCbl6eT naKnauT,
yu KyuMynqaK Cap'ana
YPYAaH KynYK oonAY AeuT!
1565 KeK-ana caKan MeMH-6aH
MaHac KapwbI enAY AeuT!
qbl~ra 60IO~ QblraprblH, 3)!(eM,
qH~rHn 6em~ KeprecKYH, 3)!(eM!'
'qbl~ra 60IOM qblrap6aHMblH,
1570 QH~rnn 6eTHM KeprecneHMYH!
Ey KynYMY MeH qaHCaM,
6y Kyny~ MeHH
qaHaT, KaHTeUH?'
'MaHaCTblH e3YHeH eAe 3P AeHT,
Keqy qanraH AnMaM6eT,
1575 Ke~ew auTKaH AnMaM6eT,
Ken cyynereH AnMaM6eT!
O~ )!(arblHAa )!(OPO )!(OK,
AnMaM6eT 6eneK cyynen qOPO )!(OK!'
I
MANAS DES:TANI
emi tii§siin esine!'
ado sallp ketti deyt,
!ldiy sallp ketti deyt,
Kamkey Manlli:ka calmat:
'Kogtir~kon u§sa,ciintin kes!
Kara bet kop siiiiloso, tilin kes!'
Saglskan u§sa, ciiniin kes!
Kara bet kop siiilloso, tilin kes!'
Bu Manas siiillijptiir:
'Saglskan u~up sarayga w§tii-
sanaSlSbaybak, neg' oygo w§tii?
Kogtir~kon u~up kok tiygo w§w-
kofiill~ok bayba.k,neg'
oygo w§w?'
Emi aIdmanbard! deyt,
kIrk tiygo w§w deyt.
Almambettin tii§ken tiyii
kokiirogti konoktoy,
kow tamlr bile~:tay
kara kls olturat,
uy kuymul~ak Sar'ala,
tiara boldu Almambet.
,Almambet cak~flkls cokpo?
Taldap allp keliiier!'
Temir-kandm klsl Kamkey
bardlfi Altmaydm ka§ma:
'Senin atafi AYlp-kan,
menin atam Temir-kan
okolosti bir tuug;an-
ak ~Iraglfi salsaii~l!
Kubulgamii koysofi~u!
U§ton ~a~1fiorsclii~ii!
Klzll ~uaylfi ntirbotiiii
Almambet kors6,~ti!
01 Almambet aykusa,
karap turup it bakpayt,
ka~usa,COOSI bet pakpayt,
uy kuymul~ak S,u' ala
urudan kiiliik boldii deyt!
Kok-ala sakal Mc~ndi-bay
Manas kar§l oldii deyt!
C;lfigaboyun ~lgargm, ecem,
~ifigil betifi korgoskiin, ecem!'
'C;liiga boyum ~Igarbaymm,
~ingil betim kor!~ospoymiin!
Bu kulufidu men ~ansam,
bu kulufi meni
~anat,kanteyn?'
'Manastln oztinOrtodo er deyt,
ke~iiii ~algan Alrrtambet,
kefie§aytkan Alrl1ambet,
kop siiillogon AI mambet!
Oii cagmda cora .::ok, Sag yamnda yolda§ yoktur,
Almambet bolok siiiilop ~oro co~:!' Almambet gibi yigit yoktur!"
0 zaman akll ba§lna gelsin!"
Onlarla daga firladl,
sonra vadilere at saldl,
Kamkey Manas'a yalvardl:
"Gtivercin ka~arsattiytinti kes!
Kahpe ~ok soylerse dilini kes!
Saksaganu~arsa ttiytinti kes!
Kahpe ~ok soylerse dilini kes!"
Manas da ana dedi ki:
"Saksagan u~up saraya kondu,
akllslz kadln uslandl ml?
Gtivercin u~arak saraya kondu,
aklm ba§mageldi
mi budala?"
Daha ileri firlaYlp
kirk ~adlra geldi Manas.
Almambet'in ~admna
memeleri kava gibi,
gotti kok gibi
kara bir klz oturmu§tu.
Oktiz kuyruklu San-ala'slyJa
Almambet §a§lp kalml§tl.
"Almambetgtizel klz ml yak!
Bir tane al da gel!"
Temir Han'm klZI Kanlkey
Altmay'm yamna gitti:
" AYlp Han senin babandlr,
Temir Han da benim babam.
tkimiz de han kIZIYIZ.
Ak ~ehrenia~sana!
bu degi§iklikten vazge<.:!
Sa~lm ti~ orgti yap!
~ehreni, pembe ytizilnti
gelince Almambet gorstin!
Er Almambet hayklnrsa,
kopek yukan bakamaz.
k~an dti§man da bakamaz,
Kuyruk kIll bol San-ala ile 0
hlrslzdan ko~u atl aldl!
Klr sakalll Mendi-bay'sa
Manas'la vuru§urkenoldil!
Gilzel boyunu goster, karde~,
ana gtizel ytizilnli gaster, karde~.
"ana boyumu gostermcm,
gtizel ytiztimti gostermem.
bu koleni hen kil~timsesem
bu kolen beni kil~ilmser,
hen ne yapaYlm?"
"0 Manas'tandaha erdir,
ge~itler ge~erAlmambet.
aglitter verir Almambet,
~ok sozler sayler Almambet!
 MANAS'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i
Te~ aTaHblH 6anacbl,
1580 TeMJtrnHe KeHeMYH,
KeMJtrnHe 6on6ouMYH!
KeqKe Man 60nrOHAO,
6e caall 60nrOHAO,
"Ee arblTa KOU!" AepCJt~,
1585 MeH Te~ aTaHblH 6anacbl
Te~JtCTeU60lOM qaUbllI anap,
on )f(epJtHe KeH6eUMYH,
KeHOOUMYH-Ae6on6oUMYH!
")KeneAeH 633 caa!" Aece~,
1590 "KomoKTOH KOUAYcaa!" Aece~,
yure MeuMeH KenreMe,
"Kooll KblMblC KYU!" Aece~,
"AllbllI KenJtII CYH!" Aece~,
on )f(epJtHe 6on6ouMYH!
1595 AllAbl, 3)f(eKeM, Typa TYp!
AllTblHAaH JtuMeK 6ypauMblH,
e3YM )f(eCTeMHeHMaHaCTaH
aHAaHKe~elli cypauMblH!'
'KourYH, 6ana, cypa6a!
1600)KaKlliblnblrbl KapMaca,
)f(aKllibl YUYT (?) Kell auTap:
)f(aMaHAblrbl KapMaca,
)KaMaH KYT Kell auTap-
aHAa KeeHY~ Kan6acblH!
1605 Au AllTblHau, KOUCO~qbl!
)KaKllibl Ke6Jt~ CanCa~qbl!
)KapKbllI-)KaUHan TYpca~qbl!
CYKcYPAau MOUHY~cYHanTbllI,
cYYAau 6eTJt~ Kbl3apTbllI,
161 0 6ana KaCTau 6apKblnAalI,
anTblH TOHAOU)KapKblHAan
AllMaM6eTKe KepYHrYH!
KOHOK KenJtn KenreHAe,
"Koon KblMblC KOU!" AeceM,
1615 ")KeneAeH 633 caa!" AeceM,
"KOlliOKTOH KOUAYcaa!"
"Ken KblMblC KYW!" AeceM,
MeH, 3)KeKeM, KaHblKew
Te6eHY aqblK-KeK ypCYII,
1620TellJTYKTY )Kep ypCYII!
YIlJTeH qaqbl~ epYHqy!
AllMaM6eTKe qbIHbl~-
MHHeHKepYllql1!'
'AWAaw )KapKbln KepYlleMYII,
KYIIAew )KapKbln KepYHeMYH!-
1625 Tan bill KancblH AnMaM6eT,
TaMallbln KOIlCYII AJ1MaM6eT!'
AWbrn-KaH-MJtHellTeMl1p-Kall
3MI1 6awnblK TanallJbln
6ynAY )KHWrall 3Ke1lAe,
163 () 3p MallacKa KblC 6eprell,
31lJTHn 3KeH MeMH-6aw.
~
'Tefl atamn balasl,
tefldigine }~onomtin,
kendigine bolboymun!
Kec;kemal bolgondo,
be saapboilgondo,
"Be aglta koy!" dersifl,
men tefl at;mln balasl
teflistey boyum c;aYIPalar,
01 cerine kionboymtin,
konbOymtilll-debolboymun!
"Celeden bi~ saa!" desefl,
"Ko§okton koydu saa!" desefl,
tiygo meymen kelgende,
"Koop klmls kuy!" desefl,
"Ailp kelip sun!" desefl,
01cerine bolboymun!
Aldl, ecekem,tufa tur!
Altmdan iymek buraymln,
oztim cestemnenManastan
andankefle~suraymm!'
'Koygun, bala,suraba!
Cak§lilgl k;armasa,
cak§1tiytit (:?)kep aytar:
camandlgl karmasa,
caman kilt kep aytar-
anda koontifl kalbasm!
Ay Altlnay, koysoflC;l!
Cak§1kebiii salsaflC;l!
Carklp-caynap tursaflC;l!
Suksurday moynufl sunaltlp,
suuday betifi klzartlp,
bala kastay barklldap,
altm tondoy carkmdap
Almambetke kortingtin!
Konok kelip kelgende,
"Koop klml.s koy!" desem,
"Celeden bet:saa!" desem,
"Ko§okton koydu saa!"
"Kop klmls kuy!" desem,
men, ecekem, Kamkey
tobOntiaC;lk-kok ursun,
to§ttiktti cer ursun!
U§ton c;aC;lfl
ortinc;ti!
Almambetke C;lmfl-
minf:n kortinc;i!'
,Ayday car~~lpkortinomtin,
kiindey carklp koriinomiin!-
Tallp kalsln Almambet,
taiidamp kolpsunAlmambet!'
AYlp-kan-minen Temir-kan
emi bayllk 1:ala~lp
buldu ciygan ekende,
Er Manaska kls bergen,
E~tip eken ~,1efldi:.bay.
89
"Denk babalar ~ocuguyuz,
§imdi de denk olmallYlz.
Senden a§aglkalamam!
Ak§am olup siirii doniince
kIsraklardan slit akarken,
kIsraklarl aglla koy dersin.
Ben denk babamn evladlYlm
deniz gibi boyum ~alkamyor,
bu, benim ho§uma gitmiyor,
artlk bunu istemiyorum,
kIsraklarl sag dersen,
koyunlarl sag dersen,
eve mihman geldigi vakit
kalk da klmlz koy dersen,
getir bize silt dersen,
nasII memnun olurum hen?
Sevgili karde§im dur.
Altm kiipeyi takaYlm,
gidip eni§tem Manas'a
bir akl1 dam§aYlmben!"
"Blrak, ~ocuk, bir §eysorma!
Er Manas keyifli ise
giizel §eyler sayler sana,
fakat keyifli degilse,
fena sozler sayler sana,
sakm gonliin kalmasln!
Vazg~ bundan, ey Altlnay!
Giizel sozlerini sa~her!
Giizelliginle parllda!
Kugu gibi boynunu bilk de
su gibi §effaf ~ehreni boya,
yavru bir kaz gibi salIn,
altln kuma§ gibi pari Ida,
Almambet'e oyle goriin!
Misafir gelince hen sana
kalk da klmlz ver diyecek olursam
bagll klsragl sag diyecek olursam,
koyunlarl sag diyecek olursam.
kalk da kImlz koy diyecek olursan:
beni, giizel karde§im. Kanlkey'i
tepemi gok ~arpsln,
gogsiimii toprak ~arpsln!
Sa~ml ii~ orgii yap!
Almambet'in kar§lslna i§te
oyle ~Iklver!"
"Ay gibi parlak goriiniiriim.
giin 1§lgl gibi goriiniiriim.
dallp kalsln Almambet,
§a§Irsln kalsln Almambet!"
AYlp Han ile Temir Han
yarl§ edip topladllar.
hazinelerini Ylgdllar.
Er Manas'a klz verirken.
Mendi-bay bunu i~itti.
 90 MANAS DE:STANI

!!!iil
11~",
TeMHp-KaHraKeMH AeHT, T6mir-kanga ]c6ldi d6yt, Kalktl Temir Han'a gitti.
TeMHp-KaHra aHTTbI AeHT: T6mir-kanga :lyttl d6yt: Temir Han'a §oyle dedi:
'KYAaH anCbIH, TeMHp-KaH! 'Kuday algin,T6mir-kan! "Tovbeler olsun, Temir Han,
163 5 KapT aTaCbI )l(aKbillKa Kart atasl Ca}:lpka bu ihtiyar Caklp'a
KapMan KbICbI~ 6ep6eH Kan! karmap klsm b6rbeykal! sakIn klzml verme sen.
Aribill-KaHAbIH 6epreHH AYlp-kandln b6rgeni AYIP Han'm verdigi §ey
caHaTbI caHAaH eTynTYP, sanatl sandall otiiptiir, pek biiyiik bir servettir,
aKqaCbI MH~re )f(eTHnmp, ak~aslmifige c6tiptir, bin akQedende fazladlr.
1640 Keqe ceHHH KbICbI~ KaHbIKeH k~e s6nin kl~:lfi Kamk6y Senin klzm Karukey
MaHaCKa )f(aMaH Ken aHTbill Manaska caman k6p aytlp Manas'a fena sozler dedi.
)f(ypTKa 6Y3YK canAbI Aa, curtka buzuk :;aldl da, 0 da yurdu alt list etti,
6Y3YK-TYmYK KanAbI Aa! buzuk-tii§iik kaldl da! her §ey alt list oldu!
ATKa Komyn apTTbI AeHT, Atka ko§up aJltl d6yt, E§yaYlatlara yiikledi,
1645Teere )f(yryH )f(YKTeAY AeHT, toogo ciigiin (:iiktOdii d6yt, hazineyi de develere.
cyynereH TJtnHH TapTTbI AeHT, siiiilogon tilin tarttl d6yt, Hatip dilleri kopardl,
KOHAOH KOPAYK Tap1TbI Aa!- koydoy korduk tarttl da!- koyun gibi hakaret etti,
enYM6epce~, TeMHp-KaH!' Oliim b6rsefi,T6mir-kan!' Dna oliim ver, Temir Han!"
KYHQynYKTeH TymQynYK Kiin~iiliikton tii§~iiliik Giinlerce QabalaYlp0,
Y3aTKaH KbICbIH KOHAYPYO KOHAY, uzatkan ktSIn kondurup koydu, kIZlru geQirince ele,
1650 KaHTbIn YHYHe QanTbI: kaytlp iiyiino ~aptl: ata binip dondii eve.
'AnTbIMbIm Te anbill Ken!' Aen, 'Altlml§ to allp k61!' d6p, "Altml§ deve getirin,
'OryCYHa anTbIH, KYMym 'Otusuna altln, kiimii§ otuzuna altln, giimii§
)f(YKTen KenHn anbIn Ken! ciiktop k6lip allp k61! yiikleyin getirin,
OryCYHa 6apQa-MHHeH 6anKbIHbI Otusuna bar~;l-minenbalktm otuzuna kadife ipek
1655 )f(YKTen KenHO anbIn Ken! ciiktop k6lip :llip k61! yiikleyin getirin.
EyynYM-MHHeH 6YTaHbi Buulum-mine:n butam Giizel ipek kuma§larla
6yryHa QblnrOO Kblnapra, butuna ~llgo(J,kllarga, ayaklanm ortsiin 0,
aJlTbIH-MHHeH KYMymTY altln-minen kiimii§tii altmlarla giimii§le 0
aTKa TaKa ypapra- atka taka urar'~a-
'" atlanm nallatlversin.
1660aHbI6eneK )f(YKTen Ken! anI bolok ciiktop k61! Gnu ayn yilkle gel!
EepMeT-MHHeH mYPYHY B6rmet-minen §urunu Kadm ba§llgl ile mercanl
6emHe TarbIn anapra- b6tine taglp alarga- yiiziine taklp silslenir 0,
aHbI 6eneK )f(YKTen Ken! am bolok ciiktop k61! bunu aynca yilkleyin.
KeK-ana caKan MeMH-6aH, Kok-ala sakal M6fidi-bay, Ku sakalll Mendi-bay sen
1665 aHTKaH ceCYM KbIfl6aca~, aytkan sosiirnlkllbasaii, dedigimi yapmaz isen,
aHbI )f(YKTen Ken6ecel-\, am ciiktop kelbeseii, bunIan yiikletmez isen
KepYH6erYH Ke3YMe, koriinbogiin I.oziimo, bir daha gorilnme gozilme,
)f(onO6orYH e3YMe!' colobogunoziimo!' sakln sokulma oziime!"
KaHTa 6YTKa canAbl AeHT, Kayta butka saldl deyt, Boyle deyip geri dondil,
1670 anbIn YHYHe 6apAbi AeHT. allp iiyiino bardl deyt. atl evine dogru silrdil.
AHTKaHbIHAaH KblflAbl AeHT: Aytkamnday klldl deyt: Hamn dedigini yaptl.
KeK-ana caKan MeMH-6aH kok-ala sakal Meiidi-bay Klr sakalll Mendi-bay
anTbIH-MHHeH KYMymYH altln-minen kiimii§iin altlnlan gilmil§leri,
aHbI )f(YKTen KenAH AeHT, am ciiktop k6ldi deyt, dedigi gibi yilkledi.
1675 KbI3bln mypy, aK 6epMeT klzll §uru, ak bermet Klrmlzl mercan, ak hotoz
"EeTHHe TarbIn ancbIH!" "Betine taglp alsln!" yilzil silslemek iQindi.
aHbI )f(YKTen KenAH AeHT. am ciiktop keldi deyt. Bunlan deveye yilkletti.
TOKCOH Teere 6yn )f(Y~Ten Tokson toogi> bul ciiktop Doksan hayvan yilkletince
anbiO KenHO )f(YPAY AeHT. allp kelip ciir,jii deyt. kendi de yola dilzilldil.
1680 Ey KanMaKTblH 6epH )f(arbl, Bu Kalmaktln beri cagl, Kalmuk yurdunun beri taraftnda,
EycypMaHAbIH apbl )f(arbl, Busurmandln an cagl, milsliimanlann ate taraftnda,
KeKQe-Ke3-MHHeH KaMal-\-Ke3 Kok~o-koz-rnlinenKamaii-koz KokQo-koz ire Kaman-koz
ypy YHY 6ap 3KeH, urn iiyii bar6ken, iki hlrslzln evi vardl.
ana-KeK caKan MeMH-6aH ala-kok sakal Meiidi-bay Klr sakalll Mendi-bay

~
 MANAS'IN EVLENMESi, aLUM1} VE YENtDEN DtR1Lt~i
1685 Ka6ap6epreH 3KeHAeiiT:
'ApaKbIra 6aJIKYIOn
yy Kowyn qaiiKal\ap!
bY MaHacKa6epeIlH!'
Ka6ap CaJIraH3KeHAeiiT.
1690 Yq-KanKaKTbIHOIOHAa,
YKypqYHYH60IoHAa,
Oii-KaiibIf\AbIH6oIOHAa,
aK qaTbIp~bITHKTHAeiiT,
aTa,MaHac TYWTYAeiiT!
1695 beJlAeHKHIleMCaJI~bIAeiiT,
6eIlceHHllIHnOJrrypAY;
m3eAeH TellleK caIl~bI ~e"T,
m3eIlelllH" OJITypAY.
Yy 3KeHHH6HIl6e~H.
1700 'YKTan KoiioMYH!'~e" xaTTbl.
8eAe 60Il60iiT 6y MaHac!
CepeK-MHHeH 6y CbIpraK
KHiiHKaJIraH3KeHAeiiT.
QOPOHY qaKbIpAbl3p MaHac:
1705 'CYYJIereHY6HpHHcec,
aiirbIp xaaK, WHpHHcec,
aiirbIp xaaK, Kapa mJI
Axbl6aii mpH KaJICaqbl!
)KeIleHYw capbl KepH~eii,
1710 KeK-XaJI Te6eT 6epy~eii
AnMaM6eTKaJICaqbl!
3Il HqHHAe3pMerHM
3JIHM, CeiiHT, 3KHyYIl-
aHblH6HpHKaJICaqbI!
1715 Kapal\blAa Ka6blp-Ky6yp )KyrypreH
KapcaKTbIH HCHHXa}l.bIIl6aC
KaMaH, )Koiinyp, 3KHyYJI-
aHblH6HpHKaJICaqbl!
TYHAery ~y6ype-Ay6ype )KyrypreH
1720 TYJIKYHYH HCHH)Kal\bIIl6ac
TYPCYH,TaiiJIaK,3KHYYIlaHblH
6HpHKaJICaqbI!
aHblH6HpHKaJICaqbl!
K YIlAYPyYIlY QaJI6aiiblM,
QaJI6aii yYJIYAn6aiiblM-
1725 aHblH6HpHKaJICaqbl!
KeKTYH XbIJIAblC6aTblpblM,
CYYHYH KYHAYC 6aTblpblM-
aHblH6HpHKaJIcaqbl!
KblpK qOpoHYH31\)KaMaHii
Ta36aiiMaT,
1730 cyycaraHAaceHTyrne
KaJIbInqaii KaiiHaT!
KOKTYYTOIlyn KaJIraJIbl,
Koii eIlYMY KeJlAH6H?
)KbIJIra TOJIyn)KaTKaJIbl,
)KblIlKbl eJIYMYKeJIAH6H?
1735 KbIpK qOPO6apblH KYAaii aJIblnTblp!
kabar bergenekc~n deyt:
'Araklga bal ku:vup
uu ko§up~aykaiiar!
Bu Manaska bereli!'
Kabar salganek'~ndeyt.
O~-kapkaktln oyunda,
Okilr~ilniln borunda,
Oy-kaYliidm boyunda,
..lk ~atlrdl tikti d,~yt,
ata, Manas tU§tudeyt!
Belden kilem sal.dldeyt,
belseni§ipolturclu;
tizeden to§ok saldl deyt,
tizele§ip olturdu.
Uu ekenin bilb~ii.
'Uktap koyomun!' dep cattl.
0000 bolboyt bu Manas!
Serek-minen bu Slrgak
kiyn kalgan eken deyt.
<::oronu~aktrdl i~r Manas:
'Silillogonil birin sos,
ayglf caak, ~irin sos,
ayglf caak, kara til
Aclbay tiri kalsa~l!
Colonii§ san keridey,
kok-cal tooot boliidey
Almambet kalsaC(I!
EI i~inde ermegilm
Elim, Seyit, eki uul-
amn biri kalsa~l!
Karaiilda kablr-kubur cilgiirgon
karsaktln isin caiulbas
Kaman, Coypur, eki uul-
amn biri kalsa~l!
Tilndogil dilbiiro-<lilbilro cilgiirgon
tiilkiiniin isin caiitlbas
Tiirsiin, Taylak, eki uulamn
biri kalsac(l!
anm biri kalsa~l!
Kiildiir uulu <::albaYlm,
<::albayuulu Alb,aYlm-
amn biri kalsa~l!
Koktiin ctldls batInm,
suunun kundus batmm-
amn biri kalsa~l!
Kirk ~oronunen camam
Tazbaymat,
suusagandasentii§o
kallp ~ay kaynat!
Koktuu tolup kalgall,
koy oliimil keldibi?
Ctlga tolup catk~LII,
ctlkl oliimil keldibi?
Kirk ~oro harm I<~udayallp tlr!
91
bunlara da haberverdi:
"Balli rakl haZlrlaYIn,
i~ine de zehir katm!
Bunu Manas'a verelim."
t§te bu emri vermi§ti.
O~-kapkak vadisinde 0,
Okilr~il suyu borunda,
Oy-kaym'm borunda,
beyaz ~adlflan kurdurdu.
Derken Er Manas gorilndil.
Altlna yilnlii bir kilim saldllar,
bele kadar soyunmu§ oturdu,
dizinin altma bir yastlk dayadIlar,
bir ayagml altlna allp oturdu.
Zehir oldugunu bilmedi.
Uyumaga uzanml§tl,
halsiz dil§tU kalkamadl Manas!
Serek ile Slrgak ise,
daha geride kaIml§tl.
Yigitleri ~aglrdl Er Manas:
Atasmdan hatip dogan
ayglr yanak, keskin sozlii;
ayglr yanak, kara sozlii,
Aclbay diri kalasln!
Yama~taki dag ~aylagl sanki,
klr yeleli erkek kurt sank;,
Almambet sen de diri kal!
Halkm i~inden s~tigim,
Elim ile Seyit, iki yigit,
biriniz hayatta kalsln.
Karanllk gecede ko§up,
bozklr tilkisinin izini bulan,
Kaman, Coypur, iki yigit,
biriniz hayatta kalsln.
Karanllk gecedeko§up
tilki izlerini bulan
Tilrsiin, Taylak, iki yigitten
bir hayatta kalsln,
biriniz hayatta kalsln.
Kiildiir'iln oglu <::albaYlm
<::albay'm oglu AlbaYlm,
biriniz hayatta kalsln.
Goklerin ytldlz erleri,
solann kunduz erleri
biriniz hayatta kalsln.
Kirk yigidin en fenasl,
Taz-baymat,
susaymca attan inip sen
hemen ~ay kaynat!
Biz daha hayatta kalallm!
Koyuna oliim mil geldi?
Burada bir senedaha kalallm.
At silrilsilne oliim mil geldi?
Allah kirk yigidin hepsini allp da
92
KblpK '10pOHYH)[(aMaHbI
CepeK-MHHeH 6y CbIpraK
en6eH KaHTbIll THpy KanbIII TbIP"
MaHaCTbIH KeKypeKTeH
)[(aHbl KeTe'neK.
1740 KbIpK tJopo aHTTbI AeuT:
')KaH caKTap )KepHH auTbIII KeT!
KeTMeHHH Tanra CallTaraH,
31I1erHHKep Top'aTTaH MaKTaraH,
"ATaMbIH Kepy...!" CapT yyny
1 745 aa KJfpceK KaHTeUT?
qaJI.lJ:blp-tJYnAYPcyynereH
THnHH aAaM 6Hn6ereH
KblTaUra KHpceK KaHTei:iT?
)KanllaK Top'aT )KaHnaHraH,
1 750 tJOtJKOHYH caHbIH
KaH)l(blrara 6aiinaHraH
KanMaKKa KHpceK KaHTeuT?
O~KoroH MYPYH, tJY~KYPKec
KantJara KHpceK KaHTeHT?
YpeH 3neK )KOO3Ae,
1755 YpreHIIIKe KHpceK KaHTeUT?'
AHAa auTbI~ 3p MaHac:
'AuTKaHbIMAau KblnbI~ap'
AuTKaH ce3YMHeHtJbIKlla~ap!
YKTacaM, TbIHtJ )KaTblpcbI~!
1760 OpycKa 6apbIII 6aTblpcbI~!
CapTTbIH )KypTYH callbIPAblM-
THnTH aa 6ap6arbIH!
KantJaAbIH )KypTYH KaK'1aTTbIM-
THIITH aa 6ap6arbIH!
1765 KbITauAbIH )KYPTYH KblPAbIM-
aa THIITH 6ap6arblH!
Te)KHKTHH )KypTYH Tep6eHTTHM-
aa THIITH 6ap6arbIH!
AK-llaAbllIla ynyry
1770 aa 6apbIII 6alIl KourYH!-
Te6ecYH an6aw tJatJKouroH,
'1alJbIHan6aH KowroH-AbIp!
ApbI KHpce TowroH-Ablp:
)KapAbl 6apbIn 6aHblraH,
1775 )Kana~atJ 6apbIll KHwHreH,
atJKa 6apbIll TOIOHraH,
apblK 6apbIn ceMHpreH!
He KbrnraHbl 3n 3Ae,
aK'1aCblH6epce, Ken 3Ae.
1780 OPYCTYH )KypTY 600pbl Kep,
OpYCTaH KHpHn )KawanrblH!
AK-KaHra 6apbm am I1'1KI1H!
KHUM tJetJHn 6epH'1H,
OpYCTaH )KaTbln onYT an!
1785 ApaKbI HtJHn 6yy '1bIKCa,
6ynKa 11'11111
cry '1bIKCa,
AnMaM6eTTen KblwrblprblH,
MANAS DESTANI
KIrk c;oronuncamam
Serek-minen bu Sirgak
olboy kantip tirii kallP tIr!'
Manastm k5kiirokton
calli kete'lek.
KIrk c;oro ayttl deyt:
'Can saktar cerin aytlp ket!
Ketmenin taIga saptagan,
e§eginkef t.or'attay maktagan,
"Atafidm k,5rii...!" Sart uulu
aa kirsek.klmteyt?
<::aldIr-c;uldursiiiilogon
tilin adam bilbegen
KItayga kirsek kanteyt?
Calpak Tor'at caylangan,
c;oc;konunsamn
kanc;Igagabaylangan
Kalmakka I.drsekkanteyt?
Ofikogoy rnurun, c;ufikur kos
Kalc;agakilsek kanteyt?
Uron elek coo ede,
Urgon§ko ~~irsekkanteyt?'
Anda aytlfi Er Manas:
.Aytkammday klllfiar!
Aytkan soziimnon C;lkpafiar!
Uktasam, tmc;catirsIfi!
Gruska barlp batIrslfi!
Sarttm curtun sapirdIm-
tipti aa barbagm!
Kalc;admcurtun kakc;attIm-
tipti aa barbagm!
Kitaydm curtun kIrdlm-
aa tipti barlDagm!
Teciktin culrtunterbenttim-
aa tipti barlDagm!
Ak-padl§a Ililugu
aa banp ba~ koygun!-
TobOsiin al.bayc;ac;koygon,
c;ac;malbaykoygon-dlr!
An kirse toygon-dlr:
cardl banp baYlgan,
calafiac;baIlp kiyngen,
ac;kabanp toyungan,
ank banp s:emirgen!
Ne kllgarn ep ede,
akc;aslnberse,kop ede.
Orustun CUtrtuboon ker,
Orustan kilrip cay algm!
Ak-kanga banp a§ic;kin!
Kiym c;ec;ipberic;i,
Orustan catlp olut al!
Araki ic;ip buu C;lksa,
bulka iC;ipsuu C;.lksa,
Almambettep klyglrgln,
kirk yigidin en fenasl
Serek ile §u Sirgak'i
nasII diri blraktl?"
Teninden cam u~tu
Manas'm
Kirk yigit ona dedi ki:
"Cam koruyan yeri soyle,
sogtitten baltaya sap yapan,
e§egi yaglz at gibi metheden
ugursuz Sart ogluna
gidelim mi, ne dersin?
<;aldlr ~uldur konu§an
dilini kimse anlamayan
<;in iline gitsek ne dersin?
Uzak Tor'at'ta oturan
semeredomuz
budu baglayan
Kalmuklara gitsek ne dersin?
Gaga burunlu, ~ukur gozlii
Ka\~alara gitsek ne dersin?
Durmadan kanJicenk olan
Orgen~'e gitsek ne dersin?"
Er Manas 0 zaman dedin ki:
"Ne dersem onu yapm!
Sozlerimden~Ikmaym!
Uyusam da din~ ya§arslmz!
Ruslara muti olun,
hen Sartlarl dagltml§tlm,
sakm oraya gitmeyin!
Kal~alan mahvetmi§tim,
sakm onlara gitmeyin!
<;inlileri mahvetmi~tim,
sakln oraya gitmeyin!
Tacik kavmini ezmi§tim,
o;akmoraya gitmeyin!
Ulu Ak-padl§a'ya hen
gidip ba§lml egmi§tim.
Tepesindesa~1vardlr,
sa~lanm kestirmez 0,
oraya giden doyar,
fakir giden zengin olur,
her ~Iplak giden giyinir,
a~ gidenin kaml doyar,
kuru gidenler yag baglar.
Her §eydehak gozetilir,
para hediye edilir.
Rus milleti pek comerttir,
Rus iline giderseniz
Ak Han ile yemek yiyin,
~Ikanp elbisesini verir.
Rus ilinde ya§aYln.
Rakl i~in, bugu ~Ikar
Erce i~in, su ~Ikar.
Almambet gibi baglnn,
 MANAS'IN EVLENMESt, OI..OMO VE YENtOEN Ot~Lt.}t
Axbl6aHnan KblHrblprblH,
3p MaHaCTan KbIHrblprbIH!'
1790 MaHaCTblH tlblMblHAaH xaHbl
i, KeTrH AeHT,
*' "
tlblH YHYHe KeTrH AeHT.
AK-capaHnan KOi1AyAeHT,
KeK-capaHnan KOHAYAetiT.
Toryc KYHY XaTrbl AeHT,
1795 TOKCOH-AO633 COHAYAetiT:
anTbI KYHY XaTrbl AetiT,
anTblMbIIII 633 cotiAY AetiT.
AnTblHAYY TOHYHTorYCTaH,
3nre XblpTblIlI 6epAH AetiT.
1800 Kaparai1AaH Kanbl~ Ta6blT tlanTblpAbl,
HtlKH XYCYH anTblHAan,
TblIIIKbl XYCYH KYMYIIITen.
MaHaCTbl Ta6blTblHa canAbI AeHT,
capatira cepe KblnAbl AetiT.
1805 AnAbl~bl xepAeH CblCblHeTKep6eH,
YCTY~YKYHAeHKeCYHmtirncneti,
capaHra cepenen KOtiAy AeHT.
KblpK tlOpo aTKa MHHAH AetiT,
)KaKbm-KaHra KenAHAetiT.
1810 KblpK tlOpOHYH xaKIIIblCbl,
Ke~elll aHTKaH AnMaM6eT,
Ken cyynereH An MaM6eT,
)KaKbm-KaHra atiTrbl AeHT:
'TOKCOHTOPy xoproHY
1815 TOKyn anrblH, )KaKbm-KaH!
AnTblMblIlI ana xoproHY
anAbl~a anrblH, )I(aKbm-KaH!
)KemMHIII xetipeH xoproHY
xaHa anrblH, )KaKbln-KaH!
1820 Ke~ TanaCTaH XepHHAeH,
MYHAaH3nH~ KetlKYHtle,
xaKKaH oTy~.etlKYHtle,
MYHAaH3nH~ KetlKYHtle,
olllY XblnKbl TyreHrYHtle.
1825 KapblHblHAbl atlblp6a, )I(aKbln,
HHHHHAHTOCTYp6a,)KaKbln!
)KaMaH KaAblpblH atiTnarblH, )KaKbln!
")Ka~blc MaHac enAY!" Aen. )KaKbln,
KecYHAY tlblrapT Kbln6a, )KaKbln!
1830 EeK 6atina 6enHHAH, )KaKbln,
6eKmKKe canrblH KeeHYHAY,)KaKbln!
CaaAarbl~ cana KyptlaHrblH, )KaKbm!
KblnbltlblHAbl KblSl 6aHnaHrblH, )KaKbln
KaparatiAaH Kapa MynTyry~ aCblHbln
1835 KaTyynyry~ KoH60rYH!
TYlllnaHra 6apbln KaTYY 60nopcy~,
TyyraHra xaKWbl 60nopcy~!
"O06aAaH XblnAblC 6aTyynaH,
)Ka~rbICbIM MaHac enAY!" Aen,
1840 xa6blKnarblH, )KaKbm-KaH!
Aclbaylap klyglrgln,
Er Manas1.ap klyglrgln!'
Manastln Irlmlnday cali
ke1.ti deyt,
c;;miiyiine ketti deyt.
Ak-saraylap koydu deyt,
kok-saraylap koydu deyt.
Togus kiinii calli deyt,
tokson-do bee soydu deyt:
altl kiinii c:attl deyt,
altIml~ bet: soydu deyt.
Altinduu tonun togustan,
elge Clrtl~ berdi deyt.
Karagaydan kalln tablt c;;aptirdl,
iC;;kiciisiin altindap,
tI~kl ciisiin kiimii~top.
Manastl tabitina saldl deyt,
sarayga sere kIldl deyt.
Aldlnl cerden slsm otkorboy,
iistiinii kiinden kosiin tiygispey,
sarayga serelep koydu deyt.
Kirk c;;oroatka mindi deyt,
Caklp-kanj~a keldi deyt.
Kirk c;;oronun cak~lsl,
kene~ aytkan Almambet,
kop siiiilo!:on Almambet,
Caklp-kanj~a ayttl deyt:
'Tokson tOfU corgonu
tokup algIn, Caklp-kan!
Altlml~ alai corgonu
aldlna algm, Cakip-kan!
Cetimi~ ce:yren corgonu
cana algm, Caklp-kan!
Ken TalastlY cerinden,
mundan elin koc;;kiinc;;o,
cakkan otun tic;;kiinc;;o,
mundan elin koc;;kiinc;;o,
o~u cllkl tiigongiin"o.
kanmndl alrlrba, Caklp,
iynindi tosl:urba, Caklp!
Caman kadmn aytpagln, Caklp!
"CanIs Manas oldii!" dep. Caklp,
kosiindii C;;lgartkllba, Caklp!
Bek bayla belindi, Caklp,
bektikke salgln kooniindii. Caklp!
Saadagln gala kurc;;angln, Caklp!
KIII"lndl k!ya baylangln, Caklp
Karagaydan kara multugun aslnlp
katuulugun koybogun!
Tu~panga tlarlp katuu bolorsun.
tuuganga cak~1 bolorsuii!
"Oobadan c:lldlS batuulan,
caiiglslm M[anas oldii!" dep,
cablkpagln, Caklp-kan!
93
Aclbay gibi haykmn,
Er Manas gibi kiikreyin!"
Manas'ln cali
uc;;mu~tu,
asll evine gitmi~ti.
Ak saray gibi bir bina yaptllar,
mavi bir mezar yaptllar,
dokuz giin orada kaldllar,
doksan klsrak kestiler,
altl giin orada kaldllar,
altml~ klsrak kestirip
dokuz kat da altln kum~
bulup halka dagittilar.
<;amdan da bir tabut yaplP
iC;;yiiziinii altin kapladllar
dl~ yiiziinii giimii~ kapladllar.
Tabuta Manasi koydular,
mezan slklca kapadllar.
Yerden nem slzmasm diye,
giine~ de vurmasln diye
saraym ic;;inekoydular.
Kirk yigit atlara binip
Caklp Hanin evine dondiiler.
Kirk yigidin en iyisi
pek aklill Almambet,
giir konu~an Almambet
Cakip Han'a ~oyle dedi:
"Doksan doru yiiriik al da
hepsine eyer vurdur, Cakip Han,
altml~ da alaca yiiriik
oniine kat, sen Caklp Han,
yetmi~ lane de at yiiriik
yanlna ai, sen Caklp Han!
Geni~ Talas ovaslndan
halkln "ekilip goc;;iince,
yanan ocagln soniince,
kavmin buradan go"iince,
at siiriilerin tiikenince,
karmn a" kalmasln, Caklp.
elbisen Ylrtllmasln. Caklp,
acllarlnl soy Ierne, Caklp,
oglun Manas oldii dire
gozlerini "Ikarma Caklp!
Belini slkl bagla, Caklp,
gonliine kuvvet ver, Caklp,
beline okunu bagla. Caklp,
klllclni yanlna as, Caklp.
kara tiifegini de ai, Caklp,
katlllgim blrakma, Caklp,
dii~mana varlp katl 01, Caklp,
akrabana yumu~ak ol!
Varsln gokte YlldlZ batsln
biricik Manaslm oldii dire,
sen kendin batlp gitme. Caklp Han!
94
MaHaCTblH6apnblrblHAaHKaryynaH!'
EaHAblHyyny 6y EaKaH
)KaKbIII-KaHraaH1TblAeHT:
'TyyraHAbl TooAaHKeTeprYH,)KaKbIII,
1845 TYlUIIaHAblKapa KOHAOii
6eKTeprYH,)KaKbIII!
)KaKlUblnap YMeH tlblKIIaii KonOCYH,
)KaMaHAap Kam"HIIcaa )KOnocYH!
OlDY aHTKaHblMa YHYTIIa,)KaKbIII!
EHp TYHAYKTeH KYHHtlKeH,
1850 6up TYTYKTeHcyy HtlKeH,
Mauac-MuHeH6HpKypcaKKa
)KaTbllUKaH,
6upre 3MtleKTeH3MUCKeH,
MaHaCTblHKapblHAalUblKapAblratl
KapblII6onYII Kan6acblH!
1855 3HecH EarAbI-AOOneT 6aii6utle
KeKUnHKTeH KeAeH.I\eII
CapT MalUarblHTep6ecHH!
KaH aTaCbI)KaKbIII-KaH
TOOAaKKYlUTaiiTO~KOHJ\OII
1860 CapT oporYH Op6OCYH!
MaHacbI~enreH 6onco,
AnMaM6eTTeii6aTbip 6ap,
A)Kbl6aiiAaii )KaKlUbl~6ap,
COOPYHtly, Kapa AanbItlbI,
1865 on tlOpO~ Aarbl 6ap.
CeHH~yynY~HYHMaHaCTbIH
anTblMbllUanTbI Man AOCY,
Man AOCYHYH HtlHHAe
KblSlMa1TbIK Kapa-ToKo )KaHAOCY!
1870 AK-60ptlYK aTbI~)KaHAatlbI!
KbIpK qOPOHYH 6ypeeHYTaHAaqbI!
AHKalUaTbl~TaHAaqbI!
KbIpK qOpoHYH)KaKlUbICbIH TaHAatlbI!
KeqKeHA9Tee~y aMacblH!
1875 8pYYAe633~H 6aiinacbIH!
KOHOKKenHIIKOHrOHAO,
Kon KYYlUYPYII aTaCbIH!
YiiYHe TeWeKanqaiiTCbIH(?)!
TepAeH TeweK )KHHAbIp6aH,
1880 Te6eAeH )KHHHTapKaTIIaH,
MaHaCTblH6apAblrbIAaiiKbIn!
MaHaCTblH6apAbIrbIAaHAeep cyp!
l1T arbITblII KYWcanrbIH!
)KoHoHn blnAHH)Kon canrbIH!
1885 "Kblii6a1TYY )Ka~rbIC
MaHac enAY!" Aen,
KbIHHaH6arbIH, )KaKbIn-6aH!
ApaMAblKKa)Kbln6aca~!
EeneKTYrYHKbln6aca~!
TOHAOH 6Hp )!(anal1aqKoH60cnyc!
1890 AqTaH aqKaKbln6aCIIbIC!
EeneKTyrYHKbln6arblH!
MANAS DESTANI
Manastln baJ~llgmday katuulan!'
Baydm uulu bu Bakay
CakIp-kanga ayttl deyt:
'Tuugandl tooday kotorgiin, CakIp, " Akrabam dag gibi yiicelt, Caklp,
Tu§pandl kala koydoy
bokttirgiin, Caklp!
Cak§llar iiydon ~Ikpay kolosun,
camandarkantip saacolosun!
O§u aytkamma unutpa, Caklp!
Bir tiindiikto,n kiln i~ken,
bir tiitlikton suu i~ken,
Manas-minen bir kursakka
catl§l~an,
birge em~ekltenemisken,
Manastln kalmda§1Kardlga~
kanp bolup kalbasm!
Enesi Bagdl-doolot baybi~e
kekiliktey kedefidep
Sart ma§agmterbesin!
Kan atasl Caklp-kan
toodak ku§tay tofikofidop
Sart orogun orbosun!
Manaslfi olgon bolso,
Almambettey batlr bar,
Aclbayday cak§lfi bar,
soorun~u,kara dall~l,
01 ~orofi dagl bar.
Senifi uulufinun Manastm
altlml§ altl rnal dosu,
mal dosununi~inde
klyamattlk I<:ara-tokocan dosu!
Ak-bo~uk a'tlncanda~l!
KIrk ~oronun bliroonti tanda~l!
Ayka§ atln t1mda~l!
KIrk ~oronun cak§lsln tanda~l!
KOc;kondotoofidii aydasln!
Oriido beend:ibaylasm!
Konok kelip kongondo,
kol kuu§urup atasln!
Uyiin6 to§o~~ al~aytsln (?)!
T6rdon to§6k ciydlrbay,
tobOdonciyn tarkatpay,
Manastln ba:rdlgldaykll!
Manastln bal~dlgIdaydoor stir!
It agltlp ku§ salgln!
Conoyllldiy col salgln!
"Klybattuu <:afigls
Man.1Soldii!" dep,
klynanbagln, Caklp-bay!
Aramdlkka <:llbasan!
Boloktiigtin kllbasan!
Tondon bir <:alana~koybospus!
A~tan a~ka I~llbaspls!
B6lokttiglin kllbagln!
Manas'in varllgmdaki gibi katl kal."
Bay'in oglu Er Bakay da
CakIp Han'a §oyle dedi:
dii§mam kara koyunlar
gibi zaptet, Caklp,
yigitleri korkut evde kalsln,
korkanlar kar§ma~Ikmasm!
Bu s6yledigimi unutma, CakIp!
Giine§i yalmz bacadangoren,
suyunu yalmz evinde i~en,
Manas ile bir karmda
yatan,
bir memeden slit emen,
Manas'in karde§iKardlga~
garip olup kalmasm!
Anasl Bagdl-doolot baybi~e
kaya kekligi gibi sekerek
Sart'a ba§aktoplamasm!
Han babaslCakIp Han
toyku§u gibi sallamp
Sartlara ekin bi~mesin!
Manas oldiiyse de
Almambet gibi bir bahadlr var ya,
klymetlin Aclbay var ya,
talancl, soyguncu
yigitlerin de hayatta.
Hem oglundan kaldl sana
altml§ altl mal dostu,
mal dostlarlmn i~inde
klyamete dek Kara-toko can dostu.
Atln Ak-bor~uk'u Janina ai,
kirk yigidin birini se~,
atln Ayka§'i se~,
kIrk yigidin en iyisini se~,
yolda senin deveni stirstin,
mola verince klsraklan baglasln,
konaga misafir gelince
el baglaYlp kar§llasln,
evde do§ekleriyapsln!
Han do§egini kaldlrtma,
halk meclisini dagltma,
Manas'in varlIgmdaki gibi yap!
0 zamanki gibi varlIkl1 ya!ja!
K6pegi saldlrt, ku§unu sal!
Yolunu vadilere ~evir!
Heybetli ManaSlm
6ldii diye
kederlenme, Caklp-bay,
haram i!jleme sen!
Sakln ba!jka ttirlii yapma!
Seni elbisesiz blrakmaYlz biz.
A~llk asIa ~ektirmeyiz!
Sakln ba!jka turlii yapma!
 MANAS 'IN EVLENMES1, OLUMU VE YEN1DEN D1R1Ll~~1
neJIYKTYK KbIJIbIII CbICTama!
AnMaM6elTH MYCTaTlIa!-
")KeJIeHreMe XeJIeK!" AelI,
1895 "ATacbl MYHAaH6eJIeK!" AelI,
Axbl6au KeeHYHcan6arblH!
3JIHM, CeuHT, 3KH YYJI,
aHblH KOOHYHcan6arblH!
KYJIAYPAYH YYJIYHQaJI6aUb1M,
1900 aHblH KOOHYHcan6arbIH!
napblcblHa OOJIOOCO~,
OKOMYCauJIAa KOHOJIY!
naUprblAaU 6oJIOJIY!
MaHaCTblH 6apJIblrblMau XblpRJIbl!
1905 ny AYHeeAe 60JIXOmKOH,
KblRMaTTa KOJIAOmKOH,
AOCOMorOH xaHbl 6HP,
KYAaMaraH MaJIbl 6Jfp,
OOJIocYl\6y, )KaKbllI-6au?'
191 0 MaHaCTblH aTaCbI)KaKbllI-6au,
nauAblH YYJIYHaaUTTbIAeuT:
'MaHac KYHaHTaUAau KYPAambl,
TeJI Ko3YAau TeHJ\eqH,
KeqYHY qaJIca, 6Jfp qaJIAbl~,
1915 amYYHY amca 6Hp allITbl~-
ai1Tyy KaJIAblMaHaCKa!
)KblJIKblHbI KYYca, 6Hp KYYAY~-
qa~bl KaJIAblMaHacKa!
3JIAH qalIca, 6Hp qaIITbl~-
1920Aa~bl KaJIAblMaHaCKa!
MaHaCTblH 6Hp )KypreH KblpK qopo,
KblpKbl 6HPAeU call Tepe,
KblpKbl 6Hp CYYHYH6amblHAa
)KaUJIaraH,
qy6ypaTblII 633 6aUJIaraH,
1925 lJbIHbI CbIPAYYKeCKa, qblH' aRK
qblpMaJITbIII apaKbl cYMypraH,
3pAHHe )KYKa capbl aRK
3~KeHTHII apaKbl cYMypraH!-
AmTbI CYYAau arblCKaH,
1930 alJ-apblrblH )KarbICKaH!
"ApCTaH MaHac eJIAY!" AelI,
KapblrbIM~ )KaKbllI-KaH,
MeH KauAaH KoHym HCTeUH?
93YM )KaTTbIM 6y )Kepre,
1935 6aUJIaraH MaJIbIacai1ca,
apKacbl )KOK6ap6acaM...
MaHaCTbIH MaJIbl acauca,
HlJep ambl TyroHco
KHuep TOHYTYreHce,
1940 aHaH HCTeII6apaMblH.
MaHaCTblH KoHymYHaH
aupbln6auMblH,
6y ce3AY KaUpbIJI6aUMbIH!'
naKau 3MAH aUTTHAeHT:
Boliiktiik kilip slstatpa!
Almambetti mustatpa!-
"Colongondti colok!" dep,
"Atasl mund;~nbOlok!" dep,
Aclbay kooniin salbagm!
Elim, Seyit, eki uul,
amn kooniin salbagm!
Kiildiirdiln uulun yalbaYlm,
amn kooniin salbagm!
Barlsma boIl>osofi,
okomiis aylda konolu!
Bayrglday oc.lolu!
Manastm bmhgmday clryall!
Bu diinoooo bolco§kon,
klyamatta k<Jlldo§kon,
dosondogoncam bir,
kudandaganmall biT,
bolosufibu,CakIp-bay?'
Manastln atasl Caklp-bay,
Baydm uuluna ayttl deyt:
'Manas kunan tayday kurda§l,
tel kozuday tefid~i,
ke9iiiinii 9als:a,biT 9aldlfi,
a§uunua§sa biT a§tlfi-
aytuu kaldl lIr1anaska!
Cllklm kuusa, biT kuudufi-
9afil kaldl M;~naska!
Eldi 9apsa,biT 9aptlfi-
dafil kaldl Manaska!
Manastln bir ciirgon kirk 90ro,
KlrkI birdey sap tOTO,
kIrkl biT SUUlrlun ba§mda
caylrgan,
c;:uburatlpbe,~baylagan,
9ml slrduu keska, 9m' ayak
C;:lrmaItiparakI sundurgan,
erdine cuka 5:anayak
efikeytip aralu sundurgan!-
A§tl suuday aglskan,
ac;:-angm
caglskan!
"Arstan Malliasoldii!" dep.
karlglnda Calklp-kan,
men kaydan konu§ isteyn?
Oziim cattlm bu cerge,
baylagan malll asaysa,
arkasl cok b;~rbasam...
Manastln m,lll asaysa,
iger a§1tiigonso
kiyer tonu tilgonso,
anan istep b:~ramm.
Manastln k<Jnu§unan
aynlbaymm,
bu sozdii ka~fnlbaymln!'
Bakay emdi aytti deyt:
t~
95 I: " " 1
:,i':l,
Ba~ka tiirlii ya~aYlpsinirlenme!
Almambet'i klzdlrma,
soz dinle, sen bize giiven.
Babasl bundanba~kadiye
Aclbay'm gonlii kalmasln
Elim'le Sl~yit yigitlerin
gonillleri Idekalmasm!
Kiildiir'iil1l oglu <;albaYlmm
da bunda Ikalmasm!
Otekilerle edemezsen
ikimiz bel:aberya§ayallm.
Eskisi gibi ya~ayallm!
Manas'ln varllgmdaki gibi i~elim!
Bu diinyada bulu~tugumuz gibi
klyamette: de bulu~allm.
Dostlann carn birdir,
kaynatalarm mall birdir,
soziimle birlik misin, Caklp-bay?
Manas'm babasl Caklp-bay
BaY'ln ogluna dedi ki:
"tki arkada§tay gibi idiniz,
iki ya§1I~~uzugibi idiniz,
denizleri IJerabera§lp
daglardanberaberg~tiniz.
Manas'ln Idedigiolurdu!
Beraberall siirerdiniz,
yagma Manas'ta kallrdl!
Yabancl kavimler Ylktmlz,
~ohret Manas'ta kallrdl.
Manas'ln kIrk yigidi
klrklrnz da birer efendi,
klrkl da ayrn su ba~mda
ya§afdl,
klsraklan Slraile baglardl,
alacafagfur kaselerden
beraberrakl i~erlerdi,
ince kenarll san kase ile
egilip rakl sunarlardl!
A~l su gibi akltlp,
a~yorgunlara can verirlerdi!
Arslan Manaslm oliince
Caklp Han lanete ugradl,
~imdi nerede oturaYlm?
Hep burada ya§adlm ben,
ev hayvarnm azalmca
yokluktan yola ~lkarlm.
Manas'ln hayvarn azallnca
zahiremiz tiikenince,
giyecegimiz de bitince
istemege ~lkacaglm
Manas'ln oturdugu bu
yerden ben ayrllmam.
Bu soziimden aynlamam."
Bakay 0 zaman dedi ki:
96
'KblpK qOPO KblpK CYYAYH6awblHAa
1945 KblpKTaH Toponon )KaTaT,
6awTarblAa~ oon6oryH!
EaTbIp MaHac onrOHAO,
oc 6olOl\a caKbill 6on!
KapoonAblH Kanbll\bl can!
1950 KacaHaT oo~ro caKbill oon-
"EaTblp MaHac eTTy!" Aen,
6aw anaMaH Kon TywnaH
)KbmKbll\Abl TJ1~nan6acblH!
83Yl\ )KO~Y Kan6arblH!
1955 MeH caa 6J1p a~TKaHbIM owY Ayp!'
)l(aKbill 3MAJ1a~TTbl Ae~T:
'AnMaM6e-r YKTyl\6a?
Y~Yl\O 6apbill )Kepre TaT!
MaHacblM once, 6aWbiM 6ap,
19 60 anTblHAYY KYPAYH )KapKblH 6ap,
")l(aKbm-KaH" AereH Aal\KbIM 6ap!
KynYH, Ta~bIM, 6enrJ1cJ1c,
6apbll\ )Kopro MJ1HJ1l\ep!
KynYH, 6a~bIM, 6enmcJ1c,
6apbll\ Myp3a )KYPYl\Op!
1965 llaAblWaM MaHac OJIrOHCOl\,
6aw anaMaH 6oJI6ol\op!
3KJ1 Ka~w 6J1pTJ1CKJ1H-
Kapbl EaKa~ra 6epJ1l\ep!
Kon cyynoroH Kel\eWTH
1970 ~bI6a~ra 6epJ1l\ep!
ATTaHbm )Koora 6apapra
AnMaM6eTKe 6epJ1l\ep!
YKTyl\6y MeHJ1HKe6J1MAJ1?'
')l(aKwbl a~TTbll\, )l(aKbm-KaH,
1975 ceH THnHl\AJ1ananbl,
aj;jTKaHbll\Aa6onony!'
AHAa )l(aKbill a~TTbll\ Ae~T:
'MeH Aal\Kbl-MJ1HeH)KaTa~H!
AnTblH 6epce, an6arblH!
1980 MeHJ1H-MJ1HeH Te~ KaparaH KHWHHH
EaKa~AbIH KOOHYHcan6arbIH!'
KblpK qOPOHYH)KaKWbICbl,
Kon cyynoroH AnMaM6eT,
)l(aKbill-KaHra a~TTbl Ae~T:
1985 'Aj;jTKaHbll\Abl Kblnaj;jbIH,
MeH EaKaMbl cHHna~bIH,
EaKaHAblH KOOHYHcan6a~bIH!'
AHAa a~TTbl )l(aKbm-KaH:
'EepJ1KenAJ13pH~e, qOPOM!
1990Pa3bl6onnYM 03Y~O, qOPOM!
)l(blpSin KannblM cocYl\O, qOPOM!
CeH cM~naca~ "EaKa~"
nereH Kapbll\AbI,
Kyna~ cMj;jnap 6aw
6aWbll\AbI6apbll\Abl!
Ap KOHYWKaKoHy~ap!
MANAS DI~STANI
'Kirk ~oro kllrk suudun ba§lnda
klrktan torolc)p catat,
ba§tagldaybolbogun!
Batlr Manas jjlgondo,
os boyufia saklp bol!
Karooldm kallfil sal!
Kasanat boy!~o saklp bol-
"Batlr Manas ottii!" dep,
ba§ alaman k5p tu§pan
cllklfidl tiyp albasln!
Oziifi coyii k;llbagm!
Men saa bir aytkarnm o§u dur!'
Caklp emdi ayttl deyt:
'Almambet uktufiba?
Uyiifio banp I::ergetat!
Manaslm olslD,ba§lm bar,
altlnduu kurdun carkln bar,
"Caklp-kan" degendafiklm bar!
Kulun, taYlml, belgisis,
banfi cargo minifier!
Kulun, baYlm, belgisis,
banfi murza ciiriifior!
Padl§amMarias olgon soft,
ba§ alaman~)Ibofior!
Eki kay§ bir Itiskin-
kan Bakayga benfier!
Kop siiiiIogon kefie§ti
Aclbayga benfier!
Attarnp cooga bararga
Almambetke berifier!
Uktufibu mel1linkebimdi?'
'Cak§1ayttlfi" Caklp-kan,
seD tilifidi alall,
aytkarnfida b<.lolu!'
Anda Caklp 21yttlfideyt:
'Men dafikl-minen catayn!
Altln berse,albagln!
Menin-minel1:tefi karagan ki§ini
Bakaydln koclniin salbagln!'
Kirk ~oronun cak§lsl,
kop siiiiIogon Almambet,
Caklp-kanga ayttl deyt:
'Aytkarnfidl 1.llaYln,
men Bakaydl siylaYln,
Bakaydm kocmiin salbaYln!'
Anda ayttl Caklp-kan:
'Berikeldi eriiie, ~orom!
Razl boldum oziiiio, ~orom!
Clryap kaldlrn sosiifio, ~orom!
Sen siylasaii "Bakay"
degenkanfidl,
Kuday siylar ba§
ba§lfidl banfidl!
Ar konu§ka konufiar!
"KIrk yigit kIrk su ba~lnda
kIrk efendi olmu~ ya~arlar,
ba~ka tiirlii olamaz!
Bahadlr Manas oliince
kendi camna sahipol!
Etrafma nobet~isal!
itibarma sahip ol!
Bahadlr Manas u~tudiye
bir ~ok dii~mamn gelip de
siiriilerini almasln!
Kendin yaya kalmayasm!
Diyecegim soz i~te budur."
0 zaman CakIp dedi ki:
"Er Almambet i~ittin mi?
Evine doniip de yere yat!
Manas olse de ba~lm var,
parlak altm kemerim var.
Caklp Han denen ~ohretim var!
Taylarlml bilirsiniz,
yiiriik atlara binin!
kul ile beyi bilirsiniz,
hep bey gibi ya~arslmz.
Hamm Manas oldii diye
sakm serke~olmaym!
iki kaYI~bir dizgin,
ihtiyar Bakay'a verin!
Fakat giizel sozleri hep,
Aclbay'a venn!
Atlamp dii~mana saldlrmaYI
Er Almambet'e blrakIn!
Dedigimi duydunuz mu?"
"<;ok giizel dedin, Caklp Han,
sozlerini allYoruz,
dedigini yaplYoruz!"
0 zaman Caklp seDde ~oyle dedin
"Ben de ~erefimle ya§ayacaglm,
altm verseler almaYln,
benimle denk ki~i olan
BakaY'ln gonliinii klrmaYln!"
KIrk yigidin en iyisi
giizel sozlii Almambet de
CakIp Han'a ~oyle dedi:
"Dedigini yapacaglz,
Bakayi sayacaglz,
Bakayin gonlii kalmasln!"
0 zaman Caklp Han da ~oyle dedi:
"Erkeklige bu yara~lr, yigidim !
Uygun gordiim bunu, yigidim !
Hayran oldum soziine, yigidim !
Sen Bakay admdaki
ihtiyarl sayarsan
Tanrl size
bereketverir.
Yurtlanmzda kalarak

MANAS'INEVLENMESi,
1995 3MH )KHpran )KaTbl~ap!'
)I(aKbln-MHHeHTe~ oonrOH
Eau~blH yyny 6y EaKau,
3MHauTTbl)KaKblnKa:
'MeHHHaUTKaHbl~a
6on6o~y~, )I(aKbln,
2000 MeHHHKe~ellIHM~Han6Mbl~, )KaKbln,
6Hp Ke6HMeKHp6e~H~,)I(aKbln!
EypaK aTTbl6aunaucbl~,
6Hp OOCbl~bl KapMaucbl~,
omYH~aKepeK6onopMYH.
2005 amy )Kep~eKaHTeUH?-
AJIama 60lOMTe~ellIHn,
KblpK tJOpO-MHHeH
Ke~emHn,
aprblMaKMHHceM,KbluHaublH!
ApCTaHTYyraHMaHaCTblH
20106Hp ap6aublHcHunaublH:
TooyptJaKMJ1HCeM,KbluHaubIH!'
RaMblC)KaKblJI-KaHTHnTJ1oonroH )KoKNamls CakIp-kan tipti bolgon COk:CaklpRan'da hi~ utanmak yok:
'AK-Kynacbl )KapauT!'~en,
'KetJe'nJ1n6y MaHacTbl!'
20 15 AJIa-TOO~au )I(aKbln-KaH
'KblpK tJOpOHYKecy~ KapaiiT!' ~en,
HaMblCTJ1nTH)KaKbln 6onroH )KOK.
Au~aH, au~aHau eTTY,
MaHaCTblHa3a6bl)KaMaHtJo~ eTTy
2020 AJIa-Too~au)I(aKbln-KaH.
KYH~eH, KYH~eH,KYHeTTY,
KynYCT8HTYyraHMaHacTblH
KYTY)KaMaHtJO~eTTY
KaH a-raCbl)KaKbln-KaH.
2025 AJITblHcaMblK yrence (?),
MaHac Taan6epreH py Manbl
acaUblnKeTTHTyreHc8,
MaHaCTblHa-raCbl)KaKbln-KaH:
'Ap HeMeMaKTaUMbIH!' ~en,
2030 ')KaHbIM~bl KaHTblJIcaKTaUMbIH?
Manbl Kau~aHTa6aMbIH?'~en,
'Kapbln KenreHtJarblM~a
aTTblKai1~aH-ra6aMbIH?'~en,
'Too~aK KYllITauTo~Ko~on
2035 CapT oporYH OPOMYH!' ~en,
'~J1UKaHtJbmbIK CypeMYH!'~en,
')Kepre 3PHHcanaMblH!'~en.
TooAaK KYllITauTo~Ko~on
)I(aKbln-KaHCapT oporYH DrAY~euT,
2040 3HeKeEar~bl-~eeneT6ai16HtJe
KemnJ1KTeU KeH.lI;eHen
CarT MallIarblH TepAH~euT,
KapblHAallIblKapAblratJ
6Hp TYHAYKTeH KYHKepreH,
2045 6Hp TYTYKTeHcry HtJKeH,
)KH6eKTeutJatJbl)KYH6onAY,
Kyypai1 TepHn KY~ 6onAY,
ii"'"
if'! t'
, {, -
'
,; i
OLUr,rIU VE YENtDEN DtR1Li-5! ,
97 ,. if!
ti
Emi cirgap caltJfiar!' artlk zeykle Ya§aYln!"
CakIp-minen tefi bolgon CakIp ile denk olan
Baydm uulu bu Bakay, Bay'm oglu Bakay
emi ayttI Cak:lpka: CakIp'a §oyle dedi:
'Menin aytkal1llmda "Benim dedigimi
bolbodufi, Caklp, yapmadm, CakIp,
menin kefie§irndi albadlfi, Caklp, ogiidiimu almadm, Caklp,
bir kebime kirbedifi, Caklp! soziime girmedin, CaklP,
Burak attI baylayslfi, has atlarl bagladm sen,
bir ooslfidl kaJrmayslfi, dedigimi yaptIrmadln,
o§undakerek bolormun. ben de mecbur olacaglm,
O§ucerde kanl:eyn?- ben burada ne yapaYlm?
Ala§a boyum tefie§ip, Boyum kIsa da olsa dengiyim,
kirk ~oro-miru~nkefie§ip, kIrk yigit ile goru§up
arglmak minsl~m,klynaym! cins ala binip onu zorllyaYlm!
Arstan tuugan ManastIn Arslan dog;anManas'm
bir arbaym siylaym: ruhuna slgmaYlm,
tobur~ak minsem, klynaym!' ko§u atIna binip onu zorllyaYlm!"
'Ak-kulasl car;iyt!' dep, "Ak-kula atI uygundur,
'Ke~e'lip bu ManastI!' Manas'l bu g~irir!" dedi,
AI;tooday CakIp-kan Ala-dag gibi yiice Caklp Ran
'KIrk ~oronu ~:osiifikarayt!' dep, "KIrk yigidi gozun goriir!" dedi,
namls tipti Caklp bolgon cok. CaklP'ta hi~ utanmak yok.
Aydan, aydan ay ottii, Boylece ay iistiine ay ge~ti
ManastIn azabl caman ~ofi ottu Manas'm lzdlrabml ~ekti
Ala-tooday Caklp-kan. Dag gibi yuce CakIp Ran.
Kiindon, kiindon, kiln ottii, Boylece giinler, giinler g~ti
kiiliiston tuug~mManastm herkestenustiin dogan Manas'tn
kiitii caman ~ofi ottii derin aCIsml~ekti
Kan atasl CakJ:p-kan. Ran babasl Caklp Ran.
AltIn sandlk ugolso (?), AltIn sandlk biikiildii
Manas taap bergen bu mall Manas'tn kazandlgl mallar
asaYlp ketti tugonso, azallp gitti tiikendi.
ManastIn atasl Caklp-kan: Manas'tn babasl Caklp Ran
'Ar neme maktaymm!' dep, her §eyi methedeyim dedi,
'Cammdl kantIp saktaymm? camml nasll koruyaYlm dedi,
Mall kaydan talbamm?' dep, hayyam neredenbulaYlm dedi,
'Karlp kelgenc;aglmda bu ihtiyar ~aglmda ben,
attI kaydan tabamm?' dep, neredenat bulaYlm dedi.
'Toodak ku§ta:vtofikofidop Toyku§u gibi sarsllarak
Sart orogun oromun!' dep, Sart oraglyla ekin bi~eyim,
'Diykan~lllk siiromiin!' dep, dilencilik edeyim dedi.
'Cerge erin salamm!' dep. yere ekin ataYlmdedi.
Toodak ku§taytofikofidop Toyku§u gibi sallanarak
Caklp-kan Sarltorogun ordu deyt, Caklp Ran Sart oraglyla ekin bi~ti.
enekeBagdl-di>olotbaybi~e Bagdl-doolot baybi~ede
kekiliktey kefidenep kaya kekligi gibi sekerek,
Sart ma§agmtc~rdideyt, Sartlara ba§aktopladl.
kannda§1Kardlgac;: Manas'tn karde§iKardlga~
bir tiindukton Ikiin korgon, gune§i yalmz bacadangoren,
bir tiitukton SUIU i~ken, yalmz evinde su i~en,
cibektey ~a~1ciin boldu, ipek sa~1yun oldu,
kuuray terip kilfi boldu, ~all ~Irpl toplaYlp kale oldu.
 98
OTYHaJIbln cry CYCTY.
'3HeKeM EarAbl-AeeneT 6aH6H4e,
2050 Kapbm KenreH 4arbl~a
KaHTbm ceHH CaKTaHblH?
Ka6blnaH TYyraH MaHaCblM
KaHTbln6aAbI 6y )Kepre.
MaHaCblMAblH aJIraHbI
2055 Kaubm-KaH KblCbI Kapa EepYK
aJIraH 3AH KaHOOAaH,
illOOpYKTYH KblCbI AKblnaH
aJIAbll\ yq KOprOHAaHKaHooAaH!
CeHHl\ at-iAan MaJIbIl\ TaIIITaraH,
2 0 6 0 anTblHAYY )KaHbIl\ KapIllTaraH,
CYPAYPyn MaJIbIl\ TaIlITaraH,
cYHreH )KaHbll\ KapIlITaraH
TeMHp-KaHAbIH KblCbI KaHbIKeu
6aAa4blra 6apraH AeuTr
2065 EHp KaUHaTblM4au H4Hn,
)KapTbI TOKO'l HaH aJIbln,
Kapbm KeTKeH )KaKbln-6aH,
KapTaSIEarAbI-AeeneT 6au6H'le-
Y4ee KaHbIKeu caKTan )KYPAYAeuT.
2070 MaHaCTbIH MHHreH aTbl AK-Kyna,
KYH capauAbIH Ty6YHAe,
TyH capaMbIH Ty6YHAe,
"KblnT!" 3THn CYYAY)KYTnaAbI,
"KepT!" 3THn 'lenTeH )Ke6eAH,
2075 Ka6blpracbIH Kapa 4blMblH KaKTaAbI,
blnaJIbln capaMblH Ty6YH CaKTaAbI,
MaHacTblH KepAe )KaTbmTblp,
AK-Kyna cypeT 60nyn KaflblnTblp,
KYH capauAblH Ty6YHAe,
2080TYH capauAblH Ty6YHAe,
006aHbl Kapan KHIIITeAHAeHT,
AK-Kyna ap6aH 60nyn KaTTbl AeuT,
AnTblH 600 TaKTblpraH,
KYMYIll )Karoo CaJIAHpraH,
2085 MaHaCTblH AK-IIIYMKap
KapKblnAaTbln Kac aJIAbl,
KypKynAaTbm KYY aJIAbl,
YIll Te6eAeu )KHUAblAeuT,
'lOKyn )KeMAH )Ke6eAH.
2090 KYH capauAblH 6aIllbIHAa
006aHbl Kapan qal\blpaT.
Cepereu KynaK, KblpK 3MQeK,
MaHaCTblH AK-TaUraHbl 6ap 3KeH:
KYMAaH KynaH THIIITeAH,
2095 aAblPAaH apKap THIIITeAH,
6ypynyn 6yry THIIITeAH,
YIll Te6eAeu )KHHAblAeuT,
QOKyn )KeMAH )Ke6eAH.
O06aHbi Kapan blnan'blAbl,
2100 KYY IIIHHpaK 60nyn Kyp'aAbl.
On YQee YHYHeH,
~
MANAS DE:STANI
otun allp suu sustu.
'Enekem Bagcll-dool6t baybi~e,
kanp k6lgen~aglfida
kantlp s6ni sal.taym1
Kabllan tuugan Manaslm
kaytllbadl bu c:6rge.
Manaslmdm algam
KaYIp-kan klsJ.Kara B6rtik
algan edikanoDdan,
-5ooruktun klSI Akllay
alrlIfi ti~ korgondankanoodan!
S6nifi aydap mallfi ta§tagan,
altInduu camfi kar§tagan,
stirdtirtip mal Iii ta§tagan,
sting6n camfi I.ar§tagan
T6mir-kandm kIsl Kamk6y
bad~lga bargand6yt!'
Bir kaynatIm I;ay j~ip,
cartl toko~ nail ahp,
karJpk6tken C:aklp-bay,
kartaya Bagdl~dool6tbaybj~e-
ii~oo Kanlk6y saktapctirdti d6yt.
ManastIn minJ~enatI Ak-kula,
kiln saraydm tjjbtind6,
ttin saraydmtubtinde,
"Kilt'" 6tip suudu cutpadl,
"K6rt'" 6tip ~6pt6n c6bedi,
kablrgasm kar:i ~Imm kaktadl,
Ilahp saraydm ttibtin saktadl,
ManastIn k6rd6 catIptIr,
Ak-kula stir6t bolup kahptlr,
kiln saraydm tjjbtind6,
tUn saraydmtuibtind6,
oobam karap ki§tedi d6yt,
Ak-kula arbay bolup kattl d6yt,
AltIn boo taktlrgan,
ktimti§ cagoo ~,aldirgan,
ManastIn Ak-~~umkar
karklldatIp kas aldl,
kurkuldatIp kuu aldl,
ti§ t6b6d6y ciydl deyt,
~okup cemdi cl~bedi.
Ktin saraydmba§mda
oobam karap ~afilrat.
Seregey kulak, kIrk em~ek,
ManastIn Ak-taygam bar eken:
kumdan kulan ti§tedi,
adlrdanarkar ti§tedi,
burulup bugu ti§tedi,
ti§ t6b6d6y ciydl deyt,
~okup cemdi cl~bedi.
Oobam karap Iilal'ldl,
kuu §iyrak bolup kur'adl.
01 ti~66 tintiniin,
odun ta§ldl, su ~ekti.
Anam Bagdl-doolot baybi~e,
bu ihtiyar ~agmda ben,
l
11;
~t-'~
,'L
sana nasll bakaYlm? ;;fi
-.~"
Kaplan dog;anEr Manas
geri donmedi bu yere
Manaslmm aldlgl
KaYlp Han klzl Kara Boriik'ii
harpte esir alml§tl o.
~ooruk'un klzl Akl1aY'1
harpte ii~ kal'eden esir aldl.
ana mallarlm ta§ldlgm,
altln kalbini yerdigin
mallanm ta§ldlgm,
altln kalbini yerdigin
Temir Han klZI Kamkey
bir ~obana gitti §imdi."
Bir kaynatlm ~ay i~ip,
yanm dilim nan yiyip,
pic olmu§tu Caklp-bay,
pic olmu§tu Bagdl-doolot baybi~e de,
ii~iine Kamkey baklyordu.
Manas'm bindigi Ak-kula at,
giindiiz saraym dibinde,
gece saraym dibinde,
bir yudum su i~medi,
hl§lrdatlp ot yemedi,
kaburgasma sinek dolmu§,
saraymdibinde agllyordu,
Manas'm mezarlnda yatlyordu,
suret gibi donup kalml§tI,
giindiiz saraymdibinde,
Gece saraym dibinde,
goge baklp ki§niyordu
kupkuru olmu§tu Ak-kula.
Altln bir baga baglanml§,
giimii§ gerdanllk takl1ml§,
Manas'm Ak-§umkarl"
kazlan baglrtlp tuttu,
kugulan baglrtlp tuttu,
ti~ tepe gibi Ylgdl hep
fakat yem edip yemedi,
giindtiz saraymba§mda
goge baklp baglrdl.
Keskin kulakl. kIrk memeli
bir tazlSI yardl Manas'ln.
Kumdan kulan kaptl,
u~urumlardan argal kaptl,
dontip geyik kaptl,
ti~ lane kiime yaptl
fakat yem edip yemedi,
goge baklp uluyordu hep,
0 da kupkuru olmu§tu.
Bu ti~tintin feryadmdan

MANAS'IN EVLENMES1,OL.UMU VEYENllEN
Ka6bIpraH XaHbIH 6apbICbI.
'KaHAati MYMYY HT 3Ae,
KaHAati MYMYY KYill 3Ae,
2105 KaHAati MYMYY 3T 3Ae?'
3reM TaaJIa xH6epAH,
6epHillTeHH XYMillMbI:
')KaKillbIHbIH aTbI on 6onco,
xaKillbIHbIH KYillY on 6onco,
2110 xaKillbIHbIH Hm on 6onco,
eCHHmprHCHn KenH~ep!
)KaMaHAbIH aTbI on 6onco,
xaMaHAblH KYillY on oonco,
xaMaHAbIH Hm on 6onco,
2115 YtJeeHYTe~ enTypyn KenH~ep!
BoopbIHa KotiroH Kapa Taill
e3pe-r KbICbI AnTbIHati
cynyy KaTbIH 6oncYH aJIbInKa!
Y CTyHAe aK capatiAati KYM6ecy
2120 anTbI KaHarryy aK °PAO yti 6oncYH!
bInAaM 6aprbIH!' AetiAH AetiT.
bInAaM xemn KenAH AetiT,
6epHillTenep YH CaJIAbI:
'CeH KaHAati HTTK~ KymyCY~?
2125 KapKblnAaTbIn Kac aJIbln,
KypKynAaTblll KYY aJIbIn,
Yill Te6eAeJ.i KblnbInCbI~,
mnTH xeM~H xe6eticH~,
KYY KaHaT 6onyn KaJIbInCbI~-
213 0 KaH~ati H1TJ1~KYill 3~e~?
CeH KaHAati H1TJ1~aT 3Ae~?
"KblnT!" 3THn cllIAY HtJnereH,
"KepT!" 3THn tJenTeH xe6ereH,
Ka6bIpraH Kapa tJbIMbIH KaKTaraH!-
2135 KaH~ati HTTH~ aT3~eH?
CeH KaH~ati HTTH~ HT 3~e~?-
KYMAaH KynaH THillTereH,
MbIp~aH apKap THillTereH,
6YPynyn 6yry THillTereH,
2140 Yill Te6e~eti KblnbInCbI~,
mnTH xeM~H xe6eticH~!-
KaH~ati HTTH~ HT 3~e~?'
AH~a llIYMKap atiTThI AetiT:
"'WT" Te6erHH eM~H!-
2145 MeH MaHaCTbIH KYW 3AeM!
By MaHaCTbIH 6apbIH~a,
KapblH~aWbI Kap~bIratJ
6HP TYH~YKTeH KYH KepAY,
6HP TYTYKTeH cry HillTH,
2150 xen6ereJ.i xenre tJblKKaH XOK,
xen CaJIKblHblHKepreH XOK,
TYH~e 3illHKKe tJbIKKaH XOK,
TYHereH aWTbl HtJKeH XOK-
Kap~bIratJTblH xH6eKTeJ.i
4atJbl XYH 6on~y,
kabIrgan canln bansl.
'Kanday m,unduuit ede,
kanday muiiduu ku~ ede,
kanday muiiduu et roe?'
Egem Taala ciberdi,
beri~tenicllm~adl:
'Cak~lnln ;atl 01 balsa,
cak~lnln ku~u 01 balsa,
cak~mm iti 01 balsa,
esin tirgisip keliiier!
Camandm atl 01 balsa,
camandm Icu~u01 balsa,
camandm iti 01 balsa,
ii~66nii ten 6ltiiriip keliner!
Boonna koygon kara ta§
ezret klsl AltInay
suluu katIn bolsun alIpka!
Ustiind6 ak saraydaykiimoosii
altI kanattuu ak ordo iiy bolsun!
lldam bargm!' deydi deyt.
lldam cetip keldi deyt,
beri~teler iitl saldl:
'Sen kanday ittiiiku~usun?
KarkIldatIp kas alIp,
kurkuldatIp' kuu alIp,
ii~ t6b6d6y kllIpsIn,
tipti cemdi cebeysiii,
kuu kanat bolup kalIpslii-
kanday ittiii ku~ edefi?
Sen kanday ittiii at roeii?
"KIlt!" etip s~du i~pegen,
"Kert!" etip ~opton cebegen,
kablrgan kara ~Imm kaktagan!-
Kanday ittiii at roen?
Sen kanday ittiii it roeii?-
Kumdan kulan ti~tegen,
adlrdan arkarti~tegen,
burulup bugu ti~tegen,
ii~ tobodoy klllpslii,
tipti cemdi (;ebeysiii!-
Kanday ittiii it roefi?'
Anda ~umkar ayttI deyt:
"'It" tebegintemdi!-
Men ManastIn ku~edem!
Bu ManastIn bannda,
kannda§1~rdlga~
bir tiindiikttin kiln kordii,
bir tiitiikton suu i~ti,
celbegeycelge ~Ikkan cok,
cel salklnln korgon cok,
tiindo e~ikkc:~Ikkan cok,
tiin6gon a~tl.i~ken cok-
Kardlga~tIn cibektey
~a~I,::iin boldu,
j!11
~r
D1R1Ll~i 99
biitiin kalpler titriyordu.
Bu ne dertli kopek bu boyle?
Bu ne hazin ku§ bu boyle?
Bu ne kederli at bu boyIe?
Hazreti Taala gonderdi
bir melegi §u emir ile;
"iyi atm biri ise,
iyi ku§un biri ise,
iyi kopegin biri ise
efendilerini dirilt sen.
Fena atJ.nbiri ise
fena ku~iunbiri ise
fena kopegin biri ise
ii~iinii d,eoldiir gel!
Bagnna kara ta§ basan
hazret klZI AItJ.nay
kahramanazevce olsun!
Ustiindeki ak saray gibi mezar
altJ.kanatll ak ~adlr olsun!
Haydi ~abuk gidin!" dedi.
Hemen oraya gelerek
melekler sore ba§ladl:
"Hangi itin ku§usun sen?
Baglrtlp kaz yakaladm
ottiiriip kugu yakaladm,
hepsini ii~ kiime yaptm,
§imdi hi~ bir §ey yemiyorsun,
kanatlann kurumu§ hep,
hangi itin ku§usun sen?
Hangi itin atlsm sen?
Llklrdatlp su i~miyorsun,
hl~lrdatJ.pot yemiyorsun,
kaburgan hep sinek datu,
hangi itin atlsm sen?
Hangi itin kopegisin sen?
Kumlardan kulan kaptJ.n
u~urumlardan argal kaptm,
doniip geyik kaptm,
sonra ii~ YIgin yaptln,
§imdi hi~ bir §ey yemiyorsun,
hangi itin kopegisin sen?"
0 zaman -5umkardedi ki:
"Efendime it deme sen,
ben Manas'm ku§u idim,
Er Manas'ln varllglnda
klz karde§i Kardlga~
giine§i yalruz bacadangordii,
suyu yalruz evde ic;:ti,
dl~arl ortiisiiz ~Ikmadl,
yet sogugu nedir bilmedi,
gece kaplya ~Ikmadl.
gecelemi§yemek yemedi.
Karukey'in ipek
sa~1yiin oldu,
100
2155 KyypaH TepHn KY~ 60MY-
aHbl KepAYM, 6Hp KYHAYM!-
AHblH YtlYH KaKtlaAbIM!'
AK-Kyna TYPyn aHTaT:
'Ka6blpraMAbl Kapa tlblMblH KaKTaAbl, 'Kablrgamdl kara ~lmm kaktadl,
2160MeH bmanbm capaMblH
TY6YHAe CaKTaAbIM!
EarAbl-AeeneT 6aii6Htle
KeKJmHKTeii KeMeHen
CapT MawarblH Ken TepAH-
aHbl KepAYM, 6Hp KyiiAYM!
2165 AHblH YtlYH blHnaAblM!
"MT" Te6erHH eMAH!-
MeH MaHacTblH aT3AeM!'
AK-TaiiraH TYPyn aiiTaT AeiiT:
'AAbIPAaH apKap THWTeAHM,
2170 KYMAaH KYnaH THWTeAHM,
6ypynyn 6yry THWTeAHM,
yw Te6eAeii yii KbmAblM,
aHaH tlaiiHan )Ke6eAHM!
Oo6aHbl Kapan bman'bIAblM!
2175 3HecH EarAbl-AeeneT 6aii6Htle
KeKHnHKTeHKeAeMen
CapT MawarblH Ken TepAH-
aHbl KepAYM, 6Hp KyiiAYM!
AHblH YtlYH bliinaAblM!
2180 "MT" Te6erHH eMAH!-
MeH MaHaCTblH HT 3AeM!'
AcnaMarbl nepHWTe
MaHaCTblH 6awblHAarbl 6eilTHH
3MAH KenHn TenT'3AH-
218 5 AK capaiiAaH yii 6onAY,
6oopYHAarbl Kapa Taw
33peT KblCbl AnTblHaH cynyy 6onAY!
MaHac KonTY THpHnHn,
AK-KynaHbl MHHAHAeHT,
2190AK-Ky6eHY KHHAHAeHT,
KbmbltlblH KblSl6aHnaAbl,
AK-WYMKapbIH KOIJrOanAbl!
MaHac HT aHblTbln canaT,
MaHac KYW aHblTbln canaT,
2195 )KOHoilIJ bmAblw )Kon canaT,
aK 3MtleKKa Kon canaT...
3pTe~-MHHeH aTTaHaT,
HT arblTbm, KYW canaT...
AYHOO tlblKKaH KHWHAeH
2200 enreHYH MaHac 6HnreH )KOK!
OwYHAa MaHac )KypreH CO~,
KHwreHHHKapa KHW KepAY-
TeMHp-KaHAbIH KblCbl KaHblKeH
YKTan )KaTbln TYW KepAY!
2205 KaKblMaraH Kapa 6el'
KaKwaH Koon aWTTblAeHT,
KHpHnAen Typyn aHTTbl AewT:
MANAS DI~STANI
kuuray terip lcUnboldu-
am k6rdiim, bir ktiydiim!-
Amn ti~iin kak~adlm!'
Ak-kula turu]~aytat:
men llallp sm.aydm
ttibiiruj6 saktadlm!
Bagdl-dool6t baybi~e
kekiliktey keiidenep
Sart ma§agm k6p terdi-
am k6rdiim, bir ktiydtim!
Amn ii~tin lyJadlm!
"It" rebeginemdi!-
Men Manastln atedem!'
Ak-taygan turup aytat deyt:
,Adlrdan ark~1fti~tedim,
kumdan kulatl ti~tedim,
burulup bUgUIti~tedim,
ti~ t6b6d6y tiy klldlm,
anan~aynapc:ebedim!
Oobam karap tlal'ldlm!
Enesi Bagdl-d6616tbaybi~e
kekiliktey kedefidep
Sart ma§agmk6p terdi-
am k6rdtim, bir ktiydtim!
Amn ii~iin lyJadlm!
"It" tebegin emdi!-
Men Manastm it edem!'
Aspandaglperi~te
Manastm ba~mdaglbeytin
emdi kelip tept'edi-
Ak saraydaylliy boldu,
boorundaglk:arata~
ezret kIst Alt:lnay suluu boldu!
Manas koptu tirilip,
Ak-kulam mindi deyt,
Ak-ktib6nu kiydi deyt,
klll~ln klya bayladl,
Ak-~umkann kolgo aid]!
Manas it aYIt.lpsalat,
Manas ku~ a~{ltlp salat,
conoyl IldlY (;01 salat,
ak em~ekka 1,01salat...
Ertefi-minen attanat,
it agltlp, ku~ salat...
Oiin66 ~Ikkall ki§iden
61g6niin Manas bilgen cok!
O~undaMan.is ciirg6n son,
kiygenin kar~lki§ kordii-
Temir-kandlrl klSI Kamkey
uktap cat.lp tUI§kordii!
Kaklldagan kara bet
kak§ay koop ayttl deyt,
kirildep turup ayttl deyt:
~all ~lrpl toplaYlp k61e oldu,
onu g6rdiim yandlm ben,
onun i~in kederliyim ben!"
Ak-kula da §6yle dedi:
"Kaburgaml kara sinekler yedi,
aglaYlp saraym
dibinde kaldlm,
Bagdl-dool6t baybi~e
kaya kekligi gibi sekiyor,
Sartlara ba§ak topluyor,
onu g6riip yarnyorum,
ondan bOyle agllyorum,
efendime it deme,
ben Manas'm atlYlm!"
K6pegi Ak-taygan dedi ki:
"Kumlarda kulan tutardlm,
u~urumlardanargal kapardlm,
d6niip geyik avlardlm,
bunlarl ii~ tepe yapardlm,
~igneyip yemem ben artlk,
§u g6rdiigiime ben agllyorum:
Annecigi Bagdl-dool6t baybi~e
kaya kekligi gibi sekerek
Sartlara ba§ak topluyor.
Bu hajj g6riip yarnyorum,
ondan b6yle agllyorum,
efendime it deme,
ben Manasln k6pegiyim."
G6kteki melek
Manas!n ba§lndaki beyte
gelip girdi,
bu ak mezar bir ev oldu,
bagrmdaki kara ta~
hazret klZI Altlnay oldu,
Manas kaJktl dirilip
Ak-kuJa atlna bindi,
ak zlrhlnl giyinerek
klllCI taktl beline,
Ak-~umkar'lnl oturttu eline,
Manas k6pegini ava saldl,
Manas ku~unuava saldl,
vadiye dogru yo! aldl,
ak memesine el saldl,
erkenden atlna bindi,
ku§Jak6pegi ava saldl...
Diinyaya gelen insanlardan
Manas aynldlglnl bilmiyordu.
Manas hayatad6ndiikten sonra
siyah samurlar i~inde g6rdii,
Temir Hanolnklzi Kanlkey
uykuda bir riiya g6rdii!
Zaval!lcak hayklrdl
flrlayarak dedi ki:
Acele kalklp ~6yJededi:
 MANAS'IN EVLENMESi, Ol.UMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
'MeHT aTeKeM-MHHeH3HeKeM,
3KH TYp6au 6Hp6' 3KeH?
)l(aThm TYIll Kep~YM,
OIllY TYIllYM onKOH TYIll,
)l(yperYM 6awhl KonKOH TYIll!
Au KapaI{rhl TYH 3KeH,
au Te6e~eH TyynTYp:
2215 KYH KapaI{rhl KYH 3KeH,
KYH Te6e~eH TyynTYp!
MhlHaH anan THneK hlrhmThlp,
KonOMTO~OH6Hp TepeK,
KOJITOHOTepeK qhlrhmTblp!
2220 bHp 6YTarhI KaHphlnhm
ai:.i~hIHKecYH anhmThlp:
6Hp 6YTarhl KaHphlnhm,
KYH~YH KYCYHanhmThlp!
K YH hlCChlK 6onroH~o,
2225 KeneI{Kenen )l(YPynTYP-
Kynyw-)I(eHY KaHhlKei:.i
KeneI{Kenen)l(YPynTYP!
bHp 6~rbl KaHphlnhln
acnaH~blH KeCYHanhlnThlp-
2230Ana-TOO~aH )KaKbm-KaH
aa KeneI{Kenen )l(YPynTYP!
bHp 6YTarbl KaHphlnbln,
)l(ep~HH )l(YCYHanhmThlp!
)Kep CYYK 6onroH~o,
2235 barAhl-~eeneT 6aH6Hqe
aa )l(blnblHhln )l(YPynTYp!
nMhlIllaM MaHac THpHnHn,
THpHnHn KenreH )l(yp6eu6y?'
AHAa )KaKbln-KaH auTaT:
2240 'KhlpK qoporo Ka6ap can, 6anaM!
Ana-TOoAau MaHaChlI{
THpHnHn Kene-TYraHhl
arhlH cyy~aK MaHaChlI{
TonKyn Kene-TyraHhl,
2245 TepeKTei:.iceHHH MaHaChlI{
Tep6eHHn Kene-TyraHbl,
TeI{HCTeKceHHH MaHaCblI{
qaMbln ana-TyraHbl!
TYIllYI{ TYW 6on6ocYH!
2250TYIll 6oncYH, 6anaM!'
AHAa KaHblKeM aMTTblAeMT:
'AK-Kyna KeTTH )Koronyn,
AK-wYMKap KeTTH )Koronyn,
AK-TaMraH KeTTH )Koronyn-
2255 by HeMeHHHChIp 6on~y?
AK-6opqYKTY ToKYHyn MHH!
An )KhlnKhl~aH Kapaqbl-
AK-Kyna )l(OK6on~y!
AK-wYMKap TYYPYHaH)KOK6on~y!
)KOK6on~y!-
bY HeMeHHHChIp 6on~y?
'Ment ate~:em-minenenekem,
eki turbay birb' eken?
Tilnd6 catl.ptil§ k6rdilm,
o§u til§ilm opkon til§,
cilr6gilm ba§1kopkon til§!
Ay karafigl tiln eken,
ay t6b6d6n tuuptur:
kiln karafi!~1kiln eken,
kiln t6b6di>ntuuptur!
Mman alall tilek 19lptlr,
kolomtodon bir terek,
koltoyo terek glglptlr!
Bir butagl kaynllp
aydm k6sun alIptlr:
bir butagl kaynllp,
kilndiln kilsiln allptlr!
Kiln IsSlk bolgondo,
k616fik616pcilrilptilr-
killU§-c6nu Kamkey
k616fik616pcilrilptilr!
Bir butagl kaynlIp
aspandmkDsiln allptlr-
Ala-tooday CakIp-kan
aa k616fik616pcilrilptilr!
Bir butagl kaynllp,
cerdin cilsUInallptlr!
Cer suuk bolgondo,
Bagdl-doolDtbaybige
aa cllmlp cilrilptilr!
Padl§amMianas tirilip,
tirilip kelg(:n cilrb6ybil?'
Anda Caklp-kan aytat:
'Kirk goro!~okabar gal, balam!
Ala-tooday Manaslfi
tirilip kele-tuganl
agm suuda~{Manaslii
tolkup kele-tugam,
terektey senin Manaslii
terbenip kele-tugam,
tefiistey senin Manaslii
gaYIPala-tugam!
Til~ilii til~ bolbosun!
Til~ bolsun, balam!'
Anda Kamlcey ayttl deyt:
'Ak-kula kl~tti cogolup,
Ak-~umkar ketti cogolup,
Ak-taygan ketti cogolup-
Bu nemenin Sir boldu?
Ak-borc;:uktutokunup min!
AI cllkldan karagl-
Ak-kula cok boldu!
Ak-~umkar tuurunan cok boldu!
Ak-taygan ordosunan cok boldu!-
Bu nemenin Sir boldu?
101
"Annecigim babacIglm
iki miyim bir miyim ben?
Gece ben bir rilya g6rdilm,
deh§etbir rilya idi,
yilregimi hoplattl!
ay karanllgl gece idi,
ay tepedendogdu,
gilne§ karanllgl giln idi,
gilne§ tepedendogdu!
Helal dilegim oluyor demek:
Ocak ba§mdanyilce bir
kayak yilkseliyordu!
Dallardan biri egilip
aym l§lgml 6rttil,
ba§ka bir dal da egilip
gilne§in 1§lgml 6rttil!
Gilne§ slcak olunca da
g61gelenipya§adl,
Kamkey gillilmseyip
serin g61gededola§tI!
Dallardan biri egilip
g6giln 1§lgml 6rttil,
Ala-dag gibi dogan CakIp Han
g61gesindedola§tI!
Dallardan biri egildi,
yer yilzilnil 6rtilyerdi!
Yer yilzil sogudugunda
Bagdl-dool6t baybic;:e
gilne§te lsmlp ya§adl!
Efendim Er Manas acep
dirilmi§ geliyor olmasm?"
0 zaman Caklp Han dedi ki:
"Kirk yigide haber gal, yayrum,
Ala-dag gibi dogan Er Manas'ln
dirilip geldigini s6yle,
seller gibi akan Manas
gilrleyerek geliyor de.
Kayak gibi yilksek Manas
sallanarak geliyor de!
Ummanlar gibi Er Manas'ln
dalga dalga geliyor de!
Rilyan bir rilya olmasln,
rilyan gergek olsun, yayrum!"
Kamkey ~6yle dedi:
"Ak-kula gitti yak oldu,
Ak-~umkar gitti yak oldu,
Ak-taygan gitti yak oldu,
bu nasll Sir olga gerek?
Ak-borc;:uk'uhazlrla bin!
At silrillerine git bir bak!
<;:ilnkil Ak-kula yak oldu!
Tilnegindeki Ak-~umkar yak oldu!
Eydeki Ak-taygan yak oldu!
Bunda bir Sir olsa gerek!
 102
MaHaCTbIH KYM6ecYH
Kepyn KenCe~IJH"
Ana-TOoAai1 )KaKbIn-KaH
AK-60pIJYKTY MHHAHAej;jT,
2265 an )KbInKbIra 6apca Aej;jT,
AK-KynacbI AarbI )KOK,
AK-IIIYMKapbI AarbI )KOK,
AK-Taj;jraHbI AarbI )KOK'
Ana-TOOAaj;j)KaKbIn-KaH
2270 KamIn KeMH yi1YHe,
BarAbI-AeeneT 6ai16HlJe:
'Mauac-6aj;j enooreH 6onco,
3MH enAY MaHaCbIM-
3MH enreHYH aj;jTai1H!
2275 KbIpK 'IOpO 6HCTeH6enYHreH;
MaHaCTbIH KaK e3YHAej;jKepYHreH
AK-Kyna )KOK)KbInKbIAa;
6anaCbI eTKeH MaHaCTbIH
6anacbIHAaj;j KepYHreH
2280AK-IIIYMKap )KOK TYYPAa;
MaHaCTbIH HHHCHHAej;j KepYHreH
AK-Taj;jraH )KOKyi1YHAe!-
Tepe MaHac enreH CO~,
TeTen 6onroH KeeHYMe!
2285 AK-Kyna ceHAeH aj;jpbInAbIM-
3MH apraM He 60nOT?
BanacbIHAaj;j KepYHreH
AK-IIIYMKapAaH aj;jpbInbm-
3MH apraM He 6onoT?
2290 MHHcHHAeu KepYHreH
AK-TaUraH CeHAeHai1pbInbIn-
3MH apraM He oonOT?
MaHAaUAaH KaIlIKaj;jbIn
MeHHH aKKaH 6ynarbIM,
2295 KonYMAarbI KapMaraH
KOIlI IIIaMaHa-lJbIparbIM!-
3nHHAeH 3nHM KelJnereH!-
TYHAe )KaKCaMelJnereH
Kapan TYpraH KaperHM,
2300 KapMan TypraH IJbIparblM!
By MaHaCTaH AarbI )KOK!
MaHac eTyn KeTKeH CO~,
KbIpK lJopo MeHAeHoonYHreH!-
3MH apra He 6onoT?
2305 Au Kapa~rbI TYHYHAe,
Kapbm eTKeH KYHYHAe
KapYYAaHTauraH lJarbIMAa.
CeKceHre )KaIlIbIM )KeTKeH KYH,
6Hp ceprHnreH oonroH KYH,
2310 KaHaTbIMAaHKaj;jpbInbln,
KaH MaHaCl'aH aj;jpbInbln,
KbIpK IJOpOMMeHAeH6enYHreH!
By MaHaCTaj;j KepYHreH
AK-Kyna ceHH KaHTeUH?
~
~
MANASDESTANI
Manastm kiimb6siin
k61.iipkelsen~i!'
Ala-tooda:vCakJp-kan
Ak-bor~ul,tu mindi deyt,
al cilkIga barsa deyt,
Ak-kulasl dagl cok,
Ak-§umka:n dagl cok,
Ak-taygaIlil dagl cok!
Ala-tooda:'f Caklp-kan
kaytlp keldi iiyiin6,
Bagdl-dool16tbaybi~e:
'Manas-bay 61b6g6n bolso,
emi 61dii lv1anaslm-
emi 6lg6niin aytayn!
KIrk ~oro bisten b6liing6n;
Manastm kak 6ziind6y k6riing6n
Ak-kula CDkcIlklda;
balasl 6tk,on Manastm
balasmdayk6riing6n
Ak-§umk~lfcok tuurda;
Manastm inisindey k6riing6n
Ak-taygan cok iiyiind6!-
T6r6 Mal1las6lg6n son,
t6t6p boli~on k66niim6!
Ak-kula sl~ndenaynldlm-
emi argam ne bolot?
Balasmdayk6riing6n
Ak-§umk~lrdanaynllp-
emi argam ne bolot?
Inisindey k6riing6n
Ak-taygan senden aynllp-
emi argam ne bolot?
Mandaydlm ka§kaYlp
menin akkan bulaglm,
kolumdagl karmagan
ko§ §amana-~Jraglm!-
Elinden e.lim ki)<;:p6g6n!-
Tiind6 caksam i)<;:p6g6n
karap turi~ankaregim,
karmap tulrgan~lraglm!
Bu Mana!;tandagl cok!
Manas 6tl[ip ketken son,
kirk ~oro menden b6liing6n!-
Emi arga ne bolot?
Ay karani~1tiiniind6,
kanp 6tkiin kiiniind6
karuudan taygan~aglmda.
Seksengeca§lm cetken kiin,
bir sergilJ~enbolgon kiin,
kanatlmd,ankaynllp,
Kan Manastan aynllp,
kirk ~orom mendenb6liing6n!
Bu Mana:;tayk6riing6n
Ak-kula s:enikanteyn?
Manas'm mezanna bir
baklp gelsen!"
Ala-dag gibi dogan Caklp Han
Ak-bor~uk'a binerek
stiriiniin yanmna geldi,
Ak-kula'sl yak olmu~tu,
Ak-§umkar'l da yak olmu§tu,
Ak-taygan'l da yak olmu§tu!
Ala-dag gibi dogan CakJp Han
dontip c~vinegelerek
Bagdl-doolot'e dedi ki:
"Manaslm eger olmedi ise
Er Manaslm §imdi oldti!
-5imdi ana oldti derim!
KIrk yigit bizden aynlml§tl,
Manaslm kadar sevdigim
Ak-kula da elden gitti,
Manas'm ~ocugu gibi alan,
~ocugukadar sevdigim
Ak-§umkar da ttinekten gitti,
karde§i gibi sevdigim,
kopegi de evden gitti!
Efendisi Manas oliince i
't.."";j
bunlar gonltime teselli idi!
Ak-kulaslndan da aynldlm,
§imdi ben ne edeyim?
I
'ft''
, ' ;"
<;:ocugugibi sevdigim
Ak-§umkar'dan da aynldlm,
~imdi ben ne yapaYlm?
Karde§i gibi sevdigim
kopeginden de aynldlm,
§imdi ben ne edeyim?
Ytiztinden a§agl§imdi
goz ya~lan bo~anml~tl,
ellerimle tuttugum §u
~ifte mumlu §amdamm!
Kavmimden kavmim ge~meyen
geceleyin hi~ sonmedi,
baklp duran goz bebegim
yakaladlglm ~amdanlm!
ManaSlmda yak olmu~tu!
Manaslm oliip gidince
kIrk yigit benden aynldl!
Ah ~imdi ben ne yapaYlm?
Ay karanllgl gecede,
ihtiyar olmu~ gonliimde,
mecalsiz kalml~ ~aglmda,
seksen ya~lndaYlm ~imdi,
yapayalmz kaldlm ~imdi,
kanadlmdanaynldlm,
Manaslmdan aynldlm ben,
kirk yigit de benden aynldl!
Onlan Manas kadar severdim,
Ak-kula seni nerede bulaYlm?
 MANAS'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
2315 MaHac eTyn KeTKeHco~,
3~Keti6ec 3Men TaSlrLIM
3~cecHHeH 6YKTeAY~.
KapLIn KeTKeH )l(aKLm-KaH
a~Tapa )J(Yc )J(YKTy )J(YKTeAY~.
2320 Oti AK-TatiraH ceHH KaHTetiH?
KaKati6ac KatiLI~ TaSirLIM
Kan OpTOAOH6YKTeAY~.
KapTaSi KapLm KeTKeH6ati6Hqe
a~Tapa )J(YC)J(YKTeti )J(YKTeAY~!
2325 Topy qy6ap 6eAeH
Top'yyn MHHep aT TYy6atiT-
TOKCOHro)J(eTKeH)l(aKLlllTaH
MaHacTati 3MAH 3P TYy6atiT!'
'KapLm KeTKeH )l(aKLm-KaH,
2330 AK-OOpqyKTY MHHCe~qH!
KLlpK qoporo 6apCa~qbl!
AK-IIIYMKap )J(eHYHaticca~qLI!
AK-Kyna )J(eHYHaticca~qbl!
AK-TatiraR )J(eHYHaticca~qLI!
2335 MaHacKa KYAati )J(ap6bI3KeH?
KblpK qOPOHYH3CHHAe
MaHac 6aTbip 6ap6bl 3KeH?-
KOOHYHAeMaHac 6ap6LI 3KeH?'
AlTaHbm qblKTbl )l(aKbm-6aH,
2340 AtiKLlpraHbl )J(on6opCToti
AnMaM6eTKe 6apAbl AetiT,
atirblp )J(aaK,Kapa THn
A)J(bl6atira 6apAbl AeHT,
'AK-KYJla )J(OK )J(LIJlKbIAa-
2345 aHbl KaHAaHHcTeti6Hc,
AK-IIIYMKap )((OK TYYPAa,
AK-TaHraH )((OK KaprblAa-
aHbl KatiAaH Ta6a6blc?
3MH apra He 6onoT?
2350 3MH aMaJI He 60JlOT?
KaHaTblMAaH KaHpbIllLIn,
KaH MaHaCTaH atipbIllbm,
Kapbm 60JlrOH )((ypreHAe,
MaHaCTaH KeproH AK-KYJla
2355 Kepco, KOCYMToHroHYM-
yqeeHY 6Hp )J(epAeH3MH qblrapcblH!
K YJlnO~-MHHeHKYH KOPAYM,
atiAbl~-MHHeH alii HIIITHM,
acKblHa 6acbln )J(OJI)J(YPAYM,
2360 apKa~-MHHeH TOHKHtiAHM!
YqOO olllY AYHOOAOHTY~YJlCO,
HqHMe 6blqaK ypapMblH,
MaHacTblH KoTYHe 6apbln TypapMblH,
capatiAaH KYJlan OJlOPMYH,
2365 MaHaCTblH )((aHblHa KHpepMHH!'
AnMaM6eT-MHHeH A)((b16aH
AYHeeHY IIIblnllla6aHT (?),
6HPAeH 6HpH Tbl~lIIa6aHT.
~
Manas otup ketken sofi,
efikeybes emelltayaglm
efisesinen btiktcldtifi.
Karlp ketken Caklp-kan
afitara ctis ctiktii ctiktodtifi.
Oy Ak-taygan seni kanteyn?
Kakaybas kaYliil tayaglm
kap ortodon bill~todtifi.
Kartaya karlp kc~tkenbaybi~e
afitara ctis ctiktclY ctiktootifi!
Torn ~ubar beden
tor'uul miner at tuubayt-
toksongo cetken Caklptan
Manastay emdi er tuubayt!'
'Kanp ketken Caklp-kan,
Ak-bor~uktu minsefi~i!
KIrk ~orogo barsafi~l!
Ak-§umkar coniin ayssafi~l!
Ak-kula conlin ayssafi~l!
Ak-taygan conlin ayssafi~l!
Manaska Kuday carbl eken?
KIrk ~oronun esinde
Manas batIr barbl eken?-
Koontindo MantiS barbl eken?'
Attamp ~Iktl Calklp-bay,
Ayklrgam colbclrstoy
Almambetke baird I deyt,
ayglr caak, kara til
Aclbayga bardl deyt,
'Ak-kula cok cllkIda-
am kaydan isteybis,
Ak-§umkar cok tuurda,
Ak-taygan cok karglda-
am kaydan tababls?
Emi arga ne bolot?
Emi amal ne bolot?
Kanatlmdan kaynllp,
Kan Manastan alynllp,
kanp bolgon ctirgondo,
Manastay korgon Ak-kula
korso, kostim toygonum-
ti~oonii bir cerdc:n emi ~Igarsm!
Killptifi-minen ~~tinkordtim,
aydlfi-minen a§ i§tim,
askIna baslp col ctirdtim,
arkafi-minen ton kiydim!
U~oo o§u diinocldon tUfiillso,
i~ime bl~ak urarmm,
ManastIn kotUruj banp turarmm,
saraydan kulap ()Iormiin,
ManastIn camna kirermin!'
Almambet-minen Aclbay
dtinoonii §Ip§abayt (?),
birdey biri tIfi~albayt.
103
Manasim ~Ikip gidince
bu sert me§e dayanaglml
ensesindenbiiktiin sen.
Bu ihtiyar Cakip Han'a
yiizlerce yiik yiikleyerek sen.
Ey Ak-taygan seni ne yapaYlm?
~u sert kayrndan dayagi
orta yerinden biiktiin sen.
~u ihtiyar baybi~e'ye
yiizlerce yiik yiikledin sen!
AI alaca kisrak artlk
hirer rahvan at doguramaz,
doksana giren Caktp'tan artlk,
Manas gibi er dogamaz!
Ey pir olmu§ Cakip Han, kalk,
Ak-bor~uk atma bin de
kIrk yigidin yamna var!
Sayle Ak-§umkar nerede?
Sayle Ak-kula nerede?
sayle Ak-taygan nerede?
Manas'a Tanrl yar ml oldu?
Kirk yigidin ganliinde
Manas hala ya§lyor mu?
Kalplerinde ya§lyor mu?
Artik Caklp ata hindi,
kaplanlar gibi bagiiren
Almambet'e dogru gitti.
Ayglr yanak, kara dilli
Aclbay'a dogru gitti.
"Ak-kula yok siiriide,
onu neredebulacaglz?
Ak-§umkar tiineginden u~mu§,
tazl da evden yok olmu§.
Bunlan nerede bulacaglz?
~imdi biz ne yapacaglz?
Hangi ~areyi bulallm?
KanadImdanayrlllp,
hen Manaslmdan ayrillp,
garip olup kaldlm hen.
~u Ak-kula'ya baktlk~a,
gazlerim hep nurlanlrdl.
Bu ii~ §eyi getirin!
Ben onlarla giin gardiim,
aydmllgrnda a§yedim,
izine baslp yol yiiriidiim,
onlann yamnda giyindim!
Ga~iip diinyadan gittilerse
i~ime bl~ak vuraYlm,
Manasln ardmdangideyim.
Evimden firlar oliiriim,
gider Manasl bulurum!"
Almambet ile Aclbay
diinyaYldii§iinmtiyordu,
bu sazleri hiC;;tlnmadllar.
104
bIHnan KaHlTbl )l(aKbln-KaH,
2370 Ear~bl-~eeneT6aH6HqereKen~H~eHT.
'0 6aH6HqeKaHTeH6Hc?
KblpK qOPOHYH 6apblcblHKalTa~bIM:
MaHaCTblHMaaHblCblH 6am KOH6oHT
ap6arblHa am KOH60HT!
2375 EapblH YHYTynKolOnTypr
AH~a 6aH6HqeaHlTbl ~eHT:
'Ana-TO~aH)l(aKbln-KaH,
CepeK-MHHeH Cblprarbl,
Kapa-ToKo )KaH~ocy,
2380 EaKaHra6ap~bI1\6bl?
bapbln Ka6ap aHlTbI1\6bl?'
'Aa Ka6apaHTnaAblM.'
'amy yqeeHY 6apbln Ken,
6apbln Ka6apaHTblnKen!
2385 TYMqYKTapblKaHKbl'~bl,
Kel\emTepHTaHKb"~bI,
CepeK-MHHeH CblprarblH,
omy YQeeHYanbln Ken,
EaKam~bI~aa anbln Ken!
2390 AMaHaHT! )l(aMbl ooneny!
MaHaCTblH6eHTHH6apbln KenenH!'
)l(aKbln-6aH KaHTaqanTbl~eHT,
CepeK-MHHeH CblpraKTbl,
aHbl aTKapblnan~bl ~eHT.
2395 MaHacTblHanTblMblCanTbl Man ~ocy,
Man~OCYHYH HQHH~e
KblSlMalTblKKapa-ToKo )KaH~ocy,
aHbl aTKapblnan~bl ~eHT.
EaKaH-KaHraKen~H~eHT-
2400 6an I1QKeH~e,MaKTaHraH,
MaC-3KeH-MHHeH aTTaHraH,
EaH~bIHyyny EaKaH CapT,
aHbl aTKapblnan~bl ~eHT.
TepTY 6Hp~eH6on~y ~eHT,
2405 Ear~bl-~eeneT 6aH6HQe,
aHblHYHYHeTamTa~bl,
EaH~bIHyyny EaKaHCapT
MaHaCTblH6eHTHHe6amTa~bl:
'Ean I1QKeH~a,
MaKTaHraH,
2410 Mac 3KeH-MHHeH aTTaHraH
EaKaHKen~H~aTTaHbln!
CepeK-MHHeH CblpraK,
eKe Ken~HI\alTaHbln!
KeK-6opQYK aTbl )KeneT~eHT.
2415 MaHacTblHKapa-ToKo )KaH~ocy
O-AaKaQaHKeneT?'AeHT.
EaH~bIHyyny EaKaH,
Kec )KambIH~aHKen 6onyn,
K0nnyryn blHnanTypaT~eHT-
2420 0nreH MaHac eQYKTy!
'AnTblMblm anTbl Man AOCY,
Man AOCYHYH I1QI1HAe
MANAS VESTANI
Iylap kayttl Caklp-kan,
Bagdl-dool()t baybi~egek6ldi d6yt.
'0 baybi~e kanteybis?
Kirk ~oronun barlsm kattadlm:
Manastln maamsln ba~ koyboyt
arbagmaa~ koyboyt!
Barm unutup koyuptur!'
Anda baybil,e ayttl d6yt:
'Ala-today CakJp-kan,
S6r6k-minen Slrgagl,
Kara-toko can dosu,
Bakaygabm.dli'ibl?
Barlp kabar ayttli'ibl?'
'Aa kabara:ftpadlm.'
'O~u ii~oonli barJp k61,
barlp kabar aytlp k61!
Tum~uktarl kaykl'dl,
k6i'ie~terita),kl'dl,
S6r6k-minel.lSlrgagm,
o~u ii~oonii allp k61,
Baka§dldaa allp k61!
Aman ayt! Candl bololii!
Manastm be:ytin barlp k6Ieli!'
CakJp-baykayta ~aptl d6yt,
S6r6k-minen Sugaktl,
ani atkarlp a.ldld6yt.
Manastm altlmls altl mal dosu,
mal dosunun i~inde
klyamattlk FCara-tokocan dosu,
am atkarlp aid! d6yt.
Bakay-kangak61did6yt-
bal i~kende, maktangan,
mas-6ken-minenattangan,
Baydln uulu Bakay Sart,
am atkarlp aldl d6yt.
Tortii birdey boldu d6yt,
Bagdl-doolot baybi~e,
anln iiyiino l:a~tadl,
Baydln uulu Bakay Sart
Manastln b6ytine ba~tadl:
'Bal i~kenda,maktangan,
mas 6ken-minen attangan
Bakay k61diiiattamp!
S6r6k-minerl Sirgak,
oko k61dii'iattamp!
Kok-bor~uk atl c6let d6yt.
Manastln K;Jira-tokocan dosu
o-da ka~ank6Iet?' d6yt.
Baydm uulu Bakay,
kos ca~mdarlkol bolup,
kolpiigiip Iylap turat d6yt-
olgon Manm; ~iiktii!
'Altlml~ altl mal dosu,
mal dosunun i~inde
Caklp Han aglayarak dondii,
Bagdl-doolot baybi~eye geldi.
"Ey baybi~e ne yapaYlm?
Kirk yigidin hepsini yokladlm,
Manas'a aldJranyoktu,
onu kalpten silmi~ler her,
unutup gidivermi~ler!"
ihtiyar kadm dedi ki:
"Ala-dag gibi dogan Caklp Han,
Serek ile Slrgak'm
can dostu Kara-toko ile
Bakay'a da gittin mi?
ana da haber verdin mi?"
"HaYlronlara gitmedim."
"Bu ii~iine kadar git de,
onlara da haber ver gel!
Burunlarl biiyiidii,
ogiitler her kayboldu.
Serek ile Sirgak'i da
ii~iinti buraya allp gel,
Bakay.. da allp gel!
Yalvar, cammlZI feda edelim!
Manas..n mezarlna gidelim."
Caklp-bay yine geri dondii.
Serek ile Sugak'l
hirer ata bindirdi.
Manas..n altml~ altl mal dostu yardl
Mal dostlarlnln i~inde,
klyamete dek Kara-toko can dostu.
Bu Toko'yu ata bindirdi.
Sonra Bakay Han'a gitti.
Bal i~ince ogiinen,
mest olunca ata binen
Bay'm oglu Sart Bakay.. da
CaklP Han ala bindirdi.
Dordii birden bir olunca
Bagdl-doolot baybi~e'nin
eyine dogru at siirdiiler.
Bunlarl BaY'ln oglu Sart Bakay,
Manas'ln kabrine gotiirdii.
"Bal i~ince ogiinen
mest olunca ata binen
Bakay geldin ata binip!
Sizde Serek ile Sirgak
ala bindiniz geldiniz!
Atl Kok-bor~uk yel gibi ko~tu.
Manas'ln can dostu Kara-toko
0 da ne zaman gelecek?"dedi.
Bay..n oglu BakaY'ln
goz ya~lndan gal oldu,
hl~kmklarla dedi ki:
"Manas oldii, soniip gitti,
altml~ altl mal dostu yardl.
Bu dostlarln araslndan,
 MANAS'IN EVLENMES1, OLUM"O VE YEN1DEN D1R1Ll~1
KbISIMaTrbIK Kapa-TOKO )((aH AOCY-
6y AarbIHAaU KeqHKnt,
2425 MHHreH aTbI )((en6eAH!
AnTbIH 6epce anAbI6bI
Ana-TOOAau MaHaCTaH?
Kapa-ToKo )((aH AOCY
MaHaCTaH KeeHY KanAbI6bI?
2430 3nHM, CeuHT, 3KH yyn,
CepeK-MHHeH CbIprarbIM,
Kapa-TOKo KenreHAe,
KapbInbIK Ke~ellI auTauH!
KbIpK QOPOHYH3~ )((aMaHbI
Ta3-6aUMaT
2435 MaHac cyycan KenreHAe,
TYllIe Kanbill Qau KauHaT!-
AnTbIHAbl )((eCTeU6enenYK!
MYHaH 6apbill KenenHK!
MaHacTbIH 6eUntH KepenYK!
2440 KblpK QOpO-MHHeHMaHaC-KaH
aT QanTbIpbill OUHorOH
e3eHAY 6ynaK Tanbill an!
Kene~Kenen )((aTbIIlIIIIbI!
Mai:iAaHAa TepeK 6arbI 6ap,
2445 6HP oIIlyra 6apanbI!
EaK Ty6YHe TYllIeny!
AnTbIMbIIlI TaHan aK QaTbIp
acnaHAa ntnntK ntrenH,
TaKTaCblHaTepe cananbI!
2450 Ana-TOoAau )KaKbInTbI
KapbIca AarbI KaH KeTepyn Kouony!
AK-6oc 633HH couony,
MaHaCTbIH ap6aubIHa 6arbIIlITan,
KynKynAa6aT KypaHAbI
245 5 KynTaH oKyn auTanbI!
ASiTbIn-KYPCY bIMaH-Aa,
HaMaCTbIHa6AaH oKyn aUTanbI!
AK-Kyna )((eHY 6ap6bI 3KeH?
AK-TaUraH )((eHY 6ap6bI 3KeH?
2460 AK-IlIYMKap )((eHY 6ap6bI3KeH?'
EaKauAbIH aUTKaHbIHKbillAbI AeuT,
3MH 6apbill KOHAYAeuT.
'CepeKTH aTKapbill HUAH', Aen,
MaHaCTbIH 6euTHHHH 6aIIlbIHa,
2465 KYM6ecYHYH KallIbIHa
CepeK )((eTHn6apAbI AeiiT.
MaHaCTblH KYM6ecy )((OK 6onoT,
KYM6ecYHYHoPAYHAa
capaiibl )((OK yii rypaT!
2470 AK-Kynara OKIlIOIlI aT,
anTbIHAaH aKbIp )((aCanTblp,
apnaAaH KHIIIMHIII TerynTYP,
AK-Kyna TypaT aKbIPAa!
AK-IIIYMKap TypaT TYYPAa!
2475 AK-TaiiraH TypaT KaprblAa!
ktyamattlk Kar~l-tokocan dosu-
bu daglndayk~rikti,
mingen atl celb(~di!
Altm berse aldlbl
Ala-tooday Manastan?
Kara-toko can dosu
Manastankoonii kaldlbl?
Elim, Seyit, eki uul,
Serek-minen Sl:rgaglm,
Kara-toko kelgende,
kanhk kefie§ aytayn!
KIrk ~oronun eri camam
Taz-baymat
Manas suusapkelgende,
tii§o kahp ~ay kaynat!-
Altlndl cestey bololtik!
Munan banp kelelik!
Manastm beytiJ11 koroltik!
KIrk /fOro-minenManas-kan
at ~aptIrlp oynogon
ozondti bulak tahp al!
Kolofikolop catJI§§I!
Maydanda terek bagl bar,
bir o§uga barall !
Bak tiibtino tii§tilii!
AltIml§ tanap al. ~at.r
aspanda tiptik tigeli,
taktaslna taro sajall!
Ala-tooday CakliptI
karlsa dagl Kan kotortip koyolu!
Ak-bos beeni soyolu,
ManastIn arbaYlnabagl§tap,
kulkuldabat Kur;andl
kuptan okup aytall!
AyatIl-ktirsti .man-da,
namastInabdan okup aytall!
Ak-kula conti barbl eken?
Ak-taygan conti barb. eken?
Ak-§umkar conulbarb. eken?'
Bakaydln aytkamn klld. deyt,
emi barlp kondu deyt.
'Serekti atkarlp iydi', dep,
Manastln beytinin ba§lna,
ktimbostintin ka§lna
Serek cetip bardI deyt.
ManastIn ktimbJDsticok bolot,
ktimbostintin orclunda
saraYIcok tiy tulrat!
Ak-kulaga ok§o~ at,
altIndan aku casaptlr,
arpadan ki§mi§ 1.ogtipttir,
Ak-kula turat aklrda!
Ak-§umkar turat tuurda!
Ak-taygan turat !karglda!
105
klyamete dek can dostu Kara-toko'nun
bu kadar gecikmesi
bindigi at ko~madlgmdan!
Altm verse allr mlydl
Ala-dag gibi Manas'tan?
Can dostu Kara-toko
Manas'a dargm mlydl?
Elim Seyit, bu iki yigit
Serek ile Slrgaklm,
Kara-toko da artlk geldiginde
size bir ogiit vereyim!
KIrk yigidin en fenasl
Taz-baymat,
Manas susadlgl vakil
allan inip c;:aykaynat!
Altml baklr gibi sac;:allm!
-5imdi buradan kalkallm,
Manas'm kabrine varallm!
Manas Han'In kIrk yigidi ile
at yan~tmp oynadlgl
su ba~mdaoturallm!
Golgelikte uzanallm!
Meydanda sogtit var,
biz oraya varallm!
Altma varallm inelim!
Altml~ kanatll ak c;:adm,
goklere dogru dikelim,
ham tahta oturtallm,
Ala-dag gibi dogan Caklp'l
ihtiyarsa da han yapallm,
Ak-boz klsragl kestirip
Manas'm ruhuna bagl~lamak ic;:in
Kulhtivallahi diyelim,
Kur'ammlzl okuyallm!
Ayete'l-ktirsi'yi
Manas ic;:inokuyallm!
Ak-kula ugurlu mu acep
Ak-taygan ugurlu mu acep,
Ak-~umkar ugurlu mu acep?"
Hep Bakay! dinlediler,
oraya gidip kondular.
Serek'i ala binsin dedi dire
Er Manas!n mezanna
ttirbesinin kenanna
Serek vanp geldi ~imdi.
Manas!n mezan yak olmu~tu,
Ttirbesinin yerinde ~imdi
bir ak safar kurulmu~tu.
Ak-kula gibi bir at yardl,
altlndan bir yemlik yardl,
arpa yerine ki~ni~ yardl.
Ak-kula yemlikte durmakta,
Ak-~umkar ttinemi~ ttinegine,
taZI karglda bagll.
I
~
I
!
106
CepeK 6aCbInKenAHAeHT,
Tep KanblWTaHaWTbIAeHT,
MaHaC-KaH aHAa)!(aTaT!-
EenAeHTelIleK CaJlbinTbIp-
2480 aHAereHAeaTbI)!(OK,
KYHAereHAeKepKY)!(OK-
6apqa-MHHeH 6anKbIra
MaHac-Ta 6enen KoIOnryp,
6epMeTKeWYPYHYKolIlyn TarbIHbIn,
2485 MaKManAbIKowyn xaMbIHbIn,
MaHaCTbIH6aWbIH)!(enen
6Hp cynyy KbIConrypaT!
TepTeecy Te~ KepAYAeHT,
KeeHYTeTeH6onAYAeHT!
2490 'A KYAaHbI! A KO)!(OM!
KOpOCOH KblnbIq KbIH6onco,
AK-Kyna-MHHeH AK-wYMKap
MaHaCTbIH THpHnreHHqbIH6onco,
KOHAOH roryc aJlaHH,
2495 YHAaHTOryCaJlaHH,
TeeAeHToryc aJlaHH,
)!(blnKbIAaHroryc aJlaHH!
KbIpK qOPOHYH 6alIlbI CaH" 6HpToryc KIrk <;:oronunba§I sayn bir togus KIrk yigidin her birine
"THne Kbln!" Aen CaJIaHH!
2500 AT qanTblpbIn, TOHKblnbIn
EaHAbIHyyny EaKaHAbl
TerepeKKe 6aw KblnbIn
ap THnerHHTonrypcYH!
KapbIn KeTKeHEaKaH-KaH
2505 MaHac-MHHeH 6Hp )!(aHaWa~onTYPcYH!Manas-minen bir cana§anoltursun!Manas'ln yamnda otursun!
AHAaHKaWbIHKepHnTHp,
KapTaHbinKeTKeHEaKaMblH
THnerHHKYAaH6epAH-Ae,
6aCTbIpca,)!Cony)!CowynAY!
2510 EaHpblenreH 6y MaHac
THpHnHnEaKaHra KaHTbInblnKowynAY! tirilip Bakayg,Ol kaytIlIp ko§uldu! dirilip Bakay'la kavu§tu.
AnaKaH )!(aHbln6aT' aJlCbIH!
6YlOpca,AeMawaCblH!
T"pHn"n KonKOH3p MaHac
2515 M"~re )!(eTe)!CawaCbIH!'
3M" CepeK qaKblpaT:
'ATeKe~ KenA", Ko6o Kan,MaHac!
EarAbI-AeeneT6aH6"qe, MaHac,
3HeKe~KenA", Ko60 KaJI,MaHac!
2520 KblpK qOPO~KeMH, Ko60 KaJI,MaHac! KIrk <;:oronk6ldi, kobo kal, Manas!Bak kIrk yigidin de geldi, Manas,
EaJI"qKeHAe MaKTaHraH,MaHac,
Mac 3KeH-M"HeHaTTaHraH,MaHac,
aprblMaKM"H"n apbITKaH,MaHac,
)l(aKbin-KaH-M"HeHTe~
)!CaHawa
KapbIraH,MaHac,
2525 6aHAblHyyny EaKaHKenA", MaHac,
3M" Ko60 KaJI,MaHac!
AnMaM6eT KenAI1,Ko60 KaJI,MaHac!
3n11M,CeHI1T,3Kl1yyn KenA", MaHac, Elim, Seyit, 6ki uul k6ldi, Manas, Elim'le Seyit, bu iki gen<;:,Manas,
MANAS DE:STANI
Serek baSIpkl~ldi deyt,
tor kapI§tan a~tI deyt,
Manas-kanan,dacatat!-
Belden to§ok salIptIr-
ay degende atJcok,
kiln degendek:orkticok-
bar<;:a-minenI:lalkIga
Manas-ta bol()p koyuptur,
bermetke §urunu ko§up tagmIp,
makmaldl ko~!upcammIp,
ManastIn ba§mcolor
bir suluu kIs olturat!
Tortoosii ten I.ordii deyt,
koonii toton boldu deyt!
'A KudaYI! A Kocom!
Koroson kIII<;:km bolso,
Ak-kula-minen Ak-§umkar
ManastIn tirilgeni <;:mbolso,
koydon togus alayn,
uydan togus alayn,
toodon togus ;Ollayn,
cllkIdan togus alayn!
"Tilo kII!" depsalayn!
At <;:aptInp,toy kIlIP
Baydm uulu Bakaydl
togorokko ba~fkIllp
ar tilegin toltulrsun!
Kanp ketken Bakay-kan
Ayday ka§m k:6riptir,
kartaYlpketken Bakaydm
tilegin Kuday berdi-de,
bastIrsa,colu I::o§uldu!
Bayn olgon bill Manas
Alakan caYIPibat' alsln!
Buyursa, dell a§asm!
Tirilip kopkon Er Manas
minge c6te c~fasln!'
Emi S6r6k~a~;lrat:
'Ateken k6ldi, kobo kal, Manas! "Baban geldi, kalk, Er Manas!
BagdI-doolot baybi<;:e, Manas,
6neken k6ldi, kobo kal, Manas!
Bal i<;:kende
maktangan, Manas, bal i<;:inceher metheden, Manas,
mas 6ken-minenattangan, Manas, illest olunca ata binen, Manas,
argImak minip antkan, Manas,
CakIp-kan-milrlen t6n
cana§akangan, Manas,
Baydm uulu B.akayk6ldi, Manas, Bay'm oglu Bakay geldi, Manas!
emi kobo kal, Manas!
Almambet keldi, kobo kal, Manas! Almambet geldi kalk, Manas!
,
Serek oraya gelince
evin kapISinI a<;:tI.
Manas Han oradayatlyordu!
reline kadar do§ek vardl.
Bir ay gibi gtizel olan,
gtine§ gibi parlak duran
Manas'm bir <;:okyumu§ak
kadifelere sardIgI
mercanlarla stisledigi,
ipek kadife giydirdigi
Manas'm ba§dayadIgI
gtizel bir kIZ oturmu§tu!
DOrdtinti birden gortince
gonlti sevin<;:lerledolup
btiytik Tannm AllahIm!
Klllcm kml olsaydl,
Ak-kula ile Ak-§umkar
Manas'm dirildigi ger<;:ekise
dokuz koyun alaYlm,
dokuz inek alaYlm,
dokuz deve alaYIm,
dokuz tane at alaYIm!
dilek kII deyip vereyim!
At yan§tmp dtigtin edeyim,
Bay'm oglu BakaY'1da
topluluga ba§ kllaYIm.
Dilekleri hep olsun,
ihtiyar olan Bakay Han,
Ay gibi ka§lannl <;:atan
ihtiyarlaYIp giden BakaY'ln
Tann dilegini verdi,
yol gitse yolu a<;:Ik
oldu!
Once olmti§ olan Manas
Ellerini a<;:Ip
dua alsln!
Buyur denilen a§1resin!
Tekrar dirilen Er Manas,
artlk bin sene ya§asm!"
Serekseslendi:
BagdI-doolot baybi<;:e, Manas,
anan geldi kalk, Er Manas!
cins ata binip atl yoran, Manas,
CakIp Han gibi ihtiyar
olan, Manas,
ArtIk yerinden kalk, Manas!
 MANAS'IN EVLENMESt, OLOMO VE YENtDEN DtRtLt~t
3MH Ko60 K3n, MaHaC!
: )KoHnyp, 3KH yyn, MalIac,
o-Aa KellAH, Ko60 K3n, MaHaC!
KeKTYH )f(bIllAbIC 6aTbIpbl, MaHaC,
CYHYHKY~YC 6aTbIpbI, MaHaC,
o-Aa KellAH, Ko60 Kan, MaHac!
JKaHamaKenreHEan6aiibll\, MaHac,
O-AaKenAn,KOOO Kall, MaHac!
KbITaMblH JKYpTyHKaHanan, MaHac! Kitaydm curtun kanap aI, Manas! ~inlinin karuru dok, Manas!
KblpK qoPO~y caHanall, MaHac!'
'TymnaHAbi KOCKeHn6ei1MHH:
MeH He 60nrOHYM 6Hn6ei1MHH!
"AreKeM" AereH HeMHHexeeT? neifT,, " "Atekem" degennemine coot? deyt,Babam dediginiz kim oluyor,
"3HeKeM" AereH
HeMHHe xeeT? Aei1T,
~:?:
"KblpK qOpo" AeraH
HeMHHe XOOT? neb '.
MeH eny 3MeCMHH,
MeH mpH 3MeCMHH-
MeH OCKe6onyn KanbmnblH!'
CepeK 3MH aH'lTbl Aei1T:
2550 'ATaKeH.I\H6Hn6enHI\, MaHac,
3HeKeH.I\H6Hn6enHI\, MaHac,
KblpK qOPOHY6Hn6eAHI\, MaHac-
EaKai1 6ap6bl 3CHH.I\e,MaHac?!
anTbiMbIIll anTbi Man AOCY,
2555 Man AOCYI\HYHHqHHAe
KbISIMa'ITbiKKapa-ToKo xaH AOCY
6ap6bl 3CHH.I\e,MaHac?'
3MH MaHac aH'lTbl Aei1T'";
'Kapa-ToKo xaH AOCY!-
2560 AK aca6a Kbl3b1n TYY
aK Hai13ara alllTaAblM,
KblpK qOPOHY6alllTaAblM,I,
aprblMaK MHHHn aT anA"IM,
AK-naAblllla e3YHeH
2565 MeH 6apbln 6aT' anAhIM!
MeH enyn mpHnreH ryp6aHMbIH6b1?
ATaKeMAH )l(aKbm-KaH anbm KeJI!1
3HeKeMAK EarAbI-AOOneT
6ai16Hqe anbln Ken!
KblpK lJOpoHY 6apblHAbi anbln--J
Ken'
,1
2570 KepHHei1, cblpHai1 TapTbll\ap'
MaHac mpKnHn KenreHKH
3MH xYpTKa ai1Tbll\ap!
EarAbl-AeeneT 6ai16HlJe:
lJYHqHnen 6apbll\ap!
~--~=~--)
3HeKeMAK XblnAaM anbm KenHl\ep!'
KepnHeH,cblpHaHTap-rrbl AeHT
"MaHac THpnnnnKenreH!" Aen,
Kallbll\ JKypTKaaHTTblAeHT,
107
emi kobo kal, M;inas! geldiler, kalk haydi, Manas!
Kaman, Coypur, eki uul, Manas, Kaman, Coypur bu iki gen~, Manas,
o-da keldi, kobo Ikal,Manas! onlar da geldi, kalk, Manas!
Koktiin cl1dls bat:m, Manas, Goklerin yl1dlz erleri, Manas,
sunun kundus batln, Manas, suiann kunduz erleri, Manas,
o-da keldi, kobo kal, Manas! onlar da geldi, kalk, Manas!
Ktildtir uulu C;albaYlfi,ManaS, Ktildtir'tin oglu C;albay, Manas,
cana§akelgen BalbaYlfi, Manas, yanmda gelen Balbay, Manas,
o-da keldi, kobo l.aI, Manas! geldiler i§te, kalk, Manas!
Kirk ~orofidu sanapaI, Manas!' Kirk yigidini say, Manas!"
Manas emi ayttl deyt: Manas 0 zaman §oyle dedi:
'Tu§pandl kosko ilbeymin: "Dti§mana goztimti dikmem ben!
men ne bolgonum bilbeymin! Evvelce kimdim bilmem ben!
"Enekem" degen anam dediginiz
nemine COlot?deyt, kim oluyor,
"Kirk <;:oro"degan kirk yigit dediginiz "de
nemine COi)t?deyt. kimler oluyor?
Men olti emesmin, Ben hi~ bir vakit olmedim,
men tiri emesmin- diri dahi degilim,
men osko bolup kallppm!' ba§ka bir §ey oldum ben!"
Serek emi ayttl deyt: Serek 0 zaman dedi ki:
,Atakefidi bilbediii, Manas, "Babam tarumadm ml, Manas,
enekefidi bilbedifi, Manas, anam tarumadm ml, Manas,
kirk ~oronu bilbedifi, Manas- kirk ~oronu tarumadm ml, Manas,
Bakay barbl esifid(:,Manas? BakaY'1hatlrllyor musun, Manas?
altlml§ altl mal dosu, Altml§ altl mal dostunu
mal dosufinun i~inde mal dostlanmn i~inde
kIyamattik Kara-toko can dosu kIyamete dek can dostun Kara toko'yu
barbl esifide, Man~IS?' hatlrllyor musun, Manas?"
Emi Manas ayttl deyt: Manas §oyle cevap verdi:
'Kara-toko can dosu!- "Kara-toko can dostum
Ak asaba klzll tuu ak direkte klzil tug
ak nayzaga a§tadlm, ak mlzraga kakml§tlm ben,
kirk ~oronu ba§tadlm, kirk yigide ba§ olmu§tum,
arglmak minip at aldlm, has atlma binmi§tim hen.
Ak-padl§a oztinon Ak-padl§a'mn kendine,
men barlp bat' aldlm! gidip duaslru alml§tlm.
Men oltip tirilgen Iturbaymmbl? Oltip tekrar dirilmedim mi?
Atakemdi Caklp-k;in allp kel! Babam Caklp Han'l al da gel!
Enekemdi Bagdl-dt>olot Anam Bagdl-doolot
baybi~e allp kel! baybi~e'yi al da gel!
Kirk ~oronu banndl allp kel! Kirk yigidi al da gel!
Keriney, slmay tar1:1fiar! Davul zuma ~alsm!
Manas tirilip kelgenin Manas'm dirilip geldigini
emi curtka aytlfiar! btittin halka soyleyin!
Bagdl-doolot baybi4;:e Bagdl-doolot baybi~e'ye
~tin~ilep ballfiar! haber verin,
Enekemdi ciidam allp kelifier!' anaml allp gelin!"
Aytkamnday kIldl deyt, Dedigi hemen yapl1dl,
keriney, slmay tartl:1deyt davul zumalar ~allndl,
"Manas tirilip kelgl~n!" dep, Manas'm dirilip geldigini
kallfi curtka ayttl d'~yt, biitiin halka bildirdiler.
 108
3HecHHe 6apAbl Aej;jT.
2580 ')KaKllIbl MaHac KynYHYI\
AK-KynacblH MHHHnTHp,
AK-Ky6ecYH KHj;jnTHp,
AK-IlIYMKapbIH canbmTblp-
MaHac3MH THpHnHnTHp!'
2585 EarAbl-AeeneT 6aj;j6Hqe:
'AT aTTaHbm 6apanbIK!'
MeHAHnHHH 6alllblHa CaJIAblAej;jT,
aTTaHbm KeCTen )J(YPAYAej;jT.
MaHaCKaKa6ap C3p3K aj;jTTbIAeHT.
2590 EarAbl-AeeneT 6aH6Hqe
anTbI KaHaT aK °PAO
KHp'3mereH MaHacKa,
Tyny KanraH KaHblKej;j
THj;j'3TnereH MaHacKa,
259 5 31l1HKallla 6epAH AeHT,
MaHac TepAeH KonTY AeHT,
KonYH llIolOn KenreHAe,
KepYIlIKeny KenreHAe!
3prerH KYHAYHKeqHHe
2600 EarAbl-AooneT 6aH6Hqe
TYllIe KanAbl 3CHHe.
'CeH enreH COI\, KynYHYM,
3HeKel\ EarAbI-AOOneT 6aH6Hqe
Kep6ereHY Kep 6onroH,
2605 KepAyrY-MHHeH Tel\ 6onroH!
CeH apyy, KynYHYM,
aj;jHbm KeTep6'3KeCHI\?
qeTHHeH qe6Hp, KynYHYM,
qeTHHeHKeTep6'3KeCHI\?
2610 qaqnaraH qaqblM 6yyaj;jH!
MeH 6YTKeH 60lOM )J(yyaHH!
Ta3aJlaHbm Kenej;jH!'
qaqnaraH qaqblH 6YYAYAej;jT,
ynyy 60lOH Ta3anaHbm )J(yYAYAej;jT.
2615 MaHacTbl KeCTen )J(YPAYAeHT,
MaHacTblH an YCTYHeKHPAHAeHT.
barAbl-AeeneT 6aH6Hqe
3He 6onyn )J(YPAYAeHT-
KaTbm KanraH KaK 3MqeK
2620 Aen6Hpen KenHn Hj;jAHAej;jT,
MaHac CYTYH3MAH Aej;jT!
EarAbl-AeeneT 6aH6Hqe
TaKTaHblH ycTYHe Koj;jAYAeHT.
)KaKKaH OTyH eqYPAY-
2625 MaHac )KaKbln KaHra KeTepAY,
6apbm aj;jnra KOHAYPAY.
TeeAeH Toryc anAblpAbl,
YHAaHToryc anAblPAbl,
KblpK qOPOKblpK
Toryc anAbl Aej;jT,
2630 TorycTY 6apblH COHAYPAY,
aq-apblrblH TOHAYPAY!
.-:
MANAS DESTANI
enesinebardlldeyt.
'Cak§l Manas kulunun
Ak-kulasm miniptir,
Ak-kiib6siin kiyptir,
Ak-§umkarm sahptlr-
Manas emi tiriliptir!'
Bagdl-d6616tbaybi<;:e:
'At attamp barahk!'
Mendilini b:~ma saldl deyt,
attamp k6stiip ciirdii deyt.
Manaska kabar Serek ayttl deyt.
Bagdl-dool6t baybi<;:e
altl kanat ak ordo
kif' etpegenjManaska,
tulu kalgan Kamkey
tiy'etpegen ]Manaska,
e§ik a§aberdi deyt,
Manas t6rdcIfi koptu deyt,
kolun §oyup kelgende,
k6rii§k6lii kl:lgende!
Ertegi kiindiin ke<;:ine
Bagdl-dool6t baybi<;:e
tii§6 kaldl e!iine.
'Sen 6lg6n son, kulunum,
eneken Bagdl-dool6t baybi<;:e
k6rb6g6nii Ic6r bolgon,
k6rdiigil-minen ten bolgon!
Sen aruu, kulunum,
aymp keterb'ekesin?
<;etinen <;:ebir,kulunum,
<;:etinen
keterb'ekesin?
<;a<;:pagan
<;:~I<;:lm
buuayn!
Men biitk6n boyum cuuayn!
Tazalampke:leyn!'
<;a<;:pagan
<;:~I<;:m
buudu deyt,
uluu boyun Ilazalampcuudu deyt.
Manastl k6st6p ciirdii deyt,
Manastm al iistiin6 kirdi deyt.
Bagdl-dool6t baybi<;:e
ene bolup culrdii d6yt-
katlp kalgan kak em<;:ek
delbirep k61ip iydi d6yt,
Manas siitiin emdi d6yt!
Bagdl-dool6t baybi<;:e
taktamn iistiin6 koydu deyt.
Cakkan otUni6<;:iirdii-
Manas CakIjp Kanga k6t6rdii,
barlp aylga ~~ondurdu.
T66d6n toglls aldlrdl,
uydan togus aldlrdl,
kIrk <;:oro kirk
tOgU~ialdl d6yt,
togustu bann soydurdu.
a<;:-arlgm
toy,durdu!
Bagdl-d6616t'egidip
"Yavrucugun giizel Manas,
Ak-kula'sma hindi,
ak zlrhlm da giyindi"
Ak-§umkar'lm ava saldl,
Manas dirildi!" dediler.
Bagdl-dool6t baybic;ede:
"Ata binip gidelim!" dedi.
Mendilini ba§ma sarlp
ala atlaYlp flrladl.
Serek de haberi Manas'a verdi.
Bagdl-d6616tbaybic;e'yi
altl kanat.ll ak saraya
Manas'ln JanIna buyur etmediler.
Dul kalan Kamkey'i de
Manas'm JanIna nlmadllar.
Manas'ln kaplslm ac;tllar,
Manas da yerinden kalktl,
ellerini uzattl,
gelenlerle ile selamla§tl!
Ertesi gtiniin ak§aml
Bagdt-doDl6tbaybic;e
ancak aklIna gelmi§ti.
"Sen 61iince taYlm,
anacigm Bagdl-dool6t baybic;enin
ba§ma gelmeyen kalmadl,
iC;ikaranpdaraldl!
Benim sevgili, temiz taYlm,
bizden nasll uzakla§tln?
Benim aziz taYlm, nasII
bizden aynllverdin sen?
Daglmk saC;lmltoplayaYlm,
biitiin boyumu YlkayaYlm,
temizlenip sana 6yle geleyim!"
Sac;lanmbagladl 0,
ulu boyunu Ylkadl,
Manas'ln yamnagidip
onun kar§lsma C;lktl.
Bagdl-dool6t Manas ile
bir ana gibi ya§adl.
Kaskatl olan memesi
yumu§ayarak slit doldu,
Manas da bu siitti emdi!
Bagdl-dool6t baybic;e'yi
tahta C;lkarlpoturttu.
Yanan ate§i s6ndtirmii§lerdi,
Caklp Manas 'I Han yaptl,
oturacak yer g6sterdi.
Dokuz deve aldlrdl,
dokuz da inek aldlrdl,
kirk yigit klrkl da
dokuzar fane getirdi,
bu dokuzu kestirip,
biittin ac;larldoyurdu.
 MANAS 'IN EVLENMESi, GLOMO 'VE YEN10EN 01R1Ll~1
KapbrraHAbr,)KaKbmTbr,
EaMbrH yynYH EaKaMbr
KaH K8Typyn KOMY ~ej;iT,
KaHAbIH KbICbI KaHbIKeH,
MaHac eTyn KeTKeHCO~,
aK cery Kyn 60nrOH,
a3aT 6ambI KY~ 60nrOH,
KaHH 3HeCHEarJJ,bl-AOOJIeT
6ai16HQe,
KapblHAaIIlbI KapAblraQ-
6ypeAeH MaH aJIblll,
6ypeAeH QaH aJIbill,
- biirodon toko§ allp-
YtJOOUYcaKTaU XYPAY!
CaKTaraHbIH 3M" MaHaC 6"llA"
KaHbIKeHre MaHaCTbIH
KeeHY TOHAYAeHT!
EarAbI-AeeneT 6aH6"tJe
4blMblHCblC TOOra )!(aUnaTbln,
Qbl6b1pnaTbln KynYH 6aUnaTbln,
6J1pA868A8U 3T KblnAbl,
6J1pK8nA8U lliOpnO KblnAbl,
)KaKbIll-6aitAaH aT aJIAbl,
EaKaitAaH 6aT' anAbl.
)KaKbIll-KaH KOHAY6up cyyra,
EaKait KOHAY6up cyyra,
A)!(b16aH KOHl\Y 6HP cyyra,
Kapa-TOKO KOHl\Y 6Hp cyyra,
AJIMaM6eT KOHl\Y 6Hp cyyra,
CepeK KOMY 6Hp cyyra,
KOH~y 6Hp cyyra,
~aMl\bl KeCKe Hn~H l\eHT,
AK-n~blmaHbIH 3nHHeH
6eneKTYH 6apblH 6Hnl\H l\eHT.
MaHaCTblH AK-Kynacbl TOK6on):(Y!
TynTY 6Y3YK )KOK6o~y!
YpYIIInat1 )Kblpran YKTaAbl,
TblHtJ 6oJIyn YKT~bl!
KeJIHIIInet1 )KaTbln Ke~eIIITH,
He ~eIIITH?
'MaHaCTbl KOCKeHJI" ~e~H.
'na~blIIIaM,
e3Y~ 6HJI!' ~e~H.
n~blIIIa at1TTbI: 'MeH 6HJICeM,
atJYYJIaHblnKYPYIIIna,
)KYpT-MHHeH YPYIIIna!'
EYlOpraH~eM )KyrynTYP,
)JI~HH 6apblH TyrynTYP!
n~blIIIa~aH 6aT' aJIbln,
1'1
Karlgandl, Caklptl,
Baydm uulun Bakaydl
Kan kotiiriip koydu deft,
kan taktaga ~lgarlp.
Kandm klSI Kamk(:y,
Manas otiip ketken son,
ak sogii kill bolgon,
azat ba§l kiin bolgon,
kayo atasl Caklp-k:m,
kayo enesi Bagd1-dljQlotbaybi~e,
kannd3§1Kardlga~-
biirOdon may allp,
biirOdon~ay allp,
ii~oonii saktapciirdil!
AeHT,
Saktaganm emi Manas bildi deft,
Kamkeyge ManastJn
koonii toydu deyt!
Bagdl-doolot baybicse
cana§aklhp koydu deft.
C;lmmsls tooga caylatJp,
~lblrlatJp kulun baylatJp,
biTdobOdoyet klldl,
biT koldoy §orpo klid1,
~-angm toydurdu!
Caklp-baydan at aldl,
Bakaydan bat' aldl.
Caklp-kan kondu biT suuga,
Bakay kondu biT suuga,
Manas kondu biT suuga,
Aclbay kondu biT suuga,
Kara-toko kondu bir suuga,
Almambet kondu biT suuga,
Serek kondu biT suuga,
Slrgak kondu biT sulLlga,
Adamdl kosko ildi deft,
Ak-padl§amn elinen
bOloktiin bann bildi deyt.
ManastJnAk-kulasl tok boldu!
Ak-padl§amn eli-minen
tiiptii buzuk cok bol,1u!
Uru§pay clrgap uktal11,
tJn~bolup uktadl!
Keli§pey catJp kene~!ti,
kene§kende,ne de§ti'!
'ManastJkosko il!' dedi.
'Padl§am,
oziiii bil!' dedi.
Padl§aayttJ: 'Men bilsem,
a~uulamp kuru§pa,
kop curt-minen uru§pa!'
Buyurgan dem cutuptur,
eldin bann tutuptur!
Padl§adanbat' allp,
.109
lhtiyar Caklp ile
Bay'm agIo Bak:ay'i da
hemen hanllga ~;lkardl,
ban tahtma otUlttU.
Han klZI Kamkc~y'in,
Er Manas oldiigu vakit
kemikleri kill olmu§tu,
azat ba§l cariye olmu§tu.
Kaym atasl Cak:1pHan'i,
kaym anaS1Bagldl-doolot baybi~e'yi,
kannda§l Kardlga~'i,
birisinden Jag dilenip,
obiiriinden ~ay dilenip /1.1
birinden ekmek isteyip,
ii~iinii de beslemi§ti.
Manas bono duyunca
Kamkey'e §iikran
duydu Manas.
Bagdl-doolot ba),bi~e'yi
Er Manas JanIna ald1.
Sineksiz biTdagda yazladl,
saYIslztaylar ba~glatJp
biT tepe gibi et )I'1gdl,
biT gol gibi ~orba YIgdl.
Biitiin ~Ian doyurdu!
Caklp-bay'dan biT at aldl,
Bakay Bey'den dua aldl.
Caklp Han biT su ba§ma kondo,
Bakay biT su ba§ma kondo,
Manas biT su ba§ma kondu.
Aclbay kondu biT su ba§ma,
Kara-toko kondu biT su ba§lna,
Almambet kondu biT su ba§lna,
Serek kondu biT su ba§ma,
Slrgak kondu biT su ba§lna,
Herkesi goziiyle kolladl,
Ak-padl§a'mn kavminden b3§ka
her millete hiikiimdar o.
Manas'in Ak-kulasl doydu.
Ak-padl§a'mn milleti ile
hi~ araSIbozulmadl.
Vuru§madan mutlu ya§adl.
Uykulan da din~ oldu!
i§ler aksaymca ogiit verdi,
sayle nasll ogiit verdi?
Manas'a: "Dikkatli ol!" dedi.
Manas: "Padi§ahlm en
iyisini sen bilirsin!" dedi.
Ak-padl§a da "Bana sorarsan
klZlP hiddetlenme,
~ok milletle vuru§ma!" dedi,
Buyurulan yemekten yiyip
hep milletlere hiikmedip
Padl§amn dUaSlnlallp
 .."",

10 MANASDESTANI

MaHac )l(aKllibl 6oJ1AYAeKT, Manas ca~§l boldu deyt, Manas giizel ya~lyordu,
2685 TYllinaHbl TeHTHn KeTTHAeKT. tu§pam tentip ketti deyt, dii~manlarhep ka~lyordu.
6aKT-MypaTblHa )l(eTTH AeKT. bakt-mura1tmacetti deyt. Bahtl muradma erdi.

;~",;:~~
Kokotoy Han hastalanml§ I Kokotoy Kandm kesel bolu~u I KeKeTe" KaHnblH KeCeJl GOJlYWY

BOK-MURUN
1 KaH KeKeTeH OOpblAbl,
KapTKaKHpHnCaJIAblAeHAH,
KaHTYKypyn KanAblAeHAH.
KaH TYKypyn KanraHCO~,
5 DOK-MypYHAyaKblPAbl,
3nH-:>KypTYH qaKblpAbl:
'3~KeHreHAeHKapblM6ap,
3MreKTereH:>KallIblM 6ap,
6allIbl TYynyy KaHblM6ap,
10 6HHnenTYpraH6HHM6ap.'
qaKblpbln anraHAaHKeHH,
3nH-MHHeHKen :>KypTY
qorynyn KenreH3KeH.
AiiHeKTeHKecy CY3YllAY,
15 KaH KeKeTeH Y3YllAY.
3HAH KanraH DOK-MYPYH
aCbln:>KepAeH aKblpaT,
6ellI 60TOCYHqaKblpaT.
qaKblpraHAa,He AeHAH?
20 ' A TeKeMKaH KeKeT9H
Y3ynyn KanraH3KeH!
AllITbl 3CeHTapTbl~ap!
OllIY :>KepAe:>KaTbl~ap!
3HAH MblHaHKeTH~ep!
25 AllIKa qaKblpbln6apbl~ap!
MblHaHapbl ceH 6apca~,
6eKHnKanraH6eHllITJ1H
3llIHrHH aqKaH3p KOllIOH,
6aHnaHblnKanrau 6a3aPAbIH
30 :>KOnYH :>KaCKaH
3p KOllIOH-
on KOllIOHro6apbl~ap!
Aa 6apbln aHTbl~ap!
"K9K AeHeHAYH 6am'3AH,
KeKernH-KaHAblH3llI'3AH!"
35 DamKbl aTTblH6aHrecH:
caHcapblQaTee caSlM,
caHcap' ana 633 caSlM,
caR capbl 6allIbin KOHcaSlM!
40 ToKoHnyy :>KepreTonTOTTYM,
6aAaqblKynra :>KOKTOTryM,
Mbl~ana6am KYHa:>KbIH!
DellI :>KYc
TOKCOH 6em aTKa6aHre 6ap!
AT 6aHna6ai:i6on6ocYH!
45 ATbI enyn Kan6acblH!
8KYHQYCY 6on60cYH!
IV
Kan Kokotoy ooJrldl,
kartka kirip saldl deydi,
kan tiikiiriip kaIdll deydi.
Kan tiikiiriip kaij~an soii,
Bok-murundu akJrdl,
eli-curtun ~aktrdl:
'Eiikeygenden kanm bar,
emgektegenCa§lmbar,
ba§l tuuluu karnm bar,
biylep turgan biym bar.'
yakmp algandan keyn,
eli-minen kop curtu
~ogulup kelgen eken.
Aynektey kosii siiziildii,
Kan Kokotoy iiziildii.
Endi kalgan Bok-murun
asll cerdenaktrat,
be§ botosun ~akll:at.
yaktrganda, ne de:ydi?
'Atekem Kan Kokotoy
iiziiliip kalgan ekl~n!
A§tl esentartlfiar!
O§uce:rdecatliiar~1
Endi mman ketiiier!
A§ka ~ak1npbani:iar!
Mman an sen bal~saii,
bekip kalgan bey§tin
e§igin a~kan Er fc~o§oy,
baylarnp kalgan b,azardm
colun caskanEr Ko§oy-
01 Ko§oygo barlnar!
Aa banp aytlnar!
"Kok donondiin bla§'edi,
Kokotoy-kandm (:§'edi!"
Ba§kl attm bayge:si:
san san~a too sayam,
sansar'ala bee sayam,
san san ba§ll koy sayam!
tokoyluu cerge toptottum,
bada~1kulga Cokitottum,
mlii alaba§kunacm!
Be§ ciis tokson bl~§atka bayge bar!
At baylabaybolbosun!
Atl oliip kalbaSI!lI!
bktin~iisii bolb05:un!
Ran Kokotoy hastalandl,
~iinkii pek Ihtiyarladl,
kan tiikiinnege ba§ladl,
kan tiikiinnege ba§ladlgmdan
Bok-murun'u ~aglrttl,
biitiin kavmini ~aglrttl:
"Ya§landlm, iki kat oldum,
zaYlnm, eme}~liyorum,
ba§l tuglu hanlanm var,
hiikmedecek beylerim var."
Ralkl boy Ie ~agmnca,
pek kalaballk olan halk
hemen ko§u§up gelince,
ayna gibi gozii sondii,
ve Ran Kokotoy oldii.
Geride kalan Bok-murun
tahta ~lklp oturarak
be§ yavrusunu ~aglrdl.
yagmp bakallm ne demi§:
"Bakm, babam Ran Kokotoy,
go~iip gitti.
Bir yemek hazlrlaym,
burada kallp yatln,
sonra ~lklp gidersiniz,
yemege misafir ~agmn,
buradan ileri giderseniz
kapall kalan behi§tin
kaplsml a~an Er Ko§oy
bagll kalan pazann da
yolunu a~an Er Ko§oy var.
i§te bu Er Ko§oy'a gidin,
ana gidince deyin ki:
Mavi taym ba§ oldugu
Kokotoy Ran'm a§1var.
Yan§ta ilk gelen ala
saYlslz san deve kesecegim,
pek ~ok san alaca klsrak kesecegim
saYlslz koyun kesecegim!
Son gelen ala odiil olarak
ormanllk yere toplattlm
bin alaca taYI!
Be§ yiiz doksan be§ala odtil var!
Baglanmadlk at kalmasm!
Kimsenin all oliip de kalmasln!
Kimse hi~ bir keder duymasln!
 112
63Y apMa~a Kan6aCbIH!
Eyn ambIMa Ken6ece,
i.;)
KepYH6ecYH KocYMe!
50 TapbIH6acbIH e3YMe!
Ta~ aTapAbIH aJlAbI~a,
KYH qbIraPAbIH KeiiHJ1~e,
EoK-MypYHAaii 6aTbIPAbIH
aUmbIrbI aJITbIH KbI3bIJI
TYY KeJIep,
55 TeTereJIY 6oc yUYH
TeillKe cypeii CaJI6acaM,
Tep TOmypraH CYJIYYH
aq 6JfJ1eKTeHan6acaM,
aT COH.YHaHcan6acaM,
60 ap'rbIK OJIxa KbIJI6acaM!
EYJI aillbIMa KeJI6ece,
TapbIH6acLIH e3YMe,
KepYHooCYHKecYMe!
AUTa 6apbI~ap Koilloiiro!
65 AHaH apbI ceH 6apca~,
TOKOUAOaroy 6eTTeHreH,
6eJIecTe XOJI6opc 6aillTaHraH,
qaSlH KecTYY, qan xaaKTyY,
TeCKeUxaKKa KbIIIrraraH,
70 3HeAeH xa~bI TYillKeHAe,
KOU60opbIHAati
Kapa KaH
o~ KOJIYHaYIIITaraH,
Ka6arbl 6J1UK,KaillbI 6ac,
Kecy KbI3bIJI, e~y cac,
75 KaHAYYTYyraH 3p MaHac,
KeJIeKeAe KeH eCKeH,
KeeHY-MJ1HeHepr' eCKeR,
aillLIKTYY XJ1JIJ1KXOTOCY,
)KaKbm-6aiiAbIH 6oTocy
80 aCblJITYyraH MaHacKa
XeTJ1n Ka6ap 6epJ1~ep!
AHAaH apbI ceH 6apca~,
Kapa YHKYPAYyii 3TKeH,
Kapa~rLI TOKOUMaJI 3TKeH,
85 600pbl qbI6ap 6aJIa KYill
KeTepe TyyraH 3p ArLIIII-
ara XeTJ1n Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
TOryC YYJI KeHXeCJ1,
90 KYAaUAbIH cyUreH MeHAeCJ1,
3JIeMaH-6aiiAbIH 6aJIaCbl
3p TeillTYKKe XeTJ1n aiiT!
A~aH apbI ceH 6apca~,
3pTJ1I1I qLIra XaUJIaraH,
95 3rJ1CKaT' aT 6aiiJIaraH
KeKYMAYH yyny Yp6y 6ap-
ara XeTJ1!1 Ka6ap 6ep!
AH~aH apbl ceH 6apca~,
MANAS DESTANI
Ozii annandakalbasm!
Bul a§lma ~:elbese,
koriinbosiiI11kosiimo!
Tannbasm'4)ziimo!
Tan atardm aIdmda,
kiln ~lgardm keyninde,
Bok-murunday battrdm
aY§lgl alttn klZl1
tuu keler,
totogolii bas iiyiin
to§ko siiroy salbasam,
tor tolturgan suluun
a~ bilekten albasam,
at sonunan ~:albasam,
artik olca b:lbasam!
Bul a§lma kl~lbese,
tannbasm o:~iimo,
koriinbosiin kosiimo!
Ayta bannar Ko§oygo!
Anan an sen barsan,
tokoydo ayuu bettengen,
belestecolbors ba§tangan,
~ayan kostiiii, ~ap caaktuu,
teskey cakka:b§tagan,
enedenc:anI1ii§kondo,
koy boonnday
karatkan
on koluna u§:tagan,
kabagl biyk, ka§l bas,
kosii klZll, onii sas,
kanduu tuugan Er Manas,
kolokodo kon oskon,
koonii-minen org' oskon,
a§lktuu cilik cotosu,
Caktp-baydm botosu
astl tuugan Manaska
c6tip kabar bcSriner!
Andan an sell barsan,
kara iinkiirdii iiy etken;
karangl toko:f mal etken,
boon ~Ibar bala ku§
kotoro tuugall1Er Agl§-
aga cetip kab;ir beT!
Andan an serabarsafi,
togus uul kencesi,
Kudaydm siiygon mendesi,
Eleman-baydm balasl
Er To§tiikko '(;etipart!
Andan art Sentbarsan,
Erti§ ~lga caylagan,
egis kat' at baylagan
Kokiimdiin ulJlu Urbii bar-
aga cetip kabar beT!
Andan art senbarsafi,
Hayaller ktnlmasm!
Bu ~lma gelmezse
goriinmesin hi~ gozfime,
danlmasm saktn sozfime
tan alar atmaz
giine§ dogar dogmaz
ben, batlr Bok-murun,
nakl§lan altln hilalli klZl1
sancakla gelip
boz klld~m evini
yerlere sf:rmezsem,
yurdundaki gfizelleri
ince bile],lerinden ~ekmezsem,
atlmm ar,dmaatlp
onlan esir etmezsem!
Eger ~lma gelmezse
bana somoadanlmasm,
gozfime hi~ goriinmesin!
Gidin Ko§oy'a boyle soyleyin!
Sonra ilelrleyip yfiriiyfin,
yfizfi ormandaki aYlYI andlran,
b~l dagdaki kaplana benzeyen,
~iyan go,~lfi, baslk yanakll,
golgeli yama~ta kl§layan,
anadandogdugunda
koyun cigeri bfiyfiklfigfinde
bir kan plhtlslm
sag avcunda tutuan,
almm ~atml§, ka§larl ~atlk,
gozfi ktzll, yfizfi saz sansl
kanll dogan Er Manas,
golgede magrur bfiyfiyen,
magrur bfiyfiyfip er alan,
bacak kemikleri iri
Caktp-baYln er oglu
asil dogan Er Manas'a
kadar gidip haber verin.
Oradan da ileri gidin,
kuytu inleri ev eden,
kara ormanda sfirii ya§atan,
ala cigerli yavru ku§,
yfiksek dogan Er AgI§'a
kadar gidip haberverin!
Oradanda ileri gidin,
dokuz karde§in en genci
Tannnm bu sevgilisi
Eleman-bay'm da oglu
Er To§tfik'e haber verin.
Orad an da ileri gidin,
irti§'e ~lkIp yazlayan
ikiz yaglz beygirli,
Kokfim'fin oglu Urbfi var,
ana gidip haberverin!
Oradanda ilerleyin,
 BOK-MURlJN 113

AnnaW-MaMeT HHHCH,
Alpay-marnet ilrlisi, Alpay-rnarnet'in kii~iigii,
100 .a6bIWKa KeMnHp 6aJIaCbI
abl§kakempir balasl iki ihtiyar ~ocugu
aJIThI )Kawap KeK-KowoH-
altl ca§ar Kok-koyon- altl ya§mda Kok-koyon var,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar lber! ona gidip haberverin!
AHAaH apbI ceH 6apca~,
Andan arl sen barsafi, Oradanda ileri gidin,
Kapa MbIJlTbIK YJIaraH,
kara mlltlk ula~:an; kara tiifekle ni§an alan,
1 0 5 aTKaHbI TOOAaH KY JIaraH
atkam toodan kulagan dagdacanavar kovalayan
3HqereR 6oRJIYY 3pew 6ap-
en~egey boyluu Ere§ bar- arkasl ~arplk Ere§ vardlr,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar lJ6r! ona da habergotiiriin! I
AHAaH apbI ceH 6apca~, I
Andan arl sen b;:lrSafi, Oradanda ileri gidin, I

AKnaR-MaMeT 6aJIaCbI
Akpay-mamet b,alasl
Akpay-rnarnet'in oglu var,
11 0 3CeH-aMaH 3peMep-
esen-arnan erender- bu ~ok ulu, gii~lii ere
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar lJ6r! gidip bunu haber verin.
AHAaH apbI ceH 6apc~,
Andan an sell biIrSafi, Oradan da ile:rleyin, I :':
)KeAHrepAHH 3pEarbIw- Cedigerdin Er Bagl§-
Cediger'in o!~luBagl§ var, !'
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar her! gidip bunu haber verin.
115 AHAaH apbI ceH 6apca~,
Andan an Sell b,IrSafi, Oradanda i.le:rigidin,
KeK-Ae6eHYH 6awbIHAa, Kok-dooontin bcl§mda,
gok tepenin ba§mda
TeMHp-6aJIa
ara )KeTHn Ka6ap
KaWbIMa6ep! .-aga
Temir-bala
cetip kabar
ka§lnda
her! Ternir-bala'nm yamnda bir kavirn var,
gidip onlara haber verin!
AHAaH apbI ceH 6apca~,
Andan arl Sell bclrsafi, Oradan da ileri gidin,
120 K YH-TYYMYW 3JIH 6oJIyqy-
Ktin-tuumu§ eli bolu~u- giin dogusunda bir yurt var,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar lIef! gidin onlara haber verin!
AHAaH apbI ceH 6apca~,
Andan an Sell bclrsafi, Oradanda ileri gidin,
Kapa-Aoo YYJIY )Kap MaHac- Kara-doo uulu C:ar Manas- Kara-doo oglu Car Manas var,
\I ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar lIef! gidin ona haber verin!
1 25 AHAaH apbI ceH 6apca~,
Andan arl sen b~lfsafi, Oradan da ileri gidin,
KbIpbIMAapAbIH EO3-YYJI- KInmdardm Boz:-uul- Klnrnillarm Boz-uulu var,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar tIer! gidin ona da haberverin!
AHAaH apbI ceH 6apca~,
Andan arl Sell b~lfsafi, Oradanda ileri gidin,
CaMapKaHAa KaH-KO)KO~- Samarkanda Kan-kocofi- Sernerkand'daKan-koco var,
13 0 ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar tier! gidin ona haber verin.
AMaH apbI ceH 6apca~,
Andan arl Sell barsafi, Oradanda ileri gidin,
3pKeQ 3JIH. J1T 3JIJ1-
Erke~ eli, It eli- Erk~ kavrni, it kavmi var,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar her! onlara da gidip haber verin!
AMaH apbl ceH 6apca~.
Andan arl Sell balrsafi, Oradanda ileri gidin,
135 TooAaKTaw MOWHY COCKOH KYJI,
toodaktay moynu soskon kul,
toyku§u gibi boynunu siizen,
6aWJIblrbl )KYpTTaH OCKOH KYJI,
bayllgl curttan oskon kul, halkm en zengin kulu
AwAap-KaHAbIH KaH KeKQe-
Aydar-kandm K;;m Kok~o- Aydar Han'm oglu Han Kok~o var,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar ber! gidin ona haber verin!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
Andan arl sen balrsafi, Oradanda ileri gidin,
140 KanbIPAblH )KypTY 6ap 3KeH
Kaplrdm curtu b,ar eken bir kafirin yurdu vardlr,
6y JIQY~ 3TH 6YKMaw.
bul~ufi eti bukaday, eti boga eti gibi,
3rJ1He CaKaJI Kow6orOH.
egine sakal koybogon, ~enedesakal blrakrnaz,
3PAHHeH MYPYT aJI6araH, erdinen murut albagan, fakat blYlgml kesmez,
°pYCTaH KaHbl qo~ )KOJIOW- Orustan kam <;o'fi Coloy- Ruslann ham ~on Coloy var,
145 ara )KeTJ1n Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar her! gidin ona da haber verin.
AHAaH apbl ceH 6apca~, Andan arl sen barsafi, Oradanda ileri gidin,
Ka6bIPAblH KaHbl He3-Kapa- Kabudm kam Ne:z-kara- kafirin ham Nez-kara var,
ara )KeTHn Ka6ap 6ep!
aga cetip kabar her! gidin ona da haber verin!
AHAaH apbl ceH 6apca~. Andan arl sen barsafi, Oradanda ileri gidin,
1 5 0 KawKap, )KapKaH 6yparaH.
Ka§kar, Carkan buragan, Ka§garile Yarkent'te hiikiim siiren
Mbll{ KblTawAbl cyparaH, mlfi Kltaydl suralgan, bin ~inliye buyuran
Kblp MYPYHAYY. Kbl3a K0C, kIf murunduu, klza kos, baslk burunlu, klslk gozlu

~
[I
 i~,
,
C
.I
;
114
KblTai1napAblHKo~yp-6aH-
0 Ko~yp-6aH, KamKa Kyn,
155Kblnblrbl )1(ypTTaH6amKa Kyn.
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
KanblPAblH KaHbl )Kbln-6acan-
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
160 AHAaH apbl ceH 6apca~,
ery3-KaH 3nH 6onyqy-
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
Too-Te~emep 3nH 6onyqy,
165 ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
OOraHAblH KaHbl MY3-6ypqaK-
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
170 TypnaHAblH )1(YPry 6onyqy-
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
Opo~ry 3nH 6onyqy-
ara )1(eTHnKa6ap 6ep!'
175 BOK-MYPYHAYH60TOCY
KaHAblHC8CYHYKKaHco~
aTKa MHHHn qblKTbI AeHT,
T8r8p8K T8PT 6ypqYH
6apblH 6HPAeH 8TTY AeHT.
180 AmKa KOHOKQaKbIPAbl.
K8K8T8H yyny BOK-MYPYH
aCbln )J(epAeHaKblpaT,
4oponopYH QaKblpaT:
'By amTbl KaHAaH TapTaMblH?
185 ATTbl KaHAaH 4a6aMblH?
By aKpeT )1(aHAblYTaMbIH?
By Kanblp-MHHeH BycypMaH
6y Kai1cbl )1(epAeTYTaMbIH?
MeH 6y )1(ePAeHK848MYH,
190 MeH CaHpaMra KOHOMYH!
MeH 0 )1(epAeHKeQ8MYH,
MeH qH6HKeHTKe KOHOMYII,
Capbl-6ynaK 6acaMblH
Kapa-6yypa amaMblH,
19 5 Ke~ TaJlacKa TymeMYH!
MeH 0 )1(ePAeHKe48MYH,
Kapa-Ken 6acbln 4blraMblH,
YQ-KopYMAyamaMbIH,
Cyy-caMblpra TymeMYH,
200 KO3Y-MHHeHKOQKOPAY
6apblH 6blQbm canaMblH,
ManAbl cy6aH KblnaMblH!
BHp aii aHAa )1(aTaMbIH,
Man ceMHpTHn anaMblH,
205 yii )1(blra4blH acaMblH,
YHAYOMan canaMblH!
l
MANAS r;IESTANI
Kltaylardm ][(onur-bay- ~inlilerin Konur-baY'1 ya§ar,
0 Konur-bay, ka~ka kul, aim parlak Konur-bay var,
klllgl curttan ba~ka kul, adetleri halktan ba§ka kuldur,
aga cetip kabar her! gidin ona da haber verin.
Andan an sen barsan, Oradanda ileri gidin,
Kaplrdm kal1l Cll-basal- kafirin ham CII-basal var,
aga cetip kabar her! gidip ona da haber verin.
Andan an sen barsan, Oradanda ileri gidin,
Ogiiz-kan el i bolu~u- Ogtiz Han'm kavrni vardlr,
aga cetip kabar her! gidip onlara da haber verin,
Andan an sen barsan, Oradanda ileri gidin,
Too-tene~ereli bolu~u, Bir Too-tene§erkavrni vardlr,
aga cetip kabar her! gidip onlara da haber verin.
Andan arJsen barsan, Oradanda ileri gidin,
Oogandm kal1lMuz-bur~ak- Afganlarm ham Muz-bur<;:akvar,
aga cetipkal:lar her! gidip ona da haber verin.
Andan an sen barsan, Oradan da ileri gidin,
Turpandm curtu bolu~u- Turfan §ehri halkl vardlr,
aga cetip kabarher! Onlara gidip haber verin.
Andan an sen barsan, Oradanda ileri gidin,
Orongu eli bolu~u- Orongu kavrni vardlr,
aga cetip kabar her!' ana da gidip haber verin."
Bok-murundun botosu Bok-rnurun'un yavrularl
kandm sosiin ukkan son hamn soztinti duyunca
atka minip ~.lktl deyt, ata binip <;:Iktllar.
togorok tort bur~un Burcun dort bir etrafina
bann birder ottii deyt. hep birden yola <;:Iktllar.
A~ka konok Iraklrdl. Herkesi a§a<;:aglrdllar.
Kokotoy UUIILI Bok-murun Kokotoy'tin oglu Bok-rnurun
asJIcerden a~Qrat, asil yerinden hayklrdl,
~orolorun ~aICirat: yigitlerini <;:aglrdl:
'Bu a§tl kanday tartamln? "A§l nasll hazlrlayaYlrn,
AttJ kanday \abamln? atlarl nasll ko§turaYlrn,
Bu akret caydl utamln? ahreti nasll kazanaYlrn,
Bu Kaplr-minen Busurman kafir ile rntisitirnani
bu kaysJcerde tutamm? sotraya nasI! toplayaYlrn?
Men bu cerdt~nkti<,:omiin, Ben bu yerlerden g<><;:eyirn
men Sayramj~akonomun! Sayrarn'a gidip konaYlrn
Men 0 cerden kti<,:omiin, 0 Jerden de g<><;:eyirn
ben,
men <;ibikentke konomun, ~ibikent'e gidip konaYlm,
San-bulak balsamln San-bulak'a varaYlm,
Kara-buura a:?amm, Kara-buura'YI a§aYlm,
ken Talaska 1:ii~omiin! oradan Talas'a ineyim,
Men 0 cerden kti<,:6miin, oradanda g<><;:eyim ben,
Kara-kol baslp~lgamln, Kara-kol'e doneyim,
Ut;:-korumdua~amln, U<;:-korum'uda a§aYlm,
Suu-samlrga tii~omiin, Suu-sarnlr'a ineyim ben.
kozu-minen ~:Ot;:kordu Kuzularla ko<;:larlhen
bann bl~lp salamln, vanp hepsini igdi§ edeyirn,
maldl subay Ikllamln! klsraklarl yavrudan aYlraYlm!
Bir ay anda catamln, bir ay orada yataYlm,
mal semirtip alamln, mal sernirtip alaYlm,
iiy clga~m asamln, ev diregi yaptlraYlrn,
iiydii ondop salamln! ondan da ev yaptlraYlm,

KaHpa Keqyn CaJIaMblH:
Kapa-6aJITa aIlIaMblH,
KaH~blHbl 6acaMblH!
2 1 0 KaHpa Keqyn Kenre~e,
Arblp-MJ1Hre KenfeHAe,
WAYH KOMYHqeqeMJ1H.
KoporoTY KblAblpbln
J1T-KeqyYAJ1KeqeMJ1H.
215 AK-JKap OMY KblAblpbln
AK-6ynYl\ra KOHOMYH.
KOH KY3eMYH aJIaMblH,
YMY JKaan CaJIaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH.
220 bIpraiiTblHbI aIlIaMblH.
KonYHY ryypa 6acaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH.
KapKapa 60Hnoii KOHOMYH.
KaJIAaii-MJ1HeHAOCoonyn,
225 ryc KaiiHaTbln aJIaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH.
TepMJ1PAJ1KTOOHbl6acaMblH,
MeH KyynYKTaH aIlIaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH,
230 EaKTbl-KyypaH oocaMblH.
KYIlI-MYPYH TOOCblHaIlIaMblH,
Ynyy KynJKa QaTbIHaH,
KJ1QJ1KynJKa 6aIlIblHaH
OpTOCYHaKOHOMYH!
23 5 KenreH )KeT'aH oonrYHQa.
KeMereMAJ1KacaMblH,
OpOIlIOHOHaH 60nrYHQa,
OTYHYMAyanaMbIH!
AKpeT )KaHAbl YTaMbIH:
240 Kanblp-MJ1HeH EycypMaH
6apblH 6J1pAeii TyTaMblH!
AHblH 6epJ1 )KarblHAa
aCbm )KaMaH aKblprblH!
EHpJ1HKoiiooH QaKblprblH!
245 Acbm TyyraH TeHTeK6ap.
6eHpeK )KaM6b1M6eTeH 6ap,
TaH TYHrarblM 6ypee 6ap,
QblHblrbl )KaM6b1M YQee 6ap,
Kence TeHTeK 3n 6ycaT.
250 KeeHY Kence KenCJ1HAe,
oon60co Ken6eH KoHcYHAa.'
EOK-MYPYHAaii TepeAeH
4blKKaH 3nQJ1KeTTHAeHT,
TerepeK TepT 6yp4YH
255 6apblH 6J1PAeHeTTY AeHT,
Kanblp-MJ1HeH EycypMaH
6apblH 6J1PAeHQaKblpAbl.
tIaKblpraHAa 3p MaHac.
blnAblii eTyn KeTKeHAe,
26() hlKblC 6epJ1n TOKTOAY;
BOK-MURUN 15
Kayra ko~iip salamm: sonra da g~iip gideyim,
Kara-balta a§amm, Kara-balta'YI ~aYlm,
Kayfidml basamm! Kaymdl'dan ge~eyim,
Kayra k6<;iipkelgende, sonra da g~iip gideyim,
Aglr-minge kelgende, Aglr-min'e gelince de
tooiin komun ~ecremin, develerimi salaYlm,
Korogotu kldlnp Korogotu'yu da ~mca
it-kecriiiidi ke~emjn, 1t-ke~iiii'yii ge~eyim,
Ak-car oydu kldmp Ak-car~ukurunu g~ip,
Ak-bulufiga konomun. Ak-bulun'a konaYlm.
Koy kiizomiin al,imm, Orada koyunlan klrkaYlm,
iiydii caap salaml:rt! Yurdumun iistiinii orteyim.
Men 0 cerden ko~;omiin, Ben 0 yerden de g~eyim.
Irgayum a§amln, Irgaytl'YI da a~aYlm,
Kopunu tuura ba!;amm! dogru Kopu'ya varaYlm.
Men 0 cerden ko~romiin, Ben 0 yerden de g~eyim.
Karkara boyloy konomun, Karkara'ya konaYlm,
Kalday-minen dos bolup, Kalday ile dost olup ben
tus kaynaup alamm! tuz kaynaup alaYlm,
Men 0 cerden ka<;:omiin, ben 0 yerden de g~eyim.
Termirdik loom basamm, Temirdik daga varaYlm,
men Kuuluktan a~amm! ben Tuluk'tan da a§aYlm,
Men 0 cerden ko~:omiin, sonra oradanda g~eyim,
Baktl-kuuray basamm, Baku-kuuray'a varaYlm,
Ku~-murun toosm a§amm, Ku§-murun daglm ~aYlm,
Uluu Kulca ~aunan, Uluu-Kulca'ya yakl~mca
Ki~i Kulca ba§m~m Kii~iik Kulca'ya yakl~mca
ortosuna konomun! ortalanna yerle§eyim.
Kelgen cet'ay bolgun~a, Yedi ay tamam olunca
kemegemdi kasarmn, ate§delikleri yapaYlm,
oro~on on ay bo1j~un~a, on ay da tamam olunca
otunumdu alamm! odunumu alaYlm!
Akret caydl utamnn: ahireti kazanaYlm,
Kapu-minen Busurman katirlerle miisliimanlarln
bann birdey tutarnm! hepsini bir tutaYlm!
Amn beri caglnda i§te ondan sonra ben
asll caydan akugm! asil yerinden seslen!
Birin koyboy ~aklrgm! Kusursuz hepsini ~aglr!
Asll tuugan tente:k bar, Asil dogan biT ate§li can var,
bOyrok camblm baton bar, b~kaca, bir giimii§ param var,
lay tuygaglm biir,jo bar, bir de biiyiik giimii§ param var
~mlgl carnblm ii~oo bar, ii~ halis giimii§ param var,
kelse tentek el busat, ate§li can gelirse ili kan§tlrlr,
koonii kelse kelsirtde, can. isterse gelsin,
bolboso kelbey koysunda.' istemezsegelmesin."
Bok-rnurunday tor6don Efendi Bok-murun'un yigitleri
~lkkan el~i ketti deyt, ~Iklp el~i gittiler,
togorok tort bur~un tekerlegin dort bucagma
bann birdey ottii deyt, hepsi birden ~lkular.
Kapu-rninen Busllrrnan Katir ile miisliimamn
bann birdey ~aklnjl. hepsini ~a ~aglrdllar.
<;akugandaEr Manas, Er Manas'. ~aglrmca
IldlY otiip ketkende. bir tarafa at siirdii 0,
IklS berip toktodu; oteye gelince durdu,
 116
ee~e xypyn KeTKeH~e,
eKYC6epRn TOKTO~Y-
3nlfRre xoon aHffia.Qbl.
AH~a 3nqR 60lOHaaHTrbl,~ei1T.
265 'ATKaH OKTaIIITaHKaHTnaHT,
6apraH 3nqR XOnAOHKaHffiaHT:
MeHorny xep~eH KaHTaMbIH,
' ,,
It II EOK-MypYH~aH TepeMe
HeMeHexoon aHTaMbIH?'
, !! 2 7 0 MbIHbI aHTbm6y 3nqR
i
; I
! KaHpaTraHbmCaJI~bI~eHT,
MaHRKep~ei1KynyKTY
,I
KaHpaTapTbInaJI~bIAeHT,
MauacKa 6apbIn CaJIAbI ~eHT.
" 27 5 Ka6bInaHryyraH 3p MaHac
KaHOHHYqaTparn
y nYY-KaMblp6arnRH~a
AnMaM6eT-MRHeH oHHon XaTrbI ~ei1T. ~Imambet-minen oynop cattl deyt.~lmambet'le oynuyordu.
Ylf TarnblHAnMaM6eT
280 yryn aJIbill 3KeH~eHT,
YSlnbmKeTTR3p MaHac,
xaHbIH~arbI xoonbIKTbl
XYCYHapqbIn aJIAblAeHT,
EOK-MYPYMYH 3nqRCR
285 xaHMa KeKyn )l(arn-yyn,
aHbI Kepyn can~bl~eHT.
Ka6bInaH TYyraHTeHTeKTJfH
aqyy xaMaH Ken~R~eHT.
)l(aHbIMam KbIpKqOPO
290 Typa KOH~y3bIpKblpan
CaKaJIbIKeTrR6YPKypan,
AnMaM6eT TYP~yxanbIHbIn,
MoHHYHa60TOCaJIblHbm.
'AKaH, TeHTeK,He~ei1cRH?
295 AlfY~Hbl 6accaHa!
AKblnbll\a TYcceHe!
Kynyn Typyn cYHneCCel\,
KYHTJfHreH~eHKepYHeT,
Ka6arbl~ 6ypKen cyi1neccel\,
300 KapxaaraMaH KepYHeT!'
AH~a aHTrRl\3p MaHac:
'AKaH, qOpOM-aH, aH )KapKbIH.
aKaH,qOpOM-aH,KYH)KapKbIH,
3n~yy xep~eH qOrynTyn,
305 3qKenanrau KeH-rarnKa,
6ypa Tapcca 6on6oroH,
6YKa.QaH TaJIblMaJIraHKyn
cYMypyn Hai13aTapTnarraH,
cYMcaHbm)KOO~aH Kai1TnaraH.
310 6apbll\ 6Rp~ei1qoponop,
Kapa6aHpra Ka3aHaT,
xoo KaqblpraHa3aMaT-
MeHKepreMY Kep~Yl\6y,
MeH6RnreMR 6RnARH6R?
MANAS DESTANI
0000 ciirilp ketkende,
okiis berip toktodu-
el~ige COOp aytpadl.
Anda el~i boyuna ayttl, deyt.
'Atkan ok ta§tankaytpayt,
bargan el~i coldon kaytpayt:
men o§u cerden kaytamm,
Bok-murunday toromo
nemene coop aytarnm?'
Mlm aytlp bu el~i
kayrattamp saldl deyt,
Manikerdey kiiliiktii
kayra tartlp aldl deyt,
Manaska banp saldl deyt.
Kabllan tuugan Er Manas
kan oynu ~atra§
Uluu-kamlr ba§inda
U~ ta§m Almambet
utup allp eken deyt,
uyallp ketti Er Manas,
camndagl coollktl
ciisiin ar~lp aldl deyt,
Bok-murundun el~isi
cayma kokill Ca§-uul,
am koriip saldl deyt.
Kabllan tuugan tentektin
a~uucaman keldi deyt.
Camndagi kirk ~oro
tura kondu zlrklrap
sakall ketti burkurap,
Almambet turdu callmp,
moynuna boto sallmp.
'Akay, tentek, ne deysin?
A~uufim bassana!
Aklllfia tiissono!
, Killilp turup silylossofi,
kiln tiygendey koriinot,
kabaglfi bilrkop silylossofi,
karcaagandaykorilnot!'
Anda ayttifi Er Manas:
'Akay, ~orom-ay, ay carkln,
akay, ~orom-ay, kiln carkln,
elduu cerden ~ogultup,
6crkepalgankoy-ga§ka,
bura tarssa bolbogon,
bukadan ta\lm algan ku\
sundurupnayza tartpaggan,
sumsaYIPcoodan kaytpagan,
barlfi birdey ~orolor.
kara bayrga kazanat,
coo ka~lrganazamat-
men korgondilkordilfibil.
men bilgendi bildinbi?
ileri siiriip giderken
a§aglinerken durdu,
el~iye cevap vennedi.
EI~iler birbirine dedi ki:
"Atllan ok ta§tan donmez,
giden el~i yoldan donmez,
ben de buradandonemem.
Bok-murun efendime bell
ne cevap gotiireyim?"
EI~i bOyle diyerek
hamle yaplp ilerledi,
Mamker adll atlm
yola ~evirdi.
Mana~'1nyanma vardl.
Kaplan dogan Er Manas
hall oyunu satran~ oynuyordu,
Uluu-kamlr'm ba§mda I
U~ ta§ml Almambet, !
yutup alml~tI onun. j
Er Manas buna klzml§tI, :
yamndaki yagllkla 0
yiiziiniin terini sildi,
Bok-murun'un el~isi,
Ca~-Uul adll gencin
atla geldigini gordii,
Kaplan dogan bu ate~lican
hiddetinden kopiiriiyor.
Yamndaki kIrk yigit
§anglrtlyla yerinden kalktl,
her titriyordu sakall,
derken Almambet de kalktl,
yalvarlp ana sarlldl:
"Ey ate§li can, neyin var senin?
Hiddetini yensene,
akllm dev§irsene,
gillerek konu§urken sen.
giine§ doguyor gibi.
Ka§larml ~atlnca da
sell, kar yaglyor gibi."
Er Manas da cevap verdi:
"Ey, ay 1§lgl yigitlerim,
ey, giln 1§lgl yigitlerim,
0 kadar halkm i~inden,
se~ilmi§ erler,
ko~udaonline ge~ilmez sizin.
bogadan talim alan kul,
soktugu karglYI geri ~ekmeyen.
susup dil§mandan ka~mayan,
hepiniz de benim asIan yigitlerimsiniz.
hepsi gil~lil gen~ erlerim,
dil§man ka~lraney azamet,
gordilgilmil sell gordiln mil,
bildigimi sen bildin mi?
'--' '

315 )KawMa KeKYJI ){(aUI-YYJI
KeJIe xaTaT KepAy~6y?
bora CaJIaM6eprewMHH,
6aUIbI KeTeT eJIYMre,
MaJIbI KeTeT TaJIoora!
320 KbIJIqaHbill Kapau aJIraHAbIM,
KeCYHqYKYU aJIraHAbIM,
ryPyu aTbIH aJIraHAbIM!
byryH KeCHUCaJIaMbIH,
6aTblpJIapbIH cawbIUIHu,
3 2 5 6aJI6aHAapbIH KepyUIYu,
6YKa MHHHU6YJIKymyu,
TaW6YKaAaw XYJIKymyu,
TaMawa KbIJIbIUxaTbI~ap!
Tep-r 6yryHa Tep-r KaCbIKTbIKarH~ap!
330 MowHyua MapxaH UIypy CaJIbI~ap!
AHpbI Kece~ aq 6eJIre
ypyu KepHU Kem~ep!'
Mauac qOpOJIOpYHaaHTbillTbl,
aHAa Typyu qOpOJIOp
3 3 5 awpbI Kece~ aq 6eJIre
ooAypa TapTbill aJlAbI AewT,
TepT KaCbIKTbI KaKKaHAa,
KbIAblpaTa qaUTbI AewT.
3pTe~-MHHeH TYPAY AewT,
340 epKeqy 6HWK, MOWHYCYH,
xopro 6acbIK qO~ KYJIa
aK Ka~rbI 3P CbIPAblraUI
aK-KYJIara TOKYTTY,
KaUIKa TaMaH xeKe eTyK
345 TeMHp TaMaH Y3e~ry
Teuuew blprbIM MHHAHAewT,
aK KeWHeKqeHAaM6aJIqaH
6aCTblpbill qblrbill KeJIAHAewT.
HoroMYH oUIYHAaw
YYJIryap6'3KeH?
350 Ka6bIJIaH TyyraH 3p MaHac
Kawpa TapTbill aJIAbI AewT,
KbIWKblPHU6aKbIPAbl,
MaHac qOpOJIOpYHqaKblpAbI:
'MypaT-aJIbIM, MypaT-6eK!
355 MYHAaw qaUKaH KyaT-6eK!
3JIHM, CewHT, 3KH yyn!
Ka3aKTaPAbIH KapraHAaw, xaUI yy n !
TeJIreqy Kapa TeJIerYM!
TYHAe TynKYHYH "CHH xa~bln6ac
360 TYPcYH-TawnaK, UIYYTYM!
Kapa~rbIAa KapcaKTbIH
"CHH xa~bm6ac
KaMaH-xowuyp,UIYYTYM!
YUIYH YMeT, )Kaw3a~, 3KH yyn!
CapbI-aJIa M"HreH AnMaM6eT!
365 KecKe cawraH KeK CbIpraK!
)KaTbIK T"JIAYY AXbl6aw!
[I
~
BOK-MURUN
Cayma kokiil Ca§-uul
kele catat kordiiiibii?
Bogo salam bergeymin,
ba§l ketet oliimgo,
mall ketet talooga!
KtI~aYlp karap algandlm,
kosiin ~ukup algandlm,
turup atm algandlm!
Butun kesip salamm,
baurlann saYI§ip,
balbandann korii§iip,
buka minip bulku§up,
tay bukaday culku§up,
tama§a ktllP cauiiar!
Tort butuna tort kaslku kagiiiar!
Moynuna marcan §urusalliiar!
Ayn keseii a~ beIge
urup kerip ketiiier!' .
Manas ~oroloruna ayuptl,
anda turup ~orolor
ayn keseii a~ beIge
oodura tartlp aldl deyt,
tort kaslku kakkanda,
ktdlrata ~aptl deyt.
Erteii-minen turdu deyt,
orko~ii biyk, moyn usun,
corgo baslk ~oii kula
ak kaiigl er slrdlga§
ak-kulaga tokuttu,
ka§kataman ceke otiik
temir taman iizoiigii
teppey lrglm mindi deyt,
ak koynok~on dambal~an
bastmp ~Iglp keldi deyt.
Nogoydun o§unday
uultuarb'eken?
Kabllan tuugan Er Manas
kayra tartlp aldl deyt,
ktyklrip baklrdl,
Manas ~orolorun ~aktrdl:
'Murat-allm, Murat-bek!
Munday ~apkanKuat-bek!
Elim, Seyit, eki uul!
Kazaktardm Karganday,ca§uul!
Tolgo~ii kara Tologiim!
Tiinde tiilkiiniin isin caiillbas
Tiirsiin-taylak, §uutum!
Karaiiglda karsaktm
isin caiillbas
Kaman-coypur. §uutum!
U§iin Umot, Cayzaii, eki uul!
San-ala mingen Almambet!
Kosko saygan kok Sirgak!
Catlk tildiiii Aclbay!
17
Dagmlk kahkiillii Ca§-uul'un
geldigini gordiin mii?
ana selaro vereyim ben,
ba§l oliime gidecek,
mall bize yagma olacak!
Bakmlrken gordiim onu,
goziinii C;lkanpaldlglm,
aum elinden aldlglm,
ayaklanm kestigim,
bahadlr1annasaldmp,
pehlivanlar ile giire§ip,
bogaya binip bogu§up,
taylar gibi zlplaYlp,
eylenin biraz!
Elini ayagma dort kazlk c;akln,
boynuna da mercan tak.n,
ISSIZdag gec;idine
gotiiriip asln!"
Manas yigitlerine boyle deyince
yigitler ayaga kalktllar,
ISSIZdag gec;idine
gotiiriip asular,
dart saglam kazlk c;akular,
gelip iistiinden atladllar.
Manas sabaherken kalktl,
~ :
horgiicii biiyiik boynu uzun,
yiiriik kula atlna 0
alaca eyeri koydu,
kula ata ko§um vurdu,
c;izmesisiniozengiye
demir tabanll iizengiye
degirmedenata bindi.
Slrtlnda beyaz don gomlek
ileri atlldl.
Nogaylarda boy olc;ii§ecek
boyle bir er var ml?
Kaplan dogan Er Manas
atlm tekrar eve siirdii,
hayklrarak, baglrdl,
Manas yigitlerini c;aglrdl:
"Murat-allm, Murat-bek,
yaman saldlr Kuat-bek,
Elim, Seyit, iki ogul,
Kazak Karganday, genc;,
bilgiC; falci kara Tolokiim,
gece tilki izini §a§madanbulan
benim Tiirsiin-taylaklm, tosunum
karanllkta bozklr tilkisinin
izini §a§madanbulan
yamlmaz Kaman-coypur,
U§iin Umot ile Cayzan, iki ogul,
San-ala'ya binen Almambet,
goz C;lkaranyaglz Slrgak,
tatll dilli AclbaYlm,
 118
TeMeHre KHpe 6apraHAa,
KblpKTblH 6aIlIbl KblprblJIblM!
KeK-qe6Hq MHHreH CepernM!
370 )l(aHnMbIIlITbIH HHHCH,
)l(aIlI-KaMbIIlITbIH araCbl
aT KaHTapqbl Eo3-yyn!
qoponoPAblH 3~ KHqy TaJ-6aHMaT-
0 KaJaHAblrec KaHHaT!
375 AT KaqblpMaK KYH TYYAbl,
Tee epMery anTbIH aK qaTbIp
Type canbIll 6YKTe~ep!
T~M )l(epHH HhInAaTKaH,
TYTaM )l(epHH cbtpAaTKaH
380 KeIlI KeMeKeH ChIp HaH3a
6aIlIhI KeKKe )l(aHnraH,
TVGY)l(epre caHnraH,
Ke~ HapbIHAbI KbIAbIpbIll
AK-KynaHbIH ycryHe
3 8 5 )l(On60pCTOH Ke)l(HM )l(a6bI~ap!
Eambilia MaHaTTaH HOKTOKaTbl~ap!
.KeK Aoon6ac 6aHna~ap!
)l(erenemn canbI~ap!
Typrery anTbIH aK qaTbIp
390 KOIlI aTKa 6eKeM TapTbI~ap!
Ke6eCTH-TOOAbIHHapbI )l(arbl,
Ke~ KaUlKapAbIH 6epH )l(arbl,
EOK-MYPYHAaHTepeHYH
TapTYY 6onco Kepeny:
395 a )l(epAeH TapTyY Ken6ece,
)l(eneKTH )l(epAeH TYpeny!
)l(en6HpeTneH HaH3aHbl
Typa KapMan caSlnblK!
AUlbIH KapaM KbmanbIK!'
400 AK-KynaHbIH ycryHe,
)l(On60pCToH Ke)l(HM )l(anTblpbIll,
)l(ereneTHn )l(ennHHTHn,
HapblHAbl 6oHnon qblKTbl AeHT.
Typrery anTblH aK qaTblp
405 Ke6ecTH-ToOAbIH 6olOHa
caCTYY )l(epre THKTH AeHT,
AK-6ynqYMY MHHAHAeHT,
Ke6eCTH-TOoAbIH )l(aHblHAa
KeprHUlTeTHn qblKTbl AeHT.
410 TerepeKTeH MapanAbl,
)l(ep apblTbIn KapaAbl,
anTbl KanKa qap6aKTaH
6YYAaK-6YYAaK qa~ qblKTbl.
EYYAaK qaMbl Kapaca,
415 'Ey HeMeHe 6onAY?' Aen,
Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac
KaHTa )l(enHn KenAH AeHT:
'qoponop aTKa TOKYMcan!
Kanblp-MHHeH EycYPMaH
420 KapqanblUlbln KanraH6bl?
.i~~
~
MANAS DESTANI
Tomongo kire barganda,
Klrktln ba§1KIrgIllm!
Kok-<;ebi<;mingen Seregim!
Caylml§tIn inisi,
Ca§-kaml§tIn agasl
at kaytar<;JBoz-uul!
C;orolordmen ki<;ii Taz-baymat-
0 kazandl tes kaynat!
At ka<;lrmak kiln tuudl,
too ormogii altIn ak <;atIr
tiiro sallp biiktonor!
Tutam cerin mldatkan,
tutam cerin slrdatkan
ko§ komokoy sIr nayza
ba§1kokko cayl.gan,
tiibii cerge saylgan,
ken NarmdJ kIdmp
Ak-kulamn iistiino
colborston kecim cablnar!
Ba§ma manattannokto katInar!
Kok doolbasbaylafiar!
Ceteletip sallnar!
Tiirgogii altm ak <;atIr
ko§ atka hekem tartInar!
Kebesti-toodm nan cagl,
ken Ka§kardm heri cagl,
Bok-murunday toroniin
tartuu bolso korolii:
a cerden tartuu kelbese,
celekti cerdentiirolii!
Celbiretpey nayzam
tufa karmap sayallk!
A§ln karam kIlallk!'
Ak-kulanln iistiino,
colborston kecim captInp,
ceteletip celpintip,
Narmdl boylop <;lktIdeyt.
Tiirgogii altIn ak <;atIr
Kehesti-toodm boyuna
sastuucerge tikti deyt,
Ak-bul<;undumindi deyt,
Kebesti-toodmcamnda
kergi~tetip <;lktIdeyt.
Togorokton maraldl,
cer antIp karadl,
altl kapka <;arbaktan
buudak-buudak <;an<;lktl.
Buudak <;andlkarasa,
'Bu nemeneboldu?' dep,
kabIlan tuugan Er Manas
kayta celip keldi deyt:
'C;orolor atka tokum sal!
Kaplr-minen Busurman
kar<;all~lpkalganbl?
biz buradan inersek,
klrkm ba§l, Ktrglllm,
Kok-~epi~ ile Serekim, ~
r
Cayllml§'m kii~iigii,
Ca§-kaml§'m agabeyi,
at getir seD,Boz-uul!
Yigitlerin en kii~iigii Taz-baymat.
seDde kazarn tez kaynat.
Bugiin at yarl§l giinii,
deve derisi, altmdan ak ~adm,
a~tmp slkl baglaym!
Tutam yeri hep resimli,
tutam yeri hep ~izgili,
iki piiskiillii mlzraglmlz,
bu, ba§l goklere degen,
sapl toprakta koklenen
geni§ Narm'l ge~elim.
Ak-kulamm iizerine
kaplan derisi at ortiimii ortiin!
Ba§ma al yulan koyun!
-5ahindavulunu baglaYlp
ipi ile bana getirin!
AltInll ak ~adm da
yiik atIna baglaym!
Kebesti-daglrnn otesinde,
Ka§gar'mda berisinde
Bok-murun efendi oturur.
Hediyeniz Dedicgoreyim,
oradan hediye gelmeZ5e
bayragl kaplp kaldlrallm.
Kargllan sallaYlp,
ganimet allp ka~allm,
a§ml haram kllallm!"
Ak-kula'rnn iizerine
kaplan eyeri vurdular, 4~
ipinden onu yiderek
Narm suyu boyunca ~ektiler.
Sonra altIn ak ~adln,
Kebesti-dagmln ba§mda
sazll bir yere dikti,
Ak-bul~un atma bindi,
Kebesti daglrnn yarnnda
yiiriik atlrn hoplattl.
Dort tarafa el attl,
biitiln memlekete baktl,
altl kaplll kaleden
bulut bulut toz ~Iktl.
Toz bulutunu goriince,
"Bu ne ola ki?" dedi,
kaplan dogan Er Manas
all ~admna siirdii.
"Yigitler atlan hazlrlaym!
Kafir ile miisliiman,
birbirine mi giri§ti?

ApaCblHa TYlIIenYK!
ApatJaJlan CaJlaJlblK!
AIllblH KapaM Kbln6aHnbl!
TYTaM XepJ1H HblnAaTKaH,
4 2 5 TYTaM XepJ1H cbIPAaTKaH
KOIIl KeMeKeH ChIp HaH3a
KorrryKKa KbICblIl CaJlaJlblK!
AK-KynaHblH YCTYHe,
aK Ka~rbl 3P cbIpAbIralIl
430 AK-Kynara TOKy}\ap!
AnatJa KentJYK CaJlbI~ap!
AnTbIH 6bIlIITaH TapTbI~ap!
ApacbIHa TYlIIenYK!
ApatJaJlan CaJlaJlbIKr
~J3 5 ATKa MJ1HJ1nXYPAY AeKT-
KerytJKeH Kepce TypanMaH,
KecYMHYH xalIlbIH TJ1KSInMaH-
KanbIp KaptJbI KeMJ1 Aen,
A6b1naK, )Ka~rbIp, KaH-KoxoM
440 MbInTblK-MJ1HeHTapc KOHAY.
KaJlAbIparbIH CaJlbIHbIn
KanAaK tJbIra YPYIIITY,
6eMKaMtJJ1CJ1H CaJlbIHbIn
MeXJ1H tJbIra YPYIIITY.
~J4 5 Kapa 6alIlTYY TyYHY KeTepyn
KanbIPAbIH KaHbI He3-Kapa
KapCbInAalIlbIn YPYIIITy.
Ka6bInaH ryyraH 3p MaHac
apaCbIHa TYIIITY AeKT,
~J5 0 apatJanan CaJlAbIAeKT.
'MeHAY! EyPYT KaIIlTbl!' Aen
KanAaK tJbIra KYYAbl AeKT,
'CaR! EyPYT KaIIlTbI!' Aen
caHCbIraH KanMaK KYYAblAeHT.
455 KaH-Koxo
3nJ1HcatiA'3ne,
Ka6bInaH TeHTeK xeM'3ne,
KaH-KoxoMO KeM'3ne.
'KepKY! EyPYT KaIIlTbI!' Aen
Ke~KY KanMaK aTTaHAbl.
460 'AprJ1MaK 6alIlJ1H6yparyp!
KaH-KOXOMO aCTblHxepre Typa TYP!
AK 6aTaHAbi 6epJ1nKeT!
33mHe caKan KoHooroH,
3pAJ1HeHMYPYTaJl6araH
465 YK TYrYHAeK Ken KaJlMaK
aTTaHAbl!
AnAa, tJOpOM, XOO KalIlTbl!
Too6a, tJOpOM,xoo KaIIITbl!'
KaKpa KanTan KenAJ1AeKT,
AnMaM6eT, CbIpraK, 3KJ1yyn,
,t 70 xacoon 6onyn canAbi AeKT,
KanJ1p-MJ1HeHEycypMaH
alIlKaH aKAan KenAJ1AeHT.
BOK.;MURUN
Arasma tii~6llik!
Ara<;aIapsaIaI.lk!
A~m karam klIbayll!
Tutam c6rin mIdatkan,
tutam c6rin slrdatkan
ko~ k6m6k6y SIr nayza
koltukka klSlp salallk!
Ak-kulamn tistiino,
ak kafigl 6r s.lrdlga~
Ak-kulaga tokufiar!
AIa<;ak6p<;tiksallfiar!
Altm bl~tan tarufiar!
Arasma tii~6llik!
Ara<;alapsaIallk!'
Atka minip ctirdti d6yt-
k6gti<;k6nk6rs6 turalman,
k6stimntin ca~m tiyyalman-
Kap.lr kar<;lk61did6p,
AbIlay, Cafig.lr,Kan-kocom
mIlt.lk-minen tars koydu.
Kald.lragmsalrmp
Kalday <;lgaurn~tu,
beldkam<;isinsalmlp
M6cin <;lgauru~tu"
Kara ba~tuutuunu k6t6riip
Kap.lrdmkam N6z-kara
karsIlda§lpuru~tu.
KabIlan tuugan Er Manas
arasmatii~tii d6yt,
ara<;alapsaldi d6yt.
'M6ndti! Burnt ka§tl!' d6p
Kalday <;lgakuudl d6yt,
'Say! Burnt ka§tl!' d6p
sanslganKalmak kuudl d6yt.
Kan-koco
61insayd' 61e,
kabIlan t6ntek c6Id'6Ie,
Kan-kocomo k6Id'6Ie.
'K6rkti! Burnt ka§tr!' d6p
k6fikti Kalmak attandl.
'Argimak ba~inburatur!
Kan-kocomo astmc6rge tufa tur!
Ak batandl berip ket!
Eegine sakal koybogon,
erdinen murnt albagan
uy tiigund6y k6p Kalmak
attandr!
AIda, <;orom,coo ka~tr!
Tooba, <;orom,coo ka~tr!'
Kayra kaptap keldi deyt,
Almambet, S.lrgak, eki uul,
casool bolup saldr deyt,
Kapir-minen Busurman
a~kanaydap k61dideyt..
119
Aralanna ko§allm,
birbirinden aYlralIm!
A~I haram kllmayalIm!
Tutam yeri hep resimli,
tutam yeri hep ~izgili,
iki piiskiiIlii mlzragl
koltugumuzaslkl~tmp
Ak-kula'nm iizerine,
alaca eyeri vurun,
Ak-kulama eyer vurun,
f
bir de alaca minder koyun,
altm kaYI~l sIb ~ekin, !
aralarma saldtralIm, j
birbirinden aytralIm." j
!
Attna binip yiiriidii,
u~an giivercinden ~abuk,
kuruyangozya§mdan~abuk
kafirin yamna geldi,
Abllay, Cangtr, Kan-koco
giim diye tiifegini bo§alttt.
Fi§ek ~antasml yamna aSlp,
Kalday ~lklp vuru§tu.
Fi~ek kemerinibaglaYlp
Mecin ~lklp vuru§tu.
Kara ba§lI tugunu kaldmp
kafirin ham Nez-kara
kar§lla§lp vuru§tu.
Kaplan dogan Er Manas
aralanna saldlrdl,
birbirinden aytrdl.
"Mondii! Burut ka~tl!" diyerek
Kalday ~lkIp onlan kovaladl,
"Say! Burut ka~tl!" diyerek
pis kokan Kalmuk onlan kovdu.
Kan-koco'nun yurduna
saldtracaklardlki
ate§li can bu kaplan ortaya ~lktl,
Kan-koco'ya geldi.
"Korkii! Burut ka~l~tl!" diyerek
Kalmuklar atlarla ka~tl.
"Rahvan atmm ba§ml~evir!
Kan-koco'nun yamndadur!
HaYlr duam ver de git!
Sakalml tlra§ eden,
blYlgml hi~ kesmeyen,
inek kill kadar ~ok Kalmuk ata
binip ka~tl!
Allahlm, dii~man ka~tl, yigitler!
Tovbe, yigitler, dii§man kacr'tl!"
Yava§ yava§ geri dondii,
Almambet ile Sirgak'.
yol i~in oncii yaptl.
Kafir ile miisliimanlar.
giizelce yola koydu.
120
EeKHn KaJIraH 6eWIImfH
3Il1HrHH aqKaH 3p KOIllOW,
4 7 5 6awnaHbin KaJlraH capaiiAblH
)l(OnYH )l(aCKaH 3p KoIllow
Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac
qaTblpbIH )l(aKblH THKmH AewT.
OmyrYHa EOK-MYPYH
480 )l(aWMaK9Kyn )Kam-yyn
aK 603 aTTbI KblHaJIan,
6epMeT, mypy TarbIHTbln,
KblmTYY TapTYY KblnAbI AewT
Ka6blnaH ryyraH MauacKa.
485 EOK-MYPYHAaH6anaHbI-
'EHp-Aa KYHY KeneT' Aen,
6Hp-Ae KYHYKenreH )l(OK,
'3KH KYHY KeneT' Aen,
3KH KYHY KenreH )l(OK,
490 'YqYHQH KYHY KeneT' Aen,
yqyu"y KYHY KenreH )l(OK.
T9pTyHQH KYHY EOK-MYPYH
MaHblKepAbI MHHAHAewT,
6aAaHaHbI KHMH AeHT,
495 6acTblpbln qblrbln KenAH AeHT.
Ka6blnaH TYyraH Komowro,
ara canaM 6epAH AewT.
Ka6blnaH Komow aWTTblAewT:
'" AK )l(aHKbIH To~rOH
MYCTY" aHTaM,
500 6Hp-Ae KYHY Ken6eAH~,
6HWCHnKaJIraH 3KeCH~,
3KH KYHY Ken6eAH~,
3pcHn KanraH 3KeCH~,
Y"YH"Y KYHY Ken6eAH~...
5 0 5 T9pecyn KanraH 3KeCH~.
"Ap )l(HHHAbIHH"HHAe
Kap"blWbln KanraH 6aJIaHbl"
EOK-MYPYH CHCTHawTaMblH,
3nAH e3Y~ 6HnreHcHn
510 MYHY-MHHeH)l(OpyrYH.'
AHAa EOK-MYPYH awTTbl~:
'Ka6blnaH KOIllOH, KaH A6a,
3pHKne-Ae, repHKne!
EHp-Ae KYHY Ken6eceM,
515 6HWTblHblKCblH MeH AeAHM,
3KH KYHY Ken6eceM,
3n TbIHblKCblH MeH AeAHM,
3ceH-aMaH 6oMy~6y?
CaK-canaMaT )l(YPAYf{6y?
5 2 0 AIlITbI KaHAaw -rapTaMbl H')
ATTbl KaHAaw "a6aMbIH,
aKpeT )l(aWAbl YTaMbIH?
Kanblp-MHHeH EycYPMaH
KaHAaw Kblnbln TYTaMbIH?'
525 AHAa Kowow awTTbl AewT:
MANAS DESTANI
Bekip kalgan bey§tin
e§igin a~kan Er Ko§oy,
baylamp kalgan saraydm
colun caskan Er Ko§oy
KabIlan tuugan Er Manas
~atmn cakm tik§i deyt.
O~guna Bok-murun
cayma k6kiil Ca§-uul
ak boz attl kInalap,
bermet, §uru tagmtlp,
kl§tuu tartuu klldl deyt
KabIlan tuugan Manaska.
Bok-murunday balanl-
'Bir-da kiinii kelet' dep,
bir-de kiinii kelgen cok,
'Eki kiinii kelet' dep,
eki kiinii kelgen cok,
'O~iin~i kiinii kelet' dep,
ii~iin~ii kiinii kelgen cok.
T6rtiin~i kiinii Bok-murun
Mamkerdl mindi deyt,
badanamkiidi deyt,
bastmp ~lglp keldi deyt.
Kabllan tuugan Ko§oygo,
aga salam berdi deyt.
Kabllan Ko§oy ayttl deyt:
"'Ak caykIn tofigon
mustu" aytam,
bir-de kiinii kelbedifi,
biysip kalgan ekesifi,
eki ktinii kelbedifi,
ersip kalgan ekesifi,
ti~tin~ii ktinti kelbedifi...
t6r6stip kalgan ekesifi.
"Arciyndm i~inde
kar~IYlpkalgan balam"
Bok-murun sisti aytamln,
eldi 6ziifi bilgensip
munu-minen corugun.'
Anda Bok-murun ayttlfi:
'Kabllan Ko§oy, Kan Aba,
erikpe-de,terikpe!
Bir-de kiinii kelbesem,
biy tmlksm men dedim,
eki kiinti kelbesem,
el tlmksm men dedim,
Esen-amanboldufibu?
Sak-salamatciirdtifibii?
A~tl kanday tartamln?
Attl kanday ~abamm,
akret caydl utamm?
Kaplr-minen Busurman
kanday klilp tutamm?'
Anda Ko~oy ayttl deyt:
Cennetin kapISml
A<;mI§olan Er Ko§oy
kapall kalan saraym,
yolunu a<;an,Er Ko§oy,
kaplan dogan Er Manas'm
yaktmna gelip <;adlrkurdu.
Bu aralIk Bok-murun da
gen<;Ca§-uul'u bekliyordu,
ak atma binmi§ti 0,
boynuna boncuk dizi takllmI§
atml hIzla ko§turdu,
kaplan dogan Manas'a geldi.
Bok-murun sandI u§agl
bir giinde gelecek,
bir giinde bakn gelen yok.
tki giinde gelir, dedi,
iki giinde de gelen yok.
U<;iincii giin gelir 0, dedi,
ii<;giin sonra da gelen yok.
Dordiincii gUn Bok-murun
an Mamker'e hindi,
zIrhlm da giyindi,
heybet ile yola <;Ikn.
Kaplan dogan Er Ko§oy'a
gidip selamImverdi.
Kaplan Ko§oy da dedi ki:
"Yaz vakti donup
kalml§, diyorum sana,
bir giin ge<;ti,sen gelmedin,
bey edasma biiriiniip sen.
tkinci giin de gelmedin,
erlik edasma biiriiniip sen.
U<;iincii giin de gelmedin,
Efendilik edasma biiriiniip sen.
Her toplulugun i<;inde
dikkat <;ekenbir <;ocuksunsen,
Bok-murun size diyorum,
halkl sen yonetiyormu§sun gibi
bu ne davram~ boyIe!"
Bok-murun da dedi ki:
"Han babasl kaplan Ko~oy,
hiddet edip soylenme!
ilk giinii gelmedim ben,
beyler dinlensin, dedim.
tkinci gunii gelmedim,
milletim dinlensin dedim.
Slhhatin yerinde mi?
Yolculuk rahat ge<;timi?
A§I nasll yaptlraYlm?
Atlan nasII ko§turaYlm?
Ahreti kazanmak i<;in, 5
kafir ile musltimam
nasll sulhda tutaYlm?"
thtiyar Ko~oy dedi ki:

'AKaw, TeHTeK,Typa TYP!
Kanblp-MHHeHEycYPMaH
6HC6MrHHqe Helll KepeK?
EHC6HnnfHqe KeTKepeK!
530 )KeJIeHYIIJTOOKepHcH,
EycYPMaHAblH6epycy,
Mauac 6HJICHH
)f(HWDAbl.'
MaHac aHAaawTTblAewT:
,AHAawAe6e KaH KoIIJow, A6a,
535 TODAYH )f(aKaCblHTYPyn,
3renfHeHKJ1j;iOOH?
Aracbl awJIAaTYPyn,
HHeCH HIlIHH6HJIe6H?
Ey )f(HWHAbl e3Yf\ 6HJI,KoIIJow!'
5 4 0 AK-KoproH-KeHTfHHKaJIacbl
KeKYM CapTTblH6anacbl
Yp6y aWTblnTypa'Abl:
'MeH 6Hpyq DOCKen awTawH!
)Kapaca Ke6HMKbIJIblf\ap,
545 )f(apa6acaKOIOf\ap!'
KaH Kolllow aWTTblAewT:
'AHccaf\ aWTacan!' AeHAH,
'CeHHHKOOHMHyranbl!'
Yp6y aWTblnTypa'Abl:
550 'Hapbl6apcblH OH6elll KYH,
6epH KeJICHH OH6elll KYH.
ATTYYOIIJYDAaH qa6anblK,
KYHY-TYHY OHTepT KYH
aT TepAemn ananblK!
555 OH anTbl KYDAep60JIrYHqa,
aT Qy6aTbinananblK!
Kanblp-MHHeHEycYPMaH
aTTblHcaHaTblH6HJIeJIHK!'
Ka6blJIaHTyyraH 3p MaHac
560 aQyy )f(aMaHKeJIAHAewT,
)f(aHblDAarblAK-an6apc
KapMananbln ca6blHaH
KaQblpblnKOWO 6epAHAewT,
AJITbl 1II33p Ken Kanblp
565 apanaTaKYYAblAewT,
YQapaaHEycypMaH
TerepeHTeKYYAblAeWT,
)f(eTHnQaanHpepAe
)KOJIOHAYH )f(OJIYH
6acTbiAeWT,
570 ArbllllTbl aTTanKalllTbl AewT,
TeIllCTYKTYl\Te6ecYH6acbln
eTTYAeWT,
KOIllOHAYHKoWHYHa KHpeKalllTbl AeUT..Ko§oydunkoynuna kire ka§tl deyt. Ko§oy'un koynuna girip ka~tl,
Ka6b1JIaHTYyraH3p MaHac
AK-an6apc-MHHeH Yp6YHYH3rerHH
575 TYllIype QaanHPAHAewT.
'ATaf\ 6HJIreHow 3Mec,
3Hel\ 6HJIreHTOW3Mec,
~
BOK-MURUN
'Akay, tentek, tufa tur!
Kaplr-minen Busurman
bis bilgin~e ne§ kerek?
Bis bilgin~e kot kerek!
.Colonii§ too kerisi,
Busurmandm boriisti,
Manas bilsin ciyndl.'
Manas anda ayttl deyt:
' Anday debe Kan Ko§oy, Aba,
tondun cakasm tiiriip,
eteginenkiyebi?
Agasl aylda turup,
inesi i§in bilebi?
Bu ciyndl oztifi bil, Ko§oy!'
Ak-korgon-kenttin kalasl
Koktim Sarttm balasl
Urbti aytlp tura'dl:
'Men biTii~ DOSkep aytayn!
Carasa kebim kIllfiar,
carabasakoyufiar!'
Kan Ko§oy ayttl deyt:
'Ayssafi ayta sal!' deydi,
'Senin kebifidi ugall!'
Urbii aytlp tura'dl:
'Narl barsm on be§ kiln,
beri kelsin on be§kiln.
Attuu o§undan~aballk,
ktinti-ttinii on tort kiln
at terdetipalallk!
On altl kiindor bolgun~a,
at ~ubatlpalallk!
Kaplr-minen Busurman
attln sanatln bilelik!'
Kabllan tuugan Er Manas
a~uucaman keldi deyt,
camndaglAk-albars
kannap allp sabman
ka~lnp koyo berdi deyt,
Altl ~eer kop Kaplr
aralata kuudl deyt,
ti~ araanBusurman
tegerentekuudl deyt,
cetip ~aapirerde
Coloydun colun bastl deyt,
Agl§tl attar ka§tl deyt,
To§sttikttiii tobostin baslp
ottti deyt,
Kablian tuugan Er Manas
Ak-albars-minen Urbiintin etegin klilCI ile Urbti'ntin etegini
tti§iiro ~aap irdi deyt.
'Ataii bilgeD oy emes,
eneii bilgeD toy emes,
121
!IEy budala, soyleme dur,
kafir ile miisliimanlar
beDim neyime gerek?
Benim kI~lma gerek!
Y ama~ daglrnn gerisi,
0 mtisltimanlarm kurdu
Manas diizeltsin Ylglrn."
0 zamanManas dedi ki:
"Oyle deme, ey Ko§oy Han,
kiirktin yakasml diiriip,
eteginden mi giyilir?
Agasl evde oturup,
i§i kii~iikler mi goriir?
~enligisen hazlrla Ko§oy!"
Ak-korgon-kent §ehrli
Sart Kokiim'iin gen~ oglu
Urbii dedi ki:
"Yalrnz ii~ soz diyecegim,
yararsa soziim yapm,
yaramazsakulakasmaym!"
Han Ko§oy da dedi ki:
"Soyle dii§iindtigiin §eyi,
sozlerini dinliyoruz!"
Urbii kalkarak dedi ki:
ileri varsan on be§ gilD,
geriye gelsen on be§ giin,
ko§uya buradan ~lkallm,
gece giindiiz on dort gtin
atlmlZl terletelim!
On altl giinti bulunca,
atlarlmlzl siirelim!
Kafirlerle mtisltimanlar
atlara bakarlar 0 zaman!
Kaplan dogu§lu Er Manas
pek ofkelendi 0 zaman,
belindeki klllcml,
klmndan hlzla ~lkardl
sagasola savurdu,
Altl ~eer kafir dolu
ge~ip onlan kovaladl.
U~ mtisliiman koDak yerinde
dontip onu kovaladl.
YakalaYlp klil~ saldl,
Coloy'un yolunu bastl
Agl§'1 atlaYlp ge~ti,
To§tiik'tin tepesinden
atladl.
Kaplan dogan Er Manas,
vurup indirip kesti.
"Atan bilmez boyle ogtit,
anan bilmez boy Ie ogtit,
122
KblCKa caHanyy tlanaKeTeH
KapaMKyn,
MblHAaH KUHH6y
)Kopyry~ KOIOn )KYP!'
5 8 0 Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac
AK-an6apCTbI KbiHblHa
KaHTbln KaTbm anAbl AeHT,
3p KomoHro canAbI AeHT,
KomoHro Ke~em canraH co~:
585 ')l(YPT Kapblcbl KaH KomoH,
ceH-Ae 6HnnfH )KHHHAbl!'
AHAa KaH KomoH aHTfbl~:
, AKaH, TeHTeK, TYpa TYP!
MeH 6Hn6eHMHH )KHHHAbl!
5 9 0 )l(eneHYIII TOO KepHCH,
EycypMaHAblH 6epycy,
e3Y~ 6HnmH )KHHHAbl!
Kanblp-MHHeH EycypMaH
6HC6HnmHtle Hem KepeK?
595 EHC 6HnrHHtle KeT KepeK!
e3Y~ 6HnmH )KJ1HHAbI,TeHTeK!'
AHAa MaHac aHTTbI~ AeHT:
'Ka6bmaH KOIIIOH, KaH A6a,
6y OH6em KYH AereHH,
600 6HC 6ana tlaKTa )KaMaK TOp60KTY
)Kapblmbln KentlH )Kep 3ne-
Kanblp-MHHeH EycypMaH
Kaptlanblmbln KenreHAe,
GeHre TaJIam 6on60H6y?
605 )l(ypTKa 6pYK TYmneH6y?
Alii apaM 60n60H6y?
EOK-MYPYHAai:1TepeHYH
KeeHY tlereT 60JIOOH6y?
EapcblH KOUYPca:IKbIH Kyc-MHHeH,
610 KenCHHtlblMblH y'IKaH
ana-tlanfiblpT )KaC-MHHeH,
)KaKmblCbl KenC"H TepHnHn,
)KaMaHbl KanCblH TepHmn!'
AHAa aUTfbl~ KaH KOIIIOH:
, AKaH, TeHTeK, 6y Ke6H~
615 60nco 6oncYH!' AeMH AeHT.
Kanblp-MHHeH EycypMaH
AYY KeTepyn KelTH AYUT.
J];yy KeTepyn KeTKeH COB,
KYHY-TYHYOH Gem KYH
620 aT TepAeTHn anAbl AeHT.
K YHY-TYHY YtI aH
OH )Kern KYH 6onrYHtla,
aT tty6aTbin KenAH AeUT.
qaKtlbl ttaKTan KenAH AeHT,
CblHtlbl CblHan Ken):\HAeHT.
625 CblHtlbl Cblllan canraH CO~,
aTKa Kapan aHTfbl AeHT:
'Kyi:1pyrYHa KYT TymKoH
MANAS DESTANI
klska sanaluu~ala koton
karam kul,
mmdan kiyn bu
corugufi koyup ctir!'
v '
Kabllan tuugan Er Manas
Ak-albarstl kImna
kaytIp katIp aldl deyt,
, v
Er Ko§oygo saldl deyt,
Ko§oygo kefie§ salgan sofi:
'Curt karlsl Kan Ko§oy,
sen-de bilgin ciyndl!'
Anda Kan Ko§oy ayttIfi:
,Akay, tentek, turn tur!
Men bilbeymin ciyndl!
Colonti§ too kerisi,
Busurmandm bOrtisti,
oztifi bilgin ciyndl!
Kaplr-minen Busurman
his bilgin~e ne§kerek?
Bis bilgin~e kot kerek!
Oztifi bilgin ciyndl, tentek!'
Anda Manas ayttIfi deyt:
'Kabllan Ko§oy, Kan Aba,
bu on be§ kiln degeni,
bis bala ~akta caydak torboktu
Cart§lpkel~i cer ele-
Kaplr-minen Busurman
kar~all§lp kelgende,
beyge tala§ bolboybu?
Curtka buzuk tli§pOybti?
A§ aram bolboybu?
Bok-murunday toronlin
koonli ~ogot bolboybu?
Barsm kofiur salkIn ktis-minen,
kelsin ~Imm u~kan
ala-~alblrt cas-minen,
cak§lsl kelsin terilip,
camam kalsm terigip!'
Anda ayttlfi Kan Ko§oy:
,Akay, tentek, bu kebifi
balsa bolsun!' deydi deyt.
Kaplr-minen Busurman
dUll kotorlip ketti duyt.
Duu kotorlip ketken son,
klinli-tUnli on re§ kiln
at terdetip aldl deyt.
Klinli-tUnli tic;:ay
on ceti kiln bolgun~a,
at c;:ubatlpkeldi deyt.
<::ak~1 ~aktap keldi deyt.
SIIIC;:1smap keldi deyt.
Sm~1slnap salgan sofi,
atka karap ayttl deyt:
'Kuyruguna kut tU§kon
akll klSa, ardl katl,
haram kul,
bundansora
blrak bu akll!"
Kaplan dogu§lu Er Manas,
0 keskin kUICI kmma
gerisin geri koydu,
Er Ko§oy'a doniip,
Ko§oy'dan ogill istedi:
"Halkm en ya§IISI Ko§oy Han
§enlik diizenini sen vereceksin!"
Ko§oy Han da §oyle dedi:
"Ey ate§li can, dur,
§enlik filan bilmem ben!
Yamac;;dagm gerisi,
ey miisliimanlann kurdu,
§enlik diizmegi sen bilirsin!
Kafirlerle miisliimanlar,
onu bilmek neyine gerek,
onu bilmek gotiime gerek!
-5enlik diizmegi kendin bil, ate§li can!"
0 zaman Manas §oyle dedin:
"Han babasl kaplan Ko~oy,
Onun on be~ giin dedigi ~ey,
bizim C;;ocuklugumuzdaC;;lplakatla,
yaptiglmlz yarl~a benziyor.
-5imdi kafirle miisliiman,
bir araya toplanml~ken,
bOyledala§ ml olacak?
Yurda bozgun girmez mi?
Yemek haram olmaz ml?
Bok-murun gibi bir efendinin
gonlii daralmaz ml?
Serin giiz vakti C;;lkallmyan~a
donelim sinekler
uc;;u~urken yaz ba§mda
giizel atlar gelsin hep birlik,
kotii atlar geride kalsm giicenik!"
Han Ko~oy, sende ~oyle dedin:
"Ey ate~li can, bu soziin,
olursa olsun!" dedi.
Kafirle miisliimanlar,
giiriiltii ile c;;ekildiler,
giiriiItii c;;ekilince,
gece giindiiz tam on be~ gun
atlanm terlettiler.
gecesigiindiiziiyle tiC;;
ay
on yedi giin dolunca
at mahmuzlaYlp geldiler.
GozciiIer terlediler,
baklcllar bakmdIlar,
gozciiler gozetleyince
atlara baklP dediler ki:
"Kuyrugu kuvvetli alan ~u
 BOK-MURUN 123

KyrMaHAYYKyn'aT KHMAHKH? kutmanduu kul'at kimdiki? kocaman kula at kiminki?

8pKeqy 6HUK,MOHHY Y3YH brko~ii biyk, moynu uzun Horgiicii biiyiik, boynu uzun
630 HapAaHKyn'aT KHMAHKH? narday kul'at kimdiki? kocaman kula at kiminki?
)KblrbmraHbl HapTeAeH Clgllgam nar tOdey -5udeveler gibi yiiksek
)J(apAaH Kyn'aT KHMAHKH? carday kul'at kimdiki? daglar gibi at kiminki?
8pKeqy 6HUK,MOHHY Y3YH brko~ii biyk, moynu uzun Horgiicii biiyiik, boynu uzun
caAaKTaU caHblcanblHraH, sadaktay sam salmgan, bacagml ok gibi geren,
635 )J(aKmblKyn'aT KHMAHKH? cak§1kul'at kimdiki? giizel kula at kiminki?
3n6HCTeuHqHHTapTbmraH Elbistey i~in tartJlgan Govdesi ince, k~i gibi,
3qKHKyn'aT KHMAMKH? ~ki kul'at kimdiki? §u ince at kiminki?
TYMqyry ymTY apaAaH, Tum~ugu u§tu araday, Burnu testere gibi sivri,
TYurarbl cblPAalIKouroH qapMau, tuygagl slrdap koygon ~araday, nallan alca ~anak gibi,
640 oopy KynaK, ooKeH caB, boru kulak, bOkon san, kurt kulakh, geyik butlu,
OOneKQeKyn'aT KHMAHKH? bolok~o kul'at kimdiki? §u yabancI at kiminki?
Kyn)J(a KynaK, KypaHcaB, Kulca kulak, kuran san, Dag ko~u kulakIl, geyik butlu,
KyrypraH Kyn'aT KHMAHKH? kuturgan kul'at kimdiki? kuduran kula at kiminki?
MQerecMHHHeAeH I~egesiiynedey Tiiyleri hep igne gibi,
645 HQKeKyn'aT KHMAHKH? i~ke kul'at kimdiki? §u ince kula at kiminki?
CblAblpblIl KouroH TacMMau Sldmp koygon tasmaday Gerilmi§ bir tasma gibi,
cYM6aTryy Kyn'aT KHMAHKH? sumbattuu kul'at kimdiki? §u giizel kula at kiminki?
Ke~ COOpblCbl KeTMeHAeH- Ken soonsl ketmendey- Omuzlan kiirek gibi,
KeceneKooro KeTMeH,neu!- keselek boyu ketmendey!- gogsii de sert kiirek gibi,
650 Ke~emTYKyn'aT KHMAHKH? kene§tii kul'at kimdiki? §u zeki kula at kiminki?
36HpereH )J(arblH3pKeHTKeH, Ebiregen cagm erkeytken, Yuvarlak yamm kaldlran,
3pKeIIITeUMOHHYH KOHKOUTKaH, erke§tey moynun koykoytkan, boynunu ahmla uzatan,
epyCTYKyn'aT KHMAHKH? orustii kul'at kimdiki? §u gosteri§li kula at kiminki?
KaK QOKYCY KYMraHAaH, Kak ~okusu kumganday, Almnm sa~1tarak gibi,
655 KynaKTapblKbIUraH,naU, kulaktarl klyganday, kulaklan ince sivri,
epymTy Kyn'aT KHMAHKH? oru§tii kul'at kimdiki? §u gtizel ~evik at kiminki?
KamKa THmHKMOOAaH Ka§ka ti§i kadooday Di§leri tlrnak gibi keskin,
KaKQHUraH Kyn'aT KHMAHKH? kak~iygan kul'at kimdiki? §u parlak kula at kiminki?
Kbl3bm THnH6yneAeH KlZl1 tili btilodey Klzll dilin bilegi gibi,
660 KblCMaTryyKyn'aT KHMAHKH? klsmattuu kul'at kimdiki? klsmetli kula at kiminki?
ApKa MOHHY 6Mp KynaQ Arka moynu bir kula~ Arka boynu bir kula~,
$
aK )J(onTOH Kyn'aT KHMAHKH? ak coltoy kul'at kimdiki? §u ugurlu kula at kiminki?
'f; KMblKCblC6HPAH6eurere! Kadlksls birdi beygege! Terbiye gorrneden yan§agirdi!
i~
AHaH6epH )J(arblH,na Anan heri cagmda On un beri yamnda
665 MaHKaHblHAa MamaT6ap, maykamnda ma§atbar, arkasmdapmar var.
KYHpyryHAaKYAYK6ap, kuyrugunda kuduk bar, Yuvall bir kuyrugu var.
acTblpTblHaSlKTYY KanblIl KeTlIereH, astlrtm ayaktuu kallp ketpegen, Hi~ bir nalll ayak onu ge~memi~,
YCTYPTyH KaHaTryy AaHpblIlemereH, tisttirtiin kanattuu daynp otp<>gon,hi~ bir kanat ondan once gelmemi§,
Ka6blpracblKanKaH-Too, kablrgasl Kalkan-too, kaburgasl Kalkan-dag gibi
670 oMypTKacblOpon-Too, omurtkasl Orol-too, omurgasl Orol-dag gibi,
capbl )J(bmaHKe3eKTy, san cllan kezektti, sinirleri san Yllan,
Kbl3bm )J(bmaHe3eKTY, klZl1 cllan ozoktii, ilikleri klzll Yllan,
CYKcYPAaH MOHHYH CYK'canraH suksurday moynun suk'salgan ordek gibi boyun uzatan
cYYAaHcyp aT KHMAHKH?- suuday sur at kimdiki?- §u esmer kula at kiminki?
675 Tanam 60nAY6eHrere! Tala§ boldu beygege! Bu onunla yan§acak,
EMCTMH )J(eneHYcTOOKepHCM, Bistin colon tis too kerisi, bizim Yama~ dagm gerisi,
EycypMaHAblH6epycy BusurrnandmbOrusii biz miisliimanlann kurdu,
3p MaHaCTblHAK-Kyna, Er Manastm Ak-kula, Er Manas'm Ak-kula'sl
omy KaH,naH KepYHeT?- o§ukanday korunot?- size nasll goruniiyor bu?
680 amy aJIAbl6eureHH! O§u aldl beygeni! Yarl§1 bu kazanacak,
Ey KalIblpAblH KaHblqo~ )KonoH, Bu Kaplrdm kam C;:onColoy, fakat kafirlerin ham ulu Coloy,
124
qO11 )l(onOMYH AtJ-6YYAaH,
owy ..aHAaii KepYHeT?-
3MecI: TanaW OOnOT6eiireCH!
685 AHbll1 6epH )KarbIHAa
Tyi1rarbIHAa Typa )KOK
TYJmap e~y Man 3KeH,
)KyperYHAe Ayneii )KOK,
6YYAaH tJanbfW Man 3pKeH,
690 ")l(yrypeM!" Aen )KYTKYHreH,
"qblraMbIH!" Aen rypraHH,
)KepAe oiio tJatJbm TOKT060iiT,
)KyrypreHY 6HnHH6eiiT,
6YYAaH tJanbIW Man 3pKeH,
695 KapbI )KJffiHK KaKKaHAaii,
e3Y 6bliibm )KeTH6eiire tJanKaHAaii
TooAaii TOp'aT KHMAHKH?
)l(ep aCTbIHaHtJHKKaHbI
)KeTJtKYHAep 60llA'3ne,
7 0 0 apbIK tJaan CanbInTblp,
YSlTbfHaHKowynryp,
3neMaH-6aMbIH 6anacbI
3p TelliTYKTYH qan-KyiipYK
owy anAbl 6eiireHH!
705 AHblH 6epH )KarblHAa
6yTYHAa 6YPMa1t;aHtJH1I;epMY~Y 6ap,
ycTYHAe KOp)KYH Ke3Y KYMY 6ap,
epeny TOp' aT KHMAHKH?
Gwy anAbI 6eiireHH!
7 1 0 AHbIH 6epH )KarblHAa
tJy6ana 6acKaH tJbl6ap aT-
e3Y KHMAHHaT 3KeH?
Ka1t;bIKCbICKHPAH6eiirere!
EaT )KarblHaH KapacaM,
7 15 HOKTOKeCKeHarbl 6ap,
Kblp apKa1t;aHKapacaM,
3KH KHWH YtJKawKaH,
KeTeH )KOOpTarbl 6ap-
KeKyn Kep aT KHMAHKH?
7 20 A" aii6anTa 6enHHAe,
KblprblCTapAblH 3nHHAe
Arblw, KOXOWTYH )l(oop-Kep-
owy aJIAbl6eiireHH!
bliiblK )KaJIAaHKapacaM,
725 apa6a 6acKaH Tarbl 6ap,
KanTan XYHYH KapacaM,
TYHAYK6acKaH Tarn 6ap-
e3Y E03-633HHH 6anacbl,
6y Top'aiirblp KHMAHKH?
730 Gwy anAbl 6ei1reH"!
AHblH 6epH xarblHAa,
Kap'aiirbIPAbl~ 6anacbl
KapT-Kype~YH HHHC",
)l(00p-603AYH 6anacbl,
735 )l(opro-oo3AYH "HHC",
MANAS DESTANI
~on Coloydun A~-buudan,
o§ukanday koriinot?-
Emese tala§ bolot beygesi!
Amn beri cagmda
tuygagmda tufa cok
tulpar oiidii mal eken,
ciirogiindo dilloy cok,
buudan~all§ mal erken,
"Ciigiirom!" dep ciitkiingon,
"~lgamm!" dep turgani,
cerde oyo ~a~lp toktoboyt,
ciigiirgonii bilinbeyt,
buudan~all§ mal erken,
kan cilik kakkanday,
ozii blYl1 ceti beyge ~apkanday
tooday tor'at kimdiki?
Cer astman ~ikkam
ceti kiindor bold' ele,
arlk ~aap sallptlr,
uyatlnan ko§uptur,
Eleman-baydm balasl
Er To§tiiktiin ~al-kuyruk
o§u aldl beygeni!
Amn beri cagmda
butunda burmadan ~ider muiiu t if, budunda zincir yarasl,
iistiindo korcun kozii kumu bar
orolii tor'at kimdiki?
O§u aldl beygeni!
Anm beri cagmda
~ubala baskan~lbar at-
ozii kimdin at eken?
Kadlksls kirdi beygege!
Bat cagman karasam,
nokto kesken agl bar,
klr arkadankarasam,
eki ki§i u~ka§kan,
koton coor tagl bar-
kokill kef at kimdiki?
A~ aybalta belinde,
Klrglstardm elinde
AgI§, Koco§tun Coor-ker-
o§u aldl beygeni!
IYlk caldan karasam,
araba baskantagl bar,
kaptal ciintin karasam,
ttindtik baskan tagi bar-
ozti Boz-beenin balasl,
bu Tor'ayglr kimdiki?
O§u aIdI beygeni!
Amn beri caglnda.
Kar' ayglrdlii balasl
Kart-kiiroiidtin inisi,
Coor-bozdun bala~l,
Corgo-bozdun inisi.
ulu Coloy'un A~-buudan atl
size nasII goriindii bu?
0 bunu ge~ip yenmez mi?
Bu atm beri yanmda
nalml hi~ ~arpmayanhem
bir er atma benzeyen
yiiregi korku bilmeyen
kan~lk kanll bir at var,
hep nrlamak dii~iiniiyor,
kurtulup ka~mak istiyor,
durmadanyeri kazlyor,
goriinmez gibi ko~uyor,
nallarl yere degmiyor,
iligi sanki mlhlanml~,
tam yedi yan~ kazanml~
~udag gibi al at kiminki?
Yerin dibine inerek
yedi giin orada ya§ayan,
ko~maktan kupkuru olan
sanki utanml~, ko~up durur
Eleman-bay'm oglu
Er To~tiik'iin ~al-kuyruk atl,
yan~l mutlak bu kazamr!
Onun da beri yanmda
iistiinde bir kum torbasl,
~u bagll al at kimin ki?
Yan~l mutlak bu kazamr!
Onun da beri yamnda
ol~iilii giden bir at var,
bu at acaba kimindir?
Kusursuz girdi yarl~a!
Ba§ tarafma dogru baksan,
yulann kestigi akl var,
bir de kIf arkasma bak,
iki ki~i birden binmi~,
arkaslm daglaml~lar,
kahkiillii at kiminki?
Keskin sava~ baltasl belinde,
Kifglzlarm elinde
Agl~, Koco~'un atl 0,
yarl~1 mutlak bu kazanu!
Yelesine bakacak olsam
araba ~ekmi~ gibi yer etmi~
eyerinin altlna baksam
yiik ta~lml~ gibi izi var,
Boz-bee'nin yavrusu,
bu Tor-aygu kiminki?
Yarl~1 bu at kazanlr.
Onun da beri yamnda
Kara-aygu'ln yavrusu,
Kart-kiiron al atln karde~i,
Coor-boz ak klsragln yavrusu,
Corgo-boz yiiriik atln karde~i.

6epeMH anraH 3KeH Aa~-MHHeH,
anTbIMLlm TOryc Man-MHHeH,
XeM XereH 3KeH xern
6aTMaH AaH-MHHeH,
MYCTaKKaryyraH KeK-ana-
740 TeMHp rySIK, xec 6HneK,
XeTKHne~ KynYK KeK-ana-
6y 6eUreAeH KanbIllTLlp!
Ke~ KynxaHbIH 6olOHAa
MYPYH KLlPK 6eurecHH anbInTbIp!
74 5 AHbIH 6epH xarLlMa,
6em xyc TOKCOH6em aTTbIH aSirbI
Opo~YH Kyna-633-
amy aflALI 6eureHH!'
3MH aT aiiAaMaK 6onAY AeuT,
750 blcbIK-KeJIAY KLlAbIpTbIll,
Tocop-MHHeH TaHMaHbI
6Hp amLlpLln CaflAbt AeuT.
Ke~ HapLlMLI KbIAbIpTLln,
cLlpTKa CallKbIH xaiinoora
755 'A TTbIH TYSIrbI xamKa KyueT' Aen,
')Kau-KbImbI KeTeT' Aen,
'AT TaHbIn6au KanaT' Aen,
HapbIH binAbIU KLlAbIpTLln,
aT qa6bIqLl 6anaHbIH
760 a3L1K-TYnyryH EYKapra canAbI.
'EanaHbI xau-KbImbI 6aKcbIH!' Aen,
'ATKa xeMAH 6epCHH!' Aen,
anTLlH Mep 6aCTbIpbm,
EYKapra a3bIK CallAbIPbIll.
765 'EapcbIH KO~YPCallKbIH KYC-MHHeH,
KenCHHqbIMbIH YtfKaH
ana-qan6bIpT xaC-MHHeH,
xaKmbICbI KenCHHTepH.nHn,
)l(aMaHLI KanCbIHTepHrHn!'
ATbI xypyn KeTTH AeHT.
770 'AnTLI apaaH KanbIPAbI,
Ytf apaaH EycYPMaH
6apbIH tfaKTan KenCHH!' AeuT.
EOK-MYPYMau 6ana~Llc
MaHbIKepAH MHMH AeuT.
7 7 5 3JIAH qaKTan KenreMe,
KbIp MYPYHAYY, KbI3a Kec,
KblTaunapAbIH Ko~yp-6au
EOK-MYPYHAau T~peHY
KenHn KapMati anAbI AeHT:
780 'KaflAbIparbIH canbIHbIn,
KanAau MHHep Man 3KeH;
6eJIAeMQHCHHQanblHbIn,
Me)l(HH MHHep Man 3KeH!
AK KOPXYH apTapra,
785 3ceH-KaHra TapTapra
3nTY )K:\i1nyy Man 3KeH!
MaHbll-.":PAHMara 6ep!
BOK-MURUN
rerendi algan eken dan-millen,
altJml§ togus mal-millen,
cern regen eken ceti
batman dan-millen,
mustakka tuugan Kok-ala-
temir tuyak, ces bilek,
cetkilefi kiiliik Kok-ala-
bu beygedenkahptJr!
Kefi Kulcamn boyunda
murun kIrk beygesinahptJr!
Amn reri cagmda,
be§ ciis tokson be§ attJn ayagl
Orofigunun Kula-ree-
o§u aldl beygeni!'
Endi at aydamak boldu deyt,
Islk-koldii kldlrtlP,
Tosor-minen Tanmam
bir a§mp saldl deyt.
Kefi Nanndl kIdIrtIp,
sIrtka salkin caylooga
,AttJn tuyagI ca§ka kiiyot' dep,
'Cay-kI§I ketet' dep,
'At tamlbay kalat' dep,
Narm IldlY kldIrtlP,
at ~abl~1balamn
azIk-tiiliigiin Bukarga saldl.
'Balam cay-kI§I baksm!' dep,
'Atka cemdi rersin!' dep,
altJn mor bastJnp,
Bukarga azIk saldmp.
'Barsm kofiur salkin kiis-minen,
kelsin ~Imm u~kan
ala-~alblrt cas-millen,
cak§lsl kelsin terilip,
camam kalsm terigip!'
AtJ ciiriip ketti deyt.
,AltJ araanKaplrdl,
ii~ araanBusurman
bann ~aktapkelsin!' deyt.
Bok-murunday balafils
Mamkerdi mindi deyt.
Eldi ~aktapkelgende,
kif murunduu, klza kos,
Kltaylardm Kofiur-bay
Bok-murunday toronii
kelip karmay aldl de:yt:
'Kaldlragm salmlp,
Kalday miner mal eken;
beldem~isin ~allmp,
Mecin miner mal eken!
Ak korcun artarga,
Esen-kangatartarga
eptii cayluu mal eken!
Mamkerdi magaber!
125
bilyilk odill alml§tl,
altml§ dokuz mal kazandl,
yem yediginde yedi
batman arpa yerdi,
yilksek dag yaylasmda dogan Kok-ala'da
demir tlmak, baklr bilek
var bu halis Kok-ala'da"
yan§1kazanmayacakbu!
Geni§ Kulca'ya gelince
kirk 6dill alml§tl o!
Onun da beri yamnda
be§ yilz doksan be§ atm en a§aglsl
Orongu'nun klsragl Kula-bee var,
yan§1 mutlak bu kazamr!"
Atlan saYlp slraladlktan sonra
Islk-koliine gektiler,
Tosor ile Tanma
ilzerinden gegtiler.
Geni§ Nann boyunca gittiler,
Slrtayaylaya saldllar,
ta§tanallar yanar dire,
yaz, kI§ yiiriidiller dire,
atlar tamnmaz olur dire,
Nann boyunca gittiler.
Yan§ta ata binen gocuklan
azlkIa Buhara'ya gonderdiler.
Atlara baksmlar dire
ata yem versinler dire,
alta miihilr bastmp,
Buhara'ya azlk gonderdiler.
Serin gilz vakti glkallm yan§a
donelim sinekler
ugu§urkenyaz ba§mda
gilzel atlar gelsin hep birlik,
kolli atlar geride kalsm gilcenik!"
Atlar artlk yola glktl.
Kafirin altl kabilesine
milsliimanlann ilg kabilesine
ba§ olup da baksln diye,
geng bahadlr Bok-murun da
Mamker adll atma bindi.
Halki gozden gegirirken,
baslk burunlu, klslk gozlil
(:inlilerin Konur-bay',
bahadlr Bok-murun'u
yakalaYlp §oyle dedi:
"(:antasl sallanan
bir Kalday'a yara§lr bu at,
cepli kemeri reline baglayan
bir Mecin'e yara§lr bu at!
Ak torbalar yilkleyin,
Esen Han'a yollaYln
ona yara§lr attlr, bu!
Mamker'i sen bana ver,
 126
MaHblKepAI16ep6ece~,
)KeneKTI1)KepAeHTypepMYH,
790 ac EycypMaH KYPryPAY
EYKapAblHKeK-TamblH
KecTeu cypepMYH!
ATaHAap)Konro )KaTnau6bl,
aJaMaTanAblKamau6bl?
A3yynapblH apKaUTbm,
795 aT enYMY6on6ou6y?
MypYTTapblHQblqaUTbm,
3P enYMY6on6ou6y?
)KeneKTY HaU3aMau 6onop,
apaAarblac Kblprbl3
800 aT )KeMI1He)Kau 6onop,
Qemeu 6onroH 6au KaJaK
TemeryHe )Kau6onop!
MaHblKepAI1Mara 6ep!
MaHblKepAI16ep6ece~,
805 6ar I1UnreH6arnapblH,
6ananaHKblpQblHQarnapblH
KbiupaTapMblHKanaCblH,
I1UnaTapMblH6anacbIH!'
AHAa auTTbl~ EOK-MYPYH:
810 ')KypTKa Ke~emcanauH!
)KypT "Eep!" Aece6epeuH!'
EOK-MYPYHAau ° Tepe
KauTacanbm KenAHAeuT,
)KypT Kapblcbl Komouro,
815 ara Ke~emCanAblAeuT,
AHAa Komou auTaTAeuT:
'Too6a, EOKYM,TypaTblp!
AnAa, EOKYM,TypaTblp!
AT aSlrblH)Kep KapauT,
820 KymTYH6003bl TYTaMAblp,
Kym aSlrblHKeK KapauT:
MaHblKepAI1mnece,
MaHacKaKe~emcanbl~blH!
MaHac MaHblKepAI1"Eep!" Aece,
825 aHAaHKI1i1H6epl1~I1H!'
EOK-MYPYHAau TepeMYc
MaHacKa)Kenl1nKenAI1Aej;jT,
MaHacKa Kenl1naHTTblAeHT:
'AKaH, TeHTeK,Typa TYP!
830 KblTaunapAblHKo~yp-6aj;j
"MaHbIKepAI16epcHH!"AeHT:
6epceM,36116ap6'3KeH,
KOUCOM, :3611
6apfi'3KeH,
"EepeT!" AereHHeMeHI1?'
835 AHAaaHTTbl~3p MaHac:
,AnTbl )Kamap3KeHAe,
AK-Kynara MI1HreHAe,
aHpMawTa)KypreHAe,
aSlrblAaupa CYP-KenAeH
840 )KaHHanAhiMMeHMaHac!
~
MANAS DESTANI
Mamkerdi berbesefi,
celekti cerden tiirormiin,
as Busurman kurgurdu
Bukardm Kok-ta§m
kostoy siirormiin!
Atandar colgo catpaybl,
azamataldl katpaybl?
Azuulann arkaytlp,
at oliimii bolboybu?
Muruttarm ~I~aytlp,
er oliimii bolboybu?
Celektii nayza may bolor,
aradaglas KIrglz
at cemine cay bolor,
~optoy bolgon bay Kazak
t6§ogiino cay bolor!
Mamkerdi magaher!
Manlkerdi herbesefi,
bag iylgen baglarm,
balapan klr~m ~aglann
klyratarmm kalasm,
iylatarmm balasm!'
Anda ayttlfi Bok-murun:
'Curtka kefie§salayn!
Curt "Ber!" desehereyn!'
Bok-murunday 0 toro
kayta sallp keldi deyt,
curt karlsl Ko§oygo,
aga kefie§ saldl deyt.
Anda Ko§oy aytat deyt:
'Tooba, Bokum, turatlr!
AIda, Bokum, turatlr!
At ayagm cer karayt,
ku§tun boozl tutam du,
ku§ ayagm kok karayt:
Mamkerdi tilese,
Manaska kefie§ sallfim!
Manas Mamkerdi "Ber!" dese,
andankiyn berifiin!'
Bok-murunday toromiis
Manaska celip keldi deyt,
Manaska kelip ayttl deyt:
'Akay, tentek, tufa tur!
Kltaylardm Kofiur-bay
"Mamkerdi bersin!" deyt:
bersem,ebi barb'eken,
koysom, ebi barb'eken,
"Beret!" degennemeni?'
Anda ayttlfi Er Manas:
,Altl ca§arekende,
Ak-kulaga mingende,
ayrma§taciirgondo,
ayagl dayra Siir-koldon
cayn aldlm menManas!
Maruker'i vennez isen
cenk sancaglru a~arlm ben,
kahrolasl a§agtllk mtisltimanl
Buhara'run Kok-ta§'lna
dogru stirerim ha!
Develer yolda kalmaz ml?
Erler donup kalmaz ml?
Di§lerimi glclrdatIp
atlara oltim sa~maz mlYlm?
BIYlklanml burup
erlere oltim sa~mazmlYlm?
Bayrakll kargllar Jag olur,
geri kalan biraz Klrglz
at yemine doner kallr.
<;im gibi bir ~ok zengin Kazak
do§eginderahateder!
Manlker'i ver sen bana!
Maruker'i vennezsen
bag ile seni baglarlm,
gen~lerini mahvederim,
§ehrini kInp dokerim
~ocuklanru aglatIrlm."
Bok-murun da dedi ki:
"Halka ogtit soraYlm da,
halk ver derse, vereyim!"
Sonra Bok-murun atlrun
ba§lrugeriye ~evirdi,
halkln piri Ko§oy ile,
gorU§megeba§ladl.
Er Ko§oy ona dedi ki:
"Tovbe, hokum, sabret,sen!
Aman, hokum, sabret,sen!
At ayagl Jerde dufur,
ku§un bogazl bir tutamdlr,
ku§ ayagl gokte durur,
Maruker'i diliyorsa
siz Manas'a daru§ln!
Manas Maruker'i verin derse
siz de atl verirsiniz."
Bok-murun efendimiz
at ile Manas'a ko§tu,
Manas'a varlp dedi ki:
"Ey ate§li can,dur!
<;inlilerin Konur-baY'I,
Maruker'i versin, diyor.
AtI ona vereyim mi?
Yoksa onu vermeyeyim mi?
SoyIe, nasll edeyim?"
Er Manas da dedi ki:
"AltI ya§lnda iken ben,
atIm Ak-kula'ya bindigimde
saga sola seyirtmi§tim,
Stir goltin etraflnda
gonltimti egledim, hen Manas!

KanbIp~bIH KaHbl qO~ )Konow
TOKCOHTeere XYKTeTKeH
qaWblH ~bIM MeHMaHac!
Kbln6araH HWHM XOK 6on~y,
8 4 5 TeMeHffi KHpe 6apraMa,
"AnooKe" ~ereH KaH qbIKTbl,
aWTKaHblHaHxaH qblKTbl:
"KO~OH 3eKeT 6epcHH!" ~en,
"KO~OH 3eKeT 6ep6ece,
850 mnen anraH MaHacTbl,
aK YYPYH KapMan 6ep6ece,
"AK YYPYH KapMan 6ep6ece,
ypywap xepHH awccbIH!" ~en,
"Typywap xepHH awccbIH!" ~en,
855 "EoKTo6oryH xepHM~H,
TOKTo6orYH 3nHM~H!
3p mneKm KeccYH!" ~en,
"3ffifH Taan KeccHH!" ~en.
Am 3KH 3nqH xH6epreH
860 MeHHH aTaM )KaKbIll-6aw
3aMaHaCbIKyypynraH,
To6ypqaK aTbIM 6awnaTbIll,
"e3YM 6epeM!" ~en xaTaT,
"EaTblp MaHac TeHTerH
865 MT-HqnecmH Ana-Ken
HT arblTbill KYW canraH."'
AnTblMblWTa )KaKbln-6aw.
Kawpa TapTbln KenreH~e,
K~bIP~yy xanrblC awTKaMa,
870 anTbIMbIWKa qbIKKaH~a,
anTbl xawap 3p MaHac
anTblMblWKa qblKKaHAa,
KaH aTaCbl )KaKbIll-oow
aK YPYH KapMan 6epAH, Aen.
8 7 5 'ACKbIHa Horow KanKblMa
KaHTbill xoon 6epeMHH?'
,
AK-Kynara MHHeT AewT,
Ka6bmaH ryyraH 3p MaHac
aqyy xaMaH KeneT AewT,
880 aT KywpyrYH qyweT~ewT,
anTbl KanKa Ke~ KOKaH
apanan xYPyn qa6aT AeWT.
'EepeT AereH HeMeHH?
Keqe capbl e3eH 4YWAYH 6awblHAa
885 6Hp TorowTYM_Ko~yp-6aw,
COHAOanbl xeTnereH.
"ATaCbl KaWTbill KyynTY,
3HeCH3rHC Tyynry!"
EepeT AereH HeMeHH?-
890 EyryH MaHblKepAH anraH COH,
3pTeH "AK-KynaHbI 6eprHH!" Aen,
3nAepAe XHrHT KynYK aT
6apblH anbill KowrOH CO~,
"Ka3aH6aKTawKawpaH 6aw
BOK:;MURUN
Kaplrdm kam ~on Coloy
tokson toogo ciiktotkon
~aym aldlm menManas!
Ktlbagan i§im cok boldu,
tomongo kire barganda,
"Alooke" degen kan ~lktl,
aytkamnan can ~lktl:
"Koydon zeketbersin!" dep,
"Koydon zeket berbese,
tilep algan Manastl,
ak iiiiriin karmap berbese,
"Ak iiiiriin karmap berbese,
uru§arcerin ayssm!" dep,
"Turu§ar cerin ayssm!" dep,
"Boktobogun cerimdi,
toktobogun elimdi!
Er tilekti kossiin!" dep,
"Elin taapkessin!" dep.
Aga eki el~i cibergen
menin atam Caklp-bay
zamanaSlkuurulgan,
tobur~ak atlm baylatlp,
"Oziim berem!" depcarat,
"Batlr Manas tentegi
It-i~pestin Ala-kol
it agltlp ku§ salgan.'"
Altlml§ta Caklp-bay.
Kayra tartlp kelgende,
kadlrduu calgls aytkanda,
altlml§ka ~lkkanda,
altl ca§ar Er Manas
altlml§ka ~lkkanda,
kan atasl Caklp-bay
ak iiriin karmap berdi, dep.
,Askma Nogoy kalklma
kantlp coop beremin?'
Ak-kulaga miner deyt,
kabllan tuugan Er Manas
a~uucaman kelet deyt,
at kuyrugun ~iiyot deyt,
altl kapka ken Kokan
aralap ciiriip ~abatdeyt.
'Beret degennemeni?
K~e san ozon <::iiydiinba§mda
bir togo§tum Konur-bay,
sondo ail cetpegen.
"Atasl kaytlp kuuptu,
enesi egis tuuptu!"
Beret degennemeni?-
Biigiin Mamkerdi algan son,
erten "Ak-kulam bergin!" dep,
elderde cigit kiiliik at
bann allp koygon son,
"kazanbaktaykayran ba§
127
Kafirin ham Coloy'un
doksandeve yi'kundeki
~ayml aldlm, ben Manas!
Yapmadlk i§ blrakmadlm.
Bir gun a§aglya giderken
kar§lma Alooke denen han ~lktl,
sozleri ile korkuttu,
koyun zekatl versin, dedi,
koyun zekatl verilmezse
Manas verilsin bana dedi.
Ak au versin dedi,
ak at! vermezse
vuru§ma yerini soylesin dedi,
duru§ma yerini soylesin dedi,
sakm sovmesin yurduma,
~eki§tirmesin halkImI,
diledigi verilecek,
halkI ile gorU§ecek.
ill el~i yollamI§u ana
benim babam CakIp-bay.
a zaman pek korkarak
cins aum baglayarak,
kendim vereyim, demi§ti.
Bahadir Manas ate§can,
kopegin su i~medigi Ala-kol'de
ku§ ile tazi salardl."
Altml~ ya§mda CakJp-bay,
geri doniip geldiginde
tek oglu §oyle dediginde
0 altmI§ ya§Ina girmi§ti,
Manas ise alt! ya§mda idi.
AltmI§ma girmi§ alan
Manas'm babasl Caklp-bay
§imdi ak at! verdi:
"Ben bu Nogay milletime
nasll cevap veririm?"
Kaplan dogan Er Manas,
Ak-kula at!na bindi,
korkun~ hiddetle kopiirdii.
Bir ~ok at siirdu, getirdi,
aitl kapIII Hokand'dan
sava§arakge~ip gitti.
"Ak at! nasII verirsin?
Dun gece sarI yatakll ~u'nun ba§mda
Konur-bay'la kar§lla§tlm.
Bana gucu yeti§medi,
babasl korkudan ka~tl,
anasl ikiz dogurdu!
ana nasil verilir?
Bugiin Manlker'i alsa
yann taYI ver, diyecek.
Taylarm da atlann da
0 hepsini isteyecek.
Kazan gibi 0 buyuk ba§
 128
895 KaH aImblHaH )Kaunaca,
TyynrMau KaupaH 6aUl
Tyy an~blHaH )Kaunaca",
Cblpa 6epeT ~ereH HeMeHI1?
Keqe EaKTbl-Kyypau 6aUlbIH~a,
900 611pToroUlTyM Ko~yp-Eau,
COMO anbl )KemereH-
3MI1 anbl )KeTeu611?'
EaTblp TyyraH 3p MaHac
blprbm KeTTl1 op~YHaH-
905 KeT )KarblHaH Kapaca,
KblpK KI1U1I1HI1H
qa~bl 6ap,
6eT )KarblHaH Kapaca,
6elII ati~ap Tyry 6ap.
TOKO~O aroy 6eTTeHreH,
91 0 6enecTe )Kon6opc 6alIITaHraH,
qaSlH KecTyy, qan )KaaKTyy,
KO~YP caKan, cac 6eTTYY,
Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac
EOK-MYPYH~ati 6anaHbl
915 aqyynaHbm can~bl ~etiT:
'EepeT ~ereH HeMeHI1?'
)J(WtiH KatiTbm )KaTKaH CO~,
yq ati )KYcy 6onryHqa,
aUlTbl TapTbln 6on~y ~etiT,
920 '3MI1 HeMeHI1Mepeti KbmaM?' ~en,
)KaTKaH3nre qaKblpyyqy can~bl ~etiT.
')J(e 6etire qa6aMbIH!' ~en,
)Ke 6etireHI1H 6alII 3KeH,
anTblMblUl ana 6YKa cati~11~eHT.
925 TelIITyK )Kep aCTblHaHTaanTblp,
)J(epI1H-CeKl1pmec ~ereH 6ap 3KeH.
)J(onoti~YH 0O3bI MYYC
611pKYY-KeMnl1p 6ap 3KeH,
on KoUlynyn can~bI ~ei1T.
930 Yq aHqbmbIK )Kon~Op~oH
)KOO6etireHI1 qanMaK
6onyn Kan~bl ~etiT.
Yq aHqblnblK )Kon~op~o
)KeTl1n 6ap~a )Keenen.
0 KeMnl1p~11Kapaca~,
935 apaK KYlon anblnTblp,
TaMaM 6apraH )Kere
apaKTbI 6epl1n CanblnTblp,
OUlY 6apraH )Kenep
MacTap 6onyn KanblnTblp,
940 KeMnl1p Kai1Ta canblnTbIp.
3neMaH-6aH~bIH 6anaCbl
3p TeUlTYK Te~re QbIrblnTblp.
TerepeKTe KapanTblp,
)Kep aCTblHaHTaanTblp,
945 KaJ-aTap-MepreH KapanTbIp:
'ATbI TaKUlbl, au )KapKbIH, TepeM,
03Y )KaKUlbI, KYH )KapKblH, TepeM,
~
MANAS DESTANI
kan aIdman caylasa,
tuulgaday kayran ba§
tuu aIdman caylasa",
Slraberet degennemeni?
Ke<;eBaktl-kuuray ba§mda,
biT togo§tum Kofiur-Bay,
sando all cetpegen-
emi all ceteybi?'
Batlr tuugan Er Manas
lrglp ketti ordunan-
kot cagman karasa,
kIrk ki§inin c;afil bar,
bet cagman karasa,
be§ aydar tiigii bar.
Tokoydo ayuu bettengen,
belestecolbors ba§tangan,
c;ayankostiiii, c;apcaaktuu,
kofiur sakal, sas bettiiii,
kabllan tuugan Er Manas
Bok-murunday balam
ac;uulampsaldl deyt:
'Beret degennemeni?'
Ciyn kaytlp catkan sofi,
tic; ay ciisii bolgunc;a,
a§tI tartlp boldu deyt,
'Emi nemeni moroy kllam?' dep,
catkanelge c;ak1ruuc;u saldl deyt.
'Co beyge c;abamm!' dep,
co beygenin ba§ ekeD,
altlml§ ala buka saydi deyt.
To§tiik cer astlnan taaptlr,
Cerin-sekirtpes degen bar ekeD,
Coloydun OOZImiiiis
biT Kuu-kempir bar ekeD,
01 ko§ulup saldl deyt.
Uc; aYC;lllkcoldordon
coo beygeni c;apmak
bolup kaldl deyt.
Uc; aYC;lllkcoldordo
cetip barda coolop,
0 kempirdi karasafi,
arak kuyup allptlr,
tamam bargancogo
araktl berip sallptlr,
o§u bargan color
mastar bolup kallptlr,
kempir kayta Sallptlr.
Eleman-baydm balasl
Er To§tiik tofigo C;)glptlr.
togorokto karaptlr.
cer astlnan taaptlr,
Kaz-atar-mergenkaraptJr:
'Atl tak§l, ay carkln, torom.
ozii cak§l, kiln caTkIn, torom,
Hanm oniinde kalkarsa
0 tug ile siislenen ba§,
bir tug oniinde kalkarsa
sonra verecek neyin kallr?
Diin, Baktl-kuuraY'tn ba~mda
Konur-bay'la kaf§I1a§um.
a zaman giicii yetmedi.
-5imdi mi giicii yetecek?"
Kaplan dogan Er Manas,
derken yerinden flrladl,
arkasma bakarsan,
kIrk ki~inin tozu var,
online bakarsan,
be~ orgiilii sa~l var.
Yiizii ormandaki aYlYI andlran,
ba§l dagdaki kaplana benzeyen.
~iyan gozlii, baslk yanaklI,
0 kumral sakallI, saz benizli,
kaplan dogan Er Manas,
§imdi bu gen~ Bok-murun'a,
kopiirerek dedi ki:
"ana ni~in vereceksin?"
Toplanuya dondiigiinde,
ii~ ay ge~inceyekadar
yemekleri 0 yedirdi.
"-5imdi ne murad edeyim?" deyip
yurda bir ~ok tellal saldl,
"At yan§l olacak!" dedi,
"Bu yan~ta ilk gelene
altml~ alaca boga var!" dedi.
To§tiik'iin yer alundan buldugu
Cerin-sekirtpes isimli biri vardl,
Coloy'un agzl boynuzlu,
Kuu-Kempir'i vardl,
yan~a bu atl yolladl.
O~ ay suren yollardan
bunlar
yarl~a I;:lkarak.
01;: ay ko~tuktan sonra da
yurda dondu ko~ucular,
~u kocakarlya bakarsan
nasil rakl dolduruyor,
buttin bu ko~uculara
nasll rakl dagltlyor.
~u ko~ucu Ylglnl hep
rakl il;:ip mest olmu~tu.
Ya~11kadln geri gitti,
Eleman-baY'ln oglu
Er To~tuk tepeye I;:lktl,
donup etraflna baklndl,
yerin altlndan buldugu
Kaz-atar avclya baktl,
"Adl guzel, ay 1~lgl efendim,
kendi guzel, gun 1~lgl efendim

)KOJIOMyH KeMnHp
KeJIe )KaTblp, TepeM!'
KeHeqeKroU 60rooHY
9 5 0 KblJIhln anAbl Ka3-aTap,
6Hp 6eTJfHe yy cHUnaijT,
6Hp 6eTJfHe cry cHUnaUT.
)KacaraHbIHa )KanbIHbIn,
KYAaUbIHa cHUHbIn,
9 5 5 3pTeH TapThln KeqHHAe
KeqKH MaaJI OOmHHAe
TapTbIn HMH KeMnHpre.
AHAa aijTTbl~, Ka3-aTap:
'Ey KeMnHpre KapacaM,
960 anaaCbIHaijpa 6epreM6H?
AMbIHa yYJIap )Ka6bIJIbIn,
anaaCbI mHmHn KeTKeM6H?
qaTKaSIKTaH KYY-KeMnHp
JKYrype an6aU KanraM6bI?
965 )KepHH-ceKHpmec KapacaM,
YKTan rypa KanraM6bl?
amy )KepAeH )KeJIreM6H?
K YY-KeMnHpre )KeTKeM6J1?
)Ke~an )KeJIHn eTKeHAe,
970 )KeOOHHcyypyn anraM6bl?
)KeJIHn 6eijre Kl1preM6H.
MepeijAY anbln aJIraM6bl?
3HAH KaUTbln )KaTKaM6bl?'
I,
:;
975
)KypTKa qaKbIpbln canraHAa,
)KYPT anraHbIH 6HJIreHAe,
EOK-MYPYHAaUropeMYc
it, '3MH HeMeHHMepeU KbIJIaM?' Aen,
)KaTKaH 3JIre qaKbIpyyqbl canAbl AeUT. catkanelge ~aktruU~1saldl deyt.
')Ke 6an6aH TyCCYH!' Aen,
980 anTblMblm ana )KOprOHY
MaToora canAbl EOK-MYPYH.
'Kapachl KOlOn KanCbIH.
TepeCY-TYCCYH 6an6aHra!'
Kanblp-MHHeH EycYPMaH
985 KaijAa MblHAaU am 6epeT?
K YH qaqblpan qblKKaHAa,
6aJITblp 3TH 6anMaU
TOOJIOij60JIrOH 3p )KOJIoij
60c Te6eHYH 6amblHAa
990 6aCbln KeJIHn OJrryPAY.
Y JIYYmamKe oojJrYHqa,
EycypMaHAaH aCTa MaM QblKnMbl,
)KOJIOMYH caapblHa QblAa6aij.
K YHAep qamKe 60JIrOH COH;,
995 6epy KecTYY, KYY MYPYT,
Ka6blJIaH TYyraH 3p MaHac
6acTblpbln KeJIAH Komoijro,
KaH KomoUro aijTTbl AeUT:
'Ka6b1JIaH Koomoij, KaH A6a,
I 000 6y Kanblpra )KblKnaij
~
BOK-MURUN
Coloydun kempir
kele catlr, torom!'
Kono~oktoy bogoonu
blip aldl Kaz-atar,
bir betiDe uu siypayt,
bir betiDe suu siypayt.
Casagamnacallmp,
Kudayma siymp,
erten tartlp k~inde
k~ki maal be~inde
tartIp iydi kempirge.
Anda aytlIn, Kaz-atar:
'Bu kempirge karasam,
alaasmayra bergembi?
Amma uular cablilp,
alaasl ~i~ipketkembi?
~atkayaktan Kuu-kempir
cuguro albay kalgambl?
Cerin-sekirtpes karasam,
uktap tufa kalgambl?
O~ucerden celgembi?
Kuu-kempirge cetkembi?
Celdap celip otkondo,
cebeni suurup algambl?
Celip beyge kirgembi,
moroydu allp algambl?
Endi kaytlp catkambl?'
Curtka ~aktrlp salganda,
curt alganm bilgende,
Bok-murunday toromus
'Emi nemeni moroy blam?' dep,
'Co balban tussun!' dep,
altlml§ ala corgonu
matooga saldl Bok-murun.
'Karasl koyup kalsm,
torosu-ttissun balbanga!'
Kaplr-minen Busurman
Kayda mmday a§beret?
Kun ~a~lrap~lkkanda,
baltlr eti baladay
tooloy bolgon Er Coloy
bog tobonun ba§mda
baslp kelip olturdu.
Uluu ~a~kebolgun~a,
Busurmandanastaadam ~lkpadl,
Coloydun saarma~Idabay.
Kundor ~a§kebolgon son,
boru kostuu, kuu murut,
kablian tuugan Er Manas
bastlnp keldi Ko§oygo,
Kan Ko§oygo ayttl deyt:
'Kablian Koo§oy, Kan Aba,
bu Kaplrga clkpay
129
Coloy'un ihtiyan ge~ti,
geliyor efendim!"
Kova gibi dugmesinden
Kaz-atar'l yakaladl,
bir tarafina zehir surdu,
obur tarafma supuskurdu.
Yaratan'a yalvarlp
Hudasma slgmarak
sabah erken yola ~Iktl.
Ak§am gular karanrken
kadma yeti~ip ge~ti,
Kaz-atar dedi ki:
"Bu ihtiyar di~iye baklyorum,
III
1
rii
dudaklan ~atlaml~ hep,
amma zehir suri.ilmu~,
dudaklarl §i~ip kalml§,
arka tistu yatml~ kadln
geri kalml§, yol almlyor.
Cerin-sekirtpes'e baklyorum, v
ayakta uyumu§ kalml~,
durdugu Jerden adlm atmlyor,
kadma yeti§emedi mi?
Kanat a~lp gecs:medimi?
'III
Oku slymp almadl ml?
ilk once 0 varamadl ml?
Odulu kazanmadl ml?
~imdi gun dogmadl ml?"
Halb ~aglrlp toplaymca,
balk bu galibi gori.ince
gen~ Bok-murun §oyle dedi:
"Ne Odul koyaYlm §imdi?"
Halka tellallar yolladl,
pehlivanlar gelsin diye,
altml~ alaca yuruk atl
Bok-murun Odul koydu.
Halk yerinde otursun,
beyler ~lksm pehlivana,
kafirlerle muslumanlara,
nerede bOyle ziyafet verildi?
Gune~ sa~lilp ~lkarken
Er Coloy uykudan kalktl,
baldlrlan ~ocuk kadar,
boz tepenin ta ba§ma
dogru ~lklp oturdu.
Ogle vakti oluncaya dek
bir musluman gure§e ~Ikmadl,
Coloy'a kimse denk ~Ikmadl.
Ogle zamam ge~ince
Kaplan dogan Er Manas,
kurt gozlu, hem klr sakalll,
Ko§oy'a dogru yurudu,
Er Ko§oy'a dedi ki 0:
"Han babasl Kaplan Ko~oy,
kafirin hamna Odulu
130
owy 6ei1re KHM 6epeT,
)!(blrbln6ai1 6ei1re KHM anaT?
beKHn KanraH 6ei1WntH
31llHrHH aqKaH 3p Kowoi1,
10053n KapblCbl KaH KOIllOi1,
CeH Kal-~ai1cbIH6an6aHra-
)!(blrbm 6eHreHH anraHra,
)!(blrblnbm KYPYKanraHra?'
Kowoi1 KaH ai1TMbl:
1010 'KapblnblK Kapwbl Ken~'3ne, TeHTeK,
)!(alllblM TOKCOH6ewKe qbIKT'3Jle,
6Hp KapTai1bm KeTKeMHH!
Ke~ KereH~HH 6oIOH~a,
KeH)!(eKeHHH TOIOH~a
1015 Too-Tel-\eWep-MeH KapMawbm,
aH~a KyqYM 6HP Tai1~bl.
Ka3anaKTbIH OIOH~a.
Kap-)!(aa6aCTbIH 6oloH~a,
Ann-6epY-MeH KapMaWbm,
1020 aH~a KYQYM 6Hp TaH~bl.
Kanblp~blH KaHbl He3-Kapa
aHbl KaMan )!(aTKaH~a,
)l(al-\blp yyny bHnepHK
Kanblp KapMan KeTKeH~e,
1 025 anTbl KanKa Qap6aKTa
KaTYY YPyw canraMblH
)l(al-\blp yyny bHnepHK,
aH~a KYQYM 6HP TaH~bl.
Tyw'an6aHMblH 6an6aHra, TeHTeK!
1030 )l(Hrbm 6ei1re anraHra
6eneKTYH yYJIY TywyprYH, TeHTeK!'
banblK-banaKwaH 3JIHHe
6aCTblpbln KenAI-!3p MaHac:
'Toryc yyn KeH)!(eCI1,
103 5 Ky~aH~bIH cYHreH MeHAeCl1,
3neMaH-6ai1~bIH 6anacbl,
)!(epre TycKeH 3p TewTYK,
ceH KaH~aHcblH6an6aHra,
)!(blrHn 6eHre anraHra
1040 )!(blrblnbm KYPY KanraHra?'
O-~a 6on6oH KOH~Y~eHT.
TewTYK TYPyn MblHbl aMTaT:
')l(ep aCTblHaTywKeJIY,
)!(eTI1 )!(blnAap 6onA'3ne,
1045 )Kep ycTYHe QblKKanbl,
QaKblpYYQbl KenA'3ne,
YSITbIM~aHKenreMHH,
Tyw'an6aMMblH 6an6aHra,
)!(blrbm 6ei1rel-\ aJlraHra,
1050 )!(blrblnbm KYPY KanraHra, TeHTeK!'
TewTYK 6on6oH KOHAYAeMl'.
KbI3b1n-6aw, OoraH )!(YPTYHaH
3P Kei1Hn QblKKaH6ana 3KeH,
6aTbip MaHac 6aCTblpbln
MANAS DESTANI
o§u beyge kim beret,
clgllbay beyge kim alat?
Bekip kalgan bey§tin
e§igin a~kan Er Ko§oy,
el kansl Kan Ko§oy,
sen kandaysm balbanga-
CIglp beygeni alganga,
CIgllip kuru kalganga?'
Ko§oy Kan aytadl:
'Kanllk kar§l keld'ele, tentek,
ca§lm tokson be§ke ~Ikt'ele,
bir kartaYlp ketkemin!
Ken Kegendin boyunda,
Kencekenintoyunda
Too-tene§er-menkarma§lp,
anda kii~iim bir taydl.
Kazalaktm oyunda.
Kar-caabastmboyunda,
Alp-boril-men kanna§lp,
anda kii~iim bir taydl.
Kaplrdm kam Nez-kara
am kamap catkanda,
Canu uulu Bilerik
Kaplr kannap ketkende,
altl kapka ~arbakta
katuu uru§ salgamm
Canlr uulu Bilerik,
anda kii~iim bir taydl.
Tii§'albaymm balbanga,tentek!
Ciglp beyge alganga
boloktiin uulu tii§iirgiin, tentek!'
Ballk-Balak§an eline
bastmp keldi Er Manas:
'Togus uul kencesi,
Kudaydm siiygon mendesi,
Eleman-baydm balasl,
cerge tiiskon Er To§tiik,
sen kandaysm balbanga,
cigip beyge alganga
clglllp kuru kalganga?'
O-da bolboy koydu deyt.
To§tiik turup mIni aytat:
'Cer astma tii§koIti,
ceti clldar bold'ele,
cer iistiino ~lkkall,
~aklruu~1keld'ele,
uyatlmdan kelgemin,
tii§'albaymm balbanga,
Clglp beygen alganga,
CIglllp kuru kalganga, tentek!'
To§tiik bolboy koydu deyt.
Klzll-ba§, Oogan curtunan
er keyip ~lkkan bala eken,
batu Manas bastmp
gtire§medenkim verecek?
Kim yenmeden odtil allr?
Kapall kalan behi§t'in
k~.plsml Ko§oy a<;tl,
halkln piri Ko§oy Han
seD nasll pehlivanlan
Ylk1podtil almazsln?
Yenilip bombo§ kallrsln?"
Er Ko§oy Han da dedi ki:
"Ey ate§li can, ben kocadlm!
Ya§lm doksan be§e<;Iktl!
-5ukocaml§ halime bak!
Geni§ Kegen'in boyunda
Kenceke'nin btiytik a§mda
Tene§er-dag'lagtire§irken,
gtictim yeti§mez olmu§tu.
Kazalak vadisinde ben,
Kar-caabas suyu boyunda
Alp-born ile gtire§irken
gtictim yeti§mez olmu§tu.
Kafir ham Nez-kara
Camr'ln oglu Bilerik'i
yakalaYlpaldlgmda
kafir onu yakalaYlp gittiginde
altl kaplll kalede
slkl dovti§ttim ben
Canlr'ln oglu Bilerik i<r'in
0 zaman gti<;timyeti§mez oldu!
Artlk gtire§mem ben, ate~li can!
Odillti almak i<;in
ba~kasmlgonder sen, ate~li can!
Ballk-Balak~an iline
yilrilytip geldi Er Manas:
"Ey dokuz oglun en genci
Htida'nln pek sevgilisi,
Eleman-baY'ln ~ocugu,
yer altlna inen Er To~tilk,
bir gtire~ etmez misin?
Yenip Odill almaga
yenilip de yerde kalmaga?"
a da tenezztil etmedi.
Er To§ttik kalklp dedi ki:
"Ben yer altlna ineli
yedi sene oldu tam,
yerin tistilne ~Ikall
ben <r'agmcigeleli,
utanclmdan gelmi~tim ben,
t"akatgtire~ edemem.
Yenip odtil almam ben
yenilip kuru kalmam!"
To~ttik kabul etmeyince,
Klzll-ba~, Afgan yurdundan
er dogmu~ bir gen<r'oglana
dogru yilrildti Er Manas,

1055 Ma~aj;iblHa KeJIAHAej;iT,
6aTblp MaHac aj;iTaTAej;iT:
AIInaj;i-MaMeT HHHCH,
a6blmKa, KeMnHp 6anaCbl,
anTbI )Kamap KeK-Koj;ioH,
1 060 ceH KaMaj;icblH 6an6aHra-
)KbIrbIn 6ej;ire~ anraHra,
)KblrblJIbln Kypy KanraHra?'
KeK-Koj;ioH aj;iTaTMaHaCKa:
')l(blrbln 6ej;ire anraHra,
1065 )I(b1rblJIcaM KYPY KanraHra
TYIII'an6aj;iMbIH 6an6~Hra!'
TooAaj;i 6oJIrOH )l(OJIOj;iAYH
aMbl~ra tIblAa6aUT,
ac EycypMaH 6y KYPryp
10703P aj\aM-Aa tIbIKnaj\bl.
KamKa TaMaH )KeK'eTYK
TeMHp TaMaH Y3e~ry
AK-6YJItIY~YH YCTyHeH
Ka6bIJIaH TYyraH 3p MaHac
1075 Tennej;i blprbln TymTY Aej;iT.
Eacbm 6apa )KaTKaHAa,
KHtIHrHHe KeK-Koj;ioH
6aCTblpbln tJblrbm KenAH Aej;iT:
,AKaU, TeHTeK, KaHTej;icHH?
1080 )l(eJIeHym capbl KepHCH,
EycYPMaHAblH 6epycy,
)KaCbm-Taj;ibm MeH )[(bIKCaM,
KYAaj;i 6HCKe6ep6ej;i6H?
)l(acbm-Taj;ibln )[(blrblJICaM,
1085 "EycypMaHAblH 6eJIH KaTYY
6HP TYTKacblH 6acTbIK!" Aen,
)KeJIeKTH )[(epAeH Typ6ej;i6y?
Ac EycypMaH KyprYPAY
EYKapAbl KecTej;i cyp6ej;i6y?
1090 ATaHAap )[(OJIro )[(aT6aj;i6bl,
a3aMaT anAbl KaTnaj;i6bl?
)l(blrblJICaM )[(epJIep KeTepep,
)[(bIKCaM )l(OJIoj;i KeTepep,
MeH TYmej;iM 6an6aHra!'
1095 KHtIHrHHe KeK-Koj;ioH
aTTaH Tymyn KeJIAHAej;iT,
)Kypery TOOAaHtIO~ 3KeH,
KOJIY-KYtJY)KOK3KeH.
3JI tIeTHHAe Ka.. Komoj;i
11006aCTblpbm tJblrbm KeJIAHAej;iT:
,AKaj;i, TeHTeK, KaHTeHCHH?
KHtJHrHHe KeK-Koj;ioH
)[(ypery TOOAaHtJOI'\3KeH,
KOJIY-KytIy )KOK3KeH.
1105 KapTaUCaM-Aa KaH KomoH,
MeH TYmeHH 6an6aHra!'
KomoMY tIetIHHAHpHn Kapaca,
6010 anatJa, 6eJI 3~tJep,
~
BOK-MURUN 131
mafidaymakeldi deyt, tam kaf§ISlndadurarak
batlr Manas aytat deyt: Er Manas §oyle dedi:
Alpay-mamet inisi, Ey Alpay-mamet'in kii~iigii,
abl~ka, kempir balasl, iki ihtiyar ~ocugu
altl ca~ar Kok-koyon, altl ya§lnda Kok-koyon,
sen kandaysm balbanga- soyle giire§ eder misin,
clglp beygefi alganga, yenip odill allr mlsln,
clglllp kuru kalganga?' yenilip kuru kallr mlsln?"
Kok-koyon aytat Manaska: Kok-koyon Manas'a dedi ki:
'Clglp beyge alganga, "Ne yenip odill isterim,
cigiisam kuru kalganga ne yenilip bo§ donerim.
tii~'albaymm balbanga!' giire§ filan edemem ben!"
Tooday bolgon Coloydun Dag gibi ulu Coloy'un
aydlfiga ~Idabayt, 1§lglna ~lkl§an yok,
as Busurman bu kurgur kahrolasl a§aglllk miisIiimanlardan
er adam-da~lkpadl. bir er adam ~Ikmadl.
Ka~ka taman cek'otiik ~izmelerini ozengiye
temir taman tizofigti demir tabanll iizengiye
Ak-bul~ufidun iistiinon degirmeden oturuverdi
kabllan tuugan Er Manas Ak-bul~un'un tistiine
teppey Irglp tii~tii deyt. kaplan dogan Er Manas.
Baslp baracatkanda, Azametle ilerlerken
ki~igine Kok-koyon gen~ Kok-koyon hemen
bastmp ~Iglp keldi deyt:
ko§up kar§lslna ~Iktl:
'Akay, tentek, kanteysin? "Ey ate§li can, benden ne istiyorsun?
Colonii~ sari kerisi, Yama~taki dag ~aylagl,
Busurmandln boriisii, miisIiimanlarln kurdu,
caslp-taYlp men clksam, bu adaml altedecegim,
Kuday biske berbeybi? Allah bize nasipederse!
Caslp-taYlp clgiisam, Yenilip dii§ecek olursam
"Busurmandm beli katuu bizim sert miisliimanlarl
bir tutkasm bastlk!" dep, bir hticum yaptlk diyerek
celekti cerden tiirooybii? tugu goge ytikseltmez mi?
As Busurman kurgurdu Kahrolasl a§aglllk mtisltimanlarl
Bukardl kostoy siirooybii? Buhara'ya stirtivermez mi?
Atandar colgo catbaybl, Stiriller yolda kalmaz ml?
azamataldl katpaybl? Kahramanlar da korkmaz ml?
Clgilsam cerler kotoror, Ben Ylgllsam cesedim topragl kabartlr
clksam Coloy kotoror, hen YIgsam Er Coloy kabarlr,
Men tii~oym balbanga" edeyim bari gtire§ ben!"
Ki~igine Kok-koyon Bu hentiz pek gen~ Kok-koyon
attan tii~iip keldi deyt, atlndan a§agl atladl,
ciirogti toodan ~ofi eken, ytiregi dag gibi ytice,
kolu-kii~ii cok eken. fakat gen~, kollarl zaYlf.
EI ~etinde Kan Ko~oy Yurdun en uzak yerinden
bastlnp ~Iglp keldi deyt: Han Ko§oy bastlrlp geldi:
'Akay, tentek, kanteysin? "Yay, ate§li can, sen ne yaplyorsun?
Ki~igine Kok-koyon Bu hentiz ~ok gen~ Kok-koyon'un
ciirogii toodan ~ofi eken, ytiregi dagdan ytice idi,
kolu-kii~ii cok eken. fakat gticti kuvveti yok idi.
Kartaysam-da Kan Ko~oy, Ya§11isem de ben Ko§oy Han,
men tii~oyn balbanga!' ben gtire§edecegim!"
Ko~oydu ~~indirip karasa, Ko§oy'u soyup da bakarsan,
boyu ala~a,bel efi~er, .
boyu klsaclk, arka btiktik,
 132
600pbI )KaCbIKeMeAei1,
111 0 6an6aH )Kacall Koi1roH KeMeAei1.
KaH a6aCbI 3p KoIIJoi1
6an6aHra TYIIJM9K 6oJIAY Aei1T.
EacblII 6apa )KaTKaHAa,
KaH-KO)KOMAOH6aT'anblII,
1115 6acbIII 6apa )KaTbIlI TbIp.
EaTbIp MaHac 'laKbIpaT:
'AKai1, KoIIJoi1, KaH A6a,
6yry~arbI 'lan6apbI~
TYYraH Mapan TepeCH
1120 )KaCKaMan aTblIICbIH,
oKypacbI 6ap 3KeH-
OpTOHKOJIYHcan6ai16bI?
AJIa~au ai1pblII an6ai16bI?
A6bli1pbI~ )KYpTKa K9PC9TYII
1125 YSITKbIJIblII Koi16oi16y?
KaH 6anacbI KaHbIKei1,
KaTbIHAapAbIH )KaKIIJbICbI,
MaKTaII aticcaM 6oJI60i16y?
Kau 6anacbI KaHbIKeM
1130 MepreHAepre OK 6epreH
anaaCbIHaCaJIraJIbI-
aJITbIMbIIIJ anTbI MoHHory
6apbI anaara canranbI,
anTbIMbIIIJ TeKe TepecH
1135 KOi1 MaKMan-MHHeH HIIJTeTTHM,
KaHbIKeHre TJ1KTJ1PAHM!
AIIJaTKbICbIHaHTai1H'
T9pT ati )KYcy 60JIrOH'lO
Y'l Hi1JIeTHnManAbIPAbIM.
1140 KaH a6acbI KapT KoIIJoi1,
bI'lKblPAbIH )KaMbIHai1TaMH!
ACblJI )KepAe AanAanra,
T99 K9T9pr9H 6aJI6aHra
)Ke~ H'lHHe HHJIeTTHM.
1145 KaH a6acH KapT KoIIJoi1,
3MH 6aJI6aHra TYIIJC9~,
'lan6apbIMAbI KHMn TYIIJ!'
Ka6blJIaH ryyraH 3p KOIIJOH
aHAa atiTTbI MaHacKa:
1150' ASIK TeHTeK, MaHacblM,
aTbIH MaKTaMTyp6aM6bI?
EaIIJ TeHTeK, MaHacbIM,
KaTbIHblH MaKTaH Typ6aM6bl?
Qan6apblMbI anblII Ken'
1155 EaranarbIH )KynKaHH!
EapbIH aHpblII canaHH"
KapTai1ca-Aa KaH KOIIJoi1,
KOJIY-KY'lYHQOrYJITyn
Qan6apAbI KHHII anAbI AeHT,
1160TJt3ere QeHen TYPAYAeHT.
KOJIY-MHHeH TapT'3JIe,
)KaIIJKa KaHIIJTaHQOIOJIYII,
t~c~l~$;~~~~~'
MANAS DESTANI
boon Caslkemedey,
balban casapkoygon kemedey.
Kan abasl Er Ko~oy
balbanga tii~mok boldu deyt.
Baslp bara catkanda,
Kan-kocomdon bat'allp,
ba.C;lP
bara canp nr.
Banr Manas ~ak1rat:
,Akay, Ko~oy, Kan Aba,
butufidagl ~aIbarlfi
tuugan maral teresi
caska mal anpsm,
okurasl bar eken-
orton kolun salbaybl?
Alafidan aynp albaybl?
Ablynfi curtka korsotiip
uyat blip koyboybu?
Kan balasl Kamkey,
kanndardm Cak~lSl,
maktap ayssambolboybu?
Kan balasl Kamkey
mergendergeok bergen
alaasmasalgall-
alnml~ aln moynogu
barl alaaga salgall,
alnml~ teke teresi
koy makmal-minen i~tettim,
Kamkeyge tiktirdim!
A~atklsm aytayn!
Tort ay ciisii bolgon~o
ii~ iyletip maldlrdlm.
Kan abasl kart Ko~oy,
l~klrdm caym aytayn!
AsIl cerde daldalga,
too kotorgon balbanga
cefi i~ine iylettim.
Kan abasi kart Ko~oy,
emi balbanga tii~sofi.
~albarlmdl kiyp tii~!'
KabIlan tuugan Er Ko~oy
anda ayttl Manaska:
'Ayak tentek. Manaslm.
annmaktay turbaybl?
Ba~ tentek, Manaslm.
kanmn maktay turbaybl?
~albarlfidl altp kel!
Bagalagm culkayn!
Barm ayrlp salayn!'
Kartaysa-da Kan Ko~oy.
kolu-kii~iin ~ogultup
~albardl kiyp aId1deyt.
tizege ~6neptiirdii d6yt.
Kolu-minen tart'ele,
ca~ka kay~tay ~oyulup,
bogrii sal gibi yasSl,
gemi gibi viicutlu bu pehlivan.
Han babasl Er Ko~oy
giire~ etrnege hazlrdl.
ileriye atilip
Kan-kocomdan dua allp,
ileriye yiiriidii.
Er Manas ona dedi kj:
"Ey Er Ko~oy Han babasl,
budundakj ~alvann
gen~ meral derisindendir.
Yazm onu seD vurmu~tun,
u~kuru da var onun,
dii~man oradan elini sokrnaz ml?
0, bunu par~alamaz ml?
AYlblm halka gosterip,
seni utandlrmaz ml?
Han ~ocugu Kamkey'i,
kadmlann en giizeli,
methetsem beD olmaz ml?
Hamn klZI Kamkey'e
avcmm ok torbalan
~alvarlna i~ olsun,
altml~ altl saglam post,
~alvarlna i~ olsun,
altml~ da teke derisi
kadife ile i~lettim.
Kanlkey'e diktirdim!
Bak anlataYlm!
Dort ay ytiz iistti blraktlm,
ii~ defa debbaglattudlm.
Han babasl kart Ko~oy,
sert u~kuru soyltiyorum,
en asil yerde hen onu
deve stiren pehlivanm
kolu i~inde ek~ittim.
Ey Han babasl Han Ko~oy,
~imdi gtire~e girersen
bu ~alvan giy de gir!"
Kaplan dogan Er Ko~oy Han
0 zaman Manas'a dedi ki:
"Ey Manaslm, aptal degil midir,
atlm methedenadam?
Fakat en biiyiik aptal
kansml metheyleyen!
-5alvannl allp da gel!
pa~alanm par~alaYlp
birbirinden ayuaYlm!"
Kart ise de Er Ko~oy Han
kolunun giictinti ~ogaltlp
~alvan bacaglnagiyip,
dizine kadar ~lkardl,
elleriyle iyice ~ekti,
taze kaYI~gibi a~arak

601O-MJfHeHTe~ 6onAY;i:
KOHO6epJfn CanraH CO~,
1165 )J(aIIIKa KaHmTaH 6upJfIIIJfn!
MnJfn 6apbm KanraH CO~,
KOIIIOH 6aTblp Aarbl ai1TaT,
MaHacKa TYPyn Ken aHTaT:
, AKaH, TeHTeK, TYpaTblp,
1170 6yn ai1TKaHbl~ 3n 3KeH:
6JfCTJfH)J(aMaHKaTblHAap
KenJfHAJfHTblpMarblHaH 6Jfp KYHAe
Mbl~ aHnaHca 3n 3KeH!
3ceH 6apbm coo KaHccaM,
1175 CanaMaT 6apbm caK KaHccaM,
)J(ap KYAaHblM )J(ap 6onco,
)KacaraH nJfpJf KOJIAOCO,
anTblH )J(aHblM aKnaca,
KYMYIll )J(aHblM KYH6ece,
1180 6yryMAarbl qan6apAbI
aHbI-MJfHeHTanaIllna!'
KapTai1raH a6a KaH KOIIIOM
MaHaCTblH 6epreH qan6apAbI
cyran aJIAbI KeTrn AeMT,
1185 MaHaCTblH TepenyryH 6JfnAJfAeMT.
ATaH TooAeji anqajibm
)KonoM 6aCbm qblKTbI AeMT,
TaMnaK roeAeji TaMpa~an
Komoji 6acbln KenAJf AeMT,
1190 Ka6a KaTap KOIll KaIllaT,
Kon cYHYIllyn KenAJf AeMT,
eKe KapManambln KenAJf AeMT.
KapManambln canraHAa,
6ynqy~ 3TJfH Y3ymyn,
119 5 TaM 6YKMaji cYPYIllyn
KYHY-TYHYOH 6eIll KYH,
eKe KapManaIllbIn)J(aTTbI AeMT.
Bypa Tapcca 6ono6oroH,
Ka6bmaH KOIIIOM Kapaca~,
1200 6YKMaH TanbIM anraH Kyn!
KaMpa Tapcca 6on6orOH,
KaMaHAaHTanbIM anraH Kyn!
AnaacbIHaH aJIAbI AeMT,
anaaCbIH aMpbm canAbI AeMT,
I 1205a6yjipblH )J(ypTKa KepceTyn,
YSiTKbmbln KOMAYAeMT.
BJfp KYHAepAe "KaHTTbI?" Aen,
Ka6bmaH TYyraH 3p MaHac
6aCTbIpbm qbIrbIn KenAJf AeHT.
1210 Ap KaMcbI )J(epAeHKapaca,
TooAaM 6onroH qo~ )KonoH
KOIIIOMAY6aca KanbmTblp,
MaHaCTblH aqyy )J(aMaHKenMnTMp.
OH 3KMAaHepreH 6ynAYPcYH,
1215 aCMMeryc TepeCMH
e3eK KbmraH 6ynAypcYH,
BOK-MURUN
boyu-minen ten boldu;
kayo berip salgan son,
ca§ka kay§taybiri§ip!
lIip barlp kalgan son,
Ko§oy batlr dagl aytat,
Manaska turuP. kep aytat:
'Akay, tentek, tur~tlr,
bul aytkamn ep eken:
bistin camankatmdar
kelindin tlnnagman bir kilndo
mIff aylansa ep eken!
Esen banp soo kayssam,
salamat banp sak kayssam,
car KudaYlm car balsa,
Casaganpiri koldoso,
altm camm akpasa,
kiimil§ camm kilyboso,
butumdagl ~Ibardl
am-minen tala§pa!'
Kartaygan aha Kan Ko§oy
Manastln rergen yalbardl
surap aldl ketti deyt,
Manastm toroliigiin bildi d6yt.
Atan t66doy alyaYlp
Coloy baslp ylktl deyt,
taylak t66doy tayrandap
Ko§oy baslp keldi deyt,
kaba katar ko§ ka§at,
kol sunu§upkeldi deyt,
oko karmala~lp keldi deyt.
KarmaIa§lpsalganda,
bulyun etin ilzii§iip,
tay bukaday silrii§ilp
kilnii-tiinii on be§ kiln,
oko karmala§lp cattl d6yt.
Bura tarssa bolobogon,
kabllan Ko§oy karasan,
bukadan tallm algan kul!
Kayra tarssa bolbogon,
kamandantallm algan kul!
Alaasman aldl deyt,
alaasmayrlp saldl deyt,
abuynn curtka korsotiip,
uyat blIp koydu deyt.
Bir kilndord6 "Kanttl?" dep,
kabllan tuugan Er Manas
bastlrlp ylglP k61dideyt.
Ar kaysl cerden karasa,
tooday bolgon <;on Coloy
Ko§oydu basa kallptlr,
Manastln ayuu caman keliptir.
On ekidan organ buldursun,
asiy ogils t6resin
ozok kllgan buldursun,
133
boyuna gore biiyillttii.
Tekrar koyuverince de
taze kaYI§ gibi kaslldl.
Boyle kaslllverince
Er Ko§oy Han da konu§tu,
Er Manas'a §u sozleri soyledi:
"Sen sus bakaYlm, ate§li can,
soziin ~ok uygun dogrusu,
bizim fena kadmlar demek
senin karmm tlrnagmda
bin bir §ekle giriyor hep!
Evime sag varlrsam,
selametle doner isem,
mevlam Hiida Jar olursa,
Yaratan'lm sag koyarsa,
altJn carum akmaz ise,
giimii§ carum yanmaz ise,
budumdaki §u §alvan
sakm parc;:alayaYlm deme!"
Er Ko§oy Han kart baba
giderken istemi§ti
Er Manas'tan bu §alvan.
Manas'm efendiligini bilirdi.
Deve gibi adlmlarla
Coloy ~Ikml§ geliyordu,
gen~ clevegibi sallarup
Ko§oy ~Ikml§ geliyordu.
Dag gibi iki kahraman
birbirine el vererek
giire§ etmeye ba§ladl,
clerkeDgiire§ klzl§mca
etlerini kopardllar,
gen~ boga gibi ~arpl§tllar,
gece giindiiz tam be§giin
birbiriyle giire§tiler.
Bu yana ~ekildi olmadl.
Kaplan Ko§oy bir baktl
bogadan talim alml§ kul!
Geri ~ekildi olmadl,
yaban domuzundan talim alml§ kul!
~alvarmdan yakaladl,
§alvanru ikiye aYlrdl,
namusunuhalka gostererek
halk oniinde rezil etti.
Bir giin i§ler nasll gidiyor diyerek
kaplan dogan Er Manas
~Iklp oraya gelmi§ti.
Etrafa baklnca gordii
dag gibi yiiksek Er Coloy
Ko§oy'u yere yatJrml§tl.
Manas buna ofkelendi.
On iki kaYI§tanoriilmii§
okiiz derisi klrbaclnl,
kendi yaptlgl bu klrbacl
 134
KOi1coi160roH CapTrap~bl
KoKyi1naTKaH6yn~YPCYH,
Te6e~ery )KHi1H~bl
1220 TepT 6enYHTKeH6YMYPCYH
TapTbInHUAH~,3p MaHac,
Ka6bmaHTYyraHKowoU~y
KaTYYqan canraM6bI?
Ka6bmaH TYyraH3p KowoU
12253T aqbIHbln KanraM6bI?
Ka6bmaH Kowoi1 Kapaca~,
MaHaCTbIKbmqaWblnKapanan~bI~ei1T, Manastl kJI~aYlpkarap aldl deyt,
MaHacKa KapanaWTrbI~~ewT:
'AKai1, TeHTeK,He ~ei1cHH?
1230 OKOW,TeHTeK,He ~eWCHH?
3HeKeM)KaMaHKHWH3KeH,
Tap 6ewHKKe CanbIIJTblp,
Tan OpTOMKYYW60nynTYP,
awKanbIwa 6YTynTYP,
1235 aSiKTaw60nroHcapbl cyy
aCTbIMaYlOn KanbInTbIp,
Ka6YKKabIp6anKernnTHp.
TooAaU 60nroH qo~ )Konow
KaJIMaKqaKapMananbIIJTbIp,
1240 qbIKaHaKTaHcanbInTbIp,
TaJIOpTOM~O qeMHpqeK
K06yrYM KapanKeTHnTHp.
qeHen YKTan)KYPYMYH.'
KapTaUca-~aKOWOUAOH
1245 TaMamaCbIH KepynTYp!
Ka6bmaH TYyraH 3p KowoU
MaHacKa6y Ken aWTKaH~a,
KanTHWKapManan~bl~ei1T,
KaUpaTamTan KeTr'3JIe,
1250 TOHKyparaH3MeAeU,
Taw KYJIaraH3MeAew
)KOJIoU~y)KblrbIn KeTf'3JIe.
Ac EycYPMaHKypryp~y-
MepewanbIn KaJIA'bma,
1255 'Ey )KHWHraKHMlJblraT?
Ky~aU 6epce KHM)KblraT?'
KapTawraH-~aKaH KowoU
Mepew anbIn KanAbl~eMT.
MepeM aJIbInKanraHco~,
1260 OH3KHAeEOK-MYPYHAaM Tepe~yc
qaKbIpyyqbl canAbl~eMT,
aJITbIMbIWana )KOproHY
MaToora CaJIAblEOK-MYPYH.
'KapacbI KOlonTepecy TYCCYH,
1265 caMbIwKaKHWHTYCCYH !', ~en.
Kanblp-MHHeHEycYPMaH
Kaj;jAaMYHAaWaw 6eplJH?
qaKbIpyyqbl KeJIreHAe,
KawKap, )KapKeH cypal'aH
1270 Kblp MYPYHAYY, Kbl3aKOC
MANAS DESTANI
koy soybogon Sarttardl
Koyun kesmeyen Sartlan
kokuylatkan buldursun, Ylldlrml§tl bu klrba~,
tobodogii ciyndl tepedeki Ylglm da
tort boliintko-" buldursun dorde bOlmti§tUbu klrba~.
tartlp iydiii, Er Manas, Bir salladm Er Manas
kabllan tuugan Ko§oydu
kaplan dogan Er Ko§oy'a
katuu ~ap salgarnbl?
klrbaclm vurmadm ml?
Kabllan tuugan Er Ko§oy
Kaplan dogan Er Ko§oy'un
et a~lmp kalgarnbI?
cam ~ok yanmadl ml?
Kabllan Ko§oy karasaii,
Er Ko§oy baklnca gordti,
kar§lsmda Er Manas'l
Manaska karap ayttlii deyt:
Manas'a baklP dedi ki:
'Akay, tentek, ne deysin?
"Soyle, ate§li can, ne diyorsun,
Okay, tentek, ne deysin?
konu§, ate§li can, ne diyorsun?
Enekern carnan ki§i eken,
Anam fena bir kadlnml§,
tar be§ikke sallptlr,
beni dar bir be§ige koymu§,
tal ortorn kuu§ boluptur,
i~im slkl§ml§,
aykall§a biitiiptiir,
biri birine karl§ml§,
ayaktay bolgon san suu
~anak dolusu cerahat
astlrna uyup kallpnr,
altlma birikip toplanml§,
kabukka Irbap ketiptir.
~tirtiytip koku§mu§.
Tooday bolgon <;oii Coloy
Dag gibi ytiksek ulu Coloy
Kalrnak~a karmap allpnr,
Kalmuk usulti beni yakalaYlp,
~lkanaktan sallpnr,
dirseklerini bana kaktl,
tal ortorndo ~ernir~ek
i~imdeki pislik
kobugurn karap ketiptir.
<;enepuktap ciiriirniin.' a§agldan aklp gitti.
Uyuyup kalml§lm."
Kartaysa-daKo§oydon Kart ise de bu Ko§oy'un
tarna§aslnkoriiptiir!
Kabllan tuugan Er Ko§oy §imdi tema§asmlgortirmti§!
Kaplan dogan Er Ko§oy Han
Manaska bu kep aytkanda,
Manas'a ooyle deyince
kaptiy karmap aldl deyt,
yukarl dogru saldlrdl,
kayra ta§tapkett'ele,
ton kuraganernedey, dti§mam yere flrlatt!,
elbise diken kocakarl gibi
ta§kulagan ernedey
kayadan yuvarlanan kocakarl gibi
Coloydu Clglp kett'ele.
Coloy'u yere devirdi.
As Busurman kurgurdu-
Kahrolasl a§agllik mtisltimanlar
rnoroy allp kald'lla,
gtire§te Odtilti tam alacak iken
'Bu ciynga kirn ~Igat?
gtire§e artlk kim ~Ikar?
Kuday bersekim cigar?'
Allah'ln izniyle kim onu y!kar'?
Kartaygan-da Kan Ko§oy
i§te ihtiyar Er Ko§oy
moroy allp kaldl deyt.
odtilti kazamp alml§tlo
Moroy allp kalgan soii,
Odtilti allnca 0,
on ekide Bok-murunday toroiiiis
on ikisindeki gen~ Bok-murun
~aklruu~l saldl deyt,
~aglrtlcllarl yola ~Ikardl,
alnrnl§ ala corgonu
altml§ al;acaytirtik atl
matooga saldl Bok-rnurun.
gilre§e odill koydu.
'Karasl koyup torosii tiissiin,
"Halk kalsln beyler de buyursun,
saYl§kaki§i tiissiin!', dep.
mlzrak gtire~inde bulunsun!" dedi.
Kaplr-minen Busurman Katir olsun musltiman olsun
kayda munday a§ ber~i?
nerede boyle §enlik olmu§tur?
<;aklruu~l kelgende,
<;aglrtlcrlar gelince
Ka§kar,Carken suragan Ka§gar ve ¥arkent'i isteyen
kif murunduu, klza kos
baslk burunlu, klslk gozlu

KblTaHnapAblH Ko~yp-6aH
KaHaTTYYKapa 6eAeHH
6yrKa Canblll qblKTbl AeHT.
KaparaH HaH3a KoMAoHyn,
1275 MYCTaHTeMHp KHHHHn,
6yrTaH TeMHp KypqaHbln,
6yrKa canblll qblKKaH CO~,
ac EycypMaH KypryPAaH
Ko~yp-6atiAblH caapblHa qblAa6aH
1280mnm MaM qblKKaH )KOK.
KbiTaHnapAblH Ko~yp-6aH
anTblMbllli ana )KOprOHY
MaToocblH KblpKblll aflAbl AeHT.
AnTblMbllli ana )KOprOHY
1285mHn anbln )KeHenAY.
Eepy KellITY, KYY MYPYT
Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac
6ypa TapTa 6epreHAe,
Ko~yp-6aHAbi qanTbl' na.
1290 ')KypTKa 6Y3YK CaflAbl!' Aen,
anTblMbl1ll ana )KOprOHY
KaHTa atiAaT KeflA'3ne.
Eepy KecTYY, KYY MYPYT
Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac
1295 EycypMaHra KblHrbiPAbl:
'Ey )KMHra KHM tIblraT?
KYAaH 6epce, KHM )KblraT?'
[OoraHAbIH KaHbl MYJ-6ypqaK]
AK-6yntIY~y MHHAHAeHT.
1300Tyn KOKOHro )KH6epreH,
TYTaM )KepHH HbInAaTKaH,
TyTaM )KepHH CblpAaTKaH,
Kelll KeMeKeH ChIp HaH3a
KonTYKKa KblCblll aflAbl AeHT.
1305 3~KeHllITeH eTKepyn,
Kene~Kere )KeTKHpHn,
Ko~yp-6aHAaH KalllKara
)Kemn HaH3a canAbl AeHT.
Eypa TapTa 6epreH CO~,
13 1 0 MaHac caS!'n6aH eTYn KeTm AeHT.
KbiTaHnapAblH Ko~yp-6aH
KaHalTYY Kapa 6eAeHH
caHra 6acblll anAbi AeHT,
KonTYKKa KblCblll canAbl AeHT,
1315 HaHJa-MHHeHMaHaCTbI
KonTYKTa KOlon KelT'3ne
EaTblp TYyraH MaHaCTblH-
3p HaJap THHreH Kyn 3KeH-
3THHeHHaH3a Tapbl6aH,
13203TH OOpblll KanraH CO~,
AK-6yntIy~ait KynYKTY
Kaitpa TapTbin anraH CO~,
MaHacTblH atIYY )KaMaH KenreH CO~.
KatIblpbm KOHO6epreH CO~,
III
BOK-MURUN
Kttaylardm Kofiur-bay
kanattuukara bedeni
butka sahp ~lktl d6yt.
Karagay nayza komdonup,
mustay t6mir kiynip,
buttay t6mir kur~amp,
butka sahp ylkkan sofi,
as Busurman kurgurdan
Kofiur-baydm saanna~ldabay
tipti adam ~lkkan cok.
Kttaylardm Kofiur-bay
altlml§ ala corgonu
matoosrn kJrklp aldl d6yt.
AltIml§ ala corgonu
tiyp ahp conoldii.
Borii ko§tii, kuu murut
kabllan tuugan Er Manas
burn tarta bergende,
Kofiur-baydl ~aptI'la.
'Curtka buzuk Saldl!' d6p,
altIml§ ala corgonu
kayta aydatk6Id'6Ie.
Borii kostiiii, kuu murut
kabilan tuugan Er Manas
Busurmanga klyglrdl:
'Bu cMnga kim ~lgat?
Kuday berse,kim cIgat?'
[Oogandm kam Muz-bu~ak]
Ak-bul~ufidu mindi d6yt.
Tiip Kokongo cibergen,
tutam c6rin mldatkan,
tutam c6rin sirdatkan,
ko§ komokoy SIr nayza
koltukka klSlp aldl d6yt.
Efikey§ten otkoriip,
kolofikogo c6tkirip,
Kofiur-bayday ka§kaga
c6tip nayza saldl d6yt.
Bura tarta bergen son,
Manas saya'ibay otiip k6tti d6yt.
Kttaylardln Konur-bay
kanattuukara bedeni
sanga baslp aldl d6yt,
koltukka klSlp said I d6yt,
nayza-minen ManastI
koltukta koyup k6tt'61e
BatIr tuugan ManastIn-
Er Nazar tiygen kul 6ken-
6tinen nayza tanbay,
6ti oonp kalgan son,
Ak-bul~unday kiiliiktii
kayra tartlp algan son,
ManastIn a~uu caman k61genson,
ka~mp koyo b6rgen son,
135
<;inlilerin Konur-bay'l
kanatll yaglz atma
binip hemen yola ~lktl.
~am mlzragl sallaYIP'
buz gibi demir giyinip,
aglr demiri ku§amp,
boyle yaglza binince
kahrolasl a§aglhk miisliimanlardan
Konur-bay'a ~lkJ§acak
tek bir adam ~lkmadl.
<;inlilerin Konur-bay'l
altml§ alaca yiiriigii
artlk odiil alml§tI.
Bu altml§ alaca atI
111
ahp berabergotiirdii.
Kurt gozlii, klrca blYlkl1
kaplan dogan Er Manas
artlk atIm ~evirdi,
Konur-bay'a bir saldlrdl.
"HalkJ bozguna ugrnttl!" diyerek
altml§ alaca atI da
aldl gotiiriiyor, §imdi.
Kurt gozlii, klrca blYlkh
kaplan dogan Er Manas
miisliimanlara haykIrdl:
"Bu YIgmdan kim ~lkacak,
Tann'ya giivenip kim yenecek?
Afganlann ham Muz-bur~ak
Ak-bul~un'a bindi.
Ta Hokand'a gonderdigi
sapl giizel, yagll boy a,
sapl giizel i§lenilmi§
~ift piiskiillii mlzragml
koltuguna Slkl§tIrdl.
lki biikliim egilerek
golge tarafa donerek
Er Konur-bay iizerine
ko§up mlzraglnl saldl.
Obiir tarafa doniince
Manas yamndan g~mi§ti.
<;inlilerin Konur-bay'l
kanatli klsragl iIe
yandan g~erek saldlrdl.
Koltugunda mlzrak ile
Manas'a bu mlzrak ile
koltuguna klStInp saldlrdl.
Bahadlr dogan Manas'm,
evliyanm korudugu
etine kargl i§lemedi,
eti boyle agnr iken
Ak-bul~un yiiriik atIm
~abukgeriye dondiirdii,
Manas oyle bir klZdl ki
onu hemen ka~mverdi.
 136
1325 aJIAaparaH(?) Ken KanbIp
apaCbIH KeCTeHKaqKaHco~,
HaH3a-MHHeH 3p Mauac
KonryKTa KenHnKo~rOHco~,
KbITa~napAbIHKo~yp-6aH
1330 bIprbITaKOlOnCaJIraHCO~,
MaKTaHbInKenAH3p MaHac:
'Ey )f(HHHraKHMqbIraT?
Ey )f(HHHraMeHqbIraM,
KYAaH6epce, MeH)f(bIraM!'
1335 TypKyrYH aJITbIHaK qaTbIp
3lliHrHHe TYlliTYAeHT,
)f(aHbIHAa )f(bI6aHaKcanTYYaK KeCTHK camnda cIbanak saptuuak kestik
)f(aHbIHaHcyypyn aJIAbIAeHT,
)f(epAe)f(aTKaH)f(bIralliTbI
1340 )f(epAeHcyypyn aJIAbIAe~T,
KbISI)f(OHYHonryPAY.
3MAH OH3KHAeEOK-MYPYH
qaKbIpyyqbICaJIAbIAeHT:
'HaH3a 6010op KaCTbI,
1345 anTbIMbIlli )f(aM6bIKen TeKTY,
Tee 6aHnan CaJIAbIAeHT,
aJIAa6aHnaraHTOOHY
THlli-MHHeHqeqMeKKHM60nop?'
KanbIPAaHqbIKKauOpo~ry
1350 Te qeqMeK 6onAYAeHT,
KeTy 6allibIH qanKbInan
Opo~ry 6acbill KenAHAeHT.
Tee qeqHn aTKaHAa,
EycypMaHAbIHKoHnyy-6aH
13556acbill KenAHMaHacKa:
'ATbI )f(aKllibI, aH )f(apKbIH,TepeM,
Opo~ry 6apaHH!
On)f(OcYHaOpTOK6onyn KeneHH!'
AHAaHMaHac aHTaTAeHT:
1360 'EapcaH,6apa KoHrYH!'Aen.
KoHnyy-6aH KaCbillKelTH AeHT,
3~KeHHnaTKaHOpo~ry
KeT )f(arbIHaHKenAHAe~T,
TaH6YKaAaHKaKT'3ne,
1365 anTblMbIlli )f(aM6blqaqblnAbl!
8Kee 6enyn anraH co~,
aCblnMaHac MblHblaHTaT,
acbln )f(aMaH aKblpaT,
AnMaM6eTTHqaKblpaT:
1370 'AcbIn qOPOM,aH )f(apKbIH,
Too6a, qOPOM,KYH)f(apKbIH,
Opo~ry ypraqbl Aa 60nco, KaH3ne
Opo~rYHYH6Hp KeeHYHe)f(eTnecMH!-
TepenYK KblnbmCaJIaHH!
1375 AT anbm 6apbmMHHrHCqM!
ToH aJIbm6apbln KMHrHCqH!
A6YHPblH)f(aanKenCe~qH!'
Acbln qOPOAnMaM6eT
~
MANAS DESTANI
aldaragan(?) kop KapIr
arasm kostoy ka~kan son,
nayza-minenEr Manas
koltukta kelip koygon son,
KItaylardm Konur-bay
Uglta koyup salgan son,
maktamp keldi Er Manas:
'Bu ciynga kim ~lgat?
Bu ciynga men ~lgam,
Kuday rerse, men clgam!'
Tiirkiigiin altln ak ~atlr
e§igine tii§tii deyt,
callinan suurup aIdI deyt,
cerdl~catkan cIga§tl
cerdensuurup aldI deyt,
kIya conun olturdu.
Emdi on ekide Bok-murun
~akIruU~IsaldI deyt:
'Nayza boyu or kastl,
altlml§ cambl kop toktii,
too baylap saldl deyt,
alda baylagan toonii
ti§-minen ~e~mek kim bolor?'
Kapudan ~Ikkan Orongu
to ~e~mekboldu deyt,
kotii ba§m ~apkllap
Orofigu baslp keldi deyt.
Too ~~ip atkanda,
Busurmandm Koyluu-bay
basIp keldi Manaska:
'Atl cak§I, ay carkIn, torom,
Orongu barayn!
Olcosuna ortok bolup keleyn!'
Andan Manas aytat deyt:
'Barsan,bara koygun!' dep.
Koyluu-bay kasIp ketti deyt,
enkeyip atkan Orongu
kot cagman keldi deyt,
lay bukaday kakt'ele,
altlml§ camhI ~a~Ildl!
Oko6 boliip algan son,
asII Manas mInI aytat,
as'' caydan aklrat,
Almambetti ~aklrat:
'As" ~orom, ay carkm,
tooba, ~orom, kiln carkm,
Orofigu urga~Ida balsa, kan tIe
Orofigunun bir kooniino cetpesin!- Orongu'nun giiciine gitmesin!
Toroliik kilip salayn!
At allp banp mingis~i!
Ton alIp banp kiygis~i!
Abuynn caap kelsefi~i!'
Asl! ~oro Almambet
Kafir YIgmI i~inden
~abucakarasmdanka~tI o.
Er Manas mlzragl koltugunda
saplamaya hazu iken
~inlilerin Konur-baY'I
arkasmdanftrladI.
Oviiniip geldi Er Manas:
"Bu Ylgmdan ~lkacak var mI?
l§te kaf§l duruyorum,
Allah'm izniyle hen yenecegim!"
Altln direkli ak ~adInn
kapIsmda attan indi.
Kemik sarlI bI~agmI
yamndan ~ekip ~IkardI.
Yerde yatan aga~IgI
Jerden sokerek aldI,
bI~agIyla soydu, yonttu,
0 zaman Bok-murun yine
~agIrtIcllar gonderdi:
"MIzrak boyu ~ukur kazdIm,
i~ine altml§ camhI doktiim,
bir de deve baglarum ben,
bagladlgIm bu deveyi
di§leriyle kim sokecek?"
Kafirden ~lkan Orongu
bunu ~ozmeyi dii§iindii,
kal~alarmI sallayarak
Orongu yiiriidii geldi,
deveyi ~ozmek istedi.
Miisliimanlardan Koyluu-bay
yiiriidii Manas'a geldi:
"AdI giizel, giin I~IgI, efendim,
Orongu'ya gideyim ben,
hediyesine ortak olup geleyim!"
0 zaman Manas dedi ki:
"istiyorsan haydi var git!"
Koyluu-bay yiiriiyiip gitti.
Yere egilen Orongu'nun
arka tarafina gitti,
boga taYI gibi kalktl,
altml~ camhI sa~lldl!
ikiye boliip almca
asil Manas ~oyle dedi,
asil yerinden hayklrdI
Almambet'i ~agudI:
"Ay gibi parlak, asil yigidim,
tovbe, giin gibi parlak mert yigidim,
Orongu bir kadln ise de 0 bir han,
Ben efendilik edeyim!
Binsin diye at verelim!
Giyinsin diye elbise verelim!
Namus yerini kapasm!"
Asil yigit Almambet

Capbl-ana-MHHeH )KeneTAeHT,
KeneTAeHT,
Kene )KaTblnMblHblaHTaT:
'llyy! Opo~ry, 6eTH~-eH!
A'l-6YYAaHHbi)KeTenen,
)KonoH KHPCHH K~e!
1385 KeMHpeHHnKepYHeT,
KepKHCanThiTblKKaM6bI?
Yf\ypeHyn KepYHeT,
YlliKYHYca6blHTblKKaM6bl?
Tbillibl Kapa KepYHeT,
1390 Kapa Ke )KarbIn KoHroM6y?
J1'lH KbI3bmKepYHeT,
Kbl3bmenKe TblKKaM6bl?
llyy! Opof\ry, 6eTH~-eH!
A'l-6YYAaHHbIbi)KeTenen,
1395 )KonoH KHpCHH KeTYf\e!
KeTyf\AYHH'lH )KblnrMaH,
6e6e'leIYf\ TYYnr3AaH!'
AHAa AnMaM6eT'lopo
Taurran KeTrn capnaifAbI,
1400 KeTY6alliblH alliTbIpbIn.
Opo~ry aflAbl MepeHAY,
anbln 6apAbl )KaM6bIHbi.
Ap MepeHY6HTKeHco~,
allibIH TapTbln60nroH COf\,
1405 Kef\ EYKapAaHaT KeneT,
'lbIMbIHY'lKaHana-'lan6bIpT)KaCMHHeH,
J1neHH60Hnon 'lblrblnTbJp,
CbIp-Tef\HCTHH aSIrbIH
)KaKllibIcbI KenAHTepHnHn,
1410 )KaMaHbIKenAHTepHrnn.
'ATTbI cypen anaM!' Aen,
KeTepMere, cypeHre,
TOHnon)KypreH 3n KeTTH.
EycYPMaHAbIH 3nAepAeH
1415 AnMaM6eT,CblpraK, 3KHyyn,
MaHaCTbIH an 'lOpocy ryp6aH6bI?
'KOKOHAOH 6apbln cypeHH!' Aen,
KoKoHro KeCTen'lbIKTbmap.
KanblPAaHKeTTH~,3KHMaM,
1420 qo~ )KonoHAYH3KHyyny,
8KYM-60noT, Tepe-6eK,
O-AaKeTTHKoKoHro.
CbIp-AaHparaKenreHAe,
A'l-6yy~aH KeneTan~blHAa,
1425 epKe'lY 6HHK,MOHHY3YH,
)Kopro 6acbIK'l0f\ Kyna,
3p MaHaCTblH AK-Kyna
KapaTeP" KaTbInTbIp-
'CYP-Kyna' 60nyn KanblnTbIp!
1430 ApaHAaHOOCbIH atlbInTbIp,
~ KaHAYYKe6YK'la'lbInTbIp,
: AK-Kyna KeneTTapbIIIITan,
BOK-MURUN
San-ala-minen celet deyt,
Oronguga kelet deyt,
kele catlp mmi aytat:
'PUll! Orongu, betin-ey!
A~-buudanm cetelep,
Coloy kirsin kottino!
Kemireyip koriinot,
kerki saptl tIkkambI?
Untiroytip koriinot,
ti§ktinti sabIn tIkkambI?
TI§I kara koriinot,
kara ko cagip koygombu?
I~i kIZIl koriinot,
kIzIl opko tJkkambI?
PUll! Orongu, betin-ey!
A~-buudannll cetelep,
Coloy kirsin kottino!
Kottindtin i<;icIlgaday,
bO~ogtin tuulgaday!'
Anda Almambet ~oro
ta§tapketti sarpaydI,
kotti ba§m a§tInp.
Orongu aldl moroydti,
alip bardl cambmi.
Ar moroyti bitken son,
a§m tartip bolgon son,
ken Bukardan at kelet,
~Imm u~kan ala-~albirt casminen,
Ileni boy lop ~IgJptlr,
Sir-tenistin ayagm
Cak§JsJkeldi terilip,
camam keldi terigip.
'Attl stirop alam!' dep,
kotormogo, stirongo,
toylop ctirgon el ketti.
Busurmandmelderden
Almambet, SJrgak, eki uul,
Manastln al ~orosu turbaybI?
'Kokondon barIp sUroyn!' dep,
Kokongo kostop C;;Iktllar.
Kapirdan kettin, eki adam,
~on Coloydun eki uulu,
Oktim-bolot, Toro-bek,
o-da ketti Kokongo.
SIr-dayragakelgende,
A~-buudankelet aIdmda,
orko~ti biyk, moJo uzun,
corgo basJk c;;onkula,
Er Manastln Ak-kula
kara teri katlptu-
'Sur-kula' bolup kalJptu!
Aranday OOSIna~Iptlr,
kanduu kobuk ~a~Iptlr,
Ak-kula kelet.t.arJ§tap,
137
San-ala'YJstirdti,
Orongu'nun JanIna geldi,
gelince de §oyle dedi:
"Ttiti senin suratlna, Orongu!
A~-buudanl gottiriirken
Coloy girsin gottine!
A~Jlan bir yank goriintir,
kazma sapJmi tIkandI?
A~Ilan bir delik goriintir,
ktirek sapi mJ tIkandJ?
DI§I kara goriintiyor,
kara komtir mil yakip koydun?
l~i kIzIl goriintiyor,
kIzIl ciger mi tIkadm?
Ttiti senin ytiztie Orongu!
A~-buudanl gottiriirken
Coloy girsin gottine
gottintin i~i dere gibi,
migier kadar bIzmn var!"
Sonra Er Almambet ~oro
tizerine elbiseyi orttti,
gottinti ba§mI a~tInp,
Orongu odillti aldI,
alip cambIlan gitti.
Btittin Odilller dagitllJp bitince
yemekler de yenilince
btiytik Buhara'danatlar geldi,
sinekler u~u§urkenyaz ba§mda
1li boyunca gittiler,
SIr denizi arkasmdan
gtizel atlar geldi hep birlik,
kotti atlar geldi gticenik.
AtJ stirtip almak i~in
stirtip gottirmek i~in
buttin misafirler ~JktJ,
mtisltimanlann yurdundan
Almambet ile SJrgak, iki ogul,
Manasln bu en iyi yigitleri durur mu?
Hokand'dan stiriip ~Ikarmak ic;;in
Hokand'a dogru gittiler.
Kafirden de iki adam gitti.
~tinkti Coloy'un iki oglu
Oktim-bolot'la Toro-bek,
onlar da Hokand'a gittiler.
Siriderya'ya vannca
en once A~-buudan ko§tu,
SJrtJytiksek, boynu uzun
bu sert yuriik, guzel kula
Er Manas'ln Ak-kulasJ
kara derisi kati oldu,
pek c;;irkin olup kalmJ§tI.
AgZlni da a~ara~maz
kanli koptikler sa~Ild~. .
Ak-kula kIzgm gelmI§tI.
 138
Ta3-Maj;iMaT KeneT MaHacran!
)l(ap-Ma3apra KenreMe,
1435 )J(apblM qa~bl 6up KepeT
Kene )J(aTblpAK-Kyna.
KaH )l(onoMYH Aq-6YYAaH
aCTblHaKene )J(aTblp.
eve KeTKeH aT 3KeH,
1440 KapTaj;ibl~Kbl TapTbinTblp,
Kan)J(aMan Kene )J(aTblp.
AK-KynaHbIH )J(yrypreHY 6unuH6ej;iT,
ryHrbl )J(epre unuH6ej;iT!
)l(ap-Ma3apra KenreHAe,
1445 qoponopy qorynryn,
acbln MaHac MblHbl aj;iTaT:
'Eapbl~ 6uPAej;i Kej;i-HIlIKa,
6apbl~ 6uPAej;i can-KaIllKa,
Ka~raj;inan KeneT 6up aTbI~,
1450 Amaj;inan KeneT 6up aTbl~,
OpYCTan KeneT 6up aTbl~,
f~'I OJ;ipoTTon KeneT 6up aTbl~,
KblprblcTan KeneT 6up aTbI~,
KblpblMAan KeneT 6up aTbl~-
1455 AnalllTaraH ypaaH )J(OK,
MaHacraraH CypeH )J(OK!
AK-Kyna caa Kbln6acaM,
KepUnqeK 6alllbl~ KecneceM,
Ke~ COOpblMbl OJ;i60COM,
1460 )J(on YCTYH8cOj;i60COM,
6epY-MuHeH KYCKYHra
6ooAe TOlOn Kbln6acaM!'
AT 6alllblHAaj;i )J(ypery
aTTaj;i TYJ':tnen6aTnaAbl,
1465 KeKypeKKe )J(aTnaAbl.
EanblK-EanaKllIaH 3nHHe
qblrbm KenreH A)J(bI6aJ':t-
)J(aTKaHKOJ':tAY
Typrycnac,
KO~YP )J(HrUT ryp6aJ':t6bl?
1470 )l(YPTraH anKbl1ll Ken anraH
6eK-caT )J(HrHT Typ6aJ':t6bl,
TepeJIyry alllblHraH?
AT Ke6YKTen TypynTYp.
Oro KOMY A)J(bI6aJ':t:
1475 '3 aJIAa, TepeM, aJ':t)J(apKbIH,
3 Too6a, TepeM, KYH )J(apKbIH,
AJIMaM6eTqopO~HYH
KblHrblJI-KblqKbln aqYYH!-
KYJlaCbl-MHHeH yq qblKTbl!
1480 AK-KYJIa KeJIe )J(aTKaH633M?
ATbl~HbIH 6alllblH 6ypa Tblp, TepeM!' Atlfimn ba§m bura tlr, torom!'
A)J(bI6ai1 aHTI'bl 6y KenTH.
ACblJI TeHTeK aKblpaT:
)K°POJ1OPAYHaT aTblHaH qaKblpaT:
1485 '3 MypaT-aJIbIM, MypaT-6eK, qOPOM! 'F. Murat-allm, Murat-bek, ~orom!
MblHAaH qanKaH KyaT-6eK, qOpoM!
MANAS DESTANI
Taz-maymat keletManastap!
Car-mazargakelgende,
canm ~afil bir korot
kele catlr Ak-kula.
Kan Coloydun A~-buudan
astIna kele catIr.
Oral ketken at eken,
kar1:aYlfikltartlptIr,
kalc:afidapkele catIr.
Ak-kulamn ciigiirgonii bilinbeyt,
tuyagl cerge ilinbeyt!
Car-mazargakelgende,
~oroloru ~ogultup,
asIl Manas mInI aytat:
'Banfi birdey koy-ya§ka,
banfi birdey sap-ka§ka,
Kafigaylap kelet bir atIfi,
Altaylap k6let bir atIfi,
Orustap kelet bir atIfi,
Oyrottop kelet bir atIfi,
KIrglstap k6let bir atIfi,
KInmdap kelet bir atIfi-
Ala§tagan uraan cok,
Manastagansiiron cok!
Ak-kula saa kIlbasam,
kerjl~ek ba§lfi kespesem,
kefi soonfidl oybosom,
col tistiino soybosom,
bOrn-minen kuskunga
boodo toyup kIlbasam!'
At ba§mdayciirogii
attay tiiylop batpadl,
kokiirokko catpadl.
Ballk-Balak§aneline
~Iglp kelgen Aclbay-
catkan koydu turguspas,
kofiur cigit turbaybl?
Curttan alkl§ kop algan
bek-sat cigit turbaybl,
toroliigii a§mgan?
At kobilktop turuptur.
ago koydu Aclbay:
'F. aIda, torom, ay carkln,
e tooba, torom, kiln carkln,
Almambet ~orofinun
kIygll-kI~kll a~uun!-
Kulasl-minen ti~ ~lktl!
Ak-kula kele catkan beem?
Aclbay ayttl bu kepti.
AslI tentek aklrat:
Corolordun at atlnan ~aklrat:
Mlnday ~apkan Kuat-bek, ~orom!
Taz-maymat Manas diye geldi!
Car-mazar'ml ge~mi§de
yan toza batml§ da
geliyor idi Ak-kula.
Ran Coloy'un A~-buudan'l
arkasmdangeliyordu.
ilerleyen bir attIr bu,
kIzgm saldmp geldi,
oynaYlp sl~nyordu.
Ak-kula'mn yiiriidiigii goriinmiiyor,
ayaklan yere degmiyor!
Car-mazar'agelince
yigitlerini toplaYlp,
asil Manas §unudedi:
"Repiniz birbirinze denk erlersiniz,
kuvvette hep birsiniz siz,
Kangay tUrti bir at geliyor,
Altay tUrn bir at geliyor,
Rus tUrn bir at geliyor,
Oyrot tUrn bir at geliyor,
KIrglz tUrn bir at geliyor, .
Kmm tUrn bir at geliyor,
Ala§ nidaslm hayklran yak,
Manas diye baglran halkm yak!
Ak-kula sana gostermezsem,
dik ba§ml ezmezsem,
kocaman sagnm de§mezsem,
yol iistiinde seni kesmezsem,
kurtlar ile kuzgunlara
seni yiyecek etmezsem!"
At ba§1kadar yiiregi,
bir at gibi §aha kalktl,
gogsiinde rahat durmadl.
Ballk-Balak§an iline
~Iklp gitmi§ti Acl-bay.
Yatan koyunu yerinden kaldlrmayan,
munis bir yigit degil mi o?
Yurttan ~ok alkl§ toplayan
asil yigit degil mi o?
Efendiligi anlatmakla bitmez!
AtI koptikler sa~lyor,
Acl-bay ana dedi ki:
"Ey Allahlm, ay 1§lglbeyim,
tovbeler olsun, gilne§ 1§lgl beyim,
Almambet yigidin,
ofkesi oyle co§tu ki!
Kulasl ile ti~ kere ~Iktl!
Ak-kula geliyor beyim,
atlmn ba§lnl ~evir beyim!"
Acl-bay bunlarl demi§ti.
Dik kafall asil de §oyle baglrdl,
yigitleri adlyla ~aglrdl:
"Ey Murat-allllJ. Murat-bek,yigitlerim,
hemen ko§an KU:'lt-bek yigidim,
 BOK-MURUN 139

3)!CeM~eHTyyraH )!CeHUM,
tlOpOM, Ecemdentuugan cenim, ~orom, ecemden dogan yegenim, yigidim,
3nuM, CeUUT,3KUyyn, tlOpOM! Elim, Seyit, eki uul, ~orom! Elim, Seyit, iki ogul, yigitlerim,
Ka3aKTap~bIHKapraHAaU,tJOpOM! Kazaktardm Karganday,~orom! Kazaklarm Karganday'l, yigidim,
1490 Mblp3a, )!CawyynYM, tJOpOM! MIrza, ca§ uulum, ~orom! Mirza, gen~ oglum, yigidim,
EepYHYHyyny EepYtJYM,tJOpOM! Boriiniln uulu Borii~ilm, ~orom! Ak-kula atlm aksaymca,
Ax-KynaM aKcanKeTKeHAe, Ak-kulam aksap ketkende, altlnll demir nal takan,
anTblHTaKa,)!CecMblKTbl, altln taka, ces mlktl, baklr ~ivi iIe mlhlayan,
6eK TaKanan6epYtJYM bek takalap berii~ilm Borii'niln oglu Borii~il,
1495 Ax-6anTa yyny EonoryM, tJOpOM! Ak-balta uulu Bolotum, ~orom! Ak-balta oglu Bolotum, yigidim,
Ko~rypoony-6a~blH Konguroolu-baydm Konguroolu-bay'm oglu
Kow-a6blw, tlOpOM! Ko§-abl§,~orom! Ko§-abl§, yigidim,
TenretJY KapaTenerYM, tJOpOM! Tolgi:><;ilkara Tologilm, ~orom! Ey, falci kara Tolok, yigidim,
)l(opotJy Kapa-6~blwaM, tlOpOM! Co~u Kara-badl§arn,~orom! ger~egi bildiren Kara-badl§a, yigidim,
TYHAeTYnKYHYH UCUH Tilndo tiilk,ilntin isin gece tilki izini
)!Coron6ac,tlOpOM, cogolbas, ~orom, kaybetmeyen yigidim,
1500 TypcYH-TaUnaK,WYYTYM,tJOpOM! Tilrsiln-taylak, §uutum,~orom! Ttirsiln-taylak ~uutum, yigidim,
TYTen rypraH MblnTblKKa,tlOpOM, Ttitop turgan mlltlkka, ~orom, doldurulmu§ tilfek iIe, yigidim,
TYpCKatJblpblnYPYWKaH,tJOpoM, ttirs ka~mp uru§kan, ~orom, cenkte dti§mam ka~lran yigidim,
Kapa~bmaKapcaKTbIH UCUH karanlda karsaktln isin karanllkta bozklr tilkisinin
~bln6ac canllbas izini §a§madanbulan
Ka6b1naH-TaUnaK, aH )!CapKblH,
tJOpOM! Kabllan-taylak, ay carkIn, ~orom! Kabllan-taylak, ay 1§lgl yigidim,
1505 AH-MuHeHKYHYM3, tlOpOM, Ay-minen ktintim e, ~orom, ay iIe gtine§in, yigidim,
OpTocYHaH 6YTKeHYM,tlOpOM, ortosunan btitkontim, ~orom, ortasmdan dogan, yigidim,
KYHTy6YH~eTaUraHblM,tJOpOM, kiln ttibtindo taygamm, ~orom, seher vakt(bek~i kopegim, yigidim,
OpTocYHaH 6YTKeHYM,tlOpOM, ortosunan btitkonilm, ~orom, ortasmdan dogan, ey yigidim,
KypcaKKa6ycce 6up 6YTKeH,tlOpOM, kursakka btisso bir biltkon, ~orom,ana rahmine tek ba§ma dil§en yigidim,
151 0 KYH~aKKa)!Cacca6up )!CaTKaH, tlOpOM, kundakka cassabir catkan, ~orom, kundakta tek ba§ma yatan yigidim,
KeCKecaUraHKeK CblpraK, tJOpOM! kosko saygan Kok Slrgak, ~orom! gozalici Kok Slrgak yigidi~,
"Kanblp~blH KaHbI60nrYHtJa", tJOpOM, "Kaplrdm kam bolgun~a", ~orom, kafire ban olmaktansa
"EycYPMaHKyny "Busurman kulu mtisltiman kulu olaYlm
60noM!" ~en, tlOpOM, bolom!" dep, ~orom, diyen, yigidim,
aK Te~KU6ynYH tJatlKaHblM,tJOpOM, ak tenki bulun ~a~kamm, ~orom, btittin gtimti§tinti sa~an yigidim,
1515 AnTaHnaraHKanMaKTaH, Altaylagan Kalmaktan, Altayca konu§an Kalmuklann
3P enTYPyn KatlKaHblM,tlOpOM, er oltilriip ka~kamm, ~orom, erlerini oldilriip bize ka~an, yigidim,
Cap'ana MUHreHAnMaM6eT,tJOpOM! Sar'ala mingen Almambet, ~orom! San-ala'ya binen Almambet yigidim!
AK-KynaHbITOKTOTKYH, tJOpOM! Ak-kulam toktotkun, ~orom! Ak-kula'YI hazlrlaYln, yigitlerim,
OH 3KU KblCTblHKonYHa,tJOpOM, On eki klstln koluna, ~orom, on iki klzm elleriyle, yigitlerim,
1520 )!cYMypynantJan~blpraH,tlOpOM, cumurulap ~aldugan, ~orom, egirip ordtigil, yigitlerim,
)!cJ16eKTeHKbinraH HOKTOM 6ap- cibekten kllgan noktom bar- ipekli bir yular var, yigitlerim,
tJetJneH(?) rypyn KaTbl~ap,tJ°POM!' ~e~pey(?) turup katlnar, ~orom!' bunu ana baglaym, yigitlerim!"
3M~J1KblpK tJOpoYHYHYKKaH~a, Emdi kirk ~oro iintin ukkanda, Kuk yigit bu sozii duyunca,
AK-Kynara KaMananKemecnu? Ak-kulaga kamalap ketpespi? Ak-kula'mn ~evresini sarmazlar ml?
1525 MaHaCTblHYHYHYKKaHCO~, Manastln tiniin ukkan son, Manas'ln sesini almca
6aTbiparnaTyrnnecny? batlra§a tti§pOspti? hep erce yola dii§tiller,
8KYM-60noT, T(3pe-6eK, Oktim-bolot, Toro-bek, Oktim-bolot'la Toro-bek,
"AtJ-6yy~aH!" YHYHcanblnTblp, "A~-buudan!" iiniln sallptu, A~-buudan'abagudllar.
KalTbi cypen KanblnTblp- kattl silrop kallptlr- Onu iIeri saldllar.
~530 6aWblHtlaHKancanblnTblp. ba§m ~aykap sallptu. At ofke ile ba§savurdu.
Ax-KynaHbI Kapaca~, Ak-kulam karasafi, Ak-kula ala bakarsan
aCblnTeHTeK3p MaHac asll tentek Er Manas ate§li can bu asil Er Mana.\",
AK-KynaHbIcypenTYP, Ak-kulam silroptilr, Ak-kula'YI stirmekte hep.
AtJ-6yy~aHeTKepyn A~-buudanotkoriip A~-buudan'l ge~ti derken
In. 1535 KaHpaTapTblnrypynTYp. kayra tartlp turuptur. onu arkada buaktl.
Opyc-Ta 60nco, KaH3~U, Orus-ta balsa, kan edi, Rus da olsa han idi 0,
140
6Hp TanaH 3JIAHH6aIII 3AH.
'A'I-6YYAaHAbi xonro XaKIIIbl
KblnanblK!
)Konro XaKIIIbI KbmraH COI\,
1540 AK-KynaHblH Ke-ryHeH
aHm canbm KerenHK!'
KeH-KaIIIKaCblH 'Iorymyn,
QOI\ )l<:onoH-KaH aHlTbl AeHT.
EaTblp Mmac Kapacal\,
1545rypa KMAbl A'I-6YYAaH!
)Kap KYAaHra xanblHbln,
)KacaraHra cHHHbm,
A'I-6YYAaHAbI TaplT'3ne.
)l<:blrbmapra xep TannaH
1550TOO KynaraH 3MeAel:i
xepAH Kaan xoryJIAY!
'8IIITYK-MHHeH XbIKTbl!' Aen,
8KYM-6onoT, Tepe-6eK,
MmaCTblH 'IOpocYH KenHn 'Iarrr'3ne,
1555 Kbl3blK YPYIII 6oJIAY Ae~T.
3MAH aHAbI Kapacal\,
KYHY-TYHY OHTepT KYH
HaH3a-MHHeHCaHbllIIbm,
xapKaCbI KeKKe 'IblrbllIIbln,
1560 6anTa-MHHeH 'Ia6bllIIbm,
6MAarblHaH aHpbllIIbln,
Kblnbl'l-MHHeH 'Ia6bllIIbm,
xaHbl KonAO anbllIIbln...
Kbl3blK YPYIII 6onroH COI\,
1565 KanblPAblH KaHbl QOI\ )Konol:i,
Kal\KaHAaH Ka6ap XeTKeH COI\,
arap anTblH, aK KYMYlII,
)KonoK Tanan anraH COI\,
AnTaHnaraH Ken Kanblp
1570 HaMblC Kbmbm KeTKeH COI\,
OH 6eIII 'IOpO 6aIII 6onyn,
AnMaM6eT TYPAYI\ YPYIIITa,
xeneKTH xepAeH TYPYlIIyn,
TyneKTY Ha~3a cYPYlIIyn,
1575 6aIIIbl-KocYH 6apanan,
6YTKeH 60lOH xapanan,
KOKOOOpblHAaHKapa KaH
KoHHYHa xaMaH TOnYlIIyn,
KanblPAblH HIIIH OI\OlIIyn
1580 aK Kal\rbl Hep CblPAblraIII
KaIIIblH xapa 'IanTblpbm,
KaH xeTKYPAY AnMaM6eT ...
KbiTaKnapAblH Kol\yp-6aK
eIIITYY, KeKTYY Kyn 3KeH.
1585 Cap'anaHbl xyprycneH
Cap'ana MHHreH AnMaM6eT
AKrblp-xanbi 6oc TeMY
Cap'anaHbl xyprycnel:i,
xaH 6aIIIbi TonrOH OK 6onAY,
MANAS DESTANI
bir talay eldin b~ edi.
,Ac;-buudandlcolgo
C~I kIlallk!
Colgo cak§1kllgan sofi,
Ak-kulamn kotilnon
anan sahp ketelik!'
Koy-ka§kasm c;ogultup,
C;ofi Coloy-kan ayttl deyt.
Baur Manas karasafi,
turn kaldl Ac;-buudan!
Car Kudayga cahmp,
Casagangasiymp,
AC;-buudandltartt' ele.
CIgllarga cer tappay
too kulagan emedey
cerdi kaapcoguldu!
'O§tilk-minen clku!' dep,
Okiim-bolot, Toro-bek,
Manasun c;orosunkelip c;apt'ele,
kIzlk uru§ boldu deyt.
Emdi aydl karasafi,
kiinii-tilnii on tort kiln
nayza-minen saYI§lp,
carkasl kokko C;lgl§lp,
balta-minen c;abl§lp,
baldagman ayn§lp,
klhc;-minen c;abl§lp,
cam koldo ah§lp...
kIzlk uru§ bolgon sofi,
Kaplrdm kam C;ofi Coloy,
Kafikaydan kabar cetken sofi,
agar alun, ak kiimii§,
Coloy talap algan sofi,
Altaylagan kop Kaplr
namlS klhp ketken sofi,
on be§ c;oro ba§ bolup,
Almambet turdufi uru§ta,
celekti cerden tilrii§iip,
tilpektil nayza siirii§iip,
ba§l-kosiin baralap,
biitkon boyun caralap,
koy boonnday kara kan
koynuna caman tolu§up,
Kaplrdm i§i ofio§up
ak kafigl ier slrdlga§
ka§m cara c;apUnp,
kan cotkiirdii Almambet...
Kttaylardm Kofiur-bay
o§tilii, koktilii kul eken.
Sar' alam ciirgiispOy
Sar'ala mingen Almambet
Ayglr-cah bas tofidii
Sar'alam ciirgiispOy,
can ba§1taIga" ok boldu,
bir stirii insamn ba§l idi.
A~-buudan'l yola
C;lkarallm!
Gnu yola ~lkarallm,
Ak-kula'mn arkasmdan
biz onu yola salallm!"
Erlerini toplayarak,
ulu Coloy Ran boy Ie demi§ti.
Bahadlr Manas bir baksana,
dUrakladlAc;-buudan!
Mevlam Rtida'ya yalvanp
Yaratan'a slgmlp,
A~-buudan'l~ektiler!
Yuvarlanacak yer bulamayan
dagdan yuvarlanan kocakarl gibi
yeri tutup Ylglldl!
Fenallk yaplldl diye
Oktim-bolot, Toro-bek
Manas'in yigitlerine saldlrdllar,
klzgm vuru§ma ba§ladl.
Artlk aym gtinlerini sayarsan
gece gtindtiz tam on dart gtin
mlzraklarla ~arpl§tllar ,
parlltlSI goklere vurdu her.
Baltalarla vuru§tular,
baltalarla kopanp,
k111~larla yardllar.
Oklanm ellerine allp
klzgm vuru§malar oldu.
Kafir ham ~on Coloy'a
Kankay'dan habergelince
san altm, beyaz gtimti§ti
Coloy gelip yagma etti.
Altayca baglran kafirler
bir ~ok fenallk edince
on be§ yigidin ba§ma ge~ip
Almambet cenge kan§tl,
tugu yerden kaldlrdl 0,
piiskillIti mlzraglnl kaldlrdl,
ba§goz yara here,
btittin govde yaralanml§,
koyun cigeri gibi kara kan
gogstinti doldurmu§tu her.
Kafirin i§i iyi gitti.
maden ~ivili alaca eyerin
kaYl§1iki par~a oldu,
klZIl kan kustu Almambet...
~inlilerin Konur-baY'1
pek kinci bir ~apkln idi.
San-ala'Yl oradan ytiriitmedi,
San-ala'ya binen Almambet
Aygu-call'mn boz tepesine
San-ala'YIytiriitemedi.
kal~aslher oklar doldu,

1590 Ka6blJIaHTepe )l(OK6oJIAY!
3KH )l(arblH MapaHblO,
AnMaM6eTTerepeKTe KapaHbln-
OIlIY TeHTeKKeJI'aTaT!
83YHeHe3Y o~ypaitT,
1595 AK-KYJIaHbI apbl-6epH)l(eTeJIen!
Capbl e3eK qanbIn KeTnecHH!
TYSlrbIHaKaHTyllIyn,
6ap TaMaHooJIynKan6acbIH!
AnMaM6eT rypyn MblHbIaitTaT:
1600 'Keit-raIlIKaHbIH KOOYKeJIeT,
Ke6y )l(OK,TepeM,
Can-KamKaHblH)l(apblMKeJIeT,
)l(apblMbI )l(OK,TepeM,
)l(bIJIKbIJIYY )l(epre rySlKqbI, TepeM,
3JIAYY)l(epAe KereH )l(aT, TepeM,
Kblcryy )l(epAeoitHOmqy, TepeM,
1605 aK Ka~rbI Hep cblpAblram, TepeM,
KambIH)l(apa qanTbIpbln, TepeM,
KaH)l(eTKYPAYAnMaM6eT,TepeM!
AnTbI apaaH KanblPAaH,TepeM,
apacblHaTamTaAbI~,TepeM.
161 0 KaHAait mYMAYK
6amTaAbI~,TepeM?'
AHAa aitTTbI~3p MaHac:
, AHAait 6oJIco, ait )l(apKbIH,qOPOM,
e3Y )l(aKmbl, KYH)l(apKbIH,qOPOM,
Ko~rypooJIy-6aiiAblH
Kom-a6aM, qOPOM,
1615 Kom aT-MHHeHyitre 6ap, qOPOM!
Capbl-e3eHqyitAY
KblAblpbln, qOPOM,
6Mp qe~epAY ama Kep, qOPOM,
Ke~ TanaCTblH6o1OHAa, qOPOM,
AJITbI-6aitAblHapanAa,qOPOM,
1620 aTaKeM)KaKblO-6aitAbIH
3JIM6oJIyqy, qOPOM,
TeKep YCTa6oJIyqy,
6epAMM3JIe6em ait )l(YCY6oJIroJIY,
AK-an6apc CblHblnKanranbl.
KbIJIAbI6'3KeHKbiJIblIIITbl,
1625coKry6'3KeH COOTTbl?
KblJI6aca 3MAMKblJIblIIITbl,
COKnoco3MAMCOOTTbl,
TeKep YCTaHbl 6MpeJITypyn CaJIbl~ap!
)KaTblK TMJIAYY A)I(bl6ait, qOPOM,
1630 MblHAaHapbl ceH 6apca~, qOPOM,
Haprbl aTaCblKaM6ap-KaH,
e3Y aTaCblAitAap-KaH,
AiiAap yYJIYKeKqere
KeK-ana aTblH6epcMHAe!
1635 KeK-ana aTblH6epfiece,
KeK-anacbI KOCKe)l(eTKMHqe,
KeKqeAeH 6allIKa )l(OOM~OK!
BOK-MURUN
kabIian taro cok boldu!
Eki cagm maramp,
Almambet togorokto karamp-
O§u tentekkel'atat!
Oziinon ozii onurayt,
Ak-kulam an-heri cetelep!
San ozok yallp ketpesin!
Tuyagma kan tii§iip,
bar taman bolup kalbasm!
Almambet turup film aytat:
'Koy-ga§kamn kobii kelet,
kobii cok, taTom,
Sap-ka§kamncarlm kelet,
carlml cok, taTom,
cIikIiuu cerge tuyakyl, taTom,
eldilii cerde kogon cat, taTom,
kIstuu cerde oyno§yu, taTom,
ak kangl ier slrdlga§, taTom,
ka§m cara yaptInp, taTom,
kan cotkiirdii Almamhet, torom!
AltI araan Kaplrdan, taTom,
arasmaffi§tadln, torom.
Kanday §umduk
ba§tadln,torom?'
Anda ayttIn Er Manas:
' Anday balsa, ay CaTkIn,yorom,
ozil cak§l, kiln caTkIn,yorom,
Konguroolu-baydm
Ko§-abam, yorom,
ko§ at-mineDilygo bar, yorom!
Sarl-ozon <;iiydil
kldmp, yorom,
biT <;onordil a§a kor, yorom,
ken TalastIn borunda, yorom,
AltI-baydm aralda, yorom,
atakemCaklp-baydm
eli boluyu, yorom,
tokor usta boluyu,
herdim ele he§ ay cilsil bolgolu,
Ak-albars smlp kalgall.
KIidlb'eken klll§tl,
soktub'eken SOOttl?
KIibasa emdi klil§tl,
sokposo emdi soottI,
tokor ustam biT oltiiriip sallnar!
Catlk tildilil Aclbay, ~orom,
mmdan an seD barsan,yorom,
nargl atasl Kambar-kan,
ozil atasl Aydar-kan,
Aydar uulu Kokyogo
Kok-ala atIn bersinde!
Kok-ala ann herbese,
Kok-alasl kosko cetkin~e,
Kok~6don ba§kacoom cok!
~i!
I,'!,
\11
"i
;
141
kaplan efendi yok oldu!
tki yana lillgmca bakarak
Almambet etrafl taradl:
Ay bak, ate~li can geliyor!
kendi kendine konu~up
Ak-kula'YI saga,sola liekiyor!
Cerahat toplamasm,
tlrnaklanna kan oturmasm,
biisbiitiin basta olmasm!
Almambet dedi ki:
"Erlerin kimi geldi, kimi
gelmedi, efendim,
giiliIiilerin bir klsml geldi,
yansl yok, efendim,
at olan Jerde nal izi olur, efendim,
balk olan Jerde hlrslz bulunur, efendim,
kIz olan Jerde a§lk bulunur, efendim,
maden liivili, alaca eyerin, efendim,
bak kaYI~1yarlldl, efendim,
kan kustu Almambet, efendim,
altl kafir siiriisiine, efendim,
beni saldm, efendim,
nasll boyle fena bir i~
ettin, efendim!"
0 zaman Er Manas dedi ki:
"Va oyle mi, ay 1~lgl yigidim,
ozii giizel giin 1~lgl yigidim,
Konguroolu-bay'm oglu,
Ko~-abam, yigidim,
iki atla evine gidiyor, yigidim,
sari yatakll <;u boyunca
atml stir, yigidim,
<;onor daglnl a~lver, yigidim,
geni~ Talas boyunda, yigidim,
Altl-bay'in kabilesinde, yigidim,
babam Caklp'in
yurdunda, yigidim,
bir Tokor usta var,
i~te be~ ay evvel ona,
klrllan ~u kilici vermi~tim,
klllclmi tamir etti,
zlrhlml da 0 yapml~tl.
Kilici yine yapmaz ise,
zlrhl ~imdi yapmaz ise,
Tokor usta'YIoldiiriin!
Tatll dilli Acl-bay, yigidim,
benden once sen git, yigidim,
arka atasl Kambar Han,
kendi babaslAydar Han,
Aydar'in oglu Koklio'ye
Kok-ala atml versin, de!
Kok-ala atlnl vermezse
Kok-ala'YI gormezsen,
Koklio'den ba§ka dii~manlm yok!
142
Ke~ AJIJKaH}1q}1HAe,
eCT'aw3KeH)KaMrblpqbl,
1640 )KaMrblpqblra JKeT}1!IatiT,
anTblHKeCTYYMepA}1weH,
MepA}1WeHA}1 6epC}1H Ae!
MepA}1WeHA}1 6ep6ece,
)KaMrblpQblAaH6awKa JKOOM JKOK!
1645 CYT-60noTTY6epC}1H Ae!
Kap'yCTa Kblnbln 6eK COKKOH,
CYT-6onOTe3YJKaKW'3ne.
AMaH apbI ceH6apca~,
3n QeT}1HAe Kowow 6ap,
1650 JKYpTKapblcbI K}1W'3ne,
aMaH 6aTaanbln KawT!
AHAaHapbIceH 6apca~,
A6blnati, )Ka~rblp, KaH-KOJKO~
aHAaH6aTaanbln KawT!'
1655 AJKbl6awJKYPY!IKeTT}1AewT,
Ko~rypoony yyny Kow-a6bIIlI
KOWaT-M}1HeH QanTbIAewT,
capbI-e3eHQytiAY KbIAblpbln,
6}1pQe~epAY aWTbIAewT,
1660 Ke~ TanaCTbIH6oIOMa,
Ke~ Kon-aTa oIOHAa,
)KaKbm-6ati 3n}16ap 3KeH,
AJITbl-6awAblH apaaHAa.
TeKep ycTa 6apAbl AeWT,
1665 amaH 3KeHYCTara.
ToKep YCTaMblHblaWTaT:
'KbinAblM 3ne KblnblllITbl, QOPO,
COKTYM 3ne COOTTbl,QOpo!
MeH TeHTeKKe6apawH,QOPO,
1670 MaHacKaJKOO!IawTawH, Qopo!
KblnblllITblH JKaWblHawTKaHCO~,QOPO,KIh~tJn caym aytkan son, ~oro,
Kapa 633 M}1H}1!IKawTatiH,Qopo,
KaHbIKewreaWTaWH, QOPO"
TOKOpYCTaMblHbIawTbm,
1675 aTKaM}1H}1!I6acTblpAbI,
MaHaCTblKOCTew 6aCTblpAbl.
MaHaCKaJKeTeKenreHCO~,
MaHaCKacanaM6epreH CO~,
MaHac awTTbIYCTara:
1680 'KbinAbl~6'3ne KblnblllITbl, AapKaH? 'KIldlnb'ele kIll~tl, darkan?
coKTY~6'3neCOOTTbl, AapKaH?'
TOKOpycTa JKOO!IawTTbl:
'KblnAblM 3ne KblnblllITbl, TeHTeK, 'KIldlm ele klh~tJ, tentek,
COKTYM 3ne COOTTbl,TeHTeK!
1685 KblnblwTblH JKaWblH awTatiH,TeHTeK! KIII~tJncaym aytayn, tentek!
KblnYYHaQblAa6aw,TeHTeK,
JKaMaHJKaHblMKblwHanAbl, TeHTeK; camancarum klynaldl, tentek;
orecYHOQblAa6aw,TeHTeK,
3ny orOM JKOlonAY, TeHTeK;
1690 corYYHa QblAa6aw,TeHTeK,
COM6anKanap JKOIOnAY, TeHTeK;
MANAS DESTANI
Ken Alcan i~inde,
6st'ay eken Camglr~I,
Camglr~lga cetip ayt,
altm k6sttiti Merdiyen,
Merdiyendi bersinde!
Merdiyendi berbese,
Carnglr~ldan ba§kacoom cok!
Stit-bolottu bersin de!
Kar'usta klllp bek sokkon,
Stit-bolot 6zti cak~'ele.
Andan arI sen barsan,
el ~etinde Ko~oy bar,
curt karlSI ki~' ele,
andanbarn ahp kayt!
Andan an sen barsan,
AbIlay, Cafiglr, Kan-kocon
andanbarn aIlp kayt!'
Aclbay ctiriip ketti deyt,
Konguroolu uulu Ko~-abI~
ko~ at-minen ~aptI deyt,
sarl-6z6n ~tiydti kIdmp,
biT ~6n6rdti a~tI deyt,
ken TalastJn boyunda,
ken Kol-ata oyunda,
Caklp-bay eli bar eken,
AltI-baydm araanda.
T6k6r usta bardI deyt,
aytkan eken ustaga.
T6k6r usta mInI aytat:
'KIldlm ele klh~tJ, ~oro,
soktum ele soottJ,~oro!
Men tentekke barayn, ~oro,
Manaska coop aytayn,~oro!
kara bee minip kaytayn, ~oro,
Kamkeyge aytayn, ~oro!'
T6k6r usta mInI aytJp,
atka minip bastJrdl,
Manastl k6st6y bastJrdl.
Manaska cete kelgen son,
Manaska salam bergen son,
Manas ayttJ ustaga:
soktunb'ele soottJ,darkan?'
T6k6r usta coop ayttJ:
soktum ele soottJ,tentek!
KIluuna ~Idabay, tentek,
6gostino ~Idabay, tentek,
elti 6g6m coyuldu, tentek;
soguuna ~Idabay, tentek,
som balkalar coyuldu, tentek;
Geni§ Alcan memleketinde
Er Camglr¥1 Ya§amakta
Camglr¥I'ya git de ki:
onda altln gozlii Merdiyen Var
Merdiyen'i versin, de
Merdiyen'i vermezse,
Sill ~eligi de versin de! .
Gnu kar iistiine i§ledi, 'Ji:\
bu slit ~elik pek giizeldir. 'tl
~
Oradan oteye gidersen, i:
bu yurtta Er Ko§oy ya§ar,
;j
:
halkm en ya§llsldlr 0,
git onun duasml al!
Oradan ileri vanrsan,
Abllay, Canglr, Kan-koco'dan
sendua al gel!"
Acl-bay yiiriiyiip gitti,
Konguroolu oglu Ko§-abl§
iki atla ko§tu gitti,
san yatakll <;u boyunca gitti,
<;onor daglm da a§tl,
geni§ Talas'ln boyunda,
geni§ Kol-ata vadisinde,
Cakip-baY'ln halki ya§ar,
Altl-bay a§iretinde.
Oradaki Tokor Usta'ya var,
ona hamn soziinii de.
0 zaman Tokor usta dedi ki:
"Ben klllCI yaptlm, ey yigit,
hen zlrhl da yaptlm, ey yigit,
hen §Uate§li cana gideyim, ey yigit,
Manas'a cevap vereyim, ey yigit!
Klllcl methedeyim, ey yigit,
kara klsraga binip doneyim, ey yigit,
Kamkey'e haber vereyim, ey yigit."
Tokor usta boyle deyip
ata bindi
Manas'a yollandl.
Manas'ln JanIna vannca,
Manas'a selam verdi.
Manas, ustaya dedi ki:
"KlllCI yaptm ml, sanatkar?
Zlrhl da yaptm ml, sanatkar?"
Tokor usta cevap verdi:
"KIIICI yaptlm, ate§li can,
zlrhl da yaptlm, ate§li can!
KlilCI methedeyim, ate§li can!
Bu i§e dayanamaYlp,ate§li can,
camm ~ok yandl, ate§li can,
egeye dayanamadl, ate§li can,
elli egem koreldi, ate§li can,
dogmeye dayanamadl,ate§li can,
som baltalanm klnldl, ate§li can,

6acYYHaqMa6aH, TeHTeK,
6aJlAapblM6apbl )KaAaAbl,TeHTeK!
"MH3H capblOOJlCYH!" Aen,
1695 MH3HHyyra cyrapAblM,TeHTeK!
83YMY Kapan WHJlTe6e, TeHTeK:
KaTYYYPYWKacaJIbl~ap,TeHTeK!'
KaHTa )KYPAY3p MaHac,
KblpKqoporo KeMH AeHT.
1700 Ka6blJlaHTYYraH3p MaHac
KblpKqoporo aHTTblAeitT:
'CaitblHAblK-CaprbIJl
MHHeJlH,qOPOM! 'Saymdlk-sargli mineli, ~orom!
3pHKce-KYJlaH aTaJlbl,qOpoM,
3pHKnece-MeHpereaTaJlbl,qOPOM!
1705 Yq-KapOOJlra6apaJIbl,qOPOM,
AitAap-KaHyYJlY
KeKqeAeH, qOPOM,
KeK-aJl'aT cypan 6epreH
)KOK,qOPOM,
MaJlraKapoo "llIblK Tblp!" KYJl,qOPOM,
KeKqeAeH 6awKa )KOOM
)KOK,qOPOM!
171 0 3pTe~-MHHeHTypy~ap, qOPOM!
Cap'aJlara MHHeKep,qOPOM!
Yq-KapOOJleTyn 6ap, qOPOM!
KaJlAblparblHCaJIblHraH,qOPOM,
KaJlAaHMaJlblHKepyn KeJl,qOPOM!
1715 CaJl6blparblHCaJIblHraH, qOPOM,
)J(aH3a~MaJlblHKepyn Ken, qOPOM!
)J(a~blc aTTblH)KOnYHAa, qOPOM,
)J(a-MepKeHHH)KerHHAe,qOPOM,
Kb13bln-KeKeH)KaHbl6ap, qOPOM,
1720 KanblPAblHKaHblqo~ )J(onoH
)KblnKblCblHOTTOp)KaTaTAeHT,
)KblnKblHblqanbln aJlbl~ap!
)J(blnKbl OTTOpon 60nco,
)KblnKbl6aCblnaJlaJIbl!
1725 KepYH6eH KypMeHKHHenH!
Tony TOHonaJlaJIbl!
Ta~ TY~KYHynaTKaHCO~,
Tapa3a)KblnAblC6aTKaHCO~,
)KblnAblCKaOMon qblKKaHCO~,
1730 Cap'anaHbl MHHAHAeHT,
Cap'aJla MHHHnAJlMaM6eT,
qaJIrblHra )Kypyn KenAHAeHT.
)Ka~rbICaTTblH)KOnYHAa,
)J(a-MepKeHHH)KerHHAe
1735 KanblPAblHKaHblqo~ )J(onoH
)KblJlKblCblOTTonKenHnTHp.
TerepeKTe KacTblpbln
)Kep apblTbln 6aCTblpbln,
)Kep apblTblnanraH CO~.
1740 KaHTaCaJlAblTepere,
Tepere KenHn aHTTblAeHT:
')J(aHrblc aTTblH)KOnYHAa,
BOK-MURUN
basuuna~idabay, tentek,
baldanm barl cadadl,tentek!
"Mizi Saribolsun!" dep,
mizin uuga sugardlm, tentek!
Oziiiidii karap §iltebe, tentek:
katuu uru§ka sailiiar, tentek!'
Kayta ciirdii Er Manas,
kIrk ~orogo keldi deyt.
, ~
Kabllan tuugan Er Manas
kIrk ~orogo aytll deyt:
erikse-kulan atail, ~orom,
erikpese-moyrogo atall, ~orom!
O~-karoolga barail, ~orom,
Aydar-kan uulu
Kok~odon, ~orom,
Ktik-al'at surap bergen
cok, ~orom,
malga karoo "~Ik tlr!" kul, ~orom, davar ~obarn 0 koleden, yigitlerim,
Kok~Odonb3§kacoom
cok, ~orom!
Erteii-minen turuiiar, ~orom!
Sar'alaga mine kor, ~orom!
O~-karool otiip bar, ~orom!
Kaldlragm sailngan, ~orom,
Kalday mailn koriip kel, ~orom!
Salblragm salmgan, ~orom,
Cayzaii mailn koriip kel, ~orom!
Caiils attln colunda, ~orom,
Ca-Merkenin ceginde, ~orom,
Klzli-ktikon caYI bar, ~orom,
Kaplrdm karn <;oii Coloy
cliklsm ottor catat deyt,
cl1klnJ ~ailp ailiiar!
Cl1kl ottor 01 bolso,
cllkl baslp alail!
Ktiriinboy kiirmon kiyeli!
Topu tonop alai!!
Taii tiiiikiiyiip atkan son,
taraza clldlS batkan son,
cl1dlska oiidop ~Ikkan son,
Sar'alam mindi deyt,
Sar'ala minip Almambet,
~algmga ciiriip keldi deyt,
caiigls attln colunda,
Ca-Merkeninceginde
Kaplrdm kam <;oii Color
cllklsl ottop keliptir,
togtirokto kastlrlp
cer arltlp bastlnp,
cer antlp algan soii,
kayta saidI torogo,
torogo kelip ayttl deyt:
'Cangls attln colunda~
143
basmagadayanamadl, ate§li can,
koriigiim patladl, ate§li can, I
klilcm agzl sarI olsun diye,
keskin yerine agu siirdiim, ate§li can,
kendine dogru sallama, ate§li can,
sert dogii§te kullan, ate§li can!"
0 zaman Er Manas evine ko§tu,
kIrk yigidine kavu§tu.
Kaplan dogan Er Manas.
kIrk yigidine dedi ki:
"<;abuk olun atlara binelim, yigitlerim,
isterseniz kulan vurailm, yigitlerim,
istemezsenizhedefe atallm, yigitlerim!
O~-karool'a varallm, yigitlerim,
Aydar Han'm oglu
Kok~ti'den, yigitlerim,
Kok-ala atl istedik, veren
yok, yigitlerim,
Kok~o'den b3§kadii§marnm
yok, yigitlerim!
Sabahleyin erken kalkln, yigitlerim!
Sen Sarl-ala'ya bin, yigidim!
O~-karool'a kadar git, yigidim!
Ok ~antaslrn sallandlran, yigidim,
Kalday'm mailrn gor de gel. yigidim!
Ok ~antaslrn sallandlran yigidim.
Cayzan'm malml gor de gel yigidim!
Yalrnz atlrnn yolunda, yigidim,
Ca-Merke'nin yarnnda, yigidim.
Klzli-kokon denen yer var, yigidim,
kafirin ham <;on Coloy
orada at siiriilerini otlatlr,
atlan ~allp getirin!
Atlarl otlar goriirseniz,
siiriiyii yakalaYlp alln!
Kimseye goriinmeden kaputlan giyin!
Yagma edip gelin!
Tan yeri aganp,
Terazi YlldlZI batarken.
giine§ parlaYlp~Ikarken.
Sarl-ala'ya bindi.
Almambet San-ala'ya binip
ke§if yapmaya ~Iktl.
Daraclk bir at yolunda,
Ca-Merke'nin tam kenarmda
kafiri n ham <;on Coloy'un
at siirilleri otluyordu.
Dort yamna doniip baklndl,
her tarafi ara§tlrdl.
Her tarafi araymca
sonra efendisine donerek
efendisine §oyle dedi:
"Daraclk bir at yolunda.
 144
)Ka-MepKeHUH xemHAe,
XblJlx:l.lCbl OTTOn KeJlUnTUp, TepeM.
1745 amy 6yryH aTTaHbIn, TepeM,
YPYHranb( TOO60Jl~Y, TepeM,
)KOJloH-MUHeH xoo 60Jl~YK, TepeM!
TyneK-ry xep~eH TypeJlY, TepeM!
)KblJlx:I.IHbI KaTTYY mHeJlU, TepeM!
1750 KaJI]UJlparhIH canhIHraH, TepeM,
Kan~aii-nb( CaHhIn ananhI, TepeM!'
MaHaCKa xoon 6ep~u ~eHT.
AA 6aT1,{p MaHac aHTThI ~eHT:
'ATbI xaKmhI, aH xapKblH, qOPOM,
1755 aTKa qyaK KYH ryyap, qOPOM,
3P 3M]J;H XOpTOp KYH Tyyap, qOPOM!
Y CTara xoon 6epeJlu, qOPOM!
3M~H KaHCCa~,YCT'eKe ~apKaH,
KbIpK XYJlYHAY 633 anrblH!-
17 60 KbIJlhlq},l~HblH KhIHOO~eHT.
KaHhlK:eiire aHTa 6ap:
aK KypeKe, ToproH Kec,
)KaKaCbI aJITbIH, xe~u )Kec,
KapaHbIH ory KaKnaraH,
1 765 6apalVlhlH ory 6amaraH,
KeJlTeHHH ory KeJl6ereH,
"AK-OJlUOK" ~ereH TOHYM6ap!-
KaHhlKeHre aHTa 6ap!
EUp~H aJIhIn )KanChIH~e!
17703ceH 6aphIn coo KaHccaM,
CanaM3T 6apbIn caK KaHccaM,
)KOJloif,!{YH YJlYY KbIChl YJlyy-6uKe
e3y~e TOKOJI KhIJlapMhIH,
KUqU KblChI KumMumm
1775 YYJlyHa aJIhIn 6epepMHH!
3M~U KaHTKblH, YCT'eKe!'
YcTa ;Kypyn KeTTH ~eHT.
3M~U Xb(JlKhl THHMeK 60Jl~Y AeHT.
A~rblqaJI KaCblAK-caHK3JI
1780 )KOJlOMYH caH6bl Typ6aH6bl?
Y6aaJIY Kepl1M (?) Kl1illl1 3KeH,
TYH~e TymTY KepynTYp.
3pTe»-MuHeH ryPAY ~eHT,
6acbln "eMu )KOJlOHrO,
1785 )KOJlOHro KeJll1n aHTTbl Aei1T:
'T06a, )KOJlOH, qO~ KaHbIM,
TYHAe xaTbln TYill KepAYM,
TYH~ery TYillYM onKOH TYill,
cblpa ;KyperYMHYH 6aillbl
1790 aTTaH TYHJlan KonKOH TYill!
Kapaqafibl )KaMaH ~en,
aT Ty6YPTYH Ken YKTYM,
)KOO Kop~yrYH Ken TapTTbIM!-
ACblJlhlMbl Kep6eAYM,
1795 a3a6b1MbI Ken TapTTbIM,
6aTbip )K.OJlOH, qO~ KaHbIM!
MANAS DESTANI
Ca-Merkenin ceginde,
CilkiSI ottop keliptir, torom.
O§u biigiin attamp, torom,
urungail too boldu, torom,
Coloy-minen coo bolduk, torom!
Tiipoktii cerden tiirolii, torom!
CI!kmi kattuu tiyeli, torom!
Kaldiragm salmgan, torom,
Kaldaydi saYIpalalI, torom!'
Manaska coop rerdi deyt.
AA batIr Manas ayttI deyt:
'AtI Cak§I,ay carkIn, ~orom,
atka ~uak kiln tuuar, ~orom,
er emdi cortor kiln tuuar, ~orom!
Ustaga coop rereli, ~orom!
Emdi kayssafi,ust'eke darkan,
kIrk kulundu bee algm!-
KIII~Ifimn kInoo deyt.
Kamkeyge ayta bar:
ak kiiroko, torgoy kos,
cakasl altIn, cefii ces,
karamn ogu kakpagan,
barafidm ogu batpagan,
keltenin ogu kelbegen,
"Ak-olpok" degen tonum bar!-
Kamkeyge aytabar!
Birdi alip capsmde!
Esen banp soo kayssam,
salamat banp sak kayssam,
Coloydun uluu kiSI Uluu-bike
oziifio tokol kI!armm,
ki~i kiSI Ki§mi§ti
uulufia alip be:rennin!
Emdi kaytkIn, ust'eke!'
Usta ciiriip ke:ttide:yt.
Emdi cI!kl tiymek boldu deyt.
Afigl~al kasl Ak-saykal
Coloydun saybi turbaybl?
Ubaall kerim (?) ki§i eken,
tiindo tii§tii koriiptiir.
Ertefi-minen turdu de:yt,
baslp keldi Coloygo,
Coloygo ke:lip ayttI de:yt:
'Toba, Coloy, ~ofi Kamm,
tiindo catIp tii§ kordiim,
tiindogii tii§iim opkon tii§,
Sira ciirogiimniin ba§I
attay tuylap kopkon tii§!
Kara~amcaman dep,
at tiibiirtiin kop uktum,
coo kordugun kop tarttIm!-
ASIIIfidi korbodiim,
azabifidl kop tarttIm,
batIr Coloy, ~ofi Kamm!
Ca-Merke'nin tam kenannda
atiarmi otiatiyor, efendim!
bu giin atlara binelim, efendim,
etrafI hep daglIk, efendim,
Coloy'la dii§man olduk, efendim,
tugumuzu kaldmp biz, efendim!
Atlara hiicum edelim, efendim!
Ok ~antasim saiiandiran, efendim,
KaldaY'I sanp alalIm, efendim!"
Manas'a bOyle cevap verdi.
Er Manas ona dedi ki:
"Adl giizel ay I§IgI, yigidim,
atlar i~in giin pek slcak, yigidim,
erlere de gii~ olacak, yigidim,
Usta'ya cevap verelim, yigidim!
-5imdi evine donerken, iistat sanatkar,
kIrk kIsrak al da git,
bu, yaptIgm kI!I~ i~indir.
Kamkey'e sayle, de ki:
Giizel bir zincir zirh vardIr,
yakasl altIn, yeni bakIr,
ona hi~ bir ok i§lemez,
hi~ bir tiifek kur§unu ge~mez,
hi~ bir kur§un i§lemcz,
Ak-olpok diye bir zIrhlm var,
Kamkey'e sayle bunu!
Hepsini giizelce saklasm,de!
Sag kalir eve vanrsam,
selametle eve donersem,
Coloy'un biiyiik kIZI Uluu-bike'yi
sana kuma kI!arIm,
kii~iik kIZI Ki§mi§'i de
ogluna zevce getiririm!
Haydi artik don evine!"
Usta oradan ~Ikip gitti.
Bunlar atlara saldlrdl.
Angl~al kIZI Ak-saykal
Coloy'un karlsl degil mi?
Pek kerim bir insan idi,
gece bir riiya gormii§tii.
Erkendenayaga kalktI,
~IkIp Coloy'a geldi 0,
Coloy'a gelince dedi ki:
"Tovbe, Coloy, biiyiik hanlm,
diin gece bir riiya gordiim,
bu pek miithi§ bir riiyaydl,
yiiregimi iirkiiten
bir riiyaydl bu.
Kara~a'YI kotii niyetli goriip
her at sesi i§ittim.
Dii§man zulmiinii ~ok gordiim!
Kudretini gormedim ben,
gazablm ~ok tattIm ben,
bahadlr Coloy, biiyiik han!

TYHAe TYIUYM 6Y3YIlaT:
QblKaHaKTaU3p MaHac
XblIlKblra THUll KanblIITblp,
1800 XblIlAblCKa O~OII canblIITblp.
K YHre opou TJ1UIITHP,
KypMe TOHOII KHUilTHp,
TOllY TOHOII CaIlblIITblp!-
Ey HeMeHH OOIlYIITyp?'
1805 Ey KypyraH CauKanbl~
)l(oIlouro KeIlHil aHTT'3Ile.
KaIIblPAblH KaHbl qo~ )l(OIlou
auTKaH KeIITJ1HIl6euT:
'MeHHH XblIlKbIM KHM anaT?
1810 Ey QblKaHaKTau ypy Kyn
aurblp YPY 6auT~bl
ana KaQblil KeTKeHAHp.
EaKTbl-Kyypau 6acapMblH;
MeH OIUY~y xeTileceM,
1815 qeneKTJ1 QeHeil XeTepMHH;
MeH OIUY~y xeTileceM,
qeKHpTeHHH QaapTaIU,
MeH OIUO~y xeTepMHH;
MeH OIUO~y xeTileceM,
1820 Eou-6apaKTblH Kapa Talll
MeH olllo~y 6acapMblH;
MeH oIUO~y 6acilacaM,
KeK-oupOKTyH capbl cac,
MeH olllo~y 6acapMblH;
1825 MeH OIUO~y 6acilacaM,
KOIIYHY Tyypa 6acaMblH,
bIpraHTblHbl alllapMblH,
capbl e3eH q YUAYH6alllblHAa,
EyypanaHblH KalllblMa
1830 MeH OIUOMY 6acapMblH;
MeH OIUOMY 6acilacaM,
Aq-MapanAblH anKblMAaH
aT KYHpyrYH lllyueMYH
qaTK~arbl MaHacKa
1835 qa6yynAY KOHOPMYH!
AHTTblpblil Kanbl~ 6epAHpreH
KaH 6anacbl KaHblKeH
alll 6HneKTeH anapMblH,
aT cO~YHaH canapMblH,
1840 Kapa 6eT, AK-cauKan,
caa KY~HY KblIlapMblH!
KapaqaHbl xaMaH AeII,
KapMaH TyyraH KaH )KOIlOH,
MeHH TyyraH xaKlllbl AeII,
1845 Kaqbm KenHil ceH THHCef\,
MeHHf\ XbmKblM KHM anaT?
Toonyy xepAe 6aAaM XOK,
XblnKblMHbl anap aAaM )!(OK:
Kapa xepAe KeMe XOK,
1850 KaIIblp-MHHeH EycYPMaH
BOK-MURUN
Tiindo w§iim buzulat:
~lkanaktay Er Manas
cllklga tiyp kallptlr,
clldlska ofidop sallptlr.
Kiingo oroy tiyptir,
kiirmo tonop kiyptir,
topu tonop saltptlr!-
Bu nemeni boluptur?'
Bu kurugan Saykallfi
Coloygo kelip aytt'ele.
Kapudm kam ~ofi Coloy
aytkan kepti ilbeyt:
'Menin ctlkIm kim alat?
Bu ~lkanaktay urn kul
aygu iirii baytaldl
ala ka~lp ketkendir.
BaktI-kuuray basarmm;
men o§ufidu cetpesem,
~elekti ~enepcetermin;
men o§ufidu cetpesem,
~ekirtenin ~aarta§,
men o§ofidu cetermin;
men o§ofidu cetpesem,
Boy-baraktIn kara ta§
men o§ofidu basarmm;
men o§ofidu baspasam,
Kok-oyroktun sarI sas,
men o§ofidu basarmm;
men o§ofidu baspasam,
Kopunu tuura basamln,
Irgaytlm a§armln,
sarI ozon ~iiydiin ba§mda,
Buuralamn ka§mda
men o§ofidu basarmm;
men o§ofidu baspasam,
A~-maraldmalkImdan
at kuyrugun §iiyomiin
~atkaldagl Manaska
~abuuldukoyormun!
AyttIrlp kallfi berdirgen
kan balasl Kamkey
a§ bilekten alarmln,
at sofiunan salarmm,
kara bet, Ak-saykal,
saa kiifinii ktlarmln!
Kara~amcaman dep,
karadan tuugan Kan Coloy,
meni tuugan cak§1dep,
ka~lp kelip sen tiysefi,
menifi ctlklm kim alat?
Tooluu cerde badam cok,
ctlklmm alar adam cok:
kara cerde keme cok,
Kapu-minen Busurman
145
Riiyam beni korkutuyor, I;
af§m boylu Er Manas
siiriilerine saldlrmI~,
YIldlzlara dogru baklp,
yiiziinii giine~e c;:evirmi~,
II
elbise yagmalalp sIrtlna giymi~,
ba§IIk yagmalaYlp ba~lna gec;:irmi~!
Bunlar ne demek olsa gerek?"
Bu bozuk Saykal i~te boyle
Coloy'a gelip soylemi~ti.
Kafirin haru <;on Coloy
soylenen sozii dinlemedi.
"Benim aumI kim c;:alabilir?
Bu ar§m boylu haydut
carum kIsrak siiriisiinii,
allp kac;:mI~
olacak.
Baku-kuuray'a gideyim,
orada ana yeti~emezsem,
oradan<;elek'e gideyim,
orada Dna yeti~emezsem,
<;ekirte'nin kayahgmda
beD ana yeti~irim.
Orada da yeti~emezsem,
Boy-barak kayalannda
onu beD basunnm,
orada da yeti~emezsem,
Kok-oyrok sazhgmda,
beD Dna yeti~irim.
Orada da yeti~emezsem
dogru Kopu'ya giderim,
Irgayu'YI a~mnm ben,
san yatakll <;u'nun ba~lnda
Buurala'run kar~lsmda
beD onu elbet basanm.
Gnu orada da basamazsam
Ac;:-maral'mtepesinde
at kuyrugu c;:ozerimbeD
<;atkal iistiinde Manas'a
c;:apulunuyarunda koyar mlYlm?
Evlenmek ic;:inbir c;:okpara verdigi,
haD klZI Kamkey'i
ince bileginden tutup,
aumm arkaslna ataYlm,
beDAk-saykal kadlm
sanacariye vereyim.
Karac;:a'ya fena deyip,
~erdendogan Han Coloy,
beni, asil dogmu~ diye,
bana kaC;:lp kanm olsan,
atlanml kim alabilir?
Dagllk yerde badem yoktur,
atlml alacak adam yoktur,
topraklarda gemi yoktur,
kafir ile miisliimanda
 146
Maa Kalil KaHTapap HeMe XOK!'
~rbIqaJI KbICbIAK-caHKaJI
,A~Kbw~a6aH TJ1MonTYP,
aCTbl )KonoH o~6o!' ~eII,
1855 AK-caHKaJI qbIKTbI cYHneHYII,
CaHKaJI 6aCTbI6~apra.
'CYMYPYII HaH3a TapmaraH,
cYM6aTTYY EonoT KynYHYM,
KaqblpraMaH KaTJ1IIaraH
1860 KaHparryy EonOT KynYHYM,
aTeKe~ )KonoH 6on6o~y,
Aq-6yy~aMbI anbl~ap!
ACbIn TYyraH MaHaCTbIH
KeTYHeH KYYII 6arbI~ap,
1865 XbWKbIHbI aHpbIII CaJIbl~ap!
HaMblC aMaH 6YTIIeH6y?
TYH~e TYIIIYM 6Y3ynaT,
KeKeTeH-KaMbIH alllblH~a
EOK-MYPYMaH TepeHYH
1870 OIllY KaHHbIH KalllblH~a
arap anTbIH, aK KYMYIII
TaJIaII aJI~bl aTeKe~-
MeH KOPKOMYHoIlIYH~aH,
o~o-TYpraH UIII 6on6oHT!'
1875 8KYM-6onOT, Tepe-6eK,
KaH aTaCbI)KonoHro
6acblII Ken~u 6aJI~apbl,
aTaCbl )KonoHro KeII aHTaT:
'KapaHbIH KaHbI, KaH )KonoH,
1880 aTeKe, Aq-6yy~aH~bl Mara 6ep!
qblKaHaKTaH YPY Kyn
KeTYHeH KYYII 6apaHH!
)KbmKblHbl aHpbln CaJIaHH!'
KaIIblp~blH KaHbl qo~ )KonoH
1885 aH~a aHTTbl 6aJI~apra:
,AH~aH ~e6e, xaIlI 6aJI~ap!
0 'IbIKaHaKTaH YPY Kyn-
aTaCbl KaHTblII KYYIITY,
3Hecu 3ruc TyynTY!
1890 A'I-6yy~aH~bl 6ep6eHMuH!-
A'I-6yy~aH~bl 6epreH CO~,
"YHYHe xaTblII Kan~bl!" ~en,
enKecy Ke6ep MaHacTblH!
A'I-6yy~aH~bl MeH MMHeMUH,
1895 aCTbl 6an~ap 6ep6eMuH.
KaJI~blparblH CaJIblHraH
Kan~aHblM Ken'lU KaIlIblMa,
6enAeM'IUCUHqaJIblHraH
MexuHuM Ken'lU xaHblMa,
1900 CaJI6blparblH CaJIblHraH
)KaH3a~bIM KenqU xaHblMa!
Taprbm-Ta3q Ken'lM KaIlIbIMa!'
Taprbm-TaJ ~aJIbl xaKKaH CO~,
AaJIblHa KapaII aJIraH CO~,
~
MANAS DESTANI
maa ka~ kaytarar neme cok!'
Afigl~al kISIAk-saykal
'AfikIldabay tim oltur,
astl Coloy ofibo!' dep,
Ak-saykal ~lktl siiyloniip,
Saykal bastl baldarga.
'Sundurup nayza tartpagan,
sumbattuu Bolot kulunum,
ka~lrgandankatipagan
kayrattuu Bolot kulunum,
atekefi Coloy bolbodu,
A~-buudandlallfiar!
ASll tuugan Manastln
kotiinon kuup baglfiar,
cllkml aynp sallfiar!
Namls andan biitpoybii?
Tiindo tii~iim buzulat,
Kokotoy-kandm ~mda
Bok-murunday toroniin
o~u kanmn k~mda
agar altln, ak kiimii~
talap aldl atekefi-
men korkomun o~undan,
ofio-turgan i~ bolboyt!'
Okiim-bolot, Toro-bek,
kan atasl Coloygo
baslp keldi baldan,
atasl Coloygo kep aytat:
'Karamn kam, Kan Coloy,
ateke,A~-buudandl maga ocr!
C;lkanaktay uru kul
kotiinon kuup barayn!
Cllklm aynp salayn!'
Kaplrdln kam C;oftColoy
anda ayttl baldarga:
'Anday debe,ca~baldar!
0 ~lkanaktay urn kul-
atasl kaytlp kuuptu,
enesi egis tuuptu!
A~-buudandl ocrbeymin!-
Ac;-buudandlbergen soft,
"Uyiino catlp kaldl!" dep,
opkosii kobor Manastln!
Ac;-buudandl men minemin.
astl baldar berbemin.
Kaldlragm sallngan
KaldaYlm kel~i ka~lma,
beldemc;isinc;almgan
Mecinim kel~i camma,
salblragln sallngan
Cayzaftlm kelc;i camma!
Targll-tazc; kel~i ka~lma!'
Targll-taz dall cakkan son,
dalma karap algan son,
bana kar~l ~lkacak ki~i yoktur!"
Angl~al klZl Ak-saykal
"Ses ~lkarma, sus otur,
lanetler olsun sana Coloy!" deyip
Ak-saykal soylenip ~lktl,
bastl ~ocuklarma gitti:
"Sapladlglmlzragl ~ekmeyen,
gayretli Bolot yavrucugum,
sava~yerinden ka~mayan
gayretli Bolot, tay yavrum,
baban Coloy bana vermedi,
A~-buudan'l sen allver,
asil yiirekli Manasln
izini takip edin,
at stiriilerini aIm!
Namus 0 zaman temizlenmez mi?
Beni bir rtiya rahatslz etti,
Kokotoy Ranln olii a~mda
Bok-murun'un verdigi bu a~ta
i~te bu hamn yurdunda,
sarI altm, beyaz gtimti~ti,
sevgili baban ~apul etti.
Bu beni ~ok korkutmu~tu.
Boyle i~te ugur olmaz!"
Oktim-bolot'la Toro-bek
han babasl Coloy'a
geldiler her iki oglu.
Babalanna dediler ki:
"Yerytiztintin ham, Ran Coloy,
A~-buudanl bana ver baba!
Ar~ln boylu ~apulcunun
izini takip edeyim!
At siirillerini alaYlm!"
Kafirin ham, Ran Coloy,
~ocuklarlna dedi ki:
"Oyle demeyin ~ocuklar,
ar~m boylu ~apulcunun
babasl korkusundan ka~tl.
anasl ikiz dogurdu.
A~-buudanl veremem
A~-buudan'l verirsem,
hen evde kala kaldlglm i~in
Manasln gogsti kabarlr!
A~-buudan'a ben binerim,
asIa size vermem onu.
Ok ~antaslm sallandlran
KaldaYlm gelsin kar~lma.
<;:antasmlsallandlran
Mecinim gelsin yamma.
Oklarlm sallandlran
Cayzamm gelsin yanlma!
Targll-taz gelsin kar~lma!"
Targll-taz kiirek kemigini yaklnca.
yanan kemige baklnca,

1905 Taprbln-Ta3 TYPyn AarbI aHTaT:
'KanbIPAbIH KaHbI l:{Ol\ )KonoH,
MeH KOpK.oMYHAallbIAaH,
6y AallbIHbIH HqHHAe
Ka3aH6aKTaHKaHpaH 6am
1910 KaH aImbIHaH )KaHnaAbI,
TYynraAaH KaHpaH 6aUl
TYY aImbIHaH )KaHnaAbI!
OUlY 6Hiin aTTaH6a!-
ATKa KapUlbI aH 3KeH,
19153pre KapUlbI )KHn 3KeH-
6y qbIKaHaKTaH KOHKyp Kyn
)KbIMbICKa OMan CallbinTbIp,
KYHre OpOH THHnTHp,
)KblnKbI 6epep )KOO3Mec!
1920A1TaH6arbIH, aH )KapKbIH, TepeM!'
AHAa )KonoH AarbI aHTaT:
'KYAaH-MHHeH cyiineUlKeH,
KypyraH KallMaK, He AeiicHH?
KaImbiparblH CallblHraH
1925 KaImaiibIM )KypreH KaUlbIMa,
6eMeMqHCHH qallblHraH
Me)KHHHM )KypreH )KaHbIMa!'
Kapa 6aUl TYYCYH KeTepyn,
KaH )Kono" )KypMeK 6onAY AeiiT,
1930 KaH )KonoH )Kypyn 3pepAe
Taprbm-Ta3 TYPyn Tarbl aHTaT:
'"Koii! KOH!" AeceM, 6on6oAYl\:
Ka3aH6aKTaHKapa 6aUl
KaH )KonoH allAbIHaH )KaHnaAbI,
1935a1TaH6aQbI, KaH )Kono"!
TyynrMaH KaHpaH 6aUl
TYY anAbIHaH )KaHnaAbI,
a1TaH6aQbI, 4ol\ )KonOH!
)KbmaH )KbmbI )KbmCal\QbI!
1940 )KbmKbl )KbmbI 0 )KepAe
6apbln YPYlli CallCal\QbI!
KYAaH cara 6ep6eH6H?
CaTKa Kapllibl a" 3ne:
ara AereH oon6ocol\,
1945 aH )Kal\blpTbln a1TaHrblH!'
Ara )Kono" 6on6oAY,
aTTaHbln )Kypyn Ke1TJtAe"T.
'KbI3bIK HlliTH canaM!' Aen,
'KbI3bIK YPYlli CallaM!' Aen,
1950 )KonoH-KaH Ke1TH QallKbiMan.-
Yy apaKTbI 6a"naHTbln,
CYY apaKTbI HlliTH AeHT;
KapT 6YYPMaH QallKbiMan,
KaH )Kono" )Kypyn 6epAH AeHT.
1955 KaH )Kono" )Kypyn 6epreH COl\,
AHrblp-)Kallbl 6oc TeMY
)KbmKblHbI alliblpbIn TalliTanTbIp-
EaTbIp MaHac KapaCal\,
BOK-MURUN
Targll-taz turup dagl aytat:
'KaplrdIn kam C;ofi Coloy,
men korkomun dal1dan,
bu dalmm i¥inde
kazanbaktaykayran b~
kan aIdman cayladl,
tuulgaday kayran b~
tuu aIdmancayladl!
O§u biyl attanba!-
Atka kar§l ay eken,
erge kaf§l cil eken-
bu ¥lkanaktay konkur kul
clldlska ofidop sal1ptIr,
kiingo oroy tiyptir,
cllkt berer coo emes!
Attanbagm, ay caTkIn,torom!'
Anda Coloy dagl aytat:
'Kuday-minen siiylo§kon,
kurugan Kalmak, ne deysin?
Kaldlragm sal1ngan
KaldaYlm ciirgon ka§lma,
beldem¥isin¥almgan
Mecinim ciirgon camma!'
Kara ba§ tuusun kotoriip,
Kan Coloy ciirmok boldu deyt,
Kan Coloy ciiriip ererde
Targll-taz turup tagl aytat:
'"Koy! Koy!" desem,bolbodufi:
kazanbaktaykara b~
Kan Coloy aIdman cayladl,
attanba~l,Kan Coloy!
Tuulgaday kayran b~
tuu aIdman cayladl,
attanba¥l, C;onColoy!
Cilan clll cllsan~l!
Cllkl CIllO cerde
banp uru§ salsafi¥l!
Kuday sagaberbeybi?
Satka kar§1ay ele:
aga degen bolboson,
ay canlrtlp attangm!'
Aga Coloy bolbodu,
attamp ciiriip ketti deyt.
'Klzlk i§ti salam!' dep,
'KIZlk uru§ salam!' dep,
Coloy-kan ketti ¥alkmdap.-
Uu arakti baylantIp,
suu arakti i§ti deyt;
kart buuraday¥alktldap,
Kan Coloy ciiriip berdi deyt.
Kan Coloy ciiriip bergen son,
Ayglr-call bog tondii
cllklm a§mp t~taptIr-
Batir Manas karagan,
147
Targu-taz dedi ki:
"Kafirin ham yon Coloy,
ben korktum bu kiirek kemiginden,
bu kiirek kemiginin i'i'inde
kazan kadar b~ goriiniiyor,
hamn oniine YIglllyor,
tugluk kadar biiyiik bir ba§
tug oniine YIgulyor!
Sen bu serer ala binme!
Ata kar§l ay duruyor,
Adama kaf§1yu duruyor!
Bu ar§m boylu kan i'i'en kul
yudlzlara gore hareket ediyor,
giine§e gore hareketediyor.
At verir bir dii§man degil o!
Ay l§lgl efendim, anna binme!"
0 zaman Color §oyle dedi:
"Riida ile soyle§en
Kalmuk kopegi ne dersin?
Ok 'i'antasml sallandlran,
KaldaYlm yiirii kar§lma.
Ok 'i'antasmasallandlran,
Mecinim yiliii yamma!"
Kara ba§ tugunu a'i'lp
Ran Coloy yiiriimege hazlrlandl.
Ran Coloy yiiriiyecegi zaman
Targll-taz tekrar dedi ki:
"Blrak! Blrak! dedim. dinlemedin.
Kazan kadar bir b~ gordiim.
Coloy'un oniine YIglldl,
ala binme Ran Coloy!
Tugluk kadar b~ gordiim.
tugunun oniine YIglldl.
ala binme yon Color!
Yllan Ylllna siiriin gir!
At ylll yakla§mca sen,
'i'lk 0 zaman cenge git!
Tanrl sana yardlm etmez mi?
Bu ay ugursuz bir aydlr,
soyledigimi dinle sen.
yeni ayda ala bin sen!"
Color bunu dinlemedi,
ala binip rota 'i'lkn.
iyi bir i§ goreyim dire.
~ok iyi vuru§aYlm dire,
sallnarak gitti Color Ran.
zehir rakldan da aldl.
once sulu rakl i'i'ti,
kart deve gibi sallandl.
Ran Coloy boyle yola 'i'lkn.
Ran Color bOyle rota 'i'lklp
Ayglr-call'mn boz tepesinden
anm a§lrlp g~irdi.
Er Manas baklndl,
 148 MANAS DESTANI

'KyyrYH KaqaH KeJIeT?' Aen, 'Kuugun ka~ankelet?' dep, taki~iler ka¥ ki diye,
1960 aMbln Kapan JKaTblnTbIp. afidlp karap CatJptlr. yere yatlp gozetledi.
I
-
AMbln Kapan JKaTKaH CO~, Afidlp karap catkan sofi, Boyle yatlp gozetlerken,
JKep MaHlIlbln KOJI KeJIeT, cer maY§lpk01 ke1et, yer sarsanbir ordu geliyor,
JKeJInHJIAelIlHn TYY KeJIeT, celpi1de§iptuu ke1et, u¥u§an tuglar geliyor,
MbIJITbIKTapbI lIIooAbIpaHT, mlltJktan §oodlrayt, tiifekleri hep §akIrdIyor,
1965 HaH3aJIapbI KooAbIpaHT! nayzalankoodlrayt! mlzraklarI hep §aklrdlyor!
qaJIKbIMan KeJIe JKaTKaH CO~, ~alklidap ke1ecatkan sofi, Bu giimbiirtii yakla§mca
EaTbIp MaHac MblHbl aHTaT: BatJrManas film aytat: Bahadlr Manas dedi ki:
'EaTbIp CbIpraK, 6apCa~qbI! 'BatJr Slrgak, barsafi~l! "Er Slrgak, sen git oraya!
K9K-TeKeHH MHHCe~qH! Kok-tekeni minsefi~i! Kok-teke'ye bineceksin!
19 7 0 OH 6elIl )l(aH3a~ aTKa MHH! On re§ Cayzafi atka min! On be§Cayzan ata bin!
OH aJITbI )l(aH3a~ aTKa MHH! On altJ Cayzafi atka min! On altl, Cayzan ata bin!
)l(bIJIKblHbI KaTTbI TJtH~ep! Cliklm kattJtiyfier! At siiriilerini gotiir!
OH 6e1Il )l(aH3a~ JKaCOOJIra On b6§ Cayzafi casoolga On be§ Cayzan yasavulun siz
KeTYH9H TYlIlyn aJIbI~ap! kotUnon tii§iip allfiar! arkasmdangidin!
1975 HaH3aHbI KaTTbI KarbIHap! Nayzam kattl kagmar! Mlzragl sectsaplaym!
)l(bIJIKbIHbIH qa~bIH K9p69H6y, Clikmm ~afim korboybii, Atlarm tozu goriinmiiyor mu?
HaH3aHbI KapMan aJI6aH6bI,
nayzanl karmap albaybl, Mlzraga sarIlmadllar ml?
iKblJIKbIHbl KocmH CaJI6aH6bl? cliklm kostoy salbaybl? At siiriilerine dogru gitmiyorlar ml?
TOKOHJIYY JKePAeH TOCOHH! Tokoyluu cerdentosoyn! Ben ormanda hekleyeyim!
1980 AHrbIp- JKaJIbI 6oc T9M9H Ayglr-cail bas tofidon Ayglr-calI'mn boz tepesinden
aMbln Kapan TYpaHH! etrafl gozetleyim ben!
andlp karapturayn!
KbISI TapTbin 9TK9HA9,
Klya tartlp otkondo, Siz yarllacak olursamz,
KblH CYOOA9H CaJIaHH! klY siibodon salayn! karglYI bogriime ¥evirerek
EHp KYAaHAaH TJtJIeHH! Bir Kudaydantileyn! hen Tanrl'ya yalvaraYlm!
1985 )l(ep MaHlIlbln KOJI KeJIeT, qOPOM, Cer maY§lp kol kelet, ~orom, Yer sallamp bir kul geliyor, yigidim,
iKeJInHMelIlHn TYY KeJIeT, qOPOM! celpilde§ip tuu kelet, ~orom! u¥u§araktuglar geliyor, yigidim,
AJIAaparaH (?) K9n KanbIp, qOPOM,
Aldaragan (?) kop Kaplr, ~orom, kayna§arak,kafir geliyor, yigidim,
6apbICbl aTKa MHHreH6'3M, qOPOM, bansl atka mingenb'em, <;:orom, atlara binmemi§ler, yigidim,
HaMbIC KbIJIbln caJIraH6'3M, qOPOM! namls klilp salganb'em, <;:orom! namus bilip saldlrmIyorlar, yigidim,
1990 AK-KYJIaHbI 6epH TapT, qOPOM, Ak-kulam beri tart, <;:orom, Ak-kula atIm beri siir, yigidim,
aK Ka~rbl 3P CbIpAblralIl, qOPOM, ak kangl er slrdlga§, <;:orom, maden kakIII ak eyerle, yigidim,
6eKeM ToKyn CaJIbl~ap, qOPOM! bekem tokup sailfiar, <;:orom! i.istiine eyer ortiisiinii koy, yigidim,
TYTaM iKepHH HbIJIAaTbln, qOPOM, Tutam cerin mldatJp, <;:orom, sapl nefis boyanmI§tIr, yigidim,
TYTaM JKepHH cblpAaTbffi, qOPOM, tutam cerin slrdatJp,~orom, sapl giizel i§lenmi§tir, yigidim,
1995 KOKOHAOH aJIAbIM Kokondon aldlm Hokand'dan aldlglm bu
HaH3aHbI, qOPOM! nayzanl,<;:orom! karglYl, yigidim,
)l(eJI6Hp- iKyn6yp Celbir-culbur pi.ifiir piifi.ir dalgalanan
iKeneKTH,qOPOM, celekti, ~orom, bayragl, yigidim,
iKepAeH Typyn ananbl, qOPOM! cerden tiiriip alall, ~orom! kaldlrIp gotiirelim, yigidim,
)l(en6HpeTneH HaH3aHbl. qOPOM, Celbiretpey nayzam, ~orom, iki yana sallamadan karglmlzl, yigidim,
Tyypa KapMan CaJIanbl, qOPOM!' tuura karmap salall, ~orom!' dimdik tutallm, yigidim."
2000 )l(blnKblHbl KaTTbl THHAH AeHT, Cllklnl kattl tiydi deyt, Atlara sert saldlrdllar,
JKbIJIKbI THHn aJIraH CO~, cllkl tiyp algan sofi, bunlara iyice yakla§Inca,
K9TYH9H KyyrYH iKypr9H CO~, kotiinon kuugun ciirgon son, arkalarlndan kovalaymca,
Ai1rblp-JKaJIbl 6oc T9M9H Ayglr-call bas tofidon Ayglr-call'mn boz tepesinden
aMbln Kapan TYPAY AeHT. afidlp karap turdu deyt. etrafa baklp gozetleyince,
2005 )l(blnKbIHbIH qa~bIH K9pr9H CO~. Cllklmn ~afim korgon son, atlarIn tozunu goriince,
KanAblparblH CaJIbIHbln, kaldlragm sailmp, ok ¥antaslm sallandlran,
KaJIAai1 Kyyn 9TTY AeHT: Kalday kuup ottii deyt: Kalday oradangel;:iyordu,
6eMKaMqHCHH qaJIblHbln, ok ¥antaslnI sallandlran
beldkam~isin ~allmp,
MeiKHH Kyyn 9TTY. AeHT. Mecin kuup ottii, deyt. Mecin oradange¥iyordu.
2010 T9r9p9KT9 MapaAbl. togorokto maradl, Dort tarafa baklnca 0,

KanAaHAblH HqHH KapaAbl,
aHAa )KOJIOH KepYHOOHT!
3KH XarblH Kap'aJIbln,
TerepeKTe Map'aJIbm,
20 15 Kapa KeCYHKaH qaJIbm,
KaHpaTa-ryraH 3p MaHac.
Kbl3blJI e~YH cyp qaJIbln,
aqYYJIaHbm ryPAY AeHT,
TOKOHJIYYxepAeH TOCTyAeHT,
2020 Tocyn Kapan TYPAYAeHT.
KHHHTeH )KOJIOH KeJIe xaTaT!
TaprblJI-Ta3 KoruTon CaJIbmTblp,
)KOJIOH yy apaKTaH HqHnTHp.
CaSlpblHa xoo TannaH,
2025 YPyruypra TOOTannaH,
)KOJIOH KeJIeTqaJIKblJ]Aan.
TaprblJI-T33 Typyn MblHbl aHTaT:
'KOKYH, )KOJIOH, qO~ KaHbIM,
3pHKne-Ae, TepHKne, )KOJIOH!
2030 CaSip xoo anAbl~a, )KOJIOH!
AJITblMbiru KaJIAaH 6Hp 6apca,
aruKepe cai1raH qopoJIOp!
)KeTHMHru KaJIAaH 6HP 6apca,
xeKe caHraH qOpOJIOp!
2035 ArublKnarblH, qo~ )KOJIOH,
aCTbl xaKTa 60c Te~YH
qblKaHaKTaH ypy KYJI
aMbm Kapan KaJIbmTblp!
Arublpbm KOHO6epeHH!'
2040 'KOHO 6ep!' Aece, 6oJI60AY,
aqyy XaMaH KeJ]AHAeHT.
)KOJIOHAYHaruyy KeJIreH CO~,
TaprblJI-T33Abl qanT'3JIe,
xaarbl KeTeT XapblJIbm,
2045 xarblHaH Kapa KaH KeTeT XaHblJIbm!
'EHp eJIMeKTeH Mbl~ eJI!' Aen,
KOHO6epAH TaprblJI-T33!
)KacKbl XeJIAeH KypKypen,
)KonoH KeTTHAypKypen!
2050 Eypa Tapcca, 60n60roH,
6YKaAaH TanblM aJIraH Kyn:
m. KaHpa Tapcca, 60JI6orOH,
KaMaHAblHTaJIblM aJIraH Kyn!
Ka6blnaH TYyraH 3p MaHac-
2055 KblSlTapTbm eTKeHAe-
TooAaH 60nroH 3p )KonoM
Kaqblpbm KOHO6epAH!-
aH AerHHqe 60nroH XOK,
HaH3aHblHMepHn CaJIraHXOK!
2060 Kon KeTepyn 6epreH COf\,
HaH3a-MHHeH3p MaHac
)KonoMY KenHn caHraH co~
TynTYY Kapa TepeKTeH
Tef\CenT'aJI6aH)KonoMY!
BOK-MURUN
Kaldaydm i~in karadl,
anda Coloykoriinboyt!
Eki cagm kar' allp,
togorokto mar' allp,
kara kosiin kan ~allp,
kayrata-tuganEr Manas.
KtZII ofiiin sur ~allp,
a~uulampturdu deyt,
tokoyluu cerden tostu deyt,
tosup karap turdu deyt.
Kiynten Coloy kele carat!
Targll-taz ko§top sallptlr,
Coloy uu araktan i~iptir.
Sayanna coo tappay,
uru§urga too tappay,
Coloy kelet ~alklldap.
Targll-taz rump mInI aytat:
'Kokuy, Coloy, ~ofiKamm,
erikpe-de, terikpe, Coloy!
Sayarcoo aldlfida, Coloy!
Aluml§ Kalday bir barsa,
a§keresaygan~orolor!
Cetimi§ Kalday bir barsa,
ceke saygan~orolor!
A§lkpagm, <;ofi Coloy,
asu cakta bos tofidiin
~lkanaktay uru kul
afidlp karap kallpur!
A§mp kayo bereyn!'
'Koyo ber!' dese,bolbodu,
a~uucaman keldi deyt.
Coloydun a§uu kelgen son,
Targll-tazdl ~apt'ele,
caagl ketet can lip,
cagman kara kan ketetcaylllp!
'Bir olmokton mlfi oJ!' dep,
koyo berdiTargll-taz!
Caskl celdey kiirkiirop,
Coloy ketti diirkiirop!
Bura tarssa,bolbogon,
bukadan tallm algan kul:
kayra tarssa, bolbogon,
kamandm tallm algan kul!
Kabllan tuugan Er Manas-
klya tartlp otkondo-
tooday bolgon Er Coloy
ka~mp kayo berdi!-
ay degin~e bolgon cok,
nayzam imerip salgancok!
Kol kotoriip bergen son,
nayza-minenEr Manas
Coloydu kelip saygan son
tiiptiiii kara terektey
tenselt'albay Coloydut
149
Kaldaylarl gordii 0,
0 goriinen Coloy degil mi?
iki tarafa baktp da
etrafml gariince 0,
kara gaziine kan doldu,
bu azametli dogan Er Manas'm.
Yiizii klpklrmlzl oldu,
ta~ktn bir hiddetle doldu,
slk ormandan gazetliyordu,
gazetleyip duruyordu.
Arkasmdan Coloy geliyordu,
Targll-taz onunla yiiriiyor,
Coloy zehir rakl i~mekte hep,
vuru~maga dii~man bulamaymca,
giire~mege bir dag bulamaymca,
sallmp Coloy gelmekte hep,
Targll-taz ~unudedi:
"Eyvah, Coloy biiyiik hamm,
acele etme sabret,Coloy!
Bak dii~man kar~mdaColoy!
Altrnl~ Kalday bir yiiriisiin,
iyi klll~ ~alar bu yigitler.
Y etmi~ Kalday seninle yiiriisiin,
nefis saplayan yigitler,
acele etme, biiyiik Coloy,
~uboz tepenin alt yamnda
ar~m boylu bir ~apulcu var,
seni gazleyip duruyor.
Haydi oraya gidelim!"
Dedigini dinlemedi,
pek fena hiddetlenmi~ti,
Coloy bayle klZdlgl i~in
Targll-taz'a bir vurdu,
~enesiikiye aynldl,
kara kanlar bo~aldl.
"Bir almektense bin al!" dedi,
koyuverdi Targll-taz'l!
Giizde kopan flrtma gibi,
Han Coloy vmlaYlp gitti!
Dandiiriilse, danmeyen
bogadan talim alan kul,
geri ~evrilse gelemeyen,
ayglrdan talim alan kul!
Kaplan dogan Er Manas,
klYldan g~ip gidersen,
dag gibi olan Er Coloy'u,
online katlp ka~ak etti.
"Ay" demege vakit bulamadl,
karglslyla vuramadan,
kollanm kaldlrdmnca
Er Manas mlzragml
Coloy'a gelip saplaYlnca,
derin koklii kayak emsali
Coloy yerinden oynamadl!
150
2065 '3KH TeIlIHK 6Hp KenCe,
a6blHpblH.nblHKeTKeHH:
3KH HaH3a 6Hp )f(eCCe,
a)f(anblH.nbIH)f(eTKeHH!'-
Cap' ana MHHreH AnMaM6eT
2070 HaH3a-MHHeHcan'3ne,
'TOOKynaraH 3MeAeH'
)f(blrbln KeTrn )KonOHAY!
Ka6b1naH TYyraH 3p MaHac
)f(aHblHAarbl AK-an6apc
2075 KapMan anAbI ca6blHaH,
cyypyn anAbl Ka6blHaH
KatJblpbln tJanTbl )KonoHAY!
Ka3aH6aKTaH KaHpaH6aIlI
KaH an.n;blHaH)f(aHnaAbl,
2 0 8 0 TYYnraAaH KaHpaH 6aIlI
TYY anAblHaH )f(aHnaAbl!-
qo~ )KonoH aHAa enAY AeHT!
MaHac )f(ypyn KeTrn AeHT.
qo~ )KonoH-KaH enreH co~,
2085 MaHac )f(ypyn KeTKeHco~,
qo~ )KonoHAYH yynYHa,
8KYM-6onoT, Tepe-6eK,
ara Ka6ap )f(eTTH AeHT:
'Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac
2090 aTeKeH.nHqe~ )KonoH
)f(bmKblCblH anbln enTYPAY!'
AtJ 6eeperYH TaSlHbln,
Ka6bmaH EonOT KenAH AeHT.
Con 6eepyrYH TaSlHbln,
2095 'CynTaHblM aTTaH!' Aen,
Tepe-6eK KOiliO KenAH ~eHT,
OH 6eIlIHHAe KatJbln
KenreH AnMaM6eT
EycypMaH rnnHH-Ae 6HneT,
KanblPAblH THnHH-Ae 6Hne-r,
2100 KypMe KHHHn canAbl AeHT.
qo~ )KonoHAYH yynYHa
KenHn YPYili canAbl AeHT,
KOH60opblHAaH
Kapa KaH
KoHHYHa )f(aMaH TOnYIlIyn,
2105 TeHTeKTHHHiliH O~YIlIyn,
Ken KanblPAbl KatJblPAbl,
8KYM-6onOT, Tepe-6eK,
eKeeAY aHAa enTYPAY!
AnAaparaH (?) Ken Kanblp
2110 'MeHAY! EyPYT CaHAbl!' Aen,
')Ka6bl! EyPYT caHAbI!' Aen,
anTbl apaaH Ken Kanblp
3KH cyyra KoHAypyn,
KaHTbln 6apAbl AnMaM6eT,
2115 MaHacKa Ka6ap aHTTblAeHT.
Tepe Typyn Aarbl aHTaT:
MANAS DESTANI
'Eki t6§ik bir k6lse,
ab!yniidm k6tkeni:
6ki nayza bir c6sse,
acal!iidm c6tkeni!'-
Sar'ala mingen Almamb6t
nayza-minen sal'6Ie,
'too kulagan 6medey'
C!g!P k6tti Coloydu!
Kab!lan tuugan Er Manas
canmdag!Ak-albars
karrnap aId! sabman,
suurnpaId! kabman
kac;mpc;apt!Coloydu!
Kazanbaktaykayran ba§
Kan aIdmancaylad!,
tuulgaday kayran ba§
tuu aIdmancaylad!!-
~oii Coloy anda oldii d6yt!
Manas ciiriip k6tti d6yt.
~oii Coloy-kan olgon son,
Manas ciiriip k6tken son,
~oii Coloydun uuluna,
Okiim-bolot, Toro-b6k,
aga kabar c6tti d6yt:
'Kab!lan tuugan Er Manas
atekeiidi ~oii Coloy
c!lk!s!n al!p oltiirdii!'
AC;boorogiin tayamp,
kab!lan Bolot k61did6yt.
Sol boorligiin tayamp,
'Sultamm attan!' d6p,
Toro-b6k ko§o k61di deyt,
On be§inde kaC;lp
kelgen Almambet
Busurman tilin-de bilet,
Kap!rd!n tilin-de bilet,
kiirmo kiyip saId! deyt.
~oii Coloydun uuluna
kelip uru§ saId! deyt,
koy boonnday
kara kan
koynuna caman tolu§up,
t6ntektin i§i onu§up,
kop Kaplrd! kaC;lrdl,
Okiim-bolot, Toro-bek.
okOOdiiandaoltiirdii!
Aldaragan (?)kop Kaplr
'Mondii! Burutsayd!!' dep,
'Cab!! Burnt sayd!!' dep,
altJaraankop Kaplr
eki suuga kondurup,
kaytJpbard! Almambet.
Manaska kabar ayttl deyt.
Toro turup dagr aytat:
tki delik birden a~llIrsa
namusun gitmi~ demektir,
iki mlzrak birden gelirse,
oliimiin gelmi~ demektir!
San-ala'daki Almambet,
mlzrak ile saldlrdl,
dagdan yuvarlanan kocakan gibi,
yere devirdi Coloy'u.
Kaplan dogan Er Manas
belinde ak klllCl,
kabzasmdanyakalaYlp
hlzla ktmndan slYlrdl,
~ekip Coloy'a indirdi!
Onun kazan kadar b~l,
hamn online devrildi,
tugluk kadar biiyiik ba~l,
tugun online serildi!
Biiyiik Coloy orada oldii!
Er Manas yiiriidii gitti.
Biiyiik Coloy Han oliince,
Manas yoluna gidince,
biiyiik Coloy'un ogullan
Okiim-bolot'la Toro-bek'e
oliim haberi gitti:
"Kaplan dogan Er Manas,
babamz biiyiik Coloy'un
atlarml allp oldiirdii!"
Bogiirlerine dayamp,
kaplan Bolot ~lklp geldi.
Sol bogiirlerine dayamp
sultamm ata bin diyerek
Toro-bek onunla geldi.
On be~ya~lnda ka~lp gelen Almambet,
muslumanlann da dilini bilirdi,
kafirlerin dilini de bilirdi.
Arkasma ceket giyip
buy uk Coloy'un ogullarma
gelip onlarla vuru~tu.
Koyun cigeri buyuklugunde
bir kan plhtlSI
gogsune fena dolmu~tu.
ate~li camn i~i fast gitti,
kafirleri kovaladl,
Okum-bolot'la, Toro-bek'in
ikisini de oradaoldurdu!
Alaca (?) kafir surusu
"Mondu! Burut bagl~ladl!"
"Cabl! Burut bagl~ladl!" dediler.
Altl a~iretin kafirini
iki lrmaga kondurup
geri dondu Almambet,
Manas'a haber goturdu.
Han Manas dedi ki:

'3nAYYXep~eH
qorymyn,
3~en anraH
KeH-raWKa,
KanKTyyXep~eH
qOrymyn,
can-KalIIKa
Oapbl~ouPAet13peMep,
oapbl~ ouPAet1oepeHAep,
3pTe~-MuHeH Typy~ap!
TOOKYHYtIblrbltIbl,
, torgoy iinii sayra<;l,
caMOblpeKTJiTapc KOIOn,
MaHaCTbIHypaaHtIaKblpbm,
aT Kyt1pyryHIJ1yt1y~ep,
AnaIIITaHKenreHAK-Keme
Kot1Kynan,
)Konot1AYH3nUHtIaOanbl!
)KonoiiAyH 3nUHtIanKaHco~,
ynyy KblCblHYnyy-ouKe
YCTaraanbmoepenu!
2135 CeCTy)KanraHKbwoat1nbl!
KannbltIbl oonyn KanoaHnbl!
KHtIH KblCblHKUIJ1MHIJ1TH
YCTaHblH yynYHa anbmoepenH!
)KanraHtIbl YSiToonooHny!
2140)KaMaH Kepyn canoacbIH!'
3pTe~-MHHeHTYPAYAeHT,
TYPynMaHac Aarbl aHTaT:
'COOTTbl)KHHAbIMceH YtIYH,tIOpOM, 'SOOttlciydlm sell ii~iin, <;orom,
CaHblIJ1bm enrYH MeHYtIYH,tIOpOM!
let, 2145 KblnblIJ1Tbl)KHHAbIMceH YtIYH,tIOpOM,Ktll~tI ciydlm sell ii~iin, <;orom,
KblpbWblIJ1KblH MeHYtIYH,tIOpOM!
AH-oanTa )KUt1AbIM ceH YtIYH,tIOpOM, Ay-balta ciydlm Sell ii<;iin, ~orom,
tIaOblIJ1bmenrYH MeHYtIYH,tIOpOM!
OIJ1YMaHKaHn KatIKaHbl
2150 oalIIbl KeTeTenYMre,
Manbl KeTeTTanoora!
)l(ooAaH MYPYH)KaSlMblH,
KblTat1AaHMYPYHKblpaMblH!
EYYAaHAbl)KHHAbIM
ceH YtIYH,qOPOM,
2155 oynKYlIIyn enrYH MeHyqYH,qOPOM!
MeH TalIIKeHAeHanAblpblM,
apaoara canAblpblM-
anMa oalIITYYKOH-qarblp,
aHbl )KHMbIM ceH yqYH, qOPOM,
2160 aTbllIIbm enrYH MeHyqYH qOPOM!'
Ta~ TY~KYHynaTKaHco~,
caMoblpeKTHTapc KOIOU,
MaHacnn ypaaHqaKblPAbl!
Ka~KaHTonroH Ken KanMaK
2165TYHYU KeTYPYuqaUTblAeHT!
BOK-MURW
'Eldiiii cerden
<;ogultup,
ek<;epaIgan
koy-ga§ka.
kalktuu cerden
<;ogultup,
kalap algan
sap-ka§ka
bann birdey erender,
bann birdey berender,
erten-minenturunar!
Took iinii <;lgl<;l,
samblrekti tars koyup,
Manastln uraan <;akmp,
at kuyrugun ~iiyiinor,
Ala§tan kelgen Ak-kelte
tarslldata koykulap,
Coloydun elin <;aball!
Coloydun elin <;apkanson,
uluu klsm Uluu-bike
ustaga allp bereli!
Sostii calgan kIlbayll!
Kalpl<;1bolup kalbayll!
Ki<;i kIsm Ki~mi~ti
ustamn uuluna allp bereli!
Calgan~l uyat bolboylu!
Caman koriip salbasm!'
Erten-minen turdu deyt,
turup Manas dagl aytat:
saYl~lpolgiin men ii<;iin,<;orom!
kmll~km men ii~iin, <;orom!
<;abl~lpolgiin men ii<;iin,<;orom!
O~undankayta ka<;kam
ba~l ketet oliimgo,
mall ketettalooga!
Coodan murun cayamm,
Kttaydan murun klramln!
Buudandl ciydlm
sen ii~iin, <;orom,
bulku~up olgiin men ii~iin, ~orom!
Men Ta§kendenaldmm,
arabagasaldmm-
alma ba~tuu koy-~aglr,
am ciydlm sen ii~iin, <;orom,
atl~lp olgiin men ii<;iin<;orom!'
Tan tiinkiiyiip atkan son,
samblrekti tars koyup,
Manastapuraan<;aklrdl!
Kaiikay tolgon kop Kalmak
tiiyiip kotiiriip ~aptldeyt!
151
"KaIaballk yerlerden se<;ipaldlm,
yigitlerim,
sizleri, klymetli se<;kinlerim,
yigitlerim,
halkl <;okyerlerden se<;ipaldlm,
yigitlerim,
sizleri, kIymetli se<;kinlerim,
yigitlerim,
hepiniz birsiniz erlerim, yigitlerim,
hepiniz kuvvette birsiniz, yigitlerim,
erkenden kalkln, hepsiz,
horoz sesi <;mlaymca,
<;aYlrku~u clvlldaymca
0 zaman topIan atm.
Manas nidaslyla hayklnn,
atlanmzl siiriin,
Ala§'tan gelen bl<;aklanmzl,
allp hep ~aktrdatln,
Coloy'un halklm kIrallm biz!
Coloy'un halklm yenince biz,
biiyiik kIZI Uluu-bike'yi
silah ustamlza allverelim!
Soziimiiz yalan <;lkmasm!
Soziimiizde yalancl <;lkmayallm!
Kti<;iik klZI Ki~mi~'i de
ustamn ogluna alallm!
Soziimiiz yalan <;lkmasm!
Bize fena bakmasm o!"
Sabah erkenden kalktllar,
Er Manas da dedi ki:
Zlrh YIgdlrdlm, sizin i<;in, yigitlerim,
vuru~up oliin benim i~in, yigitlerim!
Klll<; Ylgdlm sizin i<;in, yigitlerim,
dovii~iin benim i~in, yigitlerim!
Ay balta Ylgdlm sizin i<;in, yigitlerim
~arpl~lp oliin benim i~in, yigitlerim!
Buradan ka<;makisteyenlerin
ba~ml oliime verirler,
mallm ~apulaverifIer!
Dii~mamn burnunu ezerim,
<;inlinin burnunu klranm hen!
Yarl~ allan topladlm
sizin i<;in,yigitlerim,
ko~uda oliin benim i~in, yigitlerim,
onlan Ta~kent'ten aldlrdlm,
arabalarabindirdim,
elma ba~11keskin bl<;aklar
YIgdlrdlm hep sizin i~in, yigitlerim,
atl~lp benim i~in oliin, yigitlerim!
Tan yeri agmp, giin dogarken
toplan attllar onlar,
Manas nidaslyla hayklrdllar,
kayna~an Kalmuk Ylgmlm
saldmp yere vurdular!
 152
A~rbItIaJI KbICbIAK-caiiKaJI
KaSIIlIaHbI Ken 6epHn,
KapCbm~aIllbm YPYIlIry!
)l(OJlOii~YH YJlYY KbICbIYJlyy-6HKe
21 70 KapMan aJl.nbI~, 3p MaHac,
YCTara 6eTeH tIbIrap~bI:
KHtIH KbICbI KHIlIMHIlITH
KapMan aJIbm AJIMaM6eT,
YYJlYHa6eTeH tIbIrap~bI.
2175 3M~H KaiiTa tIanKaH CO~,
KoIllYHa KenHn
TYIlIKeH CO~,
yiire 6ap~bl 3p MaHac.
'HaMbIcbIM MbIH~a 6y"iTY!' ~en,
MaHac yiire KeJl.nH~eiiT.
218 0 EapbI~rbI TeIlleK 6acTbI ~eiiT,
tIbIMbIH~bIKTbI Kyp~ypyn,
KaH 6aJIaCbIKaHbIKeii
6YJlKYJl~eKTeH TapTTbI ~eiiT,
TaMaIlla KbIJlbm )KaTTbI ~eiiT.
2185 3pTeH TYPyn 6aKbIpaT,
IlIOJlOKycTa ~apKaHAbI
EaTbip MaHac tIaKbIpaT.
qaKbIpraHAa, He AeMH?
'OJl)KOMY 6epeMHH!' AeiiT,
2190YJlYY KblCbl YJlyy-6HKe
)l(OJloiiAYH KbICbI Typ6aii6bI?'
Y CTara 6ep~H TOKOJlro.
KHtIH KbICbl KHIlIMHIlITH
YYJlYHa KapMan 6epAH ~eiiT.
2195 'KbIJlbIK KbIJlbm 6epAH!' Aen,
aJlTbIMbIIlI aJla )KbIJlKbIHbI
aiiAaTbln 6epAH ycTara.
MANAS DESTANI
Anglc;al klSI Ak-saykal
kaYa§amkop berip,
karsllda~lp uru~tu'
Coloydun uluu klSI Uluu-bike
karmap aldIn, Er Manas,
ustaga bOtonC;lgardl:
kiC;i klSI Ki~mi~ti
karmap allp Almambet,
uuluna bOtonC;lgardl.
Emdi kayta c;apkanson,
ko~una kelip
tii~kon son,
iiygo bardl Er Manas.
'NamlSlm mmda biittii" dep,
Manas iiygo keldi deyt.
Banngl to~ok bastl deyt,
C;lmmdlktIkurdurup,
kan balasl Kamkey
biiIkiiIdokton tarttI deyt,
tama§a kIllp cattI deyt.
Erten turup baklrat,
~olok usta darkandl
BatIr Manas c;aklrat.
<;akIrganda,ne deydi?
'Olcondu beremin" deyt,
Uluu klSI Uluu-bike
Coloydun kISIturbaybl?'
Ustaga berdi tokolgo.
KiC;i klSI Ki~mi~ti
uuluna karmap berdi deyt.
'KIllk klilp berdi" dep,
altIml~ ala cllkml
aydatIp berdi ustaga.
Angl~al klZI Ak-saykal
kar§l koyup
§akIrdayansilahla vuru§tu!
Coloy'un btiytik klZI Uluu-bike'yi
yakalaYlp aldIn, Er Manas,
ustaya hediye verrnek i~in.
Kti~tik klZI Ki§mi§'i de
yakalaYlp aldm sen Almambet,
ogluna hediye verrnek i~in.
-5imdi bu cenkten dondtikten sonra,
konakJadlgl k~eden evine
vardlktan sonra,
evine dondti Er Manas.
"Namusum burada temizlendi!" dedi.
Evine geldi Er Manas.
Do§egine uzandl.
Cibinligi kurdurdu,
hall kIZI Kamkey'j
yumu§ak etinden tuttu.
Tema§aedipdurdu.
Erken kalkIp baglrarak,
sanatkar ustaYI~aglrdl,
Bahadlr Manas ~aglrdl.
~agmnca, neler dedi?
"Ganimetini vereyim,
Coloy'un btiytik klZI
Uluu-bike degil midir?
Ustaya onu ikinci zevce verdi.
Kti~tik klZI Ki§mi§'i de
tutup ogluna verdi.
~ok hizmetleri dokundu diye
altml§ alaca atl da
gottirtip ustaya verdi.

1 )KaKbIllTblH YYJIY KaH MaHac,
Ka6bIJIaHryyraH 3p MaHac
yq KaTblHanraH 3KeH-
KaHbln-KaHAblH Kapa-ooPYK
5 KapMaTbln aJIAbITaJIaAaH.
-500PYK KblCbI AKblJIaU
qaKblpbIn anAbl yUYH8H,
ATanblKTblH aK A8JI8T!
83Y KeJIUn mUreHAe,
10 KaH 6anacbl KaHblKeU
anTblMblIlI aTaH aUAaTKaH,
apaKbl 6anbIH 6aUJIaTKaH,
xenMaSI~ra TOU xYKT8n,
ManbI-MUHeH anblllTblp.
1 5 KaH aTaCbI)KaKbIn-6aU
3MAU aTKa KblAblpbIn
6anaHbl CblHan onrypaT,
6anaHbi CblHan HeHUamT?
'Turu onrypraH 6anaMAblH
20 3P TaanaUbl )l(OK 3KeH,
3n TaanaUbl )l(OK 3KeH,
MaMaHblHAa 6arbl )l(OK-
6aKCblC6aJIaM Typ6aU6bI?
Turn omypraH 6anaMAbIH
25 TaMaHblHAa M8Py 6ap,
KaK mnUHAe c8ny 6ap-
KaprblIlIqbl 6anaM Typ6aH6bl?
Turn onrypraH 6anaMAblH
3P TaanaUbl 6ap 3KeH,
30 3n TaaJIaUbl6ap 3KeH,
MaMaHblHAa 6arbl 6ap-
6aKryy 6anaM ryp6aU6bl?
AK C8K KaHAblH6anacbl
)l(aKIIIbl aAaM Typ6aU6bl?
35 KbmraH UIIIUH oMypraH,
KblHMaTTYY6ana TYp6aH6bl?
AK ceK KaHAblH6anaCbl
aK A8ne-r ryyraH 6ana 3KeH!'
KaH aTaCbI)KaKbm-6aU
40 )l(aKTblpAbl KaH 6anacbl KaHbIKeU,
AK-KynaHblH yCTyHAe
yryn TypraH 3p MaHac.
KaHpa TapTbIn anraH CO~,
Kapbl aTaHbl 6aKblpaT,
4 5 Ka6b1naHryyraH 3p MaHac
v
KOZKAMAN
Caklptm uulu Kan Manas,
kabllan tuugan Er Manas
ii~ katrn aIganeken-
KaYlp-kandmKara-oornk
karmatrp aIdl taladan.
-5ooruk klSI Akllay
~akInp aldl iiyiinon,
Atal1ktrn ak dolot!
Ozii kelip tiygende,
kan balasl Karnkey
altrml§ atan aydatkan,
arakl balm baylatkan,
celmayafiga toy ciiktop,
mall-mineD allptrr.
Kan atasl Caklp-bay
emdi otko kldmp
balarn smap olturat,
balarn smap DeDiaytat?
'Tigi olturgan balamdm
er taalaYIcok ekeD,
el taalaYIcok ekeD,
mafidaymdabagl cok-
baksls balam turbaybl?
Tigi olturgan balamdm
tafidaymdamorn bar,
kak tilinde solii bar-
kargl§~l balam turbaybl?
Tigi olturgan balamdm
er taalaYIbar ekeD,
el taalaYIbar ekeD,
mafidaymdabagl bar-
baktuu balam turbaybl?
Ak sok kandm balasl
cak§ladam turbaybl?
Krlgan i§in ofidurgan,
klymattuu bala turbaybl?
Ak sok kandm balasl
ak dolot tuugan bala eken!'
Kan ataslCaklp-bay
caktrrdl kan balasl Karnkey,
Ak-kularnn iistiindo
ugup turgan Er Manas.
Kayra tartlp algan sofi,
kan atarn baklrat,
kabllan tuugan Er Manas
CakJp'm oglu Han Manas
kaplan dogan Er Manas
ii~ kadm alml§u:
KaYIP Han'm kJZI Kara-boruk'u
yakalaup alml§u ovadan!
~ooruk'un klzl AkllaY'1
~aglrtlp alml§u evinden,
ak servet Atallk'l!
Kendisi geldiginde
haD klZI Kamkey,
altml§ cleve getirmi§ti.
0 da balla, rakl ile,
diigiine b3§ka ne laZlmsa,
vererek klZI alml§u.
Han babasl CakJp-bay
ocak ba§mdadii§iiniirken
gelinleri smlyordu.
Smarken 0 ne diyordu?
"~urada oturan klzlmm,
erlik talihi yoktur hi~,
il talihi de yoktur hi~,
almnda bahu yoktur.
Bahtslz bir klz degil mi bu?
Otede oturan kJZlmm
almnda miihrii var,
dilinde sigili var,
belall bir klz degil mi bu?
Otede oturan klzlmm,
bak, erlik talihi var,
onda il talihi var,
almnda bahu var,
bahtll bir kJZdegil mi bu?
Ger~ek hamn kJZI
giizel bir insan degil mi bu?
Gordiigii her i§ mukemmel,
beDim klymetli klzlm degil mi bu?
Ger~ek hamn klZI o.
Ak devletten dogan ~ocugum!
Han babasl CakJp-bay
haD klZI Kamkey'i begendi.
Ak-kula ann iistundeki
Er Manas i§itti bu sozleri.
Sonra geriye donerek,
ya§ll babasma seslendi,
Kaplan dogan Er Manas
 154
KblpK qOpOCYHqaKblpaT:
'KaUbm-Ka~bIH Kapa-6epYK
KapMaTbm a~blM TaJ1MaH,
-500PYK KblCbl AKblnaU
50 qaKblpTbm an~blM YHYHeH-
KaH aTeKe )K:aKbln-KaH
KaHblKeHHH MaKTaUT!' ~eUT.
'3pTe~-MHHeH ceH Typca~,
3P qoponop, KblpK XHrHT,
5 5 6eTH~-Kony~ ceH xyyca~,
qoponop, KaHblKetire 6apaJ1bl,
KblCMaTbl 6oJico Kepeny,
blCKaTbI 6onco 6HnenH!
Ke~ynYMe xaKnaca,
60 KaH aTeKeM )K:aKbln-6aU
KaJ1nblqbl Kblnbln KaHTaJIbI!'
3pTe~ TYP~Y qoponop,
6yy~aH MHHHn 6ynKymyn,
TaU 6YKMaH xynKymyn,
65 Tepere Ken~H qoponop.
'KaHbIKeHre 6apaM!' ~en,
epKeqy 6HUK, MOHHYY3YH,
xopro 6acblK qO~ Kyna,
xopyry TbIHq AK-Kyna,
70 aK Ka~rbI 3P cblp~blram
AK-Kynara TOKyryn,
aJ1aqaKenqYK C~blpbln,
anTblH 6blmTaH TapTTbIpbIn.
MaHac-AK-Kynara MHHreH co~,
75 KaHblKeH KeCTen xypreH co~,
KaH 6aJ1aCbIKaHbIKeH
y6aanbl KepHM KHmH 3KeH,
Typa Kan~bl 0 xep~eH.
3KH KblCbl 6ap 3KeH-
80 qaKblpbln ~bl KaHbIKeU.
qblqaJ1a~aU capbl KblC,
QblqaJ1MaUKapa KbIC
QaKblpbln aJ1caKaHblKeU,
MoUy~apbl KOUKOUOT,
85 6oroKTOY CaJ1aKTaUT,
Kene~Kep QaQnaK6Hp KYQaK
MaU CoopblAa qaJ1Kbln~aUT,
6ana KymTaU KaJ1KblnAaUT,
6aJ1TblpraHAaUconKynAaUT.
90 3KH KblCKa aUTaT~eUT:
'Ka6blnaHbiM aU xapKblH TepeM
3p MaHac Kene xaTblp.
Ka6blnaHbiM KYH xapKblH TepeM
KaH MaHac Kene xaTblp!-
95 ATblH TOcyn aJ1bl~ap!
EHpH~ 3mHK aQbl~ap!
EHpH~ AK-KynaHbl aJ1bl~ap!
CapT 6aUnooH' CaJ1bl~ap!
TepeMe apaK-mep6eT am 6epHn
-
MANAS DESTANI
kIrk ~orosun~akIrat:
'KaYIp-kandmKara-oo1iik
kannatip aldim taladan,
-5ooruk klSI Akilay
~akirtip aldim iiyiinon-
kan ateke CakIp-kan
Kamkeyni maktayt!' deyt.
'Ertefi-minen sen tursafi,
er ~orolor, kIrk cigit,
betifi-kolufi sen cuusafi,
~orolor, KanIkeyge barall,
kismati bolso koro1ii,
Iskati bolso bileli!
Kofiilliimo cakpasa,
kan atekem CakIp-bay
kalpl~1 kIlIP kaytall!'
Ertefi turdu ~orolor,
buudan minip bulku~up,
tay bukaday culku~up,
torogo keldi ~orolor.
'Kamkeyge baram!' dep,
orko~ii biyk, moynu uzun,
corgo basik ~ofi kula,
corugu tm~ Ak-kula,
ak kafigi er slrdlga~
Ak-kulaga tokutup,
aIa~ako~iik saldmp,
altm bl~tan tarttmp.
Manas-Ak-kulaga mingen sofi,
Kamkey kostop ciirgon sofi,
kan balasl Kamkey
ubaall kerim ki~i eken,
tufa kaldl 0 cerden.
Eki klSI bar eken-
~aktnp aldl Kamkey.
<;Iqal~ay san klS,
~I~aladaykara kIs
~akmp alsa Kamkey,
moyundarl koykoyot,
bogoktou salaktayt,
kelefiker ~a~pakbir ku~ak
may soonda ~alkIldayt,
bala ku~tay kalklldayt,
baltlrganday solkuldayt.
Eki klska aytat deyt:
'Kabilamm,
, ,
ay carkm torom
Er Manas kele catlr,
kabllamm, kiin carkm tor6m
Kan Manas kele catlr!-
Atm tosup allfiar!
Birifi e~ik a~lfiar!
Birifi Ak-kulam alliiar!
Sart bayloon' saltfiar!
Toromo arak-~erbeta~ berip
kIrk yigidine seslendi:
"KaYlp Han'rn kIZI Kara-borilk'ti
yakalatnm cenk yerinde,
-5ooruk'un klZI AkllaY'1
~aglrtnm aldlm evinden,
fakat babam CakIp Han
Kamkey'i methediyor!
Sabahleyin erken kalkIn,
er yigitler, kirk yigit,
el ytiz Ylkayrn da siz
Kamkey'e gidelim,
hizmeti varsa gorelim,
meziyetlerini gorelim!
Gonltime uygun gelmezse
ban babalDlzCakIp-baY'1
yalanci bilelim biz!"
Erkenden kalklP yigitler,
ytirilk atlara atladllar,
yavru bogalar gibi zlplaYlp,
efendilerinin JanIna geldi yigitler.
Kamkey'e varallm diye,
Slrtl ytiksek, boynu uzun,
ytirilk giden bu Ak-kula'ya
din9 ytirilk bu Ak-kula'ya
maden i~lemeli eyerini
Ak-kula'ya vurdurdu,
tistiine minder koydurdu,
sonra alnn ko~umu gektirdi.
Manas Ak-kula'ya hindi,
Kamkey'e gitti.
Han ~ocugu Kanlkey
uzak goril~lti bir insan idi.
Oturdugu Jerdenkalkn.
iki hizmet~i klZI vardl,
onlan (faglrdl Kamkey.
Yanan odun gibi san klZI
yanan odun gibi kara klzl
~agmnca Kamkey
kugu gibi boyun btiktip,
gerdamm titreterek,
sa9 orgtilerinin stisti bir kucak
tombul kal9asrnda~lkIrdar,
yavru atmaca gibi kImlldar,
baldlran gibi hl~lrdar.
Bu iki klza dedi ki:
"Kaplamm, ay 1~lgl, efendim,
Er Manaslm geliyor,
kaplamm, gtin I~lgl efendim,
Han Manaslm geliyor!
Kalkrn onu bekleyin!
Biriniz kaplYI ac;:rn!
Biriniz Ak-kula an alln!
An Sartlar gibi baglayrn!
Efendime tatll a~lar verin,

J 0 0 Ta~-TaMaIlla KbIJIaJlbIK,
qbIH~bIpMaJlYY KeKep~y
a6~bIpa,naH aJlaJIbIK,
apaK KYHyn 6epenHK,
qoporo CapnaH Xa6aJ1bIK,
1 0 5 aT MHHm3Hn aJlaJIbIK,
6Hp TOH KHHm3Hn CaJlaJlbIK!
bIcKaTbI 60nco KbInaJIbIK,
KbICMaTbIHaTYPaJlbIK!'
Ken~H 6aTbIp 3p MaHac,
110 3KH 6Hp~eH KbICTapbI,
6HpH~ AK-Kyna aJlaT ~eHT,
6HpH~ 3Il1HK aqaT ~eHT.
EHpH~ CapT 6aHnOOH'CaJlaT~eHT.
AnTbIH caMbIK a6~bIpa
115 cyypyn aJI~bI~ apaKTbI,
KbIpK qopo KenHn onTYP~y,
KbIpK qOPO KenHn omypca,
qoporo 6ep~H~ apaKTbI,
qoporo 6epce~ apaKTbI,
120 qoponop aJla YHre KHpeT ~ei1T.
KaH 6aJ1aCbIKaHbIKeH
'qoporo capnaH
xa6aM!' ~en
aK KOPXYH~y OO~bIp~bI-
Ke~ KaIllKap~aH aJIAbIpraH,
125 apa6ara ~bIpraH,
OH3KMeH TOnqy Ka,naraH,
MbIJITbIK ory xa,naraH
aK KypeKe ToproH Kec,
xaKaCbI aJlTbI, xe~H xec,
130 aJlblU xanTbI capnaH~bI.
KHHn an~bI qoponop.
)KaHa aK KOPXYMY OO~bIpaT-
qYIllTe~eH KeHHeK KHHrH3eT,
TY6ap~aH ~aM6aJ1KHHrH3eT!
135 TaMaIllara 6aTbIpaT-
Ke~ TaIllKeMeH aJIAbIpraH,
apa6ara CaJI~bIpraH,
KaIllKa TaMaH )!(eKe eTYK
KaK 6yryHa KHHm3eT!
14 0 EapbIHa capnaH KHHreH CO~,
qoponop Typyn KyaHaT:
'KaHbIKeH )!(aKIlIbI 3KeH!' ~en.
KaHbIn-KaHAbIHcKapa-ooPYK
KapMaTbIU aJIAbI TaJla,naH,
145 aMaH MbIH~aH )!(OK3ne!
ATanbIKTblH aK AeneT,
aMaH MbIHAaH )!(OK3ne-
~OOPYKTYHKbICbI AKbIJIaH,
aMaH MbIHAaH )!(OK3ne!
150 AK ceK KaH~bIH 6aJ1aCbl
aKbIJI apTbIK KHIlIH 3KKaH,
a6bIAaH MaKyn 6aJ1a3KeH!'
KOZKAMAN
tan-tam~a kllallk,
~mdlnnaluu kokordti
abdlradanalallk,
arak kuyup rerelik,
~orogo sarpay caballk,
at mingizip alallk,
biT ton kiygizip salallk!
IskatI bolso kllallk,
kIsmatIna turallk!'
Keldi batIr Er Manas,
eki birder kIstarl,
birin Ak-kula alat deyt,
birin e§ik a~atdeyt.
Birin Sart bayloon' salat deyt.
AltIn sandlk abdlra
suurup aldln araktI,
kIrk ~oro kelip olturdu,
kIrk ~oro kelip oltursa,
~orogo rerdin araktl,
~orogo bersen araktI,
~orolor ala tiygo kiret deyt.
Kan balasl Kanlkey
'C;orogo sarpay
cabam!' dep
ak korcundu oodlrdl-
ken Ka§kardanaldlrgan,
arabagasaldlrgan,
on ekiden to~u kadagan,
mlltIk ogu cadagan
ak kliroko torgoy kos,
cakasl altI, ceni ces,
allp captl sarpaydl.
Kiyp aldl ~orolor.
Calla ak korcundu oodlrat-
~ti§tooon koynok kiygizet,
tubardandambal kiygizet!
Tam~aga batIrat-
ken T~kenden aldlrgan,
arabagasaldlrgan,
k~ka tamanceke otUk
kak butuna kiygizet!
Banna sarpaykiygen son,
~orolor turup kuanat:
'Kanlkey cak§l eken!' dep.
KaYlp-kandmKara-ooriik
karmatlp aldl taladan,
andan mIDdaycok ele!
AtallktIn ak dolot,
andan rnlndaycok ele-
-5ooruktun klSl Akllay,
andanmIDdaycok ele!
Ak sok kandm balasl
akll artlk ki§i ekkan, .
abldan makul bala eken!'
155
zevkli bir §enlik yapallm!
Zincirli deri tulumlan
boyunlanndan alahm!
Rakl doldurup verelim!
Yigitleri giydirerek,
hep atlara bindirelim,
giizel kiirkler giydirelim!
Her §eyi giizel hazlriaYlp
hizmetine durahm biz!"
Derken Er Manas gelince,
klzlar denileni yaptJ,
biri Ak-kula'YI aldl,
obiirii kaplYI a~tJ,
biri Sart usulii atJbagladl.
AltJn sandlktan ahp
keskin raklYI ~lkardl.
KIrk yigit gelip oturdu,
kirk yigit oturunca
yigitlere rakl verdiler,
yigitlere rakl verince
yigitler alaca eve girdiler.
Han ~ocugu Kamkey,
yigitleri §enlik klyafetiyle
donatmak i~in,
beyaz deri torbalan bo§alttl,
ta Ka§gar'dangetirttigi.,
arabalara yiiklettigi,
on iki diigmeyle siislii
tiifek kur§unu i§lemez,
ak ~aYlr ku§u gozlii
yakasl altJn, yeni baklr klyafetleri
ahp giydirtti.
Yigitler bunlan giyinince,
Kamkey ak deri torbalan yine bo§alttl
ince gomlekler giydirdi,
pamuktan gomlekler giydirdi!
Erleri hayretedii§iirdii!
Ta Ta§ken'den getirttigi
arabalaradoldurttugu,
degerli ~izmeleri
ayaklanna giydirdi.
Hepsi boyle giyinince,
yigitler pek sevindiler:
"Kamkey fevkaladeymi§,
KaYlp Han'In klZl Kara-bOriik'ii
cenk yerinden yakalatml~tl,
0 bOyle§eyler vermedi!
Ak servet Atahk
bize boyle §eyler vermedi o!
~ooruk'un klZl Akllay,
hi~ bOyle bir ~eyvermedi!
Ak-kemik hamn ~ocugu
~ok akllh bir insanml§,
pek giizel bir kadmml§!"
156
lIoponop KelTH KyaHbin.
lIoponop KeCCeKyaHbln
155 3MAH MaHac )KaTKaH co~,
'AT ceMHpHn TYC 60nOT,
60c KblpOO TYlllyn KYC 60nOT,
3peHAep )KaTbin 6YK 60noT-
3MAH )KOpTMOK60nAY!' AeHT.
160 AnTaH TOnrOH Ken KanMaK
AH-KaHra oon )KaTaTAeHT:
K YHKeH TOnrOH Ken KanMaK
K YH-KaHra oon )KaTaT AeiiT-
cOOAaKbinbin )KaTaT AeHT.
165 Alma MaHac aHlTbi AeHT:
,AnTaH TonrOH Ken KanMaK,
KYHKeH TOnrOH Ken KanMaK
OpTOCYHTocyn ananbl!
THnAH KapMan cananbl!
170 ATTaHanbI, )KOpTony!
AK-KynaHbI TapTbl~ap!
A lTaHbin canap qblranbI,
aK Ka~rbI 3P CbIpAblrallI
AK-Kynara TOKyryn!'
175 KalllKa TaMaH )KeK' eTYK
AK-Kynara TenneH bIprbln
MHHreH CO~,
KaH 6anacbI KaHblKeH
KapMaH anAbi MaHaCTbI
KaH MaHacKa aHlTbI AeHT:
180 .AH6aHra KaplllbI
KYH-re qaT, TepeM,
)KHHpMe 6eCTe )KalllbI~,
)KbInbI~ 6apc, TepeM,
olllY 6blHbin Myqeny~, TepeM,
aTKa Kaplllbi aH 3ne, TepeM,
3pre Kaplllbi )Kbln 3ne, TepeM!'
1 8 5 KapMaH anca MaHaCTbI,
'KOH! KOH!' Aece, 60nroH )KOK,
KaHbIKeMHH mnHH anraH )KOK!
MaHaCTbIH aqyy )KaMaH KenAH AeHT-
OH 3KHAeHepreH 6ynAypcYH,
190 qanca KynaK TYHAYPCYH,
TapTbin HHAH KaHbIKeH!-
[lapaHAaH KbmraH KeHHery
)KHK )KHrHHeH cerynyn,
6ePMeT-MHHeH IlIYPYcy
195 )Kon YCTYHeTeryneT!
KaH 6anaCbl KaHbIKeH
Kapc-Kapc Kynyn )KH6ePAH:
'A4YMY 6aca Kep, TepeM!
AKblnbl~a TYllle Kep, TepeM!
200 6apraH )K00l{ 6aCbIn KaHTTepeM!
Ear anAbIpbln aHAaH KaHTTepeM!
)l(OpTKOHAOH )KonYl{
)KOlllyncYH,TepeM!
MANAS DESTANI
,,'
fi'c!~orolor ketti kuamp.
~orolor kesse kuamp
emdi Manas catkan son,
.At semirip tiis bolot,
bos kuoo tii§iip kiis bolot,
erender catlp buk bolot-
emdi cortmok boldu!' deyt.
Altay tolgon kop Kalmak
Ay-k1mga oop catat deyt:
.."
,~~ Kiinkoy tolgon kop Kalmak
.
I';
"!t1 Kiin-l,anga oop catat deyt-
c
::; sooda blIp catat deyt.
'""
;
Anda Manas ayttI deyt:
.Altay tolgon kop Kalmak,
Kiinkoy tolgon kop Kalmak
ortosun tosup alall!
Tildi Icarmapsalall!
AttanalI, cortolu!
Ak-kulanl tartInar!
Attamp sapar ~lgall,
ak kangl er slrdlga§
Ak-kulaga tokutup!'
Ka§ka taman cek' otiik
Ak-ku.laga teppey lrglp
mingen son,
kan balasl Kamkey
karmay aldl ManastI
Kan ~Ianaska ayttl deyt:
.Aybanga kar§l
kiln-go ~at. torom,
ciyrme beste Ca§ln,
cilln bars, torom,
o§u blYll mii~oliin, torom,
atka kar§l ay ele, torom,
erge kar§l cll ele, torom!'
Karmay alsa ManastI,
'Koy! Koy!' dese, bolgon cok,
Kamkeydin tilin algan cok!
ManastIn a~uu caman keldi deyt- Manas fena hiddetlendi.
on ekiden orgon buldursun,
~apsakulak tundursun,
tartlp iydi Kamkey!-
Daraydan blgan koynogii
cik ciginen sogilliip,
bermet-minen §urusu
col iistiino togillot!
Kan balasl Kamkey
kars-kars killiip ciberdi:
.A~undu basa kor, torom!
Akilina tii§o kor, torom!
bargan coon baslp kayt. torom!
Bag aldlrlp andan kayt, torom!
Cortkondon colun
co§ulsun,torom!
Yigitler sevinc;:legittiler,
yigitler sevinc;:legidince,
Manas burada kalmca,
atlar semirip gev§edi,
boz klragl dii§iip giiz geldi,
erler de tembel oldu,
"Artlk yiiriiyii§ zamaru geldi!" dedi.
Altay'! dolduran Kalmuklar,
Ay Han'm idaresinde ya§lyorlardl.
Kiinkoy'ii dolduran Kalmuklar,
Kiin Han idaresinde ya§lyorlardl.
Ticaret yaplP ya§lyorlardl.
t§te Er Manas dedi ki:
"Altay'! dolduran Kalmuklann
Kiinkoy'ii dolduran Kalmuklann
arasma gidip bakallm!
Sozlerinden bir barer kapallm!
Atlara binip gidelim!
Ak-kula'Yl getirin!
Ata binip sefere C;:lkallm!
Benim alaca eyeri altp
Ak-kula'ya vurun!"
<;:izmesiniiizengiye degirmeden
Ak-kula atlna
slc;:radl.
Han c;:ocuguKarukey,
Manas'l yakaladl,
Han Manas'a dedi ki:
"Hayvanlar ic;:inbu ugursuz
bir giin, efendim,
pars Ylltnda ya§ln yirmi
be§, efendim,
bu YII senin dogdugun YII, efendim,
atlar ic;:inbu ugursuz bir YII, efendim,
erler ic;:inbu ugursuz bir YII, efendim!"
Manas' yakalaYlp da
"Our! Our!" dediyse de Manas aldlrmadl,
Karukey'in soziine kulak vermedi!
On iki orgillii kamC;:IYI,
vurunca kulaklarda uguldayan kamC;:IYI
Karukey'e savurdu!
Oaray ipeginden gomlegi
diki§lerinden sokilldii.
Mercarurun boncuklan
yol iistiine saC;:lldl.
Han c;:ocuguKarukey,
kah kah gillerek dedi ki:
"Hiddetini yeniver, efendim,
aklln ile i§ gor, efendim,
git dii§manl yen de gel, efendim,
baht kazan da don gel, efendim!
Yiiriidiigiin yollar
diiz olsun, efendim,

)KonAoWYI\ KblAblp
KOwynCYH,TepeM!'
KaHblKeti KHPAHI\ytiYl\e.
205 EaTblp MaHac 6aCTblpAbI.
'Keqe KenreHKaHblKeii
KaH MaHaCTblKapMaAbI-
6HCHeMeHe6onAYK?'Aen,
~OOPYKTYH KblCbIAKblnati
2 1 0 MaHaCTblKapMati WAbIAeiiT:
,Ati6aHra Kapwbl KYH-re
qaT, TepeM,
)l(HtipMe6ewTe )l(aWbll\,
)l(blnbll\ 6apc, TepeM,
owy 6bliibln MyqenYl\, TepeM,
aTTaH6aqbl,ati )l(apKblH,TepeM,
215 aTTaH6arblHKeH )l(apKblHTepeM!
ATKa KapWblati 3ne, TepeM,
3pre KapWblati 3ne, TepeM,
MaHac atiTaTKaTblHra:
, ApblHancypeK )l(eAHprnH,qHPKHH!
220 KaHblKetiTUnHHan6araHqHPKHH,
ceHHH-rnnHH,I1.H
anaM6blqHPKHH?'
TapTblll HiiAHl\,3p MaHac!-
Aapaii KbmraHKeiiHery
)l(HK)l(HrHHeHceryneT,
225 6epMeT-MHHeH wypycy
)l(on YCTYHe
TeryneT!-
Kapran TYPyn KanAbIAeiiT.
MaHac 6on6oti )l(ypyn KanAbl AetiT. Manas
'EapraHblHaH Ken6e, WpeM!
230 KatiTblll ytiYI\ Kep6e, TepeM!
KaHblKetiAHKyqna,TepeM!
EynKynAeKTeHTapTna,TepeM'
Kapa OOCbll\aKaHToncYH,TepeM'
KaiipbmrblcblC KYHTyYCbIH,TepeM"
235 Kapran Typyn KanAbIAetiT.
MaHac KeTOn)l(ypreH COI\,
Eap-KenAY 6acbln eTTYAetiT,
adl. Tep-KenAY Tyypa KeUiTHAetiT,
Ko3y-6aWbl, KotiMoPOK,
240 aHbl 6aCblll eTTYAetiT.
YtiAe )l(anaH KaHblKeti
y' KepeTHHAe 6HnAHAetiT,
KepeMHHAe TYtiAYAeiiT.
ACbm)l(epAeHaKblpaT,
245 Tee KeTepreH 6an6aHAbI
KaHblKeti e3Y qaKblpaT:
, Acbln )l(epAeAanJl.anblM,
Tee KeTepreH 6an6aHblM,
KeUl' aTTbIKonro an!' AetiAH.
250 'Kow' aTTbl Konro anraH cOl\,
acbln TyyraH TepeMe
)l(eTOnKa6ap6ep!' AeiiAH.
,.,AK-KbISlraKOHOMYH,
KOZKAMAN
Coldo~un KIdlr
ko~ulsun, torom!'
Kamkey kirdin uytino.
Baur Mana."basurdl.
'K6<tekelgen Kanlkey
Kan Manasu karmadl-
his nemenebolduk?' dep,
~ooruktun kISl Akllay
ManasUkarmay aldl deyt:
' Aybanga k~l kiln-go
~at, torom,
ciyrme b6~te Ca!;iln,
c1lln bar:s,torom,
o~u bly1l mti~ollin, torom,
attanba~l,ay carkln, torom,
attanbagm, kon carkm, torom!
Atka kar~l ay ele, torom,
erge kar~l ay ele, torom,
Manas aytat kaunga:
' Annap stirok cedirgin, ~irkin!
Kamkey tilin albagan, ~irkin,
senin tilindi alambl, ~irkin?'
Tamp iydin, Er Manas!-
Daray kllgan koynogti
cik ciginen sogiilot,
bermet-minen ~urusu
cot tistiino togU1ot!-
Kargap turup kaldl deyt. c ~. Fakat Manas aIdlrmadl:
bolboy ctiriip ka\dl deyl
'Bargamnan kelbe, torom!
KayUP tiytin korbO,torom!
Kamkeydi ku~pa,torom! I,
BU1ktildokton tartpa, torom\..agzma
Kara ooslna kan tolsun, torom! .; ,
Kayn\glsls kiln tuusm, toroml'
Kargap lump ka\dl deyt.
Manas ketip ctirgon son,
Bar-koldti baslp otili deyt,
Tor-koldti tuura ke~ti deyt,
Kozu-b~l, Koymorok,
am baslp otili deyt.
Uydo catkanKamkey
keretinde bildi deyt,
kereminde tuydll deyt.
As1l cerden aklrat,
too kotorgon balbandl
Kamkey ozii ~aklrat:
'As" cerde daldallm,
toO kotorgon balbamm,
ko~' atUko\go aI" deydi.-)
'Ko~' atU ko\go algan son.
as" tuugan toromo
cetip kabar her" deydi.
,.,Ak-klyaga konomun,
157
yo1da~mH1Zlr
o1sun.efendim!"
Sonra senKamkey evine girdi.
Bahadlr Manas anm surdu.
"Yeni ge1enKamkey
Han Manas'l yaka1adl.
b~lmlza ne1erge1di?"diyerek
$ooruk'un klZl Akl1ay
Manas'i yaka1adl:
"Hayvan1ar i<tin bu ugursuz
biTgun. efendim.
pars Ylhnda y~m yirmi
be~. efendim.
bu yl1 dogdugun yl1. efendim.
ata binme. ay l~lgl. efendim.
ala binme. gun l~lgl. efendim!
Bu ay atlara ugursuz biT ay. efendim.
bu ay erlere ugursuz biT ay. efendim!"
Manas kadma dedi ki:
"Lanetli yarank. <tirkin ~ey!
Kanlkey'in dedigini yapmadlm. <tirkin.
senin soziinii din1ermiyim. <tirkin?"
Kam<tlYlsavurdu Er Manas!
Daray ipek gom1egi
diki~1erindensokii1dii!
inci1erle mercan1arl
yo1 ustiine sa<t"dl!
Kadm ona Ianet etti.
"Gidip de geimez olasm. efendim!
Gelip de evini goremez o1asmefendim!
Kamkey'i kucak1ayamazolasm efendim\
y umu~ak etini tutamazolasm.efendim!
kaniar dolsun. efendim!
ugursuz giiniin dogsun. efendim!"
Kadm ooyle Ianet etti.
Manas yoia koyuldu.
Bar-kol'den ge<tti.
Tor-kol'ii a~lp ge'tti.
Kozu-b~lyla Koymorok'tan
baslp ge<tti.
Evde oturan Kamkey.
keskin zekaslyia bildi.
algl1aryla sezdi.
Asil kadm yerinden sesiendi,
cleve kaIdlran pehIivam
Kamkey <taglrttl:
" Asil yerden se<tiImi~,
clevekaIdlran pehIivamm.
yamna biTde yedek at al.
yedek aU aIdlktan sonra
asil dogan efendimin
yamna git. benden habeTsal!
Ak-klya'da oturuyor. de.
 158
aK-6oc 633COHOMYH!
255 A KYJ\aHra ){(anbIHbill,
TYJIeeKblnbill ){(ypeMYH!
Keryp'lKeH Kepce, ){(YHYHKec!-
Kapa 6eTTHH,Ken caHpaca,THJIHHKec!
CarblcKaHKepce, ){(YHYH Kec!-
260 Kapa 6eTTHH,Ken caHpaca,THJIHHKec!
AKblJIaHJ\bIH
YHYHe
TepeM KeJIHn){(aCCbIH!"
Ae!
"Capbl CYYH'TeKcYH!"Ae!
"KaprblWbl anrblW 60JICYH!"
265 ACblJI){(epAe~anJ\anKYJI,
Tee KeTepreH6an6aH KYJI
Eap-KeJIJ\YH 6amblHcaHpaMJ\a
){(eTJInaHTTblMaHacKa.
EaTblp MaHac 60JIrOH){(OK:
270 'KaTbIMbIH THJIHHaJIJ\bl.'J\en,
'KaHTbill YHre KeTTH.'Aen,
'40poJIopro KaHTHn
){(oon 6epeMHH?'J\en,
60JI60H){(YPyn KeTTH~eHT.
MaHacTblHKym YHKYCY KeJIJ\H
275 6aKTacblKapblmAK-OJInOK
aHKblpaHblHCaJI.l\bl
J\eHT.
)KblJIKbl'lblHblHTamma-6eK
KamblHaMaHac KeJIJ\H ~eHT,
YKTan){(aTbln aJIJ\bIJ\eHT.
280 )Kopro 6acblK 'IO~ KYJIa,
){(opyry TbIH'I AK-KYJIa
'IooJ\ypaTa6acTblpaT!
40poJIopJ\YKapaca~,
KaCKaHaT ooJIyn KeJIe){(aTaT,
285 aJIJ\blKHHHblH'IblpManTblp,
AK-KYJIaTyypa-ryypa
Kanbm KeJIe){(aTaT!
AJIMaM6eTTypyn MblHblaHTaT:
'3 'IOpOJIOp,6epH TOKTO'lY,
AHrblp-){(aJIbl6oc TeMe ! Ayglr-calJ bas tofido
290 KapoOJIKapaH6ep'lH3JIe~! I karool karay ber9i elefi!
CeH AK-6aJITaHbIHyYJIYEOJIOTYM,
I Sen Ak-baltamn uulu Bolotum,
ceH KblpaH 4aJI6aH, -5YYTYM, I
ceH Ko~rYPooJIy-6aHJ\bIHKowa6b1~,
TepTee MeHH3p'lH'IH!'
2 9 5 AnMaM6eT-MHHeH 6em 'IOpO
AHrblp-){(aJIbl6oc Te~re
TerepeTeH Mapa~bl,
){(ep apblTbln KapaJ\bl:
KepYHreH~eKepYHeT,
300 KepYH6eceKeK TYTYHJ\eH cocYJIaT.
EHp MaMcaT KeJIe){(aTaT!
AJIMaM6eT6apJ\blMaHacKa.
MaHacKa KeJIHnaHTTblJ\eHT:
'TeMeH KHpe6apraHAa,633M,
305 aTblMAblMHHHn){(eJICeM,633M,
MANi\S DESTANI
ak-bos bee soyomun!
A Kudayga calmlp,
tiilttO klllp ciiromiin!
Kogiir9kon korso, ciiniin kes!-
Kara bettin, kop sayrasa, tili kes! ~ok oterse kaltagm dilini kes!
Saglskait1 korso, ciiniin kes!-
Kara bettin, kop sayrasa, tili kes! ~ok oterse kaltagm dilini kes!
Akllaydm iiyiino
torom kc~lipcasSIn!"de!
"San suun' toksiin!" de!
"Kargl§l algl§ bolsun!" de!"
Asll cerde daldal kul,
too kotorgon balban kul
Bar-kold.iin b3§msayramda
cetip ayttl Manaska.
Batlr Manas bolgon cok:
'KatIndllt1tilin aldl.' dep,
'Kay tIp lliygo ketti.' dep,
'~orolorgo kantip
cc)OPberemin?' dep,
bolboy ciiriip ketti deyt.
ManastIn ku§ uykusu keldi deyt,
baktasl karl§ Ak-olpok
ayklraml11saldl deyt.
Cllkl9mrt1 Ta§§a-bek
k3§maManas keldi deyt,
uktap catIp aldl deyt.
Corgo baslk 90fi kula,
corugu tIlrI9Ak-kula
900duratJJlbastIrat!
~orolordu karasafi,
kaskanat bolup kele catat,
aldl kiymn 9lrmaptlr,
Ak-kula tuura-tuura
kallp kele catat!
Almambet turup mlm aytat:
'F, 90rolor, beri tokt09u,
sen klran ~albay, -5uutum,
sen Kofiguroolu-baydln Ko§abl§,
torto meni!er9i9i!'
Almambet-minen be§90ro
Aygu-call bas tofigo
togoroton maradl,
cer antIp karadl:
koriingondo koriinot,
koriinbosCIkok tiitiindoy sosulat. goriinmeyen, mavi duman gibi yuksel,r.
Biradamsat kele carat!
Almambet bardl Manaska.
Manaska ~:elipayttl deyt:
'Tom(>nkire barganda,beem,
atlmdl minip celsem, beem,
bir ak klsrak kestirmi§, de,
AIlah'a yalvanyor, de,
pek 90k dua ediyor, de!
giivercin goriirsen tiiyiinii kes!
Saksagangoriirsen tiiyiinii kes!
Akllay'm evinde
efendim gelip kalsm, de.
San suyu doksiin, de,
laneti haYlra gevrilsin, de."
Asil yerden se9ilen kul,
deve kaldlran pehlivan kul,
Bar-kol'iin en yiiksek yerinde
yeti§ip Manas'l buldu.
Bahadlr Manas razl olmadl.
"Kadmm soziine uydu,
kalklp yurduna dondii! defIer,
sonra hen yigitlere ne cevap
veririm?" dedi,
soziine kulak asmaYlp gekip gitti.
Manas'm ku§ uykusu geldi,
kalm pamuklu zlrhlm
geni§ a9lp yere serdi.
~oban T3§§a-bek'in
yamna geldi,
uzamp yattI Manas.
Yiiriik kula atI,
din9 yiiriiyii§lii Ak-kula
yeri tepiyor!
Yigitlere bakarsan
set gibi geliyorlar,
ondeki arkadaki her bir giiruh,
Ak-kula dosdogru
geliyor.
Almambet §unu dedi:
"Ey yigitler beri durun,
Ayglr-call'mn boz tepesinde
etrafl gozetleyin.
Sen Ak-balta'mn oglu Bolotum
sen yakl§lkll ~albay, sen -5uutum,
Konguroolu-baY'ln oglu sen Ko~abl~lm.
Siz dordiiniiz, benimle gelin!"
Almambet ile birlikte be~ yigit
Aygu-call'nln boz tepesinden
etrafi gozetlediler,
dart tarafa baklndllar,
goriinen goriiliir, .
i§te bir atll adam geliyor.
Almambet Manas'a gitti,
Manas'agidince dedi ki:
"Oemin geri gelirken,
atlml suriip gelirken,

ToKoHnyy )KepAeHTOCCOM, 633M,
AHrblp-)KanbI Te6eAeH,633M,
aMbIn KapanTypcaM,633M?-
e~y WYTTYKepYHeT,
310 Ke3Y O1-:ryyKePYHeT,
CaKanbI)KOKTaKbIPAaH,
AeHHoonco, KaIlbIPAaH-
Kene )KaTaT6HPaAaM!
3MAH KaHTeHH,)KapKblH-aH,TepeM?'
315 AHAa MaHac ceHaH1TbI~:
'Ka6b1naHTYyraH AnMaM6eT,
6Hp aAaMcaTKepYHce,
Tern-)KaHbIHcypaTbln
6Hp qOPYHY)KH6epce~!'
320 AnMaM6eT 6aTblp TYPAYAeHT,
qoponopro )KYPAYAeHT:
'KbIHKblpbIKKycen KHpreHcHH,
KbIpKTbIH6aWbI KbIprbIHbIM,
KbIpbIM 6Hp )KypTTaHKenreHCHH,
325 DOO-qOnOK MHHHn)KenCe~qH,
ToKoHnyy )KepAeHTOCCO~qy,
aMbIn KapanTYPca~qbI!
AHAa KeneT6HPaAaM-
caKanbI)KOKTaKbIPAaH,
330 AeHH60nco, KaIlbIPAaH-
KapMananrbIH 6anaHbI,
aKblpeT)KaHAaH 6yparbIH!
Owy 6anaHbIHTerH-)KaHbIH cyparbIH!'
D03-qOnOKTY MHHA"KblprbIH-qan
335 3~r"-Ae~rH )KeneT~eHT,
oM6bI-~OM6bI)KeneT~eHT,
ToKoHnyy )Kep~eHTOCOT AeHT.
AHrblp-)Kanbl Te6e~eH
aMbln Kapan TypaT~eHT.
340 Dana eTyn 6apa aTaT,
D03-qOnOKMHHreHKblprbIH-Qan
MblHAaKenreH6anaHbl
KaQblpblnKapMaHaJ1AbI!
Dana KbmQaHblnKapaMCaJ1Abl:
345 'MeH~Y, MeHAY,MeH~Y!' ~en,
'KepKY, KepKY, KepKY?'Aen,
'CaMbIH,caHblHcaMbIH!'Aen,
'AnTaM, anTaM,anTaM?'~en.
AH~a aMTTbI~KblprbIH-Qan:
350 '3 caKan )KOKTaKblp Kyn,
~eH" oonco Kanblp Kyn,
"MeHAY!" AereH HeMeHe?
"KepKY?" AereHHeMeHe?
"CaMbIH!"~ereH HeMeHe?
355 "AIrraM?" ~ereH HeMeHe?
CeH"AcanaM~aHcanaM!" ~ece~)KI1!
MeH "Anay~aH 3neMKI1
canaM!" AeCeMQI1!'
Dana Typyn aMTTbI~eMT:
K bzKAMlAN
tokoyluu cerd(~ntossom, beem,
Ayglr-calI tobc)don,beem,
afidlp karap tuJ~am,beem?-
afiii §iittii korlJnot,
kozii ottuu koliinot,
sakall cok takllrday,
deni balsa, kapuday-
kele catat bir adam!
Emdi kanteyn, carkln-ay, torom?'
Anda Manas sc~n ayttlfi:
'KabIlan tuug~mAlmambet,
bir adamsatkoriinso,
regi-caym suratlp
bir ~orunu cibersefi!'
Almambet bat.Irturdu deyt,
~orolorgo ciird!Jdeyt:
'KIyklnk kiisop kirgensin,
klrktln ba§l KIrgmIm,
KInm bir curttan kelgensin,
Boz-~olok minip celsefi~i,
tokoyluu cerden tossofi~u,
afidlp karap tursafi~I!
Anda kelel: bir ;adam-
sakall cok taklrday,
deni balsa, kap'uday-
karmap algIn blalarn,
aklret caydanburagm!
O§u balarnn tel~i-caymsuragm!'
Boz-<;oloktu mindi KIrgm-~al
efigi-defigi celet deyt,
ombl-dombJ ce:letdeyt,
tokoyluu cerden tosot deyt.
Aygu-call tobOdon
afidlp karap turat deyt.
BaJa otiip bara atat,
Boz-~olok min,genKugm-~al
mmda kelgen blalarn
ka~mp karmay aldl!
Bala kll~aYlp karay saldl:
'Mondii, mondli, mondii!' dep,
'Korkii, korkii, korkii?' dep,
'Saym, saym s:aym!' dep,
'Altay, altay, altay?' dep.
Anda ayttlfi KII:gm-~al:
'E sakal cok taku kul,
deni balsa kapllr kul,
"Mondii!" degennemene?
"Korkii?" degennemene?
"Saym!" degennemene?
"Altay?" degennemene?
Sen "Asalamdan salam!" desefici!
Men "Alaudan ,eleyki
salam!" desem~i!'
Bala turup aytt.Ideyt:
159
ormanda etrafI gozlerken,
Aygu-caJI'rnn tepesinden
etrafI gozlerken
yiizii toprak gibi u~uk,
gozii ate§ gibi yanan
sakalI yak, ~enesi ~lplak,
goriiniimii kafir gibi
bir adam geliyordu.
Soyle ne yapaYlm, beyim?"
0 zaman senManas dedin ki:
"Kaplan dogan Er Almambet,
orada bir adam gordiinse,
kim oldugunu anlamaya
bir yigidi gonder sen!"
0 zaman Almambet kalkarak,
yigitlerin yarnna gitti:
Her zaman ~Igllkla giren
klrklann ba§l, Kuglrnm,
KInm yurdundan gelmi§tin,
Boz-~olok adll atlna bin de
ormanllk yerde git gozle,
orada gozciillik et sen!
Oradan bir adam g~liyor,
sakall yak, ~enesi ~Iplak,
goriiniimii kafir gibi.
Bu oglarn yakala sen,
yakasmdanyakala!
Bu oglarnn kim oldugunu soru§tur!'
Boz-~olok'a bindi KIrgln-~al,
riizgar gibi gitti,
deli gibi gitti,
ormandan kestirme ge~ti.
Aygu-call'nm tepesinden
etrafml gozetledi.
Delikanll tam oradan g~erken
Boz-~olok'un iistiinde Kugm-~al,
yaklnla§an bu ~ocugu
kovalaYlp yakaladl!
~ocuk yan gozle bir baklp:
"Mondii, mondii, mondii!"dedi.
"Korkii, korkii, korkii?" dedi.
"Saym, saym, saYln!" dedi.
"Altay, Altay, Altay?"dedi.
Kugm-<;alda dedi ki:
Ey sakalslz taku, kul,
goriiniimii kafir kul,
"Mondii!." acep ne demek?
"Korkli?" demek ne demek?
"Saym!" demek ne demek?
"Altay?" demek ne demek?
Sen "Selamunaleykiim!" de ki
hen de "Aleykiimselam!"
diyeyim.
Delikanll dedi ki:
160
'CanaMbIMbI 6Hn6eHMHH,
360 3nHmMH 6Hn6eHMHH.
"AnTaH, anTaH?"AereHHM-
"AMaHCbI~6bIr'AereHHM.
"KepKY, KepKyr' AereHHM-
"KepYIllTy~6yr' AereHHM.
365 ")Ka6bI, )((a6bIr' AereHHM-
")KaKIlIblcbI~6blr' AereHHM!
MeH Tepeny )((ypTTaHKeneMHH,
Tepe~e Ke6HMaHTaMbIH!
KaHAYY)((ypTTaHKeneMHH,
370 KaHbI~aKe6HMaHTaMbIH!
Tepe~ KaHcbI60nyqy,
Tene~rYT KaHCbI60nyqy,
KaHbl~ KaHCbI60nyqy,
Kapa~ KaHCbI 6onyqy?'
375 KbIprbIH-qan TYTynaHTaT:
'Kyna 6aHTanMHHreH
KYY6ana, 6aHKYIll,
MeHHHTepeM cypaca~, 6aHKYIll,
aCTbIHAarbIAK-Kyna, 6aHKYIll,
EenQepYY-TooAbIH ce~HPAeH,6aHKYIll: Bolc;:()rtiti..toodmsefiirdey, bayku~: Bolc;:ortitidagmm zirvesi gibi, ~
380 ycTYHAery Tepe6yc, 6aHKYIll,
060AOKeKKeTe~Hp~eH,6aHKYIll,
THHreH3KeHTepe6yc, 6aHKYIll!
TepeHY HCTen
HeTeMHH, 6aHKYIllT
Kyna 6aHTanMHHreHKYY6ana,
385 Kyyn)((yraH IlIYM6ana
Qbm6bIp~bIKarbm )((H6ep~H,
KonYHaHQbIrbm KeTTH~eHT,
TaKbIMraQanbman~bI~eHT.
KonTYKKaKblcbm can~bIAeHT.
390 Kyna 6aHTan OOCbIKaTTYYaT 3KeH-
Qy~en )((ypyn 6epreH co~,
OKTonKene )((aTKaHAnMaM6eT:
CapbI-anaHbIH6aIllbIHa
6eK YPYHynKanraHco~,
395 KaIllKaTaMaH)((eKeeTYK
Y3e~rycy 6yrYHaH
4blrbm KeTTHAnMaM6eTKe!
AH KynarblH ~acaT ~eHT,
40nnoHAoHKe3YHaQaTAeHT,
400 KbmQaHbmKapancanaT~eHT.
CanaMAblypeHyn KanraHKYY6ana
AnMaM6eTKecanaM 6epeT~eHT.
3nHK an~bI~ AnMaM6eT.
AnMaM6eTTypyn aHTaT~eHT:
405 'Kyna 6aHTanMHHreH
KYY6ana, 6aHKYIII,
Kecy~ OTTYyKepYHeT,6aMKYIll,
e~y~ IlIYTTYY(?)KepYHeT.6aHKYIll.
ATKa MHHHnKacTblp~bl~,6aMKYIII,
KaH~aH6epHacTbIPAbI~.6aMKYIII?
MANA~) DESTANI
'Salamln,dl bilbeymin,
eligindi bilbeymin.
"Altay, altayr' degenim-
"Amansliiblr' degenim.
"Korkti, ~:orktir' degenim-
"Koru§tUi~btir' degenim.
"Cabl, calblr' degenim-
"Cak§lSlnblr' degenim!
Men torolli curttan kelemin,
torono kebim aytamm!
Kanduu curttan kelemin,
kamna kebim aytamm!
Toron ka:ysIboluc;:u,
tolongtit IkaysI boluc;:u,
kamfi kaysl boluc;:u,
karafikaysI boluc;:u?'
Ktrgm-c;:a.ltutup aytat:
'Kula bay tal mingen
kuu bala, bayku~,
menin torom surasan, bayku~,
asttndagl Ak-kula, bayku~,
tistUndogti torobtis, bayku~,
obodo koJkkotefiirdey, bayku~,
tiygen eken torobtis, bayku~!
Toronti istep
netemin, bayku~T
Kula baytal mingen kuu bala,
kuulcugan ~umbala
C;:llblrdIkalglpciberdi,
kolunan C;:lgIpketti deyt,
takImga c;:,allpaldl deyt,
koltukka kISIp saldI deyt.
Kula baytal OOSIkattuu at eken- Kula kIsrak sert agIzl1 bir at idi,
c;:ildopcilrlip bergen sofi,
oktop kelt: catkan Almambet:
San-alamn ba~Ina
bek urunup kalgan son,
ka~kataman ceke otUk
iizongiisii butunan
C;:lglpketti Almambetke!
Ay kulagIn casat deyt,
c;:olpondoykoziin ac;:atdeyt,
kIlc;:aYlpk,arapsalat deyt.
Salamdl tironiip kalgan kuu bala
Almambel:ke salam beret deyt.
Elik a.ldlnAlmambet.
Almambel: turup aytat deyt:
'Kula bayl:almingen
kulJ baja, bayku§,
kosun OtttlUkoriinot. bayku~,
ontin ~iittuu (?)koriinot, bayku~.
Atka minip kastlrdlfi, bayku~,
kaydan bel~iastlrdlfi, bayku~?
"Senin selammI
Aleyktimtinti
"Altay, altayr'
"SaglIgm nasII?"
"Korkti, korktir'
"Selamladm mI beni?"
"Cabl, cabIr' demekle hen
"iyi misin? diyorum! '
Beyli yurttan geliyorum,
beyine soztimti sayle!
Ranll yurttan geliyorum,
yalmz beyle konu§urum!
Senin beyin kimdir burada?
Rizmetkar kimdir burada?
Senin hamn kimdir burada?
Ranmm halkI kimdir buradar'
KIrgm-c;:al~unudedi
"Kula kIsraga binen kurnaz
oglan, a bayku~,
beyimi soruyorsan, a bayku~,
alttnda Ak-kula var onun, a bayku§.
tizerinde efendimiz, a bayku§,
Tann gibi goklere eri§iyor, a bayku§,
eri~iyor efendimiz, a bayku~!
Efendiyi gormek istemen
neyine gerek, a bayku~r'
Kula kIsraga binen delikanll,
bu kurnaz kafir c;:ocugu,
yulan oyle c;:ektiki
(KlrgIn'In) elinden fIrlaYIp gitti,
dizlerine doladI Gnu,
koltuguna sIkI~ttrdI.
silrmek ic;:inmahmuzlaYInca,
ok gibi Almambet goriindil.
Sarl-ala'mn ba~lna
slklca sokulmu~,
degerli c;:izmeleri,
ayaglndaki iizengiler,
Almambet'in ayagIndansavruldu!
Ay kulaglm ac;:tI0,
YIldIZ gozlerini ac;:tlo.
Van gozle bir baktl.
Selaml ogrenmi~ alan kuraz c;:ocuk
Almambet'e selam verdi.
Almambet "Aleykiimselam!" dedi.
Almambet dedi ki:
"Kula klsraga binen
kurnaz oglan, a bayku~,
goztin ate~li goriiniiyor, a bayku~,
yiiziin soluk goriiniiyor, a bayku~,
ala binmi~ geliyorsun. a bayku~,
neredengeliyorsun, a bayku~?

410 ATKa MHHHn )J(enecH~, 6aHKYlIl,
KRHChI)J(aKTaHKenKaCH~, 6aHKYlIl?
AT cypaMaK Ken6eTTeH, 6aHKYlIl,
3P cypaMaK cypHeTTeH, 6aHKYlIl!
AnThI~ )J(ooPY, 3P aphlK, 6aHKYlIl,
415 KaHchl )J(aKTaHKenecH~, 6aHKYlIl?'
Kyy 6ana Typyn MhlHhl aHTaT:
'AThI )J(aKlIIhl aH )J(apKhIH, TepeM,
TeKCHCKHlIIH AeHcH~6H, ropeM?
Tepeny )J(ypTTaH KeneMHH, TepeM!
420 EHp cara aHTaMbIH, TepeM.
aHTaMbIH-Aa KaHTaMbIH, TepeM.
EHn6eceM-Ae )J(ony~ 6ap,
TepeM!
Kep6eceM-Ae KYPYlIIKeMYH
Kony~ 6ep, TepeM!
MMaM6eTTHH KonYH
KapMaH an.J(bIAeHT:
425 'KaHAYY )J(ypTTaH KeneMHH, TepeM!
KaHhIM cara aHTaMblH, TepeM!
AHTaMHH-Aa KaHTaMbIH!
A CYHYHqy, aH )J(apKhIH, TepeM,
Ey CYHYHqy, KYH )J(apKbIH,TepeM!
430 CyJiYHqYMAY 6aT' 6epqH TepeM!
EaT' 6epce~-Ae Tec 6epQH, TepeM!
MaTooAaH qeqneH Tee 6epQH, TepeM,
60KQOAOHQeQneH TOH 6epQH, TepeM!
KaH aTaChI )KaKbln-6aJi, TepeM,
435 anTbl )J(alIlap 3KeHAe, TepeM,
Ke3KaMaHAaH
HHHCH,TepeM-
MTaH TonroH Ken KanMaK, TepeM,
AH-KaH KenHn QanKaHAa,TepeM,
K YHKeH TonroH Ken
KanMaK, TepeM,
440 K YH-KaH KenHn qanKaHAa, TepeM,
KecKaMaHAaH HHHCH,TepeM,
KanMaKKa Tywyn KeTHnTHp, TepeM!
KanMaKKa 6apbln )J(aHH' anbln, TepeM, Kalmakka banp cayn' allp, torom, Kalmuk iCi'indeya§adl, etendim,
KhlTaHAaH 6apbln YH anbln, TepeM,
445 KblpblMra 6apbln )J(ypT anbln, TepeM!
KeQyn KeneT Ke3KaMaH, TepeM!
Eem TepeAeH yyny 6ap, TepeM!
Eem yynYHYH HqHHAe,TepeM!
Ka6arbl 6HHK, Kec y~yp, TepeM,
450 Kapa HHHeT KeKQeKe3, TepeM-
aK-caKanhI on 3KeH, TepeM!
EHpHH aTbl Eep6en)J(YH, TepeM,
6HpHH aTbl L(ep6en)J(YH, TepeM,
6HpHH aThl qaraJIAaM, TepeM,
455 6HpHH aTbl AranAaH, TepeM!
KeQyn KeneT Ke3KaMaH, TepeM!
Tanara )J(yry TapaKTan,
TepeM,
~
K bZKAMAN
Atka minip cele!iiii, bayku~,
kaysl caktan kel~~asiii, bayku~?
At suramak kelb,~tten, bayku§,
er suramak siirncltton, bayku~!
Altlii cooru, er arlk, bayku~,
kaysl caktan kele:siii, bayku§?'
Kuu bala turup nrlml aytat:
'Atl cak§1 ay carlktn, torom,
teksis ki§i deysifibi, torom?
Torolii curtt,1n kf:lemin, torom!
Bir saga aytlffim, torom.
aytamm-da kay~mm, torom.
Bilbesem-de colulii bar,
torom!
KorbOsom-do kurii§komiin
koluiil her, torom!
Alrnambettin kolun
karmay aldl deyt:
'Kanduu curttan Ikelemin, torom!
Kamm saga aytalmm, torom!
Aytamin-da kaytlmm!
A siiyun<;u, ay carkm, torom,
Bu siiyiinCi'ii, kiln carkm, torom!
Siiyiin<;iimdu bat' berCi'i,torom!
Bat' berseii-de te!; berCi'i,torom!
Matoodan Ci'e<;pey
too berCi'i,torom, bagml <;ozmeden deve ver, efendim,
bokCi'odon Ci'e~peyton ber<;i, torom!
Kan atasl Caklp-lbay, torom,
altl ca§ar ekende, torom,
Kozkamanday
inisi, torom-
Altay tolgon kop Kalmak, torom,
Ay-kan kelip <;apkanda, torom,
Kiinkoy tolgon kop
Kalmak, torom,
Kun-kan kelip Ci'apkanda,torom,
Koskamanday inisi, torom, kii<;iik karde§i Kozkaman. etendim,
Kalmakka tii§iip ketiptir, torom! Kalmuk'un eline dii§mii§tii, efendim,
Kltaydan banp iiy allp, torom,
kInmga barlp curt allp, torom!
Ko<;:iip kelet Kozkaman, torom!
Be§ torOdoy uulu bar, torom!
Be§ uulunun iCi'inde,torom!
kabagl biyk, kos iiiiiir, torom,
kara niyet KokCi'olkoz, torom-
ak-sakall 01 eken, torom!
Birin atl Borbolcun, torom,
birin atl DorbOlciin, torom,
bifiD atl <;agalday, torom,
birin all Agalday, torom!
Ko<;iip kelet Koz~~aman, torom!
Talaga ciigii taraktap,
torom,
161
Ata binmi~ ko~turup, a bayku~,
nereden geliyorsun, a bayku~?
Atl goriinii§iinden, a bayku§,
eri adabmdan bilirsin, a bayku§,
atm zaYlf, er sIska, a bayku§,
nereden geliyorsun, a bayku§?"
0 zaman kumaz oglan dedi ki:
"Adl giizel, ay 1§lgl, efendim,
evsiz barkslZ ml sandIn belli, efendim,
beyli yurttan geliyorum, efendim,
yalmz sana soylerim, efendim,
soyleyip geri donecegim, efendim.
Duymaml§ olsam da yolun aCi'lk
olsun dersin, efendim,
gormemi§ olsam da ver elini, gordiim
seni, efendim!"
Almambet'in
elini tutup:
"Hanll bir yerden geliyorum, efendim,
hamml sana soyleyeyim, efendim,
soyleyip yurda doneyim, efendim,
hen bir el<;iyim, ay 1§lgl, efendim,
bir el<;iyim, gun 1§lgl, efendim,
bu elCi'iyedua et, efendim,
dua edersen tez et, efendim,
uCi'kurunu<;ozmeden klyatet ver, etendim,
hall babasl Caklp-bay'm, efendim,
altl ya§mda iken, efendim,
Kozkaman admda bir kiiCi'iik
karde§i vardl, etendim,
Altay'I dolduran Kalmuklarla, efendim,
Ay Han gelip yagmaladlgmda efendim,
Kiinkoy'ii dolduran
Kalmuklarla, efendim,
Kiin Han gelip yagmaladlgmda, efendim,
<;in'e gidip ev aldl, etendim,
Kmm'a gidip yurt aldl, efendim,
~imdi 0 Kozkaman geliyor, etendim,
onun be§ efendi oglu var, efendim,
be§ oglunun iCi'inde, etendim,
alnml Ci'atml§,gozleri Ci'ukur. efendim,
kotii niyetli KokCi'okoz var,
Kozkaman'In akll hocasl 0, efendim!
Birinin adl Borbolciin, etendim,
birinin adl Dorbolciin, efendim,
birinin adl <;agalday, efendim,
birinin adl Agalday, efendim!
Kozkaman buraya g°Ci'iiyor, efendim,
yiik hayvanlanmn yanklsl bozklrda,
efendim,
162
Kene XaTaT Ke3KaMaH, TepeM!'
Kyy 6anaHblH Ke6HH YKKaH CO~,
460 Ka6bmaH TyyraH AnMaM6eT
Cap'anara MHHHnTHp,
3p MaHacKa 6apbIllTblp,
YKKaH Ke6HH auTbIllTblp.
3MAH MaHac aUTaTAeuT:
465 '3nAyyxepAeH
tIorynryn,tIOpOM,
3KtIen anraH Keu-rawKa, qOPOM,
KanblKryy xepAeH qorynryn,
qOPOM,
Kaanan anraH can-KaWKa,
qOPOM,
6apbl~ 6HPAeu 3peHAep, qOPOM,
470 6apbl~ 6HPAeu 6epeHAep, qOPOM,
cYHAYPyn Hau3a
TapTnaraH,qOpOM,
KaTblHra CblpbIH aumaraH qOPOM,
6apbI~ 6HPAeu Keu-rawKa qOPOM!-
Kyna 6auTan KYY 6ana, qOPOM,
475 Ky6ynxyraH WYM 6ana, qOPOM,
CyuYHtIynen Ken auTaT, qOPOM,
CYUYHqYCYH6epenH, qOPOM!
KaUbill-KaHAbIH Kapa-6epYK,
qOPOM,
KapMaTbill anAhIM TanaAaH qOPOM,
480 6Hp AnMaM6eT 6anaAaH, qOPOM!
ATanblKTbIH aK AeneT, qOPOM,
qaKbIpTbill anAhIM YUYHeH, qOPOM,
aHAaH MepceT xor-3ne, qOPOM:
KHMre 6epeM CYUYHqy, qOPOM:
485 ~OOPYKTYHKblCbl AKbmaH, qOPOM,
aHAaH MepceT )KOr-3ne, qOPOM-
KHMre 6epeM CYHYHqy, qOPOM?
KaH 6anaCbl KaHbIKeH, qOPOM,
aHAaH MepceT )KOr-3nKa, qOPOM-
490 KHMre 6epeM CYHYHqy, qOPOM?
MeHHH aTaM )KaKbIll-6aH, qOPOM,
e3Y )KanrblC KHW' 3ne, qOPOM!
)KYMypTKaAaH aK 3neM, qOPOM,
6Hp 3HeAeH TaK 3neM, qOPOM,
495 )Ka~bIC 3AHM KbISlAaH,qOPOM,
xa~blC 3AHM YSlAaH,qOPOM,
6Hp TyyraHblM )KOK 3AH, qOPOM!
AHblH 6epH )KarbIHAa, qOPOM,
apKaMAa KYHpYK )KOr-3ne, qOPOM,
500 aCTblMAa )KanbI )KOr-3ne, qOPOM-
3P )KanrblCbl 6an'3neM, qOPOM,
KHMre 6epeM CYHYHqy, qOPOM?
DHP TyyraHblM KapAblraq, 40pOM,
OH6eWTe 3p3eK 6an'3ne, 40pOM,
505 )KeK'eTYKTY
)KeT' an6aH, 40pOM,
MANA~; DESTANI
kele catat Kozkaman, torom!'
Kuu balamn kebin ukkan son,
kabllan tllugan Almambet
Sar'alaga.miniptir,
Er Mana~;kabarlptlr,
ukkan kebin aytlptlr.
Emdi Manas aytat deyt:
'Eldiiii cerden
c;ogultup, ~orom,
ek~ep al~~ankoy-ga§ka, c;orom,
kallktuu I::erden~ogultup,
~orom,
kaalap algan sap-ka§ka,
~orom,
barln birdey erender, ~orom,
barln birdey berender,~orom,
sundurup'nayza
.tartpagan, ~orom,
katlnga s:mn aytpagan, ~orom,
barln biniey koy-ga§ka,~orom!-
Kula baytal kuu bala, ~orom,
kubulcuj~an§um bala, c;orom,
siiyiinc;ii!lopkep aytat, ~orom,
siiyiinc;ii:_iinbereli, c;orom!
KaYlp-kandmKara-ooriik,
c;'orom,
karmatlp aldlm taladan, c;orom,
bir Almambet baladan,c;orom!
Ata]lktm ak dolot, c;orom,
c;aklrtlp aldlm iiyiinon, c;orom,
andan mersetcog-ele, c;orom:
kimge berem siiyiin~ii, ~orom:
-5ooruktun klsl Akllay, c;;orom,
andanmersetcog-ele, c;orom-
kimge befell siiyiinc;ii, c;;orom?
Kan balasl Kamkey, ~orom,
andanmersetcog-elka, c;;orom-
kimge befell siiyiinc;ii, ~orom?
Menin atam Caklp-bay, c;;orom,
ozii calg;ls ki§' ele, c;;orom!
Cumurtkadan ak elem, c;;orom,
bir eneden tak elem, c;orom,
canIs wim klyadan, c;;orom,
canIs edim uyadan, c;;orom,
bir tuugamm cok edi, c;;orom!
Amn beri cagmda, c;;orom,
arkamda kuyruk cog-ele, c;;orom,
astlmda call cog-ele, c;;orom-
er calgl~;1bal'elem, c;;orom,
kimge b'eremsiiyiinc;;ii,c;;orom?
Bir tuu~~ammKardlgac;,~orom,
on be§te~ erzek bal'ele, ~orom,
cek'otiiktii
(;et'albay, c;;orom,
Kozkaman geliyor, efendim!"
Kumaz c;ocugundedigini duyunca,
kaplan dogan Almambet,
Sarl-ala'ya bindi,
Er Manas'm JanIna gitti.
i§ittigi sozii anlattl.
0 zamanManas dedi ki:
"Kalaballk yerlerden sec;ip
aldlm, yigitlerim,
sizleri, klymetli sec;kinlerim,
halkI c;ok yerlerden sec;ip yigitlerim ,
aldlm, yigitlerim,
sizleri, klymetli sec;kinlerim,
yigitlerim,
hepiniz birsiniz erlerim, yigitlerim,
hepiniz kuvvette birsiniz, yigitlerim,
sapladlglmz karglYI geri
c;ekmediniz, yigitlerim,
kadma SIr ac;madlmz,yigitlerim,
erlikte hep birsiniz, yigitlerim!
Kula klsraktaki §u c;ocuk, yigitlerim,
kumaz hilekar oglan, yigitlerim,
bir elc;i sozii soyliiyor, yigitlerim,
miijde parasl verelim ona, yigitlerim!
KaYlp Han'm kIzl Kara-boriik'ii,
yigitlerim,
cenk yerinde yakalattlm, yigitlerim,
Almambet'e delikanll iken, yigitlerim!
Ak servet Atallk'l, yigitlerim,
evinden getirtip aldlm, yigitlerim
ona ba§llk vermedim, yigitlerim,
kime miijde parasl vereyim, yigitlerim,
~ooruk'un klZI Akllay'a, yigitlerim,
ona ba§llk vermedim, yigitlerim,
kime miijde parasl vereyim, yigitlerim?
Han klzl Kamkey'e, yigitlerim,
ona ba§llk vermedim, yigitlerim,
kime miijde parasI vereyim, yigitlerim?
Benim babam Caklp-bay, yigitlerim,
tek ba§lna bir adam, yigitlerim ~
Yumurtadan ak idim, yigitlerim,
anamln bir tek C;ocuguyum,yigitlerim,
yalmz indim kayadan, yigitlerim,
yalmz indim yuvadan, yigitlerim,
hil;: akrabam yok idi, yigitlerim!
Sonra, ondan sonra, yigitlerim,
arkamda kuyruk yok idi, yigitlerim,
oniimde yele yok idi, yigitlerim,
hen tek dogmu§ I;:ocugum,yigitlerim,
kime miijde parasI vereyim, yigitlerim?
KIZ karde§im Kardlgal;:'yigitlerim,
on be§ya§lna erdi, yigitlerim,
degerli I;:izmegiyecek kadar
biiyiimedi, yigitlerim,

coop eTYKTY
6aT'an6ai1,qOPOM:
Tern KaHHbl)l(Or-3ne,qOPOM-
MeHKUMre6epeM
CYHYHqy,qOPOM?
AHblH 6epu )l(arbIH~a,qOPOM,
51 0 Ear~bl-~eeneT6aH6uqe-
KUMre6epeMCyi1YHqy,QOPOM?-
KonOTTOH yi1~y Kep~y6y, QOPOM,
KOi1HOTTOH )l(blnKbl TanTbl6bl,QOPOM,koynotton cllkl taptlbl, ~orom,
n. )l(bI6b1TTaHYUAYKepAy6y, QOPOM, clblttan iiydii kordiibii, ~orom,
515 )l(blnraAaH )l(blnKbl TanTbl6bl,QOPOM?cllgadan cllkl tapubl, ~orom?
KonoTToH yi1AYon Kepce, QOPOM,
KOUHOTTOH )l(blnKbI OTTanca, QOPOM, koynotton cllkl ot tapsa, ~orom,
)l(bl6blTTaHYU~yon Kepce,
)l(blnraAaH )l(bInKbl OTTanca, QOPOM, cllgadan cllkl ot tapsa, ~orom,
520 6aWTananbln 6apbl~ap, QOPOM,
Cyi1YHQYCYH 6epu~ep, QOpoM!
AKpeT )l(atiAaH6ypan an, QOPOM!
Kyy 6ana )l(aUblHcypan Ken, QOPOM!'
Cap' ana MUHAU~AnMaM6eT!
525 Cap' ana MUHun)l(en~u ~euT,
KYY6anara KeMU ~eHT,
KYY6anara ai1TTblAeuT:
'Kyna 6aHTan KYY6ana, 6auKYw,
Kecy~ orryy 6ana 3KeH,6aHKYw,
530 e~y WYTTY(?) 6ana 3KeH,6auKYIll,
cYUYHQenenKen aUTTbI~,6aUKYIll-
KUMre6epeT CYUYHQY, 6auKYw?
)KYMypTKaAaHaK 3ne,6aHKYw,
MeHUHTepeM 3p MaHac, 6aHKYIll,
535 6up 3HeAeHTaK 3ne, 6aHKYIll-
KUMre6epeT CYUYHQY, 6aHKYIll?
)Ka~rblc 3ne KblSlAaH,6aHKYw,
MeHUHTepeM 3p MaHac, 6aHKYIll,
6up YSl~aH 3P )l(a~bIC,6auKYIll-
540 KUMre6epeT CYUYHQY, 6aHKYIll?
AcTblHAa )l(anbl )l(OK3ne,6aHKYIll,
apKaAaKYUPYK)l(OK3ne, 6aHKYIll;
anTblMblWTaaTaCbl,6aHKYIll,
3nyre QblKKaH3HeCH,6aHKYIll-
545 MeHUHTepeM 3p MaHac, 6aHKYIll,
KHMre 6epeTCYHYHQY, 6aHKYIll?
AHblH 6epH )l(arbIH~a,6aHKYw,
Kai1bln-KaH~bIHKapa-6epYK,6aHKYIll,
aMaH MepCeT)l(OK3ne, 6aHKYIll-
550 KHMre6epeT CYHYH4Y, 6aHKYIll?
~OOPYKTYH KblCblAKblnaH, 6aHKYIll,
aHAaHMepceT)l(OK3ne, 6aHKYIll-
KUMre6epeTCYUYH4Y, 6aHKYIll?
KaH 6anacbl KaHbIKeH,6aHKYIll,
555 anraHbl aJIT'aH60n'3neK, 6aHKYIllt
6eTuMe yna o~'3neK, 6aHKYIll,
4blpnaraH QUHo~'3neK, 6aHKYw,
~
KOZKAMI\N
soor otiiktii
bat'albay, ~orom:
tegi kaym cog-tie, ~orom-
men kimge herem
siiyiin~ii. ~orom?
Amn beri cagmda, ~orom,
Bagdl-dool6t baybi~e-
kimge herem siiyiin~ii, ~orom?-
kolotton iiydii kordiibii, ~orom,
Kolotton iiydii 01 korso, ~orom,
clblttan iiydii 01 korso,
ba§tap allp banfi,ar, ~orom,
siiyiin~iisiin berifier, ~orom!
Akret caydan b1,IIapaI,~orom!
Kuu bala caym surap kel, ~orom!'
Sar'ala mindifi Almambet!
Sar'aIa minip celdi deyt,
kuu baIaga keldi deyt,
kuu balaga ayttl deyt:
'Kula baytal kuu bala, bayku§,
kosiifi ottuu bala ekeD, bayku§,
ofiii §iittii (?) bala ekeD, bayku§,
siiyiin~olop kcp ayttlfi, bayku§-
kimge beret siiyiin~ii, bayku§?
Cumurtkadan ak ele, bayku§,
menin torom Er Manas, bayku§,
bir enedentak ele, bayku§-
kimge beret stiyiin~ii, bayku§?
Cafigls ele klyadan, bayku§,
menin torom Er Manas, bayku§,
bir uyadan er cafils, bayku§-
kimge beret siiyiin~ii, bayku§?
Asunda call cok ele, bayku§,
arkada kuyruk cok ele, bayku§;
aluml§ta atasl, bayku§,
eliige C;:lkkanenesi, bayku§-
menin torom Er Manas, bayku§,
kimge beretstiytin~ii, bayku§?
Amn beri cagmda,bayku§,
KaYIP-kandm Kara-bOriik,bayku§,
andan mersetcok ele, bayku§-
kimge beretstiyiinc;:ti,bayku§?
~ooruktun klSI Akllay, bayku§,
andan merset cok ele, bayku§-
kimge beret siiyiinc;:ti,bayku§?
Kan balasl Kamkey, bayku§,
algam alt'ay bol'elek, bayku§,
betinde upa ofi'elek" bayku§,
c;:u1aganc;:iyofi'elek, bayku§,
163
pabu~ giyecek kadar
biiyiimedi, yigitlerim,
hi~ akrabam yok beDim, yigitlerim,
beDkime miijde parasI
vereyim, yigitlerim?
Ondan b~ka bir de, yigitlerim,
Bagdl-doolot baybi~e
kime vereyim miijde parasl yigitlerim?
Vadide evleri gordii mil, yigitlerim,
~ukurda atlarl gordii mil, yigitlerim,
bogazda evleri gordii mii, yigitlerim,
Irmakta atlarl gordii mii, yigitlerim,
vadide evleri gordii ise, yigitlerim,
~ukurda atlan gordii ise, yigitlerim,
bogazda evleri gordii ise,
Irmakta atlarl gordii ise, yigitlerim,
gidin onu allp getirin, yigitlerim,
el~i parasI verin ona, yigitlerim!
Yakasmdan yakalaym, yigitlerim!
Kurnaz oglamn agzml araym, yigitlerim!'
Almambet Sarl-ala'ya hindi,
Sarl-ala'ya binip gitti,
kumaz ~ocugunyamna vardl,
kumaz ~ocuga §u sozleri dedi:
"Kula klsraktaki kurnaz oglan, a bayku§,
gozlerin senin pek ate§li, a bayku§,
Yanaklarm pek soluk, a bayku§,
el~ilik sozleri soyledin, a bayku§,
kime verir miijde parasl, a bayku§?
Yumurtadan ak idi 0, a bayku§,
beDim efendim Er Manas, a bayku§.
anasmdantek dogdu, a bayku§,
kime verir mtijde parasl, a bayku§?
Yalmz geldi kayadan 0, a bayku§,
beDim efendim Er Manas, bayku§,
yuvadan tek geldi, a bayku§,
kime verir miijde parasl, a bayku§?
Oniinde yele yak, a bayku§,
ardmda kuyruk yok, a bayku§,
altml§mda babasl, a bayku§,
elli ya§mda anaSl,a bayku§,
beDim efendim Er Manas, a bayku§,
kime verir miijde parasl, a bayku§?
Hem de bundan ba§ka,a bayku§,
KaYlp Han'm klZI Kara-boriik'ti, a bayku~
allrken para vermedi, a bayku§,
kime verir mtijde parasl, a bayku§?
~ooruk'un klzl AkllaY'l, a bayku§,
allrken para vermedi, a bayku§.
kime verir miijde parasl, a bayku§?
Han klzl Kamkey'i, a bayku§,
alall alu ay olmadl, a bayku§,
daha yiiziiniin boyasI solmadl, a bayku~,
diki§li haslr orgiisii solmadl, a bayku~,
 164
MeHJfHTepeM 3p MaHaC,6atiKYur,
KJfMre6epeTCytiYHtJy,6atiKyur?
560 AHblH 6epJf )J(arblH~a,6atiKYur,
"KonoTToH yti~y on Kepce", 6atiKYur,
"TepeM "EaillTan 6apcblH!"
~el1T,6atiKYur!
")J(bI6bITTaHyl1~y on Kepce", 6atiKYur, "Clblttan iiy'dii oj korso", bayku§, vadiden bir ev gordiinse, a baYku§,
TepeM "EaWTan6apcbIH!"
~etiT, 6atiKYur!'
565 K yy 6ana Typyn aHTaT~eHT:
'Tepeny )J(YPTTaH
KeneMJfH,
Tepef{e Ke6JfMaHTaMbIH-
aHTaMblH-~aKaHTaMbIH!
KaH~yy )J(ypTTaHKeneMJfH,
570 KaHTepef{e aHTaMbIH-
aHTaMblH-~aKaHTaMbIH!'
Kyna 6aifTaJIMJfHreHKYy6ana
6y 6aHTan~b1H )J(OOpbIH
O~on MJfHJfnanbinTblp,
575 MaHaCTbIKeCTeHcanbinTblp,
MaHacKa KenJfnaHThlnTblp:
'ATbl )J(aKurbl,aH )J(apKbIH,TepeM,
e3Y )J(aKurbl,KYH)J(apKbIH,TepeM,
a CytiYHqy,aH )J(apKbIH,TepeM,
580 a CYHYHqy,KYH)J(apKbIH,TepeM-
"AtiTKaHbI)J(anraH!"~en 3Cef{,
KetJynKeneT Ke3KaMaH,TepeM!
Ka6b1naHryyraH MaHaCTbIH, TepeM,
Ka6apblHaHyrynryp, TepeM!
585 Kanblp-MJfHeHEycYPMaH,TepeM,
OPTOcYHaH KeurTY~etiT, TepeM!'
A~a aHTTblf{3p MaHac:
'3 Kyna 6atiTan Kyy 6ana,
3 Kyyn)J(yraHurYM 6ana,
590 aH~aHaHTnMblaTeKeM!
AnTbl KanKa Kef{ EYKap,
aHbl tJanTblMMeHMaHac,
aH~atiatiTnMbI aTeKeM!
AK 60c aTTblHTaKMa,
595 Ke~ A~bISlH )J(aKMa
ec Tati 3KeH)J(aMrblptJbl
)J(blnKblCblH
THtin anraH~a,
aH~aaHTnMblaTeKeM!
Oora~blH KaHblMY3-6YPtJaK,
600 aHbltJaananraH.l\a,
KypMe TOHonKHHre~e,
Tono TOHonanraH~a,
TOHooraKbl3blK6aTKaH.l\a,
aH~aatiTnMbl aTeKeM!
605 TypnaH )J(ypryH 'fanKaH~a,
aH~a atiTnMbl aTeKeM!
KblPK tJOporo 6aur Kblnbln,
Cap'anara MJfHrH3Jfn,
AnMaM6e'rTeti 'fOpOHY
MANAS DESTANI
menin torom Er Manas, bayku§, benim efendim Er Manas, a baYku§,
kimge beret siiyiin~ii, bayku§? kime verir miijde parasl, a baYku§?
Amn beri cagmda, bayku§, hem de ondan sonra, a bayku§,
"koJotton ii)fdii oj korso", bayku~, bogazdan bir ev gordiinse, a baYku§,
"torom "Ba§tap barsm!" yolu gostersin diyor
deft, bayku§! efendim, a bayku~,
torom "Ba§tap barsm!" yoJu gostersin diyor
deft, bayku§!' efendim, a bayku~!"
Kuu baJaturup aytat deft: Kumaz ogJandedi ki:
'Torolii curttan kelemin, "RanII yurttan geIiyorum ben,
torofio kebim aytamm- soziimii here soyJiiyorum ben,
aytamm-da kaytamm! soyleyince donerim ben,
Kanduu curttan kelemin, hanll yurttan geJiyorum,
kan torofio aytamm- han efendinle gorii§iiriim ben,
aytamm-dakaytamm!' gorii~iince de donerim, ben!"
Kula baytal mingen kuu bala Kula klsraga binen kumaz ogJan,
bu baytaldm coonn kula klsragm ba§Jm
ofidop minip allptJr, saga ~evirip yoluna gitti,
ManastJkostoy sallptJr, dogru Manas'a gitti.
Manaska kelip aytJptJr: Manas'a geJip dedi ki:
'AtJ cak§l, ay carkm, torom, "Adl giizel, ay 1~lgl,efendim,
ozii Cak,~I,kiln carkm, torom, kendi giizel, giin 1§lgl, efendim,
a siiyiin~ii, ay carkm, torom, hen eJ~iyim, ay I~Jgl,efendim,
a siiyiin~ii, kiin carkm, torom- bir el~iyim, giin 1§lgl, efendim,
"Aytkam calgan!" dep esefi, soziime yaJandeme, efendim,
k~iip kelet Kozkaman, torom! Kozkaman go~ etmi§ geliyor, efendim,
KablJan tuugan Manastm, torom, kapJandogan Er Manas!n, efendim,
kabannan uguptur, torom! haberini aJml~0, efendim,
Kaplr-minen Busurman, torom, kafirle miisliimamn, efendim,
ortosunan ko§tii deft, torom!' ortaslna go~tii 0, efendim!"
Anda ayttJfi Er Manas: 0 zaman Manas dedin ki:
'E kula baytal kuu baJa, "Ey kula klsraktaki kumaz oglan,
e kuulcugan §um baJa, ey kumaz hiJekar ogJan,
anday aytpadlatekem! babam oyJe bir §eydemedi!
Altl kapka ken Bukar, AJtl kaplll biiyiik Buhara'YI
am ~aptlm men Manas, hen YlktJm, hen Er Manas,
andayaytpadlatekem! babam ondan bana bahsetmedi!
Ak bos attm takada, Ak boz atm nallan,
ken Andlyan cakada geni§ Endican!n kenarJannda
os tar eken Camglr~1 bir tar idi Camglr~I'mn
cllklsln tiyp alganda, atJanm ~aplp aJdlglmda,
,anda aytpadlatekem! babam ondan banabahsetmedi!
Oogandln kal1l Muz-bur~ak, Afganlann Ran! Muz-bur~ak!
am ~aapalganda, cenkte ben yendigimde,
kiirmo tonop kiygende, yelek yagmalaYlp Slrtlma giydigimde,
topo tonop alganda, ba~llk yagmaJaYlpaldlglmda,
tonooga klzlk batkanda, ~apul zevkini siirerken, I
anda aytpadlatekem! babam ondan bana bahsetmedi!
Turpan curtun ~apkanda, Turfan yurdunu yendigimde
anda aytpadl atekem! babam ondan bana bahsetmedi! I
KIrk ~orogo ba§ klllp, KIrk yigide ba§ klJdlglmda
Sar'alaga mingizip, San-ala'ya bindirip,
Almambettey ~oronu Almambet yigidi

610 Tepe opHYHaKeTepyn,
OpYCTaHOpOK6aTblPAblH
OHcaR )lCblnKblCblH THtireHAe,
aHAaaiiTn~bl aTeKeM!
Ka3b1nbIKTbIH otiYHAa,
615 Kap-)lCaa6aCTblH 6otiYHAa,
KaIllrap, )l(apKeH 6yparaH,
MbI~ KblTatiAbi cyparaH
Ko~6aiiAbl catiraHAa,
aHAaaiiTn~bl aTeKeM!
620 Cblpa AK-Kyna MUHrenu
)lCaIllblM)lCutipMa6eIllTe Kenrenu,
Mara aiiTn~bl aTeKeM!
Kyna 6atiTan KYY6ana
KopKKOHYHaH atiTaCbl~-
6 2 5 KOKYC KHpunKenunCUH!
ATTaHOOAblpblnTapTbI~ap!
By-ryHa )lCblpblMKeHAYcanbl~ap!
BeK 6eKHTHnanbl~ap!
Ke~ Kon-aTa otiYHAa,
630 Ke~ TanaCTblH6otiYHAa
ATeKeM)l(aKbln-6ati 6onYtIY-
KaH aTeKeM)l(aKbln-6ati
aJlTblHAbl)lCeCTeti
6ypatIbl,
ryyraHAaH )lCatiblHcypatIbl!
635 By aiiTKaHbltIblH 6onco,
epYIllYH Manra Tonrypyn,
ytiYH 6ynra Tonrypyn,
KenUHeKeTeKutirn3un,
KblCblHaKUMKanKutirn3un,
640 Kan tIeTHHecap T8ryn,
3IllurnHe )lCec6ytinanyy HaptIeryn,
)lCypTKaTapKbmanbl!
)l(ypTTHCKUHUH 6epenu!
Ta6aKTanAunAeTapTanbl!
645 KaH K9T9pynananbl!
By-~a Ke6u )lCanraHtIbl6onco,
6aIllblH KOiiAOtiKecenH,
KaHblHcyy~ati TeKeny!'
Cap'ana MHHreHAnMaM6eT
650 3~ru-~e~rn )lCeneT~etiT,
3~Ke aTKaHAati60nOT~etiT:
oM6Y-~OM6y)lCeneT~etiT,
op~' aTKaHAati60nOTAetiT!
)I( ypyn KeneTAnMaM6eT,
655 KonYHYryypa 6acaTAetiT,
bIpratiTblHbI aIllaT AetiT,
capbl-e38H4ytiAY Kbl~blpbln,
6Hp 4e~epAY aIllaT AetiT.
Ke~ TanaCTbIH6otiYHAa,
660 Ke~ Kon-aTa otiYHAa
)l(aKbln-6ati atinbl 6ap 3KeH,
Ka6a-aTap KOIll KaIllaT
tIblra TYIllTY~ An MaM6eT.
KOZKAMAN
taro ornuna kotoriip,
Orustan Orok banrdm
on san cllklsm tiygende,
anda aytpadlatekem!
Kazlllknn oyunda, '
Kar-caabasunboyunda,
Ka§gar,Carken buragan,
mln KItaydl suragan
Konur-baydlsayganda,
andaaytpad.latekem!
Slra Ak-kula mingeli
Ca§lmciyrma be§te kelgeli,
maga aytpadlate:kem!
Kula bay tal kuu bala
korkkonunan aytasln-
kokus kirip kelipsin!
Attan oodmp tartlnar!
Butuna cmm kondii sallnar!
Bek rekitip allnar!
Ken Kol-ata oyunda,
ken Talastm boyunda
Atekem Caktp-bay bolu~u-
Kan atekem Caklp-bay
alnndl cestey bura~l,
tuugandancaym sura~l!
Bu aytkant ~m balsa,
orii§iin malga to]turup,
iiyiin bulga tolturup,
keline kete kiygizip,
klsma kimkap kiygizip,
kap ~etine sar togiip,
e§igine ces buylaluu nar ~ogiip,
curt katar kllall!
Curt tiskinin rerleli!
Tabaktapdilde tartalt!
Kan kotoriip alall!
Bu-da kebi calgan~l balsa,
ba§m koydoy keseli,
kamn suuday tokolii!'
Sar' ala mingen Almambet
engi-dengi celet deyt,
enke atkanday bolot deyt:
ombu-dombu celet deyt,
ord' atkanday bolot deyt!
Ciiriip kelet Almamret,
Kopunu tuura basatdeyt,
Irgaytlnt a§atdeyt,
sarl-ozon yiiydii kldmp,
bir yonordii a§atdeyt.
Ken Talastm boyunda,
ken Kol-ata oyunda
Cak.lp-bayayll bar eken,
Kaba-atarko§ ka§at
~lga tii§tiin Almambet.
165
efendilige yiikselttigimde ben,
Rus bahadm Orok'un
on siirii atIm aldlglmda ben,
babam ondan banabahsetmedi!
Kazllik vadisinde
Kar-caabas suyu boyunda,
Ka~gar'la Yarkent'i basklda tutun
bin ~inliye buyuran
Konur-baY'1yendigimde
babam ondan banabahsetmedi!
Ben Ak-kula'ya bineli,
i~te ya~lm yirmi be~,
babam ondan banabahsetmedi!
Kula klsraktaki kumaz oglan,
sen korkundan boyle diyorsun,
~akaetmege gelmi~sin!
lndirin onu attan~agl!
Baglaym ayagma kaYI~I!
Slmslkl baglaYln onu!
Geni~ Kul-ata vadisinde
geni~ Talas'm boyunda
babam Caklp-bay y~ar.
Han babam CakIp-bay
altlm baklr gibi burkar,
soru~turun ondan ~uakraba i~ini!
Oglamn dedigi dogru ise
agIllm hayvanla doldurun,
evini mal ile doldurun,
geline elbiseler giydirin,
kIzma i~lemeler giydirin,
torbasma altIn dokiin,
kaplsma baklr yularll deve ~ekin,
insanlan online slra Slradizelim!
Eline yurt dizgini verelim!
Tabakla altIn sikke verelim!
Gotiiriip han yapalIm!
Fakat sozii yalan ise,
ba~ml koyun gibi keselim,
kamm su gibi dokelim!"
San-ala'mn iistiinde Almambet,
riizgat gibi gitti,
~Ik atIlml~ gibi gitti,
deli gibi gitti,
ordo oyununda bir atI~ gibi gitti.
Boyle gidiyordu Almambet,
dosdogru Kopu'dan g~erek
IrgaytI'YI a~tl,
san yataklI ~u boyunca gitti,
~onor ge~idini a~tl.
Geni~ Talasin boyunda
geni~ Kol-ata vadisinde
CakIp-bayin yurdu vardl.
Kaba-atarin kenanndan
a~aglya indin Almambet.

166
)Kaa-KOnOTfOKaMbIHbm,
665 KHllI HqHrHH)KaMblHbm
KaHanCbl )KaKbm-6aH
KopoAOHKOHYHqblrapbm,
Te~e on-rypraH 3KeHAeHT.
AHAa aHTfbl~ AnMaM6eT:
670 'AcanaMJJ;bIH canaM )KaKbm-6aH,aTa!'
'AnooAaH 3neHKHAnMaM6eT,6anaM!
Eapap )Kepre 6on)Kon )KOK,6anaM,
coora Aepre on)KO
)KOK,6anaM-
6aqblM 6apbln, Tec KaHTfbl~,6anaM!
675 3neMaH3nHHqanTbI~6'aH,6anaM?
TOKOMOH 3nHHqanTbI~6'aH,6anaM?
KanKaMaH3nHHqanTbI~6'aH,6anaM?
Eaqbln 6apbm, Tec KaHTfbl~,6anaM!
HeMeHHKblnbm )Kypecy~ 6anaM?
680 AK-Kyna aMaH6ap6'3KeH,6anaM?
KaH TepeM aMaH
6ap6'3KeH,6anaM?
KaH )KepAeHKaHTfbl~ap,6anaM?'
AnMaM6eT aHTTbI6y KenTH:
'Too6a CYHYHqy, aTeKeM!
685 CYHYHqYMAY 6aT 6epqJ1,aTa!
EaT' 6epce~-Ae, Tec 6ep4H,aTa!
KoPOAOH 6en6eH KOH6epqJ1aTa!
MaTooAaHqeqneHTee 6ep4H,an!
EOKqOAOH qeqneHTOH6epqH,aTa!
690 CeH aTaAaHcJ1cKaMa,aTa,
ceH3HeAeHTyyraHAa,aTa,
Heqe araHHblKJ11l1J13ne~, aTa?'
)KaKbm-6aH Typyn aHTaTAeHT:
'TyyraMaH Ka6ap
YKTy~6'aH, 60TOM,
695 aHHanaHHAnMaM6eT,60TOM?'
AnMaM6eT-rypyn aHTaT:
'ATbl )KaKllIbl aH )KapKblH,aTa,
e3Y )KaKllIbl KYH)KapKbIH,aTa,
AnTaH TonrOH Ken KanMaK, aTa,
700 AH-KaHKenHnqanKaHAa,aTa,
K YHKeHTOJIrOHKen KaJIMaK,aTa,
KYH-KaHKeJIJ1n qanKaHAa,aTa,
ceHH~HHH~Ke3KaMaH,aTa
TYllIKeH3KeHKanMaKKa,aTa.
705 AcbIn TyyraH TepeM-3H,aTa,
KanMaKTaHKa6ap yrynTYP,aTa!
Yq Kype~TYY
KanMaKTaH,aTa,
Keqyn KeneTKe3KaMaH,aTa!
Tepenece, Tepe 3Mec, aTa,
710 KaH TepeMAeHKeM3Mec,aTa!
Eelll TepeAeH yyny 6ap, aTa-
6J1pJ1HHH aTbl Eep6en)KYH,aTa,
6J1pHHHH aTbI):tep6en)KYH,aTa,
MANAS DESTANI ~f
Caa-kolotto kammlp, Caa-kolot'ta siiriileri yamnda,
ki~ i<;igin cammlp samur kiirke sannml~
kan atasl Caklp-bay ban babasl CakIp-bay,
korodon koyun <;lgarlp, siiriiden koyunlarl salml~,
tofido olturgan ekendeyt. bir tepede oturuyordu.
Anda aytufi Almambet: 0 zaman Almambet dedin ki:
'Asalamdm salam Caklp-bay, ala!' "Selamunaleykiim, Caklp-bay baba!"
'Aloodan eleyki Almambet balam! "Aleykiimselam Almambet, oglum!
Barar cerge bolcol cok, balam, Yola <;lkacakzaman degil, oglum,
soogaderge olco bu sanadlr diyebilecegim hediye
cok, balam- yok, oglum,
ba<;Imbanp, tes kaytufi, balam! <;abukgidip erken dondiin, oglum!
Eleman elin <;apufib'ay,balam? Eleman halkIm kIrdmlz mI, oglum?
Tokomon elin <;apufib'ay,balam? Tokomon halkIm klrdlmz ml, oglum?
Kalkaman elin <;apufib'ay,balam? Kalkaman halkIm kIrdlmz ml, oglum?
Ba<;IpbarIp, tes kaytufi, balam! C;abukgidip erken dondiin, oglum!
Nemeni kIlIp ciirosiifi, balam? Derdin nedir, oglum?
Ak-kula aman barb'eken, balam? Ak-kula'mn saglIgI iyi mi, oglum?
Kan torom aman Han efendimin saglIgl
barb'eken, balam? iyi mi, oglum?
Kay cerden kayttlfiar, balam?' Hangi taraftan geldin, oglum?"
Almambet aytu bu kepti: Almambet ~u sozleri dedi:
'Tooba siiyiinl;ii, atekem! "Miijdemi isterim, atam!
Siiyiinl;iimdii bat rerl;i, ala! Miijdemi hemen ver, ala!
Bat' bersefi-de,tes rer<;i,ala! Dua edersenI;abuk et, ala!
Korodon bolbOy koy rercr'i,ala! Siiriiden aYlrmadan koyun ver, ala!
Matoodan cr'e<;pey too bercr'i,ala! TakImlm cr'ozmeden deve ver, ala!
Bokcr'odon<;e<;pey ton rercr'i,ala! Boh<;adancr'lkarmadangiyim ver, ala!
Sen atadansiskanda,ala, SeD babandan ilkah olunurken, ala,
seneneden tuuganda,ala, sen anandandogdugunda,ala,
necr'e agaym ki~i elefi, ala?' kacr'erkek karde~tiniz,ala?"
Caklp-bay turup aytat deyt: Caklp-bay 0 zaman dedi ki:
'Tuugandankabar "Akrabamdan bir haber
uktufib'ay, botom, mi aldIn, oglum,
aynalayn Almambet, botom?' camm Almambet, oglum?"
Almambet turup aytat: 0 zaman Almambet dedi ki:
'Au cak~l ay carkIn, ala, "Ey adl giizel ay l~lgl, ala,
ozii cak~l kiln carkm, ala, ey kendi giizel giin l~lgl, ala,
Altay tolgon kop Kalmak, ala, AltaY'1 dolduran Kalmuklarla, ala,
Ay-kan kelip cr'apkanda, ala, Ay Han gelip yagmaladlglnda, ala,
Kiinkoy tolgon kop Kalmak, ala, Kiinkoy'ii dolduran Kalmuklarla, ala,
Kiin-kan kelip cr'apkanda, ala, Kiin Han gelip yagmaladlglnda, ala,
senin inifi Kozkaman, ala senin karde~in Kozkaman, ala,
tii~kon eken Kalmakka, ala. Kalmuk'un eline dii~mii~, ala.
ASII tuugan torom-ey, ala, Asil dogan efendim, ai.a,
Kalmaktan kabar uguptur, ala! bunu bir Kalmuk'tan haber aldl, ala!
Ocr'kiirofitiiii iicr'koyu al atla yol alan Kalmuk'tan
Kalmaktan, ala, aynlml~, ala,
kOcr'iipkelet Kozkaman, ala! go<;iipgeliyor Kozkaman, ala!
Toroloso, toro emes, ala, Efendi desen,efendi degil, ata,
Kan toromdon kern emes,ala! ban efendimden de kern degil, ala!
Be~ torodoy uulu bar, ata- Be~ lane efendiden oglu var, ala,
birinin au Borbolciin, ala, birinin adl BorbOlciin, ala,
birinin au Dorbolciin, ala, birinin adl Dorbolciin, ala,

a!
Tanan )KeCe3TUHe,KaK6aIll,
3pKUHToi1op6y 6epy, KaK6aIll?
"TyyraHbl-MuHeHryc
Kyi1nry!", KaK6aw:
la, 7 S 0 KanMaKTaHKenreH
ryyraHbl~, KaK6aw,
aCTblcara 3n 6on6oc, KaK6aw!
KbITai1AaHKenreH TyyraHbl~, KaK6aIll, KItaydan kelgen tuuganli'i, kak ba~,~in'den gelenakrabalarln, ey budala,
aCTblcara )KypT 6on6oc, KaK6aIll!
"Eep6en)KYH" aTTYYo~op6y,
KaK6aIll?
7 SS ".I:(op6yn)KYH"aTTYYo~op6y,
KaK6aIll?
"AranAai1" aTTYYo~op6y,
KaK6aw?
"4arallAai1" aTTYYo~op6y,
KaK6aw?
KOZKA11AN
ua~,
talap cese etine, kak ba~,
erkin toyorbu bOrn,kak ba~?
"Tuugam-minen tus
kuylgu!", kak ba§:
Kalmaktan kelgen
tuugamfi, kak ba~,
astl saga el bolbos, kak ba~!
astl saga curt bolbos, kak ba~!
"Borbolciin" attuu
oi'iorbu, kak ba~?
"Dorbiilciin" attuu oi'iorbu,
kak b~?
"Agalday" attuu oi'iorbu,
kak ba~?
"~agalday" attuu oi'iorbu,
kak ba~?
167
ey budala,
saldmp etini yerler, ey budala,
ete doyar ml kurtlar, ey budala?
akraba ile ekmek mi
yenir, ey budala'?
Kalmuk'tan gelen
akrabalarln, ey budala,
sanaboyun egmez, ey budala!
sana tabi olmaz, ey budala!
Borbolciin sana ugur mu
getirir, ey budala?
Dorbolciin sana saadet
mi verir, ey budala?
Agalday saadetmi
getirir, ey budala?
saadetmi verir sana ~agalday, ey
budala?
168
"KeKtJeKe3" aTrYY
of\op6y, KaK 6aw?
"Ke3KaMaH"aTTYY
6onop6y, KaK 6aw?
760 "TYYraHblf\-MHHeH
TYC Kyuyn!", KaK 6aw:
KaMau WYMAYK aUTaCblH,KaK 6aw?'
Eau6HtJe 6aCbm KenreH COf\,
)KaKbm-6aiiAbl tJaw )KH6ePAH!
)KaKbm-6au MblHbl aUTaTAeuT:
765 'Acbln 3tJeK caubmcblH, tJHpKHH!
KYAau KblnraH MaublucblH, tJHpKHH!
OpTO )KepHf\ ouAypraH, tJHpKHH,
3MtJerHf\ KoiiAypraH, tJHpKHH!
AKblnbl )KOKTOHauTacblH, tJHpKHH!-
770 ")Kaf\rbICbIMa KauTa )KaKWbl
60MY!" Aeu, tJHpKHH,
"KaHaTbl 6YTaK 6YTrY'" Aeu, tJHpKHH, "kanatl butak btittti'" dep, ~irkin,
KaUTa )KaKWbl KepCef\tJy, tJHPKHH"
Kapc-Kapc Kynyu )KaKbm-KaH,
KaTKbipblU Kapao KanAbl AeuT.
775 AMaH KeTHu AnMaM6eT,
He KbinapblH 6Hn6eAH.
KaH 6anaCbl KaHblKeu
KaHTHU)KOOU6ep'an6au,
'AHccaM6bl? AHmacaM6bl?',
78 0 blprbln)Kblf\ 6onyo Kene )KaTaT.
Y6aanbl KepHM (?) KHW'3KeH.
KaH 6anacbl KaHblKeu
6acapblHa 3pHHeT,
KYtJyrYTTeu KepHnHn,
785 MOUHAOPYKOUKOUYU,
60KOKTOPYcanaMau,
Kenef\Kep tJatJUaK6Hp KYtJaK
Mau COopblHAawanKblnAauT,
6ana KaCTau KanKblMan,
790 tJblH)Kblpnyy KeKep KonTYKTau,
KaHblKeu 6aCbln Kene )KaTaT.
AnTblH )KaiiAaH aKblpaT-
KaH 6anaCbI KaHblKew
AnMaM6eTrH QaKblpaT:
795 'Cap'ana MHHreH aw )KapKbIH, yyn,
Cap'ana 6aWbIH 6ypa TYP, yyn!
AcTblf\ )Kepre Typa TYP, yyn!
Eapap )Kepre 6on)Kon )KOK, yyn,
"Coora!" Aepre on)KO
)KOK,yyn!
800 TOKOMOH3nHH tJanTblf\6bl, yyn?
KanKaMaH 3nHH QanTblf\6b1, yyn?
Kaupa TapTbln KenAHf\6H, yyn?
Ka6blnaHbiM aH )KapKbIH, yyn,
TOKOHAOauyy 6eTreHreH, yyn,
805 6eneCTe )Kon6opc 6aWTaHraH, yyn,
TeCKeH )KaKKa KblWTaraH, yyn,
MANAS DI~STANI
"Kok~okoz" :!lttuu
ofiorbu, kak ba§?
"Kozkaman" attuu
bolorbu, kak ba§?
"Tuugamfi-minen
ills kuyul!", kak ba§:
kanday §umduk aytasm,kak ba§?'
Baybi~e basI]) kelgen sofi,
Caktp-baydl ~;aapciberdi!
Caktp-bay mml aytat deyt:
'ASII e~ek sa:Ylpsm,~irkin!
Kuday kugalll maYlpsm,~irkin!
Octo cerifi oydurgan, ~irkin,
em~egifi koydurgan,~irkin!
Aklll cokton aytasm, ~irkin!-
"Cafiglslma ~~ayta cak§l
boldu!" dep, ~irkin,
kayta Cak§lkIOrsofi~ti,~irkin!'
Kars-kars killitip CakIP-kan,
katktnp karap kaldl deyt.
Andan ketip Almambet,
ne kllann billbedi.
Kan balasl K;amkey
kantip CClOp tl6r' albay,
'Ayssambl? J\ytpasambl?',
lrgllclfi bolup kele catat.
Ubaalt kerim (?) ki§'eken.
Kan balasl Kamkey
basanna eriru~t,
kti~tigtittoy kerilip,
moyndol"Ukoykoyup,
bokoktoru salafidap,
kelefiker ~a~pakbir ku~ak
may soonnd2l§alklldayt,
bala kastay kalktldap,
~mclrluu kokor koltuktap,
Kamkey baslp kele catat.
Altln caydan akuat-
kan bala.')lKamkey
Almambetti ~akuat:
'Sar'ala mingen ay carktn, uul,
Sar'ala ba§Inbura tur, uul!
Astin cerge tura tur, uul!
Barar cerge bolcol cok, uul,
"Sooga!" derge olco
cok, uul!
Tokomon elin ~aptlfibl, uul?
Kalkaman elin ~aptlfibl, uul?
Kayra tartlp keldinbi, uul?
Kabllamm ay carkln, uul,
tokoydo ayuu bettengen, uul,
belestecolbors ba§tangan,uul,
teskey cakka kl~tagan, uul,
Kok~okoz saadetmi
getirir, ey budala?
Kozkaman saadet
mi verir, ey budala?
Ye bakallm ekmegini akraban
ile, ey budala:
Ne konu§uyorsun sen,ey budala?"
Baybi~e boyle ~lkl§tlktan sonra
Caktp-baY'1dovmege ba§ladl!
Caklp-bay §unu soyledi:
"Fena bir ihtiyarsm, ~irkin!
Allah'm sakat klldlgl, ~irkin!
Orta yerini oyduran ~irkin,
memelerini sal1andlran,~irkin,
akuslzltktan boyle diyorsun, ~irkin!
Biricik oglumuza
iyi oldu bu, ~irkin,
kanatlarl ~lktl diye, ~irkin,
sen de bizimle sevin, ey ~irkin!"
Kah kah gillerek Caklp Han,
katllarak kadma baktl.
Oradan aynldl Almambet,
ne yapacaglm bilmiyordu.
Han ~ocugu Kamkey'e
ne diyecegini bilemiyordu,
"Soylesem mi, soylemesem mi?",
Ne yapacagml §a§uml§tI.
Gayet asil bir insandl,
han ~ocugu Kamkey,
agu agu ytirtiyerek geldi,
enik gibi kurulup,
boynunu edayla ~evirip
gerdamm sal1aYlp,
sa~ orgillerinin stisti bir kucak
tombul kal~asmda §akudatlp
yavru kaz gibi klmlldaYlp,
§lklrtUI su tulumu koltugunda
Kamkey gelmi§ti.
Altln yerinden baglrdl,
han ~ocuguKamkey
Almambet'i ~agudl:
"San-ala'ya binen ay 1§lgl ogul,
San-ala'mn ba~lnl ~evir, ogul,
oldugun yerde dur, ogul!
Yola ~Ikacak zamandegil, ogul,
bu sanadu diyebilecegim hediye
yok, ogul,
Tokomon halklnl klrdlnlz ml, ogul?
Kalkaman halklnl klrdlmz ml, ogul?
Sonra da geri doniip geldin mi, ogul?
Kaplamm, ay 1~lgl ogul,
ytizii ormandaki aYIYI andlran, ogul,
ba§1dagdaki kaplana benzeyen, ogul,
golgeli yama~ta kl§layan, ogul,

KOW600pbl~aW
Kapa KaH, YYJI,
O~ KOJIYHaHYWTaraH, YYJI,
KeT XarblHaH KapaCa~, YYJI,
810 KblpK KUWUHUHqa~bl 6ap, YYJI,
6eT xarbIHaH Kapaca~, YYJI,
6ew a~ap Tyry 6ap, YYJI!
Ka6blJIaHblM au xapKblH, YYJI,
KaH TepeM aMaM6bl, YYJI?
815 Aubl~a canap Ken xypce~, YYJI,
au aWblpbffi OJI Kecce~, YYJI,
ana xypreH caUbffi XOK, YYJI,
KaAblP 6uJIep KaTblH XOK, YYJI!
:>Kb!J1aJinaHbln OJIKecce~, YYJI,
820 "KeuHeKKe KUp!" Aen,
"KeTeT!" Aen, YYJI,
"KeeHY qereT TepeMHYH
60JIOT!" Aen, YYJI,
6up xa~raKTbIH KecYHAeH, YYJI,
Kb!J1 KOPXYHHYH Kecy~eH, YYJI,
ooAapbffi aqbln Kapaca~, YYJI,
825 qYWTeAeH KeuHeK 6ype 6ap, YYJI,
ry6apAaH KeuHeK 6ypee 6ap, YYJI,
Topry~aH KeuHeK eKee 6ap YYJI,
6apqaAaH KeuHeK 6ewee 6ap, YYJI,
6aqau KeuHeK anTOO6ap, YYJI-
830 "EapbI~ anbffi Kuuce~!" Aen, YYJI,
6up xa~raKKa TbIKaMblH, YYJI!
ARbl anbffi KuureH CO~, YYJI,
KYPY KeJIreH qepYHYH, YYJI,
COOraJIMaK
aHQ'3MeC, YYJI,
835 KYPY KeJIreH Mepre~UH, YYJI,
"~blpanra!" AeMeK aHq'3Mec, YYJI!
EaqblM 6apbffi Tec KauTTbl~, YYJI:
6apblH aMaH 6apcbl~6bl, YYJI,
6apblH 3ceH 6apcbl~6bl, YYJI?'
840 AHAa auTTbl~ AnMaM6eT:
'Aw CYWYHQY,aw xapKblH, xe~e,
6aT' 6epce~-Ae, Tec 6epqu, )KeHe!-
KOpO~OH6eJI6eu KOW6epqw, )Ke~e,
MaTOOAaHqeqnew Tee 6epQw, )Ke~e,
845 60KQO~OHQeQnewTOH6epQw, )Ke~e!
MeHWH aTaM :>KaKbln-6aw, )Ke~e,
anTbl )Kawap 3KeH~e, )Ke~e,
Ke3KaMaH~aw WHWCH, )Ke~e,
OJI 6ew )Kawap 3KeH~e, )Ke~e,
850 AnTaw TOJIrOHKen KanMaK, )Ke~e,
AW-KaH KeJIWnQanKa~a, )Ke~e,
K YHKew TOJIrOH Ken KanMaK, )Ke~e,
KYH-KaH KeJIHn QanKa~a, )Ke~e,
)l(aKbIn-6awHblH HHWCW,
)Ke~e,
855 Ke3KaMaH TywKeH
KanMaKKa, )Ke~e,
KOZKAMAN
koy bOOnnday
kara kan, uul,
ofi kolunan u§ta!:an, uul,
kot cagman kara~;afi,uul,
kirk ki§inin ~afil bar, uul,
bet cagman karas:afi,uul,
be§aydar tiigii b~lf,uul!
Kabllamm ay cat-kin, uul,
Kan torom amambl, uul?
Aymda saparkop ciirsofi, uul,
ay a§mp 01 kesse:fi,uul,
alaciirgon saYlp cok, uul,
kadlr biler kattn (:ok, uul!
CII aylamp 01 kessen, uul,
"Koynokko kir!" dep,
"Ketet!" dep, uul,
"Koonii ~ogot toromniin
bolot!'" dep, uul,
bir cafigakttn kosiindon, uul,
kll korcunnun kosiindon, uul,
oodarlp a~lp karasafi,uul,
~ii§todon koynok biiro bar, uul,
tubardan koynok biiroo bar, uul,
torgundan koynok okoo bar uul,
bar~adankoynok oo§oo bar, uul,
ba~ay koynok altoo bar, uul-
"Barlfi allp kiysefi!" dep, uul,
bir cafigakka ttkamm, uul!
Am allp kiygen sofi, uul,
kuru kelgen geriiniin, uul,
soogalmak
an~'emes, uul,
kuru kelgen mergendin, uul,
"~lralga!" demek an~'emes, uul!
Ba~lm banp tes kaytttfi, uul:
banD aman barslfibl, uul,
banD esen barslfibl, uul?'
Anda aytttfi Almambet:
.Ay siiyiin~ii, ay carkln, cefie,
bat' bersefi-de,tes ber~i,cene!-
Korodon bolboy koy ber~i, cefie,
matoodan ~~pey too ber~i, cefie,
bok~odon ~e~peyton ber~i,cefie!
Menin atam Caklp-bay, cefie,
altl ca§arekende,ceiie,
Kozkamanday inisi, ceiie,
01be§ca§ar ekende,cefie,
Altay tolgon kop iKalmak, ceiie, AltaY'1 dolduran Kalmuklarla
Ay-kan kelip yapkanda,ceiie,
Kiinkoy tolgon ko,p Kalmak, ceiie, Kiinkoy'ii dolduran Kalmuklarla. yenge,
Kiin-kan kelip ~apkanda,ceiie,
Caktp-baymn inisi, ceiie,
Kozkaman tii~kon
Kalmakka, ceiie;
]69
dogdugunda koyun cigeri
biiyiikliigiinde bir kan plhtlslnl, ogul,
sag avcunda tutan ogul,
arkasma bakarsan, ogul,
kirk ki§inin tozu var, o~lJI-
online bakarsan, ogul-
be§ orgiilii sa~l var, ogul,
kaplamm, ay I§lgl, ogul,
haD efendim iyi mi, ogul?
Bir ayda bir ~ok sefere ~lkarsan, ogul,
bir aydan uzun gezersen,ogul,
yiiriinecek yolun sonu yok, ogul,
kadir bilecek kadm yok, ogul!
bir ytl gidip gezeceksen,ogul,
bir gomlek giy de
oyle git, ogul,
efendimin gonliinii
daraImasm, ogul,
heybenin bir goziinden, ogul,
kli heybenin goziinden, ogul
bo§alttp bakarsan, ogul,
beyaz patiskadan gomlek var, ogul,
tubar ipeginden gomlek var, ogul,
torgun ipeginden iki gomlek var, ogul,
be§ kadife gomlek var orada, ogul,
ba~ay ipeginden altt gomlek var, ogul,
gomleklerin hepsini giy diye, ogul,
bir ~antaya koydum ben, ogul,
hepsini allp giyince, ogul,
eli bo§ gelen orduya, ogul,
sefa geldin hediyesi
vermedin demezler, ogul,
eli bo§ gelen aVClnln
hediyesini vermedin demezler,ogul!
<;:abukgidip erken geldin, ogul,
sagllgm yerinde mi, ogul,
i§lerin yolunda ml, ogul?"
0 zaman Almambet dedin ki,
"miijde, ay I§lgl, yenge,
dua edersen~abuk et, yenge,
siiriiden aYlrmadan koyun ver, yenge,
taktmml ~ozmedendeve ver, yenge,
boh~adan~lkarmadan giyim ver, yenge!
Benim atam Caklp-bay, yenge,
altl ya§mda iken, yenge,
kii~iik karde§iKozkaman, yenge,
on be~ya§mda iken, yenge
Ay Han gelip yagmaladlglnda, yenge,
Kiin Han gelip yagmaladlglnda yenge,
Caklp-bay'm kii~jjk karde~i, yenge,
Kozkaman, Kalmuklann eline
djj~mjj~, yenge,
 170
KanMaKKa 6apbill 3n
6onyn, )Ke~e,
KblTaUra 6apbln )KypT 6onyn, )Ke~e,
Ka6b1naHryyraH MaHaCTbIH, )Ke~e.
Ka6apblH YKKaH OIIIY )KepAe, )Ke~e.
860 "MeH ryyraMra 6apaM!" AeuT, )Ke~e.
Keqyn Kene-r Ke3KaMaH, )Ke~e!
BeIII TepeAeU
yyny 6ap, )Ke~e,
on yynYHYH HqHHAe, )Ke~e,
Ka6arbl 6HUK, Kecy y~yp, )Ke~e,
865 Kapa HHUeT KeKQeKe3, )Ke~e,
KeQyn Kene-r KanMaKTaH, )Ke~e!'
KaH 6anacbl KaHblKeu
aHAa Typyn aUTTbI AeUT:
"'Ke3KaMaH" AereH HeMeHH?
870 "KeKQeKe3" AereH HeMeHH?
"Bep6ell)KYH" AereH HeMeHH?
I! I "nep6en)KYH" AereH HeMeHH?
:! "qaraJlAau" AereH HeMeHH?
"AraJIAau" AereH HeMeHH?
8 7 5 MeH KOPKOMYHKanMaKTaH!
KanMaKTaH KenreH KOIII aurblp
aCTbl6blcKa )KypT 6on6oc,
yCTy6ycKe 3n 6on6oc!-
KenHHH KeTe KHUreH co~,
880 KeMnHp KYUPYKQaUHaca,
KblCbl KonKon KHureH co~,
ceMHCaTKa MHHreH co~,
CeMHCQHnHKKbmraH co~,
)Ka~bIC TYYMa TepeMAY
885 IIIepT anblIIIbill KenreH co~,
6eIII 6epy 6Hp 6epYHY
Tanaca, on KOUOOY?
Tanan )Kece KHIIIHHH
3TJ1He3pKHH TOHO6y?
890 Ken, TepeMe aUTa 6ap,
e3Y Maubill 6on6ocYH, C
ec 6ouYHa AOC6onCYH!
ATTaHraHAa KOPKOMYH
aTaMblH 3nH, aM )KapKbIH!
895 Cap' ana 6aIIIblH 6ypa TYP!'
qblH)Kblpnyy KeKepAY
KonryKTaH cyypyn anAbl AeMT.
QblHbl Kece KYHAYAeHT,
Cap'anaHblH yCTyHeH
900 KaH 6anaCbl KaHblKeM
AnMaM6eTKe CYHAYAeHT,
Cap' ana MHHreH AnMaMoe-r
KblSl TapTbln anAbl AeHT,
"ApaKbl" AereH aQyy 6aur
905 AnMaM6eT anbln )KYTTYAeHT.
6ypa TapTbln )KenAH AeHT.
Cap' ana MH11re11AnMaMoeT
I
MANAS DESTANI
Kalmakka fDanpel
bolup, cene,
Kltayga banp curt bolup, cene,
kabllan tuugan Manastm, cene.
kabann ukkan o§u cerde,cene.
"Men tuugamga baram!" deyt cefie.akrabama gideyim hen diye, yenge,
K6<;tip kelet Kozkaman, cene!
Be§ tor6doy
uulu bar, cene,
01 uulunun i<;inde,cene,
kabagl biyk, kosti tinilr, cene, almm <;atml§,gozti <;ukur, yenge,
kara niyet Kok<;okoz,cene,
k6<;iipkelet Kalmaktan, cene!'
Kan balasl Kamkey
, anda turup ayttl deyt:
I "'Kozkaman" degennemeni?
I
"Kok<;okoz"degennemeni?
"BorbOlctin" degen nemeni?
I
"DorbOlctin" degennemeni?
I "~agalday" degennemeni?
"Agalday" degennemeni?
Men korkomun Kalmaktan!
Kalmaktan kelgen ko§ ayglr
astlblska curt bolbos,
tisttibtisko el bolbos!-
Kelini kete kiygen son,
kempir kuyruk <;aynasa,
klSI kolkop kiygen son,
semis atka mingen son,
semis<;ilik kllgan son,
canIs tuuma toromdti
§ert all§lp kelgen son,
be§ born bir bOrnnti
talasa,01 koyobu?
Talap cese ki§ini
etine erkin toyobu?
Kel, toromo ayta bar,
ozti maYlp bolbosun,
os boyuna dos bolsun!
Attanganda korkomun
atandm eli, ay carkln!
Sar'ala ba§m bura tur!'
~mclrluu kokordti
koltuktan suurup aldl deyt,
<;mlkese kuydu deyt,
Sar'alamn tisttinon
kan balasl Kanlkey
Almambetke sundu deyt,
Sar'ala mingen Almambet
klya tartlp aldl deyt,
"Araki" degen a<;uuba§
! Almambet allp cuttu deyt,
bura tartlp celdi deyt.
Sar'ala ming':11Almamnel
Kalmuklarla gidip beraber
ya§aml§, yenge,
~inlilerin i<;ine kan§ml§, yenge,
kaplan dogan Manas'l, yenge,
memleketinde duymu§ 0, yenge,
go<;tipgeliyor Kozkaman, yenge!
Be§ tane efendi gibi
oglu var onun, yenge,
ogullanmn i<;inde,yenge,
sert huylu Kok<;okoz, yenge,
Kalmuk'tan go<;tipgeliyor yenge!"
Han <;ocuguKanlkey
0 zaman dedi ki:
Kozkaman'dan bana ne?
Kok<;okoz'densanane?
Borb6lctin'den bana ne?
DOrbolctin'denbana ne?
<;agaIday'danbana ne?
Agalday'dan bana ne?
Ben Kalmuklardan korkanm!
Kalmuk'tan gelen bir <;ift ayglr,
bizim insammlza denk olamaz,
bizim btiytiklerimizle olamaz!
Gelinleri elbiseler giyse de,
ihtiyan kuyruk <;ignesede,
klzlan eldiven giyinip stislenip
semiz bir atlara binse de,
bol ikram gorse de,
yalmz dogan efendim ile
andi<;tiktensonra
be§ kurt bir kurda
saldlrsa i§ biter mi?
tnsana saldmp yeseler,
etini yemekle doyarlar ml?
Gel, efendime soyIe, de ki:
kendine zarar verdirmesin,
kendi insamna clostolsun!
Babamn adamlan ata bindiginde
korkuyorum ben, ay 1§lgl!
~evir San-ala'nln ba§lm!"
~mglrdayan zincirli tulumu,
koltugundan <;Ikardl.
<;ini kaseyi doldurdu,
San-ala'mn tisttinden
han <;ocuguKanlkey
kaseyi Almambet'e sundu.
Sarl-ala'nm iizerinde Almambet.
atln ba§lm geriye <;ekti.
rakl denilen aci ic;:kiyi
Almambet bir yudumda i~ti.
atlnln ba§lnl ~evirip riizgar gibi uc;:tu
Sarl-ala'ya binen Almambet.

Ka/-lTepere KenJJ;Jf
JJ.enT:
'AcanooJJ.a/-lcanaM, an
JKapKLl/-l,TepeM!'
91 0 'AneJJ.a/-laanenKJf canaM,
KY/-IJKapKbl/-l,tlOpOM!
eH KeTKenJf OH TepT KY/-I, tl°POM,
MeHJf/-laTaM )l(aKbffi-6an, JKOpOM,
ryyra/-lJJ.bl/-l JKanLl/-l cYPMblf(, tl°pOM!
Ka/-l aTeKeM HeHJf anTaT, tl°POM?'
915 AnMaM6eT tlOpo MLlHLl anTaT:
'A cynYHtlYf(, an JKapKbl/-l,TepeM!-
AnTLlHJJ.Ll JKecTen 6YPMLlM, TepeM,
ryyraHHLlH JKanLl/-l CYPMblM, TepeM!
e/-lJf/-laTaf( )l(aKbffi-6an, TepeM,
920 anTbl JKalUap 3KeHJJ.e,TepeM,
Ke3KaMaHJJ.aiiJf/-lJfCJf,TepeM,
AnTaii TonrOH Ken KanMaK, TepeM,
Aii-Ka/-l KenJfn tlanKaHJJ.a,TepeM,
K YHKeif TOnrOH Ken
KanMaK, TepeM,
925 K Y/-I-KaHKenJfn tlanKaHJJ.a,
TepeM,
TylUKe/-l3KeH KanMaKKa, TepeM!'
t baTblp MaHac TYpJJ.YJJ.eifT:
'Kyna 6aiiTaJ] MJfHTe/-l
Kyy 6ana, 6aifKYlU,
930 KyynJKyra/-llUYM
KonY-6yry 6ana,
tletlJff(ep, 6aifKylU,
6aifKYlU!
Kononyy KYMraH 6epJff(ep, 6aiiKYlU!-
Kon TapaTLl/-l an6acnbl, 6aifKylU?
beJJ.epJJ.YYKYMra/-l 6epJff(ep, 6aifKYlU!-
beT TapaTbl/-l an6acnbl, 6aifKYlU?
935 3HJJ.JfKaifTa JKYPyn 6ap, 6aifKYlU,
JKaf(blJJ.a/-lKenre/-l ryyraHJJ.bl, 6aifKYlU,
6alUTan anbffi KenJff(ep, 6aifKYlU!
' CYifY/-Itlyf(JJ.Y6epeMJf/-l,6aifKYlU!
3ce/-l 6apbln Coo Kaifccaf(, 6aifKYlU,
940 canaMaT 6apbffi caK
Kaifccaf(, 6aifKYlU,
MepeifY/-I apTblK
KblnapMbIH,oaifKYW!'
A/-IJJ.a/-l
COf(aifTTbl tlOporo:
'bapbl/-l 6JfpJJ.eifKeif-ralUKa, 'IOPOM,
oapbl~ 6HpJJ.eif
945 AK-Kynacan-KalUKa, 'IOPOM,
aTblM apbl6ac, tlOpOM,
aCTb/canap Kapb/6ac, 'IOPOM!
)l(a~blJJ.a/-l Tyyra/-l KeneT, 'I°POM,
ePynyry~ 6epenH, 'IOPOM!-
AI-IJJ.a/-l
canap
JKOPToooc, 'IOPOM!
950 Toooa Te~Hp KYJJ.aif-aif, 'IOpOM,
3PJfKceK, KynaH aTapOblC, 'IOpOM,
3PHKneceK KY/-IYHJJ.e
6Hp
Mepeifre 6aTapoblC, 'I°POM!'
KOZKAMAN
171
kan torogo keldi deyt: han efendisine gelip dedi:
'Asaloodan salam, ay carkJn, "SelamunaleYkum,
torom!' ay 1§lgl,efendim!"
'AIOdan aaleyki salam, "AleYkumselam gun
kun carkJn,~orom! 1§lgl,yigidim!
Sen ketkeli on tort kun, ~orom, Sen gideli on dOffgun oldu, yigidim,
menin atam CaklP-bay, corom, babam Caklp-bay'dan, yigidim,
tuugandmcaym suradlfi, ~orom! §u akraballk i§ini sordun mu, yigidim?
Kan atekem neni aytat, ~orom?' Han babam ne dedi, yigidim?"
Almambet ~oro mlrn aytat: Almambet yigit §oyle dedi:
'A suyun~ufi, ay carkm, torom!- "Mujde, gun 1§lgl,efendim!
Altmdl cestey buradlm, torom, Altlrn baklr gibi biiktum, efendim,
tuuganrnn caym suradlm, torom! akraba i§ini sOrdum,efendim,
Senin atafi Caklp-bay, torom, senin atan Caklp-bay, efendim,
altJca§ar ekende, torom, altJya§mda iken, efendim,
Kozkamanday inisi, torom, bir Kozkaman karde§i varml§, efendim,
Altay tolgon kop Kalmak, torom, Altayi dolduran Kalmuklarla, efendim,
AY-kan kelip ~apkanda,torom, Ay Han gelip yagmaladlgmda, etendim,
Kiinkoy tolgon kop Kiinkoy'ii dolduran
Kalmak, torom, Ka/muklarla, efendim,
Kiin-kan kelip ~apkanda,torom, Kiin Han gelip yagmaladlglnda, efendim,
,~
tii§kon eken Kalmakka, torom!' Kalmuk'un eline du§mii§, efendim!"
BatJrManas turdu deyt: Bahadlr Manas ayaga ka/ktl:
'Kula baytal mingen "Kula klsraga binmi§
kuu bala, baYku§, kurnaz oglan, a bayku§,
kuulcugan §um bala, baYku§, kurnaz, kr/lksIZ, fakir ku§!
kolu-butu ~e~ifier,bayku§! elini ayagml ~oziin baykU§un!
Kololuu kumgan herifier, bayku§!- Baklr giigiimii verin bayku§a!
Kol taratJn albaspl, bayku§? Ellerini Ylkasm artlk baYku§!
Bederdiiii kumgan herifier baYku§!- Sus/ii giigiimii verin bayku§a!
Bet taratln albaspl, baYku§? ¥uziinii gozunu Ylkasln baYku§!
Endi kayta ciiriip bar, baYku§, Haydi artlk geriye don git, a bayku,~,
cafildan ke/gen tuugandl, baYku§, yeni geJenakraba/ara, a bayku§,
ba§tap alJp ke/ifier, bayku§! ba§ 0/ da buraya getir, a baYku§!
SiiYiin~iifidii
-- heremin, bayku§! Miijdeni vereyim, baYku§!
Esen banp soo kayssafi, bayku§, Esen gidip saglJkla doniince, a bayku§,
~aJamatbanp sak seJametJegidip sag salim
--':_-."
kayssafi, baYku§, doniince, a baYku~,
mOroyiin artlk sanadaha ~ok §ey
kl/armm, bayku§!' veririm, a baYku~!"
Andan sofi ayttl ~orogo: Sonra yigitlere dedi ki:
L, .- birdey koy-ga§ka, ~orom,
'Barm "ErJikte hepiniz birsiniz, yigitler,
hanfi birdey cenk etmekte
sap-ka§ka,~orom, hepiniz birSiniz, yigit/er,
Ak-ku/a atlm anbas, ~orom, Ak-ku/a atlm yoru/maz, yigit/er,
astl sapar karlbas,~orom! oniindeki yo/u aramaz, yigit/er,
Cafildan tuugan kelet, ~orom, yeni akraba/arlm ge/ince, yigit/er,
-~ -
orii/iigiifi here/i, ~orom!- sera ge/din, diye/im, yigit/er!
Andan sapar buradanoteye serer
.-
cortobos,~orom! ettirmeye/im, yigit/er!
Tooba Tefiir Kuday-ay, ~orom, Tann Huda'ya hamdo/sun, yigit/er,
eriksek, kulan atarbls, ~orom, slkllJrsak ku/an av/arlz, Yigit/er,
erikpesekkuniindo ,bir slkJ/mazsakcenk
moroygo batarbls, ~orom!' oyunJarl yaparlz, yigir/er!"
172
KaiiTa KenHn JKYPAYAeiiT,
JKYPyn KenHn 3p MaHac.
955 bIpraiiTblHbl aUlTblpbm,
cap'o30H QyiiAY 6acTblpbm,
Kene JKaTaT3p MaHac!
KenepHH 6HnAH KaHblKeii
anTblMblUl 6aUlTYY aK °pAOO.
960 ApaKbl, Ulep6eT aUl JKbISlT,
Ka3bl-MHHeH JKan JKbISlT.
'Eapbl~rbl TOUIOK6acaT!' Aen,
'EaTblp TOpOM KeneT!' Aen,
'EynKynAOKTeH
TapTaT!' Aen.
965 Ka6billaH ryyraH 3p MaHac
OPKOqy 6HiiK, ceiipH 6ac,
JKopro 6acblK qO~ Kyna,
aTKaH TaMaii cypymyn,
apKaAaii caHblH TYPynTyn,
970 AK-Kyna-MHHeH Kene JKaTaT,
aT 6auna6ac aKblpra
AK-KynaHbl 6aUnaAbl.
3~reH-33CH 6HUK 6oc °PAOO
3~KeuHn KHPAH3p MaHac-
975 TOKOUAOauyy 6eTTeHreH,
6en3CTe JKon6opc 6aUlTaHraH,
qaSlH KOCTYY,qan JKaaKryy,
KblpK QHnTeH 6aUlb1HAa,
KblAblp a3blp KaUlbIHAa-
980 KeT JKarblHaH Kapaca,
KblpK KHUlHHHHqa~bl 6ap:
6eT JKarblHaH Kapaca,
6eUl aiiAap Tyry 6ap!
TecKeii JKaKKaKbIUlTaraH,
985 Koii 60opblHAaii
Kapa KaH
o~ KonYHa YUlTaraH,
KonOKOAOKOOHeCKeR,
KeOHY-MHH3Herr' ocKeH,
aUlblKTYY JKHnHK JKOTOCY,
990 )l(aKbm-6aiiAbIH 60TOCY-
aCbill ryyraH 3p MaHac
yiiro KHpHn onTYPAY!
Eypa Tapcca, 6on6oroH,
6YKaAaH TanblM anraH Kyn:
995 Kaiipa Tapcca, 6on6oroH,
KaMaHAaHTanblM anraH Kyn-
Kej;j-raUlKa aTKa MHHAHAej;jT,
Ka6billaH ryyraH TeHTeKTHH
aK °PAOO TYUlTY Aej;jT.
1000 Ta~ TaMaUla KbillAbl Aej;jT.
TaMaUla Kbillbln JKaTTblAej;jT-
apaKbl. Ulep6eT am I1Q3T.
Ka3bl-MHH3H JKan JKeAH.
KaH 6anacbl KaHblKeH
MANAS DESTANI
Kayta kelilP ciirdii deyt,
ciiriip kelip Er Manas.
Irgaytml a~tmp,
sar'ozon ~;iiydii bastmp,
kele catat Er Manas!
Kelerin bildi Kamkey
altlml~ ba~tuuak ordoo.
Araki, ~erbet a§ clyat,
kazl-minen cal clyat.
'Banngl t()~okbasat!' dep,
'Batir toru'ffikelet!' dep,
'Billkilldokton
tal1tat!'dep.
Kabllan tuugan Er Manas
orko~ii bi~fk, seyri bas,
cargo baslk ~ofi kula,
atkan tafiday Siiriiltiip,
arkaday s~mmtiiriiltiip,
Ak-kula-minen kele catat,
at baylabas akirga
Ak-kulam bayladl,
efigen-eesibiyk bas ordoo
efikeyip kirdi Er Manas-
tokoydo ayuu bettengen,
belestecolbors ba~tangan,
~ayan kOSI:iiii,~ap caaktuu,
KIrk ~ilte][1 ba~mda,
KIdlr azlr Ica§mda-
kat cagman karasa,
kirk ki~inin ~afil bar:
bet cagman karasa,
be~aydar tiigii bar!
Teske:ycakka kl~tagan,
koy b<)onnday
kara kan
on koluna u~tagan,
kolok6do koon oskon,
koonii-minen org'oskon,
a~lktuu cilik cotosu,
Caklp-baydm botosu-
asll tuugan Er Manas
iiygo kirip olturdu!
Bura tarssa, bolbogon,
bukadan tallm algan kul:
kayra tarssa, bolbogon,
kamandan tallm algan kul-
koy-ga§ka atka mindi deyt,
kabllan tuugan tentektin
ak ordoo tii~tii deyt.
Tan tama~aklldI deyt,
tama~akilip cattl deyt-
arakI, ~erbeta~ i~et,
kazl-minen cal cedi.
Kan balasl KanIkey
Ondan sonra yola dii~tiiler,
Er Manas da yola dii~tii,
IrgaytJ'YJatla a~tl,
san yatakll <;u'yu da ge~ti,
gelmekte idi ErManas!
Geldigini anladl Kamkey
altml~ kubbeli ak saraya.
Rakl, ~erbet, a~ Ylgdl,
kazi ile bum bar Ylgdl.
"Yataga uzanacak~imdi!
Bahadlr efendimgeliyor!
Yumu~acJketimden beni kendine
~kecek!" dedi.
Kaplan dogan Er Manas,
Slrtl yiiksek at iistiinde,
slkl yiiriik at iistiinde
tan agmr gibi yava~,
arkar gibi siizilliip,
Ak-kula atla geliyordu,
kimsenin at baglamadlgl ahlra
Ak-kula atlm bagladl,
yiiksek ve ak ~adlra
egilip girdi Er Manas,
yiizii ormandaki aYIYIandlran
ba§1dagdaki kaplana benzeyen,
~iyan gozlii, baslk yanakll,
KIrk <;ilten ba§mda kolluyor,
HIZIr hazlr yamnda.
Arkaslna bakarsan
kirk ki~inin tozu var,
online bakarsan,
be~ orgillii sa~1var!
Golgeli yama~ta k1~layan,
dogdugunda koyun cigeri
biiyiikliigiinde bir kan plhtlslm
sag avcunda tutan,
golgelikte erkeklige ula~an,
gonlii ile yiikselen,
a~lk kemigi ilik dolu,
Caklp-baY'ln yavrusu,
asil dogan Er Manas,
eve girip oturdu!
Dii~man tartaklayacak olsa sarsllmayan,
bogadan talim alan kullar,
geriye itse klmlldamayan,
deveden talim alan kullar,
bu se~ilmi~ cenk~iler ata bindiler,
kaplan dogan ate~li camn
ak saraYlnageldiler.
Biiyiik bir ~enlik yaplldl,
~enlik de uzun siirdii,
rakl, ~erbet a~ i~tiler,
kazi ile bumbar yediler.
Han ~ocugu Kanlkey,

1 005 6acapbIHa 3p11H3T
, basarmaeriru~t,
KyqyryrreH KepI1JI3T,
MOH~OPY KOHKOHOT,
6oroKTOPY CaJIa~aHT,
Ka3bIJIapbI 3rI1JI3T,
101 0 KapbI~apbI 31i111JI3T,
KeJI3~Kep qaqlIaK 611pKyqaK,
MaH coopbIAa liIanKbIJIAaHT,
6ana KaCTaHKanKbIJIAaHT,
KYAepYAeH 6bIJIKbIJIAaHT,
1 0 15 qbIH)KbIPJIyy KeKep KOJITYKTali
qbIHbI Kece KOJIro anaT,
KbIpK qoporo KbIAbipaTa KelI 6ep3T.
ApaKbI, liIep6eT alii I1ql1lI,
ana Kyyre KJfpreH CO~,
1020 qOpOJIOpTa~ TaMalilaa 6aTKaH CO~,
Tylil 3~KeHHI1II KeJIreH co~,
YJIYY 6elill1M 60JIrOH CO~,
Ma~-M~ YPAYEaH-Te6eT!
EaH-Te6eT YHYH YKKaH CO~,
1025 'KOKyH, cepeK, O~60CYH!
qbI I1T!' AelI qbIra KanaTAeHT,
KbIJIqaHblii Kapaii canaT AeHT-
KeJIe )KaTaT KanMaKTap!
Tanara )Kyry TapaKTaII,
103 0 bI~bIpqarbI liIapaKTaII,
KeqYII KeJIeTKe3KaMaH.
ACTbI )KarbIH Kapaca~,
Kop)Ko~-6o3AOH aTbI 6ap,
KO)KOrOHJIYYTOHY 6ap,
1035 KI1HCKalITYY KblJIblqbl,
qOTOJIOAOHMbIJITbIrbI,
YPYHraHbI 6ypaMa!
Ke3KaMaH )KaHbIHcypaMa!
KeK-ana caKaJI KYJI)K3AaH
1040 KeJIe )KaTaT Ke3KaMaH.
AHAa epeK MbIHbI aHTaT:
,AUHaJIaHH aU )KapKbIH, TepeM,
aHTKaH TyyraH olily6y?
qapbIrbIHaH qa~ qblraT,
1045 qan6apblHaH qyy QblraT,
KeJIe )KaTaT)KyUeJIelI!
Ky~aH KblJIraH TeHTeKTJfH
yUYH KepYII CaJIraH CO~,
cyp~elI KeTTU KYHeJIelI!-
1050Ey HeMeHI16oJI~Y?' AelI,
"'Yq Talil TYJIra 611pOQOK",
aUHanaUHaH )KapKbIH,
MbIHblH KeCTHp'3JleK KeK 40QOK
MYHAaU )KaMaH HeMe 6YJI?'
1055 KYlIypelI Kl1p~110 epeK.
Kapa KaH~yy, KeK 6I1TTYY,
)KeJIeHYIiI capbl AJIMaM6eT,
Kapa KaHAYY, KeK 6I1TTYY.
KbZKAMA1~
kii~iigiitt6y k:erilc:t,
moyndoru koykoyot,
bogoktoru saland,ayt,
kazllarl egilet,
karmdarI e§ill~t,
kelenker ~a~pak bir ku~ak,
may soonda i~alkIldayt,
bala kastay kalkIldayt,
kiid6riid6y bllkIldayt,
~mclrluu k6k6r k,oltuktap
~ml kese kolgo alat,
kIrk ~orogo kIdlrata k6p beret.
ArakI, §erbet a§ i\;ip,
ala kiiiig6 kirgen son,
~orolor tan tama§:la batkan son,
tii§ enkeyyip kelgen son,
uluu be§im bolgon son,
man-man iirdii Bay-t6b6t!
Bay-t6b6t iiniin ukkan son,
'Kokuy, serek,oiibosun!
<::1it!' dep ~lga ka.latdeyt,
kIl~aYlp karap salatdeyt-
kele catatKalmaktar!
Talaga ciigii taraktap,
Inlr~agl §araktap,
k6~iip kelet K6zkaman.
Astl cagm karasafi,
Korcon-bozdoy atl bar,
kocogoyluu tonu bar,
kiys kaptuu kIll~l,
~otolodoy mlltlgl,
urungamburama!
K6zkaman caym surama!
K6k-ala sakal kulcaday
kele catat K6zkaman.
Anda Serek mlm aytat:
'Aynalayn ay carkIn, t6r6m,
aytkan tuugan o§ubu?
<::angman~an ~Igat,
~albarman~uu ~Igat,
kele catatciiyol6p!
Kuday kllgan tentektin
iiyiin k6riip salgan son,
siird6p ketti ktiy616p!-
Bu nemeni boldu?' dep,
"'O~ ta§ tulga bir ~ok",
aynalayn ay carkm,
mmln kestir'elek k6k ~o~ok
mundaycaman neme bul?'
kiipiir6p kirdi 0 Serek.
Kara kanduu, k6k bittiiii,
c616nti§san Almambet,
kara kanduu, k6k bittiiti,
173
evin i~inde salmdl,
enik gibi kuruldu,
boynunu edayla ~evirip
gerdanml SaJladl,
karnma tohum ekilmi~,
Karnl e~ilmi~,
sa~ orgillerinin siisii bir kucak,
tombul kal~asmda ~aklrdlyor,
yavru kaz gibi klmlldayarak,
ceylan gibi titreyerek,
koltugunda ~arap tulumu,
elinde de ~ini kase,
kIrk yigide bol bol verdi.
Rakl, ~erbet i~ip yemek yiyip,
biraz sarho§ olunca,
yigitJer §enlige dalmca,
ogle vakti gelip de
namaz vakti olunca
biT havlamadlr Bay-tobot'te!
Bay-tobot'iin havlamaslnl i§ilince
"Allah kahretsin seni!
Defol buradan,kopek!" diyerek ~Iklilar,
dart taraflanna baktllar,
gelmekte idi Kalmuklar!
Yiik hayvanlan bozkIrda yankllarup,
eyerleri §akIrdaYlp,
geliyordu Kozkaman.
Online bakarsan,
Korcon-boz isimli bir atl var,
sertle§mi§ gocuktan klyat'eli var,
ke~e klllfli klllcl,
fitilli tiifegi var,
ona rastJarsancarunl slkma,
Kozkaman'ln i§ine burnunu sokma!
Ak sakalll dag ko~u gibi,
geliyor i§le Kozkaman.
0 zamanSerek §oyle dedi:
"Ay 1§lglklymetJi efendim,
soziinii ettigin akraban bu mu?
<;arlgmdan toz ~Iklyor,
~alvarmdan toz ~Iklyor,
bak yayan geliyor.
Tann'mn yarattlgl bu ate§li can In
evini uzaktan gorunce,
bir damat gibi geliyor!
Bu ne demek olsa gerek?" dedi.
"U~ ta§ile sacayak eder bir ocak,
camm ay 1§lgl,
bak bunun ~iikii siinnet edilmemi~.
bundan kotii ne olabilir?"
Boyle soylenerek girdi eve Serek.
Kara kanll, mavi bitJi,
dag ~aylagl Almambet,
kara kanll, mavi bitJi,
 74
KeK-)f(anTe6e AnMaM6eT
1060 3PAWH TMillTen KOHrOHCO~,
KecYHKblCbillcanraH co~,
'AK 6ynYHTe~re lIallKaH Kyn!'
epeK TYPyn aHTaTAeHT-
'AK 6ynYHTe~re lIallKaH Kyn,
1065 AnTaH TOnrOHKanMaKTblH
3P enTYPynKallKaHKyn,
ec 3nWHe6aTnaraH,
aTTaHTYHnan)f(aTnaraH,
TeMwp~eH KanraH illwpeH~w,
107 0 KeKlle~eH KenreHKWpeHAW,
apaM KblSInillWKTMPKyn!'-
3pKeKcHnKecYHKblCbillonTYP~y,
Ky6ypen 6apbill onTYP~Y!
Ka6bmaHTyyraH AnMaM6eT
1075 'AK-KynaHbl TapT!' AeAw.
AK Ka~rbl 3P Cblp~blraill
AK-Kynara TOKyryn,
analla KenllYK can~blpbill,
anTblH 6blillTaH TapTTblpbill,
1080 KaillKa TaMaH)f(eKeeTyK
TeMHpTaMaHY3e~ry
Ten MWH~W~, 3p MaHac!
AH~aH aHTTb11\ 3p MaHac:
'Kapc-Kapc Ka3aHaT,IIOpOM,
1 085 6apbl~ aTKaMHHw~ep!'
qoponop~y Kapaca~,
apaKbl, illep6eT aill anaT,
6aHnaHbill )f(YPAYlIoponop.
')l(a~bl~aH KenreHTYyraHAblH
1090 epynyrYH 6epeM!' ~en,
MaHac )f(YPAYilloo~blpan.
Y nYY-IIblHap6aillblHaH
KbI3bm-ToKOHaSlrbl
Ke3KaMaH~bIH6an~apbl
1095 anbill KenwnTYillYP~Y.
AnTaH TonrOHKanMaKTaH
Kellyn KenreH Ke3KaMaH,
Kapa KypcaKKypyryp
apaKblwllwn anraH COl{,
1100 MacTap60nyn canraH CO~,
apaKblwllwn anKblHaT,
6ana KywTaHTannblHaT!
3HAWEaTblp MaHac Aarbl aHTaT:
'TeMeH Kwpe6apraHAa,IIOpOM,
1105 KblHKblpblKYHY~KycerYH,qOPOM!
KblpKTblH 6awbl, KblprblHblM, IIOpOM,Kuktm ba§l, Kuglmm, "orom,
6ep' °p~YHa ceH anKen, IIOpOM!
Cap'ana MHHreHAnMaM6eT,IIOpoM, Sar'ala mingen Almambet, ~orom, San-ala'ya biDeD Almambet, yigidim,
6ep' °p~YHa anKen, IIOpOM,
1110 EHpre )f(acca, 6Hp TyyraH, qOPOM.
ACblnblM CblpraK ceH 60nAYl{, IIOpOM, Aslllm Sugak seD boldun, ~orom, Asilim Slrgak seDoldun, yigidim,
6ep" °p~YHa ceH anKen, qOPOM!
MANAS DESTANI
kok-cal tobo Almamhet
erdin ti§tep koygon son,
kosiin klslp salgan son,
'Ak bulun tenge ~a~kankul!'
Serek turup aytat deyt-
'Ak bulun tenge ~a~kan kul,
Altay tolgon Kalmaktm
er oltiirilp k~l~kankul,
os eliDe batpagan,
attay tuylap catpagan,
temirden kal,gan§irendi,
Kok~6dc)nkcSlgenkirendi,
aram klyal §iiktir kul!'-
erkeksip kosiin ktslp olturdu,
kiibiirop banp olturdu!
Kabllan tuugan Almambet
'Ak-kulam tart!' dedi.
Ak kangl er slrdlga§
Ak-kulaga tokutup,
ala~a kop~iik saldmp,
altm bl§tan tarttmp,
ka§ka taman ceke otiik
temir taman ilzongii
tep mindin, Er Manas!
Andan ayttln Er Manas:
'Kars-kars k,lZanat,~orom,
bann atka mininer!'
<;orolordu karasan,
arakI, §erbeta§ alar,
baylamp ciirdii ~orolor.
'Canldan kelgen tuugandln
oriiIiigtin berem!' dep,
Manas ctirdii §oodlrap.
Uluu~lnar ba§man
I Klzll-tokoyayagl
Kozkamandm baldan
allp kelip tii§iirdii.
Altay tolgon Kalmaktan
ko~tip k61genKozkaman,
kara kursak kurugur
arakl i~ip algan son,
mastar bolup salgan son,
arakl i~ip alklnat,
bala ku§tay talpmat!
Endi Batlr Manas dagl aylat:
'Tomon kire barganda,~orom,
klyklrlk tiniln kilsogiln, ~orom!
her' orduna seD apkel, ~orom!
her' orduna apkel, ~orom,
Birge cassa,bir tuugan, ~orom. birlikte konaklasak da tek dogan yigidim.
beri orduna seDapkel, ~orom!
kIf yeleli erkek kurtAlmambet
dudaklanm ISlrdl, '
gozlerini klSltl,
"Giimii§ paraslm sa~lp savurankul!"
dedi Serek ona,
"Giimii§ parasml sa~lp savuran kul
AltaY'1 dolduran Kalmuklardan '
erler oldiiriip ka~an kul,
kendi yurdunda kalmaYlp,
bir at gibi §aha kalkan,
~eki~ten flrlayan klvllclm,
Kok~o'den gelen pislik,
haram i§leyen rezil kul!"
erkeksi tavlrla goziinii yumup
kopiiriip oturdu (Serek).
Kaplan dogan Almambet,
"Ak-kula atl getir!" dedi.
Maden i§li alaca eyeri
Ak-kula'mn iistiine vurdurdu,
alaca bir minder koydurdu,
altm kaYI§11yulan ~ekti,
degerli ~izmesiyle ozengiye,
demir tabanll iizengiye
baslp Er Manas ata bindi.
0 zaman Er Manas dedin ki:
"Kah kah gillen yigitlerim,
haydi atlara binin!"
Hele yigitlere bakln,
rakt, §erbet, a§ alarak,
ku§andl yigitler.
"Yeni gelen akrabalara
ikram yapaYlm!" deyip
§aklrdaYlp Manas ~Iktl.
Ulu ~Inann ba§mdan
klzll orman ayaglna,
Kozkaman'm ogullannl,
allp a§aglya indirdi.
Altay dolusu Kalmuklardan
g6<;:tipgelmi§ti Kozkaman,
bu yabani ~apklnlar hep
rakl allp i"tiginden,
sarho§ olmu§lardl,
rakldan sallamyorlardl,
yavru ku§ gibi sendeliyorlardl!
Er Manas tekrar dedi ki:
"Tepeden inerken, yigitlerim,
sesi pek gilr, yigitlerim!
Klrklar ba~l, Klrglnlm, yigidim,
onlarl yerlerine sen gotilr, yigidim!
onlarl yerlerine sen gotiir, yigidim,
onlan yerJerine seDgotilr, yigidim!

AnTbl °PAO Kbmbm 6ep, tJOpOM!
AlII Kbmanbl KanKblMa, tJOpOM,
1115 ara Ka6ap 6epHf\ep, tJOpOM!
AK caprbmAaH 633 COHYU,tJOpOM,
aK Cap6alIIbm KOH COHYU,tJOpOM,
ynyy Tyne Kbmanbl, tJOpOM!
Qa6apAapblH 6aH Kbmbm, tJOpOM,
1120 tJa6apAapblH Mati KbmblU, tJOpOM,
KenHf\e KeTe KHrH3HU, tJOpOM,
KeMUHpre KytipYK
tJaHHaTbm, tJOpOM,
6apblH 6HPAKaH Tef\
Kbmbm, tJOpOM,
3mHe caKan Kotiony, tJOpOM!
1125 3PAHHeH MYPYT ananbl, tJOpOM!
J::J:HH
EycYPMaH Kblnanbl, tJOpOM!'
)Kaf\bIAaH KenreH TYyraHbl,
KanMaKTaH KenreH TYyraHbl
anT' °PAoro KHpmCTH,
1130 3mHe caKan KODAYAeHT,
3pAHHeH MYPYT anAbl AeHT,
6HcMHnnaHbl 6Hnm3Hu,
AHH EycypMaH KbmAbI AetiT!
J::J:HH
EycypMaH KbmraH COf\,
1135 aCbm TeHTeK Aarbl aHTaT:
'3mHe caKan KOtiyuuyc, qOPOM,
3PAHHeH MYPYT anbmUblC, qOPOM,
AHH EycypMaH KbmbIUUbIC, qOPOM,
alII Kbmanbl, KanKblM 6ap, qOPOM!
1140 Ara Ka6ap 6epHf\ep, tJOpOM!
AT 6aHna6ati Koti60cYH, qOPOM,
eKYHqycy
60n60cYH,qOPOM!
AT 6atireCI1H atiTatiH, qOPOM!
EalIIKbl aTTblH 6atirecH, qOPOM,
1145 anTblMbllII )((aM6bI caRMbIH, tJOpOM;
aRKKbI aTTblH 6atirecH, tJOpOM,
Kbl3bm KytipYK Hap caRM, tJOpOM!
qOqOrYH KeCHUananbl, qOPOM,
aHAa AnAanau cananbl, tJOpOM!
1150 Kapa-6yypa OOCbIHAa,qOPOM,
YH KatiMaKKa ceMHpreH, qOPOM,
capbI MatibIH KeMHpreH, qOPOM,
EawAblH yyny EaKaw-6aw, tJOpOM!
KYAaw AelIIKeH AOC3ne, tJOpOM
1155 KMblp KHCMeT
KI1III'3J1e,qOPOM-
EaKatira Ka6ap 6ep, qOPOM!'
EatiAblH yYJ1YHtJaKblpAbl,
irn. EatiAblH yYJ1Y0J1 EaKati
YJ1YYTYJ10 KbmAbl AetiT.
11600 TYJ1eAYH6alIIblHAa
AK-6af\KbIJ1Aati KYJ1YK"ry
MHHHfi aJIAbl~, 3p EaKaM,
KOZKAMAN
Altl ordo kilip ber, ~orom!
A§ kllall kalklma, ~orom,
aga kabar beriiie:r,~orom!
Ak sarglldan bee soyup, ~orom,
ak sarba§IIkoy soyup, ~orom,
uluu tiilo kllall, ~orom!
<;abardannbay blip, ~orom,
~abardannmay blip, ~orom,
keline kete kigi:lip, ~orom,
kempirge kuyruk
~aynatlp, ~orom,
banD birdkay ten
killp, ~orom,
egine sakal koyolu, ~orom!
Erdinen murut ~llall,~orom!
Din Busurman Jalali, ~orom!'
Canldan kelgen tuugam,
Kalmaktan kelgen tuugam
alt' ordogo kirgisti,
egine sakal koydu deyt,
erdinen murut aIdl deyt,
bismil1am bilgizip,
din Busurman klldl deyt!
Din Busurman kllgan son,
asll tentek dagl aytat:
'Egine sakal koyuppus, ~orom,
erdinen murut allppls, ~orom,
din Busurman klllpplS, ~orom,
a§kl1aII, kalklm bar, ~orom!
Aga kabar beriiier, ~orom!
At bayIabay koybosun, ~orom,
~ktin~tisii
bolbosun, ~orom!
At baygesin aytayn,~orom!
Ba§kl attm baygesi, ~orom,
altlml§ camhi sayamm, ~orom;
ayakkl attm baygesi, ~orom,
klzl1 kuyruk nar sayam,~orom!
<;o~ogun kesip alall, ~orom,
anda Aldalap salall,~orom!
Kara-buura ooslnda, ~orom,
uy kaymakka semirgen, ~orom,
san maym kemirgen, ~orom,
Baydm uulu Bakay-bay,~orom!
Kuday d~ken dos ele, ~orom
kadlr kismet
ki§'ele, ~orom-
Bakayga kabar ber,~orom!'
Baydm uulun ~aklrdl,
Baydm uulu 01Bakay
uluu tiil6 kl1dl deyt.
0 tiil6diin ba§mda
Ak-baiikl1day kiiliiktli
minip aldin, Er Bakay,
175
Altl han ~adlrl kuruver, yigidim!
A§ vereyim halklma, yigidim,
ona haber verin, yigitlerim!
Ak klsrak kesin, yigitlerim,
ak ba§ koyun kesin, yigitlerim,
ulu dileklerde bulunallm, yigitlerim!
El~ilerini zengin edeyim, yigitlerim,
el~ilerini semirteyim, yigitlerim,
geline gelinlik vereyim, yigitlerim,
ihtiyarma kuyruk
~ignetecegim, yigitlerim,
hepsine bir ikramda
bulunaYlm, yigitlerim,
~enesine sakal uzatallm, yigitlerim,
dudagmdan blYlgl alallm, yigitlerim,
Biz onu miisItiman kllallm, yigitlerim!"
Bu yeni gelen akrabalarl,
Kalmuklardan gelen akrabalarl,
altl han ~admna koydular.
<;enesine sakal uzattllar,
dudagmdanblYlgl aldllar.
Bismillah'logrettiler,
onlarl miisItiman ettiler.
Onlarl miisItiman edince,
ate§li can bu asil dedi ki:
"<;enesine sakal uzattlk, yigitlerim,
dudaglndan blYlgl aldlk biz, yigitlerim,
dinini miisItiman klldlk biz,yigitlerim,
halka bir a§ verelim, yigitlerim!
Herkese haber verin, yigitlerim!
Bagll hi~ at kalmasm, yigitlerim,
hakklmlzda soz soyleyen
kalmasln, yigitlerim!
Ko§u odiiItinii soyleyeyim, yigitlerim!
Birinci ata odiil, yigitlerim,
altml§ camhi koyuyorum, yigitlerim,
son gelen ata odiil, yigitlerim,
klzll kuyruklu deve koydum, yigitlerim
~imdi siinnet edelim, yigitlerim,
ederken Allah'a yalvarallm. yigitlerim!
Kara-buura agzmda. yigitlerim.
kaymakla semiren, yigitlerim,
tereyaglyla beslenen, yigitlerim,
Bay'm oglu Bakay-bay.. yigitlerim,
Tanrl'mn bize bir liitfudur. yigitlerim,
kadir bilir klsmeti bol
bir ki§idir, yigitlerim,
Bakay'a haber verin yigitlerim!"
BaY'ln oglunu ~aglrdl.
BaY'ln oglu Bakay da
ulu bir dilek soyledi.
0 dilegin sonunda,
yiiriik atm Ak-bankll'a
bindin sen ey Er Bakay
 176
6aJIa KaCTaHKaJIKblMan,
3n 6amKapAbl~, 3p EaKaH!
1165AK-Kyna qblKTbl a1TaPAaH!
AT 6aHrecH 6YTKeH co~,
)KypTKa AHnAe qaqKaH CO~,
KaparaHAaH Ta6blT )KapAblpbm,
apa-MHHeH TapTTblpbm,
117 0 Mecene~H KblMblpbln,
MOHHTYPYK KblnAblpbln,
aCbln )KepAe AaJIAaJIra,
Te KeTepreH 6aJI6aHra
6amblH 6eKeM KoMypyn,
1175 6aJITa-MHHeH6aCTblpbm,
KaJIMaKTaPAblH qOqOryH
KepKH-MHHeHKeCTHpHn,
Eycyp~aH Kblnbm KOHAYAeHT,
6em'6aK HaMac 6HnrH3Hn,
i~
:~
I. I 1180 KeTYHe TapaT TaJIAblpbln!
KypaH KHTen KoHHYMa,
.1
6HP EycYPMaH 6onroH CO~,
K YApeT cecy OOCblHAa
)KaTTbI~ 3ne Ke3KaMaH,
1185 anTblHAbl )KeCTeH6ypalllbm,
)KypTYH aKbln cypalllbm.
Mecene~ Kblnbm )KaTKaHCO~,
aTaHbm )Kypyn 6aKb1PAbl,
Ke3KaMaHAblH 6aJIAapblH
1190 KblpK qOPOap KHMHllIH qaKblPAbl!
ApaKbl 6epAH aKblpTbm,
aT MHHrHCTH qaKblpTbm,
)Ka~bIAaH KenreH TYyraMbl
OKllIOlli cHHnan qaKblPAbl.
1195 EHp KYHAepAe 6onroH CO~,
Ke3KaMaH Typyn MblHbl aHTaT,
6aJIAapblHa Aen aHTaT:
.AMa, 6anAap, Ken aHTaM!
EepH Kapa, cec aHTaM!
1200Yq Kype~TY KaJIMaKTaH
Keqyn KenreH )KaHbm 6ap,
TaJIara )KyrYM TapaKTan,
bl~blpqarblM qapaKTan.
AnTaH TonrOH
KanMaKTa (?),
1205 6aJIAap, aHAa Ka6ap YKKaHAa,
KYAaH Kbmrall MaHac-rblll
Ka6apblH yryn KeqK8HAe,
KenAHM 3ne TyyraHra.
KenHHHMe KeTe KHrI1CTI1,
1210 KeMnHpHMe KYHPYK qaHHaTTbl.
EaJIAap, KeK-Mblp qblra )KaHna~ap!
Qbl6blpaTa 633 6aHna~ap!
KypqYTyn KblMblC )K"H~ap,
KYTypTyn apaKbl )KHH~ap!
12153p Ha3ap rnHreH Kyn 3KeH-
MANAS DESTANI
bala kastay kalkIldap,
el ba§kardlfi,Er Bakay!
Ak-kula ~1k.tIattardan!
At baygesi biltkon son,
curtka dilde ~a~kanson,
karagaydantablt cardmp,
ara-minen tarttlnp,
meselefidi kIldmp,
moyn turuk kIldmp,
asIlcercledaldalga,
to kotorgon balbanga
ba~m bekem koydurup,
baIrn-mineD bastlnp,
Kalmaktardm ~o<;ogun
kerki-minen kestirip,
Busurman klllp koydu deyt,
be~'bak Damasbilgizip,
kotilno tarattaldmp!
Kuran kitep koynunda,
bir BUSUrm2lnbolgon son,
Kildrot sosil oosmda
cattln ele Kozkaman,
altmdl cestey bura~lp,
curtun akIl sura~lp.
Meselen kIllp catkan son,
atamp cilrilp baklrdl,
Kozkamandm baldann
kIrk ~oro ar kimi~i ~aklrdl!
Araki berdi aklrtlp,
at mingisti ~aklrtlp,
canldan kelgen tuugandl
ok~o~ siylap ~aklrdl.
Bir kilndordo bolgon son,
Kozkaman turup film aytat,
baldanna dep aytat:
,AIda, baldar, kep aytam!
Beri kara, sosaytam!
O~ kilrontil Kalmaktan
ko~ilp kelgen caYlp bar,
talaga ciigilm taraktap,
lnlr~aglm ~araktap.
Altay tolgon
Kalmakta (?),
baldar,anda kabar ukkanda,
Kuday kllgan Manastm
kabann ugup kti<;:kondo,
keldim ele tuuganga.
Kelinime kete kigisti,
kempirime kuyruk ~aynattl.
Baldar, Kok-adlr ~lga caylanar!
~Iblrata bee baylanar!
Kur~utup klmls ciynar,
kuturtup arakl ciynar!
Er Nazar tiygen kul eken-
yavru kaz gibi klmlJdayarak,
halkm ba§ma gittin Er Bakay!
Atalarm hepsini yendi Ak-kula!
Yarl§ §enligi bitince,
,
halka altm sa~lJmca,
~am tahtalarl kestirip,
aralanm yardlrdl,
Bismillah dedirip,
boyunlarml egdirip,
asil dogan bir kahramana,
§ohret salan bir pehlivana,
ba§lm slkl tutturup,
balta ile bastlrlp
Kalmuklann ~iikiinii
bl~ak ile kestirdi,
boylece miisliiman etti,
be§ vakit namaz klJdlrlp
kI~ml taharet ettirdi!
Kur'an-1 Kerim koynunda
onlar miisliiman olunca,
Tanrl'mn sozleri agzmda,
Kozkaman
alum baklr gibi biirkiip,
halktan aklJ dam§lp.
Bismillah dedikten sonra
atla gezip baglrdl,
Kozkaman'ln ~ocuklanm
kirk yigidin her biri misafir ~aglrdl!
Rakl verip aglrladl,
binecek at verdi,
yeni gelen akrabalarm
hepsine aynl §ekil hurmet edildi.
Boylece bir kac;;gun g~ince,
Kozkaman yerinden kalklp,
c;;ocuklarma§oyle dedi:
"Dinleyin, c;;ocuklar,bir §eydiyecegim
buraya bakm, bir soz diyecegim!
O~ Kalmuk kumesinden ben
goc;;upgeldim buraya,
yiikiim bozklrda yankllamp,
yiik eyerlerim §aklrdaYlp.
Altay dolusu Kalmuklarln
yamnda iken,
c;;ocuklarlm,orada haber aldlm.
Huda pesendManas'tan.
Bu haber uzerine buraya go~tUm,
akrabalarlmln yanlna geldim.
Gelinlerime gUzel klyafet verdi 0,
ihtiyar kadlnlara kuyruk c;;ignetti!
C;:ocuklar,Kok-adlr'a C;;lklpyaYllln!
Genc;; klsraklarl baglaYln,
bolca kuvvetli klmlz yapln,
c;;okc;;a
giiC;;liirakl hazlrlaYln!
Er Nazar'ln sevdigi 0

KYAail KbmraH MaHaCTbI
6epM 'IaKbIpbm aJIbI~ap!
ApaKbI 6epMU CaJIbI~ap!
AT MMHrM3MUaJIbI~ap!
1220 MaKyn CMHnaUCaJIbI~ap!'
ApaKbI, rnep6eT arn )l(MtiU,
aCbm )l(epAeH aKbIpbm,
EaTbIp MaHac 'IaKbIpbm,
6aJI KatiHaTTbI MaHacKa.
1225 'qaKbIpaM!' Aeu qaraflAati
Kop)l(o~-6o3ro MMHeTAetiT,
KbIpK 'Ioporo 6apaTAetiT.
EaThIp ryyraH MaHacKa
6apbm Ke6MH atiTaJI6ati,
1230 MaHac TJ1UTM6aTaJI6ati,
'KbIpK 'IOpOAOHyrap!' Aeu,
KatiTa CaflAbI qaraJIAati.
qaau Kene )l(aTKaH CO~,
KbIpK 'IOpO TYPAY 'Iorynyu.
1235 KbIpK 'IOpO KeneT KaCTbIpbm,
Kene )KaTaT 6aCTbIpbIn.
TerepeTe MapaAbI-
aCTbI epeK O~6OCYH!-
KbIpK 'IOpOHYH HqMHKapMbl:
1240 ' AtiHaJIatiH ati )l(apKbIH, 'Iopo,
aCbmbIM TepeM KaH 3KeH,
e3Y KYH )l(apKbIH, qOPO,
Too6a TepeM
KaH 3KeH!
TeKKacM )l(OK 3qKHAKati
1245 TenMHpHu KaHTHU6apa6bIc?
EOTOCY)l(OK TeeAeti
6ocopyu KaHTJ1U6apa6bIc?
Acbm )l(epAeH )KenKa Kep,
Ka6bmaH TyyraH TepeMe
1250 AnMaM6eT e3Y~ Kene Kep!'
ATKa MMHMUAnMaM6eT
Ka6bmaH TyyraH Tepere
)l(enHU e3Y KeneT AetiT.
AnTbIH TaKTYY aKbIpra
1255 Cap'ana-MHHeH TYpCTyrnTY.
EenM (?) KepHM KaHblKei1
Ty6YPT yryu anraH COI-I,
qbIH)KbIpnyy KeKep KonTYKTan,
arnKepe cynYYKHrnH 3KeH,
1260 aKbm apTbIK KYI-I3KeH-
KaHblKeti 6acbln qblKTbl Aei1T:
'AtiHaJIatiH ai1 )KapKbIH, yyn,
e3Y )l(aKrnbl KYH )KapKbIH, yyn,
aCTbI TepeM oi1roTno, yyn!
1265 TyyraHAbIH HrnH )KaMaH Hrn, yyn!
ApaKbI HqHU 6onroH COI-I,
TepeMe atiu 6on6ocYH!
)l(aH6arnbI TonrOH OK DOllOp,
KOZKAMAN
Kuday kllgan ~.1anastl
beri ~akInp alliiar!
ArakI berip sallnar!
At mingizip allnar!
Makul siylap s:llInar!'
ArakI, §erbet illi ciyp,
asIl cerden akInp,
BatIr Manas ~akInp,
bal kaynattI Manaska.
'<;akIrarn!' dep <;agalday
Korcon-bozgo Iminetdeyt,
kIrk ~orogo baratdeyt.
BatIr tuugan Manaska
banp kebin aytllbay,
Manas tipti batalbay,
'KIrk ~orodonulgar!' dep,
kayta saldl <;ag:llday.
<;aapkele catkan son,
kIrk ~oro turdu ~ogulup.
KIrk ~oro kelet kastInp,
kele catat bastlrlp.
Togoroto maradll-
astI Serek onbosun!-
kIrk ~oronun i~in karadl:
'Aynalayn ay carkIn, ~oro,
asIllm torom Kan eken,
ozil kiln carkm, ~oro,
tooba torom
Kan eken!
Tekkasi cok e~kidkay
telmirip kantip barabls?
Botosu cok toOdoy
bosorup kantip barabls?
AsIl cerdenc61kakor,
kabllan tuugan toromo
Almambet ozilii kele kor!'
Atka minip Almambet
kabllan tuugan torogo
celip ozil k61etdeyt.
Altln taktuu aklrga
Sar' ala-minen tilrs tii~til.
Beli (?) kerim Kamk6y
tiibilrt ugup algan soii,
ymclrluu kokor koltuktap,
a~kere suluu ki~i eken,
akll artlk kiln eken-
Kanlkey baslp ylktl d6yt:
'Aynalayn ay carkln, uul,
Qzil cak§1kiln carkln, uul,
astl torom oygotpo, uul!
Tuugandln i~i caman i§, uul!
ArakI i~ip bolgon soii,
toromo ayp bolbosun!
Canba§1tolgon ok bolor,
177
Hiida pesend Er Manas't
buraya a§a¥aglrm!
BoI rakl ile aglrlaym!
Atlara bindirip onu,
IaYlklyla aglrlaym!"
Rakl, §erbet, a§ haZlrlatlp
asiI Jerden baglrlp,
Er Manas't ¥agmp
baI kaynattl Manas'a.
<;aglnnak i¥in <;agalday
Korcon-boz'a hindi,
kIrk yigidin Janina gitti.
Bahadir dogan Manas'a
vardl SOl soyleyemedi,
Manas'tn Janina ¥lkamadl,
kirk yigitten haberi duyar diye,
geri dondii <;agalday.
Hemen flrlaYlp gidince 0,
kIrk yigit toplandl,
kIrk yigit gidip klStlrdl,
vanp bastlrdi.
Atlarmm ayak izleri hep yer etti.
Fakat Serek yok olasl
kIrk yigide baktl:
"Ay 1§lgl sevgili yigitler,
asiI dogan bir efendimiz hammlz var.
Ey giin 1§lgl yigitler,
tovbe bizim bir efendimiz,
hammlz var!
Tekesi olmayan ke¥iler gibi
sagasola baklmp nasII yola ¥Ikarlz?
Yavrusu olmayan develer gibi
ne§esiznasII yola gideriz?
Asil olan ban yerinden
kaplan dogan efendimize
Almambet kendisi gitsin!"
Atlna binip Almambet
kaplandogan efendiye
kalklp bizzat kendisi gitti.
Altln kakmall kaplda
Sarl-ala'YIdurdurdu.
Kerim olan Kamkey
e§inen atl i§itince,
zincirli tulumu koltuguna allp
hepsinden giizel olan,
klzlarln en akllllsl olan
Kanlkey evden ¥Iktl.
"Camm ay 1§lglogul.
kendi giizel, giin 1§lgl ogul,
efendimizi uyandlnna, ogul!
Akrabalarm i§i fena i~, ogul!
Orada rakl i<;ilince
efendine aYIPgelmesin, ogul!
Kal<;alarlok dolu, ogul,
178
)KaHblHAa qOPO )KOK60nop!
1270 "3KH TYyraH YPYIIlca,
3P Te~Hne Ta6blIIlap,
3nTen TYyraH 60nroH co~,
)K~blAaH KenreH TYyraHra
YSiT60nyn KaHTeM?" Aen.
1275 qoponop KeTep )KaUbIHa,
Eep6en)KYH TYpap aKblpbill,
KeKqeKe3 Typap 6ynKYIIlyn,
KeKHpTeK carrryy qOT 60noT
KapMan anap ca6blHaH,
1280TeMHp aCbln Ka6blPAblH
TepeMe )KaCKaU6epreHAe,
TepeMe ann 60n60cYH!
EepHIIITe TaUbm KeTnecHH!
83y~ep 6apbm HqHn Ken!
1285 Eonco 60ncYH!' AeMH AeuT.
AKblJIMaH TYyraH KYJI 3KeH,
AJIMaM6eT KaUTa )KeJIAHAeuT,
KblpK qoporo KenAH AeuT.
KblpK qoporo KeJIreH CO~,
1290 AnMaM6eT Typyn auTaT AeuT:
'3, QOpOJIOp,Typa TYP!
AnAa, TepeM Kac 60nyn,
6aTblp TepeM Mac 60JIyn,
KaHblKeu, YYPYCYH,
12953pTeH-MHHeH apaKTbl
TepeMe 6epHn canbillTblp,
MaCTap 60JIyn KaJIbmTblp!
ApaKbl HqHn anKblHbln,
MacTap 60JIyn TannblHbln,
1300 TepeM )KaTbln KanblnTblp!
83y6yc 3JIKa 6apanbl!
TaMaIIlacblH Kepeny!
ApaKbl HqHn KeJIenH!'
AnMaM6eT aHbl aj;jTKaH CO~,
1305 epeK Typyn aUTaT Aej;jT:
, AnMaM6eT, KaHAau HeMecHH?
Ap KaqaHHaH6Hp KaqaH
KaHblKej;j THnHH cYYJIeucYH!
Kblnqaj;jbm Kapan Koi1roHAO,
1310 6Hp enKeHcyn KanacblH!
bIp)Kai1bln KYJIyn Koi1rOH,nO,
6HP anraHCbln KanacblH!
83YM 3ne 6apaM!' Aei1T.
ACTbI epeK O~60CYH!-
1315 KeK-qe6Hq-MHHeH CaJIAblAei1T.
Eypa TapTa 6eprHHqe,
AnMaM6eT aqyy )KaMaH KeJIAHAej;iT-
OH 3KHAeHepreH 6ynAypcYH
TapTbln HUAH epeKTH,
1320 )Karbl KeTTH )Kapblnbln,
Kapa KaH KeiTH )Kaj;jblnbln!
epeK TYPyn blj;jJIaUTAej;jT:
MANAS DESTANI
c~mnda~oro cok bolor!
"Eki tuugan uru~sa,
er tenile tabl~iar,
eptep tuugan bolgon son,
canldan kelg(:ntuuganga
uyat bolup kantem?" dep.
~orolor keter cayma,
BorbOlctin turar akInp,
Kok~okoz tulrar bulku~up,
kekirtek saptuu ~ot bolot
kannap alar sabman,
temir asll Kalblrdm
toromocaskay bergende,
toromo ayp bolbosun!
Beri~te taYIPketpesin!
Oztinor barlp i~ip kel!
Bolso bolsun!' deydi deyt.
Akllman tuugan kul eken,
Almambet kayta celdi deyt,
kIrk ~orogo keldi deyt.
KIrk ~orogo kelgen son,
Almambet turup aytat deyt:
'E, c;:orolor,tufa tur!
Aida, torom kas bolup,
batlr torom mas bolup,
Kamkey, kurusun,
erten-minen araktl
toromo berip sallptlr,
mastar bolup kaltptlr!
ArakI i~ip alkImp,
mastar bolup talpmlp,
torom catlp kaltptlr!
Oztibtis 61kabarall!
Tama§asmkorolti!
ArakI i~ip keleli!'
Almambet am aytkan son,
Serek turup aytat deyt:
'Almambet, kanday nemesin?
Ar ka~annanbir ka~an
Kamkey tilin stitiloystin!
Kll~aYlp karap koygondo,
bir opkonstip kalasm!
IrcaYlp ktiliip koygondo,
bir alganslp kalasln!
Oziim erebaram!' deyt.
AStl Serek onbosun!-
Kok-~ebi~-minen saldl deyt.
Bura tarta bergin~e,
Almambet a~uucaman keldi deyt-
on ekiden orgon buldursun
tartlp iydi Serekti,
cagl ketti canllp,
kara kan ketti caYlllp!
Serek turup lylayt deyt:
ramnda yigitleri olmayacak, ogul!
Iki akraba vuru~sa, ogul,
erlikte denk olur onlar,
aym kandan dogmu~lardlr,
yeni gelen akrabalardan
korkartm zarargelecek!
Yigitler ~lkIp gidecekler,
Borbolctin baglracak,
Kok~okoz kalkarak
stislti sapll han~erini,
sapmdanyakalayacak,
kafinin demir ~eligi
efendimize ~evrilecek.
Efendime aYIPgelmesin!
Melek ka~lp gitrnesin!
Sen gidip i~ de gel!
En iyisi bu olacak!"
Aklill dogmu~ bir kul olan
Almambet de geriye dondti,
kIrk yigidin yamna geldi.
KIrk yigidin yanma gelince,
Almambet dedi ki:
"Ey yigitler durun,
efendimizin hali fena,
bahadlr efendimiz sarho~olmu~,
kuruyasl Kamkey,
ona erken rakl vermi~,
asil dogan efendimiz de
sarho~ olup kalml~!
Rakl i~ip sallanlnca
sarho~ olup kalml~,
efendim yatlp kalml~!
Oraya kendimiz gidelim,
~enliklerini gorelim!
RaklYI i~ip gelelim!"
Almambet boyle deyince,
Serek vanp dedi ki:
"Almambet bu ne demektir?
SoyIe ne vakitten beri,
Kamkey'in diliyle konu~uyorsun!
Sana goz ucuyla bir bakmca
onu opecek gibi oluyorsun!
Giiliimseyip tebessiimedince
altkla~lp kallyorsun!
Ben kendim ona gideyim!"
Er Serek olmaz olasl,
Kok-~ebi~ adll atlna bindi,
fakat atml dondiiriince
Almambet hiddetle ko~tu,
on iki orgiilii kam<;:IYI,
Serek'e indirdi.
Yanagl <;:atlaYlpyanldl,
kara kan aklp yaYlldl!
Er Serek inleyip dedi ki:

'KYAau 6apALlp KanMaK Kyn,
TepeMHYHKOPAYKKep6eceM,
1325 ceHAeHKOPAYKKeKTapTTbIM!-
AnMaM6eT,cara Kbln6acaM!'
KauTa CanALI6y epeK,
"AnTbIH Meql1T" aKblpra
KeK-qe6RtITH6aUnaAbl.
1330 Ty6YPT YKTyKaHLlKeu:
6yryHAarbi xeK'eTYK
TapCLlflAaTa6actLl AeuT!-
KaHblKeu xyrypyn qLlrbln KeflARAeuT! Kamkey ciigiiriip <;lglpkeldi deyt!
ACTblepeK O~6OCYH!-
13353nqR xaKTa, 3P xaKTa
Ty6ypTry aHAaHyryCTY,
TerepeHe6aCTLIAeiiT.
KaHblKeiiAeuKYPYryp
'Kaucbl xaKKa KeTrn?' AeuT.
1340 ACTLIepeKO~6ocYH!-
TerepeHe6aCTbiAeuT,
yum KRpRnKeflARAeuT.
'Eapbl~rbl Tel1l1eK6acKaHKyn,
MepeKere6aTKaHKyn,
1345 KYHTJ1UrJ1Hqe XaTKaHKyn,
l1l1al1l1Ke
KLlnLln OKYUM!'Aen
xaTKaH 3KeH3p MaHac.
CapLlKKbl(?) aa AK-onnoK
3TerJ1HeH TapTaTAeHT:
1350 'AKau, TepeM, He 6onAY~,
6aTbip TepeM, He 6onAY~?
KYHAepTJ1HnKanblnTblp,
KYHere 6aTbinKanblncblH!
OKYUKepreH, aH xapKblH,
1355 xa~blAaH KenreHTyyraHbl~
epynYK Kblna qaKblPAbl-
6Rp KeeHYHean6aH6bl,
xaMaH Kepyn can6au6bl?
EaTblp TepeM, Typca~qbl!'
1360 YHKYcype KeCTepAY
aqbln anAbl~,3p MaHac,
anTblHTYSIKxeK'eTYK
aK 6yrYHa canAbiAeHT,
Kene 60TOqanbl KYP
1365 6enRHe6eKeMqanblMbl,
aK-Ka~rbl3P CblpAblraq
AK-Kynara TOKYAY,
Kal1l1Ka
TaMaHXeK'eTYK
TeMRpTaMaHY3e~ry
1370 [TenneH] blprbln MJ1HAJ1~,
3p MaHac!
EacTblpbln6apa xaTKaHAa,
KblnqaHblnKapancanraMa,
epeKTRKepe KoHroMo,
aMa aHTTbl~,3p MaHac:
1375 'KOKYH,epeK, He 6onAY?-
YpywTaH KenAJ1~6J1,epeK?
K6ZKAMJ~
'Kuday bardlr ICalmakkul,
toromniin kordlllk korbosom,
sendenkorduk Ikok tarttlm!-
Almambet, sag;a~lbasam!'
Kayta saId! bu :Serek,
"AltIn Me~it" aklrga
Kok~ebi<;ti bayladl.
Tiibiirt uktu Kamkey:
butundagl <:ek'titiik
tarslldata b:lStIdeyt!-
AstI Serek ofibosun!-
ep<;icakta, er c~tkta
tiibiirttti andan IllgUStu,
tegerenebastIdeyt.
Kanlkeydey kurugur
'KaYSIcakka ke~tti?'deyt.
AstI Serekofibosun!-
tegerenebastl deyt,
iiygo kirip keldi deyt.
'Barlfigl to~ok baskan kul,
merekege batkan kul,
kiln tiyginc;-,ecatkan kul,
§a§kekillp okuJ{m!' dep
catkan eken Er Manas.
Sankkl (?) aa A,k-olpok
eteginen tartat dleyt:
'Akay, tortim, ne boldufi,
batIr t6rom, ne boldufi?
Kiindor tiyp kallptIr,
kiinogo bat.lpkallpsm!
Okuy korgon, ay carkm,
cafildan kelgen tuugamfi
oriiliik kI!a <;aklrdl-
bir kooniin6 albaybl,
caman koriip salbaybl?
BatIr t.orom,tursafi<;I!'
Uyku siiro kostordii
aC;;lpaldin, Er Manas,
altIn tuyak cek'ot.tik
ak butuna saIdI deyt,
kele boto <;aIIkur
reline bekem <;alIndl,
ak-kangl er slrdlga<;
Ak-kulaga tokudu,
ka§ka taman cek'6ttik
temir taman iizofigti
[teppey] Irglp mindin, Er Manas!
Bastmp bara catkanda,
kIlc;;aYlpkarap salganda,
Serekti koro koygondo,
anda ayttln, Er Manas:
'Kokuy, Serek,ne boldu?-
Uru~tan keldinbi, Serek?
179
"Kalmuk u§agl, Allah biiyiiktiir,
efendim beni a§agllamadl,
sen beni a§aglladm!
Almambet, hen sana gosteririm!"
Serek geri dondii,
altIn kakrnalt kaplya
atI Kok-<;ebi<;'ibagladl.
Kanlkey nal sesini duydu,
aya~ndaki degerli <;izmelerle
bir §anglrtIyla geldi Serek!
Kanlkey evden dl§arI <;lktI,
olmaz Olasl Serek
once kadmlarIn sonra erkeklerin
tarafmdan dolandl,
evin etraflm dola§tI.
Kamkey §a§lrInl§tI,
"Ne tarafa gitti?" diye.
Er Serek olmaz Olasl
evin etrafIm dola§tI,
sonra evin i<;inegirdi.
"Yumu§ak do§ege gomillen kul,
diigiin zevkine baron kul,
giipegiindiiz yatan kul,
ogle olmu§ utan! " diye kendi kendine,
uzanml§ yatIyordu Er Manas.
Oku ile ak zlrhml
eteginden <;ekipsarstI Serek:
"Ey Er efendim, sana ne oldu?
Bahadlf efendim, ne oldu?
Bak iistiine giine~ dogmu~,
sen hala yatIyorsun.
Goziinii a<;bak, ay I~lgl efendim,
bak yeni gelen akrabalann seni
~refine verdikleri ziyafete c;;aglrdI!ar.
Sonra danlmazlar ml?
Sana klzmazlar ml?
Bahadlfefendim kalksana!"
Uykulu gozlerini
a<;tI0 zaman Er Manas,
altIn i~leme <;izmeleri
ak ayaklanna giydi,
deve derisinden kemerini
beline slmslkl sardl.
Siislti alaca eyeri de
Ak-kula'ya koydurdu,
degerli c;;izmesini6zengiye
demir tabanil iizengiye
degirmeden ataatlad. Er Manas.
Sen boylece gelirken,
g6z ucuyla baklyorken
Serek'i goriiverince,
senDnadedin ki Er Manas:
"Aman, Serek, sana ne oldu?
Vuru~madan ml geliyorsun, Serek'?
180
KepYIIITeH KenAIf~61f, epeK?
)KarbI~a 6oJIAYKapa KaH-
6y KaH KaHAaH6onAY?' AeHT.
1380 AHAa epeK ceo aH1TbI~:
'ATbI xaKlIIbI, aH xapKbIH, TepeM,
e3Y xaKlIIbI, KYH xapKbIH, TepeM,
6lfpre xaccaM, 6lfp TYYAYM, TepeM,
MeH MauaCTaH
KeM 3Mec, TepeM!
1385 KeqKe aK Te~re 6ynYH qaqKaH Kyn
An'raHnaraH KaJIMaKTaH,
K YHKeHnereH KaJIMaKTaH
3P enTYPyn KaqKaH Kyn,
ec xypryHAa xamaraH,
1390 ec 3nHHAe 6amaraH,
Ka6bmaH ryyraH AnMaM6eT,
olIIY Kyn qanTbI xarbIMAbI,
Kapa KaubIM qbIrapAbI!
EaTbIp TepeM, 3p MaHac,
1395 CHCTeHKOPAYKKep6eAYM,
AnMaM6e1TeH KaJIMaKTaH
MeH KOPAYKTHKen KepAYM!
MbIHbI-MHHeH ryp6acaM,
aTbI xaKlIIbI, aH xapKbIH, TepeM,
1400 e3Y xaKlIIbI, KYH xapKbIH, TepeM,
xa AnMaM6eTTH aJIbIn xyp,
xa-Aa MeHH anbIn xYP!
OIIIY KynAYH KopAyryH
MeH xaMaH KepAYM, TepeM!'
1405 AHAa aH1TbI~, 3p MaHac:
'ATbI xaKlIIbI, aH xapKbIH, qOPOM,
e3Y xaKlIIbI, KYH xapKbIH, qOPOM,
aHbIH 6eplf xarbIHAa, qOPOM,
aK ceK KaHAbIH6aJIaCbl-
1410 aCbm ryyraH AnMaM6eT,
aqyy Kence, ceHIf ypaT,
aqyy Kence, MeHIf ypaT!'
AHAa 33K bIHnaHT:
'KOKYH, TepeM, He AeHcIfH?-
1415 Ap KaqaHHaH6lfp Kaqau
AnMaM6eT Ke6lfH cyyneHcYH!'
)KarbIHbIH KaHbI xyyraH CO~,
EaTbIp MaHac Kene xaTaT.
TyyraHHaIII alII Ifqlfn,
1420 apaKTapbI Mon Ifqlfn,
TaMalIIa KbmbIn xaTKaH CO~,
KYAaH YPAY KanMaKTbl:
apaKbl MaCTap6onroH CO~,
CeMIfCQlfnlfK KblJ1raHCO~,
1425 KeKHpTeK canTYY qaT 60nOT
KapMan aJIAbI ca6blHaH,
cyypyn aJIAbIKa6b1HaH,
KarbIn If HAlf MaHaCTbI-
yq TaIII Tynra 6lfp OQOK,
MANAS DESTANI
Koru§ton keldiiibi, Serek?
Cag1.nda!)Qldukara kan-
bu kan k2lydanboldu?' deyt.
Anda Serek senayttlii:
'Atl cak§l, ay carkm, torom,
ozii cak§J.,kiin carkm, torom,
birge cassam,bir tuudum, torom,
men Manastan
ke:m emes, torom!
Ke~k:eak teiige bulun ~a~kan kul,
Altaylag21nKalmaktan,
Kiinkoyltjgon Kalmaktan
er oltiiriip ka~kan kul,
os curtunda catpagan,
os elinde batpagan,
kabllan tuugan Almambet,
o§u kul ~:iptl caglmdl,
kara kanlID~lgardl!
Batlr torolm, Er Manas,
sisten korduk korbOdiim,
Almambe:ttey Kalmaktan
men kordukti kop kordiim!
Mml-minen turbasam,
at!.cak§l, ay carkm, torom,
ozii cak§J.,kiin carkm, torom,
ca Almambetti allp ciir,
ca-da meni al1.p ciir!
O§u kuldun kordugun
men caman kordiim, torom!'
Anda aytt!.ii,Er Manas:
'Atl cak§l, ay carkm, <;:orom,
ozil cak~l, kiln carkm, ~orom,
amn beri cagmda, ~orom,
ak sok kandm balasl-
asll tuugan Almambet,
a<;:uu kelse, seni urat,
a<;:uukelse, meni urat!'
Anda Serek Iylayt:
'Kokuy, torom, ne deysin?-
Ar ka~annanbir ka<;:an
Almambet kebin sililloysiln!'
Cagmm kam cuugan soii,
Batlr Manas kele catat.
Tuuganna§ a§ i<;:ip,
araktarl mol i<;:ip,
tama~a kilip catkan son,
Kuday urdu Kalmaktl:
arakl mastar bolgon son,
semis<;:ilikkllgan son,
kekirtek saptuu <;:otbolot
karmap aid I sablnan,
suurup aldl kablnan,
kaglp iydi Manast!.-
U'"ta~ tulga bir o~ok,
Gorii§meden mi geliyorsun, Serek?
Yanagm kara kan i~inde,
bu kan neredengeldi ki?"
a zaman Er Serek dedin ki:
"Adl giizel ay l§lgl efendim,
kendi giizel, giin l§lgl efendim,
dogall seninle ya§lyorum torom,
ben Almambet'ten
kern degilim efendim!
Biitiin parasml sa<;:an kul,
Altay'daki Kalmuklardan,
Kiinkoy'deki Kalmuklardan
er oldiiriip ka~an bu kul,
Kendi evinde yapamayan,
kendi yurdundaedemeyen
kaplan dogan Almambet,
i§te bu kul vurdu yanaglma,
kara kammJ.akIttl!
Bahadlr efendim, Er Manas,
sizden kotiiliik gorrnedim ben,
Kalmuk alan Almambet'ten,
~ok kotiiliik gordiim ben,
artIk onunla ya§amam.
Adl giizel ay l§lgl efendim,
kendi giizel ay 1§lgJ.efendim,
ya Almambet'i uzakla§t!.r,
yahut beni uzakla~t!.r!
Bu kulun ettigi kotiiliik,
beni ~ok kIzdlrdl, efendim!"
a zaman Er Manas dedi ki:
"Adl giizel, ay l§lgl yigidim
kendi gilzel, giln l§lgl yigidim,
ama 0, yigidim,
ger~ekhan ~ocugudur,
asil dogan Almambet,
klZlP sana vurmu§tur,
klzarsa bana da vurabilir!"
a zaman Serekaglayarak:
"Aman, efendim, ne diyorsun:
Her vakil sen, her zaman
Almambet'ten tarat oluyorsun!"
Yanagmdaki kam YlkaYlnca,
bahadu Manas berabergitti.
Akrabalarla yemek yiyip,
bol bot rakl i<;:ip
eglendiler,derken
Hiida Kalmuklarl <;:arptl,
rakldan sarho§olunca,
adamakllli yiyip i<;:ince
i<;:lerindenbiri gilzel sapll han",eri.
sapmdanyakaladl,
kmmdan <;:lkardl,
Manas'a sapladl,
il<t'ta~ ile sa<t'ayakbir ocak,

1430 KeC"mpeneK KeK qOqOK,
qOT6onoT-MuHeHKaKTbl~eHT!
TaKJfaHblHaCTblHa,
)J(aCblMaMaH YCTyHe
yqy 6apblii 11fH~U'ne!
1435 ~a Taana 6up Ky~aH
apMaHKbIMbl~ 3p MaHac,
cyy )J(aKanaH )J(an6b1CTbl!
~a TaanaM K Y~YpeT,
He )J(ac~bI~ xa~rblCTbl?
1440 )Ka~rblpaKTyy KbiMaH,
6y K y~peT xa~bIC KbIn~bl~YSlAaH!
)KaH6awbl TonroH OK6onAY,
XaHblHAaqOPOXOK 60MY!
Kbl3blK UqUII KeTKeHco~,
1445 Kbl3blKypyw 6onroH co~,
an aTaCblKOOKaMaH
apacblHaTYWKeHco~,
apaqanaiiCaJIraHco~,
aHpbInblii KeTTU~,3p MaHac.
1450 KaHblKeHre6apraH co~,
KaHTbliiYHre KupreHco~,
KaHblKeHreceH xaTTbl~,
YHKTaiiKaflAbl~KallIblHAa.
3pTeHTa~ aTKaHco~,
1455 KYHxapblrbl qblKKaHco~,
aHAaTYPAY~,3p MaHac.
3pTeH TYPYIIAarbl aHTaT,
EaTblp MaHac aKblpaT,
qOpOnoPAYaT aTblHaHqaKblpaT:
1460 'MypaT-anbIM, MypaT-6eK, IJOpOM,
MblHAaH'laIIKaH KyaT-6eK, 'lOpOM,
3)J(eMHeH TyyraH )J(eHUM,'lOpOM,
3nuM, euuT, 3KU yyn, qOPOM,
Ka3aKTapAbIHKapraHAau, qOPOM,
1465 Mblp3a, )J(aw yyn, ceH, 'lOpOM,
EepYHYHyyny EepyqYM, IJOPOM,
AK-KynaM aKcaii KeTKeHAe, 'l°pOM,
anTblHTaKa,xec MblKTbl
6eK TaKanaii 6epU'lHII, IJOpOM,
1470 KeHeHAUHyyny KeH-xaH6aH, 'l°POM,
Ko~rypoony-6aHAbIH
KollI-a6blllI, IJOpOM,
AqblKTblH yyny )KallI-)J(urHT, IJOpOM, Aylktln uulu Ca~-cigit, yorom,
YMeT, )KaH3a~, 3KHyyn, 'l°POM,
Tenreqy Kapa TenerYM, 'l°POM,
1475 XOPOqyKapa-6~blllIaM, 'lOpOM,
KYY-IJa6AapMHHreH
3p Qan6aH, IJOPOM,
TYHAeTynKYHYHHCHH
xa~bm6ac, 'lOpOM,
TypcYH-TaHnaK,-5YYTYM, 'lOpOM, Tlirsiin-taylak, -5uutum,~orom,
TYTeII TypraH MbinTblKKa,'l°POM,
1480TYPC KaIJblpblii YPYIlIKaH,'l°POM,
KOZKAMALN
kestirelek kak y'Dyok,
yot bolot-minen kaktl deyt!
Takiamn astma,
casl manday iistllina
UyUbarlp tiydi'II~!
Aida Taala bir Kuday
annan klIdl" Er Manas,
suu cakalay calblstl!
Aida Taalam Kiidiirot,
ne casadlncanglstl?
Caiiglraktuu klyadan,
bu Kiidrat canis klldln uyadan!
Canba§1tolgon ok boldu,
canmdayoro cok:boldu!
KIzlk ic;ip ketken son,
klzlk uru§ bolgon son,
al atasl Kazkaman
arasma tii§kan son,
arayalapsalgan s:on,
ayrillp kettin, Er Manas.
Kamkeyge bargan son,
kaytlp iiyga kirgen son,
Kamkeyge sen cattln,
uyktap kaldln ka§mda.
Erten tan atkan son,
kiln carlgl yJkkan son,
anda turdun, Er Manas.
ETtenturup dagl aytat,
Batlr Manas aklrat,
yorolordu at atlnan yaklrat:
'Murat-allm, Murat-bek, yorom,
mmday yapkan Kuat-bek, yorom,
ecemnentuugan cenim, yorom,
Elim, Seyit, eki uul, yorom,
Kazaktardm Karganday,yorom,
Mirza, ca§ uul, sen, yorom,
Boriiniin uulu Boriiyiim, yorom, Barii'nun oglu Boriiyum, yigidim,
Ak-kulam aksap ketkende, yorom, Ak-kula'm aksaYlp kallrsa, yigidim.
altln taka, ces mlktl
bek takalap beriyip, yorom,
Kenendin uulu Ken-canbay, yorom,Kenen'in oglu Ken-canbay, yigidim,
~onguroolu-baydm
Ko§-abl§, yorom,
Um6t, Cayzafi, eki uul, yorom,
t61g6yii kara T616giim, yorom,
coro~u Kara-badl§am,~orom,
Kuu-~abdarmingen
Er <;albay, yorom,
tundo tiilkiiniin isin
canllbas, ~orom,
tii't6p turgan mlltlkka, ~orom,
tiirs kaylrlp uru§kan, <;:orom,
181
siinnetsiz haliyIe,
sapladl 0 hanyerini,
takkesinin alt tarafma,
yiiksek almmn iistiine
keskin ucunu degirdi.
Allahu Taala Tanrlm
Er Manas'l korudu,
su klYlsmda alev gibi!
Allahu TaaIa, ey Tanrl,
neden yarattln bu yalmzl?
Yan blraktln kayadan,
uzak koydun yuvadan,
kalyasl okIarIa doIdu,
yamnda hiy bir yigit yoktu,
bu kadar iyip klzl§mca,
klzgm vuru§malar olunca
babalarl Kazkaman da
araIarlnagirerek,
birbirlerinden aYlrdl.
Aynhp gittin Er Manas,
sonra Kamkey'e gittin,
daniip eve gelince sen,
Kamkey ile yattln,
yanmda uyuyup kaIdm.
Erkenden tan aganrken,
giin 1§lgl sayllirken,
0 zaman kaIktl Er Manas,
ooyle erkendenkalkarak
bahadlr Manas hayklrdl,
yigitleri adlarlyla yaglrdl:
Murat-all, Murat-bek, yigitlerim,
hlZl1 binici Kuat-bek, yigidim,
ablamdan dogan yegenim, yigidim,
Elim'le Seyit, iki ogul, yigitlerim,
Kazaklardan Karganday, yigidim,
MIrza, geny ogul, sen de yigidim,
altln naIl baklr yiviyle,
atlna peryinle onu, yigidim,
Konguroolu-bay'm oglu
Ko§-abl§, yigidim,
Aylk'm oglu Ca~-cigit, yigidim,
Um6t, Cayzan, iki ogul, yigitlerim,
falcl kara T616k'iim, yigidim,
arkada§ Kara-badl§a'm,yigidim,
Kuu-~abdar'abinen,
sen Er <;albay, yigidim,
gece tilki izini
~a§madanbulan, yigidim,
Tiirsiin-taylak, sevgili yigidim,
tiifekle hep ni~an alan, yigidim,
iistiine yiiriiyiip vuru~an, yigidim,
182
Kapa~rbIAaKapcaKTbIH
HCHH
)Ka~bIJI6ac,40pOM,
Ka6bIJIaH-TaUJIaK,au )KapKbIH,40pOM!
MeHHH3HeM6aH6H4e,40pOM,
6aJIaTannaH)KypreHAe,40pOM,
1485 aprbIMaK aTTbI6aHJIaraH,40pOM,
aK 6oc 633 4aHJIaraH,40poM!
MeKe KHpHnKeTKeHAe,
AcpeT CYJITaHllauraM6ap, 40pOM,
MeHHHKom4Y 6oJIA'3JIe,40poM!
1490 DHpre )Kacca,6Hp
TyyraH, 40pOM,
KypcaKKa6ycce, 6Hp )KaTKaH,40pOM,
KYHAaKKa )Kacca,6Hp )KaTKaH40pOM,
aH-MHHeHKYHYHYH, 40pOM,
6ype-MHHeH6YTKeHKYJI,40pOM:
1495 aCbIJI-MHHeH 60JIOTbIM,40pOM,
6ypee-MHHeH6YTKeHKYJI,40pOM-
aCbIJIbIMCbIpraK, aH xapKbIH, 40poM!
TeMeHre 6apraHAa,40pOM,
KbIpbIMAbIH3JIHH4anKaHAa,40pOM,
1500 KbIUKblpbIKKY3enKHpreHcHn,40pOM,
DO3-40JIOK MHHreH
KbIprbIHbIM, 40pOM,
DaJIK,DaJIaKmaH6aCKaHAa, 40poM,
6apbIn TemTYK 4anKaHAa,40pOM,
OOJIHHH )KYpTTaHKeJIreCHH,40pOM,
1505 )KaTbIKTHJIAYYA)KbI6au, 40pOM!
KanbIPAbIHKaHbI60JIrYH4a,40poM,
"DycYPMaHKYJIY
60JIOM!"Aen, 40pOM,
aK ceeK KaHAbIH6aJIaCbI,40pOM, ,
aCbIJITYyraH AnMaM6eT,40pOM!
1510 )l(aUJIMbImTbIHHHHCH,40pOM,
)l(am-KaMbIUITbIHaraCbI,40pOM,
aT KaUTap4bIDO3-yYJI,40pOM!
MaHauAbIHyYJIbIMaAambIM, 40pOM,
TerepeK )KypTKaaAambIM,40pOM!
1515 KeK-4e6H4 MHHreH
33rHM,4opOM!-
DepH KeJIrHHKen aHTaM,40pOM! I
qopOJIOPAOH 3~ KH4Y
Ta3-6aHMaT,4opOM,
)Ka~bIKa3aHAbITec KaHHaT,40pOM!
ATKa 4y6aK KYHTYYAY,40pOM,
15203peHAep )KOpTOpKYHTYYAY,40pOM!
3puKceK KYJIaHaTap6bIc,40pOM,
3pHKneceK6HpMepeHro
6aTap6bIc,40pOM!
DOJI)KOJIAYYHYH6oc
Te~re, 40pOM, I tongo, <,:orom,
°PAO 4UHn CaJIap6bIC,40pOM,
1525 opo6ou Aen aJIap6bIc,4OPOM! 1 oroboy dep alar~ls, c;;orom!
KYHeKopre 6apbI,",ap,40pOM,
MANAS DESTANI
karangIda karsaktm isin karanlIkta bozklr tilkisinin izini
ca,nIlbas,~orom, §a§madanbulan yigidim,
KabIlan-taylak, ay carkm, ~orom! KabIlan-taylak, ay 1§lgIyigidim!
Menin enem baybi~e, ~orom, benim annem baybi~e, yigidim,
bala tappay ciirgondo, ~orom, ~ocugu olmazken, yigidim,
argImak attI baylagan, ~orom, semiz bir all baglatlp, yigidim,
ak bos bee ~aylagan,~orom! bir ak kIsrak kurban etmi§ti, yigidim!
Meke kirip ketkende, Mekke'ye gittiginde,
Asret Sultan Paygambar, ~orom, Hazret-i sultan peygamber, yigidim,
Menin ko§~ubold'ele, ~orom! bana yolda§llk etmi§ti, yigidim!
Birge cassa,bir Birlikte konaklasa da dogarken
tuugan, ~orom, tek dogan, yigidim,
kursakka biisso, bir catkan, ~orom,ana rahmine tek dii§en, yigidim,
kundakka cassa,bir catkan ~orom, kundakta tek ba§ma yatan, yigidim,
ay-minen kiiniiniin, ~orom, aYl ayma, giinii giiniine, yigidim,
biiro-minen biitkon kul, ~orom: benimle beraber dogan kul, yigidim,
asII-minen bolotlm, ~orom, benim ger~ek ~elik gii~liim, yigidim,
biiroo-minen biitkon kul, ~orom- benimle beraber dogan, yigidim,
asllIm Slrgak, ay caTkIn,~orom! asil Slrgaklm ay l§lgl, yigidim!
Tomongo barganda,~orom, Tomon'e vardIgm zaman, yigidim,
KIrlmdm elin ~apkanda,~orom, Klrlm halkmI yenince, yigidim,
kIykIrlk kiizop kirgensip, ~orom, yan baklp goziinii klrparsan, yigidim,
Boz-~olok mingen Boz~olok'a binen
Kuglmm, ~orom, Kuglmm, yigidim,
Balk, Balak§anbaskanda,~orom, Belh ile Bedeh§an'agirince, yigidim,
barIp To§illk ~apkanda,~orom, gidip To§illk'ii yenince, yigidim,
ooliyya curttan kelgesin, ~orom, evliya yurdundan geldin sen,yigidim,
catIk tildiiii AcIbay, ~orom! sen tatlI dilli AcIbay, yigidim,
KapIrdm kam bolgun~a, ~orom, kafirin ham olmaktansa, yigidim,
"Busurman kulu miisliimana kul olaYlm
bolom!" dep, ~orom, diyen sen, yigidim,
ak sook kandm balasI, ~orom, ger~ek ban ~ocugu, yigidim,
asll tuugan Almambet, ~orom! asil dogan Almambet, yigidim!
Caylml§tm inisi, ~orom, CaYIlml§'In kii~iik karde§i, yigidim,
Ca§-kamI§tm agasI, ~orom, Ca§-kaml§'m biiyiigii, yigidim,
at kaytar~I Boz-uul, ~orom! at siiriiciisii Boz-uul, yigidim!
Manaydm uulI Mada§lm, ~orom, Manay'm oglu Mada§, yigidim,
Togorok curtka ada§Im,~orom! biiilln yurda dost, yigidim!
Kok~ebi<,:mingen Kok-kebi~'~ binen
Seregim, ~orom!- Serek, yigidim,
Beri kelgin kep aytam, ~orom! buraya gel, diyecegim var, yigidim'
C;orolordonen ki~ii Yigitlerin en kii~iigii
Taz-baymat, ~orom, Taz-baymat, yigidim,
caDIkazandItes kaynat,~orom! bize kazam tez kaynat, yigidim!
Atka c;;ubakkiln tuudu, c;;orom, bugiin atlara ugursuz bir giin, yigitlerim,
erendercortor kiln tuudu, c;;orom! erler i~in de ugursuz bugiin, yigitlerim'
Eriksek kulan atarbIs, <,:orom, C;lkIp kulan vuralIm, yigitlerim,
erikpesek bir moroygo yahut hedete ok
batarbls,c;;orom! atalIm, yigitlerim,
Bolcolduunun bos Bolcolduu'nun mavi
tepesine, yigitlerim,
ordo c;;iypsalarbls, c;;orom, c;;lkIpbiz saray kurallm, yigitlerim,
ac;;.~~d~.n,onu alalIm, ~!~itle:im,
Kiinokorgo barlnar, ~orom, Kunokore varallm, Ylgltlerlm,~

KYHAY cypan CaJIbl~ap, qOPOM!
)Ka~racblH 633 coiiy~ap, qOPOM,
XaKmbl KYHY Kom qblrapbln
Koiiy~ap,qOpoM!
1530 Ana 6aiipaK Kbl3bill TYY, qOPOM,
TY6YH xepre caiibl~ap, qOPOM,
6amblH KeKKe xaiibl~ap, qOPOM!
3aM6epeKTH TapC Koiiyn, qOPOM,
aTTaHbln yjiAeH
qblraJIbl, qOPOM!
1535 )K~racbIH amblH HqenH, qOpoM!
EaKTbl-Kyypaii 6acKaH co~,
K YH-THii6eCTeH amKaH co~, qOpoM,
KaJIMaKTbl KeCTeii xopTony, qOPOM! Kalmaktl ko,stoycortolu, c;orom! Kalmuk yurduna donelim, yigitlerim,
AT ceMHpHn TYc 60n~y, qOPOM,
1540 60c KblpOO TYmyn KYC
60n~y, qOPOM-
qOO~blpaMaKKa KHpenH, qOpoM!
AnTaii TonrOH Ken KaJIMaK, qOpoM,
Aft-KaHra oon XaTaT, qOpoM:
K y"Keii TOnroH Kan
KanMaK, qOPOM,
1545 KYH-KaHra oon xaTaT, qOPOM-
apacblH Tocyn aJIaJIbl, qOpoM,
THMH KapMan aJIaJIbl, qOPOM!
THMH KapMan aJIraH CO~, qOPOM,
KaJIMaKTbI qaan aJIaJIbI,qOPOM!
1550 KblftpaTaJIbl KaJIaCblH,qOPOM!
tHnaTaJIbl 6aJIaCblH,qOpoM!
EaK HHnreH 6aKTapblH, qOPOM,
6aJIanaH KblpqblH qarnapblH, qOPOM, balapanklrc;m c;aglann,c;orom,
6amblHaH Ky6yn Tymeny, qOPOM!
1555 )Kypyn canap xopTony, qOPOM!'
qoponop~y Kapaca~,
KYHYKepre 6ap~bl ~eHT,
KYH~y cypan CaJI~bl~eftT.
Ana 6aftpaK Kbl3bill TYY
1560TY6YH xeprKa caft~bl ~eHT,
6amblH KeKKe xaH~bl ~eiiT!
eM6epeKTH Tapc Koiiyn,
aTTaHbin yft~eH qblKTbl ~eHT!
Eap-Ken~y 6acbln eTTY ~eHT,
1565 TYP-Ken~y TYypa KellITY ~eftT.
Ka3b1nbIKTbIH oHYHa,
Kap-xaa6aCTblH ooHYHa,
K YH-THH6eCTHH60HYHa,
K ype6eCTYH oftYHa
1570 EaTblp MaHac 6ap~bl ~eHT.
~oo~blpan KHpHn xaTTbI ~eHT!
Yii~e XaTKaH KeKqeKe3
yq KYHAeH KHHH 6HMH ~eHT.
Yq xyc Konro 6allI 60nyn,
1575 KeTYHeH Kyyn xyp~y ~eftT.
'~ooAblpan Kene XaTaM!' ~eiiT.
'im.,,!
KOZKAMAN
ktindti surap sallnar,c;orom!
Cangasmbee soyunar, c;orom,
cak§l ktinti ko§ C;lganp
koyunar, c;orom!
Ala bayrak kIZII tuu, c;orom,
ttibtin cerge saYlfiar, c;orom,
ba§mkokko caYlnar,c;orom!
Zarnberekti tars koyup, c;orom,
attanlp tiydon
C;lgall,c;orom!
Cangasma§m ic;eli, c;orom!
BaktI-kuuray baskan son,
Ktin-tiybesten a§kan son, c;orom, Ktin-tiybes'i a§mca, yigitlerim,
At semirip ttis boldu, c;orom,
bos klroo tii§tip ktis
boldu, c;orom-
c;oodlramakkakireli, c;orom!
Altay tolgon kop Kalmak, c;orom, Altay't dolduran Kalmuklar, yigitlerim,
Ay-kanga oop cat.at,c;orom:
Ktinkoy tolgon kap
Kalmak, c;orom,
Ktin-kanga oop catat, c;orom-
arasm tosup alall, c;orom,
tildi karmap alall, c;orom!
Tildi karmap algan son, c;orom, dilden bir soz kapmca, yigitlerim,
KalmaktI c;aapalall, c;orom!
KIyratab kalasm, c;orom!
lylatab balasm, c;orom!
Bak iylgen baktarm, c;orom,
ba§manktibtip tti§olti, c;orom! silkeleyip ala§agl edelim, yigitlerim!
Ctirtip sapar cortolu, c;orom!' Ytirtiytip yolumuza gidelim, yigitlerim !"
C;orolordukarasan,
Ktintikorgo bardl deyt,
ktindti surap SaIdldeyt.
Ala bayrak klZll tuu
ttibtin cergka saydl deyt,
ba§mkokko caydl deyt!
Semberekti tars koyup,
attamp tiydon C;lktIdeyt!
Bar-koldti baslp ottti deyt,
Tur-koldti tuura ko§tti deyt.
KazIllktIn oyuna,
Kar-caabastInboyuna,
Ktin-tiybestin boyuna,
Ktirooosttin oyuna
Batlr Manas bardl deyt.
-5oodlrapkirip cattl deyt!
Oydo catkan Kokc;okoz
tiC;ktindon kiyn bildi deyt.
OCtctis kolgo ba§ bolup,
kottinon kuup ctirdil deyt.
'-500dlrapkele catam!' deyt.
183
havaya baklp gelelim, yigitlerim!
Orada bir klsrak keselim, yigitlerim,
haYlrll gtinti bulup
C;lkann, yigitlerim,
al bayrakla klZl1 tugu, yigitlerim,
ytiksek yere dikelim, yigitlerim,
ba§ml goge sarallm, yigitlerim!
Toplan gtirletip, yigitlerim,
ata binip evden C;lklp
gidelim, yigitlerim!
YabancI a§lm yiyelim, yigitlerim,
Baktl-kuuray'a varmca,
atlanmlz semirince, yigitlerim,
beyaz kIragl dti§tip gtiz
olunca, yigitlerim,
c;adlrlara girelim, yigitlerim!
Ay Han'a tabi Ya§lyor, yigitlerim,
Ktinkoy'ti dolduran
Kalmuklar, yigitlerim,
Ktin Han'a tabi ya§lyor, yigitlerim,
ikisinin arasmda gtizleyelim, yigitlerim,
dilden bir soz kapallm, yigitlerim,
Kalmuklarl basallm, yigitlerim!
-5ehirlerini bozabm, yigitlerim!
C;ocuklarlm aglatabm, yigitlerim!
dol gun bahtlarlm, yigitlerim,
balaban yavrularml, yigitlerim,
Bu yigitlere bakarsan,
Ktinokor'e gittiklerini gortirstin,
gtin nasIl dire bakIyorlar.
Al bayrakla klZII tugu,
topraga saplaml§lar,
ba§ml goge yayml§lar!
Toplarl gtimbtirdetip
atlamp evden C;lkml§lar!
Bar-kol'ti gec;ipgitmi§ler,
Tur-kol'e dogru donmti§ler,
KazIllk vadisine
Kar-caabas suyu boyuna,
Ktin-tiybes suyu boyuna,
Ktirooos vadisine
bahadlr Manas varml§tI.
C;adIrlanmkurdurdu!
Evde kalan Kokc;okoz
bunu tiC;gun sonra duydu.
OCtytiz orduya ba§olup,
0 da arkaslndan geldi,
"Gilrtiltiiyle geliyorum!" deyip.
 184
TYHY-KYHY3mbI KYH
aT YPYHAYKbIn~bI~eiiT.
KeKqeKe3 KanMaK KeMH ~eiiT.Kok~okoz
1580 3pTe~-MHHeHTa~ aTbm,
3H~HTypyn MbIHbIaiiTaT,
EaTbIpMaHac Ken aiiTaT:
'Cap' ana MHHreHAnMaM6eT,qOpoM, 'Sar'ala mingen Almambet ~orom,
MeHHHaTaM)KaKbIn-6aii, qOPOM,
1585 )KaKbm-6ai1-MHHeH6Hp
TYyraH, qOPOM,
Ke3KaMaHKaK 6aI11
KenreH633M, qOPOM?
Cap' ana MHHHnceH )Kence~,qOPOM, Sar'ala minip sen celseii, ~orom, Sarl-ala'na bin de yola ~lk
Ke3KaMaH~bIH6anacbI, qOPOM,
KeKqeKe3re 6apca~ 633M,qOPOM?
1590 AIrrbIHAbI )KecTeii6ypan Ken, qOPOM!- AltInd1 cestey burap kel, ~orom!- AltIm bak1r gibi biirkiip, yigidimf
KeqKe KanMaKTaHKenHn
KenreHAe,qOPOM,
e3Y KepreH )Kon 3n'aii, qOPOM,
e3eHAY6ynaK cry 3n'ai1,qOPOM:
aHbIH6epH )KarbIHAa,qOPOM,
1595 ep~eii TYIIIyn qanCbIH~e, qOPOM!
e3Y )KbInKbITanCbIH~e, qOPOM!
EaIllTan anbIll )KypCYH~e, qOPOM!
EapbIll )KattAbIcypaqbI, qOPOM!'
3~m-~e~ )KenAH~eiiT,
1600 3~Ke aTKaHAaii60MY ~ei1T:
oM6Y-~OM6y)Ken~H~eiiT,
op~'aTKaH~aii60MY ~eiiT!
Ke3KaMaHAbIH 6anacb1
KeKqeKe3re KeMH ~eiiT,
1605 KenHn)Kai1~bIaiiTKaHCO~:
'3pTe~-MHHeHTypaMblc,
6aTbIp TyyraH TepeMe
3KHcan 60nyn )!(ypeMYc!
AT )Ka~bInb1III60n60cYH,
16103p )!(a~bInbIIIIen6ecYH!'
3aM6epeKTJ1 Tapc Koiiyn,
3KHcan 60nyn )!(yp~y ~eiiT.
'CanKb1H-MHHeH )!(ypeM!' ~en,
cbIpTKaqblrbIll KeTTH~eiiT.
1615 Ke3KaMaHAbIH6aJIAapb1,
6aTbIpTYyraH3p MaHac
KYM~y6acbIll )!(yp~y AeiiT.
KYM~y 6acbm Kene )!(acca,
Kaparai1Hai13abIPr3AbI-
1620 EaTb1pMaHac )!(b1prMbl.!
Yq-KapOOn~aHeTTY~eiiT,
yq KYHMYPYH6ap~bl~eiiT.
Yq KYH~eHKHiiH6y )!(epAe
Ke3KaMaHAb1H 6aJIAapb1
1625 aTblHTaIllblpKaTbmcanbIllTb1p,
qapb1rb1HaH qa~ qblrbm,
)!(y~e Kene )!(aTbIllTblP,
Gece
I.
MANAS D:ESTANI
Tiinii-kilnii altl kiln giindiiz tam alu
at urundu ktldl deyt. atlarlnI ko§turdu,Kok~okoz
Kalmak keldi deyt. Kalmuk geldi.
Erteii-minen taii atIp, Erkenden tan aganrken
endi turup mlm aytat, kalktp §u sozleri dedi,
Bahadlf ~
BatIr Manas kep aytat:
menin atam Caktp-bay, ~orom, benim babam Caktp-bay,
Caktp-bay-minen bir Caklp-bay'm
I tuugan, ~orom, karde§i, yigidim,
Kozkaman kak ba§ Kozkaman buraya
kelgen beem, ~orom? geldi, yigidim,
Kozkamandm balasl, ~orom, Kozkaman'm ogluna, yigidim,
Kok~okozgo barsaii beem,~orom? Kok~okoz'e git sen,yigidim!
K~ke Kalmaktan kelip Kalmuk'tan 0 daha yeni
kelge:nde,~orom, geldigi i~in, yigidim,
ozil korgon I~ol61'ay, ~orom, yollar1 pek iyi bilir 0, yigidim,
ozondii bulak suu el'ay, ~orom: bulak yolunu da iyi bilir, yigidim,
amn reri cai~mda,~orom, 0 suyun beri yanmdan, yigidim,
ordoy tti~iip ~aIsm de,~orom! yukart dogru ~lktn, de, yigidim,
Ozii c1lkt tapsm de, ~orom! at siiriileri bulun, de, yigidim!
Ba§tap aI1p<:iirsiinde,~orom! ba§a gecs:ip yol goster, de,yigidim!
Banp cayd1sura~l,~orom!' ba§ka ne laz1mm1~,sor, yigidim!"
Eiigi-deiigi c:eldideyt, Ko~a ko~a yola ~lktI,
eiike atkanday boldu d6yt: yaydan f1rlam1~ok gibi,
ombu-dombu celdi deyt, vmlayarak yola gitti
ord'atkanday boldudeyt! yaydan f1rlamI~ ok gibi,
Kozkamandmbalas1 Kozkaman'm ~ocugu,
Kok~okozgo keldi deyt, Kok~okoz'iin yamna gitti.
kelip cayd1aytkan soii: Soylenecek ~eyleri dedi:
'Erteii-minen turam1s, "Erkenden kalkal1m da biz,
batIr tuugan toromo bahad1rdogan efendime,
6ki sap bolup ciiromiis! ikimiz yard1mc1gidelim!
At caiill1~ bolbosun, Atlar yolu ~a~lrmasm,
er caii1l1~olbosiin!' erler yolu ~a~mpolmesin!"
Zamberekti tars koyup, Zemberegi Slkt koyup, 1
eki sap bolup ciirdii deyt. iki yard1mc1yiiriidiiler,
'Salktn..minenciirom!' dep, serinlikte gitmek i~in
slrtka ~lg1pketti deyt. Slrta ~lktp yiiriidiiler.
Kozkamandm baldan, Kozkaman'in ~ocuklar1,
batIr tuugan Er Manas bahad1rdogan Er Manas,
kumdu bas1pciirdii deyt. kumlu yerden yiiriidiiler,
Kumdu basl.pkele cassa, kumu yiiriiyiip ge~ince,
karagaynayza 1rgad1- ~am m1zrag1salland1,
BatIr Manas c1rgadl.! Bahad1rManas memnun oldu!
O~-kar<)Qldan ottii deyt, Sonra O~-karool'dan gecs:ti, If
ii~ kiln murun bard1deyt. ii~ giin yoluna gitti,
O~ kiindon kiyn bu cerde il~ giin sonra bu yerde
Kozkamandmbaldar1 Kozkaman'in ~ocuklar1,
atIn ta~lrka1:1psal1ptIr, atlar1mgii~ ~ektiler.
~ar1gman~aii ~lglp, yar1gmdan toz ~Ikararak,
ciido kele catIptIr, yorgun argm geldiler,

yq KYHY aHAa XaTbInTblp.
AHAa aUTTbl~ 3p MaHac:
1630 'Ke3KaMaHAblH 6aJIaCbI,
KeKqeKe3Aeu 6y KaJIMaK
Kapoonra 6apcbIH!' Aen,
'qanrbIH qaJIbin KenCHH!' Aen,
'Kopxo~-6o3AY MHHCHH" Aen,
1635 'KoxoroHMo KHHCHH!' ~en
'BHcKe Ka6ap 6epcHH!' Aen.
BaTblp ryyraH 3p MaHac,
aHblH xaHbIH cypaca,
Ka6ap 6epreH 3KeH AeHT.
1640 'qaJIrbIHra 6aprbIH!' AereHAe,
HqH-KapAbI '~bmK!' 3THn,
qaJIrbIHra xypyn KeTTJ1AeHT,
AmaiiAarbI KaJIMaKKa
apaJIan KHpHn KeTTJ1AeHT.
1645 KaJIMaKTaPAblH HqHHAe
AU-KaH TypraH 3KeHAeuT,
)K:au3a~ rypaT xaHblHAa,
KaJIAau rypaT KaIIIblHAa.
By KaJIMaKTblH )K:aH3a~bI
1650 apbl-6epH 6acblnTblp,
apaJIan KHpreH KeKQeKe3AY
)K:au3a~ Kepyn CaJIAblAeJiT,
KepYII TaHbIn aJIaTAeuT:
'ATaHblH Kepy KeKQeKe3
1655 KaJIMaK Kene xaTaT!' AeHT.
Ni-KaHra Kapan KYJIAypan
Ka6ap 6epHn CaJIAbIAeHT:
'KeKQeKe3AY aJI!' AeAH,
'AT ycTyHeH KeTepYII
1660 )K:aH3a~ra KoIIIyn CaJI!' AeAH,
'THnHH cypan aJI!' AeAH.
AT ycTYHeH KeTepyn
KeKQeKeQAY aJIAbI AeuT,
)K:aH3a~ra KoIIIyn CaJIAbIAeuT,
1665 THnHH cyran aJIAbIAeHT.
THnHH cyran aJIraH CO~,
aHAa aHTTbl~, KeKQeKe3:
'MaHac KenAH KblpK KHIIIH,
e3YM KeJIAHMxyc KHIIIH-
1670 MaHac CapTTbI CaRJIblK!
BHp enTypyn CaJIaJIbIK!
TepT KaTblHblH aJIaHH,
Tepecy e3YM 60JIOHH!
3JII1Me aKbIM TYIIIeHH!
1675 KaH 6aJIaCbIKaHblKeH
HHKe KbIHbm aJIaHH!'
KeKQeKe3 Ka6ap 6epreH CO~,
Ni-KaHAbIH e3YH Kapaca~,
KaparaH HaH3a QaHnaTbm,
1680 MblnTblKTapbl IIIooAblpaII,
HaH3aJIapbIKooAblpan,
~
KOZKAMJ\N
u~ kunu anda CatIptlr.
Anda ayttIfi Er J\IIanas:
'Kozkamanwn balasl,
Kok~okozdoy bu Kalmak
karoolga barsm!' dep,
'~algm ~ahp kelsin!' dep,
'Korcoii-bozdu minsin" d6p,
'Kocogoymo kiysin!' d6p
'Biske kabar bersin!' d6p.
BatIr tuugan Er Manas,
anm caym surasa,
kabar bergen 6kendeyt.
'~al~nga bargm!' d6gende,
i~i-kardl '-5I1k!' '~tip,
~algmga curiip ketti d6yt,
Altaydagl KaImakka
aralap kirip k6tti d6yt.
KaImaktardm i~inde
Ay-kan turgan 6ken d6yt,
Cayzaii turat canJmda,
KaIday turat ka§l:flda.
Bu KalmaktIn Cayzanl
arl-beri baslptIr,
aralap kirgen Kok~okozdu
Cayzafi koriip Saldl deyt,
koriip tamp alat deyt:
,Atanm koru Kok~okoz
Kalmak kele catat!' deyt.
Ay-kanga karap kuldurap
kabar berip saldl d6yt:
'Kokc;(jkozdii all' dedi,
'At ustunon kotoriip
Cayzanga ko~upsal!' dedi,
'Tilin surapal!' dedi.
At ustunon kotoriip
Kokc;(jk~du aldl deyt,
Cayzanga ko~up saldl deyt,
tilin surap aldl deyt.
Tilin surap algafl son,
anda ayttln, Kok~okoz:
'Manas keldi kIrk ki~i,
ozum k61dimciis ki~i-
Manas SarttI sayallk!
Bir oltiiriip salahk!
Tort katImn alayn,
torosii oziim boloyn!
Elime akIm tu~oyn!
Kan balasl Kamkey
nike kIYlP alayn!'
Kok~okoz kabar bergen son,
Ay-kandm oziin karasan,
karagay nayza ~aylatIp,
mlltIktarl ~oodlrap,
nayzalarl koodlrap,
185
ti~ gtin orada kaldllar.
0 zaman Manas dedin ki sen:
"Dinle Kozkamanin oglu
Kok~okoz Kalmuk kalk da haydi,
nobete var git sen,
etrafl dola§ da gel!
Korcon-boz adll atma bin,
sertle§mi§ gocugunu giy,
bize oradan habergetir!"
BahadIr dogan Er Manas,
onun halini sorarsan
i§te boyle emretrni§ti.
Onu bOyle gonderince,
iki bozkIn atla ge~ti
gonderilen gitmi§ idi,
Altay'daki Kalmuklann
arasmdang~ip gitti.
Kalmuklann ortasmda
ya§lyordu bu Ay Han.
Cayzanlar vardl yamnda,
kaf§lsmdaKaldaylar.
Cayzan ile KalmukIar,
ileri geri dola§lrdl.
Aralarma gelen Kok~okoz'ti
bir Cayzan bakIp gortince
he,mentamYlp dedi ki:
"Ugursuz Kok~okoz,
bizim Kalmuk geliyor, bak!"
Ay Han'a hemen ko§turup
haber gonderip dedi ki:
"Kok~okoz'ti al!" dedi,
"Onu bir ata bindirip
JanIna bir Cayzan sal!" dedi,
"Sor da i§ini anla!" dedi.
Bir at tisttine bindirdiler,
Kok~okoz'ti tuttular,
JanIna bir Cayzan verdiler
onu sorguya ~ektiler,
ooyle sorduklarl vakit,
§oyle cevap verdin Kok~okoz:
"Manas geldi kIrk ki§i,
kendim geldim ti~ ki§i,
Manas'm tisttine saldlrallm!
Bir oldtirtip blrakallm!
Dort kansml alaYlm!
Efendileri hen olaYlm!
Halka hakim hen olaYlm!
Han klZI Kamkey'i
nikah klYIP alaYlm!"
Kok~okoz bu haberi verince,
bak Ay Han ne yaptl gor,
mlzraklan sallatlp
silahlarl §akIrdatlp,
mlzraklarl getirtip,
 186
IIIaManaHblqO~ )!CarbIn,
IIIbmMblpAaHAa6epu KarbIn,
aHqblrbl anTblHryy-MuHeH,
1685 anTblcaRKapa Kon-MUHeH,
KonAYKypan KaflAblAeHT.
KeKqeKe3 KaHTa)!CYPAY AeHT,
MaHacKa )!Coon6ep6eAu,
TYH)!CaMblHblnKenAuAeHT,
1690 qaTblpblHaTYIIITYAeHT.
ACTbl )!Coon6epreH )!cOK,
6epy KecTYY,KYYMYPYT,
Ka6b1naH ryyraH 3p MaHac
aca6acbIHunUHun,
1695 qaTblpra )!CaKblHcaHbln!.In,
Kepe KOHAY~, 3p MaHac!
Acbln )!CepAeH aKblpaT,
AnMaM6eTTUqaKblpaT:
,AKblpeT )!CaHAaH 6ypaqbl, qOPOM!
1700 Ke3KaMaHAblH6anacbl, qOPOM,
KeKqeKe3AYH)!CaHAbi cypaqbl, qOPOM! K6k<;6k6zdiincaydl sura<;l,<;orom! K6k<;6k6z'e bir sor bakallm, yigidim,
qanrbIHra 6apbln KenreHAe,qOPOM, <::algmgaIbanpkelgende, <;orom, g6zcilliik etmege gittigi yerin, yigidim,
)!COOAblH )!CaHbIH 6ununnu, qOPOM,
eMuH )!CaHbIH 6ununnu, qOPOM?'
1705 ATKa MuHun )!CeMuAeHT,
Ka6blnaHryyraH AnMaM6eT
KeKqeKe3re KeMU AeHT,
anTbIHAbl)!CeCTeH 6YPaAbI,
)!COOAbIH )!CaHbIH CYPaAbl.
1710 AHAa aHTTbl~KeKqeKe3:
'YH-TYrYHAeHKen KanMaK,
)!CaTblp3KeHQap6aKTa,
AeeneTYHeMac 60nyn,
)!cblpran-Kynan)!CaTblpbl!
1715 OIIlY )!CepAeH ceH qanca~,
KaH )!CarblHaH ceHKupce~,
on)!CoKbmbInqblKKaHAaHcblH!'
)1(00 6epycy Kypyryp
MblKblHbl'MbmK!' 3TeT,
1720 Uqbl-KapAbi'~bmK!' 3TeT.
Kene )!CaTaT AnMaM6eT,
KeKTYY-MuHeH oHynryp,
)!cbmra-MUHeH )!cbmblnTblp.
DOCKuceCUHqanblHbln,
1725 6oc qenKeHUH)!CaMbl.Hbln
Kene )!CaTaT Ke3KaMaH,
AnMaM6eTTuQaKblpAbl:
'ATbl~HbIH 6aIIlblH 6ypa TYP,60TPM, 'Atlfimn ba§m bura tur, botom,
aCTbl~6up )!CepreTypa TYP,60TO~!
1730 TYHAeTeH6epu KYH6yp-qb1H6b1P
Ke6eHAy,60ToM-
Ka~rbl 6aIIl 60nroH 6YKaAaH,60TOM, kafigl ba§ bolgon bukaday, botom, kif ba§lyla boga gibi, taYlm,
KapTaHraHAaaTacbl,60TOM,
4aTblpAaH6enyn TaIIlTaAbl,60TO~!
O~o TypraH UIII 3Mec,60TOM, I
n
MANAS DESTANI
§amalam<;oficaglp,
§llmlrdanda beri kaglp,
aY<;lglalttn tuu-minen,
altt san kara kol-minen,
koldu kurap kaldl deyt.
K6k<;ok6zkayta ctirdti deyt,
Mana.c;ka coop berbedi,
ttin camml.p keldi deyt,
<;attnnatti~tti deyt.
Astt coop bergen cok,
b6rti k6stiiti, ku,u murut,
kabtlan t~ll1.g~n Er Manas
asabasmt.lmlP,
<;atlrgacakm saYlltp,
k6r6 koydufi, Er Manas!
Astl cerden aktrat,
Almambetti <;aktrat:
' Aktret caydan bura<;l,<;orom!
K6zkamandm balasl, <;orom,
coodm caym bilippi, <;orom,
eldin caym bilippi, <;orom?'
Atka minip celdi deyt,
kabtlan tuugan Almambet
K6k<;6k6zg6keldi deyt,
alttndl cestey buradl,
coodm caym suradl.
Anda ayttlfi Kok<;6k6z:
'Uy-tiigiind6y k6p Kalmak,
cattr eken <;arbakta,
d66lotiin6 mas bolup,
clrgap-kulapcatm!
O§u cerden sen <;apsafi,
kay cagman sen kirsefi,
olco ktltp <;Ikkandaysm!'
Coo borusti kurugur
mlklm 'Mtlk!' etet,
i<;l-kardl '~tlk!' etet.
Kele catat Almambet,
k6kttiti-minen oyuptur,
cIIga-minen ctllpttr.
Bos kisesin <;altmp,
bos <;epkenincamlmp
kele catat K6zkaman,
Almambetti <;akIrdl:
asttfi bir cerge tufa tur, botom!
Ttind6t6n beri ktiybtir-<;lyblr
k6b6ydti, botom-
kartayganda atasl, botom,
liatlrdan bOltip ta§tadl,botom!
Oiio turgan i~ emes, botom,
me§aleleri bol yakttnp,
d6vmeleri yaptlnp
nakl§larl alttn hilalli sancak ile
altt kol ordu ile '
bir ordu hazlr etti.
K6k<;6k6zsonra geri d6ndti.
Manas'acevap vermedi,
ortallga gece <;6kttidiye,
<;ekilip<;admnagirdi.
Baktt cevap getiren yok, I
kurt g6zlli, klr<;tl sakalll, ..';1
kaplan dogan Er Manas, ~
ktltCl ku§amp, ;~
<;admn6niinde durdu, ~
Manas buradanbaktyordu! ~
Asil yerinden bagmp
Almambet'i <;aglrdl:
"Yakasmdan yakala, yigidim,
K6zkaman'm <;ocugu,yigidim,
ordusundan haber aIdl ml, yigidim,
halktndan barer aldl ml, yigidim?"
Ata binip yel gibi gitti,
kaplan dogan Almambet
K6k<;6k6z'iin yamna geldi,
altlm baklr gibi biirktip
dti§manm ordusunu sordu.
K6k<;6k6z0 zaman dedin ki:
"inek kilt kadar <;okKalmuk,
§enlikte toplanml§lar,
mest olmu§lar,
kadeh toku§up, tiirkti <;agmyorlar!
Dogru tizerlerine varlp,
onlan bir yagma elsen,
pek <;okganimet altrsm!"
Cenk yerinin bu ytice kurdu,
kal<;alanmbir sarstt,
karnlmn i<;i §Illk etti.
Geliyordu Almambet,
ye§illikleri oyuyor, ..
susuz bir dere i<;indekaYlp gldlyor.
Boz kesesini yamna asml~,
boz cepkenini giyinmi§
K6zkaman da geliyordu,
Almambet'i <;aglrdl:
"Atlmn ba§lm <;evir, taYlm,
oldugun yerde dur, tarim!
Gecedenbu yana <;ok
laCedildi, taYlm,
c;:okihtiyar babasl, taYlm, ,
onu liadmndan kovdu, tay.m.
iyiye bir alamet degil bu taYlm'

1735 oMypa-ThIraH )KOO3MeC,6OTOM!
AliTa 6aptJhI)KanrhICK'ali, 60TOM,
aK Ka~rhI 3P ChIPAhIratJ,60TOM,
AK-KYJIaraToKYTyn,60TOM!
KanMaKThItJanhln anChlH,60TOM!
1740 TylirYH )KaThInKan6achIH,6OTOM!
Yli-Tyrytmeli KanMaK-au, 60TOM
6up 6acThIphIncan6achlH,60TOM!
AnMaM6eTTuepQUTUn,60TOM,
tJanhln anChlH3p MaHac,60TOM!
1745 MeH KOPKOMYH
KanMaKTaH,60ToM!'
Canhln KeJIAU~,AnMaM6eT
Ka6hlJIaHTYyraHTepere.
AiiTThI )Koon cecTepYH:
'Ap KUMUCU 6up cYUJIereH,
175 0 MhI~6am 6YKaAau)KaMaH)KYPT3KeH,
aTaChlTypyn 6uPA'aUTaT,TepeM,
yYJIYTypyn 6uPA'auTaT,TepeM-
tJanrhIHAhlKaTTyytJananhI,TepeM,
e3y6yc ChlphIH6uJIeJIu,TepeM!'
1 7 5 5 Cap'anaa MUHAU~,AnMaM6eT,
AK-KYJIaaMUtmU~,3p MaHac.
Tyn KOKoHro )KU6epreH,
TYTaM)KepUHHhIJIAaTKaH,
TYTaM)KepUHchIPAaTKaH,
1760 Kom KeMeKeii ChIpHaii3a
KOJITYKKa KhIChInaJIAhIAeuT,
)KeJI6up-)KYJI6yp
)KeJIeKTJ1
)KepAeHTypyn anAhIAeUT,
)KeJI6upeTneuHaU3aHhI
1765 Tyypa KapMancanAhlAeuT!
AJITaUTOJIrOHKanMaKTbI,
aHbItJanbmKeJIeTAeuT,
KyrYM Kupun KYH6aTaT,
KalIl KapapbInKeTKeHAe,
1770 Kupun KenAU~AnMaM6eT.
)KbIJIAhICTaiiOTTOp)Kaj;jJIbInTblp-
'Ey HeMeHe60JIAY?'Aen,
anT'aj{tJbIKThI
TYY )KaTaT,
anTbI caRKapa KOJI)KaTaT!
1775 'Ka6ap 6epreH 3KeH!' Aen,
6y )KarbIHaH6YJIT6epAu,
6y )KarbIHaH)KhIJIT6epAu:
aiiJI-MUHeH tJap6aKThIH
3JIAep)KaTbInanraHAap!
1780 ')KepAu Tocyn anaM!' Aen,
'TunAu cypan canaM!' Aen,
Tocyn Typa KanA'3JIe,
KapTaiiratmatJaJJAapbI~
KeJIe)KaTaT
MeHAYJIen.
1785 EaTbIp TyyraH AnMaM6eT
KOZKAW.N
ofidura-tIgan coo emes,botom!
Ayta bar~I calgIsk'ay, botom,
ak kafigI er sIrdIga~, botom,
Ak-kulaga tokU1:UP,botom!
KalmaktI ~allp alsm, botom!
Tuygun catIp kalbasm, botom!
Uy-tiigiindoy Kalmak-ay, botom
bir bastInp ,salb;lSm,botom!
Almambetti er~iltip, botom,
~altp alsm Er Manas, botom!
Men korkomun
Kalmaktm, botom!'
Saltp keldifi, Almambet
kabIlan tuugan torogo.
AyttI coop sostoriin:
'Ar kimisi bir silylogon,
rmfi ba§ bukaday'caman curt eken, bin boga kadar fena bir balk,
atasl turup bird'aytat, torom,
uulu turup bird'aytat, torom-
~algmdI kattuu Ctalalt,torom,
oziibiis SInn bile.li, torom!'
Sar' alaa mindifi, Almambet,
Ak-kulaa mindifi, Er Manas.
Tiip Kokongo cibergen,
tutam cerin mldatkan,
tutam cerin sIrdatkan,
ko§ kom6k6y sIr nayza
koltukka kISIp aId I deyt,
celbir-culbur celekti
cerdentiiriip aIdI deyt,
celbiretpey nayzam
tuura karmap saldl deyt!
Altay tolgon Kalmaktl,
am ~altp kelet deyt,
kiigiim kirip kiln batat,
k~ kararlp ketkende,
kirip keldifi Almambet.
Clldlstay ottor caylIptlr-
'Bu nemeneboldu?' dep,
a1t'aY~lktl
tuu catat,
aftI san kara kol catat!
'Kabar bergeneken!' dep,
bu cagman bult berdi,
bu cagman cIlt berdi:
ayl-minen ~arbaktIn
elder catlp aIgandar!
'Cerdi tosup alam!' dep,
'Tildi surapsalam!' dep,
tosup tufa kald'e.\e,
kartaygandat;;aIdanfi
kele catat
m6ndti.\op.
B~tIr tuugan Almamb6t
187
Bu cenk hi~ ugur getirmez, taYIm!
git, bunu yalmz ona sayle, taYIm.
Maden ~ivili eyeri, taYIm,
Ak-kula'ya vursun 0, taYIm!
Kalmuk'un etrafIm sarsm 0, taYIm!
Beyaz atmaca oliip gitmesin, taYIm!
inek kIlt kadar ~ok Kalmuk, taYIm,
onun iistiine ~ullanmasm, taYIm!
Almambet'i de beraber altp, taYIm,
Er Manas buradan uzakla§sm,taYIm!
Ben korkuyorum
Kalmuk'tan, taYIm!"
Sonra seD ata bindin, Almambet,
kaplan dogan efendime geldin.
ona §UcevabI verdin:
"Hepsinin soyledigi birdir,
babasl §unlarl dedi, efendim,
biiyiikleri de bOyle dedi, efendim,
atlarla sIkI gidelim, efendim,
i§i bir de kendimiz soraltm, efendim!"
San-ala'ya bindin Almambet,
Ak-kula'ya bindin, Er Manas.
Ta Hokand'a kadar varan,
tutacak yeri siislii olan
tutacak yeri giizel boyall,
iki piiskiillii mIzragJ
koltuguna sIkI§tIrdl,
yel gibi esip atIm siirdii,
sonra bir yerde durarak,
mIzragmI sallatmadl!
Gnu elinde dimdik tuttu!
Altayi dolduran Kalmuklara
atIm siiriip geliyordu,
giine§ define batlp da,
her tarat tam karanrken
gelip girdin sen Almambet.
YIldIzlar ate§gibi yanardl,
bu ne demekti acepboyle?
NakI§larl altIn hilalli altI
sancak duruyor,
aItI kol ordu duruyor!
Buraya bir haber verilmi§
§akIrdaYlpbir yana sl~radl,
hl§IrtIyla obiir yana firladl,
agII ile k6ylerin
halkI birikmi§ duruyordu,
yurdu gozetlemek i~in
dilden bir soz kapmak i~in
sormaga ~lktI §imdi o.
i§te ya§lI bir adamclk
"mondii" gibi bir§eyler
diyerek geliyordu.
BahadIr dogan Almambet
188
OH 6eUIHHAeKaqblll KenreH 3MeCne?
EYCypMaH mnHH-Ae 6HneT,
Kanblp mnHH-Ae 6HneT:
'MeHAY, MeHAY!' AeA'3ne,
1790 ')Ka6bl, )l(a6bl?' AeA'3ne.
AnMaM6eT aHbl auTKaH CO~,
TYpa KanAbI~, a6blUIKa.
, A6bIUIKa, KaMaH KenecHH?
AT cypaMaK Ken6erreH,
17953p cypaMaK cypHeTTeH!-
A6bIUIKa, TYH )l(aMblHblll KenecHH,
TYHAeKauAa 6apacbIH?'
"'AH-KaH KOn,l\y KypauT!" Aen,
Konro Kene )l(aTa6blc!'
1800 ' Au- KaHAbl )1(00 KaMaH munmp,
3n,1\HKaMaH qaanTblp?
AMbl OUIOHAOKapaca~,
KanKaHAapblH 6aiinaTblll,
HeMeHH Kepyn He TYuAY~?
1805 )Kai13aMapbIH ouHoryn,
KaMaunapblH 6ynaTblll,
Me)l(HHAepHH yypeTYn,
HeMeHH Kbillblll )l(aTblpbl?'
'au, 60TOM, ou )l(HrHT,
1810 MeHAeHHe Aen CypaiiCblH?
KaH )l(aprbl KaTTYY 60nA'3ne,
KaupaH )l(aH TaTTYY60n,l\'3ne!
Mara Kbill6a~ap )l(aMaHAbIK,
"A3bIK anauH!" Aen qblrblll,
1815 yure 6apbln )l(aTblpMbIH!'
'Ey OTTOPAYHKaUIblHAa
MaMau KHUIH Ken 3KeH,
TOOAau yunen Ken 3KeH-
6y HeMeHH60nyqy?'
1820 'Kene~Kep qaqnaK Ken"H 6ap,
60uro )l(eTKKaH yyny 6ap,
aUIKepe cynyy KbicTap 6ap,
Tepenepy Aarbl 6ap,
Tene~rYTY Aarbl 6ap!
1825 AU-KaH,nbIH KblCbl AnTblHaM
OUH Kbillbln )l(aTblpbl!'
'EaUIKa Ke6H~ 6ap6a, a6blUIKa,
6aUIKa ce3Y~ 6ap6a, a6bIUIKa?'
')KOK, )l(OK, Ke6HM )l(OK, TepeM,
1830 Kap-rauraHAa a6blUIKa
He Ken 6HnCHH-au, TepeM?'
EaTblp TyyraH AnMaM6eT
)l(aHblHAarbl aK an6apc
KapMan aJIAbl ca6blHaH,
1835 cyypyn anAbi Ka6b1HaH,
6aUIKa KenHn qanT'3ne,
apKa MOUHYHChin KOUAY,
6aUIbi KaHAbl )l(aUbillblll!
Ka3aH6aKTaU KaMpaHOOUI
MANAS DESTANI
on be~inde Ica~lpkelgen emespe? on be~ Ya§mda
Busurman tilin-de bilet,
Kaplr tilin-de bilet:
'Mondti, mclndii!' de<l'61e,
'Cabl, cabl?' de<l'ele.
Almambet am aytkan sofi,
tufa kaldlfi, abl~ka.
'Abl~ka, ka:ydankelesin?
At suramak kelbetten,
er suramak siirnotton!-
Abl~ka, tiin camlmp kelesin,
tiindo kayda:barasm?'
'"Ay-kan koldu kurayt!" dep,
Koigo kele ,catabls!'
'Ay-kandl coo kaydan tiyptir,
eldi kaydan ~ptlr?
Aydl o§ondlokarasafi,
kalkandarln baylatlp,
nemeni korijp ne tuydufi?
Cayzaiidarln oynotup,
Kaldaylarln bulatlp,
Mecinderin iiiirotiip,
nemeni kllip catln?'
'Oy, botom, oy cigit,
mendenne dep suraysm?
Kan cargl kattuu bold'ele,
kayran can tattoo bold'ele!
Maga kllbafiar camandlk,
"Azlk alayn!" dep ~Iglp,
iiygo barlp catlrmmf'
'Bu ottordun ka§mda
malday ki~i kop eken,
tooday iiylop kop 6ken-
bu nemeni bolu~u?'
'Kelefiker ~a~pakkelin bar,
boygo cetkkan uulu bar,
a~kere suluu klstar bar,
toroloril dagl bar,
toloiigiitii dagl bar!
Ay-kandm klsl Altlnay
oyn kllip catln!'
'Ba§ka kebifi barba, abl~ka,
ba~ka soziifi barba,abl~ka?'
'Cok, cok, kebim cok, torom,
kartaygandaabl~ka
ne kep bilsin-ay, torom?'
Batlr tuugan Almambet
camndaglak albars
karmap aldl sablnan,
suurup aldl kabman,
ba§ka kelip ~apt'ele,
arka moynun SlY koydu,
ba~1kandl caYlllp!
Kazanbaktaykayran ba~
miisliiman dilini de bilirdi
kafir dilini de bilirdi: '
"Mondii, mondii!" diye selam v rd'
Sonra "Cabl, cabl?" dedi. e I.
Almambet bOyle deyince,
durakaldl ihtiyarclk.
"Nereden geliyorsun ihtiyarclk?
at sorulur ciissesinden,
er sorulur terbiyesinden!
karanllk ortmii~ iistiinii, ihtiyarclk,
geceleyin nereye boyle?"
"Ay Ran bir ordu topluyor,
biz orduya gidiyoruz!"
"Ay Ranoadii~man neredensaldlrdl?
Ralkl nerede ~apulyaplyor?
~imdi ~u aya bakarsan sen,
kalkanlarl beline baglatlp,
soyle burada neler gordiin, ne duydun?
Cayzanlarl yerinden oynatlp
Kaldaylarl saldlrtlp
Mecinleri egitip
soyle burada ne yaplllyor?"
"Ey tay oglum, yigidim,
bendenne diye sorarsm?
Ran yarllgl ~ok slkldlr,
cammlzsa pek tatlldlr!
Bana bir fenallk etme,
azlk alaYlm diye ~Iktlm.
~imdi evime doniiyorum!"
"Bu ate~lerinkaf§lsmda
pek ~ok insan toplanml~,
daglar gibi evler kurulmu~,
bu ne demek acep bOyle?"
"Sa~1orgillii siislii gelin var,
boyunca bir oglu var,
gayet giizel gen~ klzlar var,
efendileri de var,
bir ~ok da koleleri var!
Ay Hanin klZI Altlnay
orada oyun oynuyor!"
"Ba~ka soziin var ml, ihtiyar,
ba~ka bir haber var ml, ihtiyar?"
"Yok, yok, soziim yok, efendim,
bu kadar ya§ll bir adam
ne haber bilsin, efendim?"
Bahadlr dogan Almambet
yamndaki ak kIllcI,
yakaladl saplndan,
slymp aid! kImndan,
ihtiyann ba~lnda salladl,
ensesini pa~alad!,
ba§lmyere dii~iirdii!
Bu kazan kadar iri ba~,

TYYnra.n.aHKaHpaH 6aw
ryypa 'Iaa" CaJIl'aHCO~,
6aTblpTyyraH AnMaM6eT
Cap'aJI~aH TyWTy AeHT,
--,
!~ Cap'anara 6eKTep~y.
ii ~a :'KaTKaHqanhlHblH
TOHOH
TOHOnKK~K ~eUT,
KeHCY3YHYH
6enKHe
18506eKeM qanhm ~bl ~eUT,
KeHCY3YHYH KeC"I"ePYH,
Ke3YHaqhm Kap~hI.
Cap'anaHbl KOWroryn,
'MeH KhlCTapra6apaM!' ~en,
1855 aT 6aWblH~aU:'Kypery
aTTaUryUnan 6am~bl,
KeKypeKKe:'Kam~hl.
MauacKa Ke~H AnMaM6eT,
3p MaHaCKaaUTTbl~eUT:
1860' Achln TepeM,aU :'KapKblH,
enyn KHM~Ha3aUTaM,
en6eU KHM~KKeooi1TeM?-
8nce, 1fTTepeCHKHWHMKH,
enooce KOUTepeCHKKWKMKH!
1865 Ean qanbln anaUH,
aTKapaChlphlH6KneUH,
aHblKcyynen KeneUH!'
EaThlp MaHac ceo aUTTbl~:
'Eapca~, 6apa KOUryH!'~en,
1870 'ChlPhIH6KnHnKenrnH!' ~en.
EaThlpMaHac aUTKaHCO~,
ana 6aUTan-MeHqynryU'~bl,
Ann~arhl KanMaKTbl
apananKene )KaTblphl.
1875 AU-KaHHhIHKblCblAnTbIHaif,
y6aanbl KepHM(?) KYPYryp,
aK yifYH~e onTYPyn,
Ty6ypTTy yryn can~bl.
Kblnqai1hln Kapanan~'3ne-
1880 Kapa KaH~yy, KeK 6HTTY
Ka6blnaHryyraH AnMaM6eT
TYpC~en Tywe Kan~bl~eUT:
'MeH~y, MeH~y,MeH~Y!' ~en,
'KepKY, KepKY; KepKY?'~en,
1885 ')Ka6bl, )Ka6bl, )Ka6bl?' ~en,
, A_.. ..U?'
ruoal1, anTal1,annK. ~en.
KanMaK TKnKH6KnreHKyn
KKpKnKe~K~, AnMaM6eT!
KKpKn Kence AnMaM6eT,
, Almambet ic;eri girince,
6KPH~3WKKaqn~bl,
KKM3KeHKH6Kn6e~K.
KKpKn Ke~K AnMaM6eT,
K 6ZKI\MAN
189
kaldaYJpcatlp kalgan sofi, kan ic;inde kalmca,
tuulgaday kayran ba§ bu migfer kadar iri ba§,
tuura ~aapsalgan soft,
bOyleyere fIrlaymca
batlr tuugan Almambet
bahadlr dogan Almambet,
Sar' aladantii§tii deyt,
San-ala'dan indi,
kiymin ~e~ip tikti deyt,
iistiinii ba§ml C;lkardl,
Sar'alaga b(jktordii.
Anda catkan ~almm San-aIa'ya diiriip bagladl.
Orada yatan ihtiyann
tonon tonop kiydi deyt,
elbisesini giyindi,
konsiiziiniin beline
bekem ~ahpaldr deyt, §a§kmm reline
bir tekme savurdu,
konsiiziiniin kostorun,
koziin a~JpkaradJ. §a§klmn gozlerini
gozlerini aC;IpbaktI.
Sar' alam ko§totup,
'Men ktstarga baram!' dep, San-ala'YI obiir ata ko§up
at ba§mdayciirogii ben kIzlara varaYlm deyip,
at ba§1gibi yiiregi
attay tuylap batpadJ,
biT at gibi §aha kalktI,
kokUrokko catpadJ.
Manaska keldi Almambet, gogsiinde rahat durmadl.
Manas'a geldi Almambet,
Er Manaska ayttJdeyt:
'As11 torom, ay carkm, ErManas'adedi ki:
"Asil efendim, ay I§Igl,
oliip kimdi azaytam,
oliirsem kime zararIm olur,
olboy kimdi koboytom?-
also, it teresi ki§imin, olmezsem kime faydam olur?
olboso koy teresi ki§imin! Oliirsem it derisi gibi,
Bata ~ahp alayn, kalIrsam koyun postu gibi!
Dii§man ic;ine sokulaYlm da
atkara Sinn bileyn,
amk siiiilop keleyn!' sirIannI ogreneyim,
sanadogru habergetireyim!"
Batlr Manas sell ayttlfi:
Bahadu Manassen dedin:
'Barsafi, bara koygun!' dep,
'Sinn bilip kelgin!' dep. "Peki, bin ata git, sen,
sIriannI ogren de gel!"
Batlr Manas aytkan sofi,
ala baytal-men ~lIlguy'dl, Bahadlr Manas bOyle deyince,
alaca klsragIm siirdii,
Altaydagl Kalmaktl
aralapkele catIno Altay'daki Kalmuklarln,
aralanna girdi.
Ay-kanmn kJSIAltJnay,
ubaah kerim (?) kurugur, Ay Han'm klZI AltInay,
ileri gorii§lii kadm,
ak iiyiindo olturup,
ak c;adlrdaoturuyordu.
tiibiirttii ugup saldl.
At seslerini i§itince,
KtI~aYlp karap ald'ele-
kara kanduu, kok bittii yan gozleetrafIna baktI.
Kara kanlI, mavi bitli,
kabllan tuugan A.lmambet
kaplan dogan Almambet
tiirs dep tii§o kaldl deyt:
pat diye atIndan indi:
'Mondii, mondii, mondii!' dep,
"Mondii, mondii, mondii!" dedi,
'Korkii, korkii, korkii?' dep,
"Korkii, korkii, korkii?" dedi,
'Cabl, cabl, cabl?' dep,
"Cabl, cabl, cabl?" dedi,
'Altay, altay, altay?' dep.
Kalmak tilin bilgen kul "Altay, altay, altay?" dedi.
Kalmuk dilini bilen kul, sen,
kirip keldifi, Almambet!
ic;eri girdin, Almambet!
Kirip kelse Almambet,
biiro tufa berbedi,
kimse yerinden kalkmadl,
birifi e§ik a~padJ,
kimse ona kapl ac;madl,
kim ekenin bilbedi.
onu kimse tammadl,
Kirip keldi Almambet,
Almambet ic;eri girdi,
190
TerepeTe Kap~bI,
1895 YH~YH Jt'IJtH Kap~bl.
.AJITaH, MeH~Y, KepKY!' ~en,
6epy )KaHblH cyparaH )KOK.
AH~a aiiTTbl~ AJlMaM6eT:
.)KOK'IY 60nyn KeTTHM!' ~eHT,
1900'EalllTar'~blH6aI11b1HAa
)KepJtillJtn KeTTH )KeTTH aTaH.
)KeTTH aTaHAblH6enmcJt.-
)KenMI'Ipe 6aCKaH'Ian 6yypa,
'Ian 6yypaHblH 6enmcJt!
1905 )KenJtHJt cynyy KYY JtHreH,
KYY JtHreHAJtH6enmcJt!
MypJJ.yHa6yiina TaKDaraH,
Myp~YHa ~aM cblH6araH,
)Kec 6yiinanyy Hap TaHnaK,
1910 Hap TaHnaKTblH6enmcJt!
Ka'IblPraHAaH KatiTapraH
Kaiipa 6yypa TapmaraH,
aCJtHKapa Hap 6yypa,
Hap 6yypaHblH 6JmmcJt!
1915 KeHeK'IeK 6aillryy KeK ~e6eT
KepooH yp~y, 6Jt~Jt~6Jt?
)Kec KblH)Kblnyy KYY TaHraH
illJtMillJtn Ken~H, 6H~H~6H?
Aii-MYCTVY aK KO'IKOp
1920 )KOrOTO6ep~HM, 6H~Jt~6H?
Ka'IblpraHAaH KatiTapraH
Kapa 6yypa )KOrorryM-
aHAaii HeMe 6HJ1AH~6Jt?'
AHAa aHTTbl KHillJtnep
1925 .)KOK, )KOK, )Kory~ Ta6b1nCblH!
A6yiipy~ )Ka6bInCbIH!'
Te6H'IHHJtH yyny Kapa-6aii
TOKMOKcanbID TypynTblp-
Ka6bmaH ryyraH AJlMaM6eT
1930 TOKMOKTYcyypyn an~bl ~eiiT,
AJlTblHaHra can~bI ~eiiT-
6acapblHa 3pJtHJtn,
KYQYKJtTTeii KepJtnHn,
6acbln Typyn KeMJt ~eHT-
1935 aK 6eTHHeH cYA'3ne,
003YH TapTbin an'3neK,
6eTHHeH KeTTHKapa KaH!
EeTJtHeHKecce Kapa KaH,
KblCTblH 3CJt00~'3ne!
19403cH oon KeTKeH CO~,
)KYK aCTblHa )Kblrbl~bl!
AH~a aHTTbl~ AnTblHaii:
'TYIllYM~arbi rypQynap,
Tyn 3TeKTeH TyTy~ap!
1945 KalllblM~arbi CaKQbmap,
KaK )KaK~aH anblHap!
Te6M'IJtHHH yyny Kapa-6aH,
MANAS DESTANI
togoroto karadl,
iiydiin i~:inkaradl.
'Altay, mondii, korkii!' dep,
boru cay'm suragancok.
Anda ayttIii Almambet:
'Cokyu bolup kettim!' deyt,
'Ba§tag'aydmba§mda
ceri§ip ketti cetti atan.
Cetti atandm belgisi.-
Celmire baskan yal buura,
yal buuramnbelgisi!
Celini siittiili kuu ingen,
kuu ingendin belgisi!
Murduna buyla takpagan,
murduna adam slybagan,
ces buylaluu nar taylak,
nar taylaktIn belgisi!
Kayugandankaytargan
kayra buura tartpagan,
asiy kara nar buura,
nar buuramn bilgisi!
Konokyok ba§tuukok dobot
korboy lirdli, bildifibi?
Ces klncuuu kuu taygan
§im§ip keldi, bildiiibi?
Ay-rniistiiii ak koykor
cogoto berdim, bildiiibi?
Kaylrgandankaytargan
kara buura cogottum-
andaynernebildifibi?'
Anda ayttl ki§iler
'Cok, cok, cogufi tabllsln!
Abuyruii cabllsln!'
Tebiyinin uulu Kara-bay
tokrnok sallp turuptIr-
kabllan tuugan Alrnarnbet
tokrnoktu suurup aldl deyt,
AltInayga saldl deyt-
basanna erinip,
kli~lik ittey kerilip,
baslp turup keldi deyt-
ak betinen slid' ele,
oozun tartlp al'elek,
betinen ketti kara kan!
Betinen kessekara kan.
klstIn esi ood'ele!
Esi oop ketken soii,
clik astInaclglldl!
Anda ayttlii AltInay:
'Tu§urndagl turyular,
tiip etekten tutuiiar!
Ka§lrndagl sakyllar,
kak cakadanallnar!
Tebiyinin uulu Kara-bay,
etrafina bakIndl,
evin i~ine bakIndl
"Altay, mondii, korkii!" diyerek,
selamlm alan kimse yak!
0 zaman Almambet dedin ki:
"Dinleyin, aramaya ~lktlm ben,
G~en aym ba§mda
yedi devem yak oldu.
Yedi devenin ni§anesi:
bir ihtiyar deve bUgasl,
bu devenin ni§anesi!
Dolu memeli bir kIsrak,
bu klsragm ni§anesi!
Burnuna kimse
burun klskacl takamadl,
burun kIskacl bakIrdan deve,
budeveninni§anesi!
<;:agmncagelmemesi,
yerinden donmemesi,
asi kara buga,
bu devenin ni§anesi!
Uzun kafall klr kopek,
insan gormeden havladl, gordiiniiz mil?
Bu bakIr tasmall kopek
koklayarak geldi, gordiiniiz mil?
Ay boynuzlu bir de ak ko~,
kurbanllglm, gordiiniiz mil?
Bugiin eve gotiiriirken
kara bir ayglr kaybettim,
onu siz gordiiniiz mil?"
0 zamanadamlar dedi ki:
"Yak, yak, kaybolan bulunsun,
§erefin temizlensin!"
Tebi~i'nin oglu Kara-bay
tokmak sallaYlp dururdu,
kaplan dogan Almambet,
bu tokmagl ~ekti aldl,
Altmay'a firlattl,
oldugu yerde ~evrilip bu,
yavru kopek gibi gerildi,
onu baslp yakaladl,
ak yiiziinden optii onu,
daha agzlnl ~ekmeden,
yiiziinden kanlar bo§andl,
boyle kara kan akarken,
klz kendini kaybetti.
Kendisini kaybedince,
yiiklerin altma Ylglldl!
0 zaman Altmay dedin ki:
"Oniimdeki muhafizlar,
arka eteginden tutun §unu!
Yammdaki nobet~iler,
yakasmdan tutun §unu!
Tebi~i'nin oglu Kara-bay,

3IUHKT116eKeM 6aIUblf\ap,
aKpeT )Ka~aH 6ypaf\ap,
1950 6y )KHrJtTmH )KaHbIHcypaf\ap!
THIUTen aJIAbI 6eT11MAH,
IUHMIUHn aJIAbI 3T11MAH!
3CHM OOAbI6y )KepAe!'
TYIUYHAarbl TYp'lYJIap
1955 Tyn 3TeKTeH TYTTYJIap!
KaIUbIlIAarbI caK'IbIJIap
KaK )KaK3AaHaJlAbIJIap!
AJIMaM6eTTeH 'IOpoHY
alJAa KapMaH aJIl1.bIAeHT-
1960 'AJInH, MellAY, ceH KHMCHH?
AAaM, KepKY, ceH KHMCHH?
KOKYH, )Ka6bI, ceH KHMCHH?'
'MeHAY, MeHAY, MeH MbIHAa!
)Ka6bI, )Ka6bI, MeH MbIHAa!
1965 AJITaH, aJITaH, MeH MbIHAa!
KOJIYH CHJIKJtnaJlAbI AeHT-
KOJIYHCJIJ1KHnaJIraH COf\,
KbIHH 60MY KaJIMaKTap.
)Kec KaH)KaHbI aJlAbIAeiiT,
niil? 1970 TyHAYK )Ka6YYH' TapTTbI AeHT,
)Kec KaH)Kara CaJlAbIAeHT,
Tyypa THIUTen aJIAbI AeHT,
6apnbIpaTMa KYYJIapAbl
6aca KapMan CaJlAbIAeiiT,
1975 OTKOMaJIbm aMbI AeHT,
KaH)Ka TapTbmaJIAbl AeHT!
TYTyH Kerm aCMaHra,
OT 6aIUbIHAa Aaf\KaHAbl
bIprbITa )KH6epAH AeHT,
1980 KYJIaCMaHra 'IblKTbI AeHT!
AH Kapaf\rbl TYH 6oJIAY,
KJtM 3KeHHH6HJI6eAH!
Kapaf\rblAa KaJIMaKTap
)KOrOpTOHKapMan caJIAbIAeHT,
1985 aJIaaCbIHaHblK KaJIAbIAeHT-
AJIMaM6eT eTyn KeTTH AeHT,
aJIa 6aHTaJI MHlIAH AeHT,
Tblf\ 'IanTblpa KaJIA'3JIe.
3K'3KHAeH YKYJIaiiT
19 9 0 Kapaf\rbl Y~YH H'IHHAe,
KaJIMaKTap ec e3YHeH HYKYJIaHT!
3K'3KHAeH 'IaHJIaIUbm,
IcW
6HP 6HpHH 6aHJIaIUbm,
KaJIMaKTap )KanT YHAYHH'IHHAe!
1995 Ka6blJIaH TyyraH AJlMaM6eT
TblIUKapTblH 3MAH 'IaKbIPAbl:
'KOKYH, MeHAY, MeH MbIHAa,
aJIAa, )Ka6bl, MeH MbIHAa,
aAaM, KepKY, MeH MbIHAa,
2000 AJIAa, cai1H, MeH MbIHAa!
KOH 3TH 6blIUblM 60JIrOH COf\,
~
KDZKAMAN
e§ikti bekem ba§lfiar,
akretcaydan burafiar,
bu cigittin caYInsurafiar!
Ti§tep aId1betimdi,
§im§ip aldl t:timdi!
Esim oodl bu cerde!'
Tu§undaglulr~ular
tiip etekten t:uttular!
Ka§lnda~ sak~1lar
kak cakadanaIdllar!
Almambettey ~oronu
andakarmay aId1deyt-
'Altay, mondii, sen kimsin?
Adam, korklli, sen kimsin?
Kokuy, cab1,sen kimsin?'
'Mondii, mondii, men mlnda!
Cab1,cab1,[rlen mlnda!
Altay, altay, men mlnda!
Kolun silkip aId1deyt-
kolun silkip algan sofi,
ktyn boldu Kalmaktar.
Ces kancan1aId1deyt,
tiindiik cabuun' tarttl deyt,
ces kancaga saldl deyt,
tuura ti§tep ald1 deyt,
barp1ratmakuulardl
basakarmap saldl deyt,
otko mallp aldl deyt,
kanca tartlp aldl deyt!
Tiitiin ketti asmanga,
ot ba§lndadafikandl
Irglta ciberdi deyt,
kill asmanga~Iku deyt!
Ay karafigl tiin boldu,
kim ekenin bilbedi!
Karafig1daKalmaktar
cogorton karmap saldl deyt,
alaaslnarllk kaldl deyt-
Almambet otiip ketti deyt,
ala bay tal mindi deyt,
ufi ~aptlra kald'ele.
Ek'ekiden ukulayt
karafigl uydun i~inde,
Kalmaktar os oziinon nukulayt!
Ek'ekiden ~ayla§lp,
bir birin bayla§1p,
Kalmaktar catat iiydun i~inde!
Kabllan tuugan Almambet
tI§kartln emdi ~aktrdl:
'Kokuy, mondii, men minda,
aIda, cabl, men mInda,
adam, korkii, men minda,
Aida, sayn, men mlnda!
Koy eti b1§1mbolgon sofi,
191
kaplYI slkl kapaym,
yakasmdan yakalaym,
yigidin kim oldugunu sorun!
Ytiztimti ISlrdl 0 benim,
<;imdikledietimi!
Akllm b~lmdan gitti!"
Kar§ldaki durucular,
arka etegindentuttular!
yanmdaki nobet<;iler,
yakasmdantuttular!
Almambet yigidi onlar
hemenyakaladllar:
"Altay, mondti, sell kimsin?
Adam, korkti, sell kimsin?
Kokuy, cabl, sell kimsin?"
"Mondti, mondti, bell buradaYlm!
Cabl, cabl, bell buradaYlm!
Altay, altay, bell buradaYlm!"
Kolunu silkip kurtardl.
Kolunu silkip kurtarmca,
Kalmuklarm i§i Cellaoldu.
Baklr bir born aldl,
baca orttistinti <;ekti,
baklr boruyaya soktu,
di§leriyle SlmSlkl tuttu,
biT YIgm da kor aldl,
tuttu, slklca bash,
ate§in tisttine koydu,
sonra boruya tifledi!
Duman goklere <;lktl,
sonra ma§aYIalarak
ate§i all list etti 0,
killti goklere <;lkardl!
Karanllk biTgece oldu,
kimse kimseyi goremez oldu!
Karanllkta Kalmuklar,
yukarldan yakaladllar,
all tarafta a<;lkvardl,
Almambet buradan ka<;tI,
alaca kIsragma hindi,
atlnt stir'atle ko§turdu,
iki§er iki§er yakala§an,
karanllk evin i<;inde,
Kalmuklar birbirini vuruyordu,
iki iki dogti§tiyordu,
birbirlerini yakallyordu,
Kalmuklar evde bOyleediyordu!
Kaplan dogan Almambet,
dl§arIdan§oyle bagmyordu:
"Kokuy, mondti, hen buradaYlm,
i§te, cabl, bell buradaYlm,
bak, korkti, bell buradaYlm,
i§te, saym, hen buradaYlm,
koyun eti pi§mi§ olunca,
 192
KOPAYK6onyn, AnTbIHaii!
KeCHK OOnrOHKeMeAeii
KeKHpTem~ COCynryp,
20056acbIn ryPAY~, AnTbIHaii!'
AnTbIHaii rypyn aUTaTAeUT:
')KananbI )KHrIfT 6HnAH~6H,
Kbmqa 6enAYY, KbI3bIn )KYC,
KbICKa)KaKbIH Kyn 3KeH'
2010 83Y CbIPAyy Kyn 3KeH,
Ke3Y CbIPAYYKyn 3KeH!
3UIHKTeH KHpHn KenreHAe,
MeH Kapa 6eT oPAYMAaH
yq KocKonyn TOKTOAYM.
2015 KepereAe KynaK 6ap!-
Ke~eUIqH 6onco~, paK 6ap!-
MeH KOPKOMYHYYnAaH!
AHbIH 6epH )KarbIHAa
6aUITar' aUAbIH 6aUIbIHAa
2020 )KepHUIHn KeTKeH )KeTH aTaH,
)KeT' aTeKeM ryp6aU6bI?
)KenMHpe 6acKaH qan 6yypa
Aii-K3." aTaM ryp6aii6bI?
)KenHHH cYTTY KYY HHreH
2025 AK-KaHbIUI 3HeM ryp6aii6bI?
MYPYHAaH 6yiiAa TaKnaraH,
MypYHAaH aAaM cbIii6araH
)Kec 6yUnanyy Hap TaiinaK
AnTbIHaU 6eU6aK ryp6aii6bI?
2030 KeHeKqeK 6aUIryy KeK Ae6eT,
Kep6eii VPAYAereHH-
"Ke3KaMaHAbIH KeKqeKOO
KenHn Ka6ap 6ePAH!" Aen-
Keneqe KbInraH Typ6aii6bI?
2035 Aii-MYYCTYY aK KOqKOP
A)KbI6aii ryp6aU6bI?
KaqbIpraHAaH KaHTapraH
Kapa 6yypa AereHH-
Ka6bInaH CbIpraK Typ6aii6bI?
2040 KapOOnAbI KanbI~ KoiicYH Ae!
qo~ KonAY qepHK (?) CaJICbIH
Ae!
CaKbIT 6onyn TYPCYHAe"
AnTbIHaii aHbI aiiTKaH CO~,
AnMaM6eT AarbI aiiTaT:
2045 'EenrH CaJIAbiM6eTH~e,
Ka6ap canAbIM qeTJf~e!-
Ta~ TY~KYHyn aTKaHAa,
Tapaca )KbInAbIC 6aTKaHAa,
3~reH-33CH 6HHK 6oc °PAO
2050 3~Kej.iHn aTTan ceH ecce~,
aq 6HneKTeH an6acaM,
aT KeTYHe can6acaM,
anbm on)KO KbIn6acaM...!
Ta~ TY~KyUyn aTKaHAa,
205 5 Tapaca )KbInAbiC 6aTKaMa,
MANAS DESTANI
korduk bolu.p,Altrnay!
Kesik bolgon kemedey
kekirteg:in sosuptur,
baslp turd un, Altrnay!'
Altrnay turuJPaytat deyt:
'Calall cigit bildinbi,
klpc;:abe:ldiiti, klzll ciis,
klska cakln kul eken!
azii slrduu kul eken,
kozii slrduu kul eken!
E~ikten kirip kelgende,
men kara be:tordumdan
tic;:koskolup toktodum.
Keregedekulak bar!-
Kene~c;:ibolson, rak bar!-
Men korkomun uuldan!
Amn be:ricagrnda
b~tag'aydm b~mda
ceri~ip ketken ceti atan,
cet'atekem tllrbaybl?
Celmire baskan c;:albuura
Ay-kan atam turbaybl?
Celini siittii kuu ingen
Ak-kam~ enem turbaybl?
Murundan buyda takpagan,
murundanadam slybagan
ces buylaluu nar taylak
Altmay beybak turbaybl?
Konokc;:okba~tuu kok dooot,
korboy Urdiidegeni-
"Kozkamandm Kokc;:okoz
kelip kabar berdi!" dep-
kelec;:ekllgan turbaybl?
Ay-miiiistiiii ak koc;:kor
Aclbay turbaybl?
Ka~lrgandankaytargan
kara buura degeni-
Kabllan Slrgak turbaybl?
Karooldl kalln koysunde!
C;on koldu ~erik (?) salsmde!
Saklt bolup tursun de!'
Altmay am aytkan son,
Almambet dagl aytat:
'Belgi saldlm betine,
kabar saldlm c;:etine!-
Tan tUnkiiyiip atkanda,
tarasaclldlS batkanda,
engen-eesibiyk bos ordo
enkeyip attap sen osson,
ac;:bilekten albasam,
at kotiino salbasam,
allp olco kllbasam...!
Tan tiinkiiyiip atkanda,
tarasaclldlS batkanda,
hakir oIdun, Altmay!
Hurda bir gemi gibi
glrtlagmdan ses ~lkmlyor,
ezildin i§te, Altlnay!"
Altlnay dedi ki:
"Boylesine fena bir yigit gordiiniiz
tnce belli, pembe yiizlii, mu,"?
klza benzer bir kole idi!
Ozii giizel koledir 0,
gozii giizel koledir o!
Kapldan i~eri girince
zavalli hen ayaga kalktlm,
ii~ adlm atlp durdum,
Yurt duvannda kulak var!
Bana akII verecekleruzakta!
Ben korkanm bu oguldan!
Ondan sonra iistelik
g~en aym ba§mda,
yedi deven yok olmu§,
yedi atam degil midir?
SarsakoIan koca ayglr,
Ay Han babam degil mi?
Memesi slit dolu inek
Ak-kam§ anam degiI mi?
Bumuna kazlk takllmayan,
bumuna delik a~llmayan
kazlgl baklr olan deve,
zavalh Altlnay degil mi?
Uzun kafah kIf kopek de
bakmadan havlayan bu it,
Kozkaman oglu Kok~okoz degil mi?
Gelip barer verdi diye,
hain saYllmadl ml?
Ak boynuzlu ak k~ da
Aclbay degil midir?
Eve geri gotiiriilen
kara boga dedigin,
kaplan Slrgak degil mi?
Slk karakollar konulsun
ordu da hazlr tutulsun,
sessizoIup dursun, de!"
Altlnay boyle deyince
Almambet dedi ki:
"i§aret koydum yiiziine,
barer getirdim hen size,
tan aganp atarken,
Terazi YlldlZl batarken
biiytik kaplll ak saraydan,
egilerek sen ~lkarken,
ince bileginden tutmazsam
at iistiine atmazsam,
seni esir etmezsem.,,!
Tan agarlp atarken,
Terazi ylldlZl batarken,

Ty6YH )Kepre CaSlMbIH,
6aUIbIHKeKKe)KaSlMbIH!
3~reH-33CH6HHK6oc °PAO
3~KeHHnaTran ceHecce~,
2060 KaH6aUIblHKapa KbmaMblH,
KblpK qoporo cooraT
KapMan6epeMHH!
)KapAa~bl~ )Kapa6onroH co~,
)KaKUIbInbIK
)KepH~KaMa 6ap?
8KTeMYM Ken 6onroH co~, I
enooreH )KepH~KaMa 6ap?' I olbOgonc6rin kayda bar?'
2 0 6 5 Ana 6aHTanAblTapTbln
AnMaM6eT )Kypyn KeTTHAeHT.
Ka6bmaHryyraH MaHacKa
anTbIKanKaqap6aKTblH
apaCblHAaKenAHAeHT.
2070 MaHaCTblHKYUIYHKYCY KenAHAeHT,
6aKTaCblKapbIUIAK-onnoK
aHKap3AaHcanblnTblp,
YKTanrypraH 3KeHAeHT.
AT Ty6YPTyHYKKaHco~,
2075 aHooH-Aa6onco AK-Kyna
KbmqaHblnKapancanAblAeHT.
AnMaM6eTTHTaHbIAbI,
oKypaHblnHPA'3ne-
AK-KynaHbIHycry-MHHeHOHrOHAY!
2080 Can aM aHTTbI~AnMaM6eT:
'AcanaMHbIHcanaM,
aH )KapKbIH,TepeM!'
'AnooAaH 3neHKHMcanaM,
"
I ' mI..? aH )KapKbIH,qOPOM!
AnTaH TonrOHKanMaKTbl, qOPOM,
apanan Kene )KaTaCbIH,
qOpoM!
2085 AHTqbl, Ke6H~ yraMblH, qOPOM:
cyyneqy, ce3Y~ Tbl~UIaHMbIH,qOpoM!' silillo~u, sozun tln~aymln, ~orom!' konu~, sozunil i~iteyim, yigidim."
AnMaM6eTTypyn aHTaT:
'CooraT, cooraT, aH )KapKbIH,TepeM!' 'Soogat, soogat, ay carkm, torom!"'EI~i mujdesi ver, ay 1~lgl,efendim!"
'EoncYH,6oncYH,
AnMaM6eT,qOPOM!'
2090' AH-KaHAbIHKblCblHAnTbIHaH,TepeM, 'Ay-kandln klSln Altmay, torom, "Ay Hanln kill AltmaY'I, etendim,
aHbl6eprHH cooraTKa,TepeM!
AUIKepecynyy KHw'3KeH,TepeM,
aKbmbIapTbIK6an'3KeH,TepeM,
a6bIAaHMaKyn KHw'3KeH,TepeM!-
2095 OUIYHYMara coo raT 6ep, TepeM!'
'ATanblKTaHAarbl aHAaH,qOPOM,
Kapa-6epYKTeHAarbl aHAaH,qOPOM?'
'ATanbIKTaHaHq'eeAe, TepeM,
Kapa-6epYKTeHAarbI eeAe, TepeM!
2100 KaH 6anacbl KaHblKeH,TepeM,
KaHAaHKepce~,aMaH Kep,TepeM!'
'OHHon aHTna~,AnMaM6eT,qOPOM-
AHHEycypMaH, AHHKanbIp,
KaHblKeHreKaMaH HeMeoKworoH?'
KOZKAMAN
193
llibun cl~rgesayamm, tugumun diregini yere saplanm,
ba~mkokko cayamm! ba~mlgoge yayanm ben!
Engen-eesibiyk bos ordo Buyiik kaplll yurt saraymdan
6nkeyip attap s6n osson, egilerek sen ~Ikarken,
kan ba~m kara kllamm, hanllglmn talihini karartlp
kirk ~orogo soogat kirk yigide seni
karmap beremin! ganimet veririm!
Cardanln cara bolgon son, Cesaretinelde gidince
cak~lIlk c6rin kayda bar? penahlneredebulacaksm?
Oktomiim kop bolgon son, I Benim hl~mlm artmca I
oliimiin mukadder degil mi?"
Ala baytaldl tartlp Alaca klsragl suriip
Almambet ciiriip k6tti deyt. Almambet ~ekip gitti.
Kabllan tuugan Manaska Kaplan dogan Manas'a gelip,
altl kapka ~arbaktln altl kaplll kalenin
arasmdak61did6yt. i~ine girdi.
Manastm ku~ uykusu k6ldi d6yt, Manas uyukluyordu,
baktasl kan~ Ak-olpok slk dokunmu~ ak zlrhlm
aykaradan sallptlr, ustiine ortmii~
uktap turgan 6ken deyt. uyuyordu.
At ttibiirtun ukkan son, At seslerini i~itince,
ayban-dabolso Ak-kula hay van da olsa, Ak-kula
kll~aYlp karap saldl d6yt. etrafma baktl,
Almambetti tamdl, Almambet'i tamdl,
okuramp ird'ele- sevin~ i~inde ki~nedi,
Ak-kulamn iistu-minen oygondu! Ak-kula'mn sesindenuyandl kahraman!
Salam ayttln Almamb6t: Selam verdin sen, Almambet:
'Asalammn salam, "Selamunaleykum,
ay carkm, torom!' ay 1~lgl,efendim!"
'Aloodan eleykim salam, "Aleykumselam,
ay carkln, ~orom! ay 1~lgl,yigidim!
Altay tolgon Kalmaktl, ~orom, Altay dolusu Kalmuklann, yigidim,
aralap k6le catasm,~orom! arasmdange~ip geldin, yigidim!
Ayt~l, k6bin ugamm, ~orom: Anlat, sozunil dinleyeyim, yigidim,
Almamb6t turup aytat: Almambet dedi ki:
'Bolsun, bolsun, "Olur, olur
Almamb6t, ~orom!' Almambet, yigidim!"
am bergin soogatka,torom! el~i bah~i~iver, efendim!
A~kere suluu ki~'6ken, torom, Son derece tatll bir klZ, etendim,
aklll artlk bal'eken, torom, ~ok da akllll, efendim,
abldan makul ki~'6ken, torom!- ~ok da anlaYI~lI,efendim!
O~unumaga soogat b6r, torom!' Onu bana ooill ver, efendim!"
'AtalIktan dagl anday, ~orom, "AtalIk'tan da gilzel mi, yigidim?
Kara..bOriiktondagl anday,~orom?' Kara-boriik'ten de gilzel mi, yigidim?"
'Atallktan an~'oodo, torom, "Atallk'tan ~ok usllin, efendim, .
Kara-bOriikton dagl 0000, torom! Kara-bOriik'tende usllin, efendim!
Kan balasl Kamk6y, torom, Han kill Kamkey, efendim,
kanday korson, anday kor, torom!' nasll bilirsen 0 da oyle, efendim!"
'Oynop aytpan, Almamb6t ~orom- "Oyun etme, Almambet, yigidim,
din Busurman,din Kapu, milsliiman olsun kafir olsun,
Kamk6yge kanday neme ok~ogon?' Kamkey'e kim benzeyebilir?"
 194
2105 AnMaM6eTTypyn aHTaTAeHT:
'OUIYHYKannTapMeHaHccaM,TepEJM, 'O§unu kalptar men ayssam torom,"Sozlerim yapmaclk ise
Ka6blpraMAaHKarblHbIll, TepeM,
KaHTYKypyn eneHH,TepeM!
Tanara canap 'IblKKanbl,TepeM,
2110 He'IeMep KannTblaHTKaMbIH, TepeM?' ne~enderkalptl aytkamIn, torom?' .;
'AMaH 60nco, aH )f(apKbIH,'IOpOM,
ATanblKTaH6ap 60nco, 'IOpOM,
"Ana KOHryH!"Aeup 3neM, 'IOpOM,
Kapa-6epYKTeH6ap 60nco, 'IOpOM,
2115 "KapMan anrbIH!" Aeup 3neM,'IOpOM! "Karmap algIn!" deyr elem ~orom! getir de aI kendine onu, yigidim, ,
KaH 6anacbl KaHblKeu, 'IOpOM,
KaHblKeHAeH6ap 60nco, 'IOpOM,
KaH He~-MeHTanaUIna,'IOpOM!'
'amy KaHcbI6apnblrbl~, TepeM?
2120 KaH Mara on)f(O
TanambIn, TepeM,
6Y-Aa KaHCblTapAbIrbIH,TepeM?
)l(ep Ae6euMHHTanaCTbl,TepeM,
3P Ae6eHMHHMaHacTbl,TepeM:
cyy H'IneHMHHTanaCTaH,TepeM,
2125 KeeHYMKanAblMaHacTaH,TepeM!
it'; MeH TanaCTblKe'IneCeM,TepeM,
;f~
MeHMaHacraH KeTneceM,TepeM!
)l(a~arbl aHTKaHcec KaHa,TepeM,
MypAarbl aHTKaHcec KaHa,Tep9M?
2130 amy Kaucbl KbISInbl~,TepeM,
KblSInbllmaH
YSInAbIM, TepeM!
AHblH 6epH )f(arbIHAa,TepeM,
aTaM KYAa60n60co, TepeM,
3HeMKynAYKyp6aca,TepeM...'
2135 'ATa~ KYAa6on6oco, 'IOpOM,
3He~ KynAYKyp6aca, 40pOM...
OHHon aHTaK,aH )f(apKblH,40pOM!
Ana KOHrYHAnTblHau, 40pOM!'
Kapc-Kapc Kynyn )f(H6epAH.
2140 KaHTbIll )f(YPAY40poro.
qoponopro KenreH CO~,
EaTbIpMaHac aHTaTAeHT:
'MblHAa TypraH KblpK 40pOM,
COOTTbl )f(HHAbIMceH Y4YH,
2145caHblUIbIll enryH MeHY4YH!
KblnbImTbl )f(HHAbIMceH Y4YH,
KblpblnbllUKblHMeHY4YH!'
3pTe~-MHHeHTyPAYAeHT,
EO3-'IOnOKTyMHHreHKblprb~H-'Ian
2150 TYYKapMaTbIllKOHAY AeHT.
'Tyy )f(blrblnbln KanaT', AeHT,
'TymMaHra KonTYKa4aT!' AeHT.
Eo3-4onOKTyH6yryHa
Opyc KHlUeHcanAblAeHT.
2155 CeM6epeKTHTapc KoHyn,
MaHacran ypaaH4aKblpbln,
1
MANAS DESTANI
Almambet. tump aytat deyt: A.lmambetde dedi ki;
kablrgamdan kaglmp, torom, kaburgam kInlsIn, efendim
kan tiikiirup oloyn, torom! kan tiikiiriip oleyim, efendi'
Talaga sapar ~Ikkall, torom, boz kIrlara ~lkaYlm, efendi:'
.'
'Anday balsa, ay carkln, ~orom, "Oyle ise ay 1§lgl, yigidim,
Atallktay bar bolso, ~orom, Atallk'a benziyorsa, yigidim,
"Ala koygun!" deyr elem, ~orom, allkoy kendine, yigidim,
Kara-boriiktoy bar balsa, ~orom, Kara-boriik'e benziyorsa, yigidim
Kan balasl Kamkey, ~orom, haD ~ocugu Kamkey, yigidim,
Kamkeydey bar balsa, ~orom, Kamkey'e benziyorsa, yigidim,
Kan iefi-men tala§pa,~orom!' hamnla dala§ma,yigidim!"
'O§u kaysl barllglfi, torom? "0 nasll sellin olur, efendim?
Kay maga olco Bu ganimeti elimden
tala§lp, torom, ni~in allyorsun, efendim?
bu-da kaysl tardlgm, torom? Neden bu kadar harissin, efendim?
Cer debeymin Talastl, torom, Yer demem bell Talas'a,efendim,
er debeymin Manastl, torom: er demem bell Manas'a, efendim,
suu i~peymin Talastan, torom, su i~mem beDTaIas'tan, efendim,
kooniim kaldl Manastan,torom! kalbim kInldl Manas'a, efendim,
Men Talastl ke~pesem,torom, beD Talas'tan gitmezsem, efendim,
men Manastan ketpesem,torom! beD Manas'tanvaz g~mezsem, efendim!
Cafiagl aytkan sos kana, torom, Eskiden ettigin sozler nereQe,efendim?
murdagl aytkan sos kana, torom? Ge~mi§te ettigin sozler nerede,efendim?
O§u kaysl kIyallfi, torom, Akllndan neler g~iyor, efendim,
kIyallfidan bu akImdan g~enlerden
uyaldlm, torom! utandlm, efendim!
Amn beri cagInda, torom, Sonra, bundan ba§ka,efendim,
atam kuda bolboso, torom, babam talip olmadlysa, efendim,
enem kulduk urbasa,torom...' anam klz istemediyse, efendim...!"
'Atafi kuda bolboso, ~orom, "Baban talip olmadlysa, yigidim,
enefi kulduk urbasa,~orom... allan klZ istemediyse, yigidim...
Oynop aytak, ay carkIn, ~orom! ~aka ettim, ay 1§lgl,yigidim!
Ala koygun Altlnay, ~orom!' Allkoy AltlnaY'I, yigidim!"
Kars-kars kiiliip ciberdi. Kah kah giilmeye ba§ladl,
Kay tip ciirdii ~orogo. kalklp yigitlere gitti.
C;::orolorgokelgen soft, Yigitlere gelince
Batlr Manas aytat deyt: bahadlrManas dedi ki:
'MInda turgan kirk ~orom, "Burada duran kirk yigidim,
soottl ciydlm seD ii~iin, zlrhlar YIgdlm sizin i~in,
saYI§lpolgiin men ii~iin! vuru§up oliin benim i~in!
KIlI§tI ciydlm sen ii~iin, klll~ YIgdlm sizin i~in
kmll§kIn men ii~iin!' klll~ sallaYln beDim i~in!"
Ertefi-minen turdu deyt, Sabaherkenden kalkarak,
Boz-~oloktu mingen Klrgln-~al Boz-~olok'a binen Klrgln-~al'ln
tuu karmatlp koydu deyt. eline tugu verdirdi.
'Tuu cIgllip kalat', deyt, Tug yere dii§erse
'tu§manga koltuk a~at!' deyt. zaaflmlzl dii§man goriir, dire.
Boz-~oloktun butuna Boz-~olok'un ayagIna,
Oms ki§en saldl deyt. Rus pa-bendi vurdurdu.
Semberekti tars koyup, Topu giirletip,
Manastap uraan ~aklnp, Manas dire hayklrarak

yu-TYryHAeu Ken KanMaK
lIa6yyu Kouyn )l(H6epAH!
, AJIAa, TepeM, )1(00 KamTbl,
2160 To06a, TepeM, )1(00 KamTbl!'
,AnaMaH, 1I0pOM, anaMaH,
TanaMaH, 1I0pOM,TaJIaMaH!'
KapCblJIAamblll aTblmbln,
KblpK 1I0poHY Kapaca~,
2165 6anKa-MHHeH lIa6blmbill,
6ambl KeCYH 6apanan,
6YTKeH 60UYH )l(apanan,
KOU600pblHAaU Kapa KaH
KouHYHa )l(aMaH TOJIymyn...!
2170 KellKH 6emHM 60JIrOHAO,
BaTbip MaHac Kapaca~,
epKellY 6HUK, MOUHY3YH,
)l(opro 6aCblK 1I0~ KYJIa,
)l(opro Tbl~ AK-KYJIa
21 75 lIOOAblpaTa CanblnTblp,
BaTblp TeHTeK KallbillTblp!!
'BaTblp TepeM KamTbI!' Aen,
'By HeMeHe 60JIAY?' Aen,
Kapa KaHAYY, KeK 6H1TYY,
m! 2180 Ka6blJIaH TYyraH AnMaM6eT
? Komo Kallblll 6epHnTJ1p.
n1 Komo Kallblll 6epreH CO~,
KblpK 1I0poro 6am 60JIyn
KblpaH CblpraK KaJIbillTblp.
2185 'AnAa, TepeM KamTbl!' Aen,
'By HeMeHe 60nAY?' Aen,
KeK-TeKeHH TaKblMblHaH
TauAblH 3THH 6enYHTYn,
TapaMblmblH KepYHTyn,
2190 AnMaM6eTKe )l(eTTH AeuT:
'Cap'ana 6amblH 6ypa TYP!
ACTbl~ )l(epre rypa TYP!
Kou 600pblHAau Kapa KaH
KouHy~a )l(aMaH TOJIynryp!
2195 KanblPAblH HmH o~ynryp,
KeU-KamKaHbIH KOOY
KeneT, Ke6y )l(OK,
Ke3eu THUAH TeMHp OK:
can-KamKaHblH )l(apblMbI
KeneT, )l(apblMbl )l(OK,
)l(aH 6amKa THMH TeMHp OK!
2200 TyyraHAaH )l(OOAaHKaqnaraH,
rymMaHra KonryK aqnaraH!
3rnHe caKan KouooroH,
3pAHHeH MYPYT an6araH,
CaKaJIbI )l(OK TaKblpAbI,
2205 AHHH 6Y3YK KanbIPAbI-
Ken KeneT, Ken KanMaK!
Cap'ana 6ambIH oypa TYP!
AnMaMoeT, aCTbI~ )l(epre Typa TYp!'
~
KOZKAMAl'l
uy-ttigiindoy kop Kalmak
~abuunkoyup ciberdi!
'A,lda, torom, coo ka§tl,
tooba, torom, coo ka§tl!'
'A,laman, ~orom, alaman,
Talaman, ~orom, talaman!'
K;ifSIlda§lp atl§lp,
kIlrk ~oronu karasan,
balka-minen ~abl~lp,
ba!jl kosiin baralap,
bu!tkon boyun caralap,
kolYboonnday kaJrakan
kolynuna camantolu§up...!
Kc~~kibe§im bolgondo,
BatIr Manas kara!:an,
orko~ii biyk, moyn uzun,
cargo baslk ~on k:ula,
cargo tIn Ak-kula
~oodlrata sallptIr,
BatIr Tentekka~lptIr!!
'BatIr torom ka§tI!' dep,
'Bu nemeneboldu?' dep,
kara kanduu, kok bittiiii,
kabIlan tuugan Allmambet
ko§o ka~lp beriptir.
Ko§o ka~lp bergen son,
kIrk ~orogo ba§ bolup
klran Slrgak kallptIr.
'AId a, torom k a§tj." d ep,
'
'Bu nemeneboldul?' dep,
K()k-tekeni takImman
taydm etin boltin1:iip,
taraml§m koruntiip,
Almambetke cetti deyt:
'Sar'ala ba§mbura tur!
AstIn cerge tufa tllr!
Koy boonnday kara kan
koynuiia caman toluptur!
Kaplrdm i§i oiiuptur,
koy-ka§kamn kobii
kelet, kobij cok,
kozoy tiydi temir ok:
sap-ka§kamncanml
kelet, canml cok,
can ba§ka tiydi telmir ok!
Tuugandancoodan ka~pagan,
tu§mangakoltuk a~pagan!
Egine sakal koy~)gon,
erdinen murut alb;agan,
sakall cok taklrdl,
dini buzuk Kaplrdl-
kop kelet, kop Kalmak!
Sar' ala ba§tnbura tur!
Almambet, astlii (:ergetufa tur!'
195
inek kIll kadar ~ok Kalmuk YIgmma,
korku sallp saldlrdIlar!
"Allah, efendim, dii§man ka~tl,
tovbe, efendim,dii§man ka~tJ!"
"Alaman, yigidim, alaman,
Talaman, yigidim, talaman!"
Dovii§iip atJ§tllar,
kIrk yigide bakarsan,
baltalarla vuru§tular,
ba§larIm gozlerini yararak,
viicutlart yaralanarak,
koyun cigeri kadar kara kan
gogiislerine yaman dolarak...!
Ogleden sonra,ak§am iizeri,
bak sen §u bahadJrManas'a
SIrtI yiiksek, boynu uzun,
sert yiiriik, yiiksek kula at,
~evik yiiriik, Ak-kula at,
bak §akJrdaYlpg~iyor,
bahadIrdik kafa ka~lyor!!
"Bahadlrefendim ka~tl!" diyerek,
"Bu nasll oldu?" diyerek
kara kanll, mavi bitli,
kaplan dogan Almambet de
beraber ka~maktaidi.
tkisi birden ka~mca
kIrk yigide ba§ olarak
kahraman Slrgak kalml§tJ.
"Allahlm, efendim ka~u!" diyerek,
"Bu nasll oldu?" diyerek
Kok-teke'ye topugunu vurdu,
taym etini kopardl,
sinirleri goriindii,
Almambet'~ ula§u:
"San-ala'mn ba§mJ~evir!
Durdugun Jerdedur!
I<oyun cigeri gibi kara kan
gogsiine yamandolmu§!
Kafirin i§i alml§ yiiriimii§,
se~mecengaverlerin ~ogu
geldi, ~ogu yok,
JanIna degdi demir ok,
degme cengaverlerin yarlsl
geldi, yansl yok,
kal~aya degdi demir ok!
DOgaIl dii§mandanka~mayan
dii§mana hi~ teslim olmayan!
<;enesi sakalslz,
dudagmda blYlk,
yiizde sakal blrakmayan
bu dini bozuk kafirler,
Kalmuklar Ylglnla geliyor!
San-ala'nm ba§ml~evir!
Almambet, durdugun Jerde dur!"
196
AHAa aH1Tbl1\ AnMaM6eT:
2210 'OMypTKaMAa OH )Kapa,
Ka6bIpraMAa KbIpK )Kapa-
KaHpbm'aJI6aH6ap'aTaM,
KaHTeHHMeH 6yryHAY?
eHAe )Kapa 6ap 60nyn,
2215 MeHAe)Kapa )KOKn'3KeH?
qaK 3TMe THHAH 600pra,
Tapc 3TK'a THMH AaJIbIra-
KaH cap'arbm aKKaM6bl?
KOH 600pbIHAaH Kapa KaH
2220 KoHHY1\aYHyn KaJIbillThIp!'
)l(apa TanKaH 6y MaHac
6ypa TapTa 6epreH'Ie,
AnMaM6eT 6aTbIp YPAY'na,
'Ie1\renre 6aTKaHKapa KaH
2225 '101\ Ka3aMbIH aIIIbIMaH
'IaKblnAan KaHHan )KypynTyp!
bI3blrblHa 'IbIA'aJI6aH
AnMaM6eTmH Cap'aJIa
COOpblcblHAaarbl 6ap,
2230 aK )KYHYHeTJfMH'ne!
bI3blrbIHa 'IbIA'an6aH
)KYHY )KblAbIn KeTm' ne!
KaH 6anacbl AnMaM6eT
KaJI'IaHbill Kapan CaJ1.l\'3ne,
223 5 KaIIIKa TaMaH )KeK' eTYK
'IHpeHe Ten aJIAbl'na,
e6eKTen eAe 60nAY' na,
CapaJIaHbl KaTYY 6YTKa CaJIAblAeHT-
6epeH 3KeH Cap'aJIa:
2240 YSlnca, KHHH KaJIbl'lbl,
YSln6aca, KYHY-TYHYcerHC KYH
aCTblHAa'Iblrbill )KYPY'IY-
6epH KeTYHeH6ap'aJI6aH
Ka6bmaH ryyraH MaHacTblH
2245 Kapc anAblHaH 'IblKTbl AeHT.
Cap'aJIaAaH TYIIITY AeHT,
Typa KaJIAbl )KanbIHbln,
MoHHYHa 60TO CaJIblHbln:
, AnAa, TepeM, aH )KapKbIH,
2250To06a, TepeM, KYH )KapKbIH,
TyyraMaH )KOOAaHKa'lnaraH,
ryIIIMaHra KonryK a'lnaraH!
KOH 600pblHAaH Kapa KaH, TepeM,
KoHHYMa )KaMaH Tonynryp, TepeM!
2255 KanbIPAblH HIIIH 01\ynTYP, TepeM!'
MaHac aHAa aH1Tbl AeHT:
'eH He AeHCHH,aH )KapKbIH, 'IOpOM,
AK-KynaHbIH 6apblHAa, 'IOpOM,
CYYAaHKopKyn KeTeCItH,'IOpOM:
2260 KaH TepeMYH 6apblHAa, 'IOpOM,
)KOOAaHKopKyn KeTeCItH,'IOpOM!
AHAaH 60nco, 6epH TapT, 'IOpOM!
MANAS DJESTANI
Anda ayttlfi Almambet:
'Omurtkamd,~on cara,
kablrgamda brk cara-
kaynl'albay bar'atarn,
kanteyn men btigtindti?
Sendecara b:1rbolup,
mendecaracokp'eken?
<:aketme tiydi boorga,
tars etk'a tiydli dallga-
kan sar'aglp :lkkambl?
Koy boonnday kara kan
koynufia uyup kallptlr!'
Cara tapkan bu Manas
bura tarta ber;gen~e,
Almambet batlr urdu' la,
~efigelgebatkan kara kan
~ofi kazandma§mday
~ak1ldapkaYl1lap ctirtipttir!
Izlgma ~ld' albay
Almambettin Sar'ala
soonsmda agl bar,
ak ctinilno tiydi'le!
Izlgma ~ld'albay
ctinti cldlp ketti'le!
Kan balasl Allmambet
kal~aYlpkarap sald'ele,
ka§ka taman <:ek'ottik
~irene tep ald:l'la,
oboktop odo boldu'la,
Saralam katuu butka saldl deyt-
beren eken SaT'ala:
uyalsa, kiyn kall~l,
uyalbasa, ktil1lti-ttintisegis kiln
aStinda~lglp <:tirti~ti-
beri kottinon bar' albay
kabIlan tuugan Manastln
kars aIdman \Iktl deyt.
Sar'aladan tti~ittideyt,
tufa kaldl calImp,
moynuna boto salImp:
'AIda, torom, ay caTkIn,
tooba, torom, kiln carkln,
tuugandanco<ldanka~pagan,
tu§mangakolluk a~pagan!
Koy boonnday kara kan, torom,
koynuma caman toluptur, torom!
Kaplrdm i§i ofiuptur, torom!'
Manas anda ayttl deyt:
'Sen ne deysil1,ay carkln, ~orom,
Ak-kulamn bannda, ~orom,
suudan korkulp ketesin, ~orom:
Kan torofidtin bannda, ~orom,
coodan korku:p ketesin,~orom!
Anday bolso, beri tart, ~orom!
0 zaman Almambet dedin ki:
"Omurgamda on yaram var,
kaburgamda kirk yaram var,
klmlldayamlyorum bak,
bugtinti ben ne yapaYlm?
Senin de pek ~ok yaran var,
bende yara yok mil?
AtIlan §eycigerine degdi,
atllan §eydalagma degdi,
oradan san kan akmadl ml?
Koyun cigeri gibi kara kan
gogstine dol up kalml§ bak!"
Bu yarall Manas,
atlm daha ~evirmeden,
bahadlr Almambet hemen vurdu,
avcuna dolan kara kan,
kazan dolusu a§ gibi,
kaynayarakta§lyordu!
Islya dayanamadl
Almambet'in Sarl-ala'sl,
slrtmda bir akl var,
bu ak kIlIanna degdi,
lslya dayanamadl,
kIllar dokilldti gitti!
Han ~ocugu Almambet
yan gozle etrafa baktl,
~izmelerini ozengiye ge~irip
dizlerini btikmeden
dimdik durdu,
San-ala'Yl slmslkl tuttu,
cesur idi SarI-ala:
utamnca geride kallrdl,
utanmasagece gtindtiz sekiz gtin
oncilltik eder giderdi -
artlk pe§indengidemedi,
kaplan dogan Manas'm
flrladl online ge~ti.
Sarl-ala'danatladl,
durup yalvarmaya ba§ladl,
boynuna mendil sarlp:
"Allah, efendim, ay 1§lgl,
tovbe, efendim, gtin I§lgl,
dogall dti§mandanka~madm,
dti§mana hi~ teslim olmadm!
Koyun cigeri gibi kara kan, efendim,
gogstimti yaman doldurdu, efendim!
Kafirin i§i iyi gitti, efendim!"
Manas 0 zaman dedi ki:
"Sen ne diyorsun, ay I§lgl, yigidim?
Ak-kula'mn varllgmda, yigidim,
sudan korkup ka~lyorsun, yigidim.
Bu ban efendinin varllgmda, yigidim,
dti§mandan korkup ka~lyorsun, yigidim
Oyle ise haydi ileri, yigitlerim!

Mara KOurKOH
KOurYMtfO~, tfOpOM-
KeTYMHeHCaJIblU6epH~ep,tf°POM!'
2265 Eypa TapTTbI~,3p MaHac!
AnTaii TonrOHKeu KaJIMaK
KanTanCalIa6ePAHAeiiT,
KypM9 TOHonKHiiAHAeiiT,
tfanMaJIYyMblnTblKaJlAblAeiiT!
2270AnMa 6aurryy Koii tfarblp
KapcblnAaThInKOtirynan,
MaHacrnn ypaaH tfaKbIpaT-
AnTaii TOnrOHKaJIMaKTbl,
aHbltfaan CaJlAbl
~eiiT!
2275 AnMaM6eT 6aWTan6ap~bl AeiiT,
Alf-KaHAblHKbICblHAJrrbIHaii
ryy YCTYH9THKTJfAeiiT.
Kyna 6aiiTaJIKYy 6aJIa,
Kyy 6aJIaHblH
2280 KapraJJAaj{
HHHCH
AereH6an'3KeH-
KDZKAl\!fAN
Maga ko~kon ko~um croft,crorom- Bana bagil kuvvetler giicrlii, yigitlerim,
kotiimnon sahp beriner, crorom!'
Bura tarttln, Er Manas!
Altay tolgon lop Kalmak
kaptapsala beIdi d6yt,
kiirmo tonop Iciydi d6yt,
crapmaluuml/~lk aldl d6yt!
Alma b~tuu koy cragIr
karsl/datlp koygulap,
Manastapuraan crak1rat-
Altay tolgon lI::almaktI,
am craapSaldld!6yt!
Almambet b~l:ap bardI d6yt,
Ay-kandm kIsm Altlnay
tuu iistiino tikti d6yt.
KuJ,abaytal kuu bala,
kuu balamn
Kargaldayinisid6genbal'eken-
197
haydi, pe§imden gelin, yigitlerim!"
Geri dondiirdiin, Er Manas!
Altay dolusu Kalmuklarm
iistiine dogru yiiriidii,
arkasma zIrhmI giydi,
crakmaklItiifegini aldI!
Elma b~h kIlIcmI
~aklrdatlp salladI,
Manas diye haYkIrIp cragIrdI,
Altay'r dolduran Kalmuklarm
hepsini birden dogradl.
Almambet b~ olup one gecrti,
Ay Han'rn klZI Altmayi,
tugunun ilerisinde yakalaYlp aldl.
-5ukula kIsraktaki kumaz oglan,
kumaz oglamn bir kiicriik
adl Kargalday.
erkek karde~i var,

KblpK tf°POHYHHtfHHe kIrk croronuni~:ine KIrk yigidin arasma,

KHpHnKeTKeHryp6aii6b1? kirip k6tken turbaybI? atlnt siiriip girmez mi?
)K:blnKblnapAblH)KYCTyaJIaT! Cl/kIlardm ciistii alar! Yl/kIlann icrindenyiiz at aldl o!
)K:YKTen canraH HapA'aJIbIU, Ciiktop salgan nard'ahp, Yiiklii develer aldl,
2285 6enmHKKe OOWT'aJIbln, begilikke be~t' ahp, beylik icrin be~ aldl,

6eur-K9KynTaJIAanKblCT'aJIblU, be~-kokiil taldalpkIst'ahp, be~orgiilii kIZ aldl,

)KYKT9PYHYH aptf'aJIbln, ciiktoriiniin arcr'ahp, yiiklerin iyisini aldl,
)KOKTOPYHYH 6aptfa anbln, coktorunun barcraahp, lazIm olanm hepsini aldl,
'!- oponoii tfaan
2290oPOKtfy On)K'aJIbln,
CapTTbl Kourur'aJIbln, oroloy craap
orokcru Sarttlolc'ahp,
ko~~'ahp, sarl/lp Sart'r
orakcrI hep crapul aldI,allp,
kIlavuz

Kepeneiitfaan KeHTT'aJIbln, k6reley craapkentt'aIIp, sarl/lp ~ehri aldl,

KeTMeHtfHCapnbl Kourur'anbln ketmencriSarttl ko~~'ahp kazmacI Sart'r kl/avuz ahp,
arap aJITblH,aK KYMYur agar altln, ak ktimii~ san altlnla, beyaz gtimti~ii
aPTHH'aJI6aiiAa )Kype-r! artin'albay da cilrot! tlkhm tlkhm ytikletip gottirdti!
2295 MaHacKa)KenHnKenAHAeiiT. Manaska celip ik61dideyt. Sonra Manas'a ko~up geldi.
'ATbI )KaKillbl, aii )KapKbIH,T9peM, 'Atl cak~l, ay carkIn, torom, "Adl giizel, ay I§Igl, efendim,
e3Y )KaKurbl,KYH)KapKbIH,T9peM!- ozti cak~I,kiln .carkIn, torom!- kendi giizel, gtin J~lgl, efendim,
K93KaMaH~blH6aJI~apbl,T9peM, Kozkamandm haldan, torom, Kozkaman'rn crocuklarJ,efendim,
AnMaJIbl-6ynaK6aillblHaH,TepeM, Almah-bulak ba~Inan,torom, Almah-bulak ba§Jnda,efendim,
2300 anTbI caH )KblnKbIanraH 633M,Tep9M! altl san cl/kl alJ~anbeem, torom! altl siirti at aldl, efendim!
TonoHo-6ynaK 6aurblHaH,TepeM, Tolono-bulak ba~man,torom, Tolono-bulak b~mda, efendim,
Toryc caH )KblnKbl aJIraH633M,Tep9M! togus san cl/kl algan beem,torom! dokuz siirii at aldJ,efendim!
~aii aJI6aiiKenHU633M,T9peM! Ayday albay ke:lip beem,torom! onlarl stiriip gottiremiyorlar, efendim!
CooraT 6apbln aJIaiiH633M, Tep9M!' Soogat barlp alayn beem, torom!' Gidip yagma paYJalaYlm, efendim!"
2305 AHAa aiiTTbI~ 3p MaHac: Anda ayttIn Er Manas: 0 zaman Er Manas dedin ki:
'AHAaii 6onco~, aii )KapKbIH,tfOPOM, 'Anday bolson, ay carkIn, crorom, "Oyle ise ay J~lgI, yigidim,
6apca~, "Eapa KoiirYH!" Aeu, tf°POM!' barsaft"Bara kclygun!" d6p crorom!' haydi sen git var araya, yigidim!"
EaTblp T9p9 aiiTKaHco~, BatJrtoro aytkan son, BahadJrefendi bOyledeyince,
)KenHnKeTTHKapraJIAaii. c61ipketti Kargalday. Kargalday da yel gibi gitti.
2310 )K:enHuKecceKap~aii, C6lip k6sseKar'galday, Kargalday da yel gibi gidince,
KeKtf9K93re KeneT~eiiT: Kokcrokozgo ke.Jetd6yt: Kokcrokoz'egelip dedi ki:
'AcanaM~blHcanaM, 'Asalamdln salam, "Selamunaleykiim,
aii )KapKbIH,T9peM! ay carklCl,torom!' ay 1~lgl,efendim!"
'Anoo~aH 3neiiKHcanaM, 'Aloodan eleyki salam, "Aleykiimselam,
KapraJIAaii blptfblM! Kargalday Ircrlm! Kargalday, turktictim!
 198
Ai1 )!(apKbIH, bIptlbIM KapranAai1,
2315 MaHaCThIH anraH on)!(ocy KaHAai1?
MeHHH anraH on)!(ocy KaHAai1?'
AHAa ai11ThI~ KapranAai1:
'MaHaCThIrLIH Herei1H?
83~HYKYH ai1TbIn 6epei1H-
23200n)!(O~-MHHeH Oi1POHoon!
MaHaCTbIrLIH ai1maMbIH!
Arap anTbIH, aK KYMym
apa6ara canaMbIH,
aTKa cypen anaMbIH!'
2325 )KenHn KeTm KapraJ1Aai1,
aprbIMaK aTbIH aKbIpaT.
)KenHn Ke'rKeH KapraJIAaiiAbI
KeKtleKe3 KanMaK tlaKbIpaT:
'KaHTbID aHTtlbI bIpbIMbI,
2330 Kat1TbIn ai1Tt)bI CbIpbIMbI!-
AtlbITKau Tepe 6epei1H!
On)!(O~-MHHeH Oi1POHoon!
By MaHaCTaH He KaJ1AbI?-
)K YpITa KanraH Tepe anbIn,
2335 )!(YManaHraH tlan anbIn,
tlbItJKaKTarau 6an' anbIn,
corOHO oonroH TeK'anbIn,
6bItlbIn Koi1roH 6YK' anbIn,
ceHHH on)!(o~ KYPYCYH!
23403n )!(aKmbICbI 3n aMaH,
KanK )!(aKlIlbICbI, KanK aMaH!
ATTbIH )!(yrYH OOAapbIn,
tla6yynAbI KoHony!
MaHaCTaH TapTbIn ananbI!-
2345 BHp KYAaiiAau TJfnenH!'
MaHaCTbI KecTei1 tlanTbI AeHT,
KeKtleKe3AeH 6y KanMaK
qaan KenHn )!(eTTJfAei1T.
By MaHacKa )!(eTKeH~e,
2350 aTTbIH OOCbIHTapTKaHna,
Kapa KaHnyy, KeK 6HTTYY,
Ka6bInaH ryyraH AnMaM6eT
Kom KeMeK8H CLIp HaH3a
KonryKKa KbICbIn anAbI nei1T,
2355 qbI~KbIn~amKaH KynYKTY,
qbInKbInAamKaH yyn~y
Ka6bInaH ryyraH AnMaM6eT
bIprbITa Koi1yn HPAHnei1T!
epK8t1y 6Hi1K, MOHHY3YH
2360)!(opro 6acbIK tlO~ Kyna,
)!(opro TbI~ AK-Kyna,
aTKaHTaMai1 cypynTyn,
apK~aH caHbIH TVPynTyn,
36HCHH)!(arbIH 3~Kei1THn,
23653pKemTeH MOHHYHKoHKoHryn,
6aCTbIpbIn KenAH 3p MaHac!
KapMaH anAbI~ AnMaM6eT:
MANAS DIESTANI
Ay carkIn, lr~lm Kargalday,
Manastm al~:anolcosu kanday?
Menin algan olcosu kanday?'
Anda ayttln Kargalday:
'Manastlgm neteyn?
Oziinniikiin aytlp bereyn-
Olcon-minen oyron bol!
Manastlgm aytpamm!
Agar altln, alckiimii~
arabagasalanun,
atka siirop aI/lInIn!'
Celip ketti Kclrgalday,
arglmak atln akIrat.
Celip ketken Kargaldaydl
Kok~okoz Kalmak ~akIrat:
'Kay tip ayt~1mndl,
kaytlp aY~1 smndl!-
A~ltkan terebereyn!
Olcon-minen oyron bol!
Bu Manastan Il1ekaldl?-
Curtta kalgan tere ahp,
cumalangan ~:il ahp,
~l~kaktaganbcu'ahp,
sagona bolgOI1tek'ahp,
bl~lp koygon buk'ahp,
senin olcon kulrusun!
EI cak~ISIel alman,
kalk cak~lsl, kalk aman!
Attln ciigiin Q()danp,
~abuuldl koyolu!
Manastan tartl]) alah!-
Bir Kudaydan l:ileli!'
Manastl kosto~r~aptl deyt,
Kok~okozdoy bu Kalmak
~aap kelip cetti deyt.
Bu Manaska cetkende,
attln oosm tartlcanda,
kara kanduu, k5k bittiiii,
kabllan tuugan Almambet
ko~ komokoy sir nayza
koltukka kIslp :ildl deyt,
~lnkIlda~kan kiiJiiktii,
~ukIld~kan uuldu
kabllan tuugan Almambet
Irglta koyup irdi deyt!
Orko~ii biyk, moyn uzun
cargo baslk ~ofi kula,
cargo tin Ak-kula,
atkan tanday suriiltiip,
arkaday samn tiiriiltiip,
ebisin cagm eft~~eytip,
erke~teymoynun koykoytup,
bastmp keldi Er Manas!
Kannay aldlft Almambet:
Ay l§lgl, ttirkiiciim Kargalday,
Manas'm aldlgl ~apul ne kadar?
Ben ne kadar ganimet aldlm?" .
0 zaman Kargalday dedin ki:
"Manas'mkinden sana ne?
Seninkini soyleyeyim!
Ganimetin batsm!
Manas'mkini soylemem!
sari alnnla beyaz giimii§ii
arabayadolduraYlm,
onu ala ~ektireyim!"
Y el gibi gitti Kargalday,
cins anna hayk!rarak.
Yel gibi giderken Kargalday,
Kok~okoz Kalmuk ~aglrdl:
"Bir daha soyle tiirkiinii,
soyle sozcii Slmm!
Yumu§ak den vereyim sana!
Ganimetin batsm!
Manas ne zaman ne verdi ki?
Yurtta kalan deriyi allp
i§e yaramaz ihtiyariarl allp,
ishal ~ocuklan allp,
huysa torbasl §i§mi§ tekeleri allp,
igdi§ edilmi§ bogalan allp,
senin ganimetin kurusun!
ilin iyisi ili kurtar.r,
halk!n iyisi halk! kurtanr!
Ann yiikiinii atarak,
2
~apuluda blrakallm!
Manasi ganimet alallm!
Tann'dan talih dileyelim!"
Manas'a dogru ko~turdu,
bu Kalmuk Kok~okoz,
2"
~abucak geldi oraya.
Manasin JanIna gelince,
ann agzml ~ekti,
kara kanll, mavi bitli
kaplan doganAlmambet,
~ift piiskiilIii mlzragl aldl,
koltuguna slkl~tlrdl,
~uradaki~neyen atlarl,
iti§ip tepi§en oglanlan,
kaplan dogan Almambet
hep birbirine kattl!
Slrtl yiiksek, boynu uzun,
yiiriik kula all
yiiriik ~evik Ak-kula'YI
alan tan gibi panldattl,
dag k~u gibi budunu burdurdu,
hafif~e yanlanm oynattl,
teke gibi boynunu uzattlrlp,
bu alIa flrIadl Er Manas!
Almambet'i durdurdun:

'ATbI )l(aKIllbI, aii )l(apKbIH, qOPOM,
e3Y )l(aKIllbI, aii )l(apKbIH, qOPOM!-
KOiiCO~qy,qOPOM,
OiiHOn Kynyn aiiCCa~qbI, qOPOM!
MeHRH aTaM )l(aKbm-6aii, QOPOM,
)l(aKbm-6aii-MRHeH
6RP TyyraH, qOPOM,
KapTaiiraH~aKe3KaMaH,qopoM,
2375 anTbIMbIIllKa qbIKKaH~a, qOPOM,
aTTaHbm canap KenreHAe, qOPOM,
aqyynaHbm Koii6ocYH, qOPOM!
KaprbIwbI 6RCKe TJfii6eCRH, qOPOM!-
AqyynaH6aii TYpa TYP, qOPOM!
2380 On)l(OHY KaiiTa canbI~ap, qOPOM,
on)l(O 6enyn ananbI, qOPOM,
On)l(O~OHKYPY KananbI, qOPOM,
RqR KYHyn )l(aTK~ap, qOPOM!'
Arap anTbIH, aK KYMYW
2 3 8 5 anbIn KenRn canraH co~,
on)l(O 6enyn anraH CO~,
KaHTa )l(yp~y~, 3p MaHac.
Kene )l(aTaT 6RP )l(on~o,
MbIp~aH apKap aTbIIllbm,
23906eKTep~eH 6eKeH aTbIIllbm,
yii~y KeCTeii )l(YP~y ~eHT.
)l(on~o TYpraH 6RP YHr8
)l(eTRn 6ap~bI~, 3p MaHac:
6Rpre 6apraH KanMaKTap,
2395 6Rpre 6apraH qoponop,
aH~a Kallbln K~blnap,
apaKbl RqRn Mac 6onyn.
OIllY )!(ep~R Kapaca~,
MacTap 6onyn YPYIllTY!
24 0 0 KblHblKTaHbln KanraH CO~,
Ke3KaMaH~bIH 6anacbl
KeKqeKe3 ~ereH 6y KanMaK
apaKblra YYHY can~bl ~eHT.
AH~a TypraH KblpK qOPO,
2405 6aTblp TyyraH 3p MaHac
yYHY RqRn anraH CO~,
6RnRH6eH )l(aTbm Kan~bI ~eHT.
MaHaCTblH RQR KYHreH CO~,
epKeqy 6RHK, MOHH Y3YH,
2410 )l(opro 6aCblK QO~Kynaa
MRHe KaIllTbl~, 3p MaHac!
AK-KenTe-MRHeH KeKqeKe3
MaHacTbl aTbln KeTTR ~eHT-
Kon OpTO~OHOKTRH~R!
2415 TRHreH )!(epR, Kapaca~,
TJfHreH )!(ep" 6apMaH:
QblKKaH )!(ep", Kapaca~,
TOryC KapblIll )l(apa~aH!
KanqblraH bln~blH KynMbl,
2420 KopKypan KeTT"~, 3p MaHac!-
KOZKAMAJll
'A.tI cak§l, ay car]<1n,~orom,
ozli cak§l, ay carkm, ~orom!-
A~:uulanbaykoyslon~u,~orom,
oynop killiip ayssan~l,~orom!
Mc~ninatam Cakl;p-bay, ~orom,
Caklp-bay-minen
bir tuugan, ~orom,
kalrtaygandaKozkaman, ~orom,
altlml§ka ~Ikkanda, ~orom,
att,anIpsapar kelgt~nde,~orom,
a~1Julampkoybosilln,~orom!
KargI§1biske tiybesin, ~orom1-
ACjuulanbaytufa tur, ~orom!
Oll::onukayta sahl5ar,~orom,
olc:o boliip alah, ~;orom,
olc:odonkuru kalab, ~orom,
i~i kiiyiip catkand.lr,~orom!'
Ag;ar altm, ak kiirllii§
ahp kelip salgan son,
olco boliip algan :;on,
ka~{taciirdiin, Er ~l1anas.
Kele catat bir coldo,
adlrdanarkar atJ§lp,
boktordon bokon atJ§Ip,
iiydii kostoy ciirdii deyt.
Coldo turgan bir uygo
cetip bardIn, Er Manas:
birge bargan Kalmaktar,
birge bargan ~orolor,
anda kahp kaldllar,
arakl i~ip mas bolup.
O~u cerdi karasan,
mastar bolup uru§tu!
KIYlktamp kalgan son,
Kozkamandm balasl
Kok~okoz degen bu Kalmak
arakIga uunu saldl deyt.
Anda turgan kIrk ~:oro,
batIr tuugan Er Manas
uunu i~ip algan son,
bilinbey catlp kaldJdeyt.
Manastm i~i kiiygon son,
orkti<;ii biyk, moYlrluzun,
cargo baslk ~on kulaa
mine ka§tJn,Er Manas!
Ak-kelte-minen Kcjk~okoz
ManastJatlp ketti I:leyt-
kot ortodon ok tiydi!
Tiygen ceri, karasan,
tiygen ceri baraday:
~Ikkan ceri, karasan,
togus kan~ caraday!
Ka);J<;:lgayIldlY kuladl,
korkurap kettin, Er Manas!-
199
"Adl giizel, ay l§lgl, yigidim,
kendi giizel, ay l§lgl, yigidim!
Hiddetlenme, yigidim,
oynaYIP, giiliip, konu§, yigidim!
Benim atam Caklp-baY'ln, yigidim,
Caktp-bay'm
karde§idir, yigidim,
ihtiyar Kozkaman, yigidim,
altml§ma girdiginde, yigidim,
atlamp sefere ~lkrnl§, yigidim,
hiddetlenmesin, yigidim!
Bedduasl bize dokunmasm, yigidim!
Hiddetlenme, dur, yigidim!
Ganimeti geri gotiiriin, yigitler,
ganimeti bolii§elim, yigitler.
ganimetten mahrum kalallm, yigitler,
i~i ramp tutu§uyor, yigitler!"
San alhnl beyaz giimti§ii
getirip ortaya koyunca
ganimeti bolti§tip almca,
geriye dondiin Er Manas.
Geliyor iken bir roldan,
dagdadag k~u vurdular,
tepectegeyikler vurdular,
evin yolunu tuttular.
Yolda duran bir eve
gidip vardm Er Manas.
Seninle berabergiden Kalmuklar,
seninle beraber giden yigitler
geceorada kaldllar,
rakl i~ip mest oldular.
Ne yaphlar dersen,
sarho§ olup, vuru§tular!
Hiddetlenip ktzl§tllar.
Kozkaman..n ~ocugu.
Kok~okoz denen bu Kalmuk,
raklya zehir aklth,
oradaki kIrk yigit hep,
bahadlr dogan Er Manas da
hepsi bu zehiri i~ti,
kendini bilmez yatlp kaldllar.
Manas..n i~i yamyordu,
Slrtl ytiksek boynu uzun,
sert yiirtiyti§1ti btiytik kula'ya,
binip ka~tm Er Manas!
Kok~okoz Ak-kelte'yi
Manas..n arkasmdan attl,
kolunun ortaslndan vurdu!
Degdigi yere bakarsan,
degdigi yer kiirek gibi.
~Iktlgl yere bakarsan.
dokuz karl§ yara gibi!
attanyere yuvarlandt,
hlrtldlyordunsun Er Manas!

200
-YwAe )KaTKaH KaHblKeW
KepeTHHAe6HneT AeWT,
KaH TeMHp Aapbl anaT AetiT.
MaHaCTbl KeCTeO canaT AewT.
2425 KeK-AocKoKryH aCTblHAa
6aTbip ryyraH MaHaCKa
)KeTe KenHO )KaTTbIAewT.
KatiHaTMa Kapa AapblHbl
KatiHaTbID KyiiAy )Kapara:
2430 cypTMe Kbl3bln AapblHbl
cyp-ryo KOifAy MaHacKa.
MeKeAern KaH-KO)KO
)KeTe KenAH MaHacKa.
KYH OH 3KH 6onroHAo
2435 TVH OH 3KH 60nroHAo,
)KaKlIIbI 60nAY~, 3p MaHac!
AHnaHa Kapaca~,
enrOH 3KeH KblpK tJopo!
AHAa arnbl~, 3p MaHac:
2440 ')Kaf\rblc KaHmO )KypetiH,
)KacaraHAaH mnetiH,
)KaCaraHAaH )Kap 60nco,
)KaM oonHtiSi KonAOCO,
KblpK tJOpOMAYmnetiH!'
2445 ATKa MHHHOKeTnt AetiT,
MeKere 6apblO )KeTnt AewT.
MeKeAerH )KelTH 3I1IHK,
)KeTTH 311IHKKeCHWHAbl,
TeropOKTYH TOpor6yptJYH
2450TepT aWJIaHaKbIAbIPAbl:
'KblJI6araHblM )KOr-3JIe
)Ka~rbIC KaHTbln )KYPOMYH?
)KacaraHAaH )Kap 60JIco,
)KaM OOJIHWSI
KOJIAOCO,
2455 KblpK tJOpOMAYmJIeWMHH!'
)Kep aCTblHAa KHp6ereH,
3p Ha3ap THwreH KYJI 3KeH,
KYAaw KblJIraH 3P 3KeH:
KblpK tJopo TYPAY,THpHJIAH!
2460 'MaHaCTaw3pre 6apaJIbl!' Aen,
aTKa MHHHn KeTTH AeWT,
MeKere 6apbln )KeTTHAeWT.--
KaHblKew YWYHAe)KaTbln,
TYHAe TYIIITY KepAY AewT.
2465 'EaTblp TepeM KeJIAH!' Aen,
'EallITarblAaw 60JIAY!' Aen,
'EynKYJIAeKTYH TapTTbI!' Aen.
'3~reH-33CH 6HWK60c opAoro
Ka6blJIaHMaHac KeJIAH!' Aell,
2470 'KaK TOpYMHOH6allIblHAa
60JIOT erG )KaTTbI!' Aen,
'KOWHYMa KaTbin anAhIM!' Aen
'Ey HeMeHe 60JIOT?' Ael1.
'TYIIIYMAY KHMre aWTaM?' ]\en.
MANAS JDESTANI
-Uydo catkan Kamkey
keretinde bilet deyt,
Kan Temir darl alat deyt.
Manastl kostop salat deyt.
Kok-doskolktunastmda
batlr tuugan Manaska
cete kelip cattl deyt.
Kaynatma }:aradanm
kaynatlp kuydu caraga:
siirtmo kIztl danm
siirtiip koyclu Manaska.
Mekedegi I<:an-koco
cete keldi Manaska.
Kiin on eki bolgondo
tUn on eki bolgondo,
cak§1bolduii, Er Manas!
Aylana karn~an,
olgon ekeDkIrk ~oro!
Anda ayttln, Er Manas:
'Cangls kantip ciiroyn,
Casagandantileyn,
Casagandancar bolso,
cam ooliyya koldoso,
kIrk ~oromclutileyn!'
Atka minip ketti deyt,
Mekege barlp cetti deyt.
Mekedegi c,6ttie§ik,
cetti e§ikke siyndl,
togoroktUn tort bur~un
tort aylana ~ldlrdl:
'Ktlbagamm cog-ele
cangls kantlp cUromiin?
Casagandancar bolso,
cam ooliYY~1koldoso,
kIrk ~oromdu tileymin!'
Cer astmda kirbegen,
Er Nazar tiygen kul eken,
Kuday kllgan er eken:
kirk ~oro turdu, tirildi!
'Manastayerge barall!' dep,
atka minip ~;ettideyt,
Mekege banp cetti deyt.--
Kamkey tiytindo catlp,
ttindo tti§tti Icordtideyt.
'Batlr torom keldi!' dep,
'Ba§tagldayboldu!' dep,
'Btilktildoktun tarttl!' dep.
'Engen-eesi biyk bos ordogo
kabllan Manas keldi!' dep,
'Kak tortimrlon ba§lnda
bolot ogo cattl!' dep,
'Koynuma katlp aldlm!' dep,
'Bu nemenebolot?' dep.
'Tti~timdti kimge ~lytam?' dep.
i~~i
Evde kalan Kamkey'in
iyine dogmu§, bilmi§ti bunu,
Ran Temir'in ilacml allp,
Manas'a gotiiriip vereyim dedi.
Kok-doskok'un altmda
bahadlr dogan Manas'a,
yeti§ip geldi.
Kaynatmallk kara ilacl
kaynatIp stirdti yaraya;
stiriilecek kIzI! ilacl da
stirdti Manas'a.
Mekke'deki Kan-koco,
yeti§ip geldi Manas'a.
On iki gtin geyince,
on iki gece olunca
iyile§tin Er Manas!
Etranna bakImnca
kIrk yigit olmti§tti!
0 zaman dedin ki Er Manas:
"Yalmz nasI! ya§lyaYlm?
Yaratan'a yalvaraYlm,
Yaratanlm yar olursa,
ttim evliyalar yardlm ederse,
kIrk yigidimi geri isteyeyim!"
Atma binip gitti,
Mekke'ye varlp girdi.
Mekke'nin yedi kaplslda,
her kaplda dua etti,
Mekke'nin dort bucaglm
dort defa dola§tl:
"Yapmadlglm i§ kalmadl,
§imdi nasll yalmz giderim?
Yaratan bana yar olursa,
ttim evliyalar yardlm ederse
kirk yigidimi geri istiyorum!"
Ri~ yer altIna girmemi~ olsa da
Er Nazarln sevdigi bir kuldu,
Allahln yarattlgl bir erdi:
kirk yigit kalktl dirildi!
Er Manas'a gidelim dire,
atlara binip ~Iktllar,
Mekke'ye vanp girdiler.
Kamkey evdeydi,
gece bir rtiya gormii~tii.
"Bahadlr efendim geldi,
i~ler eskisi gibi oldu.
banasarI!dl!" dedi,
"Biiyiik kapI!1ak saraya
kaplan dogan Manas girdi!" dedi
"Benim efendimin ba~lnda
~elikten bir ege vard.,
allp koynuma attlm onu!
Bu ne demek olsa gerek!
Riiyaml kime soyleyeyim?

,AK CeeK Ka~bIH 6anaCbI
AmbIHaiira 6apaiiH!
AK CeKTYH6anaCbI
aKbIJI-MHHeH)K°PYP!' Aen.
EeTH-KOJIYH )KyyaT AeuT,
24806e-A33peT )KY3YH aptJbITAeuT,
6acbIn KeJIAHKaHbIKeU,
AmbIHaura aU1T'3JIe.
AnTbIHaii TYPyn MbIHbI aiiTaT:
,A KaHbIKeu, 3)KeKe,
24 85 6ambI~a auJIap TYyraHbI,
6aTblp Tepe~ TYP6aii6bI?
Aii arbIJIa KYH ryyca,
° KbIpK tJopo TYP6au6bI.?
3~eH-33cH 6HUK 6oc °PAO
2490 3~Kei1mn THrun canraH CO~,
6aTblp Tepe~ KeJIreHH,
6anKbln )KaTbIn KanraHbl.
06o0AaH 6oc TYPYMTaii,
6oc ToprouAY KapMaca,
2495 Ke3KaMa~bIH 6em yYJIY
6aTbIp Tepe~ eJITYpeT!
KaK TepeHYH 6amblHa
60JIOTere )KaTKaHbl
6ouy~a3pKeK
6ana 6yrynTYp!-
2500 )KeJIeHym capbl Kep'3KeH,
KeK )Kan Te6eT 6epy 3KeH,
aTaCblHaHapTbIK 3P 3KeH!
ATacbI aHbI KepreH CO~,
AK-KYJIaHbl TOuYHa
2505 couroH 3KeH TYp6au6bl?
)Ka~rblc MepceT 6oJIAY!' Aen,
'Tau-6YYPYJIAY MHHHnTHp,
TerepeKTYH TepT 6YptJYH
6yryHAeH )K°PYK canblnTblp!
251 0 Ko~yp-6au-MHHeH canbImbill,
)KOJIOU-MHHeHKapMambln,
KanblPAblH KaHbl He3-Kapa,
aHbl-MHHeH KapMambln
)KaTKaH3KeH Typ6au6H?'
2515 Ka6bIJIaH TeHTeK KeJIAHAeuT,
KauTbln KeJIAHMeKeAeH.
Ke3KaMa~b1H 6aJIAapblH,
Kanblp KaJIMaK eJITYPAY.
Kanblp eJIyn KanraH CO~,
Ii 25 20 KaHTa )KeJIHn KeJIreH CO~,
AH-Ka~bIH KbICbIHAnTbIHaH,
aHbl Kepyn anraH co~,
Ka6blJIaH TYyraH 3p MaHac
)KaHbl~arbl An6apCTbl
2525 KapMan aJIAbl ca6blHaH,
cyypyn anAbl Ka6blHaH
)Kemn tJaan HpepAe,
KOZKAMJ\N
'Ak sook kandIi1 balaSI
,o\ltInaygabarayn!
,o\k soktiin bala:;1
akIl-minen corur!' d6p.
B6ti-kolun cuuat d6yt,
t>6-deeretciiziin ar¥It d6yt,
basIp k61di Karuk6y,
i\.ltInayga aytt' e:le.
i\.ltInay turup mlm aytat:
,A Kamk6y, eceke,
ba§Inaaylar tuugam,
batIr toron turba.ybI?
l\.y agl1a kiln tullsa,
(I kIrk ¥oro turbaybl?
Engen-eesibiyk bos ordo
enkeytip tigip salgan son,
batIr toron k6Ig(:ni,
balklp catIp kali~anl.
Oboodan bos tuJ:umtay,
bos torgoydu kwrmasa,
Kozkamandm b(:~ uulu
batIr toron oltiirl)t!
Kak toroniin ba§ma
bolot ogo catkam
boyuna 6rkek
bala biitiiptiir!-
Colonii~ sari k6r'6ken,
kok cal tooot born 6ken,
atasmanartIk er 16ken , atasmdanda gii~lii bir er imi§.
Atasl am korgofl son,
Ak-kulam toyuna
soygon eken turllaybl?
Caiigls mersetboldu" dep,
'Tay-buuruldu miniptir,
togoroktiin tort bur~un
biitiindon coruk ~;alIptIr!
Konur-bay-minen salI~lp,
Coloy-minen karma~lp,
Kaplrdm kam Nez-kara,
am-minen karma~lp
catkan eken turb~lybi?'
Kabl1anTentek keldi deyt,
kaytIp keldi Mek'~en.
Kozkamandm baldann,
Kaplr Kalmak oll:iirdii.
Kaplr oliip kalgan son,
kayta celip kelgen son,
Ay-kandln klsln Altmay,
am koriip algan son,
kabl1antuugan ElrManas
camndagl Albarstl
karmap aldl sabinan,
suurup aldl kablnan
cetip ¥aapirerde,
201
Asil hamn ~ocugu,
AIunay'a gideyim!
Asil hamn ~ocugu,
akIl ile yorar bunu!" dedi.
Elini yiiziinii YlkaYlp,
teharet allp yiiziinii silip
~lkIp geldi Kamkey,
Altmay'a anlattl.
Alunay §unudedi:
"A, Kamkey karde§~igim,
ba§maaylar dogmasl
bahawr efendine delalet degil mi?
Ay I§Igmda giine§ dogmasl
kIrk yigide delalet degil mi?
KapIsI biiyiik ak ~adlrl
egilip diktigin vakil,
bahadlr efendin geldigi vakil,
akar gibi yaup kalml§tl.
Havadan boz atmaca eger,
§u boz klrlanglcl tutmasaydl,
Kozkaman'm be§ oglu,
bahadlr efendini oldiirmii§tii!
Efendinin ba§mda,
duran ~elik ege ise,
karnmda bir erkek ~ocuk
oluyor, demektir!
Yama~taki dag ~aylagl imi§,
klr yeleli erkek kurt imi§,
Atasl onu goriince,
Ak-kula au ziyafette
kestirmez mi?
Biricik ~ocugu oldu diye
Tay-buurul'a binip,
dairenin dart yamnl,
atla dola§acaktlro!
Konur-bay'la ~arpl§lp
Coloy ile giire§ip
kafirin ham Nez-kara
onunla da giire§ip
durmayacak ml o?"
Ate§li can bu kaplan geldi §imdi,
Mekke'dendondu.
Kozkamamn ~ocuklarml
kafir Kalmuklarl oldurdu.
Kafir Kalmuklar olunce,
0 da doniip gelince,
Ay Hanin klZI AltlnaY'I,
onu goriince,
kaplan dogan Er Manas
yamndaki klllCl Albars'l,
yakaladl sapmdan,
~ekip slYlrdl kmlndan,
tam savuracagl vakit
 202
KapMaM an~bI~, KaHbIKeM:
.AKaM, TepeM, He 6on~y~?
2530 AnTaM TonrOH KanMaKTbI
aHbI qaan anra~a,
onJKOnOrOHKapa 6eT-
MbI~aH KeCHHKepecYH!
TOKTO, TepeM, KYH JKapKbIH,
2535ceH KeTKenH, Ken 6on~y, TepeM,
JKbln OH 3KH aM 6o~o, TepeM!
CarbIHraH~aH caprap~bIM, TepeM,
JKaHbIM JKaMaH KbIMHanAbI, TepeM!
eHHH Kecy~ KeTKe~e, TepeM,
2540 Kep6ereH ~a Kep 6on~y, TepeM!
MANAS DESTANI
kannay aldIn, Kamkey:
.Akay., torom.. ne boldun?
Altay tolgon :Kalmaktl
am ~aap alganda,
olcologon kara bet-
mmdan kesin korosun!
Tokto, torom, kiln carkm,
sen ketkeli, kijp boldu, torom,
cll on eki ay tooldo,torom!
Sagmgandan~argardlm, torom,
carum caman [<JynaldI,torom!
Senin kosiln ketkende, torom,
koroogon da kor boldu, tor6m!
'""""OO,K'",ko,
Am~ "o"dim"o "p",O""",
AI","dold""" ",Im'kl",
kmpg",i'di,i"do
g'"im"","m""""'."k'd'",
b""'"Mm!
O'"go"""o""dim
'O"&idcli,okold""o"dim
ooiki.,old"'oodim!
hM"'"doo'."',m"oodim
,ok,ok'm"o'im If
g".'i" oo"i ,&mo,cli "",im
g""'imk&old'.o"",im!
 VI

1 AK-Kyna apblraH3KeH, i\k-kula angan .~ken, Ak-kula zaYlflaml~tl,

MaHac-KaHKapblraH3KeH. lv1anas-kankanj~aneken. Han Manas ihtiyarlaml~tl.
KaHblKe~HH anraHbI Kamkeydin aIganl Kamkey'i alall,
oryc 3KHXbm 6onroH 3KeH, otus eki cIl boli~on eken, otuz iki yll olmu~tu,
5 6olOHa6y-rKeH6anacbl boyuna biitkon balasl karnmdaki ~ocuguda
xeTH aH6y-rKeH3KeH. ceti ay biitkon eken. recti aYl bitirmi~ti.
Oopbm XaTKaH3p MaHac Oonp catkan Er Manas Manas basta yatJyordu,
KblpK 'IOpOCYH 'IaKbIp~bl: kIrk ~orosun~a}~rdl: kIrk yigidini ~aglrdl:
'KanbIp-MHHeHEycypMaH, 'IOpOM, 'Kaplr-minen Busurman, ~orom, "Kafir ile miisliimandan, yigitlerim,
10 Kan'Ian anraH KblpaMap, 'IOpOM, kal~apalgan kIrandar, ~orom, tek tek se~ildiniz hep, yigitlerim,
3nH-MHHeHxypryMaH, 'IOpOM, e:li-minen curtundan, ~orom, il ile yurttan, yigitlerim,
3K'Ien aJIraH3peMep, 'IOpoM!- e:k~p aIgan ererider,~orom!- s~ilip aIm an erler, yigitlerim!
ATaMapblM ati~aTbln, 'IOpOM, Atandanm aydatlp, ~orom, Develeri siirdiiriip, yigitlerim,
aH~an 6Hp KanblHxe~HpTKeH,'IOpOM, aydap bir kalm I:edirtken, ~orom, gelin hediyesi verdirttim, yigitlerim,
1 5 cypeprepYM au~aTKaH,'IOpOM, siirortoriim aydatkan, ~orom, ~ekici hayvan gorderip, yigitlerim,
cyp~ypyn KanbIHxe~HpTKeH,'IOpOM, siirdiiriip kalm cedirtken, ~orom, gelin hediyesi verdirttim, yigitlerim,
aTaCblHblHTepYH~e,'IOpOM, ataslmn toriindct, ~orom, babaslmn ba~ ko~esinde, yigitlerim,
a'I 6HneKTeHca~bIpraH, 'IOpOM, a~ bilekten saydlrgan, ~orom, ~lplak bilegimi kesti, yigitlerim,
HaMbICTbIKon~OHTaH~bIpraH,'IOpOM, namlstJkoldon l:aydlrgan, ~orom, namusunu temizledi, yigitlerim,
20 KaH6anacbl KaHbIKeu,'IOpOM, kan balasl KamJkey,~orom, hall klZI Kamkey'in, yigitlerim,
)KeT'aHoolOHa cet'ay boyuna kammda yedi ayllk ~ocuk vaT,
6y-rynTYP,'IOpOM! biitiiptiir, ~orom! yigitlerim!
3n Kepe' neK 60K 3ne, 'IOpOM, El koro'lok bok ele.. ~orom, il gormedi, heniiz biT hi~, yigitlerim,
)KOOKepe-'neK )KalIl coo koro-'lok c~l§ dii~man gormedi, heniiz
3ne, 'IOpOM, ele, ~orojm, ~ok gen~, yigitlerim,
YKTan 6Hp )Kacca,oHroTKYH,'IOpOM, Uktap bir cassa oygotkun, ~orom, uyursa uyandmn, yigitlerim,
25 blunan 6Hp )Kacca,coopaTKbIH,'IOpOM, Iylap bir cassa, sooratkm, ~orom, aglarsa teselli edin, yigitlerim,
KecYHYHKHPHHcana )KYP,qOPOM! kosiiniin kirin sala ciir, ~orom! goziiniin kirini Ylkaym, yigitlerim!
)Ka3a 6Hp TaHblMKblC6onco, qOPOM, Caza bir taYlm kls bolso, ~orom, Yavrum kIz olursa, yigitlerim,
)KepHH6Hp Taan 6epH~ep,'IOpOM! cerin bir taap beriner, ~orom! bir yer bulup verin, yigitlerim!
Eau~blH 6Hp yyny EaKaHbIM,qOPOM, Baydm bir uulu BakaYlm, ~orom, Bay'm tek oglu BakaY'lm, yigidim,
30 Kepec 6Hp Ke6HMYKTy~6y, qOPOM, keres bir kebim uktunbu, ~orom, vasiyetimi duydun mu, yigidim,
KeMHH6Hp TOHYM6blIIlTbl~6bl, qopoM?kemin bir tonurr1 bl~tlnbl, ~orom? kefenimi bi~tin mi, yigidim?
AanaMAaH3M~HeTeMYH,'IOpOM, Aalamdan emdi otomiin, ~orom, Alemden artlk giJ<;iiyorum,yigidim,
aK KaMbllIlblM opynTYP, qOPOM, ak kaml~lm oruptur, ~orom, ak kaml~lm kopanllyor, yigidim,
KaHKaMbIMbl KaMAaHrbIH, 'IOpOM! kan kamlndl karndangm, ~orom! han kabrimi hazlrlatln yigidim!
35 KaH 6anaCblKaHblKeu, 'IOpOM, Kan balasl Kamkey, ~orom, Han klZI Kamkey, yigidim,
)KaSlKep6e qaq OOpbIHT,qOPOM, caya korbo ~a~ oonyt, <;:orom, sa~lm ~ozmesin, aClr,yigidim,
)KblpTbmaKep6e 6eT OOpbIUT, qOPOM! clrtlla korbo bet oonyt, <;:orom! yiiziinii Ylrtmasm, aClr, yigidim!
Acbmbl~ 6onco, KepepcYH,'IOpOM, Asliin bolso, kclrorsiin, ~orom, Adil olun, iyi olursunuz, yigidim,
a3a6bl~ 6onco, TapTapCblH, qOPOM! azabln bolso, tal1arsln,~orom! hakslzllkta azap vaT,yigidim!
40 A6eKe, Ke6elIl, 3KH yyn, 'IOpOM, Abeke, Kobo~, ,~ki uul, <;:orom, Abeke, Kobo~, iki ogul, yigitlerim,
aUTKaH6Hp Ken YKT\j~6y, qOPOM? aytkan bir kep uktunbu, <;:orom? soziimii duydunuz mu, yigitlerim?
AcTblMa ~aSlpKbm~bl~6bl,EaKaH? Astlma dayar klldlnbl, Bakay? Altllglml yaptmlz ml, Bakay?
3HAH6alIl-aSlrblMTapTbl~ap,EaKaH!' Endi ba§-ayaglrlltartlnar, Bakay!' ba~lml ayaglml ~ekin, Bakay!"
204
)KaKbmTblHyyny )KalIl MaHac
4 5 AanaMAaH3MAHeTfY AeHT,
EaMblH 6Hp yynbl 6y EaKaH
aK KaMbllIlTbl canAbl AeHT,
TooAaH60nrOH MaHaCTbl
anbln 6apbm KOHAY AeHT.
5 0 Kau 6anacbl KaHblKeH
3MAHKolIlyn blHnaTAeHT:
,ApKap 6Hp )Kyp6ec
KbISlAaH,TepeM,
aTMaH )Ka~rLICYSlAaH, TepeM,
3tJKHnep)Kyp6ec KbISlAaH, TepeM,
55 3HeAeH)Ka~rblCYSlAaH, TepeM!
AHnaHa ytJKaHKac 3ne~, TepeM,
6ep'aTMaH ac 3ne~,TepeM!
)KYMypTKMaH aK 3ne~, TepeM,
6HP )KaTbIHAaH TaK3ne~, TepeM!
60 ATbl 6"p )KaKlIlbl, aH )KapKbIH,TepeM- AtI bir Cak~!l,ay carkln, t6r6m-
anTblHAaHTapTKaHCblp )Ke6eM,TepeM, aItIndan tartkan sir cebem, t6r6m,
aCTblMaara~ 6HP6onco, TepeM,
KYMYIIITeHTapTKaHKblp
)Ke6eM,TepeM,
KeTYMe KYHepy~6onco, TepeM!
65 AcTblMa )Kanbl~ 60ncotJy, TepeM,
apKaMa KYHPYK6oncotJy, TepeM!'
KaH 6anacbl KaHblKeH
)KaHbmcanALI tJalIlTapblH,
6yyn CMAbl6enAepHH!
70 KaH 6anacbl KaHblKeH
)KblpTbmcanAbl6errepHH!
KepreH KYHYHKen anAbl,
H4KeHCYYHcell MAbl!
)KaKbmTblHyyny )KalIl MaHac
75 6y TanacTblH6o1OHAa,
CynnYKoPAYHe3eHAe
anbm 6apbm KOHAY AeHT.
)KeTHaHAaHcernc aH
3MH6onyn KenAHAeHT,
8 0 cerHCaMaH TOryCaH
3MH60nyn KenAHAeHT.
)KaKbm-6aH apaMKyn
MeMH-6aHHbl )KH6epeT,
KaHLIKeHreaHTfblAeHT:
85 '"AT ence, COOpblKepec!" Ae4Y'AH,
"Ara ence, )Ke~eKepec!" Ae4y'AH!-
KaH 6anacbl KaHblKeH
3p MaHacTaHKanAblAeHT.
AKbln-MeHTyyraH A6eKe.
9 0 KeAeKTyyraH on Ke6elIl
3p MaHacTLIHHHHCH:
)Ka Ke6elIlKe TbIHe6H,
)KaA6eKere TwHe6H?
CyreHYHe TWHCWH!' AeHT.
95 KaH 6anacbl KaHblKeH
MANAS DESTANI
CaklptIn UllJIuc~ Manas
Aalamdan emdi 6ttii deyt,
Baydm bir UUIIbu Bakay
ak kaml§tI saIdI deyt,
tooday boIj~on ManastI
allP banp k:oydudeyt.
Kan balasl Kamkey
emdi ko§up lylat deyt:
'Arkar bir (;tirb6s
klyadan, t6r6m,
atadanCan!:lsuyadan, t6r6m,
e~kiler ctirb6s klyadan, t6r6m,
enedencafii~lsuyadan,t6r6m!
Aylana u~kan kas elefi, t6r6m,
ber'atadan.lSelefi, t6r6m!
Cumurtkadan ak elefi, t6r6m,
bir catIndan tak elefi, t6r6m!
astIfida agaii bir bolso, t6r6m,
ktimti§t6n tlrtkan klr
cebem, t6r6m,
k6tiifid6 ktiy6rtifi bolso, t6r6m!
AstIfida cal.tfi bolso~u, t6r6m,
arkafida kuyruk bols~u, t6r6m!'
Kan balasl Kamkey
caYIPsaldl (;~tarln,
buup SaIdlbelderin!
Kan balasl Kamkey
Clrtlp saldl betterin!
K6rg6n ktintin k61 aldl,
i~ken suun ~;elaldl!
CaklptIn uulu Ca§ Manas
bu TaIastIn borunda,
Sulpukordun 6z6nd6
allp barlp koydu deyt.
Ceti aydan segis ay
emi bolup k,eIdi deyt,
segis aydan togus ay
emi bolup kleldi deyt.
Caklp-bay aram kul
Mefidi-bayn:l ciberet,
Kamkeyge ayttI deyt:
'"At 61s6,soon keres!" d6~ii'di,
"Aga 61s6,cc~iiekeres!" d6<rti'di!- agabey 6lse yenge miras kallr!
Kan balasl I<:amkey
Er Manastan kaldl deyt.
Akll-men tulJganAbeke,
k6d6k tuugan 01 K6b6~
Er ManastIn inisi:
ca K6b6§k6 tlyebi,
ca Abekege liyebi?
Stig6niin6 ti:fsin!' deyt.
Kan balasl Kamke.y
Caklp-bay oglu gen~ Manas
aIemden artlk g6~mti§tti,
Bay'm tek oglu Bakay
ak kaml§l oraya koydu,
dag gibi ytice Manas..,
allp g6ttirtip, g6mdtiler.
Han ~ocugu Kamkey,
§imdi aglayarak:
"Dag kOCtunun ytirtimedigi
kayadan,efendim,
baba yuvasmm biricigi, efendim,
k~iIer ytirtimez kayadan, efendim,
ana yuvaslmn biricigi, efendim!
Etraflmda u~ankaz idin, efendim,
babamn biricigi idin, efendim!
Yumurtadan ak idin, efendim,
ana karmnda tek idin, efendim!
Adl gtizeI, ay l§lgl, efendim,
aItIndan yapma filizim, efendim,
bir agabeyin olsaydl, efendim,
gtimti§ten yapma
filizim, efendim,
kti~tik erkek karde§in olsaydl, efendim
Ontinde bir yele olsaydl, efendim,
arkanda bir kuyruk olsaydl, efendim!"
Han ~ocugu Kamkey,
sa~lanm ~6zdti artIk,
beline slmslkl sardl!
Han ~ocugu Kamkey
ytiztinti Ylrtlyordu hep!
Gtinleri g6z ya§lyla g6l oldu,
btittin suyunu sel aldl!
Caklp'm oglu gen~ Manas'l
TaIas suyunun borunda,
Sulpukor dagl ba§lna
allp g6ttirtip g6mdtiler.
Yedinci arm sonunda,
sekizincisine girince,
sekizinci ay bitip de
dokuzuncu aya girince,
Caklp-bay bu haram kul
Mendi-bay'r g6nderip,
Kamkey'e dedirtti ki:
"At 6lse postu miras kallr,
Han ~ocugu Kamkey
Er Manas'tan arta kaldl.
Akllll dogan Abeke
h6dtik dogan 0 K6oo§ de
Er Manas'rn kti~tik karde~leri:
K6b6§'ti mil alacak 0,
yoksa Abeke'yi mi?
Kimi severse onu alsln!"
Han ~ocugu Kamkey,

j SEMETEY'tN DoGU05U
6y KeII yrYII bIHJIaAbI:
,A6eKe, Ke6eIll apaMAbIH
aHTapKe6H6y 3Mec,
MaHaCTaH KanraHKaTbIHAbIH
100 yrap Ke6H6y 3Mec!
MaHac 6Hp TepeM eTKeHAe,
)KeT'aH60IOHMaAKaJ}A'3JIe,
)Kern aMaH cemc aH
3MHOOJIYII KeJIHIITHp,
1 05 cerHCaMaH TOryc aH
i 3MHOOJIYII KeJIHIITHp!
! )l(a3a 6Hp TaHbIMKbIC60JIco,
: OTKOcanbIII KYHry3eM,
j cyyra canbIII arbI3aM:
110 aIJAaHmHH THHeMHH!
MeHHH6anaM yYJI60JIco,
THHMeKrypMaK cHH6aHMbIH!'
lllYHAaH AeII )KOOII)KH6epAH.
KaHbIKeMHHKaIIIbIHAa
115 1ll00pYKTYHKbICbIHbIH
I AKblJIaHAbIHaHJIbITYPAY,
AKblJIaHra6apAbi MeHAH-6aH,
1! 1 )l(aKbIIITbIH Ke6HHaHTTbIAeHT:
'llIoopYKTYH KbICbIAKblJIaH-
! 120 "AT eJIce,COOpbI Kepec!" AeQY'AH,
! i "Ara eJIce,)Ke~eKepec!" Ae)KY'AH!-
.~ AKblJI-MeHTyyraH A6eKe,
Jl KeAeKTYyraH OJIKe6eIll
~1 3p MaHaCTbIH HHHCH:
~ 125 KHMHCHHe THHecHH?
~ )l(a Ke6eIllKe THHe6H,
~ )KaA6eKere THHe6H?-
"CyreHYHeTHWCHH!" AewT!'
illOOPYKTYHKbICbIAKblJIawaHTaT:
130 'Eananyy KaTbIH6ap 60JIco,
6anaCbIH 3pepKeHT.
EaJIaCbl)KOKMeH6aWKYIll-
aKbIJI-MeHTYyraHA6eKe
aCTbIpTblHKeJIHIIKeCCHH
Ae!'
135 KeK ana caKan MeHAH-6aH
)l(aKbIII-6aHra6apAbl AeHT,
)l(aKbIn-6aHra aHTTbIAeHT:
'KaH 6anacbIKaHbIKeH
IlIYHAaHAen )Koon )KH6epAH:
140 "Ey MaHacblMeTKeHAe,
)KeT'aH 60IOMAa6ap 3JIe:
)KeTHaMaH cerHc aw
3MAH60JIYIIKeJIAH",AeHT,
f "cerHc aWAaH TOryc aw
t 145 3MAH60JIyn KeJIAH"AeHT.
I. ")l(a3a 6Hp TaHbInKbIC60JIco,
t aTKa CaJIblnKYHrY3eM,
f cyyra canbln arbI3aM:
f aHAaHKHHHTHHeMHH!
~ --
bu kep ugup lyladl:
' Abeke, K6b6~ aramdm
aytar kebi bu emes,
Manastankalg1ln katlndm
ugar kebi bu ellrles!
Manas bir t6r6m 6tk6nd6,
cet'ay boyunmad kald'ele,
ceti aydansegi~:ay
emi bolup keliptir,
segis aydan togus ay
emi bolup keliptir!
Caza bir taYlm klS balsa,
otko SaIlp kiiy~:iiz6m,
suuga sallp agl.~am:
ilndan kiyn tiyemin!
]Menin balam uul balsa,
tiymek turmak siybaymm!'
05undaydep coop ciberdi.
Kanlkeydin ka§mda
~ooruktun klslllm
AkIlaydm ayll turdu,
Aktlayga bardl llllefidi-bay,
Caklptln kebin ayttl deyt:
'05ooruktunkISI Aktlay-
"At 61s6,soon l:eres!" d6<;;ii'di,
"Aga 61s6,cefie keres!" dOcii'di!-
AkIl-men tuugan Abeke,
k6d6k tuugan oil K6b6~
Er Manastm inisi:
kimisine tiyesin?
Ca K6b6~k6 tiyebi,
ca Abekege tiyebi?-
"Siig6niin6 tiysin!" deyt!'
05ooruktunklSll\kllay aytat:
'Balaluu katln bar balsa,
baIasmererkeyt.
Balasl cok men bayku~-
aktl-men tuugan Abeke
astlrtm kelip kessin de!'
K6k ala sakal Ml5fidi-bay
CakIp-bayga bar,jl deyt,
Caktp-bayga ayttl deyt:
'Kan balasl Kamkey
~undaydep coop ciberdi:
"Bu Manaslm 6tk6nd6,
cet' ay boyumda bar ele:
ceti aydan segis ay
emdi bolup keldi", deyt,
"segis aydan toglJs ay
emdi bolup keldi" deyt.
"Caza bir taYlp ~:ISbalsa,
atka sahp kiiyguz6m,
suuga sallp aglzam:
andan kiyn tiyemlin!
"1
205 '!i!!"
bunu i~itip agladl: ,ij
"Ne Abeke, ne K6b6~
ooyle haram ~eyler demesinler,
Manas'tan kalan bir kadlmn
duyacagl s6zler degil bu!
Biricik efendim Manas 6ldiigiinde,
yedi ayllk gebe idim,
yedinci aydan sonra
sekizinci ay oldu,
sekizinci aydan sonra
dokuzuncuayoldu!
Dogan ~ocuk klZ olursa,
ate~eatlp yakarlm,
suya atar da boganm,
sonra biriyle evlenirim!
yocugum oglan olursa,
kimseyle evlenmem ben!"
Onlara ooyle cevap verdi.
Kamkey'in kaf§lsmda
05ooruk'unklZI
AkIlay'm ~adm kurulmu~tu.
Mendi-bay AkIlay'a gitti,
CakIp'm s6ylediklerini anlattl:
"05ooruk'unkIZI Akllay!
Derler ki "At 61sepostu miras kallr!
Agabey 61seyenge miras kalu!".
AkIlh dogan Abeke,
bir h6diik dogan K6oo~,
Manas'm kii~iik karde~leri;
hangisiyle evlenecek?
K6b6~'e mi gidecek,
Abeke'ye mi gidecek?
"Kimi severseonu alsln." dediler."
05ooruk'unkIZI AkIlay dedi ki:
"Oglu alan her karlIn,
oglunu bir er yeti~tirir.
yocugu olmayan hen bayku~,
aktlh dogan Abeke'ye s6yle,
gelsin benimle evlensin, de!"
Mavi sakalli Mendi-bay
oradan CakIp-bay'a gitti,
Caklp-bay'a dedi ki:
"Han ~ocugu Kamkey,
~6yle cevap g6nderdi:
"Manaslm 61diigii vakit,
yedi ayhk gebe idim,
ye~ay bitti sonra da,
~imdi sekizinci ay oldu,
sekizinci ay da bitti, i
~imdi dokuzuncu ay oldu.
K1Zdoguracak olursam,
ate~eatlp yakanm,
sulara atlp boganm,
ondansonra evlenirim!
206
150 3pKeK 6up MepceT 6y 60Jlco,
A6eKe, Ke6eIlI apaMra
TUuMeK 6up TYpMaK cuH6auM!" AeuT.
1lI00pYKTYH KblCbl AKblJlau
yuYHe MeH TYIIIKeMYH,
155 TYIIIYU Typyu auTKaMblH.
1lI00pYKTYH KbJCblAKblJlau
Ke6uMAH yryn auTTbl AeuT:
"AKbIJl-MeH TYyraH A6eKe
aCTbJpTbJHKeJlUUKeccuH!" AeuT.'
160 MbJHbJHKeouH YKKaH CO~,
aKbJJI-MeHryyraH AoeKe:
'EapcaM, oapauH!' Aeu auTTbl.
K yyrYM KUPAH, KYH oaTTbl,
KaIlI Kapaubm 3J1)KaTTbJ:
165 aKbIJl-MeHryyraH A6eKe
3MU aTKa MUHAUAeUT,
1lI00pYKTYH KbJCbJAKbJJlaU
KOUHYHaKeJIUu )KaTTbl AeUT.
llIoopYKTYH KbJCbJMbJHbJauTaT:
170 'KaH 6anaCbJKaHblKeu
3pKeK oup ryyu 6y canca,
KUHAurUH e3YM KeceM', Aen,
'KUPUH e3YM )KyyaM!' Aeu,
'oy 6anaHbIH OOCblHa
1 7 5 Ke6ec OHp TbJrblH canauH!
EanaHbJ oup emypyu KOUOUH!'
K YHAepAeH KYHY epTTY AeuT,
KaH 6anacbl KaHbJKeU
OH aUJlapbJ oYTKeHAe,
180 anThllm;]11 ;]4a. )KeCOaKaH
KaHblKeK CaJlblll TOJlroTTY,
6anaHblH YHY 6apK 3TTH,
6aTbi )Kepre )KapK 3TTU.
KaH 6anaCbl KaHbJKeU
18 5 oana TYYU canraH CO~,
1lI0opYKTYH KblCbl AKblJlau
)KyryPYu KeJlUn KUPAHAeuT.
'KuHAuruH e3YM KeceM', Aen,
'KUPUH e3YM )KyyaM', Aeu,
190 'OaJlaHbl Kepe KOHOM!'}Ien.
Ear}Ibl-AeeJleT oaH6H4e
3pKemH-ypra4blcblH 6HJlrUCneH
aJla KaIlITbl TepYHG.
1lI00pYKTYH KblCbl AKbIJlaH:
19 5 'EHpU~ 6aJla TYyraHcblH,
6upu~ ana Ka4KaHCbIH,
6anaHbl Maa KepceTneH!'
TapblHbln KeTHu KanAbl.
TapblHbln KeTHn KanraH}Ia,
200 KaHblKeH Typyn aHTaTAeHT:
,AHHanaHH 3HeKe,
3pKeK 6Hp6' 3KeH 6ana~blc?
EHHKe4 6Hp6' 3KeH 6ana~blc?'
MANAS JDESTANI
Erkek bir rnerset bu bolso,
Abeke, KoIJO§aramga
tiymek bir tunnak siybaym!" deyt. hi~ biriyle evlenmem hen!"
~ooruktun kISt Akllay
iiyiino mell tii§komiin,
tii§iip turup aytkamm.
~ooruktun klsl Aktlay
kebimdi ugup ayttl deyt:
"Aktl-men tuugan Abeke
astlrtIn kelip kessin!" deyt.'
Mlmn kebin ukkan son,
aktl-men tuugan Abeke:
'Barsam, bllrayn!' dep ayttl.
Kiiiigiim kirdi, kiln battl,
ka§ karaYlp el cattl:
aktl-men tuugan Abeke
emi atka mimdi deyt,
~ooruktun klSI Aktlay
koynuna kelip cattl deyt.
~ooruktun klsl mml aytat:
'Kan balasl Kamkey
erkek bir tuup bu salsa,
kindigin ozilim kesem', dep,
'kirin oziim cuuam!' dep,
'bu balamn oosma
kebes bir tlj~m salayn!
Balam bir 6ltiiriip koyoyn!'
Kiindordon kiinii orttii deyt,
kan balasl I<:amkey
on aylan biitkondo,
altmdan a~a,ces bakan
Kamkey sallp tolgottu,
balamn iinii bark etti,
ball cerge cark etti.
Kan balasl Kamkey
bala tuup salgan son,
~ooruktun ~~ISIAkllay
ciigiiriip kelip kirdi deyt.
'Kindigin o,~iim kesem', dep,
'kirin oziim cuuam', dep,
'balam koro koyom!' dep.
Bagdl-doolot baybi~e
erkegin-urga~lsln bilgispey
ala ka§tl torllino.
~ooruktun klSI Akllay:
'Birin bala tuugansln,
birin ala kac;kansm,
balam maa k:orsotpoy!'
Tannlp ketip kaldl.
Tarmlp ketip kalganda,
Kamkey lump aytat deyt:
'Aynalayn eneke.
erkek birb' eken balanls?
Biyke~ birb' eken balanls?'
~ocugum erkek olursa,
ne Kooo§ ne de Abeke,
~ooruk'un klZI Akllay'a
~Iklp sonra gittim hen.
ana haber gotiirdiim, hen.
~ooruk'un klzl Aktlay,
soziime kulak verip dedi ki:
"Aktlll dogan Abeke,
benimle gelip evlensin." dedi."
Bu sozii duyunca
aktlll dogan Abeke:
"KaIklp ona gideyim!" dedi.
Ak§am oldu, giine§ battl,
karanllk oldu il yattl,
aktlll dogan Abeke,
0 zaman ala binerek,
~ooruk'un klzl AkllaY'ln
gelip koynuna yattl.
~ooruk'un ktZI dedi ki:
"Hamn klZI Kamkey,
erkek ~ocuk dogurursa,
gobegini hen keserim,
kirini kendim Ylkanm,
bu ~ocugun agzma,
bir pa~avra tlkarlm ben!
~ocugu oldiiriiriim ben!"
Aradan giinler g~ti,
han ktZI Kamkey'in
gebeligi on ay oldu.
Altm ~atalll baklr degnegi koyup,
Kanlkey'in agnsl tutmu§tu,
~ocugun sesi viyakladl,
ba~ da ~Iklp tlrak etti.
Han ~ocugu Kamkey,
~ocuguboyle dogurunca
~ooruk'un klZI Akllay,
ko§a ko§a geldi,
gobegini hen keseyim, dedi,
kirini hen YlkayaYlm, dedi,
~ocugu hele goreyim, dedi.
Bagdl-doolot baybi~e,
erkek mi klz ml bilmesin dire,
allp bir bucaga ka~tl,
~ooruk'un klZI Akllay:
"Yalnlz ba~lnadogurtmu~,
yalmz benden sakladl onu,
yavruyu banagostennedi!" dedi.
Danllp ~Jklp gitti.
Boyle danllp gidince,
Kamkey dedi ki:
"Ah sevgili annecigim,
c;ocugumuzoglan mldlr,
c;ocugumuzyoksa klz mldlr?"

3He Kepyn ai1lTbl Aei1T:
2 0 5 'AHHanaHH KaHblKei1,
a CYHYHtJy,Cyi1YHtJy!
)Ka~bl ryyraH 6y 6anaM
6Hp 3pKeK 6onytJy 6y 6anaM!'
AHAa TYPyn KaHbIKei1:
2 1 0 'Ai1HanaHH Ma3apblM 3He,
6y YHKYHYTaIlJTaHnbl!
Eanara 6eIlJHK Kbm6ai1nbl!
EanaHbl Ke3ynellJe 6aranbl!'
TYH OpTOCYHJKeTKeHtJe,
2 15 6ype anAbl 6anaHbl,
TYH OPTOCYeTKeHAe,
6ype anbln TYPAYAeHT.
KapTaHraH-Aa )KaKbm-6ai1.
A6eKe-MHHeH 6y Ke6ellJ.
220 ytJee Kon Kypan tJblKTbl:
')Ka~bl ryraH 6anaHbl
3pTeH 6HC enType6yc!' Aei1T.
Ta~ arapbm aTKaHAa.
KYH Kbl3apbm tJblKKaHAa.
225 tJa6yyn Kene JKaTblpbl.
KaH 6anacbl KaHblKei1
JKa~blTYYraH 6anaHbi
KoHHYHa canbln anAbl AeHT.
aJrrblMbllIJ JKallJap 3HeCHH,
230 EarAbl-AeeneT 6aH6HtJe,
KonYHaH JKeTenen anAbl,
AnTbl-6aHAb1H apanra
3MH KHpHn Kerrn Aei1T.
MaHaCTblH 3KH HHHCH
235 A6eKe. Ke6ellJ apaM Kyn
3MH yi1re KHpce-Ae,
KaHbIKei1AH TannaAbl,
JKallJ 6anaHbi TannaAbl.
4aMraparblH tJaKTbl AeHT,
240 tJarbln OTKOJKaKTblAei1T.
KeperecHH Kec-m AeiiT,
KeCHn OTKOJKaKTblAeHT!
Y~KYP TonrOH ynTepYH,
aHbl anbm Kerrn AeHT:
245 aK KypJKYHAa6ynAapblH.
aHbl KenHn KelTH AeHT!
3tJKHAeH KanraH ynaKTbl.
KypcaKTaH KanraH tJYHaKTbl
HaH3aAaHKanraH JKeneKTH,
2 5 0 MaHaCTaH KanraH 6eneKTH
KaHblKei1-MHHeH6ai16HtJe
TOKOHro anbm KHpHn KelT".
Ana KatJbln KeTKeHAe,
6apapblHa 3nH JKOK.
255 6aTapblHa TOO JKOK.
AHAa aHlTblf{ KaHbIKei1:
'3MA", 3Me, He AeHCHH?
SEMETEY'tNDoGU-5U
Ene k6riip ayttl deyt:
'Aynalayn Kamkey,
a siiyiinltii, siiyunltii!
Canl tuugan bu balarn
bir erkek bolultLIbu balarn!
Anda turup KaIllkey:
.Aynalayn rnazanrn ene,
bu uykunu ta~t;lyll!
Balaga be~ik kllbayll!
Balam kezille~ebagall !'
Tiin ortosuncetkenlte,
biir6 aldl balam,
tiin ortosu 6tk6nd6,
biir6 alip turdu deyt.
Kartaygan-da Cakip-bay,
Abeke-rninen bu K6b6~,
iiltoo kol kurap Itlktl:
'Canl tugan balam
erten bis 6ltiir6biis!' deyt.
Tan aganp atkanda,
kiln klzanp Itlkl<:anda,
Itabuul kele catm,
Kan balasl Kamkey
canltuugan balam
koynuna sallp aldl deyt,
altlrnl~ ca~ar en~sin,
Bagdl-dool6t baybilte,
kolunan cetelep aldl,
Altl-baydm arali~a
erni kirip ketti deyt.
Manastln eki inisi
Abeke, K6bO~aram kul
erni iiyg6 kirse-~je,
Kamkeydi tappadl,
ca~balam tappaljl.
yarngaragm Itaktl deyt,
Itaglp otko caktl deyt.
keregesin kesti deyt.
kesip otko caktl deyt!
Unkiir tolgon iipt6riin,
am allp ketti de~{t:
ak kurcunda buldann,
am kelip ketti dl~yt!
~kiden kalgan LIlaktl.
kursaktan kalgan Itunaktl
nayzadankalgan celekti,
Manastankalgan belekti
Kamkey-minen baybilte
tokoygo allp kirip ketti.
Ala kaltlp ketkende,
baranna eli cok,
batanna too cok
Anda ayttlii Kanlkey:
'Erndi, erne, ne deysin?
207
ihtiyar baktp dedi ki:
"Sevgili yavrum Kamkey,
sevin yavrum, ~ok sevin,
yeni dogan bu ~ocuk,
bu yavrucuk oglan!"
Kamkey de dedi ki:
"Oh sevgili annecigim,
uyku aramayallm biz,
~ocuga be§ik yapmayallm,
nobetle§e bakallm biz!"
Gece yansl yakla§mca,
birisi aldl ~ocugu,
gece yansl g~ince,
obilrii tuttu ~ocugu,
ihtiyarlayan Caklp-bay
Abeke ile Kobo§ de,
il~il asker topladllar,
"Yeni dogan bu ~ocugu,
erkendenoldilrelim!" dire.
Tan yen aganp,
giln klzarlp dogarken,
sava§agelmi§lerdi,
han ~ocugu Kamkey
yeni dogan ~ocugunu
allp gogsilne koydu.
Altml§mdaki annesi
Bagdl-doolot baybi~eyi,
elinden tutup gollirdil,
Altl-baY'ln ~allllglna
ka~lp oraya saklandl.
Manas'm iki kil~ilk karde§i,
Abeke, Kobo§, haram kullar,
onun evine girdiler,
Kamkey'i bulamadllar,
~ocugu da bulamadllar.
BacaYlpa~aladllar,
~aklp ate§e yaktllar,
parmakllg1 da klrdllar,
kmp ate§eyaktllar!
Magro dolduracakkadar
mallanm allp gittiler.
ak hurcundan paralarlnl
allp gittiler!
Ke~iden kalan oglagl,
karnlnda ta§ldlgl bu masumu
kargldan kalan sancagl,
Manas'tan kalan mirasl,
baybi~e ile Karukey
allp ormana girdi.
Boyleceka~arken onlar.
gidecekleri kimse yoktu.
saklanacak dag yoktu,
Karukey sen dedin ki:
"-5imdi sell ne dersin, anam?
 208
KaMa 6apa6bIC. 3He?
8Kyn aTaM KapbIM-6aU.
260 KapblM 6Hp 6at1ra 6apanbl!
3TerH~ 3neK 6onAY.
)Ke~H~-Ae )KeneK oonJJY!
KapblM-6aUra 6ap6acaK,
KaUAa 6HC 6apa6bIc?' Aet1T.
265 KapblM AereH 6at1b1HblH
on-rypaT AereH )KepHHe
3MAH 6apAbi KaTbIHAap.
OnTbIpraH AereH )KepHHe
Kaqbln KenHn )KeTKeHAe.
270 K8qyn KeTHn KanbInTbip.
K8qYHYH K8TYH8H qYPKaAbI.
)KoMo )Kypyn KeTKeHAe.
KbI3bm MOt1HQO6Hp MY300
KenHn )KaTbIp )KOnYHAa.
275 KaHblKet1 aHbI KapMaAbI-
cot1oPYHa 6bIQaK )KOK.
QarapblHa QaKMaK)KOK.
He KbmapbIH 6Hn6eAH.
AHAa blt1nan TYpraHAa.
280 8Kyn aTaCbI KapbIM-6aU
)KenHn KenHn )KaTbInTbIp.
KaHbIKeU aubl K8pr8HA8.
KapbIM-6aMbI TaHbIraHAa.
)Kan6apbm Typyn at1TTblAeUT:
285 '8Kyn aTaM. ceHH aUTaM.
EaTbip MaHac 6y 3PHM.
6y aanaMAaH 8TK8HA8.
A6eKe, K800III apaM Kyn
MeHH "AnaM!" Aen KeMH.
290 Ey apaMra THU6eAHM.
Ey apaMra mt16eceM.
A6eKe, K800III apaM Kyn
MeHHHyUYM8 KenreH,nHp.
QaMraparblH QaKKaHAbIp.
2 9 5 Qarbm OTKO)KaKKaHAblp.
KepereMAH KeCKeH,nHp.
KeCHn OTKOQaKKaHAbIp!-
3QKMeH KanraH ynaKTbl.
KypcaKTaH KanraH QYHaKTbl,
300 HaU3aAaHKanraH )KeneKTH,
MauaCTaH KanraH 6eneKTH
anbm 6Hp KaQbm 6epeMHH!'
8Kyn aTa KapblM-6aU
KaHbIKet1re aUTTbl AeUT:
305 'A KaHbIKeU. KaHbIKeU. 60TOM
MaHaCTaHKanrau 6anaHbi
anbln 6HP KaQbIn ceH Kence~.
yUYM8 ceHH KHprncneUM.
Typap )KepAH 6ep'an6aUM-
310 ceHHH 6HP 6at1bI~ MaHaCTaH,
aHaH 6HP KOOHYM6eK KanraH!
:'..
MANAS DESTANI
Kayda barablS,ene?
Okiil atam KarIm-bay,
Kanm bir baygabarall!
Etegiii elek boldu,
ce:iiiii-de celek boldu!
Kanm-ba)/ga barbasak,
kayda bis barabls?'deyt.
KarIm de~:enbaymm
olturat de~:encerine
emdi bard,!katIndar,
oltIrgan d{:gencerine
ka~lp kelip cetkende,
ko~iip ketip kallptIr.
K~iiniin kotUnon ~urkadl.
Coldo ciinip ketkende,
klZl1 moYIl~o bir muzoo
kelip catIr colunda.
Kanlkey artl karmadl-
soyoruna bl~ak cok,
~aganna~;ikmak cok,
ne kllarm bilbedi.
Anda Iylap turganda,
okiil atasl Kanm-bay
celip kelip catlptIr.
Kanlkey artl korgondo,
Kanm-baydl tanlganda,
calbarlp turup ayttI deyt:
'Okiil atarrt, seni aytam,
BatIr Manas bu erim,
bu aalamd;inotkondo,
Abeke, Kbbo§ aram kul
meni "Alam!" dep keldi.
Bu aramga.tiybedim.
Bu aramgaltiybesem,
Abeke, Kc,bo§aram kul
menin iiyiimo kelgendir,
~amgarag11\ ~akkandlr,
~aglp otko cakkandlr,
keregemdikeskendir,
kesip otko ~akkandlr!-
~kiden kalgan ulaktI,
kursaktan kalgan ~unaktI,
nayzadan~:algancelekti,
Manastan Icalganbelekti
allp bir ka~:lpberemin!'
Okiil ata Karim-bay
Kamkeyge ayttI deyt:
'A Kamke:'f, Kanlkey, botom!
ManastanI~alganbalam
allp bir ka~;lpsen kelseii,
iiyiimo seni kirgispeym,
turar ce:rdiI~r'albaym-
senin bir baYlii Manastan,
anan bir kc,oniim bek kalgan!
Nereyegidelim
bu
yollandl §imdi
Oturduguyere
geliyordu bu yoldan.
Kamkey tuttu onu,
kesmek i~in bl~ak yak,
vurmak i~in demiTyak,
Oyle ~gl~lp dururken ;;Ir~
isim babasl Karim-bay :i 1
yel gibi ko§up geliyordu.
Kanlkey onu goriince
Kanm-bay'l tamymca,
yalvararak dedi ki;
"isim babam seni ~aglrdlm,
bahadlr Manas bu erim,
bu alemden goc;:tipgitti.
Abeke. Kobo§, haram
beni almaga geldiler.
Bu haram kullan reddettim.
onlarl reddettim diye,
Abeke. Kobo~, haram kullar,
gelip evime girdiler.
bacaYIparc;:aladllar,
c;:aklpate~eyaktllar,
parmakllgl da klrdllar,
kmp ate~teyaktllar!
Kec;:idenkalan oglagl,
karnlmda t~ldlglm bu
kargldan kalan sancagl.
Manas'tan kalan mirasl,
allp kac;:tlmhemen!"
isim babasl Kanm-bay,
Kamkey'e dedi ki,
"Kamkey. Kamkey,
Manas'tan kalan ~ocugu.
kaC;:lp
gottirtiyorsan,
seni evime koymam ben,
oturacak yer de vermem.
senin beyin Manas'a
pek darglmm hen!

Ey MOt1HtIOMAYCeH TyITy~,
MOt1HtIOMJI,y
cara 6ep'aJI6at1M!'
eKyn an KapbIM-6at1
315 Kbl3bm MOt1HtIO6Hp MY300
KonYHaH cyypyn aJIAbl Aet1T,
yt1YHe attAan 6apAbl Aet1T.
KaHblKet1 Kat1n 6aCTbIAeJiT,
6at16HtIere KeJIAHAeJiT:
3 2 0 'AHHaJIat1H M33apbIM, 3He,
eKyn aTaM KapbIM-6at1, 3He,
Kbl3bm MOt1HtIO6Hp MY300, 3He,
KonYMHaH cyypyn aJIAbI Aet1T,3He!
EattAblH 6Hp yyny EaKat1, 3He,
3 2 5 o~ AaJIblHblH KeMHptIeK, 3He,
OIOn 6HP CaJIAblAeA'3ne, 3He:
con AaJIblHblH KeMHptIeK, 3He
CynnYKOPAYH 6amblHAa, 3He,
Teere CaJIAbIAeA'3ne, 3He!
330 )KypEaKat1ra 6apanbl, 3He!'
TYHYH 6HP TYHAet1XYPAY Aet1T,
KYHYH 6Hp KYHAet1XYPAY AeJiT,
3TerH 3neK 6oJIAY Aet1T,
xe~H xeneK 6oJIAY Aet1T.
335 Eat1AblH yyny on EaKat1
yt1YHeH tIblThID KeJIAHAet1T.
MHHep aTbI KeK-tIOnOK,
KeK-tIOnoryH MHHHDTHpEaKat1,
CaR TOOHYxHt1n 6apbIDTblp EaKat1.
3 4 0 EapbID KenreH EaKattAbl
KaHblKet1 Kepyn CaJIAblAet1T,
KaHblKet1 KenHn at1TTblAet1T:
'CaJIaM at1TMaK MeHAe XOK, EaKaii,
3nHK 6Hp anMaK ceHAe XOK, EaKaii!-
345 3tIKHAeH KaJIraH ynaKTbl, EaKat1,
KypcaKTaH KaJIraH
tIYHaKTbl, EaKat1,
Hat13MaH KaJIraH xeneKTH, EaKat1,
MaHaCTaH KanraH 6eneKTH, EaKaii,
aJIbID 6Hp KatIbln KeneMHH, EaKat1!'
350 EattAblH yyny on EaKaii
aTblHblH 6amblH 6YPAY Aet1T,
omy 6Hp xepAe ryPAY Aet1T.
KaHblKettAHH KonYHaH EaKaii
6aJIaHbl cyypyn anAbl Aet1T,
355 eAe 6Hp Kapan tIanTbl Aet1T,
oon 6Hp TymTY 6y 6ana,
blJlAblii Kapan 6Hp tIanTbl,
3~rHn 6Hp TymTY 6y 6aJIa!
KaHbIKet1-MHHeH6y qaKaH,
360 EaiiAblH yyny 6y EaKat1
ytIee 6Hp KenHn blt1nMbl.
AHAa at1TTbl~ KaHbIKet1:
.A6eKe, Ke6em apaM KYJl
MaJlAbI KaTKa CaJIbIDTbl,
SEMETEY1NDoGU-5U
Bu moyn~omdu sen tuttun,
moyn~omdusagaber'albaym!'
Okiil ata Kanm-bay
klzll moyn~o bir muzoo
kolunan SUUrllPaldl deyt,
iiyiino aydap bardldeyt.
Kamkey kayta bastl deyt,
baybi~egekeldi deyt:
'Aynalayn m:lZarlm, ene,
okiil atam Kanm-bay, ene,
klZll moyn~o bir muzoo, ene,
kolumnan suurup aldl deyt, ene!
Baydm bir uulu Bakay, ene,
on dallmn kemir~ek, ene,
oyup bir saldl ded'ele, ene:
sol dallmn kemir~ek, ene
Sulpukordun ba§mda,ene,
toogo saldl ded'ele, ene!
O1r Bakayga barall, ene!'
Tiiniin bir tiindoy ciirdfi deyt,
kiiniin bir kiindoy ciirdii deyt,
etegi elek boldu deyt,
ceni celek boldu deyt.
Baydm uulu c,l Bakay
iiyiinon ~Iglp keldi deyt.
Miner atl Ko}:-~olok,
Kok-~ologun miniptir Bakay,
San toonii ciyp barlptlr Bakay.
Banp kelgen Bakaydl
Kamkey koriip saldl deyt,
Karnkey kelip ayttl deyt:
'Salam aytmak mende cok, Bakay, "Selam vermek bana yakl§maz, Bakay
elik bir almak sende cok, Bakay!- selam almak sende yak, Bakay!
~kiden kalg~mulaktl, Bakay,
kursaktan kali~an
~unaktl, Bakay,
nayzadankalE;ancelekti, Bakay,
Manastan kalj~anbelekti, Bakay,
allp bir ka~lp kelemin, Bakay!'
Baydm uulu ()l Bakay
atlmn ba§m burdu deyt,
o~u bir cerde turdu deyt.
Kamkeydin kolunan Bakay
balam suurup aldl deyt,
000 bir karap ~aptl deyt.
oop bir tii§tii bu baJa,
tldlY karap bir ~aptl,
engip bir tu§tti bu bala!
Kamkey-min(:n bu <;:akan,
Baydm uulu bu Bakay
u~oo bir kelip Iyladl.
Anda ayttln Karnkey:
'Abeke, KobC,§aram kul
maldl katka silllptl,
209
~
Tuttugun §Udanaml da
vermem sana danaml ben!"
tsim babasl Kanm-bay
klZlI danaYI aIdl,
~kerek elinden aldl,
aldl evine gotiirdii.
Kamkey geriye dondii,
baybi~enin yamna geldi,
"Ah sevgili annecigim,
isim babasl Kanm-bay, anne,
klztl bir danaYI, anne,
~ekip aldllelimden, anne,
Bay'm tek oglu Bakay, anne,
sag kiireginin kemigini, anne,
oymu§ vaktiyle, diyorlar, anne,
sol kiireginin kemigini, anne,
Sulpukor dagl ba§mda,anne,
bir deveye yiiklemi~, anne!
Yiirii Bakay'a gidelim, anne!"
Geceler gecesi gittiler,
giin iistiine giin yiiriidiiler,
etekleri elek oldu,
yenleri hep yular oldu,
Bay'm oglu bu Bakay'm
evine ~Iklp geldiler.
Binek atl Kok~olok
Kok-~olok'a bindi Bakay,
saYIslzdevelerini toplaml~ Bakay.
~u gelen BakaY'1
Karnkey gordii,
Kamkey gelip dedi ki:
Ke~iden kalan bu oglakla, Bakay,
kamlmda ta§ldlglm bu
masumla, Bakay,
kargldan kalan sancakla,Bakay,
Manas'tan kalan bu mirasla, Bakay,
bunlarla ka~lp geldim, Bakay."
Bay'm oglu Bakay 0 zaman,
atlmn ba§ml ~evirdi,
onlerinde durdurdu.
Kamkey'in elinden Bakay,
~ekip aId I bu ~ocugu,
bir kere tepedenyukarlya ko§turdu,
yana kaYlp du§tii bu c;:ocuk.
bir kere tepedena§aglya ko§turdu,
Slrt iistii dii§tii bu ~ocuk!
Karnkey ile bu <;:akan
Bay'm oglu bu Bakay,
u~ii birden agladtlar.
0 zaman Kamkey dedi ki:
"Abeke, Kobo~, haram kullar,
hay van saYlsml yazdllar.
210
365 Man 3ce6HHanbIUTbI
6YMY KaTKacanbIUTbI,
6yn xe6HH anblUTbI!
KaHbIKeH-MHHeH 6y l1aKaH
eKe6yc KatlbIUKenHUTHK.
370 A6eKe, Ke6ew apaM Kyn,
6awbI~ 6onco enYMAe,
ManbI~ 6onco TaJIOOAa!-
EawbI~bl KOHAOH KecneceM,
KaHbI~bI cYYAaHTeKneceM!
375 EaHAbIHyyny ceH EaKaH,aKe,
3MH6Hp apra He6onoT, aKe?
3MH aManbIM3H6onoT,aKe?'
AHAa aHTTbI~ceH,EaKaH:
'AHHanaHHKaHblKeH,60TOM,
380 )l(aKbIHAaTaTYpa Kep, 60TOM!
3AHwTe aHpaHKbInaHH,6OTOM,
aHpaHyypTan KenHnTYpaHH,60TOM!
ATbI-TOHYKaMAauH,60TOM!
AHAaHKHHH)l(OMY
KepceTeHH,6oTOM!'
3 8 5 KaH 6anaCbIKaHbIKeH
)l(aKbIHAaTbIUanAbIAeHT,
3AHWTeaHpaHKblnAbIAeuT
aTbI6Hp TOHKaMAaAbl,
a3bIK6Hp TynYK KaMAaAbI,
390 aHpblnbIu)l(onro anblUKenAH.
AHAaaHTTbI~KaHbIKeu:
'3MH apra He 60nOT,EaKaH?
Kapa 6Hp HoroH )KaMrbIptlbI,
)KaMrbIptlbIra 6apaHH!
395 )KaMrbIptlHra 6apa-TbIraH)l(OnAY
3MHMara KepCeTtly,EaKaH!'
AHAa aHTTbI6y EaKaH:
'Kapa 6Hp HoroH )KaMrblptlbl, 6anaM, 'Kara bir ]~ogoy CamgIr9I, balam, "Kara Nogay CamgIr91'nln,yavrum,
aHbIH6HP )l(OnYHKepceTueHM,6anaM! amn bir colun k6rs6tp6ym, balam!yolunu sana g6stermem, yavrum!
400 MaHac-MHHeH)KaMrbIptlbI, 6anaM,
eKe ceK eWTYKHw'3ne-
Kapa 6Hp HoroH )KaMrblptlbl
3t1KHAeH KanraHynaKTbl,
KypcaKTaHKanraHtlYHaKTbl,
405 aHblenTYPYucan6aH6bI?
e3y~e HHKeKbIH6aH6bl?
AHAaH6HPapra He6onoT?
)KaMrblptlbI )l(OnYHKepceTueHM!
ec aTeKeHKapa-KaH,
410 Kapa-KaHraceH6apca~!
Kapa-KaH )l(OnYHKepce-reM!'
Ey EaKaH MbIHbIaHTKaHCOI-\,
Kapa-KalI )l(OnYHKepceTKeHco~,
KaH 6anacbl KaHbIKeH
4 15 KYHYHKYHAeH)l(YPAYAeHT,
KTYHYHTYHAeH)l(YPAYAeHT,
anAa KaHtlaKYH6onAY,
MANAS DESTANI
mal esebin allptl
buldu katka sallptl,
bul esebin aIIpu!
Kamkey-minen bu ~akan
6k6biis ka~lp keliptik.
Abeke, Ktib6~ aram kuI,
ba~ln bolso 6\iimd6,
maIIn boIsotaIooda!-
Ba§lndl koydoy kespesem,
kamndl sullday t6kp6s6m!
Baydm uulu sen Bakay, ake,
emi birari~a ne boIot, ake?
Emi amallm en boIot, ake?'
Anda aytun sen,Bakay:
'Aynalayn Kamkey, botom,
cakmdataItura k6r, botom!
Edi~te ayr:ln kilayn, botom,
ayran uurtap kelip turayn, botom!
Au-tonu kamdayn, botom!
Andan kiyn coldu
k6rs6toyn, botom!'
Kan baI.aslKamkey
cakIndaup aldl deyt,
edi~te ayran kIIdI deyt
au biT ton kamdadI,
azlk biT tilliik kamdadI,
aynllp colgo aIIp keldi.
Andaayttln Kamkey:
'Emi arga ne bolot, Bakay?
Kara biTl'irogoy CamgIr9I,
Camglr91gabarayn!
CamgIr9iga bara-ugan coldu
emi maga k6rs6t9ii, Bakay1'
Anda aytu bu Bakay:
Manas-minen Camglr91, balam, Manas ile Camglr91, yavrum,
6k6 s6k 6:~tiiki~'ele-
Kara bir l'ifogoy CamglrC;:1
e9kiden kalgan ulaku,
kursaktan kalgan 9unaktl,
am 6Itiiriip salbaybl?
Oziin6 ni~:eklybaybl?
Andan bir arga ne bolot?
Camglr91 colun k6rs6tp6ym!
Os ateken Kara-kan,
Kara-kanga senbarsan!
Kara-kanI::olunk6rs6t6m!'
Bu Bakay mIni aytkan son,
Kara-kan colun k6rs6lk6n son,
Kan balas.lKamkey
kiiniin kiind6y ciirdii deyt,
ktiiniin tiind6y ciirdii deyt,
alda kanc;:a kun boldu,
hayvanm hesabIm aIdIIar,
buiduklan her ~eyi yazdIIar,
maIm hesabImyapuIar!
Kamkey ile ~akan
ikimiz ka9lp geldik biz.
Abeke, K6b6~, haram kuIIar,
ba~mIz beladan kurtulmasm,
hayvanIarmIz 9apulun olsun!
Ba~mI koyun gibi kesmezsem,
kamm su gibi d6kmezsem!
Bay'in oglu Bakay, karde~,
nasil kurtuIaIlm, karde~,
~imdi ne 9are bulallm, karde~?"
0 zaman Bakay dedin ki:
"Pek sevgili Karukey, yavrum,
sen burada dur, yavrum!
Kovada ayran yapaYIm, yavrum,
size ayran 9aIaYlm,yavrum!
Atla elbise hazlrIaYlm, yavrum!
Yolu sanTa
g6steririm, yavrum!"
Han 90cugu Kamkey'i
yamna aIdl,
kovada ayran kan~urdI,
at ve giyim hazIrIadI,
yiyecek azlk hazlrIadI,
g6tiiriip yolun ba~ma getirdi.
0 zaman Kamkey dedin ki:
"KurtuIu~ nasil olacak, Bakay?
Kara Nogay CamgIr91 var,
CamgIr9I'ya varaYIm, ben,
CamgIr91'ya giden yolu,
bana g6ster,Bakay!"
0 zaman Bakay dedi ki;
iki dii~man soyundan, yavrum,
bu Kara Nogay CamglrC;:l,
kec;:idenkalan bu oglagl,
karnmda ta~ldlgm bu masumu,
onu 6Idiiriip yak etmez mi?
Seni nikahla almaz ml?
Bundan nasil kurtulursun'?
Camglr9I'mn yolunu g6stermem!
Kendi baban Kara Han var,
sen Kara Han'a gitsene!
sana Kara Han'in yolunu g6stereyim!"
Bakay bunlan deyip
Kara Han'in yolunu g6sterdikten sonra
han 90cugu Kamkey,
giinler giinii yol yiiriidii,
gecelergecesi yol yiirudii,
b6ylece gunler gec;:ti,

aJIAa KaHtJaTYH 60llAY,
KbInbln 6epreH a3blKTbl
4 20 KaH 6aJIacbI KaHblKeu
3HeCHHe)l(aJIMali 6epeT AeHT,
6aJIa~a tJauHali 6epeT AeHT.
A3b1rbl 6Hp TYreHYII KeTTH AeHT,
)l(YPYII KenreH KeMIIHPAHH
4 2 5 Kypcarn atJblli KeTTHAeuT,
Kecy 6030PYII KeTTHAeH1;.
AHAa aUTTbl 6y KeMIIHp:
,AHHaJIai1H KaHblKei1, 60TOM,
Kec 6030PYII KeTHIITH, 60TOM-
430 3MH apra He 60nOT, 60TOM,
3MH aMaJI He 60nOT, 60TOM?
ATeKe~HHH aK-marbIn, 60TOM,
KepYHe6y 6y )l(epAeH, 60TOM?'
Au~a aHTTbl~ KaHblKeH:
435 'Ceo 6Hp HetJe KYHAep tJbIAaca~, 3He,
amy )l(epAeH amblKcaK, 3He,
aJITbl 6Hp KYHY )l(eTep6HC, 3He,
amblKlIacaK, Ma3apblM, 3He
)l(eTH 6Hp KYHY )l(eTep6Hc, 3He.'
4 4 0 KaH 6aJIaCbl KaHblKeH
3HeCHHe)l(aJIMali 6ep~H ~eHT,
6aJIara tJaHHali 6ep~H AeuT.
3MH 6HP )l(YPYII 6ep~H ~eHT.
3KH KYH 3PYY 6on~y ~euT-
445 KaHblKeu ryPYII blUnaAbI:
,AiiHaJIai1H Ma3apblM, 3He,
aH~a 6Hp TypraH AK-ryMrnYK, 3He!
EYPYH MeHHH aTeKeM
Kapa-KaH~bIH TepYH~e
450 aH~a MeHHH KblC tJaKTa
60HOOKaCKaH)l(ep 3ne!
Orny )l(ep~HH aJIMaJIapbl
MaJIaKamKa HHeKTeH,
omYHYH epYKTepy
455 KYHaHKOH~YH)l(ypeKTeH!-
Orny 6Hp )l(epre 6apcaKlIbl?'
AH~a aHTTbl 6aH6HtJe:
'AHHaJIaHH KaHblKeH, 6OTOM,
MeH~eH 6Hp HeCHHcypaHcblH, 60TOM,
460 MblHblH )l(OnblH ceH 6Hnce~, OOTOM,
6arnTan 6HP aJIbln 6ap, 60TOM!'
Orny 6HP )l(epre 6ap~bl ~eHT,
6apbln 6Hp KoHyn KaJI~bl~eHT,
anMaJIapblH an~bl ~eHT,
465 epYKTepYH )l(e~H ~eHT,
MblKTan TOlOn 60nAY ~eHT.
KYP)l(YHYHa can~bl ~eHT,
3M" )l(ypyn 6epA" ~eHT.
3M" )l(ypyn 6epreHAe,
470 aTaCblHblHAK-rnarbIn
aa )l(eT"n 6apAbl AeHT.
1'111
SEMETEY'iNDOGU-5U
alda kan~a tUn boldu,
kthp bergen w:Iktl
kan balasl Kamkey
enesine calmar beret deyt,
balafia ~aynap beretdeyt.
AZIgl bir tiigOlrliip ketti deyt,
ciiriip kelgen kempirdin
kursagi a~lp kl;tti deyt,
kosii bozorup Iketti deyt.
Anda ayttl bu Ikempir:
'Aynalayn Kal1ikey, botom,
kos bozorup ketipti, botom-
emi arga ne bolot, botom,
emi amal ne bolot, botom?
Atekefinin ak-;~agIl,botom,
koriinobii bu cl~rden,botom?'
Anda ayttlfi K1lnlkey:
'Sen bir ne~e kiindor ~Idasafi,ene,
o§u cerdena§u~ak, ene,
altl bir kiinii cl;terbis, ene,
a§Ikpasak,ma2:artm,ene
ceti bir kilnil cl~terbis,ene.'
Kan balasl KallIkey
enesinecalmar berdi deyt,
balaga~aynapIl>erdideyt.
Emi bir ciiriip berdi deyt.
Eki kiln eriiil boldu deyt-
Kamkey turup IyladI:
'Aynalayn mw:arIm, ene,
anda bir turgan Ak-tum§uk, ene! §uradaAk-tum§uk duruyor, anne,
Burun menin atekem
Kara-kandmtoliindo
anda menin kIS~akta
boyoo kaskan <:erele!
O§u cerdin almalan
mala ka§ka inektey,
o§ununoriiktol~ii
kunan koydun ,cilroktoy!-
O§u bir cerge barsakpl?'
Anda ayttl baybi~e:
'Aynalayn KallIkey, botom,
menden bir ne:;in suraysm, botom, bana ne soruyorsun, yavrum,
mmm calm sen bilsen, botom,
ba§tap bir allp bar, botom!'
O§Ubir cerge bardl deyt,
banp bir konup kaldl deyt,
almalann aldl deyt,
oriiktoriin cedi deyt,
mIktap toyup tloldu deyt.
Kurcununa saldl deyt,
emi ciiriip berdi dirt.
Emi ciiriip ber~:ende,
atasmm Ak-§al~tl
aa cetip bardldeyt.
21.
geceler ge~ti,
Bakay'm hazlrlaYIp verdigi azlgl,
han ~ocuguKamkey,
Ismp anasma verdi,
~igneyip ~ocuguna verdi.
Fakat azlk tiikenip bitti,
yiiriimekten ihtiyann
karnI pek a~lkml§tl,
gozlerinin onii pek kararml§tl,
ihtiyar kadm dedi ki;
"Ah sevgili Kamkey, yavrum,
goziim kararlyor yavrum,
nasIl kurtulacaglz biz,
nasIl bir ~are bulahm?
Babamn saraYI,yavrum,
buradan goriiniiyor mu, yavrum?"
KanIkey de dedi ki:
"Bir ka~ gun daha sabret, anne,
acele edersen,anne,
aIti gilnde vannz, anne,
acele etmezsek,anne,
yedi gilnde vartnz, anne."
Han ~ocugu Kamkey,
annesine azlgIIsmp verdi,
~ocugada ~igneyip verdi.
Sonra yine yiirilmeye koyuldular.
tki giln bitip tilkendiler,
Kamkeyagladl:
"Ah sevgili anaclgIm,
hen vaktiyle babam
Kara Han'in ba§ko§esinde iken
kIZ oldugum ~aglarda ben,
(kok) boya kazdIgImlz bu ilde,
bu yerin elmalan
inek memesi gibiydi,
bu giizel yerin erikleri
kuzu yiiregi gibiydi!
Oraya gitsek mi?"
Baybi~e de dedi ki:
"Sevgili Kamkey, yavrum,
bu yolu biliyorsan, yavrum,
dii§ oniime gOdiir beni, yavrum!"
0 yere vardtlar,
orada bir gece kaldllar,
elmalanndan aldtlar,
erikJerinden yediler,
adamakllli doydular
Hur~larl doldurdular,
sonra yine yiiriidiiler.
~imdi boy Ie yiiriir iken
atasmm Ak-§agll daglna,
nihayet vanp geldiler.
212
AK-warblJlAblH YCTYHAe
KaHblKe~HH aracbI
COnTOH-KynKenHDTHp.
4 7 5 KaqbIlI KenreHKaHblKeii
Tocyn )KaTKaH3KeHAeiiT.
ConTOH-KynaraCbl
KaHblKeiiAHTaHb16aiiT:
CoJrroH-KynaraCblH
4 8 0 KaHblKeii KYPrypTaHbl6aiiT!
KaHbIKe~H KepreHAY,
ConToH-Kyn MbIHbIMbIHbIaiiTaT:
"')l(onooqbl 6onco~, )Kon aiiTaM,
)KOKqy6onco~,
Man aiiTaM!"-
4 8 5 KaUAaH 6Hp qblThIlIKenecHH?'
AHAa aiiTTbI~ KaHblKeii:
'MeH )KOnOOqbI, )KOnOOqbI,
aKe,
)K°JlAO)KYPynKeneMHH,aKe,
)K°JlAY6Hp cypan KeneMHH,aKe!'
490 CoJrroH-Kyn aracbI arnbI:
'Ey TanaCTaii)KepAereH,
KeneKeAeKepKK'ecKeH,
KOOHY-MHHeH 3pr' eKceH,
6eWHKTe)KaTbIlI6enceHreH,
495 6eK yynYHAaiiTe~cenreH,
ryy6aii )KaTbinryiinaHraH,
TyyraHblHaH3p6eiireH-
)l(aKbIn-6a~bIH 6anacbI
")l(aw MaHac" AereH6ap 3AH:
500 aMaH6'3KeH 6ap6'3KeH?
AHAau HeMe6HJlAH~6H?'
AHblH 6Hp Ke6HHYKKaHAa,
KaHblKeii araCblHTaHbIUT,
KbIHKeH3MHaUTaTAeHT:
505 '3 araM-aH,ConToH-Kyn,
MeHHTaHbl6auCbIH6bI?
Kapa-KaHAbIH6anacbI
"KaHbIKeH"AereH 6eH6'3KeH,
ConToH-KynceH6'3KeH?
51 0 Ka6b1naHTyyraH 3p MaHac
6y aanaMAaHeTKeHCO~,
)Kepre canbIlI KeMreHco~,
A6eKe, KeooIll apaM Kyn
qaHblraparbiMqaKKaHAblp,
5 15 qarbIlI OTKO)KaKKaHAbIp,
KepereM,nH
KeCKeHAHp,
KeCHnOTKO)KaKKaHAblp!
"8c KOPAYKTaH)KaTKOPAYK,
83y6eKTeHCap,- KOPAYK!"-
5 2 0 TanaCTblH6aIllblH epT anraH,
6y aSlrblHcell anraH!-
3qKHAeHKanraHynaKTbl,
KypcaKTaHKanraHqYHaKTbl,
HaH3aAaH KanraH)KeneKTH,
MANAS DESTANI
Ak-§aglldm iistiind6
Kamkeydin ai~asl
Solton-kul keliptir.
Ka~lp kelgen Kamkey
tosup catkan e:kendeyt.
Solton-kul agasl
Kanlkeydi tanlbayt:
Solton-kul ag.lSm
Kanlkey kurgur tambayt!
Kanlkeydi k6r,g6ndii,
Solton-kul mIni mini aytat:
'"Coloo~1 bol!:on, col aytam,
cok~u bolson,
mal aytam!"-
kaydan biT ~Iglp kelesinT
Anda ayttln K~mlkey:
'Men coloO<;:I,coloo~l, ake,
coldo ciiriip kelemin, ake,
coldu biT surap kelemin, ake!'
Solton-kul agasl ayttl:
'Bu Talastay cer degen,
k616k6d6k6rk]c' 6sk6n,
koonii-minen erg'6ks6n,
be§ikte catlp be:lsengen,
bek uulunday ti~nselgen,
tuubay catlp tu:flangan,
tuuganmanerbeygen-
Caklp-baydm b;llasl
"Ca§Manas" degenbar wi:
amanb'ekenbar,b'eken?
Anday nemebildinbi?'
Amn biT kebin ukkanda,
Kamkey agasm tamyt,
Kmkey emi aytlt deyt:
'F. agam-ay,Soilton-kul,
meni tambaysmbl?
Kara-kandmbal.1S1
"Kamkey" degen benb'eken,
Solton-kul senb'eken?
Kabllan tuugan ]~r Manas
bu aalamdan6tk6n son,
cerge sallp k6ml~6n son,
Abeke, K6bo§ aI"amkul
~amgaraglm~akl~andlr,
~aglpotko cakkandlr,
keregemdi k6skeI1dir,
kesip otko Cakkairldlr!
"as korduktan ca~tkorduk,
Oziibekten Sart korduk!"-
Talastm ba§m ort algan,
bu ayagm sel algiln!-
Ecrkidenkalgan ulaktl,
kursaktan kalgan ~unaktl,
nayzadankalgan I;elekti,
Ak-§agll'm tepesinde,
Kamkey'in agabeyi,
Solton-kul gelmekte idi,
ka~lp gelen Kamkey,
gelen atlIYI bekledi.
Solton-kul agabeyi
tammadl Kamkey'i.
Solton agabeyini
tammadl kahrolasl Kamkey!
Kamkey'i goriince,
Solton-kul §oyle dedi:
"Yolcu isen yol diyeyim,
hay van anyorsan hayvanlarm
yerini soyleyeyim!
neredengeliyorsun?"
Kamkey de dedi ki;
"Ben yolcuyum, yolcu, karde§,
yol yiiriiyiip giderim, karde§,
yolu soruyorum, karde§!"
Solton-kul agasl dedi ki:
"Talas diye bir yer vardlr,
golgesinde yeti§mi§ti,
gonliince bir er olmu§tu,
be§ikte biiyiitmii§tii,
bey oglu gibi sallanml§tl,
daha ana karnmda tepinmi§ti, 5
dogunca §ohret bulmu§tu,
Caklp-baY'ln oglu,
gen~ Manas denen biri vardl.
Ya§lyor mu, iyi midir?
Ondan bir §ey i§ittin mi? 5
Onun soziinii duyunca,
agabeyini tamdl,
Kamkey §imdi dedi ki:
"Agabeyim, Solton-kul.
beni tammadm ml sell? 5(1
Kara Hanin ~ocugu
Kamkey degil miyim ben?
Sen Solton-kul degil misin?
Kaplan dogan Er Manas
bu alemden go~iip gitti, S6
0 topraga gomiiliince,
Abeke, Kobo§, haram kullar,
ocaglml Ylktllar hep,
~aklp ate§eyaktllar,
parmakllglml klrarak, 57
kesip ate§eyaktllar.
Yakmln ~ektirecegine el ~ektirsin,
Ozbek <;:ektirecegineSart ~ektirsin!
Talasin ba§lm ate§ aldl,
ayagml sel aldl! 57
K~iden kalan bu oglakla,
kamlmda ta§ldlglm bu masumla,
kargldan kalan sancakla.

5 2 5 MaHacraH KaJIraH 6eneK"m
aJIa 6J1pKaqbIn KeneMJ1H"
qaJIKaCblHaH KaublKeH
TaJIbm XaTbm KaJIAbl AeHT.
ConTOH-Kyny araCbI
5 3 0 YCTYH96aca KaJlAbl AeHT,
9K99 MblKTan K9pymyn,
6J1pTYyraHbIH TanTbI AeHT,
YHYH9 aJIbm KenAJ1AeHT.
YHYH9 aJIbm KenreHAe,
53 5 aJITbl KaHaT aK °PAO
Kapa-KaH Kbmbm 6epAJ1AeHT.
KaHblKeMHH 6aJIaCbIH
KaHblKeHre 6ep6eAH,
Kapa-KaH aJIbm 6aKTbi AeHT.
540 Kapa-KaH aJIbIn 6aKTblpbm,
aJIaAaH6aHTaJI CaJlAblPbm,
amapra XYPTYH XHHAbIpbm,
T900A9H 6aHTaJI coHAypyn,
T9r9p9K XYPTYH XHHAblpbm,
545 3nre 6Hp TOHAYTapTTbl AeHT,
'KaHbIKeMJ1H 6aJIacblHa
aTblH KOIOn6epcHH!' Aen.
AHAa )KJ1HraHaK-caKaJI
Kapa-caKaJIHbl KapaAbl,
550 Kapa-CaKaJI XHmTTJ1 KapaAbl,
XHrHT 6aJIaHbi KapaAbl,
6aJIa xepAH Teme KapaAbl-
aT KOIOn6ep'an6aAhl.
Anap Ken aHTnaH TYpraHAa,
555 aK 6oc aTbI 6ap 6onroH
a3a-TaSlKKonYHAa
aK-CaKanAYY6Hp KJ1mH
Kapa-KaHAhlH aCThlHAa
xaKhlHAan KenJ1n TYPAYAeHT.
560 AK-caKanAYY aHTThl AeHT:
'DY 6ana~HhlH 6J1paThlH
XHnraH xYpTY~ 6J1n6ece,
MeH aThlH KOIOn6epei1H!
CaJI 6aJIaHhi KonYMa!'
565 DaJIaHhl aJIbin KenAJ1AeHT,
KonYHa CaJIhm aJI~hl ~ei1T,
aH1{aai1lThl aK-CaKaJI:
.Den ai1naHa 6eprnHQe,
6en~ei1 Khl3hin Tan 6YCCYH!
570 DJ1p3IllJ1~ Ky~ai1 xap 6YCCYH!
Yi1 ai1naHa 6eprnHQe,
yi1A9H Khl3hin Tan 6YCCYH!
Koxo Khl~hlp xap 6YCCYH!
3QKJ1AeHKaJIraH ynaK, 633M,
5 7 5 MaHaCTaH KaJIraH QYHaK,633M,
Hai13MaH KaJIraH xeneK, 633M,
MaHacraH KaJIraH 6eneK, 633M?-
"Kapa KaHAYY, K9K 6J1TTY
SEMETEY'tNDJGU-5U
Manastankalgan belekti
ala bir ka~lp ke:lemin!'
c;alkasmanKamke:y
tallP catJpkaldl de:yt.
Solton-kulu agasl
iistiino basa kalcll de:yt,
okoo mlktap korii§iip,
bir tuuganm taptI de:yt,
iiyiino allp ke:ldi de:yt.
Oyiino allp ke:lg,ende,
altJ kanat ak ordo
Kara-kan blip b6rdi de:yt.
~::amke:ydinbalasm
~::amke:yge berbe:di,
~::ara-kanallp baktJde:yt.
Kara-kan allp baktlnp,
aladanbaytal saIdmp,
a§argacurtun ciydmp,
tiSb()donbaytal soydurup,
tiSgorokcurtun ciydmp,
e:lgebir toydu tarttJ de:yt,
'Kamke:ydinbaulSma
atm koyup bersill1!'de:p.
Anda ciygan ak-sakal
kara-sakalmkaradl,
kara-sakalcigitti karadl,
cigit balam karadl,
billa ce:rdit6§ekaradl-
at koyup ber'albildl.
Alar ke:paytpay turganda,
ak bas atJbar bolgon
aza-tayakkolunda
ak-sakalduu bir I.i§i
Kara-kandmastlnda
cabndap ke:liptulrdu deyt.
Ak-sakalduu aytu deyt:
'Bu balafimn bir atm
cilgan curtufi bilbese,
men atm koyup lJ6reyn!
Sal balam koluma!'
Balanl allp ke:ldi de:yt,
koluna sallp aldl deyt,
anda ayttI ak-sakal:
'Bel aylana bergin~e,
beldey klzll tal biissiin!
Bir e§ifi Kuday car biissiin!
Oy aylana bergin~e,
iiydoy klzll tal blissiin!
Koco Kldu car biissiin!
E~kiden kalgan ulak, beem,
Manastankalgan ~unak, beem,
nayzadankalgan celek, beem,
Manastankalgan bele~, beem?-
"Kara kanduu, kcSkbittii
213
Manas'tan kalan mirasla
ka~um geliyorum ben!"
Y alpaladl Kanlkey,
kendinden g~ip YlgIldl.
Agabeyi Solton-kul
ko~up JanIna firladl,
ikisi kucakla~lp gorii~tiiIer,
karde~imi buldum diyerek
Kamkey'i allp evine gotiirdii.
Allp evine gotiiriince,
alu kapIll bir ak saray .
kurdurdu ona Kara Han,
Kamkey'in ~ocugunu
Kanlkey'e vermedi,
Kara Han allp baku ona,
Kara Han bakmaga alInca,
ala k!sraklar kestirdi,
a§a hep halk! topladl,
tepede klsraklar kestirdi,
halkl ~ep~evre toplattI,
yurtta bir biiyiik a~ verdi,
Kamkey'in ~ocuguna,
bir isim koysunlar diye.
Oradaki ak sakallIlar
kara sakallIlara baktIlar,
kara sakallIlar gen~ yigitlere baktIlar,
yigitler ~ocuklara baktI,
~ocuklar da yere baktl!
At bulup koyamadIlar.
Soz bulup konu~amazken,
ak boz atla geliyordu,
bir asa dayak elinde,
ak sakallI bir ki~i,
Kara Han'm kar~lslna
yakIn gelip durdu o.
Ak sakallI ~oyle dedi:
Bu ~ocugun adml eger
bu kadar balk bilmezse,
hen adml koyaYlm!
Ver ~ocugu elime!"
C;ocugugetirdiler
eline verdiler,
0 zaman ak sakaill dedi ki:
"~u tepenin etrafim
klZIl sogiitler biiriisiin!
Tanrl ona yar olsun!
Evin etrafI ~epe~evre
ev gibi kIzIl sogiitlerle ~evrilsin!
Ulu HlZIr ona yal-olsun!
K~iden kalan oglak,
Manas'tan kalan masum
kargIdan kalan sancak,
Manas'tan kalan miras,
kara kanlI, mavi bitli,
 214
KaH CeMeTeH"6y 60JICYH!
580 qo~ aTaCblHeJITypcYH!
qoroJI qYHaK6y 60JICYH!
BelllHKTe)KaTbln6enceHcHH!
Belli )KalllblH~aYHqanCblH!
Tyy6aH )KaTblnTYHJIaCbIH!
585 Tyyp~aH TYllineH TannblHcblH!
OH 6elllHH~eOKaCCbIH!
OH 6elll qblrap-qblKnaC
OpqYHKanbl~ )KypTKYCCYH!
"KaH CeMeTeH"6y 60ncYH!'
590 AT 6epreH aK-caKaJI
KeCTeHKaHM60n~'3JIe.
KaH CeMeTeHecTY~eHT,
ec 6YTYH~a)KYP~Y~eHT.
8c 6YTYH~a)KypreH~e,
595 aJITbIH~aHalllblK aTTbl~eHT,
KYMYUITeH qYKe Kanq~bI-
Kapa-KaMblH 6anacbl
KaH CeMeTeH60JIyn )KYP~Y.
Kapa-KaH~aHaTaCbl
600 llIHPKHH,6eK qaKblp~bITOHKbIJIbln. §irkin, be}: ~aklrdl toy kll1p.
qo~, KHqH)KbIpranOHHO~Y:
CeMeTeH-MHHeH 6ananap
alllblK aTbln OHHO~y
Kapa-KaHTOHKblJIblnHqKeH~e,
605 3CHHeHqbIKTblCeMeTeH.
TOIO6apblH TapaTap~a,
CeMeTeH~H HCTe~H-
CeMeTeHblHnan TYP~y~eHT:
'3 aTaM-aHKapa-KaH,
610 MeHH)KaMaHHe Kep~y~?
AllIblK aTbln OHHO~YM-
)KeHY6apcaM, )Kapa6aHT,
MeHHaTKaMHHrncce~!'
AH~a aHTTbl~Kapa-KaH:
615 '3 CeMeTeH)KanrbICbIM,
Here blHnanTYpaCblH?
CeHHaTKaMHHrHceHH!
ATKa MHHHn)KypryceHH!'
AnTblH KalllTYY)KecaHpMaq
620 Kapa-KaHanbln KenTHp~H,
)Kopro KYJIaHTOKYTTY,
CeMeTei:1~H MHHrHCTJ1.
qeqeKTeH KecTYYCapbl-Ta3
CeMeTei:1reKOlliTY~eHT,
625 qeqeKTeH Kecryy Capbl-Ta3
6aJIaHbi)KeTeJIen aJI~bl.
CeMeTei:1 Typyn aHTTbl~eHT:
'qeqeKTeH KecTYYCapbl-Ta3,qHPKHH,'~o~oktoy k6stilil San-taz, ~irkin, "~anak g6zlti San-taz, ~irkin yaratlk,
qbIJI6b1pbIM~blKOi:106ep, qJ1pKJ1H1 ~llbmmdl koyo her, ~irkin!
630 MeHHHaTaMOJI60JIco,qHpKJ1H,
e3Y-MHHeH an6acnbl,qHpKJ1H?
Kapa-KaHaTaM60JIrOH)KOK,qJ1pKHH!' Kara-kan atam bolgon cok, ~irkin!' Kara Han babam degil, ey ~irkin!"
'~
MANAS DESTANI
Kan Semetey" bu bolsun!
<;00 atasm olttirsun!
<;ogol ~unak bu bolsun!
Be§ikte cal~lpbelsensin!
Be§ ca§mdauy ~apsm!
Tuubay catlp tuylasm!
Tuurdan tii§pOytalpmsm!
On be§indl~ok assm!
On be§~lgar-~lkpas
or~un kall11curt kussiln!
"Kan Semetey" bu bolsun!'
At bergen ak-sakal
koston kaym bold'ele.
Kan Semetey ostil deyt,
os butunda curdil deyt.
Os butundacurgondo,
alundan a~iIkatu deyt,
kumu§ton ~ilko kal~adl-
Kara-kandm balasl
Kan Semetey bolup cilrdil.
Kara-kandayatasl
<;00, ki~i I::lrgapoynodu:
Semetey-rninenbalalar
a§lk aup oynodu
Kara-kan Itoy kilip i~kende,
esinen ~Iku Semetey.
Toyu bann taratarda,
Semeteydilistedi-
Semetey lylap turdu deyt:
'F.atam-a:{ Kara-kan,
meni cam:m ne kordilii?
A§lk atlp ,oynodum-
coyu bars:lm, carabayt,
meni atka mingisseii!'
Anda ayttllii Kara-kan:
'F. Semetc:ycalglslm,
nege Iylap turasln?
Seni atka mingiseyn!
Atka minip cilrgilsoyn!'
Altm ka§tuu ces ayrma~
Kara-kan allp keltirdi,
corgo kulan tokuttu,
Semeteydi mingisti.
~o~oktoy kostilil San-taz
Semeteyge ko§tu deyt,
~6~oktoy k6stilil San-taz
balam cetelepaldl.
SemeteyI:urup ayttl deyt:
Menin at:lm 01 bolso, ~irkin, a benim babam olsaydl, ey ~irkin,
ozil-minen albaspl, ~irkin?
Semetey Han olsun but
Buyuk atasmloldilrsiln!
Pek korkun~ bir er olsun!
Salmcakta sallamrken donansm!
Be§ Ya§mdaev Ylksm!
Dogmadan etraflyla bogu§sun!
Tilnekten du§meden kanat ~lrpsm!
On be§ya§mda ok atsm!
On be§i biter bitmez
halkl ~ok bir yurdu olsun! I1
Han Semetey olsun but
~
Ad veren bu ak sakal,
I,
j:
birden gozden kayboluverdi. "
Han Semetey bilyilyordu,
derken yilrilmeyi ogrendi, j,.
yurilmeyi ogrenince
alundan a§lk atu,
gilmu§ten zan atu.
Kara Han'in ~ocuguyerinde
ya§lyordu Han Semetey.
Babasl Kara Han
zengin fakir demedena§a~aglrdl herkesi.
Bilyuk kil~ilk eglenip oynadl:
Semetey ile ~ocuklar
a§lk aup oynadl,
Kara Han i~ip eglenirken,
Semetey'i unutmu§tu.
Misafirler dagllirken,
Semetey'i ~aglrdl.
Semetey aglaYlp dedi ki:
"Ah atam, Kara Han..m,
beni ni~in sevmiyorsun?
A§lk aup oynadlm ben,
eve yayan varmak yara§maz§imdi.
Sen beni atabindirsen!"
a zaman Kara Han dedin ki:
"Biricigim, Semetey,
neden agllyorsun?
Seni ata bindireyim,
ata bindirip yilrilteyim!"
Alun kakma baklr eyeri,
Kara Han getirtti,
yilrilk ata vurdurdu,
Semetey'i bindirdi,
~anak gozlil San-taz'(
ona yolda§ verdi,
~anak gozlu Sarl-taz,
~ocugu yederek gotiirdii.
Semetey dedi ki:
atln yulanm blrak, ey ~irkin!
beni kendisi g6ttirmez miydi, ey ~irkin?

EYJIKyn aJI~bltlblJI6blp~bl,
)f(YJIKyn~bl TUCKUH~U,
635 eKyprelmeH 6aKblp~bl,
epYKTyH6amblH)f(anblp~bl!
Capbl-Ta33M Kapa6aH
YHYHKeCTen6ap~bl~eHT.
qetleKTeH Kecryy Capbl-Ta3
i~ .I. 640 Kapa-KaHra 6ap~bl~eHT,
~ 6apbm KeJIUnaHlTbl ~eHT:
'3 KaHbIM-aHKapa-KaH,
6ana~-MuHeHKypyn Kan!
EYJIKyn aJI~bltlblJI6blP~bl,
645 CUJIKUnan~blmcKHH~U!
Kemn Kan~bl OJI6ana~,
eKyprelmeH 6aKblp~bI,
epYKTyH6amblH )f(anblp~bl,
YHYHeKaHlTbl6y 6aJIa~!'
650 Kapa-KaHKopKyn K~bl ~eHT,
Kapa- KaHaTKaMUH~U~eHT,
6apbm YHYHeKeJI~U~eHT.
)K ypyn KeTKeH6anaHbl
herkesi. KapMaca-~a60JI60~y,
655 Kapa-KaHbllll6aH6utle
KapMaca-~a60JI60~y,
Kac MOHH~yyKaHbIM-)f(aH,
KYYMOHH~yyKy6YJI-)f(aH
KapMaca-~a60JI60~y,
660 TaHaKecuCOJITOH-KYJI
KapMaca-~a60JI60~y!
KaH 6anacbl KaHblKeH
aH~aKeJIUnKapMaAbl!
KapMaraH~aKaHblKeH,
665 CeMeTeHtlYHaKMblHblaHTaT:
'KaH 6aJIaCblKaHblKeH,~OJIY,
KaHKana6aHKUHHTyp,~OJIY!
MeH 3JIUM~UCarbllmb!M,~OJIY
MeH)f(ypTYM~ycarblH~blM,~OJIY!
670 MeHuH tlO~ aTeKeM
)KaKbm-6aH,~OJIY,
ec aTeKeMMaHac-KaH,~OJIY,
A6eKe, Ke6elll 3K'araM, ~OJIY!
MeH 3JIUMe6apaMblH,~OJIY!
ATeKeMHuHAK-TYJInap,~OJIY,
675 aJIbln6up MUHeMUH, ~OJIY:
aTeKeMHUHAK-OJInOK, ~OJIY,
aJIbl" 6epu" 6up KuHeM, ~OJIY!
MeH 3JII1Me6apaMblH,~OJIY,
MeH)f(ypTYMa6apaMblH,~OJIY!'
680 AH~a a"lTbI~ KaHb!Kei1:
'AiiHanai1HCeMeTei1,60TOM,
600pTKO)f(YHY~600pbl~~a, 60TOM,
kin, tlblpblMTaJI)f(YHY~CblpTblMa, 60TOM-
y ~irkin? KaHTunceH 6apapcblH,60TOM?'
685 KaH 6anacbl KaHblKei1
ltlk.
SEMETE¥1NDoGU~U
215
Bulkup aId.!~!Iblrdl,
<;ekip aldl yularl,
culkup aId! tiskindi,
elinden dizgini ~ekti,
okiirgondon baklrd!,
oriiktiin ba§mcaplrd!! §amataedipbaglrdl,
San-taz emkarabay erigin ba§lmsalladl!
San-lalla aldlrmadan,
iiyiin kostop bard! deyt.
siimp atl eve gitti.
~o~oktoy kostiiii San-tal
Kara-kangabardl deyt, <;anakgozIiiSarl-taz da
Kara Hanlm yamna vardl,
banp kelip ,ayttl deyt:
'F. kamm-ay Kara-kan, yamna vannca dedi ki:
"Er hamm, ey Kara Han,
balan-minen kurup kal!
Bulkup aldl ~"blrdl, ~ocugunla kuruyup kal,
silkip aldl tiskindi! ~ekip aId) yularl,
Ketip kald! 01 balan, silkip ~ekti dizgini,
~Iklp gitti ~ocugun,
okiirgondon baklrd!,
oriiktiin ba§m caplrdl, §amata~:lip baglrdl,
erik agaclmn ba§lm salladl,
iiyiino kayttl bu balan!'
eve gitti ~ocugun!"
Kara-kankorkup kaldl deyt,
Kara Han korkup kaldl,
Kara-kan atl.a mindi deyt,
Kara Han atma bindi,
barlp iiyiino keldi deyt.
atl siiriip evine gitti.
Ciiriip ketken balam
<;ekip giden oglunu,
karmasa-da]JOlbodu,
aradl bulamadl.
Kara-kam~b'aybi~e
Kara-kam§baybi~e de
karmasa-dalJOlbodu,
aradl bulamadl.
kas moynduLlKamm-can,
Kaz boyunlu Kamm-can,
kuu moynduu Kubul-can
kugu boyunlu Kubul-can
karmasa-dal>olbodu,
tar akesi Solton-kul araYIPbulamadllar.
<;ocugun daYlsl Solton-kul da
karmasa-datlOlbodu!
Kan balasl I<:amkey araYIPbulamadl!
Han ~ocugu Kamkey,
anda kelip k~lrrnadl!
sonra gelip buldu onu!
KarmagandaKanlkey,
Kamkey onu bulunca,
Semetey ~ul1,akmlm aytat:
'Kanbalas! Kamkey, dolu, Semetey oglan §unu dedi:
"Han klZI Kamkey, kadm,
kaykalabay ~:iyntur, dolu!
beni tutma dur, kadln!
Men elimdi 1;agmd!m,dolu
Kavmimi goresim geldi, kadln,
men curtumclu sagmdlm,dolu!
Menin ~on al:ekem yurdumu goresim geldi, kadln!
Benimbiiyiik babam,
Caklp-bay, dolu,
os atekem Manas-kan, dolu, Caklp-bay, kadln,
oz babamManas Han'dan, kadm,
Abeke, KobCl~ek'agam, dolu!
Men elime b:lramm, dolu! Abeke, Kobo§ agabeylerim, kadln!
ilime gidecegim, kadm!
Atekemnin P,k-tulpar, dolu,
Babamm atl Ak-tulparll, kadln,
allp bir minemin, dolu:
allp bir binecegim, kadm,
atekemnin Ak-olpok, dolu,
babamm ak zlrhml, kadln,
allp berip bir kiyem, dolu!
allp bir giyecegim, kadln,
Men elime baramln, dolu,
beD ilime varaYlm, kadln,
men curtuma baram!n, dolu!'
beDyurduma varaYlm, kadln!"
Anda ayttlfi F:amkey:
Kamkey dedi ki :
'Aynalayn Si:metey, botom,
"Camm Semetey, yavrum,
boortko ciiniifi boonfida, botom, gogsiinde daha kundak bezi, yavrull
~mmtal ciiniifi slrtlfida, botom- arkandadaha alt bezi yavrum,
kantip sen bararsl", botom?'
seDnasI! gidersin yavrum?"
Kan balas! Klmlkey
Han ~ocugu Kamkey,
216
Kapa-KaHra 6ap~bl ~eHT,
6ocoroJIYY 6oc YHre
60HJIOn 6Hp KHpHn 6ap~bI ~eHT.
ATaCbl Kapa-KaHra aHTTbl ~eHT:
690 '3qKHAeH KaJIraH 6y YJIaK,
KypcaKTaH KaJIraH 6y qYHaK,
Kapa KaHAYY, KeK 6HTTY
KaH CeMeTeH )KaJIrblCblM
3JIHH6HJIHn KaJIblnTblp,
6 9 5 )KYpTyH 6HJIHn KaJIblnTblp!
AK-TYJInapbl~ cypaHMblH,
AK-OJInOK TOHY~cypaHMblH!
"MeH 3JIHMe6apaM!" ~eHT,
"MeH )KYPTYMa6apaM!" ~eHT!
700 Kapa-KaH aTaCbl
AK-TYJInapbIH 6ep~H ~eHT,
AK-OJInOK TOHYH6ep~H ~eHT,
KaH 6aJIaCbI KaHbIKeH
aJIbln KeJIHn 6ep~H ~eHT.
705 CeMeTeH TaMaK HWTH~eHT,
owY TYH~Y KOH~Y~eHT,
3pTeCHHAe )KYP~Y~eHT.
KYHQYKYJITeHTYWQYJIYK
)KeTeJIen Ke~H KaHbIKeH.
7 1 0 KaH 6aJIaCbIKaHbIKeH
CeMeTeHre aHTTbI ~eHT:
'Ey TaJIaCTbIHHQHH~e
CYJInYKop~bIH 6awblH~a
Te KaHTapbln )KaTbIQbI
715 EaH~bIH YYJIYEaKaH 6ap,
OJIEaKaHra CaJIaM~e!
AJITblH~aH ooc KeTeQHK,
KereQHK 6eJIeK EaKaHra!
3 6aJIaM-aH CeMeTeH,
720 EaKaMblH aHTKaHblHaHQblKnarblH,
EaKaH~bIH THJIH-MHHeH6oJIO Kep!'
KaHblKeH YHre KaHTTbl ~eHT,
CeMeTeH )KYPyn KeTTH~eHT,
TYHYHTYH~eH )KYP~Y ~eHT,
725 KYHYHKYH~eH )KYP~Y~eHT.
)l( YPyn 6apbln )KaTTblJIa,
TaJIaCTblH 6awblH YQ-KOWOH
3~KeHHn K"p\1n 6ap~bl ~eHT,
6y TaJIaCTblH"Q"H~e
7 30 CYJInYKop~YH 6awblH~a
EaH~bIH YYJIYEaKaH-KaH
Te KaHTapbln )KYPynTYp.
Ey EaKaH~bl KepreH~e,
CeMeTeH Typyn ai1TTbl ~eHT:
735 .AcaJIOO~aHCaJIOOMaJIbIK,
AK-caKaJI, aKe!'
'3JIHKe CaJIaM,6oc yYJI, 6aJIaM!
KaH~aH 6HP Qblrbln KeJIeCHH,6aJ1aM?' Kaydan bil~~lglp kelesin, balam?'
'Ey cyy~aH 6awbIH~aH, aKe,
MANAS DESTANI
Kara-kangabardI deyt,
bosogoluu bas iiygo
boy lop bir kirip bardl deyt.
Atasl Kara-kanga aytu deyt:
'E~kiden kalgan bu ulak,
kursaktan kalgan bu ~unak,
kara kandtlU, kok bittii
Kan Semel:eycalglslm
elin bilip I~allptlr,
curtun bilip kallpur!
Ak-tulpanfi suraymln,
Ak-olpok tonufi suraymln!
"Men elime baram!" deyt,
"Men curtuma baram!" deyt!
Kara-kan atasl
Ak-tulparll1 berdi deyt,
Ak-olpok I.onun berdi deyt,
Kan balasl Kamkey
allp kelip berdi deyt.
Semetey tclmak i§ti deyt,
o§u tiindii kondu deyt,
ertesindecijrdii deyt.
Kiin~iikillton tii§~illiik
cetelep keldi Kamkey.
Kan balasl Kamkey
Semeteyge:ayttl deyt:
'Bu Talasun i~inde
Sulpukordm ba§mda
to kaytarlp catl~1
Baydm uulu Bakay bar,
01Bakayga salamde!
Altlndan ODSkete~ik,
ket~ik belek Bakayga!
E balam-a~{Semetey,
Bakaydm aytkamnan ~Ikpagm,
Bakaydln I.ili-minen bolo kor!'
Kamkey ii:ygo kayttl deyt,
Semeteycljmp ketti deyt,
ttiniin tiindoy ciirdti deyt,
ktiniin ktin:loy ciirdii deyt.
Ctimp banp cattlla,
Talastln ba§m O~-ko§oy
efikeyip kilrip bardl deyt,
bu Talastln i~inde
Sulpukordun ba§lnda
Baydln uulu Bakay-kan
1.0kaytanp ciirtiptiir.
Bu Bakaydl korgondo,
Semetey turup ayttl deyt:
'Asaloodan saloomallk,
Ak-sakal, ake!'
'Elike salam, bas uul, balam!
'Bu suudan ba§lndan,ake,
Kara Han'm yamna gitti,
e§ikli boz eve
daldl girdi i~eriye.
Kara Han'a dedi ki:
"Ke~iden kalan bu oglak,
karnlmda ta§ldlglm bu masum,
kara kanJI, mavi bitli,
bir tek oglum Han Semetey,
ilini ogrenmi§ bile,
yurdunu ogrenmi§ bile!
Atm Ak-tulpar'lm istiyorum,
ak zlrhlm istiyorum!
ilime varaYlm ben, diyor,
yurduma varaYlm ben, diyor!"
Kara Han babasl da,
Au Ak-tulpar'l verdi,
ak zlrhlm da verdi.
Han ~ocugu Kanlkey de
allp getirdi.
Semeteyyemek yedi,
geceyiorada g~irdi,
ertesi giin ~lklp gitti.
Yanm giinliik bir yolu,
beraber gitti Kamkey.
Han ~ocugu Kamkey
Semetey'ededi ki:
"Talas suyunun boyunda,
Sulpukor dagmm ba§mda,
deve slimp durmakta,
Bay'm oglu Bakay var,
0 Bakay'a selam soyle!
Alun i§lemeli bu ortiiyii
Bakay'a gonderiyorum!
Ey ~ocugum Semetey,
Bakay'm soziinden ~lkma sen,
BakaY'ln dedigini yap sen!"
Kamkey eve dondii,
Semetey de yoluna gitti,
giinler giinii yol aldl,
geceler gecesi yol aldl,
hi~ durmadan atlm siirdii,
Talas ba§lndaki O~-ko§oy'a,
varlp egildi, girdi,
Talas suyunun boyunda,
Sulpukor dagmm ba§mda,
BaY'ln oglu Bakay Han,
deve slimp duruyordu.
BakaY'1gomnce,
Semeteydedi ki:
"Selamunaleykiim,
ak sakal, baba!"
"Aleyktimselam, gen~ ~ocuk, yavrum!
Neredengeliyorsun?"
"Bu suyun ba§lndan, baba,
 SEMETEY'[NDoGU-5U
Kapa-KallAbIH3nHHAeH,aKe,
740 olllYllAaH tlblrbIn KeneMHH,aKe!'
'On Kapa-KallAaHceHtlbIK~, 6anaM,
Kapa-KallAbIHKbiC3ne, 6anaM,
"KaHbIKeH"AereHoap 3ne, 6anaM,
allAaH6Hp HeMe6JtJIAH~6H, 6anaM?'
745 CeMeTeHrypyn aiiTaTAeHT:
'AHAaH 6Hp HeMe6Hn6eAHM.
KaH 6anacbI KaHbIKeH,
"KaHbIKeH"AereHAon~yc
anTbIHAaHOOCKeTetlHK,
750 KeTetlHK6epreH 6eneKTH
MaHaCTblHyyny CeMeTeH
EaKaHraanbin KenreMHH!'
EaMblH yyny EaKaH-KaH
KytlaKTan oon XbIrbillAbI:
755 'AHHanaHH,CeMeTeH,60TOM,
Tee 3HeCHtlaap HHreH,60TOM,
KYAaHblMHblHxonYHAa, 6OTOM!'
anbin KenHn MYYCTaHH, 6OTOM!'
Too 3HeCHtlaap HweH
760 anbln KeMH 6y EaKaH,
KYAaHbIHbIH xonYHAa
anbln KenHn MYYCTaAbl.
AllAaH aHTTbI~EaKaH-KaH:
'MaHaCTbIHyyny CeMeTeH,60TOM,
765 A6eKe, Ke6elll apaMra, 60TOM,
MeHxypyn KeTeMHH,60TOM!
OIllY xepre TypaTbIp, 60TOM,
MeH6apaHH6Hp xanrbIC, 6OTOM!'
MaHaCTbIHyyny CeMeTeH
770 OIllYxepAe KanAblAeHT,
EaMblH yyny 6y EaKaH
MbIHAaHCanbln6apAbi AeHT,
)KaKbln-6aHra KeMHAeiiT:
'A CYHYHtly,CYHYHtly,)KaKbm!
775 KeTKeHHMKenHnTHp,)KaKbIn,
KeMTHrHMTonyn KanblnTbIp,)KaKbln!
Ey MaHaCTbIH6anacbI,)KaKbIn,
KaHTblnKeMH YHYHe,)KaKbIn!
A CYHYHtly,CYHYHtly,)KaKbIn!-
780 KaH CeMeTeHKenHnTHp,)KaKbIn!'
)KaKbIn-6aH Typyn CYPaAbI:
'KaHAa TYpaTxaw 6ana?
Mbin KenrnH 6anaHbI!'
EaHAbIHyyny 6y EaKaH
785 31l1HKKe tlbIra KaflJ\bIAeHT,
Tbl~llIan Typa KanAbIAeHT.
YMYH HtlHHAe)KaKbIn,
A6eKe, Ke6elll YtlOO
Ke6HHaHTblncyynewTY.
790 )KaKbIn-6aH aHTTblyynYHa:
'AK-KypxYHAa yynapbl,
aHbI6epH anbl~ap,
217
Kara-kandln elinden, ake, Kara Han'm ilinden, baba,
o~undan~lglp kelemin, ake!' ~lktlm geliyorum, baba!"
'01 Kara-kandan seD~Iksafi,balam,"Kara Han'dan geliyorsan,
Kara-kandm kls ele, balam, Kara Hanin bir klzl var, yavrum,
"Kamkey" degenbar ele, balam, adl Kamkey, yavrum,
anday bir neme bildifibi, balam?' ondan ne haber var, yavrum?"
Semeteyturup aytat deyt: Semetey dedi ki:
'Anday bir neme bilbedim. "Ondan bir haberyok.
Kan balasl Kamkey, Han ~ocugu Kamkey,
"Kamkey" degendolufius Kamkey karlIn,
altmdan oos kete~ik, altln i~lemeli bir ortiiyil
kete~ik ber:~enbelekti sanahediye gonderdi,
Manastm uulu Semetey Manasin oglu Semetey'i
Bakayga all:pkelgemin!' Bakay'a aIlp getirdim!"
Baydm uuhl Bakay-kan Bayin oglu Bakay Han
ku~aktap Q()Pclglldl: attan inip onu kucakladl:
'Aynalayn, Semetey, botom, "Sevgili Semetey, yavrum,
too enesi ~~laringen, botom, deve anasl bir klsrak, yavrum,
KudaYlmml1colunda, botom!' Tanrl'ya kurban, yavrum,
allp kelip muustayn, botom!' getirip bogazlayaYlm, yavrum!"
Too enesi ~,aaringen Deve anasl bir klsragl
altp keldi bu Bakay, aldl getirdi Bakay,
KudaYlmncolunda Tanrl'ya kurban
allp kelip muustadl. getirip bogazladl onu.
Andan aytuli Bakay-kan: Sonra Bakay Han dedi ki:
'Manastm uulu Semetey, botom, "Manas'ln oglu Semetey, yavrum,
Abeke, Kobo~ aramga, botom, Abeke, Kobo~, haram kullara, yavrum
men cilrilp Icetemin,botom! beD bir gideyim, yavrum!
O~u cerge turatlr, botom, Sen burada dur, yavrum,
men barayn bir calgls, botom!' beD bir yalmz gideyim, yavrum!"
Manastm uulu Semetey Manas'm oglu Semetey
o~ucerde kaldl deyt, orada durdu,
Baydm uulu bu Bakay Bayin oglu Bakay da
mmdan sahp bardl deyt, oradan aynldl.
Caklp-bayga keldi deyt: CakIp-bayin evine geldi:
'A silyiln~il, silyiln~il, Caklp! "Miljde, miljde, Caklp,
Ketkenim kl~liptir, Caklp, giden geliyor, Caklp,
kemtigim tolup kallptlr, Caklp! bo~alan doluyor, Caklp,
Bu Manastltl balasl, CaklP, Manasin ~ocugu, Caklp,
kayup keldi ilyilno, Caklp! eve geri geliyor, Caklp!
A silyiln~il, :,ilyiln~il, CakIp!- Ah, sevin, sevin, Caklp!
Kan Semetey keliptir, Caklp!' Han Semetey geliyor, Caklp!"
Caklp-bay turup suradl: Caklp-bay sordu:
'Kayda turat c~ bala? "Soyle, bu gen~ ~ocuk nerede?
Altp kelgin balam!' Altp getir ~ocugu!"
Baydm uulu bu Bakay Bayin oglu Bakay da
e~ikke ~Iga kaldl deyt, kapldan dl~arl ~Iktl,
tlfi~ap tura kaldl deyt. etrafi dinlemeye koyuldu.
Uydiln i~indc~Caklp, Evin i~inde Caklp,
Abeke, Kobti~ il~oo Abeke, Kobo~, il~il
kebin aytlp !:ilillo~tii. goril~ilp konu~tular.
Caklp-bay a~lttluuluna: Caklp-bay ogullarlna dedi ki:
'Ak-kurcund;l uul&rl, "Beyaz deri torbada zehir var,
am beri alti'iar, onu getirin bana.
 218
qblHbl qeqeK TY6YHe
aa cHHnaHKolO~ap,
79 5 6y MaHaCTblH 6ana~blH
CeMeTeHAH enTypyn,
)KaKKaH OTYHeqypyn!'
3mHKTe TypraH 6y EaKaH
omy KenTU YKTY AeHT,
800 yryn )Kype 6epAu AeHT,
CeMeTeHre 6apAbl AeHT:
'AHHanaHH CeMeTeH, 60TOM,
)KaKbIn-6aHra ceH 6apca~, 6OTOM,
apaKbl TYnTY UqnernH, 60TOM!
805 qblHbl qeqeK Ty6YHe, 60TOM,
)KaKbln-6aH qO~ aTa~,6oTOM,
yy cuHnaMaK 6up 6onAY, 60TOM,
ceH'enTypMeK 6up 6oilAY, 60TOM!'
CeMeTeH aTKa MUHAU,
810 )KaKblnKa )Kype 6epAu-
)KaKbln-6aHAbIH YHYHe
)KeTHn Kenun KUPAUAeHT:
,Acanoo MaranuHKblM,
)KaKbln-6aH, aTa!'
'33nHuKuM canaM, CeMeTeH, 60TOM!'
815 qo~ aTaCbl )KaKbln-6aH
Kapa KyqKe 6blma~-6blma~ blHnMbl,
blHnan-blHnan TypraHAa,
6am qblHblHa apaKKYHAY, AeHT,
CeMeTeHre CYHAYAeHT.
820 MaHacTblH yyny CeMeTeH,
6y KonYHaH anAbl AeHT,
)KaKbln-6aHra CYHAYAeHT.
)KaKbln-6aH anbln HqneAu.
AHAa aHTTbl~ CeMeTeH:
825 'CeH UqnereH apaKTbl, )KaKbln,
MeH HqeMUH6u, )KaKbln?
Ey apaKTbl HqneHMHH, )KaKbln,
UTKe KYlOn 6epeMHH, )KaKbln!'
amy cYHraH apaKTbl
830 HTKe KYSl6epAu AeHT-
Kecy KYHPYK KeK Ae6eT
3mHKTeH KHpHn KeilAH AeHT,
apaKTbl )KblTTan anAbl AeHT,
TepT aSlrblH aCMaHra
835 TblpaHbln enyn KanAbl AeHT!
AHAaH TYPAY CeMeTeH,
anTblH TaKTaHblH ycTYHAe
onTypraH )KaKbln-6aHAbl
TemKe KenHn Tem"H AeHT-
840 qO~ aTaCbl )KaKbln-6aH
qanKaCblHaH KeTTHAeHT!
AllAa aHTTbl CeMeTeH:
')Kyp, EaKaH,aKe', AeAHAeHT,
'A6eKere )Kypeny!'
845 AHAa aHTTbl 6y EaKaH:
I.
MANAS DESTANI
~ml ~o~ok tiibiino
aa siypay I~oyunar,
bu Manastm balasm
Semeteydi6lttiriip,
cakkan otun o~iiriip"
E§ikte turgan bu Bakay
o§u kepti lJlktudeyt,
ugup ciiro I~rdi deyt,
Semeteygebardl deyt:
'Aynalayn Semetey, bolam,
Caklp-bayj~a sen barsan, bolam,
arakl tiiptii i~pegin, botom'
<::ml ~o~ok tiibiino, bolam,
Caklp-bay ~on alan, bolam,
uu siypam.lk bir boldu, bolam,
sen'oltiirmok bir boldu, botom"
Semeteyatka mindi,
Caklpka curD berdi.
Caklp-baydm iiyiino
cetip kelip kirdi deyt:
'Asaloo m:lgaliyklm,
Caklp-bay, ata"
'Eeliikim salam, Semetey botom !' "Aleykiimselam, Semetey,yavrum."
<::onatasl Caklp-bay
kara kii~ko bl§an-bl§an Iyladl,
lylap-lylap turganda,
ba§ ~lnIna .lrak kuydu, deyt,
Semeteygesundudeyt.
Manastm uulu Semetey,
bu kolunan aldl deyt,
Caklp-bay!:a sundudeyt.
Caklp-bay allp i~pedi.
Anda ayttlii Semetey:
'Sen i~pegc~naraktl, Caklp,
men i~emil1bi, Caklp?
Bu araktl ic(peymin, Caklp,
itke kuyup beremin, Caklp!'
O§u sungan araktl
itke kuya b,~rdideyt-
kosii kuyruk kok dobot
e§ikten kirip keldi deyt,
araktl clttap aldl deyt,
tort ayagln asmanga
tlraYlp olup kaldl deyt!
Andan turdu Semetey,
altm taktanln iistundo
olturgan Caklp-baydl
to§ko kelip tepti deyt-
<;:oiiatasl Caklp-bay
I;:alkasmanketti deyt!
Anda ayttl Semetey:
'Cur, Baka:~,ake', dedi deyt,
'Abekegecurolu!'
Anda ayttl bu Bakay:
yini ~anaglndibinde
onu iyice ezin,
Manas'm bu ~ocugunu
Semetey'i oldiirelim,
yanan ate§isondiirelim!"
Kaplda duranBakay
bu sozleri i§itti,
bu sozleri i§itince,
Semetey'egidip:
"Sevgili Semetey, yavrum,
Caklp'a gidersen, yavrum,
sakln rakl i~me, yavrum,
~ini ~omlegin dibine, yavrum,
Caklp-bay biiyiik bahan, yavrum,
zehir ezip siirdii, yavrum,
seni oldiirmek istiyor, yavrum!"
Semetey atlna hindi,
Caklp'a gitti,
Caklp-bay'm evine
gelip i~eriye girdi:
"Selamunaleykiim,
Caklp-bay, baba!"
Biiyiik babasl Caklp-bay,
yalanclktan hl~klnp agladl,
bir taraftan aglarken
~ini ~anagarakl koydu,
sonra Semetey'esundu.
Manas'in oglu Semetey,
bir eliyle allponu,
Caklp-bay'a uzattl.
Caklp-bay allp i~medi,
Semetey sende dedin ki:
"Senin i~medigin raklYI, Caklp,
hen mi i~eyim, Caklp?
Ben bu raklYI i~mem, Caklp,
kopegin online dokerim, Caklp?"
Bu sunulan raklYI 0,
kopegin online doktii,
gozii kuyrugu mavi kopek,
kapldan i~eri girdi,
raklYI koklamaslyla
dart ayaglnl gokyiiziine
dikipoldii!
0 zaman Semetey,
altln tahtlnln iistiinde
oturan Caklp-baY'ln
gelip gogsiine tekmeyi indirdi.
Biiyiik babasl Caklp-bay,
arkasl iistiine dii§tii,
Semeteydedi ki: .
"Yiirii, Bakay baba!" dedi, ~
"Abeke'ye gidelim."
Bakay 0 zamandedi ki:

, AHHanaHH CeMeTeH, 60TOM,
aTbII-\HbIH 6aIllbIH 6ypaTbIp,
OIllY )l(epre Typa TYp!
MeH A6eKe, Ke6eIll
850 eKere 6apbm KeneHH!'
KaH 6anacbI CeMeTeH
aTbIHblH 6aIllblH 6YPAY AeHT,
OIllY )l(epAe TYPAY AeHT.
EaHAbIH yyny 6y EaKaH
855 aTKa MJ1HJ1n)l(YPAY AeHT,
A6eKere )l(eTnf AeHT:
'KeTKeHJ1M KenJ1n KanbmTbIp,
KeMTJfrJ1MTonyn KanbmTbIp!-
HOO3AaH KaJIraH )l(enem,
8 6 0 MaHaCTaH KanraH 6enerJ1,
3q~eH KaJIraH ynarbI,
KypcaKTaH KanraH qYHarbI-
KaH CeMeTeH )l(anrbI3blM
3MJ1)l(eTJfn KenAJ1AeHT!'
865 KeAeK TyyraH Ke6eIllY
ana 6aKaH-MJ1HeHEaKaHAbIH
6aIllbIH aHpa qaan canAbI!
AKbJn-MeH TYyraH A6eKe
')KaMaH Ken aHTna!' Aen,
870 KbJn TOPKOHYKJ1rJ1CTJf.
EaHAbIH yyny 6y EaKaH
KaHTbill )l(ype 6epAJ1AeHT:
'aHHanaHH CeMeTeK, 60TOM,
KeAeK TyyraH Ke6eIllY, 60TOM,
875 ana 6aKaH-MJ1HeHCOMAOAY!
"Ey )l(°PYKTY aHTna!" Aen,
aKbJnMaH TyyraH A6eKe
KbJn TOPKOHY)l(anT'3ne!'
AHAa a!;iTTbII-\CeMeTeH:
880 'EaHAbIH 6J1p yyny ceH EaKa!;i, aKe,
CeHJ11-\
6aIllbIMbI, EaKa!;i, aKe,
ana 6aKaH-MJ1HeHCOMAOCO,
anapAbIH 6aIllbIH MeH, EaKaH,
AK-an6apc-MJ1HeH OMOPMYH!'
885 Ey EaKa!;i-MJ1HeHCeMeTe!;i
3MJ1)l(YPyn 6apAbI Ae!;iT.
AHAaH 6apbIll CeMeTe!;i
YHre )l(eTJin KenreHAe,
KJ1p"n canaM 6ePA" AeHT.
890 'AcanaYAaH canay Man"HKbIM,
A6eKe, Ke6eIll 3K'araM!'
'3nJ1!;iKeAeH3nJ1HKecanaM,
KaH MaHaCTbIH 6anaCbI
KaH CeMeTeH, 60TOM" AeHT.
895 K"p"n Ken"n onTYPAY.
A6eKe-MJ1HeH 6y Ke6eIll
apaKbIHbI 6epAJ1AeHT,
a6AaH "qJ1n To!;iAYAe!;iT.
A6eKe, Ke6eIll apaM Kyn
:1,
SEMETEY'!N DoGU~U
'Aynalayn Serfletey, botom,
atlnmn ba§m buratlr,
o§ucergetura l~ur!
Men Abeke, Kobo§
okogo barlp keleyn!'
Kan balasl Semetey
atlmn ba§m burdu deyt,
o§ucerde turdu deyt.
Baydm uulu bulBakay
atka minip cilnlil deyt,
Abekege cetti deyt:
'Ketkenim kelip kallptlr,
kemtigim tolup kallptlr!-
Nayzadankalg.m celegi,
Manastan kalg:m belegi,
~kiden kalgan ulagl,
kursaktan kalg.m ~unagl-
Kan Semetey calglzlm
emi cetip keldi deyt!'
KOdok tuugan Kooo§il
ala bakan-minenBakaydm
ba§mayra ~aapsaId.!
Akll-men tuug.m Abeke
'Caman kep aytpa" dep,
kll torkonu ki!:isti.
Baydm uulu bu Bakay
kaytlp cilro berdi deyt:
'aynalayn Semetey, botom,
kOdak tuugay ][(ooo~il, botom, hodiik dogan Kobo§, yavrum,
ala bakan-minensomdodu'
"Bu coruktu aytpa!" dep,
akllman tuugar.lAbeke
kll torkonu capt'ele!'
Anda ayttln Selmetey:
'Baydm bir uulu sen Bakay, ake, "BaY'1ntek oglu sen, Bakay baba,
senin ba~lndl,Bakay, ake,
ala bakan-minen somdoso,
alardm ba§m men, Bakay,
Ak-albars-minen ondonnun "
Bu Bakay-minf:n Semetey
emi cilrilp bardI deyt.
Andan banp Semetey
ilygo cetip kelgende,
kirip salam ber,ji deyt.
'Asalaudan salau maliyklm,
Abeke, Kobo~ c~k'agam!'
'Eliykeden eliyke salam,
Kan Manastm balasl
Kan Semetey,botom!' deyt.
Kirip kelip olturdu.
Abeke-minen b,uKobo~
arakml berdi deyt,
abdan i~ip toydu deyt.
Abeke, Kooo~ aram .kul
219
"Sevgili yavrum, Semetey,
atlnln ba§lnl ~evir,
oIdugunyerde dur,
Abeke'yle Kobo§'e
once ben bir gidip geleyim!"
Han ~ocugu Semeteyde
atlmnba§lnl ~evirdi,
oIduguyerde durdu.
BaY'1nogIu bu Bakay da
ata binip ~Iktl gitti.
Abeke'ye varlp dedi ki:
"Aynlan geri doniiyor,
eksigim kapamyor!
Kargldan kalan sancak,
Manas'tan kalan bu miras,
k~iden kalan bu oglak,
karlnda kalan bu masum,
Han Semetey, bir tanem,
§imdi ~Iktl geldi!"
HOdiik dogan bu Kobo§,
bir degnek ile BakaY'In,
kafaslmyaraladl!
Aklill dogan Abeke,
"Kotii bir soz soyleme!" diyerek
ipek bir klyafet giydirdi,
BaY'ln ogluBakay da
dontip Semetey'egeldi:
"Sevgili Semetey, yavrum,
alaca sopa ile vurdu!
"Kotli bir soz soyleme!" diyerek
aklill dogan Abeke
bana ylin klyafet giydirdi."
Semetey 0 zaman dedin ki:
senin ba§lna,Bakay baba,
degnekle vurduysa
onlann ba§lnl ben, Bakay,
ak klllclmia vururum!"
Bu Bakay ile Semetey,
§imdi onlara gittiler.
Semeteyoraya vanp
evin online gelince,
i~eri girip selam verdi:
"Selamunaleykiim,
Abeke, Kobo§, iki agam!"
" Aleyklimselam,
Ran Manas'ln ~ocugu,
Ran Semetey,yavrucugum!"
i~eri girip oturdu.
Abeke ile bu Kobo§,
ana rakldan sundular,
0 da bolca i~ip doydu.
Abeke, Kobo~, bu haram kullar
220
900 apaKKa MaCTap 6on.I\Y .I\eHT,
6Hp )Kblrbinbill Kan.I\bl .I\eHT.
EaKaH Typyn Ken.I\H .I\eHT,
KaH CeMeTeHre aHTTbI.I\eHT:
,AHHanaHH CeMeTeH, 6oTOM,
905 areKe~HHH AK-onnoK, 6oTOM,
aHa 6Hp rypraH 6onyqy, 60TOM!
AK Ka~rbI 3P Cblp.I\blraq, 60TOM,
MaHaCTblH 3PH 6onyqy, 60TOM!
ATeKe~HHH 6oc KHce, 6OTOM,
910 aHa TypraH 6onYQy, 60TOM:
aTeKe~HHH aK )KeKeC, 60TOM,
aHa 6Hp TYpraH 6onYQy, 60TOM!
ATeKe~HHH TaH-6yypyn, 60TOM,
6y )KeneHHH 6aIllbIH.I\a, 60TOM!
915 AreKe~HHH AK-Kyna
KYQy QOPOTa3-MaHMaT,
OIllY 6arbm )KaTblpbl!'
EaKaH MblHbI aHTKaH CO~,
Typyn Ken.I\HCeMeTeH
920 aHTKaHblH 6apblH an.I\bI .I\eHT,
KaHTa Kapan )KYP.I\y.I\eHT.
TaH-6yypyn MHHHn an.I\bl .I\eHT,
AK-Tynnap KOIllTon an.I\bI.I\eHT:
'EaHAbIH yyny EaKaH-KaH,
925 caK canaMaT 6onyn TYP!
CarblH6aH xeH Kapan TYP!
KOIll KaHa, EaKaH, aMaH6on!'
CeMeTeH 3MH )KYP.I\YAeHT,
KYHAeH KYHYH )KYPAY AeHT,
930 TYHAeH TYHYH )KYPAYAeHT,
KaHblKeHre 6apAbi AeHT:
'ATeKeMHHH TaH-6yypyn,
TaH-6yypynAY Maa 6epAH!
)l(apaK-)KalrrbIK 6aKblCblH
935 A6eKe, Ke6ec 3K'araM
"Ey aTa~HbIH Kepec!" Aen,
OIllYHY 6apbIH an 6epAH!
"AreKe~HHH AK-Kyna
KYQY QOPOTa3-MaHMaT
9 4 0 )Ka~bl Ka3aHAblTec KaHHaT,
HP anAbIHAa 6aKTblpaT-
KaHTaKenreHH~-Ae an!" AeAH.
MeH 3nHMe KeTeMHH, 3HeM,
MeH )KypTYMa KeTeMHH, 3HeM!'
945 KaH 6anacbl KaHblKeH
yynYHYH Ke6HH 6YTTY AeHT,
Kapa-KaHra aHTTbl AeHT.
KaHblKeHAHH aTaCbl
anTblMblIll Teere 6yn )KYKTen,
950 )KeTHMHIll Teere cen )KYKTen,
anTbl KaHaT aK OrAD,
aHbl THrHn 6epAH AeHT.
KaHbIKeH-MeH 6y qaKaH,
MANAS DESTANI
arakka m2,starboldu deyt,
bir cIglllp kaldl deyt.
Bakay tUIlJpkeldi deyt,
Kan Seme:teygeayttl deyt:
'AynalaYll Semetey, botom,
atekefinin Ak-olpok, botom,
ana bir turgan bolu9u, botom!
Ak kafigl er slrdlga9, botom,
Manastln eri bolu9u, botom!
Atekefinin bos kise, botom,
ana turgan bolu9u, botom:
atekefinin ak c6k6s, botom,
ana bir turgan bolu9U,botom!
Atekefinilll Tay-buuml, botom,
bu celenin b~mda, botom!
Atekefinin Ak-kula
kti9ti 90ro Taz-maymat,
o~u baglp calm!'
Bakay mIlll aytkan sofi,
lump keldi Semetey
aytkamn bann aldl deyt,
kayta karap ctirdti deyt.
tay-buurul minip aldl deyt,
Ak-tulpar ko~top aldl deyt:
'Baydln uulu Bakay-kan,
sak salamat bolup tur!
Sagmbay c~senkaraptur!
Ko~ kana, Bakay, aman bol!'
Semeteyemi ctirdti deyt,
ktind6n ktintin ctirdti deyt,
ttind6n ttilltin ctirdti deyt,
Kamkeygebard! deyt:
.Atekemnin Tay-buurul,
Tay-buuruldu maa berdi!
Carak-cap'tlk baklsln
Abeke, Kclb6s ek'agam
"Bu atafimn keres!" dep,
o~unubanD al berdi!
"Atekefinm Ak-kula
kti9ti 90ro Taz-maymat
cafil kazandl tes kaynat,
ir aldmda baktuat-
kayta kelgc~nifi-deat!" dedi.
Men elimf~ ketemin, enem,
men curtuma ketemin, enem!'
Kan balasl Kanlkey
uulunun k,~bin btittti deyt,
Kara-kanga ayttl deyt.
Kamkeydirl atasl
altlml~ t6i:ig6 bul ctikt6p,
cetimi~ t6()g6 sep ctikt6p,
altl kanat ak ordo,
am tigip bcSrdideyt.
Kamkey-men bu ~akan,
rakl i~ip mest oldular,
yere Ylklilp kaldllar.
Bakay yerinden kalkarak,
Han Semetey'e dedi ki:
"Sevgili Semetey, yavrum,
babamn ak zlrhl, yavrum,
bak §urada duruyor, yavrum!
kakmall alaca eyer, yavrum,
Manas'ln eyeri, yavrum,
babamn boz kesesi,yavrum,
orada aslll duruyor, yavrum!
Babamn ak han~eri, yavrum,
bak §urada duruyor, yavrum!
Babamn all Tay-buurul, yavrum,
yularll duruyor, yavrum!
Babamn Ak-kula'sma
en kii~iik yigit Taz-baymat
baklyor §imdi!"
Bakay bunlarl deyince
yerinden kalktl Semetey.
Soyledigi §eylerin hepsini aldl,
oradan ~Iklp dondii.
Tay-buurul'un iistiine bindi,
Ak-tulparl da yedek allp dedi ki:
"Bay'm oglu ey Bakay Han,
Sag salim git!
Dertsiz esenkal!
Ho§~a kal, Bakay, selametle!"
Semetey yiiriiyiip gitti,
giinler giinii yiiriidii,
geceler gecesi yiiriidii,
Kamkey'e vardl:
"Babamm Tay-buurul'unu
bu Tay-buurul'u bana verdiler!
E§yalan silahlan,
Abeke'yle Kobo§ agalanm,
buniar atamn mallan deyip,
hepsini banaverdiler!
Atamn Ak-kulasl deyip,
kii~iik yigit Taz-baymat
yeni kazam tez kaynat,
biiyiimemi bekleyerek bakml§tl.
artlk geldin, atl ai, dedi.
Ben ilime gideyim, anam,
hen yurduma gideyim, anam!"
Han ~ocugu Kanlkey
oglunun soziine inandl,
bunu Kara Han'a da anlattl.
Kamkey'in babasl,
altml§ cleve hazine yiikletti,
yetmi§ cleve mal yiikletti,
altl kanatll ak saraY'1
hazlrlatlp verdi.
Kamkey ile ~akan,

MaHaCTbIHyyny CeMeTel:i
955 Keqyn Kenun 6apAblAeI:iT.
)KaKbill-KaHra 6ap6aAbI,
qytiAYH 6up6ambIH 6ypa'Abl,
EaKaI:ixaTKaHxepUHe
6apbIll Kenun TYmTYAeI:iT.
960 KaH 6anacbIKaHbIKel:i
anAaraHblH6unAu AeI:iT.
EaKal:ira rypyn ai:iTrbIAeI:iT:
'CaK canaMaT6onAy~6y, EaKal:i,
carbIH6al:iaMaHxypAy~6y, EaKal:i?
965 3ceH-aMaH6onA~6y, EaKal:i,
3puKnel:i3CeHXypA~6y, EaKal:i?
AI:iHanal:iHaTbI~HaH,EaKaI:i,
ypynel:iHOOY~HeH, EaKal:i!
3qKHAeHKanraH ynarbIM, EaKal:i,
970 KypcaKTaHKanraHqYHarbIM,EaKal:i,
anAan6up coonan anbill KenAU,EaKal:i!' aldap bir soolap altp keldi, Bakay!'
Omy 6up xepAeH KemTYAeI:iT,
TanacTbIH6ambIHYq-Komol:i
3~Kel:iunKupun KOHAY AeI:iT.
975 Omy 6up xepAeH KemTYAeI:iT,
MaHaCTblH°PAOTUKKeHxepuHe
MaHaCTblHyyny CeMeTel:i
°PAOCYH Turun anAbIAeI:iT.
Yq-TepT KYHAep6onA'3ne,
980 ec xepuHAe ryPA'3ne.
Al:iqblrbI anTbIHTYYKeneT,
anTbIcaHKapa Kon KeneT:
xennunAereH ryy KeneT,
XeT}f caRKapa Kon KeneT!
985 A6eKe, Ke6em apaM Kyn
KonAYKypan anbIllTblp,
MaHacTblHyynYH CeMeTel:i,
aHbl"AnaI:iH!" Aen Kenunmp.
KaH CeMeTel:ixam 6ana
990 Tal:i-6yypynAY MUHeTAeI:iT-
Tal:i-6yypyn HeAeHaKCMbl?
KaH 6anacbl KaKblKeH
YHAeHqblrbill anAbIAeI:iT,
Tal:i-6yypyn MUHreHaTblHblH
995 KonYH6yryn KapaAbl.-
MaHaC-KaHAbIH qO~ TYHAYK,
qO~TYHAYKTYH KaAOO
6yrYHa KeTUnKupunmp!
WcKeK-MuHeH TapTblnanAbl,
1000 aHAaai1TTbl~CeMeTeH:
'3HeKe, 6y HeMeHe?'AeHT.
'qaMraparblM qaKKaH)!(ep,
qarbill OTKO)!(aKKaH)!(ep:
KepereMAuKeCKeH )!(ep,
1005 KecunaTKa xaKKaH )!(ep!-
qo~ TYHAYKTYH
KaAOOKanraH )!(ep,
SEMETEY'!N DOGU-5U
Manastm uulu Semetey
k6<;tipkelip b;lrdl deyt.
CakIp-kanga barbadl,
C;tiydtin birba?m bura'dl,
Bakay catkan cerine
banp kelip tti:itti deyt.
Kan balasl K3mke'j
aldaganmbildi deyt.
Bakayga turup ayttl deyt:
'Sak salamat IJOlduiibu,Bakay,
sagmbayallan ctirdtiiibti, Bakay?
Esen-amanbolduiibu, Bakay,
erikpey esenctirdtiiibti, Bakay?
Aynalayn auiinan, Bakay,
tirtiloyn oziiiinon, Bakay!
~kiden kalg3n ulaglm, Bakay,
kursaktan kali~an~unagIm, Bakay,
O§u bir cerden ko§tti deyt,
Talasun ba§m O~-ko§oy
eiikeyip kirip kondu deyt.
O§u bir cerden ko§tti deyt,
Manastm ordcltikken cerine
Manasun uulu Semetey
ordosun tigip ;lldl deyt.
O~-tort kiindol~bold'ele,
os cerinde turd' ele.
AY~lgl alun tuu kelet,
alu san kara kol kelet:
celpildegen tuu kelet,
ceti san kara kol kelet!
Abeke, KobO§aram kul
koldu kurap allpur,
Manasun uullJmSemetey,
am "Alayn!" dep keliptir.
Kan SemeteyI::a§bala
Tay-buuruldu minet deyt-
Tay-buurul n6<Jen aksadl?
Kan balasl KakIkey
tiydon ~Iglp aldl deyt,
Tay-buurul mingen atlmn
kolun btigtip karadl.-
Manas-kandm~oii ttindtik,
~oii ttindtikttin kadoo
butuna ketip kiriptir!
iskek-minen Ulrtlp aldl,
anda aytuii Selmetey:
'Eneke, bu nernene?'deyt.
'C;amgaraglm'takkan cer,
~aglpatka cakkan cer:
keregemdi keslk.encer,
kesip atka cakkan cer!-
C;oii ttindtikttin
kadoo ~:algancer,
221
Manas'm oglu Semetey
go~tip yola ~Iktl lar.
Fakat Semetey Cakip Ran'a gitmedi,
C;u'nunba§madondti,
BakaY'ln oldugu yere
dos dogru geldi.
Ran ~ocugu Kamkey
aldatildigmi bildi.
Dontip Bakay'a dedi ki:
"Selamet buldun mu, Bakay?
Rasretsizya§adm ml, Bakay?
Nasilsm, iyi misin, Bakay?
Camn slkIldl ml, Bakay?
By sadik sevgili, Bakay,
dostlarm en iyisi, Bakay,
k~iden kalan oglagIm, Bakay,
karnImda ta§ldlglm bu masum, Bakay,
aldaup beni buraya getirdi, Bakay!"
Derken oradanda g~tip gittiler,
Talas'taki O~-ko§oy'a,
gizlice gece girdiler.
Oradanda g6<;tipgittiler,
Manas'ln saraYlmn dikildigi yere
Manas'ln oglu Semetey,
kendi sarayml kurdu.
O~ dart gtin i§te bOyle,
kendi yerinde durdular.
Nakl§lan altln hilalli sancak geliyordu,
alu kol ordu geliyordu,
dalgalanansancakgeliyordu,
yedi kol ordu geliyordu,
Abeke, Kobo§, haram kullar,
btiytik bir ordu toplaYlp
Manas'm oglu Semetey'j
alaYlm diye geliyordu.
Ran Semeteygen~ ~ocuk,
Tay-buurul atma hindi,
Tay-buurul nedenakslyor?
Ran ~ocugu Kamkey
evinden ~Iklp geldi,
Tay-buurul binek aumn
on ayaglnl btiktip baku.
Manas Han'ln ytiksek bacaslndan
bu ytiksek bacadan bir demir ~ivi
bunun ayagina saplanml§tl!
Kerpetenle ~ekip aldl.
Semetey Han da dedi ki:
"Annecigim bu nedir?"
"Burasl bacamln Ylklldlgl yer,
sonra da ate§cveridigi yer,
parmakltglmm kesildigi yer,
sonra da ate§everildigi yer!
Ytiksek bacadan bir tek
~ivinin kaldlgl yer,
 222
MaHaC-KaHAbIHenreH )Kep!
Mapan aTKaH MaHnyy )Kep,
KypaH aTKaH KYTTYY)Kep!
1 0 1 0 KaHblKeH Kapa~ KanraH )Kep,
qaKaHbl 6eHuaH oonroH )Kep,
CeMeTeH qYHaK 6onroH )Kep!'
KaHblKeH MblHbl aHTKaHAa,
KaK TenKH aTblH MHHAHAeMT:
1015 'KaH CeMeTeH 6anaMAbl
YPYIIIKa )Ka~bIC qblrap6aHM,
e3YM 6Hp )KarblMAaH KHpHfi
KaTTYYYPYIII canaMM!' AeHT.
CeMeTeMAeM6anacbl
1020 3HeCHHaTTaH KeTepAY,
Keperere TaMbl AeHT,
'EY)Kypeu ryPyu qO~ 3He
QeqHU )KH6epHUcanap!' Aeu,
QO~ 3HeCHHqaKaHbl,
1 025 aHbl Ta~bm KOMAYAeHT.
MaHaCTblH yyny CeMeTeH,
3M YPYIIIKa QblKTbl AeHT.
ToHYH TOOAaMKbmAbl AeMT,
KypMeHY YHAeM KblnAbl AeHT.
1030 A6eKe, Ke6eIIl apaMAbl,
aHbl KapMau anAbl AeMT,
QO~ aTaCbl )KaKbln-6aM,
aHbl KapMau anAbl AeHT.
CynuYKOPAYH QaTblHAa
103 5 Kanbl~ TOTOHHQHHe
YQeeHY KepHU KOHAYAeHT,
YHre KenHfi TYIIITY AeMT.
YMre KHIIIH )KH6epAH:
'KaHbIKeM-MHHeH qaKaHAbl
1040 KepereAeH QeQHUan!'
KaH 6anacbl KaHblKeH
AK-THHTeHH anAbl AeMT,
anbln KenHU QYPKaAbl,
6y TOKOHHYHHQHHe
1045 A6eKe, Ke6<C'IIIKe 6apAbl AeMT:
'A6eKe, Ke6eIIl apaM Kyn,
TepeMHYH aIIlblH 6epCe~qH!
EaIIlblMHaH KapaM TYIIICeQY!
TepeMHYH aIIlbIH 6epCe~qH!
1050 ApaKKa KHIIIH KOMCOl-\qy!
EaHraM6ap QaUKaH )Kony IIIyn!
)KaKblnTblH )Kal-\blCyynYH
MaHacTbl caHraH Kony IIIyn!
"TwM6eHM!" Aece, KblnCal-\qbI!
1055 qaMraparblM qaKKaHCbIH,
qarbln OTKO)KaKKaHCbIH:
KepereMAH KeCKeHCHH,
KeCHfi aTKa )KaKKaHCbIH!'
KonYH KonAoM KeCTHACMT,
10606YTYII 6yrraH KeCTWAeMT-
MANAS DESTANI
Manas-kancunolgon cer!
Maral atkan mayluu cer,
kuran atkan kuttuu cer!
Kamkey karan kalgan cer,
~akam beypay bolgon cer,
Semeteyit'unakbolgon cer!'
Kamkey mJ:rtlaytkanda,
kak telki atln mindi deyt:
'Kan Semetl~ybalamdl
uru§ka canl5;it'lgarbaym,
ozum bir ca,glmdankirip
kattuu uru§ salaym!' deyt.
Semeteydeybalasl
enesin attankotordu,
keregegetandl deyt,
'Bucurop tUI"Upit'ofiene
~ip ciberip salar!' dep,
it'°n enesin ~~akam,
am tanlp ko~,dudeyt.
Manastm uu.Iu Semetey,
em uru~ka it'.lktJdeyt.
Tonun tooday klldl deyt,
kurmonu uYljoy klldl deyt.
Abeke, Kobi)§ aramdl,
am karmap a:ldldeyt,
it'on atasl Caklp-bay,
am karmap aldl deyt.
Sulpukordun it'atJnda
kalln totoy i,~ine
uit'oonu kerip koydu deyt,
uygo kelip tij§tu deyt.
Uygo ki§i cilrerdi:
'Kamkey-minen ~akandl
keregedenit'6~ipal!'
Kan balasl Kamkey
Ak-tinteni al,dl deyt,
allp kelip it'urkadl,
bu tokoynun iit'ine
Abeke, Kobc,§kobardl deyt:
'Abeke, Kobo§ aram kul,
toromnun a§ln bersenit'i!
Ba§lmnan karam tu§s6<;:u!
Toromnun a~lnbersenit'i!
Arakka ki§i ~:oysonit'u!
Baygambar c;:apkan colu §ul!
Caklptln canis uulun
Manastl say~:ankolu §ul!
"Tiybeym!" dese,kllsanit'l!
~amgaraglm it'akkansln,
c;:aglpatka cakkansln:
keregemdi keskensin.
kesip atka cakkansm!'
Kolun koldoy kesti deyt,
butun buttay kestideyt-
Manas Han'ln oldilgil yer!
Maral vurdugu zengin.yer,
geyik vurdugu kutlu yer!
Karnkey'e zindan alan yer,
C;akan'azehir alan yer.
Semetey'in dogdugu yer!"
Karnkey bOyle dedi,
koyu renk auna bindi.
"Han Semetey ~ocugumu,
vuru~ayalrnz gonderemem,
kendim de yarnnda giderim,
hen de Slkl dovil~ecegim!"
Semeteygen~ ~ocuk,
anasml attan indirdi,
yurdun parmakllgma bagladl.
Bilyilk annesi
~ozilp kurtarmasln diye.
bilyilk annesi C;akan'lda
parmakllga bagladl.
Manas!n oglu Semetey,
hemen vuru~a flrladl.
Giyimleri daglar gibi YIgdl,
ceketleri evler gibi Ylgdl.
Abeke, Kobo~ haramlarln
ikisini de yakaladl,
bilyilk babasl Caklp-baY'1
onu da yakaladl.
Sulpukor'un eteginde
slk bir ormanm i~ine
il~ilnil gotilrilp
donilp eve geldi.
Evine bir adam gonderdi:
"Karnkey ile C;akan'.
parmakllktan ~oz getir!" dedi.
Han ~ocugu Kamkey,
eline han~eri Ak-tinte'yi aid!,
dogruca ko~tu,
bu slk ormamn i~ine
Abeke ile Kobo~'e geldi:
"Abeke, Kobo~, haram kullar,
efendimin a~ml verin!
Ustilmden bu utanc;:kalksln!
Efendimin a~lm verin!
Adamlara rakl daglulsm!
Peygamberin koydugu tore budur'
Caklp'm bir tek oglu
Manas! vuran eldir bu!
Kadm "Varmam!" desede al onu!
Yurt ~adlrlml Ylktln,
YlklP ate~e yaktln,
parmakllglml kestin,
kesip ate~eyakun!"
Bu ikisinin ellerini kesti,
bu ikisinin yaklarlnl da kesti!
 SEMETEY'!N DoGU~U 223

A6eKe, Ke6ellI apaM KYJIAY
6up eJITYPyncanAblAeHT!
AnTblMbIIlITa qaKaHbIM
)KaKbIn-6aHAbIH6allIbIHa
1065 6up oJITYPynaJIAbIAeHT:
'Eup 3TerUM)KeJIallITbI, )KaKbln,
6up 3TerUMceH aIlITbI~, )KaKbIn-
KaH )KepUMceH KeMTanTbI~,)KaKbln?
MeHuH 6up yYJIYM .Menin
MaHac-KaH,)KaKbln,
1070 an TO30KKO cana6bI,)KaKbln?
A6eKe, Ke6ellI apaMAbl,)KaKbIn,
6eHIlIKeTYPTYnCaJIa6bl,)KaKbIn?'
! KOJIYHKOJIAOH KeCTUAeHT,
'- 6YTYH6YTTaHKecm!
, ,
f 1075 '3M KeKyperYM CYYAY!'Aen,
~ 'MeH KYAaHra Pa3bIMbIH!'
~ EUPYIlIKypyn KOHAY!Aen,
I[ 'MeH KYAaHra Pa3bIMbIH!'
I:
"
Abeke, Kobo§ aram kuldu
bir oilliriipsaldl deyt!
Altlml§ta <;ak,~mm
Caklp-baydm ba§ma
bir olturup aId! dirt:
'Bir etegim cel a§tl, Caklp,
bir etegim sen a§tlfi, Caklp-
kay cerim sen kern taptIfi, Caklp?
bir uulum
Manas-kan, CaklP,
al tozokko salabl, Caklp?
Abeke, Kobo§ aramdl, Caklp,
bey§ke llirllip :;alabl, Caklp?'
Kolun koldoy kesti deyt,
butun buttay kesti!
'Em kokiirogiim suudu!' dep,
'Men Kudayga razlmm!'
Bir ii§kiiriip koydu! dep,
'Men Kudayga razlmm!'
Abeke, Kobo§, haram kullan
sonrada oldiirdii!
Altml§mdaki ~akan'lm
Caklp-baY'ln ba§lmn
iistiine oturup dedi ki:
"Bir etegimi reI a'1'tl,Caklp,
bir etegimi sen a'1'tln,Caklp,
neyimi eksik buldun, Caklp?
Benim biricik oglum
Manas Han, Caklp,
cehenneme mi gitsin, Caklp?
Abeke, Kobo§, haramlan, Caklp,
behi§te mi gonderdin, Caklp?"
Caklp'm iki elini kesti,
iki ayagml da kesti!
"~imdi yiiregim rahatladl,
Tann'ya §iikiirler!"
Sonra i'1'ini'1'ekipyine
"Tann'ya §iikiirler olsun!" dedi.

,"
"
I ;'
,;
Ie

I~: '"

i1;
\W

.It
'ti
1~

111
,
,{
1\

I,~'

1 OJICeMeTeU)l(allI 60JIAY,
OJIaKblJ1AaH 6011I60JIAY!
Tyy6au )l(aTbill TYUJIMbl,
Tyypra KOH60uOUHOAY!
5 OH yqYHAe OKaTTbl,
OH6emucUHAe)1(00caHALl!
KaH aTaCblHaH KaJIraH
KblpK qoporo 6am 60JIAY.
AT ceMupun KYC60JIAY,
10 3P ceMupun TYc60JIAY:
'ATTaHaJIbl,)l(opTony!
CarbIHbInCaprblnMuHenu!
TYUJIallIbillrynnap MuHenu!
AIlTbIH-3MeJI,Kypel{Keu, qOPOM!
15 aHblKepreH 6apCbl1{6bl?
llIeMeu-KaJIa, KbI3bln-)I(ap,
aHbIKepreH 6apCblf\6bI?
KyureH-ToKoM, Kyy-cepe,
aHblKepreH 6apCbl1{6bl?
20 TallI-Ma3apAaMKaMbIPAbl,
aHblKepreH 6apCbl1{6bl?
Tam-aKblPAblHKYYTana,
aHblKepreH 6apCbIf\6u?
EyryHry KYH)l(aKmbI KYH-
25 cYPYHaucyynan anbIf\ap, 40pOM,
KepeHeuKenTenCaJIbIf\ap,40poM!
AK qaTbIPAbI6YKTef\ep,
AK-60pqYKKa )l(YKTel{ep,40pOM!
KeK qaTblPAbI6YKTOl{ep,40pOM,
30 KeK-6op4YKKa )l(YKTef\ep,40pOM!
AnTblMbIm 6aMTan,6up aurbIp, 40pOM,Altlml§ bay tal, bir ayglr, ~orom,
a3bIKKblnbill auAal{ap!'
Ara 40pO aMTTbIAeMT:
'AuHanauH, aM)l(apKbIH,TepeM,
35 Keqe aTaI{MaHac
TYllIYHAa,TepeM,
carblHbln Caprbln MHHreH6uc,repeM,
Kal{rauAaH )l(blnKbl
anraH6blc,TepeM!
KerYQKeHAeu3P TOHon
KeeHy6yCTY 6acKaH6bIc:
40 carblcKaHAau3P TOHon
caHaa6bICTbl6acKaH6blc!
)KoproHY )l(OJIrocaJIraH6blc,
)l(060nOH)l(°PYK KbmraH6blc!
Vll
SEME1'EY
01 Semetey ca§ boldu,
01 aklldan bo§ boldu!
Tuubay catlp Ituyladl,
tuurga konboy oynodu!
On ii~iindo ok attl,
on be§isinde c,oosaydl!
Kan ataslnan J;algan
kIrk ~orogo ba§boldu.
At semirip kiis boldu,
er semirip tiis boldu:
'Attanall, cort'Dlu!
Sagmlp sargll mineli!
Tuyla§lp tulpar mineli!
Altm-emel, Kurofikoy, ~orom!
am korgon barslfibl?
~emey-kala, I<izll-car,
am korgon bal~lfibl?
Kilygon-tokoy, Kuu-sere,
am korgon barslfibl?
Ta§-mazardaykamlrdl,
am korgon barslfibl?
Ta§-akIl:dm kuu tala,
am korgon baIslfibi?
Bilgilngil kiln l::ak§1kiln-
surunay suulap allfiar, ~orom,
kereney keptep sallfiar, ~orom!
Ak ~atIrdl btiktofior,
Ak-bor~ukka c:ilktofior, ~orom!
Kok ~atlrdl bilktofior, ~orom,
Kok-bor~ukka cilktofior, ~orom!
azlk killp aydanar!'
Aga ~oro ayttl deyt:
'Aynalayn, ay carkln, torom,
ke~e atafi Manas
tu§unda, torom,
sagmlp sargll mingenbis, torom,
Kafigaydan cllici
alganbls, torom!
Kogil~kondoy er tonop
koonilbilstil baskanbls:
saglskandayer tonop
sanaablstlbas~:anbls!
Corgonu colgo salganbls,
cobolon coruk kllganbls!
Semeteydaha pek gen~ti,
akIl da ennezdi!
Dogmadan tepinmi§ti 0,
baglanmadanoynaml§tl!
On ii~iinde ok atml§tl,
on be§inde vuru§tu o!
Han babasmdaJIkalan
kIrk yigide ba§oldu.
Giizde atlar semirip yaYllInca,
erler semirip gev§eyince:
"Atlara binelim!" dedi,
"Sevin~le at siirelim,
keyif ile at siirelim!
Altm-emel'i, Kilronkoy'ii, yigitlerim,
goren var ml?
~emey §ehrini, Klzll-cari
i~inizde goren var ml?
Kilygon-tokoy, Kuu-sere ormanlarlnl
i~inizde goren var ml?
Ta§-mazar adll dag ucunu
gordiiniiz mil ~orlanm?
Ta§-aklr bozkmnl
gordilnilz mil yigitlerim?
Bugiln gilzel bir giln,
borazam ~alln, yigitlerim,
borularl ottilriln, yigitlerim!
Ak ~adlrl btiktilrtin yigitlerim,
ak deveye yilkletin, yigitlerim!
Gok ~adm bilktilriln, yigitlerim,
gok deveye yilkletin, yigitlerim!
Altml§ klsrak, bir ayglr, yigitlerim,
azlk i~in hazlrlatln!"
0 zaman yigitler dedi ki: "
"Camm giln 1§lgI,etendimiz,
eskiden baban Manasin zamanlnda,
efendimiz,
salmlp atlara binmi§tik, efendimiz,
Kangay'dan at silrilleri ~alml~tlk,
efendimiz,
Erleri giivercin gibi soyup,
gonlilmilzil ferahlatml~tlk!
Erleri saksagangibi soyup,
endi§emizi bastlrml§tlk!
Yilrilk atlarl ko§turmu§tuk,
kimini iyice yormu~tuk biz!
226
A3yynapblH apKai1Tbln, TepeM,
45 aT enYMY KblnMblC, TepeM:
MYPY1TapbIH cep6ei1Tbln, TepeM,
3p enYMY KblnaMblC, TepeM!
MaKyn DonaT, 3n DonaT, TepeM!
3M apTanbl, )K°pTony, TepeM!
5 0 AMa TYpraH KblpK qOPO
qorynyn qblKTbl yi1YHeH,
6Hp 6HpHHe ai1TbIIUbln:
'AK-6anTa yyny qyoarblM,
aAaM~aH apTbiK blHarblM,
55 EepYHYH yyny EepyqYM,
aTblM aKcan KeTKeH~e,
l5eK TaKaJlan l5ePHqHM!
Tenreqy MeHHH TenerYM,
qblOaraqbl Ken qoporo OeneqYM!
60 KblpKTblH oaIUbl KblprbIH-qan!
)l(aTKaH KOMY Ko3Aypoac,
)KaTblK THn~yy A)Kbloai1!-
ACTblMblC anTblMblIUKa )KeTHnnHC,
apKaMblc )KeTHMHIUKe)KeTHnnHC-
65 aJITblMblIUKa qblKKaHqa,
aTaCblH MaHacTblH aTblH TOKY~YK:
)KeTHMHIUKeqblKKaHqa,
OaJIaCblHCeMeTei1AHH aTblH TOKY~YK! balasln Semeteydin atln tokuduk!
KaqblpraHHaH Kai1TnaraH,
7 0 Kai1pbmbIll )KOO6bIHai1TnaraH,
Kapa KaHAYY, KeK OHTTY
qYHaK oy KaH CeMeTei1
aIUYYOHi1KToonapra
OHCTblai1~an )Kypyn enTypeT:
7 5 KapblnblK KapIUbl KenreHAe,
)KHrHTTHK )KenHn eTKeHAe,
arblHbl KaTTYYcyynapra
ai1Aan )Kypyn enTypeT!
Kepec aTTbI MHHenH,
80 KeMHH TOH~y KHpenH,
carblHbln Caprbln MHHenH,
caprblpa canap )KopTony,
6ynKYHTyn oyy~aH MHHenH,
6YKcaTbln canap )Kyprony!'
85 KblpK qOPO 3M~H )KYPAYAei1T,
KblnKaH~ai1 Hai13a KbInTai1Tbln,
)KeTH KYH~ep 6onAY Aei1T,
CeMeTei1re Ka6ap TYIUTY.
'AKTe~re6ynYH qaIUTbl!' Aei1T,
90 ' ATaMHaH KanraH Mypanbl
KblpK qOPOM 3MAWKawTbl!' Aei1T.
,ATaMHaH KanraH Mypanbl
aTTaH KeeHY KanAblobl?
TOHAOHKeOHY KanAblobl?
9 5 3 KaHblKei1, 3HeKeM,
3MH caa Kai1pbm6ai1MbIH!-
ATaMHaH KaJlraH MypanblM,
MANASDESTANI
Azuularm arkaytlp, t6r6m,
at 61iimii kl.lmls, t6r6m:
muruttann :;erbeytlp, t6r6m,
Er 61iimii kllamlS, t6r6m!
Makul bolot, ep bolot, t6r6m!
Em artall, cortolu, t6r6m!
Anda turgan kIrk ~oro
~ogulup ~Iktl iiyiin6n,
bir birine a:{tI~lp:
.Ak-balta uulu C;ubaglm,
adamdan ar~lkInaglm,
B6riiniin uulu B6rii~iim,
atIm aksap Icetkende,
bek takalapberi~im!
T61g6~ii mi:nin T616giim,
~Ibaga~lk6p ~orogo b616~iim!
Klrktln ba~1KIrgln-~al!
Catkan koydu kozdurbas,
catlk tildiiii Aclbay!-
Astlmls alt]ml~ka cetippis,
arkamls cetimi~ke cetippis-
altIml~ka ~lkkan~a,
atasm Man/lstIn atm tokuduk:
cetimi~ke ~]kkancs:a,
Ka~lrgannal1kaytpagan,
kaynllp coobm aytpagan,
kara kandull, k6k bittii
~unak bu k,m Semetey
a~uubiyk toolarga
bistl aydap ciiriip 6ltiir6t:
kanllk kar~1kelgende,
cigittik celip 6tk6nd6,
agml kattul:lsuularga
aydap ciiriip 61tiir6t!
Keres attl mineli,
kemin tondu kireli,
saglmp sarj~ll mineli,
sarglra sapaf cortolu,
bulkuntup buudan mineli,
buksatlp saparciirg61ii!'
KIrk ~oro el:ndi ciirdii deyt,
kllkanday nayza klltaytlp,
ceti kiind6r boldu deyt,
Semeteygekabar tii~tii.
.Ak tei'ige !lulun ~a~tI!' deyt,
.Atamnan ~:alganmurapl
kIrk ~orom emdi ka~tI!' deyt.
.Atamnan I:algan murapl
attan koonu kaldlbl?
Tondon k6c>niikaldlbl?
E Kamkey, enekem,
emi saa kayrllbaymm!-
Atamnan kalgan muraplm,
Glclrdatlp di~ g6sterip, efendimiz,
atlara 61iim sa~allm, efendimiz,
blYlklanm yukan burup,
erlere 61iim sa~allm,efendimiz!
OIdu, kabul, efendimiz!
haydi biz de yiiriiyelim, efendimiz!"
Orada duran kIrk yigit,
evlerinden toplamp ~Iktllar.
Birbirine dediler ki:
"Ak-balta oglu C;ubaklm,
herkesten en yakmlm,
B6rii'niin oglu B6rii~iim,
atlm aksadlgl vakit
naIl saglamper~inlersin!
T61g6~ii ile T616kiim,
yigitler i~in ~amb6lenim!
Klrkln ba~lKlrgm-~al!
Yatan koyunu kaldlrmaz,
tatll dilli Aclbay!
Altml~ altlsma girdi,
arkamlz yetmi~e dayandl.
Altml~lna ~lkmcaya kadar biz,
babasl Manas'm atlna ko~um taktlk,
yetmi~ine cs:lkmcaya kadar
~ocugu Semetey'in atIna ko~um taktlk.
Saldlrandanka~mayan,
kacs:amak cevap vermeyen,
kara kanjI, g6k bitli
yavru Han Semetey
biiyiik daglann 6tesine
bizi siiriip 6ldiirecek.
Oniimiizde ihtiyarllk,
gen~lik cs:agl yel gibi gecs:ti,
cs:llglncaakan sulara
bizi g6tiiriip 61diirecek.
Cenaze atlna binelim,
kefen bezini giyelim,
sallmp atlara binelim,
zorlu yola ~Ikallm,
sallanlp atlara binelim,
serer yoluna ~Ikallm!"
Kirk yigit hemen yola ~Iktl,
saz gibi kargl salladllar,
aradanyedi giin ge({'ti,
Semetey'e bir haber geldi.
"Ak paraYIsa~tllar!
Atamdan kalan miras
kirk yigidim ~imdi ka~tI!
Atamdan kalan mirasln
atta g6nlii mii kaldl?
KIyafette g6nlii mii kaldI?
Ey Kamkey, anam benim,
~imdi sanad6nmem hen!
Atamdan kalan mirasIm,

MypanblMHaH aupbm6aUMblH!
AJIbln KeJIreH Tau-6yypYJI,
100 aHbI )KOJIYHaH)KOOOUMYU!'
TYJIY 60lOH TOnqYJIan
Kaqbln KeTKeH KblpK qopo
CeMeTeU 3M KYYAYAeUT.
Kaqbln 6apraH )KoJIYHAa1
05 MaHaCTblH YYJIYCeMeTeU
3MAJ1)KeTe 6apAbI AeuT.
AHAa aUTfbl CeMeTeu:
'AJIeuKe canaM, KblPK qopo, 6apbl~!
AK-caKaJIJIbI KblprbIH-qan, KapblM!
11 0 Taurrau aKKaH 6YJIarbIM,
6J1pKYAauAaH KomKoHYM
AJIMaM6eTJfM, blHarblM!-
ATbl~HbIH 6amblH 6ypa TYP,
aCTbl~ )Kepre TYpa Typ!
115 Arrau KeeHY~ KaJIAbl6bl, qOPOM?
TOHAOHKeeHY~ KanAbI6b1, qOPOM?
AmnH KeeHY~ KaJIAbl6b1,qOPOM?
3He 60JIyn YpeTKOH, qOPOM,
an 60JIyn 6YYJIYKKaH,qOPOM-
120 MeH aTaAaH )Kam KanAbIM, qOPOM,
MeH aKblJIAaH 60m KaJIAbIM, qOPOM!
Yq-KOmOU-MJ1HeHTanaCTa
KYMap DUHon yTynnyc,
aJITblMbIm KYHAYC,MbI~ )I(aM6bl
1 2 5 ApKaHAaH anbIn )I(yTynnyc:
KYMap DUHon yTynnyc,
)I(eTJ1MJ1mKYHAYc, MbI~ )I(aM6b1
)l(epKeHAeH anbIn )KyTynnyc!
A51rbl Tanac, 6am TamKeH
130 aKbIM TYmyn )I(aTblnnJ1C!-
TOKTO,qOPOM,TOKTOryH!
ATbl~HbIH 6amblH 6ypa TYp!
Kbl~KaUJIa6a )Kypyn KeT!'
qOPOHYH aCTbIH KOCTOU
135 KaH CeMeTeu canAbI AeuT,
KaK aCTbIHaKeJIreHAe,
TOKTon KaJIAbI CeMeTeu,
aTfaH TYmyn KanAbl AeuT.
~ Tau-6yypYflAau KYJIyryH
140 TYypa npTYY KbmAbl AeuT!
TOKTO60AY qOpOJIOp,
)I(ypyn Kemn KaJIAbIAeuT.
CeMeTeU aTbIHa MJ1HAJ1,
KblpK qoporo aKbiPAbl:
145 'TOKTO, qOPOM,ToKTorYH!
AuHanauH Keu-reIIIKe, qOPOM,
CarblcKaHAau can-KaIIIKa, qOPOM!-
A3YYJIapbI~ apKarbln,
aT eJIYMY 60JIOCYH!
15 0 Mypyrrapbl~ cep6euJ1n,
3P eJIYMY60JIOCYH!
SEMETE1{
murapimnanaynlbaymm!
Alip kelgen Tay-buurul,
anI colunan cobc)ymun!'
Tulu boyun top\;ulap
Ka~Ip ketken kIl~k~oro
Semetey em kUlldu deyt.
K~Ip bargancollunda
ManastIn uulu S:emetey
emdi cete bardl deyt.
Anda ayttl Seme~tey:
'Aleyke salam, IClrk~oro, barIii!
Ak-sakalil KIrgm-~al, kanm!
Ta§tan akkanbu.lagIm,
bit Kudaydan kol§konum
Almambetim, Il1lagIm!-
AtIiimn ba§m bura tur,
astIii cerge tufa tur!
Attan koontiii k~LldIbI,~orom?
Tondon koontiii kaldIbI, ~orom?
A§tan koontiii kaldIbl, ~orom?
Enebolup ilrotkon, ~orom,
ata bolup buululckan, ~orom-
men atadanca§ lcaldlm, ~orom,
men akIldan bo§ kaldIm, ~orom!
O~-ko§oy-minel1l Talasta
kumar oynop utuppus,
altIrm§ kundus, rmii camhi
Arkandan alip cutuppus:
kumar oynop utuppus,
cetimi§ kundus, mlii camhi
Cerkendenallp (:utuppus!
Ayagi Talas, ba~fTa§ken
akIm lli§tip catIppis!-
Tokto, ~orom, toktogun!
AtIiimn ba§m bura tur!
KIiikaylaba ctiriip let!'
C;oronun astIn kostoy
Kan Semeteysaildl deyt,
kak astIna kelgende,
toktop kaldl Sel1l1etey,
attan lli§tip kaldl deyt.
Tay-buurulday killtigtin
tuura tartuu kIldll deyt!
Toktobodu ~orollor,
ctiriip ketip kaldt deyt.
SemeteyatIna mindi,
kirk~orogo
aktnjI: .
'Tokto, ~orom, !toktogun!
Aynalayn koy-go§ko, ~orom,
Sagiskandaysap-ka§ka,~orom!-
Azuularlii arkag:lp,
at oltimti bolosu.n!
Muruttanii serbt:yip,
er oltimti bolosun!
227
miraslmdan donmem ben!
GetirilenTay-buurul'u
slkI siirecegim ben."
Diigmeleri hep diigmeleyip
ka~lp gien ktrkyigidi
SemeteykovaIadl.
Ka~lp gittikleri yolda,
Manas'm oglu Semetey,
arkalanndan yeti§ti.
a zaman,Semeteydedi ki:
"Selamunaleykiim, hepinize kIrk yigit!
Ak sakal Ktrgm~al, ihtiyanm!
Ta§tan akan bulaglm,
Anah'm bana verdigi,
Almambet'im, can dostum!
Aumn ba§lm ~evir,
oldugun yerdedur!
Atta gonliin mil kaldl, yigidim?
Ktyafette gonliin mil kaldl, yigidim?
A§ta gonliin mil kaldl, yigidim?
Ana olup bana ogreten, yigidim,
ala olup beni biiyiiten, yigidim,
ben babadan yetim kaldlm, yigidim,
ben akIldan eksik kaldlm, yigidim!
U~-ko§oy ile Talas'ta
kumar oynaYlp kazandlk,
altml§ kunduz, bin camblYI
Arkan'dan kazanlp aldlk biz,
kumar oynaYlp kazandlk biz,
yetmi§ kunduz, bin camblYl
Yarkent'ten allp kazandlk biz!
Ayagl Talas, ba§l Ta§kent
Hakktma dii§en pardi bu!
Durun, yigitlerim, durun!
Atlann ba§ml~evirin!
Segirtmeyin, gelin siz!"
Yigitlerin arasma
Han Semetey aum siirdii.
Tam ortalanna gelince,
Semetey aum durdurdu.
Attan a§aglya inip
yiiriik au Tay-buurul'u,
hediye sundu.
Fakat yigitler durmadl,
yonanna gittiler.
Semetey auna bindi,
kIrk yigide haykIrarak:
"Durun, yigitler, durun!
Camm yigitlerim,
saksagangibi ~evik yigitlerim!
Di§lerimizi glclrdaup
atlarl ~atlatallm biz!
BIYlklanmlzl biikerek,
erlere olUm sa~alImbiz!
228
TOKTO,qOPOM,TOKTorYH!
3HeKeMAeU KaHbl6eu,
KaHblKeUre KaUpbIn6auM!
155 THnm, qOPOM, ceHAeHaupbIn6auM!'
KblpK qOPOaTKa MHHAHAeUT,
KblpK qOPO xypyn KeTTH AeUT.
ATTaH TymTY CeMeTeu,
MOUHYHaKYPYH canAbl AeuT,
160 6alIIblH TapTYY KbInAbl AeuT!
qoponop KeCYH an6aAbI,
60n60u xypyn KeTTJ1AeuT.
KaH 6anaCbI CeMepTeU
aqyy KenKn TypAY AeuT.
165 ATKa MHHAHceKHpKn,
KaparaMbIH xapMaCbl
qereAeKmH KbIUMaCbl,
Y~KYCY 60nOT, yqy Kypq,
Kaparau Hau3a xanbipAbl-
170 .)1<:00 KamTbI!' 6aKblPAbI,
MaHacran ypaaH qaKblPAbl,
CeMeTeUnen 6aKb1PAbl,
KblpK qOPOHYKatlblPAbl!
Au-6anKa-MKHeH 6Kp CaJIAbI,
17 5 aHAa KatlKaH tlOpoHYH
apKa MOUHYHChin can.I(bl!
A3yynapblH apKaUTbln,
aT enYMY KbInAbl AeUT:
MYPYTTapblH cep6euTHn,
180 3P enYMY KbInAbl AeuT!
CeMeTeu KblpK tlOpOHY KblPAbl AeuT,
TOHYHTOHon anAbi AeuT,
aTbIH auAan aJIAbiAeuT,
CeMeTeu yure KenAH AeuT!
185 AxbI6auAblH KaTbIHbl
60lOHAa KanraH 3KeH AeuT:
AnMaM6eTTKH KaTbIHbl
60IoHAa KanraH 3KeH AeuT.
MaHacTblH yyny CeMeTeu
190 aTTaH 6YTKa TYlIIKeHAe,
3KH KaTblH TYYAYAeuT.
bHp 6ana Kyn YlIITan TYlIITY,
6Kp 6ana KaH YlIITan TYlIITY!
CyuHreHAeH CeMeTeu
195 aHAa TYPyn aUTTbl AeuT:
.ATaAaH anTOO60n60AYM-
ap xa~rbICTblK 6alIIbiMAbl
AnAa Taana KYApeT
)l(a~rKC He )l(a3aAbl~ 6alIIblMAbl?
200 3HeAeH eKee 60n60AYM-
ap)l(a~rblCTblK 6alIIblMAbi
)l(a~rbIC He )l(a3aAbI~ 6alIIblMAbl?
He an6aAbl~ )l(alIIbIMAbl?
)l<:a~rbICTbIKTbIH aHbll-lal1
205 aprblMaK )l(HUAbIM, aT )l(HHAbIM-
MANAS DESTANI
Tokto, <;:orolm, toktogun!
Enekemdey Kamooy,
Kamkeyge k:ayrIlbaym!
Tipti, <;:oroml, sendenayrIlbaym!'
KIrk <;:oroatka mindi deyt,
kIrk <;:oroctirtip ketti deyt.
Attan tti§tti Semetey,
moynuna kulrun saldl deyt,
ba§m tartuu kIldl deyt!
yorolor kostin albadl,
bolboy ctirtip ketti deyt.
Kan balaSI~;emertey
a<;:uu kelip turdu deyt.
Atka mindi sekirip,
karagaydm(:armasl
<;:egedek"1in laymasl,
ufikusu bolot, u<;:ukur<;:,
karagay nayzacaplrdl-
'Coo ka§tI!' baklrdl,
ManastapUl~aan <;:akIrdl,
Semeteylepbaklrdl,
kIrk <;:oronu ka<;:lrdl!
Ay-balka-mlinen bir saldl,
anda ka<;:karJ c;:oronun
arka moynun SlYsaldI!
Azuulann arkaytIp,
at oltimti klldl deyt:
muruttann :;erbeytip,
er oltimti klidl deyt!
SemeteykIrk <;:oronukIrdl deyt,
tonun tonop aId I deyt,
atIn aydap 2lldl deyt,
Semeteytiygo keldi deyt!
AcIbaydm IcatIm
boyunda kalgan eken deyt:
Almambettin katIm
boyunda kalgan eken deyt.
ManastIn uulu Semetey
attan butka tti§kondo,
eki katln tuudu deyt.
Bir bala kill u§tap tti§tti,
bir bala kan u§tap tti§tti!
Stiyngondon Semetey
anda turup ayttI deyt:
'Atadan alt,:>obolbodum-
ar cafiglstll<:ba§lmdl
AIda Taala Ktidrot
cafigis ne c;lzadlfi ba~lmdl?
Eneden ok()o bolbodum-
arcafiglstlk ba~lmdl
cafigls ne c:lzadlfi ba~lmdl'?
Ne albadlfi ca~lmdl?
Cafiglstlktln aYlnan
arglmak ci:{dlm, at ciydlm-
Durun, yigitlerim, durun!
Annecigim Kamkey'den,
Kamkey'den ayrIlmam ben!
Yigitlerim, sizden de ayrIlmam ben!"
Fakat kIrk yigit atlara hindi,
kIrk yigit ytirtiytip gitti.
Semetey atmdan indi,
boynuna torbasml sardl,
sonra ba§lm uzatIp sundu!
Yigitler hi<;:aldlrmadl,
bakmadan ytirtiytip gitti.
Ran <;:ocuguSemetey,
bulla pek fena klzml§tI.
Ata binip segirtti.
yam agacmm yarmasl,
kesilmi§ bir aga<;: dall,
kokti <;:elik,ucu sivri
kara <;:amkarglslm salladl,
dti§man ka<;:tI,diye baglrdl,
Manas'm cenk nidasml baglrdl,
Semetey nidaslm baglrdl,
kIrk yigidini kovaladl!
Ay balta ile bir giri§ti,
oradan ka<;:an yigitlerin
enselerinipar<;:aladl!
Di§lerini glclrdatIp
atlarl oldtirtip serdi.
BIYlklarml kaldIrlp,
erleri oldiirtip serdi!
Semetey kirk yigidi klrdl,
tistlerini soyup aldl,
atlarlm da alarak,
eve geldi Semetey!
AclbaY'ln karlSI,
karmnda <;:ocuklukalml§tI,
Almambet'in karlsl da
karmnda <;:ocuklukalml§tI.
Manas'ln oglu Semetey,
attan atlaYlp inince,
iki kadln dogurdu.
Bir <;:ocukelinde gill ile dogdu,
bir <;:ocuk da kan ile dogdu!
Sevincinden Semetey
0 zaman dedi ki:
"Atadan -altI 'r'ocuktan biri dogmadlm,
beni neden, btiytik Allah'lm,
yalmz ba~lma yarattIn,
almma yalnlzllk yazdm?
Anadan -iki 'r'ocuktanbiri dogmadim.
beni neden boyle yalmz yaratlp,
alnlma yalnlzllk yazdm?
Neden almadln «ocuklukta canlml')
Bak yalmzllktan korkup ben,
soylu attar se«tim. at Ylgdlm,

6HP 6YYAaHqa 6on6oAY!
)Ka~rbICTblKTbIH aHbIHaH
a3aMaT )((HHAbIM, 3P )((HHAbIM-
6Hp TYyraHqa 6on60AY!
210 ApMaHbIM QOMYP KYAarra!'
Te6en.neH 6aiiTan COMY,
TerepeK 3nHH )((HiiAbI:
anaAaH 6aHTan coiiAY,
amapra 3nHH )((HMbI.
215 qeQ-AeOOAeii 3T Kbln.nbl,
bIcblK-KeKAeii 'IbIK KbInAbI.
KaHbIKeMH )((eTenen,
3MmernH oocaHAbIpbIn an.nbI:
')Ka~bI TYyraH 3KH 6y 6ana
220 3MmeKTem 6onyn anaM!' Aen,
3nre ToiiAY TapTTbl AeiiT.
'Eanara aT KoiiJJ.Ypyn anaM"' Aen,
3n.nH 6Hp 'Iorynryn an.nbl AeiiT.
K yn YDITan TYmKeH 6anaHbI
225 'Kyn-'Iopo' KOron allAbl AeiiT,
KaH ymrnn TymKeH 6anaHbI
'KaH-'I°po' Koron allAbI AeiiT.
8Kee anTbI KeHAe 'Arn!' Aen,
eKee 3KH KYMe '3He!' Aen,
230 'IbIpnblKTaH )((aaHbl KbIn.nbl AeiiT,
'IbIAeH OKTY KbIn.nbl AeHT-
'KaK!' 3TKeH Kapra Koii6oAY,
'KYK!' 3TKeH KY3rYH Koii6oAY.
3pece TapTbin 3P )((eTTH,
2 3 5 aT )((anbIH rnpTbin 'Io~oiiAY-
AOOHbIeKee AOOnaAbl,
)((OOHbIeKee )((OOnaAbl.
8Kee 6aTbIp QbIKTbIAeiiT!
KaH MaHaCTbIH 6anacbl,
2 4 0 CeMeTeHAeH QYHarbI
yiiAe )((aTbIn 6Hii6onAY,
3nHH 6HnHn KaH 6on.ny!
EepHIIITenyy )((aHbIMa
6HPAe TYPAY 6y QOPO:
245 a6blpaKTYY )((aHblHAa
aHpbln6aii TYPAY6y QOpo.
'EenH aMaHa 6eprnHQe,
6enAeH KbI3bln
Tan 6YTKeH!'-
11m EepepHHe KenreMe,
250 6epeQH KYAaH )((ap 6YTKeH!
'):\e6eneHe 6eprHHQe,
AooeAeH Kbl3bln
Tan 6YTKeH!'
)KenepYHe KenreHAe,
)((eneQy KYAaH )((ap 6YTKeH!
255 KaH 6anaCbl CeMeTeH
vitAe onTYPAY carblHbln,
Qoponop Typyn aHTTbl AeHT:
SEMETE"{
bir buudan'iabolbodu!
CanglstIktm ay:man
azamatciydlm, ,erciydlm-
bir tuugan~abolbodu!
Armamm ~()ndurKudagga!'
Toboldon baytal soydu,
togorok elin ciydl:
aladan baytal soydu,
a§argaelin ciydll.
~-dob6doy et bldl,
Islk-kokdoy ~lk bldl.
Kamkeydi (:etell~p,
em§eginoosandmp aIdl:
'Canl tuugan eki bu bala
em§ekte§bolup aIam!' dep,
elge toydu tarttI deyt.
'Balaga at koydurup alam"' dep,
eldi bir ~ogultup aldl deyt.
Kill u§tap tti§kon balam
'Kill~oro' koyup aldl deyt,
kan u§tap tu§koll balam
'Kan~oro' koyup aldl deyt.
Okoo altI kondo' Ata!' dep,
okoo eki kundo 'Ene!' dep,
~lrplktan caam }~lIdldeyt,
~lden oktu bldl deyt-
'Kak!' etken kaJ'gakoybodu,
'Kuk!' etken kuzgun koybodu.
Erese tartlp er cl~tti,
at calm tartlp ~onoydu-
doom okoo dooladl,
coom okoo cooladl.
Okoo batIr ~lktl deyt!
Kan ManastIn balasl,
Semeteydey~unagl
uydo catIp biy hoIdu,
elin bilip kan boldu!
Beri§teIuucamruia
birde turdu bu ~()ro:
ablraktuucamnda
aynlbay turdu bill~oro.
'Beli aylana befl~in~e,
beldey klZl1
tal btitkOlrl!'-
Bererinekelgendle,
bereyi Kuday CaJ:biitkon!
'Dobolono bergim~e,
dob6doy klZl1
tal btitkOlrl!'
Coloriino kelgende,
col~ii Kuday calfbiitkon!
Kan balasl Semt:tey
iiydo olturdu sai:lmp,
~orolor turup ayttI deyt:
229
bir tanesi bile yan§ atl C;:lkmadl!
Bak yalmzllktan korkup ben,
kahramanlar topladlm, erler c;:aglrdlm
bir tanesi bile karde§ gibi C;:lkmadl!
(Yine de) §iikiirler olsun Tanrl'ya!"
AIm ylldlzlI klsraklar kestirdi,
halkl etrafina topladl,
alaca klsraklar kestirdi,
halkl a§ac;:aglrdl.
<::ec;:-dobO
yuksekligince et Ylgdlrdl,
ISlk-kol kadar et suyu koydu.
Kamkey'i getirtti,
memelerini emdirdi:
yeni dogan bu iki ~ocuk
sut karde§im olsun diye,
halka biiyiik bir a§verdi.
<::ocuklaraad koydurmak ic;:in
halkl oraya topladl.
Gill tutup dogan ~ocuga
Kill-~oro adml verdi.
Kan tutup dogan ~ocuga
Kan-~oro adlru verdi.
ikisi altI giinde baba dediler,
ikisi iki giinde ana dediler,
degneklerdenyay yaptIlar,
kaml§lardan ok yaptIlar,
gak diyen karga blrakmadllar,
guk diyen kuzgun koymadllar,
biiyiiyiip bir er oldular,
at yelesi ~ekip biiyiidiller,
davalarl ikisi goriip halletti,
du§mana ikisi kar§l koydu.
iki bahadlr olup C;:lktIlar!
Han Manas'm ~ocugu
Semetey ~ocuk,
evinde kallp bey oldu,
yurdunu tamYlp hanoldu!
Onun nurlu huzurunda
iki yigit bekledi,
onun Iiitutkar yarundan
aynlmadl bu yigitler.
Dag yamacmda
yamac;:yuksekligince klZll
sogiitler yiikseldi!
Vermeye gelince
verici Tanrl Jar oldu.
Tepenin etrafinda,
tepe yiiksekligince klZll
sogiitler yiikseldi!
Saklnmaya gelince,
sakman Tanrl Jar oldu!
Han c;:ocuguSemetey
evde oturup iizilliirdii,
yigitler dedi ki:
230
'Ai1HanauH qYHarblM,
Here carblHblU omypAY~?
260 3CH~e HeMe TYWTY AeUT,
6Hp-Ae HeMe 6HnAH~?' AeUT.
AHAa aUTTbl~ CeMeTeu:
,Ai1HanatiH KaH-qopo,
6epH KeJIqH KaWblMa!
265 KarblnauH Kyn-qopo,
6epH KenqH KaWbIMa!
Kynxca KapMan anraHAa,
KynarblH KecHU canraHAa,
K9K-qbl6b1K MblnTblK anraHAa,
270 aHAa yryu KanraMblH:
AKblHAblH KblCbIAU-qYP9K
ouMOKTyyAaH YCTa3KeH,
aMra qblKnaC HaCTYr3KeH:
AKblHAblH KblChl AU-qYP9K
275 KeKcenHrn 6apA'3KeH!
KepeTmrn 6apA'3KeH!
8qK9H OTTY TaMblcaT,
AKblHAblH KblChl AU-qYP9K
9nreH )l(aHAbl THprH3eT!
280 K9KQ9HYH yyny YMYT9U
AU-qypeKTYH K9U9CY.
Tapa3a )l(blnAblC qblKKaHAa,
Ta~ caprapblu aTKaHAa,
qOPO6HpH~ K9K-qe6HqKe MHHH~ep,
285 qOPO6HpH~ K9K-6epyre MHHH~ep!
Tati-6yypynAau KynYKTY
Maa anblu 6epH~ep!
AKblHAbI K9CTeu )l(ypeMYH,
AKbIH-KaHra 6apaMblH,
290 AKblHAblH KblCblHAU-qypeK
)l(a KonYM-MHHeH anaMblH,
)l(a )l(OQ-MHHeHanaMblH!'
Tapa3a )l(blnAblC qblKKaHAa,
Ta~ caprapblu aTKaHAa,
295 Kyn-qOpO-MeH KaH-qopo
yuAeH qblrblU KenAH AeuT,
6HpH KeK-6epycYH MHHHUTHP,
6HpH KeK-qe6HqHH MHHHnTHP,
Tau-6yypynAau KynYKTY
300 KOWTOUanblU KenHuTHp.
ATKa MHHHUWAbl AeUT
KaH CeMeTeU qYHarbl,
AKblHAbl KeCTeu )l(YPAY AeUT,
AKblH-KaHra 6apAbl AeuT,
305 3n qeTHHe )l(eTTHAeuT.
K yyrYM KHpe, KYH 6aTa,
)l(aTblK THnAY, WHpHH C9C,
)l(aKWbl TyyraH Kyn-qopo,
aHbl qaKblpAbl CeMeTeu:
310 'KYH )l(apblrbl Kyn-qOpOM,
aTKa MHHHUana KOU!-
MANAS D]~STANI
,Aynalayn ~umaglm,
nege saglmp olturduft?
Esifte neme tti§tii deyt,
bir-de neme bildift?' deyt.
Anda ayttlft ~;emetey:
'Aynalayn K.m~oro,
beri kel~i ka§lma!
Kagllayn Kii]~oro,
beri kel~i ka§lma!
Kulca karmap alganda,
kulagm kesip salganda,
kok-~lblk mllltlk alganda,
anda ugup kalgamm:
Aklndm klsl Ay~tirok
oymoktuudan usta eken,
aylga ~Ikpas tIastuueken:
Aklndm klsl Ay-~iirok
kekseligi barcl'eken!
kerettigi bard'eken!
O~kon otto timlsat,
Aklndm klsl Ay~tirok
olgon candl tilrgizet!
Kok~ontin ul:llu Umiitoy
Ay-~tirokttin koyosti.
Tarazaclldls crlkkanda,
taftsargarJpatkanda,
~oro birift Kok-~ebi~ke minifter,
~oro birifi Kok-boriigo minifter!
Tay-buurulday kiiliiktti
maa allp beriiler!
Akmdl kosto:yctiromtin,
Akln-kanga baramm,
Aklndm klsm Ay-~tirok
ca kolum-minen alamm,
ca coo-minen alamm!'
Tarazaclldls (rlkkanda,
taft sargarJpaltkanda,
Ktil~oro-mel1l Kan-~oro
tiydon ~Iglp keldi deyt,
biri Kok-ooriistin miniptir,
biri Kok-.~ebi~in miniptir,
Tay-buurulday ktiltiktti
ko§top allp keliptir.
Atka minip aldl deyt
Kan Semetey ~unagl,
Aklndl k6stoy ctirdti deyt,
Akln-kanga bardl deyt,
el ~etine cetti deyt.
Ktitigtim kire, kiln bata,
catlk tildti, §irin sos,
cak§1tuugan ][(til-~oro,
am ~aklrdl Semetey:
'Ktin carlgl Ktil-~orom,
atka minip ala koy!-
"Sevgili yigit kahraman,
niye iiziiliiyorsun? E
Hannna nc:geJdi?
Fena bir §,eymi i~ittin?"
3
0 zaman Semetey dedi ki:
"Carom ]K,an-~oro,
beri gel §oyJekar§lma!
Carom I<:ill~oro,
sende gc~l§oyle kar§lma!
3
Dag k~u avlaymca,
kulagml k,esip sallnca,
ye§il 9ubuk tiifegi elime almca,
bir ses i§itmi§tim:
"Aktn'm ktZI Ay-~iirok,
el i§inde ustadlr,
misafirlige gitmez mah9uptur,
Aktn'm ktZl Ay-~iirok,
maharette iistiine yok,
zekasle§sizdir! ~,
3
Sonmii§ ate§i yakar 0, 1
Akm'm kIZl Ay-~iirok 1.
olen caro diriltir!
Kok~o'niin oglu Umiitoy,
Ay-~iirok'iin ni§anllsl.
Terazi YlldlZI ~lkInca,
3
tan yeri Sarartnca,
biriniz, yigidim, Kok-gebi~'e binin,
biriniz, yigidim, Kok-borii'ye binin!
Yiiriik atlm Tay-buurul'u,
bana allp getirin, 3
Akm'a gideyim,
AkIn Han'a varaYlm ben,
AkIn'm klZl Ay-~iirok'ii,
ya dostluk ile allrlm,
ya zor ile almm." 3
Terazi YlldlZl ~lkInca
tan saranp atarken,
Kiil-~oro ile Kan-~oro,
evden ~lktllar,
biri Kok-borii'ye binmi§ti, 3
biri Kok-~ebi~'e binmi§ti,
yiiriik at Tay-buurul'u da,
tutmu§ getiriyorlardl.
0 da ata bindi
gen~ Han Semetey, 3
AkIn'a gitti,
AkIn Han'a vardl,
il smmna dayandl.
Alaca karanllk baslp gun batlnca.
tatll dilli, §irin sozlu, 3
guzel dogan Kul-~oro'yu,
Semetey~aglrdl:
"Gun l§lgl Kul-l;orom,
atma bin sen!

K yyrYM KHpe, KYH 6aTa,
3nAHH aCTbI TbIM XaTa,
3n apanan 6apa KOU, qOPOM!
315 AKbIMbIH KbICbIAU-qypeK
oryc KbICTbI KOmqy anbln,
KbIpK XHnrITJf 6amqbI anbln,
AKbIMbIH KbICbIAft-qypeK
OUH6aIUTaH qbIKKaMbIp,
320 )KbIraqbI 6apbln KanraMbIp,
GepenHKHiin 6enceHHn,
GepH ypraHAau Te~cenlm,
KYAepYAeu 6bInKbIllAan,
Kyqyryrreu qbI~KbIllAan,
325 Aft-qypeK 6Hp OHMO xypreMyp!
ATKa MHHHn ana KOU,qOPOM!
Aft-qypeK KeCTeu Calla KOU,qOPOM!
Aft-qypeKKe 6apa KOU,qOPOM!
"CeMeTeU qYHaK KellAH!" Aen,
3 3 0 Aft-qypeK KYnarbIHa
Calla KOU, qOpoM!'
)l(aKlIIbI ryyraH K yn-qopo
aTKa MHHHn anAbi AeHT,
AKbIMbI KeCTeu canAbI AeuT,
K yyrYM KHpe, KYH 6aTa,
3 3 5 AKbIHbI~ra 6apAbI AeuT,
3nAHH aCTbITbIM xaTa,
AU-qypeKKe 6apAbI AeuT,
OUHAO xypreH AU-qypeK
KYAepYAeu 6bInKbinAan,
340 KyqyrYTTeu qbI~KbInAan",
AHAa KellAbI~, Kyn-qopo!
"CeMeTeU qYHaK KellAH!" Aen,
KynarbIHa CallAbI AeuT,
Aft-qypeK qbIrbln KellAH AeuT,
3 4 5 CeMeTeU qYHaK anAbi AeuT,
YUYH KeCTeu qyrouAY,
An yuYHe 6apAbI AeuT,
6apbln XaTbln KanAbI AeuT,
Kyn-qopo-MHHeH KaH-tJopo
350 aTfbI KomTon anAbI AeuT,
XbInKbIHbI KeCTeu canAbI AeuT,
eKee XbInKaa 6apAbI AeuT.
AMa rypraH XbInKbIHbI
6Hp qorynTa anAbI AeuT,
355 eKee Ke~em KbinAbi AeuT.
AHAa aUTfbI~ Kyn-qopo:
,AftHanauH KaH-qopo,
aTKa TOKYM CanblnnbIC,
3P KanTbI 6onynnyc,
360 KeK-qe6HqTJ1 MHHeuH!
iTKenAYY copno, Mauny 3T
KanMaKTbI KeCTeu 6apauH!
MeH KanMaKKa 6apraH COl\,
aMa rypraH KanMaKTaH
SEMElEY
Ktitigtim kire, I.tin bata,
eldin astI tIm cata,
el aralapbara k,OY, ~orom!
AkIndm kISl Ay-~tirok
otus kIstI ko~~u allp,
kIrk cigitti ba§~rlallp,
AkIndm kIslAy-~tirok
oyn ba§tan~lkkandlr,
clga~l banp kaljgandlr,
rereli kiyp belsenip,
beri urganday t~;nselip,
ktidoriidoy bllkI.ldap,
kti~tigtittoy ~lnlaldap,
Ay-<;tirok bir oyndo ctirgondtir!
Atka minip ala koy, ~orom!
Ay-~tirok kostoy sala koy, ~orom!
Ay-<;tirokk()bara koy, ~orom!
"Semetey~unal<: keldi!" dep,
Ay-<;tirok kulagma
sala koy" ~orom!'
Cak§l tuugan Kill-~oro
atka minip aldl deyt,
AkIndl kostoy Saldldeyt.
Ktitigtim kiTe, k:tinbarn,
AkImnga bardl i:leyt.
Eldin astI tlm c,ata,
Ay-~tirokko bal1:1l deyt.
Oyndo ctirgon Pl.y-~tirok
ktidoriidoy bllkIldap,
kti~tigtittoy ~lnlaldap...
Anda keldln, Kiil-<;oro!
"Semetey~unak keldi!" dep,
kulagma saldl deyt.
Ay-~tirok ~lglp keldi deyt,
Semetey~unak aldl deyt,
tiytin kostoy ~ujgoydu.
AI tiytino bardlldeyt,
banp catlp kaldl deyt.
Kill-<;oro-minenKan-~oro
attI ko~top aldl i:leyt,
cllkml kostoy saldl deyt,
okoo cllkaa bardl deyt.
Anda turgan cII]am
bir ~ogulta aldll:leyt,
okoo kene~kIld. deyt.
Anda ayttln Kill-~oro:
'Aynalayn Kan-~oro,
atka tokum salIjPPls,
er kaltl boluppus,
Kok-~ebi~ti mineyn!
itkeldtiti sorpo, maylli et
Kalmaktl kostoy barayn!
Men Kalmakka bargan son,
anda turgan Kalmaktan
231
Alaca karanllk baslp gtin batmca,
halk da dinlenmege ~ekildi,
halk arasmdang~, yigidim!
AkIn'm kIZl Ay-~tirok,
yamna otuz kIz allp,
kIrk yigidi oncti tutup
Akm'm kIZl Ay-~tirok,
oyunlara ba§laml~tIr,
gtire~~i gibi ~lkml~tIr,
yelegi omuzuna atIp,
beri vuracak gibi dontip,
ceyan gibi titreyerek,
enik gibi seslenmi~tir.
Ay-~tirok i~te bOyleoynamaktadlr!
Ata bin de sell, ey yigidim!
Ay-~tirok'e ~lk git, yigidim,
Ay-<;tirok'e var da, yigidim,
Semetey yigit geldi, de,
Ay-~tirok'tin kulagma
bunu soyle, yigidim!"
Gtizel dogan Kill-~oro,
atIna hindi,
Akm'a gitti.
Alaca karanlIk baslp gtin batInca,
AkIn'm yurduna vardl,
il dinlenmege ~ekilmi~ti,
0 da Ay-<;tirok'e vardl,
Ay-<;tirok oyunda egleniyordu,
ceylan gibi titriyordu,
enik gibi sesleniyordu...
0 zaman geldin Kill-~oro,
Semetey yigit geldi diyerek
kulagma flsladm bu sozti.
Ay-<;tirok dl~arl ~lktl,
Semetey yigit onu kaptl,
evine stirdti atIm.
Evine vardl,
Vanp orada kaldl.
Kill-<;oro ile Kan-~oro
ata yedek aldllar
at stiriistine dondiller,
ikisi de stiriiye geldiler.
Oradadura atlan
topladllar,
ikisi ba~ ba~agorii~ttiler.
Kill-~oro sell ~oyle dedin:
"Camm Kan-~oro,
ata ko~um sallyoruz,
a~lIktan pek kuruyoruz,
ben Kok-~ebi~'e bineyim.
~orbasl, eti yagll olan,
Kalmuk'a dogru varaYlm!
Kalmuklara varmca ben,
orada duran bir Kalmuk'tan

232
365 3KHKYHaHHPHKTH anaHH!
MOHHYHaH 6aHnancanaHH!
KeK-tJeOJ1tffeHKynYXKe
ap-racanbinanaHH!
KaHTaoyrKa canaHH!
370 TYTKytJTaHtJaTblpTJiKenJ1!
Tynraa Ka3aHacanbl!
Kaoblpraa OTyHxaranbl!
9KOOOYC OJ1pTOHHYananbl!'
Kypyn KanraHKyn-tJopo
375 KeK-tJe6J1tJKeMJ1MJ1TeM,
KanMaKTaKeCTeHtJyroHAY:
anAblraTKaHKaH-tJ°po
KeK-oepYHY MJ1MJ1,
XblnKbIHbI J1MepJ1nKeJIAJ1
AeHT.
380 KeK-oepYAeH KynyKTY
oaca xaTbIn anAbIAeHT,
wblpAaraHKapa KeMeHTeH
aHKbIpaHaH CanAbIAe~,
KaH-tJopo YKTanenYII KanAbIAeHT.
385 KeKtJeHYHyyny YMyreH
TYYHYTyyra ypynTyp,
KOnAYKonro ypyrrryp.
)KennJiAereHTyy-MHHeH,
xep MaiimKaHKOn-MJ1HeH,
390 aHtJblrblanTblHTyy-MHHeH,
anTbl caHanawKOn-MJ1HeH
YMyreii tJYHaKXYPAYAeHT,
CeMeTeHreKenAHAeHT.
ApbIwTyy-oynaK oawblHAa,
395 anTbI cry TonrOH Ken XblnKbl,
anTbIcaHAaHanTbIMbl~
aHAananAblYMyreH!
TaKanYYAaHTaHKOHOOH,
TaMranYYAaHaT KOHOOH,
400 TaH-oYYPYnAaH oeneK HeMeKanOaAbl!
KeKQeHYMyyny YMyreii
anbln XYPY~ KeTTJ1 AeHT.
AnAbIraTKaHKaH-tJopo
YKTanenyn KanAbIAeHT.
405 Kypyn KanraHKyn-Qopo
KanMaKKaoapraHTyp6aH6bl?-
3KJ1KYHaHJ1pJ1KTJ1 anblnTblp.
MoHHYHaH oaHnancanblnTblp,
KeK-tJeOJ1tJTeH
KynYKKe
410 apTa canbln anblnTblp,
XblnKblHblHxaTKaH xepre KenHnTHp. cllklnm catkan cerge keliptir.
AMaraH-3ne XblnKblCbl-
'CaHaTbIHaHTblnoepeHH!'
AnTbl caHAaHanTbIMbll{,
415 TaKanYYAaH TaHblXOK,
KynYMYYAaHoecH XOK!-
Ka3blnbln HCHKanblnTblp.
caprapbln XYPTYKanblnTblp!
MANAS r;IESTANI
eki kunan irikti alayn!
Moynunan baylap salayn!
Kok-¥ebi¥tey kiiliikko
arta sallPalayn!
Kayta butka salayn!
Tutku¥tan ¥atlr tikeli!
Tulgaa kazanasall!
Kablrgaa otun cagall!
Okoobiis bir toynu alall!'
Kurup kalgan Kiil-¥oro
Kok-¥ebi¥kl~mindi teyd,
Kalmakta kl5stoyItugoydu:
aldlgatkan I<::an-¥oro
Kok-ooriinU rnindi,
cllkml irnerip keldi deyt.
Kok-ooriidciy ktiliiktii
basa catIp a:ldl deyt,
§lrdagankala kementey
aykIranan s.lldl deyt,
Kan-¥oro ulctapoliip kaldl deyt.
Kok¥oniin \lulu Urniitoy
tuunu tuUg~luruptur,
koldu kolgo uruptur.
Celpidegen tuu-rninen,
cer may§kall1kol-minen,
aY¥lgl altln tuu-rninen,
altI sanala§kol-minen
Umtitoy ¥unak ciirdti deyt,
Semeteygekeldi deyt.
An§tuu-bulak ba§mda,
altl suu tolj~on kop cllkl,
altl sandan altI mln
aydap aIdI {Jrntitoy!
Takaluudan tay koyboy,
tamgaluuda,nat koyboy,
Tay-buurulcjanbolok neme kalbadl!Tay-buurul'dan ba§kaslnl koymadl
Kok¥ontim uulu Urntitoy
allp ctirtip Icettideyt.
Aldlgatkan Kan-¥oro
uktap oltip kaldl deyt.
Kurup kalgan Ktil-¥oro
Kalmakka bargan turbaybl?-
Eki kunan irikti allptIr,
moynunan baylap sallptlr,
Kok-¥ebi¥tl~yktiltikko
arta sallp allptlr,
Aydagan-ele cllklsl-
'Sanatm aytlp bereyn!'
Altl sandan altI mln,
takaluudan taYI cok,
kulunduudan besi cok!-
Kazillp isi kallp~lr,
sarganp curtu kallptlr!
,c:~, ~~,.t ~
iki ko¥ alaYlm.
Boynuna ip baglayaYlm!
Yiiriik atlm Kok-¥ebi¥'in
slrtma salaYlm!
Doniip geleyim!
Tutam~tan ¥adlrdikelim!
Ocaga kazanasallm!
Kaburgasmdanate§yakallm!
tkimiz bir §enlik yapallm!"
Kuruyup kalasl Ktil-¥oro
Kok-¥ebi¥ atIna bindi,
Kalrnuklara dogru gitti.
Zavalll Kan-¥oro da,
Kok-oorii atIna bindi,
at siiriilerini eve stirdti.
Yiiriik atl Kok-oorii'yii
giizelce orttii,
¥ift kat kara kIl abaYIda
kendi iizerine orttii;
Kan-¥oro UYUYUD ~ittl.
Kok¥o'niin oglu Urntitoy,
sancak Ustiine sancak toplattI,
ordu iistiine ordu toplattl.
Dalgalanan sancaklar ile,
yeri saran ordu ile,
nakl~lan altIn hilalli sancak ile,
altI birlik ordu ile
ytiriidii Umtitoy yigit,
Sernetey'egeldi.
Artl§tuu-bulak ba§mda,
altI su yatagl dolusu at stirilsilnil,
altI Ylgmdan altl bin taneyi
allp gotiirdil Umtitoy!
Nal vurulmu~ tay blrakmadl.
damga vurulmu§ at blrakmadl,
Kok¥o'niin oglu Umtitoy
allp bunlan gitti.
Zavalll Kan-It°ro ise
uykuda sanki oltip kalrnl§tl.
Kuruyup kalasl Ktil-ltoro
¥lklP Kalmuk'a gitmedi mi?
iki ko¥ getirmi~ti,
boynundan baglaml§tl,
ytirtik atl Kok-¥ebilt'in
arkaslna ytiklemi§ti,
atlann yattlgl yere gelmi§ti.
Stirtiler gottirillmti~til!
"Atlan bir sayaYlm" dedi.
Altl Ylgmdan altl bin.
nalll taydan hilt yak,
analardan hi¥ klsrak yak!
Sadeceyere gomiilii izi kalml~.
sararml§ bir yurl kalml~1

3KH KeCYHallaMan,
420 3KH6yryH CaJlaHJ(aIl,
Kyn-qopo 6aHKym qyroMY,
aJlAblraTKaHKaH-qOpoHYM
KaK yCTyHeHqbIKTbIAeiiT:
'3, KaH-qOpO,)KaTIlaii KaJI!'
4 2 5 K yn-qopo ryPYIl aiiTaTAeiiT:
,AnAbiraTKaHKaH-qopo,
Kapa OOCbI~ KaHroncYH!
Kaiipbmrblcblc KYHryyCYH!
MbIHAbITypraH )KblnKbIHbI!
430 EHp OOCHHa )KHHroncYH!
EepeKecHcKYHryyCblH!
ATa~, aiiHaJlaiiHrepeMe
"8n6eii THpy KaJlAbIM!"AeIl,
"8qIleii )KapbIK60MYM!" AeIl,
435 repeMe KaHTHIl6apaMbIH?
KaHTHIl 6apbIll aiiTaMbIH?
qaMYYAa 3MHqaMbI KepepMYH,
qap6aKTbI6Hp cepIlmHIl6arapMbIH!-
8nceM, ceiiTKeKeqeiiH!
440 8mypceM, Ka3aKbInaiiH!'
KypYIl KanraHK yn-qopo
3KHKYHaHHPHKTHaJlAbIAeiiT,
)Kepre KeTepYIl qaIlTbI AeiiT,
aii caHbIH)KynYIl aJlAbIAeiiT.
445 KeTKeH)KbInKbIHbIHKeTYHeH
Kyn-qopo 6aiiKym qyroMY.
A3aMeTTeiiqYHarbIM,
)KaKmbIryyraH CeMeTeii
yiiAe )KaTbill 6HnAHAeiiT,
450 YMeH bI~paHblIl qbIKTbIAeiiT,
yiire Ky~peHYIl KHPAHAeHT.
AKblHAbIHKbICbIAii-qypeK
Kononyy KYMraHaJlAbIAeiiT,
Kony-6eTHH)KyYAYAeHT:
455 6eAepnyy KYMraHaJlAbIAeiiT,
6eTH-KonYH)KyYAYAeHT.
'AHHanaHHaH )KapKbIH,TepeM,
bI~paHbill tlbIKTbI~blC,TepeM,
Ky~pepYIl KHPAH~HC, TepeM-
460 6Hp HeMeHH6HnAH~Hc,TepeM?
EHn6ece~Hc,aH )KapKbIH,TepeM
HeCH~KYnAY~YC, repeM?-
MYPYTYMY ~bmK 3TTH~,TepeM,
3PAHMHconK 3TTH~,TepeM-
465 6aqbIM 6Hp aiiTbill 6am 6onQy,TepeM! ba~Im biT aytlp ba~ bol~u, torom!
AHAa aiiTTbI~,CeMeTeii:
'AKblHAbIHKbICbIAii-tlypeK, Aony,
bI~paHbill QbIKKaHbIM, Aony,
Ky~peHYIl KHpreHHM,Aony,
470 KeKtleHYH yyny YMYTeu, Aony,
aJlTbICaHaJlaW (?) Kon-MHHeH,
aiiWbIrbl anThIll TYY-MHHell,
SEMETE"
Eki kosiin alafid;ap,
eki butun salafidap,
Kill-~oro bayku§i~ugoydu,
aIdlgatkanKan~roronum
kak iisllinon ~lkltI deyt:
'E, Kan~oro, catpay kal!'
Kill~oro turup ~Lytat deyt:
'Aldlgatkan Kan~oro,
kara ooslfi kan tolsun!
KaynIglsls kiln tuusun!
MIndl turgan cllkIm!
Bir oosina c:intolsun!
Berekesis kiln lliusm!
Atafi, aynalayn Itoromo
"Olboy tirii kaId.lm!" dep,
"~pOy carlk boldum!" dep,
toromo kantip baramm?
Kantip barlp ayl11mm?
<;afiduudaemi ~aiidl korormiin,
~arbaktI bir serp~ipbagarmm!-
Olsom, seytke ke~eyn!
Oillirsom, kaza kI1ayn!'
Kurup kalgan Kill~oro
eki kunan irikti aldI deyt,
cerge kotoriip ~aptI deyt,
ay samn culup ~Lldldeyt.
Ketken cI1kImn kollinon
Kill-~oro bayku~~ugoydu.
Azamettey ~un~lgIm,
cak~l tuugan Semetey
iiydo catIp bildi deyt,
iiydon Ifiramp ~IktI deyt,
iiygo kiifironiip kirdi deyt.
Akmdm klSI Ay-~iirok
kololuu kumgan aldl d6yt,
kolu-betin cuudu deyt:
bederliiii kumg~maldl d6yt,
beti-kolun cuudu deyt.
'Aynalayn ay c;arkIn, torom,
Ifiramp ~lktIfiIS, torom,
kiifiroriip kirdiiiiis, torom-
bir nemeni bildifiis, torom?
Bilbesefiis, ay c:arkm, torom
nesifi killdiifiiis.. torom?-
Murutufidu bIll, ettifi, torom,
erdifidi salk ettiifi, torom-
Anda ayttlfi, Semetey:
'AkIndm klSI Ay-~iirok, dolu,
lfiramp ~Ikkamm, dolu,
kiifironiip kirge:nim, dolu,
Kok~oniin uulu Umiitoy, dolu,
altI sanala~ (?) kol-minen,
aY~IgI altm tuu-minen,
233
iki gozii ~a~kma~lldl,
iki ayagmdan derman gitti,
Kill-~oro, bayku~, ~lklp gitti,
zavalli Kan-~oro'nun
tam online gelip durdu:
"Ey Kan-~oro, yatIp durma!"
Kill-~oro dedi ki:
"ZaVaIII Kan-~oro,
kara agzma kan dolsun!
Sana ugursuz bir giin dogsun!
Rani burada duran atIar!
Agzma kusmuk dolsun!
Bereketsiz giin dogsun!
Eyvah sevgili efendime,
"Olmedim diri kaldlm!" deyip
"I~lglm sonmedi!" deyip,
efendime nasll gideyim?
Nasll gidip soyleyeyim?
Toz ~lkaramn tozunu goriiyorum,
kaleyi dovii~iip koruyaYlm!
Oliirsem §ehit saYIIaYlm!
Oldiiriirsem gaza kIlml~ olaYlm!"
Kuruyup kalasl Kill-~oro,
iki ko~u aldI,
kaldmp yere ~arptI,
kurbanlIk gibi budunu kopardl.
Giden atlarm pe~inden
zavalll Kill-~oro atIm siirdii.
Azametli yigidim,
giizel dogan Semetey
evde otururken ana malum oldu,
inleyerek ~lktI evden,
i~ ~ekerek girdi eve.
AkIn'm klZI Ay-~iirok,
baklrlI ibrigi aIdl,
elini yiiziinii YIkadl,
siislenmi~ ibrigi aldl,
elini yiiziinii YIkadl.
"Sevgili ay I~lgI, efendim,
inleyip ~IktImz, efendim,
i~ ~ekip girdiniz, efendim,
bir ~ey mi duydunuz, efendim?
DuymadIysamz, ay I~IgI, efendim
ni~in gilldiiniiz, efendim?
BIYIglm oynattIn, efendim,
dudaglm titrettin, efendim,
haydi ~abuk soyIe, etendim!"
0 zaman Semetey dedin ki:
"Akm)n klZI Ay-~iirok, karlIn,
inleyip ~Ikl~ImIn sebebi, karlIn,
i~ ~ekip giri~imin sebebi, kadln,
Kok~o'niin oglu Umiitoy, kadln,
altI birlik ordusu ile,
nakl~lan altm hilalli sancak ile,
 234 MANAS iDESTANI

TaKanyy~aHTaHKOHOOH, takaluudan tar koyboy,

TaH-6yypYJIAaHKynyryM
475 KOillTon6apa xaTbIpbI!
YiiYM~ery XbInKbIMHbIH
CaHaThIHaHTbIn6epeHH!-
AJITbIcaH~aHanTbI MbI~
aMan 6apa xaTbIpbI!
480 "YKTaraH KUillU YHKYanaT,
TyH KaTKaHKUillUXbInKbI anaT!"-
EyryH anbln an 6apca,
Kyn-qopo mpy-~e 6onco,
3pTe~ 6up 6apcaM MeH anaM!
485 AJIALlraTKaH KaH-qopo
enyn KanraH6uneM'~u,
eqyn KaJ1raH
6uneM'~u-
Kyn-qopo mpy 6onco,
6ep6eHT6u'neKa6ap~bI?
490 AJIAblraTKaHK yn-qopo
KeTyHeHKyyraH ryp6aii6bI?
qa~yy~aH qa~bIHKepyDTYP,
K yn-qopo qap6aKKaxere 6apbInTblp-
aiiillblrbi anTblHryy 3KeH,
495 anTbIcaHanamKon 3KeH!
)KacoocbIHaHpblncanraH Typ6aH6bI?
)KbmKbIHbIaH~aTbIn3KeHryp6aii6bI?
TaH-6yypyn~aH KynYKTy
KoillTOTynanraHryp6aH6bl?
500 AJI~blraTKaHK yn-qopo
KYH6ereHxepu Kyn 6on~y,
xanbIH~an xa6bIp-qOKoon~y!
Kyn-qopo TaH-6yypyn KepreH~e:
'8nceM, ceHTKeKeqeM!' ~en,
505 'iqRMe 6bIqaKcanaM!' ~en,
'TepeMHeHKaHTJ1n KanaM?'~en.
AJI~blraTKaHKyn-1Jopo
KaparaHHaHca)Kanblp~bl,
MaHac-raHypaaH6aKbiPAbl,
5 10 CeMereHnen1JaKbIPAbl,
anAblraTKaHKyn-1Jopo
anTbl caHanaIllKen KOJIAY
Kyn-1Jopo Ka1JbIpbInCalla 6epAuAeHT,
K yn-1Jopoapanan Kupun 6apAblAeHT,
515 TaH-6yypynAY TYTKaHKRIIIUHR
K yn-qopo aprblTa Koron TaIIITaAbl,
TaH-6yypynAaHKynYKTy
KonYHaHxynyn anAblAeHT!
AcMaHAa 6ynYT TYTynAY.
520 AJI~bIraTKaHK yn-1Jopo
anTbl caHanaIllKen KonAY
apanaHKa1JblnKYTynAY.
KaH-1JOpOro 6apAblAeHT:
'AHHanaHHKaH-1Jopo,
525 aTTbl KOIIITonana Kep!
TepeMAYKeCTeHCallaKep!
Tay-buurulday kiiIiigiim
ko§top bar~lcaun!
Uyiimdogii cllklmmn
sanaunayup bereyn!-
Alu sandan alu mlii
aydap barac:aun!
"Uktagan ki§i uyku alat,
tiin katkan Jki§iCllkr alat!"-
Biigiin allp al barsa,
Kiil-¥oro tiru-de bolso,
erteii bir baJ~am men alam!
Aldtgatkan ][(an-¥oro
oIiip kalgan bilem'di,
6¥iip kalgan bilem'di-
Kiil-¥oro tiru bolso,
berbeytbi'le kabardl?
Aldlgatkan Kiil~oro
kotUnon kuugan turbaybl?
~aiiduudan I~aiimkoriiptiir,
Kiil-¥oro ¥aIbakka cete bar:tpur-
aY§lgI alun Ituu eken,
alu sanala§lcoleken!
Casoosm aynp salganturbaybl?
Cllkrm aydatIp eken turbaybl?
Tay-buurulday kiiIiiktii
ko§totup algan turbaybl?
Aldlgatkan f~iil-¥oro
kilybogi)n cf:ri kiil boldu,
calmdap cabrr~ok boldu!
Kiil-¥oro Ta~{-buurulkorgondo:
'Olsom, seytke k6¥em!' dep,
'i¥ime bl¥ak salam!' dep,
'Toromnon ~:antipkalam?' dep.
Aldlgatkan I<:ill-¥oro
karagay naysacaplrdl,
Manastay ur~lanbaktrdl,
Semeteylep~:aktrdl,
aldlgatkanKill-¥oro
altI sanala§kop koldu
Kiil-¥oro ka¥mp sala berdi deft,
Kiil~oro aralap kirip bardl deft,
Tay-buuruldu tutkan ki§ini
Kill-¥oro argllta koyup ta§tadl,
Tay-buuruld~IYkiiIiiktii
kolunan culup aldl deft!
Asmanda bulut tutuldu.
Aldlgatkan Kiil-¥oro
altI sanala§kijp koldu
aralay ka¥lp ~:utuldu.
Kan~orogo bardl deft:
'Aynalayn K~m~oro,
attl ko§top ala kor!
Toromdil kostoy sala kor!
nalli bir tar blrakmadan,
yiiriik atim Tay-buurul'u da
allp buradangotiirmesi!
Evimdeki atlarlmm
saYIsmIsana soyleyeyim:
altl YIgmda altl bin,
aIIp hepsini gotiirdii!
Uyuyan insan uykusunu alIr,
gece bekleyen insan at ka~Inr!
OnlarI bugiin allp ka~Irdlysa,
Kiil~oro da eger hayattaysa
erkenden hen gidip elinden alaYlm!
ZavallI Kan~oro'nun
oldiigiinii biliyorum.,
soniip gittigini biliyorum.
Kiil-~oro eger hayattaysa,
vermez miydi haber?
ZavallI Kiil-~oro
arkasmdan gitmiyor mu?
Toz ~Ikaranlann tozunu gordii,
Kiil~oro kaleye vardI,
nakl§larI alt!n hilalli sancak,
altl birlik ordu i§teorada!
Askerlerini sIraya koymamI§ ml?
AtlarI hep siiriip gotiirmemi§ mi?
Tay-buurul adlI yiiriik at!
yedege allp gotiirmemi§ mi?
ZavallI Kiil-~oro'nun
yanmayan her tarafl kill oldu,
parlaYlp kor gibi yandl!
Kiil~oro Tay-buurul'u goriince,
"algero §ehit olurum!" dedi,
"Bogriime bI~ak sokaYlm!" dedi,
"Efendimi nasI! blrakInm?" dedi."
Zavalli Kiil-~oro,
kara ~am karglYI salladl,
Manas'm cenk sesi ile baglrdl,
Semetey'in cenk sesi ile baglrdl,
zavallI Kiil-~oro,
alt! birlik biiyiik orduyu
Kiil-~oro kovaladI,
Kiil-~oro aralarma girdi,
Tay-buuruI'u tutan ki§iyi
Kiil~oro ran tarafa itti,
Tay-buurul adlI yiiriik atl,
elinden ~ekip aldI!
Gokyiiziinii bulut kapladl.
ZavallI Kiil-~oro,
alt! birlik biiyiik ordu arasmdan,
ko§arak ka~Ip kurtuldu.
Kan-~oro'nun yamna vardl,
"Ah sevgili Kan-~oro,
at! yedegine allver,
efendimin online gotiiriiver!

~

TepeM "YqaHH!" Aece KaHaT)l(OK,
"MHHeHH!" Aece,aTbl)l(OK!
"KaMbIIlI 6aIlIbi KaneM!" Ae!
530 TepeMe "Aya-H canaM!" Ae!
)Ke1TIf KYHAeHapbl 6ap,
)l(eTrH KYH1(eH 6epHKen!
Apbl 6apblIlI )l(eTHKYH,
6epH KenHIlI )l(eTHKYH!
535 AHrbIPAaH6onyn anbIIlIbIn,
6YKa1(aH 60nyn qenHIlIHn,
OH6eIlIHHOHpOHKbmapMbIH,
TorycYH corYM KbInapMbIH-
aHIlIblrbI anTbIHKen KonAY!
540 CHnep KaHTaKenmHqe,
)l(eHenTneH)l(aThInanapMbIH.
)Kern KYHAeH ceo Kanca~,
ceo )l(ereHKapra Mara )l(OK,
MeH)l(ereHKapra cara )l(OK!'
5 4 5 K yn-qopo rypyn KanAbIAeHT,
allAbIraTKaHKaH-qopo
aTTbIKOIlITonanAbI AeHT,
YH1(Y KeCTeHCallAbI1(eHT.
An YHYHe6apAbIAeHT,
550 TepecY-MHHeH canaMAaIlIbillanAbIAeHT.torosti-minen salamd~lp aldl deyt. efendisiyle selaml~tl,
AHAa Typyn CeMeTeH
KaH-qOpOro aHTTblAeHT:
'KoIlIToroH aTbI~ KYPYCYH, qOPOM!
AHAaraH )l(bmKbI~KYPYCYH,
555 Kyn-qopo 3CeH6ap6'3KeH?'
CeMeTeHAeH 6y 6aTblp
KaH-qOpoHYo~60roH:
'AnTbl caHanaIlIKon 6onco,
anAblraTKaH)l(a~bICTbl
560 anTbI KYHre KOHAY6y,
"8nyn KallAbI!" AeCe~qH,
"8qyn KallAbl!" Aece~qH!'
Tono 60lOHTOnqynan,
TonorOH 60lOHynqynen,
565 CeMeTeHqYHaK)l(YPAYAeHT.
AnAblraTKaHKyn-qopo
OH6eIlIHHOHpOHKbmraHTYp6aH6bl? on be~in oyron IkIlgan turbaybl? on be~ini yere vurmaz ml?
TOryCYHcorYM KbmraHTyp6aH6bl?
KapaH KbmraHKeK-qe6Hq,
570 TepT TYSlrbl60noTToH,
qaT KaHKblKonoTToH,
KbIHraHKaMblIlIKynaKryy,
KblC6ana1(aHCbISlKTYY,
)l(ypreHY6ypreAeH,
575 ceMHpreHHceMooAeH,
KapaHKanraHKeK-qroHq
)l(eTHKYHY)l(yrYPAY.
)KeTH KYHAeHeTKeHco~,
apKacbIHaH)l(OOpbIAbl,
580 aSlrbIHaHaKCa1(bl,
SEMETEY
Torom "Uc;ayn!" dese kanat cok,
"Mineyn!" des(:, atI cok!
"Kaml~ ba~lka.lem!"de!
toromo "Dua-i :salam!"de!
Cetti ktind4)naI:Ibar,
cetti ktindo,nreri kel!
Arl ban~ ceti kiln,
reri keli~ ceti kun!
Ayglrday bolup all~lp,
bukaday bolup ~eli~ip,
on be~in oyron kIlarmm,
togusun sogum kllarmm-
aY~lgl altin kop koldu!
Siler kayta kelg:in~e,
conoltpOy catIp alarmm.
Ceti ktindon sel:l kalsan,
sen cegen kargalmaga cok,
men cegenkarga sagacok!'
Kill-~oro turup kaldl deyt,
aldlgatkan Kan-~oro
attI ko~top aldl deyt,
tiydti kostoy saldl deyt.
Al tiytino bardl deyt,
Anda turup Semetey
Kan~orogo aytltldeyt:
'Ko~togon atln kurusun, ~orom!
qOPOM!- Aydagan cIlkIn kurusun, ~orom!- Getirdigin at stiriisti kurusun, yigidim!
Kill~oro esenb,:lrb'eken?'
Semeteydeybu batIr
Kan-~oronuontlOgon:
'AltI sanala~koll bolso,
aIdlgatkan canIstl
altI ktingo koydu bu,
"Ollip kaldl!" de:sen~i,
"~tip kaldl!" de:sen~i!'
Tolo boyun topl~ulap,
tologoy boyun ijp~illop,
Semetey~unak (;tirdti deyt.
Aldlgatkan Kill-~oro
Togusun sogum kIlgan turbaybl? Dokuzunu kesip dogramaz ml?
Karan kIlgan Kt.k-~ebi~,
tort tuyagl bolottoy,
~at kaykl kolottoy,
klygan kaml~ kulaktuu,
kIs baladan sIyaktuu,
ciirgonti btirgodcjy,
semirgeni somblodoy,
karan kalganKok~ebi~
ceti ktinii ciigtirdii.
Ceti ktindon otkon son,
arkasmancoondl,
ayagmanaksadl,
235
Efendim u~aYlmdese kanadl yok,
bineyim dese atI yak!
Kaml~ ba~l kalem, de
Efendime bendenselam,de!
Yedi gtinde oraya git sen,
yedi gtinde geri gel!
Oraya varl~ yedi gtin,
beri geli~ yedi gtin!
Sonra ayglr gibi dovti~tip,
bogalar gibi ~eki~ip
on be~ini yere sererim,
dokuzunu da keserim,
nakJ~lm altIn hilalli kalaballk orduyu!
Sizler buraya gelinceye dek,
buradan gitmem beklerim ben.
Yedi gtinden fazla kaIlrsan,
beni yiyen karga sanayar~maz,
seni yiyen karga bana yar~maz!"
Kill-~oro orada kaIdl,
zavallI Kan~oro,
atI yedegine aldl,
evine dogcu yollandl.
Evine vardl,
0 zaman Semetey,
Kan-~oro'ya ~oyle dedi:
"Getirdigin at kurusun, yigidim!
Kill-~oro'ya bir ~ey olmadl ya?"
Semetey gibi bir er,
Kan-~oro'nun davram~lrnbegenmedi:
"Altl birlik ordunun kar~lslnda
zavalllYI tek b~ma
altI gtinlligtine blrakml~tI 0,
ollip kaldl demez misin,
sontip gitti demez misi!l?"
Yukandan ~agl dtigmelendi,
ttim baglanm bagladl,
Semetey yigit ~lklp gitti.
ZavallI Kill-~oro,
Pek gti~lli olan Kok-~ebic;:
dart tImagl da ~elik gibi,
bacak araSIyol vermez ge~it gibi,
kesilmi~ kaml~ kulakll,
klZ ~ocuk gibi vticutlu,
zlplayan bir rife gibi,
semizligi ttifek harbisi gibi,
~ok kuvvetli Kok-~ebic;:'i
yedi gtin ko~turdu.
Yedi giin sonra
atIn arkasl yara oldu,
ayaklarl aksadl,
236
e~e KaCCa~eKce~y,
bm~bIHKaCCa~)Keme~H.-
AJI~blraTKaHKyn-qopo 6aHryw
3KHKeCYHallaMan,
585 3KH6yrYH canaMan,
an~bIraTKaHK yn-qopo 6aHryw
eKcen TYpraHTYp6aH6bI?
KeKqeHYH yyny YMYTeH
Kapa-~e6en)Kap-MoIOH
590 KOWTOH KapMaTbinMHHreHTYp6aH6bl?ko~ton k;armatIpmingen turbaybI?
)Kep opTocy 6on~y6y?
Canbin qbIKKaHTYP6aH6bI?
MaHacTbIHyyny CeMeTeH
)Kyrypyn Kene )KaTKaHbIH
595 YMYTeH Kepyn TypraH Typ6aH6bI?
KOWYHKecTeHqyroH~Y.
3)KeCHHeH TYyraHbI ~ Ecesinen tuugam
3KH)K33H6ap 3KeH,
ara aHTTbI~YMYTeH:
600 '3)KeMHeHTYyraH )K33HM,
KeK-6epy, cynTaHbIM,
)KOOHbI )Koonan CanbinlIbIC,
KO~y Konro YPYIIIIYC,
Kon cauaTbIH6HnrncneH.-
605 Keqe KYHY-TYHY KapMawKaH
Kyn-qopo Kyny Typ6aH6bl?
MaHacTblHyyny CeMeTeM
TaH-6yypyn~y MHHHIITHP,
3MHKene )KaTlIaH6bl?'
61 0 AJI~bIraTKaHK yn-qopo
CeMereH KeCTeHqyroH~Y:
'3neHKH canaM,aH )KapKblH,TepeM,
caK-canaMaT6on~y~6y, TepeM,
caHaa~aMeHHan~bI~6bl,TepeM,
615 3CH~eMeHHan~bl~6bl,TepeM?'
AH~a aHTTbI~,CeMeTeH:
'3neHKH canaM, aM)KapKbIH,6aTblp,
caK-canaMaT)KaTKaHbIM, 6aTblp,
caHaaMaceHHanraMblH,6aTblp,
620 3ceH-aMaH)KaTKaHbIM, 6aTblp,
3ceMeceHHanraMblH,6aTblp!'
AH~a aMTTbl~-Kyn-qOpo:
'AMHanaHHaM)KapKbIH,TepeM,
KapaHKbmraH KeK-lJe6HlJ,TepeM,
625 )KeTHKYHY)Kyryp~y, TepeM!
)KeTH KYH~eHeTKeHco~,
apKacblHaH)KOOpbl~bl,TepeM,
aSlrblHaHaKca~bl,TepeM!
eAe KyycaM, eKceAY,TepeM,
630 bm~blMKyycaM, )KeTlIeAI1, TepoM!
KapaH Kbmrall KeK-lJe6H't
eweryH~eH ernerYH, TepeM,
lJOIIqan~blpbllI an6aAblM,TopeM:
ernerYH~eH elllerYH, TepeM,
MANA:S DESTANI
000 kass;lftoksodii,
IldlY kassaftcetpedi.-
Aldlgatk;ln Kiil~oro baygu~
eki kosiin alaftdap,
eki butun salaftdap,
aldlgatkan Kiil-Ctorobaygu~
oksop turgan turbaybI?
Kok<;onuinuulu Umiitoy
kara..dob'DICar-moyun
Cer orto~;uboldubu?
SalIp CtIkkanturbaybl?
ManastIn uulu Semetey
ciigiiriip kele catkamn
Umiitoy koriip turgan turbaybl?
Ko~un kl:>stoyCtugoydu.
eki ceei bar eken,
aga ayttIft Umiitoy:
'Ecemnen tuugan ceeim,
Kok-borii, sultamm,
coom coolap sallppls,
koldu k{Jligouruppus,
kol sanaltmbilgispey.-
KeCtekiinii-tiinii karma§kan
Kiil-Ctoro kulu turbaybl?
ManastIn uulu Semetey
Tay-buuruldu miniptir,
emi kele catpaybl?'
Aldlgatkan Kiil-Ctoro
Semetey kostoy Ctugoydu:
'Eleyki !;alam,ay carkm, torom,
sak-salamat bolduftbu, torom,
sanaaftameni aldlftbl, torom,
esifte me:nialdlftbl, torom?'
Anda ayttIft, Semetey:
'Eleyki salam, ay carkln, batlr,
sak-salamatcatkamm, batIr,
sanaamaseni algamm, batIr,
esen-amancatkamm, batIr,
eseme s(:ni algamln, batIr!'
Anda ayttlft-kiil-Ctoro:
'Aynala:yn ay carkm, torom,
karan kllgan Kok-CtebiCt, t6rom,
ceti kiinii ciigiirdii, t6r6m!
Ceti kiillidon atkan soft,
arkaslnan coorldl, t6r6m,
ayaglnan aksadl,t6r6m!
ado kuusam, 6ksodii, t6rom,
(IdlY kullsam, cetpedi, torom!
Karan kllgan K6k-c.;ebiCt
6~6giind6n 6~ogiin, tor6m,
c.;6pCtaldlrlpalbadlm, torom:
o~ogiindl61l6~6giin, t()r6m,
yoku~ yukarl gitsen inledi,
yoku~ a~agl gitsen yilriimedi.
Zavalll Kiil-Ct°ro, bayku~,
iki gozil ~a~km aCtlldl,
iki ayagmdan derman gitti,
zavallI Kiil-Ct°ro, bayku~,
inleyip kalmadI ml?
Kok<;o'niin oglu Umiitoy
kara yaglz Car-moyun'u
yedekten Ctekipbinmemi~ mi?
Yerin ortasl degil mi bu?
Sallp oraya gelmez mi?
Manas'in oglu Semetey
yiiriiyiip gelmekte iken,
Umiltoy'ii gormez mi?
Onun kondugu yere ko~tu.
KIz karde~inin ogullarl,
iki yegeni vardl,
onlara dedin ki Umiitoy:
"Ktz karde~imdendogan yegenlerim,
mavi kurt, sultanlarlm,
dil~manla saVa§tIkbiz,
orduyu orduya vurduk biz,
ordunun saYlsmI bildirmeyiz biz.
Diin, gece giindiiz durmadan
Kiil-Ctoro kulu sava~madlml?
Manas'm oglu Semetey
Tay-buurul'una hindi,
yola Ctlkml~gelmiyor mil?"
Zavalll Kiil-Ctoro
Semetey'edogru fIrladl,
"Aleykiimselam, ay J~lgl,efendim,
iyi misin, efendim,
beni unutmaYIP, efendim,
hatIrladm ml beni, efendim?"
0 zaman Semeteydedin ki:
"Aleykiimselam, ay 1~lgl, bahadlr,
sag selamet, geldim, bahadlr,
seni unutmadlm, bahadlr,
sag salim geldim, bahadlr,
seni hatIrlmdan Ctlkarmadlmbahadtr!"
Sende dedin ki Kiil-Ct°ro:
"Camm ay 1~lgl,efendim,
Ct°k giiCtlii K6k-CtebiCt,
etendim,
yedi giin yol aldl, efendim'
Yedi giinden sonra, efendim,
arkasl yarn oldu, efendim,
ayagl aksadl,etendim!
Yoku~ yukarl gitsem inledi, efenliim,
yoku~ a~aglgitsem varmadl, etelldim!
Giic.;liiK6k-CtebiCt'e,
° giinden bu giine, efendim,
yiyecek c.;opbile veremedim, efelldim,
0 giinden bu giille, efendim,

635 cry KanThIphII1an6MhIM, TepeM!
qen 'IanAhIphIUanatiH,TepeM!
Cry KanThIphII1anatiH, TepeM!
KeTY~HeH)lCeTe6apatiH,TepeM!
qhI~hIphlrhIH )lCaCnaraH, TepeM,
640 'IhI~hIpraH YHYH6acnaraH,TepeM,
MaHac ypaaH 6aKhlphII1,TepeM,
CeMeTetinen'IaKhlphII1,TepeM,
Ka'lKaH)lCOOHhl cypaca~, TepeM,
)lCeHenTneti)lCOOHhI TOKTOCCO~, TepeM!'conoltpciycoorn toktossofi, torom ! 'yenilmez dii§marn durdursan,efendim!'
645 A3aMeTTeti'IYHarhl
')Koo!' AereHAecyiiHreH,
aT YCTYHAe KuiiHreH,
aT KynaK1'aHKyy'anraH,
aThIIIIKaH)lCOOAaH TUnu anraH,
650 Ka'lhlpraHHaHKaiiTnaraH,
KaiiphillhII1)lCO06hlHaiiTnaraH,
coPAypraHHaii3aTapTnaraH,
cYMcaiihIU)lCOO6hlH ai1maraH!-
Taii-6yypynAaii KynYKTY
655 TaKhlMracanhIUanAhIAetiT,
KonTyKKaKoron canAhIAeiiT
KaparaiiAhIH)lCapMaChIH,
'IereAeKTlfHKhIiiMachIH,
y~KY3Y 60noT, Y'ly KYP'l,
660 YtlYHacanraH
Kapa KYP'l!-
TeMuPAeHKhillraH e6eHAY
6anAaKanThIHEaii-6onoT,
6aIIIKa'Ianca )lCaii6onoT!-
'Caphl )lCaaKecepre
665 6epY-TunAYY'Ian )lCe6e
OH6apMaKKyqYHchlHatinhl,TepeM!-
a~ 6epeKTeHcaiihlIIIhII1,
con 6epeKTeHcon6yn
cyypyn anhIUIhII1,TepeM,
6up KYMapAaH qhIrblUIhln!
670 CeMeTeifAetiqYHaKTblH
atiAbI~bIHaHaii KOpKOT,
Kynne~YHeHKYHKOpKOT!'
CeMeTetiAeiiqYHarbl
MaHaCTanypaaH6aKb1PAbl,
675 CeMeTeiinenqaKblPAbl,
Kaparaii Haii3a )lCanhlpAbl,
')Koo KaUITbl!'Aen 6aKbIPAbl!
AnTbI caHanaUIKen KonAY
CeMeTeHapanan Kupun KeTTHAeHT.
680 AnTbl caHanaIIIKen Kony
aT COOpblCblH canAbl AetiT,
)lCaiinblnKaqbII1)lCYPAYAeHT.
Apanan KHpHnCeMeTeii
31{KeHUITeH 3P caSIT,
685 3KHHHKaTMap6up caSIT,
)lCenel{rYUITeH6Hp caSIT,
jim.
.tim.dim!
SEME'TEY
suu kaptmp albadlm, torom!
~op ~aldmp alayn, torom!
Suu kaptmp alayn, torom!
Kotiifinon cete barayn,torom!
~Ifimgln caspagan,torom,
~lfilrgan iiniin baspagan,torom,
Manas uraan bakmp, torom,
Semetey'\epcrakmp, torom,
ka~kanc:oornsurasafi, taTom,
Azamettey ~unagl
'Coo!' degende siiyngon,
at iistiindo kiyngen,
at kUlaktan kuu'algan,
atl§kan coodan tili algan,
ka~lrgannankaYtpagan,
kaynllp coob'ln.aytpagan,
sordurgan na~{zatartpagan,
sumsaYlpcoclbmaytpagan!-
Tay-buurulda,ykiiliiktii
taklmga ,sallpaIdl deyt,
koltukka koyup saldl deyt
karagaydln calrmasm,
~egedektin klymasln,
ufikuzu bolot, u~u kur~,
u~unasalgan
kara k\lr~!-
Temirden kll!~anooondii
baldak altln Eiay-bolot,
ba§ka~apsacay bolot!-
'San caa kostirgo
oorii-tildiiii ~a]cebe
on barmak ku!~iinslnayl1,torom!-
Ofi borokton saYl§lp,
sol borokton solbup
suurup' all§Ip, torom,
bir kumardan~lgl§lp!
Semeteydey~unaktln
aydlfilnan ay Ikorkot,
kiilpofiiinon kiln korkot!'
Semeteydey~ll1nagl
Manastap urmln baklrdl,
Semeteylep~akIrdI,
karagay nayzacapudl,
'Coo ka§tl!' dc~pbakIrdl!
Altl sanala§k~)pkoldu
Semetey aralap kirip ketti deft.
Altl sanala§klop kolu
at soonsln SaI~jldeft,
cayllp ka~lp cilrdii deyt.
Aralap kirip Semetey
efikey§ten er sayar,
ekini katmar bir sayar,
colofigii§ton bir sayat,
237
su bile veremedim, efendim!
ana otvereyim, efendim,
i~ecek su vereyim, efendim!
Sonra arkandan geleyim, efendim!
Hedefini §a§mayan,efendim,
sesini kIsmayan, efendim,
Manas nidasIrn bagmp, efendim,
Semeteydire haykInp, efendim,
ka~andii§marn sorgulasan,efendim,
"Bu azametli gen~ yigit,
dii§man deyince sevinir,
at iizerinde giyinir,
atln kulagmdan i§aret kapar,
dii§marnn niyetini ogrenir,
saldlrandanka~maz,
ka~amak cevap vermez,
mlzragIrn geri ~ekmez,
aglr ba§ll cevap vermez!
Yiiriik atl Tay-buuruI'u
dizleriyle slkl§tlrdl,
koltugunun altlna
kara ~amdanyanlarak
kopanlml§ bir dal1
yuvasl ~elik, ucu keskin,
ucu sert ~elikten bu dal1
koltugunun altlna klstlrdl!
Demirden yaptlml§ namlusu
kabzasl altln Bay-bolot,
ba§a~arpsaikiye baler!
Kocaman san yay ile
kurt dilli oku VaTonun,
on parmagln guciinii bir dene, efendim!
Sag bobrekten sokturup,
sol bobrekten
~lkanp, efendim,
biT kumar deneyelim!
Semetey gibi bir yigidin
l§lglndan ay korkar,
l§lglndan giine§ korkar!"
Semetey bu pek gen~ yigit,
Manas nidasl ile hayklrdl,
Semetey deyip baglrdl,
kara ~am karglslnl salladl,
dii§man ka~tl diye baglrdl!
Altl birlik biiyiik ordunun i~ine
Semetey dallp girdi.
Altl birlik biiyiik ordu
atlanm geri ~evirip,
dagilip ka~lp gittiler.
Semetey yanp aralanna girince
yama~tanerleri yuvarladl.
ikisine birden sapladl.
tepeden a§aglyuvarladJ,
238 MANAS DESTANI

Tep1TY KaTMap 6Hp CaRT! torttii katmar biTsayat! dordiine birden sa p ladl! ;i~~
'if
CeMeTeMeH tJYHarbl Semeteydey~unagl Semetey.bu pek gen<; yigit, "',
HTenrH TJlHreH ~aH itelgi tiygen taanday kargaya men akbaba gibi,
690 HpKHnTJIn caHbm KHPAHAeHT, irkiltip saYlp kirdi deyt, etrafIna sapllyordu,
6epy TJlHreH KOHnOPAOH borii tiygen koylordoy koyun siiriisiine saldlran kurt gibi
6enyn CaHbm KHPA" AeHT. boliip saYlp kirdi deyt. etrafIna sapllyordu.
A3yynapblH apKaHbm, Azuularm ar'kaYIP' Di§lerini glclrdatlp
aT enYMY 6onynTYP, at oliimii boluptur, atlara oliim sa<;makta idi.
695 MypYITapblH cep6eHHn, muruttann serbeyip, BIYlklanrn burup,
3P enYMY 6onynryp! er oliimii boluptur! erlere oliim sa<;makta idi!

KeKtJeHYH yyny YMyreH Kok~ontin uulu Umtitoy Kok<;o'niin oglu Umiitoy,

Kon aCTblHa tJblKTblAeHT, kol astma ~lktl deyt, ordunun online fIrladl,
KonAY 6Hp ToKToTyn anAbi AeHT. koldu biT tolctotup aldl deyt. ka<;an orduyu durdurdu.
700 AjitJblrbl aJlTblH ryy-MHHeH, AY~lgl altm tuu-minen, Nakt§larl altmhilalli sancak ile '
altl birlik biiyiik ordu ile
aJlTbl caHanaw Kon-MHHeH aItI sanaIa§lcol-minen
CeMeTeHAHH 6Hp aCTblHacanAbl. Semeteydin bir astIna saldl. Semetey'in kar§lsma <;lktl.
KapaH KbinraH TaH-6yypyn Karan kllgall Tay-buurul Gii<;lii Tay-buurul
KblHraH KaMblW KynaKTYY, kIygan kam:l§kulaktuu, keskin kaml§ kulakll,
705 KblC 6an8AaH CblRKTYY, kIs baIadan :slyaktuu, bir ktz <;ocuk viicutlu,
6oopbl Tono Ka3b13KeH, boon tolo k;1Z1eken, bogru Jag dolu,
MOHHYTOnoxanbi 3KeH, moynu tolo call eken, boynu yele dolu,
Kapa Tep 6acbln anAbl AeHT, kara ter baslp aIdl deyt, kara bir ter bastl onu,
HtJHKen anAbl AeHT- i~i kop aIdl deyt- her tarafIndan bo§andl,
710 CeMeTeH MHHreH TaH-6yypyn Semeteymi![1genTay-buurul Semetey'in bindigi Tay-buurul,
6on6oH Kene XaTaT AeHT! bolboy kele catatd6yt! artIk ilerleyemedi!
ApKacbl xaMaH KYYPYnAY! Arkasl camalnkuuruldu! Dermarn kalmadl gitti!

KeKtJeHYH yyny YMyreH Kok~oniin UluluUmiitoy Kok<;o'niin oglu Umiitoy

anTbl caHanaw Ken KOnAOH altI sanala§Jkopkoldon altl birlik biiyiik ordunun online
715 KawKaHbm tJblrbm cyypy nAY. ka§kaYlp~l~~lpsuuruldu. <;lktp durdu.

CeMeTeHAHH KatJap )KepH KyypynAY. Semeteydinka~ar ceri kuuruldu, Semetey ka<;acak yer bulamadl.
AnAbiraTKaH K yn-tJopo AldIgatkan ][(iil-~oro Zavallt Kill-<;oro ise
KeK-tJe6HtJTeH KynyryH Kok~ebi~tey ktiltigtin Kok-<;ebi<; yiiriik atIna
'Ien 'IanAblpraH Typ6aH6bl? ~op ~aldlTganturbaybl? ot yedirmiyor mu?

720 Cry KanTblpraH Typ6aH6bl? Suu kaptIrg:anturbaybl? Su i<;irmiyor mu?

)KaHAaK blprbm MHHI:(HAeHT, Caydak lTgI]Pmindi deyt, AtlaYlp atIna hindi,

HaH3acblH xynyn anAbl AeHT, nayzasm culup aldl deyt, <;ekip karglsml aldl,
MaHac-ran ypaaH 6aKblpbm. Manastap uraan bakInp, Manas nidasl ile hayktrdl,
CeMeTeHnen tJaKblpbm, Semeteylep~akIrlp, Semetey nidasl ile hayktrdl,
7 25 anTbl caHanaw Ken KOnAY altI sanala§kop koldu altI birlik biiyiik orduyu

Kyn-'Iopo ToKToryn Typa KanAbl. Kiil-~oro toktotup tufa kaldl. Kiil-<;oro durdurdu.

KeK'IeHYH yyny YMyreH Kok~oniin \lulu Umiitoy Kok<;o'niin oglu Umiitoy,

KaHTbm KenKe KHprHH'Ie, kaytIp kopk:o kirgin~e, doniip kalaballga girince,

6ypa TapTbm 6eprHH'Ie. burn tartlp t.ergin~e, atIrn <;evirince

730 Kypyn KanraH Kyn-'Iopo kurup kalgan Ktil-~oro kuruyup kalasl Kill-<;oro

blprblTa KOIOn CanAbl AeHT, lrglta koyup saldl deyt, hiddetle ona saldtrdl,

Kapa-Ae6en )Kap-MoIOH kara-dobOlCar-moyun kara yaglz Car-moyun'u

KapMan anbm tJblKTbl AeHT! karmap allp' ~lktl deyt! yakalaYlp aldl bu er!

Kyn-'Iopocy 6onAY AeHT, Kiil-~orosu boldu deyt, Ay, Kill-<;oro'su kalktI bak,

735 KaH-'IopoCY 6onAY AeHT. Kan-~orosuboldu deyt, Kan-<;oro'su da kalktI bak,

CeMeTeH 'IYHaK 6onAY AeMT. Semetey~unak boldu deyt, Semetey yigit de kalktI.

Y'ley 6awblH Kowyn anAbl AeMT. O~oti ba§m ko§up aldl deyt. U<;ii beraber kalktIlar.

Y'ley 6awblH KOWKOHCO~, O~oti ba§m ko§kon son, U<;ii beraber kalktnca

Kapa Kepre TypCYH 6y! kara korgo tursunbu! kara bir mezar degil mi bu?

740 KanKanbl waap Kanbl~ )KypT Kapkall §aarkaltfi curt ~ehrin kalaballk halkl,

aT COOpbICbIHcan.nbI AeRT!-
A3aMe1Teu tJYHarbI
33yynapbIH apKaUTbIn,
aT enYMY 6onAY AeRT:
m\iI: 745 MypYITapAbI cep6euTHn,
3P enYMY 6onAY AeuT!
CeMeTeMeU tJYHarbI
anTbIMbIIlI aT 6Hp xepAe
6HP TOKTOTYn KeTTH AeuT;
750 Kypyn KaflraH K yn-tJopo
xeTHMHIlI aT 6Hp xepAe
6Hp TOKTOTYn KeTTHAeiiT;
Kypyn KanraH KaH-tJopo
ceKceH aTTbI 6Hp xepAe
755 6Hp ToKTOTYn KeTTHAeiiT!
TontJynyry 6Hp TyraM
TOnYCYHanap KHIlIH XOK,
6yqynyry 6Hp ~M
6ynyn anap KHIlIH XOK!
760 TonYHY xHiiAbI AeiiT,
AanbIM600 TanAan KHUAHAeiiT!
ATTbI aiipbln afl1(bIAeRT
TOHAYTOHOn anAbI AeuT,
3PAH 6aiinan afl1(bI AeuT,
765 XblnKbIHbI aupbIn anAbI AeiiT!
CeMeTeii yiire xypyn 6apAbI AeuT.
KeKtJeHYH yyny YMyreR
yu KeTepyn 6epAH AeiiT,
Koii ceMHCHHCOMY AeliT,
770 Kon KYYIllypyn TypAY AeRT.
CeMeTeMeii 6y tJYHaK
ytJYHtJy KYHY THM xaTTbI,
'3p THHbIKCbIH!' Aen aiiTTbl:
anTbIHtJbI KYHY THM xaTTbl,
775 'AT TbIHbIKCbIH!' Aen aRTTbl.
AHAa aiiTTbI~ CeMeTeR:
')l(aTbIK THnAY, IlIHPHH roc,
xaKIlIbI TYyraH Kyn-qopo,
ytJYHXY KYHY xaTKaHbIM,
780 "3pTbIHbIKCbIH!" AereHHM:
aJITbIHtJbIKYHY xaTKaHbIM,
"AT TbIHbIKCbIH!" AereHHM.
)l(aKIlIbI TYyraH Kyn-qopo,
aTKa MHHHn ana KOR!
785 YMyrei1re 6apa KOi1!
Y Myrei1 TaiibIM 6onyqy,
MeH e3YM X33H 6onyqy.
"BHp rniibl" 6ap 3ne,
ana KatJbln MeH KenAHM!"
790 "AnaM!" Aece, AnCbIH! Ae!
AnraH xepAe-Ae 6onco,
ATbIM 6onco, MHHCHH!Ae!
TOHYM 6onco, KHiicHH! Ae!
MeHH X33H KbIncbIH! Ae!
SEMETEY
at soonsm saldl deyt!-
Azarnettey ~unagl
azuulannarkayup,
at oliimii boldu deyt:
muruttardl serbeytip,
er oliimii boldu deyt!
Semeteydey~unagl
altlml§ at bir cerde
biT toktotup kl~tti deyt;
kurup kalgan Kill~oro
cetimi§ at biTc:erde
biT toktotup kcSttideyt;
kurup kalgan ICan~oro
s6ksenattI biT,cerde
biT toktotup k~:ttideyt!
Topcrulugu biT tutam
topusun alar ki§i cok,
bii~illiigii biT tilltam
bulun alar ki§i cok!
Topunu ciydl deyt,
dallffiboo taldap kiydi deyt!
Attl aynp aldlldeyt
tondu tonop aldl deyt,
erdi baylap aldil deyt,
cllktm aynp al.jl deyt!
Semeteyiiygo ciiriip bardl deyt.
Kok~oniin uulu Umiitoy
iiy kotoriip renji deyt,
koy semisin soydu deyt,
kol kuu§urup turdu deyt.
Semeteydeybu ~unak
ii~iin~ii kiinii tim cattl,
'Er timksm!' dep ayttl:
altIn~1 kiinii tim cattl,
'At tImksm!' dep ayttl.
Anda ayttlfi Semetey:
'CatIk tildii, §irin sos,
cak§l tuugan Kul~oro,
ii~iincii kiinii catkamm,
"Er tImksm!" degenim:
altIn~l kiinii catkamm,
"At tlmksm!" degenim.
Cak§l tuugan Kill-~oro,
atka minip ala koy!
Umiitoygo barakoy!
Umiitoy taYlm bolu~u,
men oziim ceei bolu~u.
"Bir taYlfi bar ele,
ala ka~lp men keldim!"
"Alam!" dese,.AlIsm!de!
Aigan cerde-de bolso,
Atlm bolso, minsin! de!
Tonum bolso, l<:iysinJde!
Meni ceenktlsm! de!
239
atlanrn dondtirtip ~evirdi!
Bu azametli gen~ yigit
di§lerini glclrdatlp,
atlara oltim sa~tl,
blYlklarlrn burarak,
erlere oltim sa~tl!
Semetey yigit,
aItml§ atl hep bir yerde
birden durduruverdi.
Kuruyup kalasl Ktil-~oro,
yetmi§ at! hep bir yerde
birdendurduruverdi.
Kuruyup kalasl Kan-~oro
seksenat! hep bir yerde
birden durduruverdi!
Dtigmeleri bir avu~
ba§llgml alacak ki§i yok,
ziynetleri bir avu~
servetini alacak ki§i yok!
daglar gibi ba§ltk YIgdl,
~in pamugu se~ipgiydiler!
Atlarl taksim ettiler,
elbiseleri yagmalaYlp aid liar,
erkekleri bagladllar,
at stirtistinti taksim ettiler!
Sonra Semetey evine gitti.
Kok~o'ntin oglu Umtitoy
~adtr kurdu,
koyunun semizinden kestirdi,
kol dev§irip selam verdi.
Semetey bu yigit oglan
ti~ gtin orada rahat ratti,
erler dinlensin diyerek,
altt gtin orada kaldl,
atlar dinlensin diyerek.
Sonra dedin ki Semetey:
"Tatlt diIli, §irin sozlti,
gtizel dogan Ktil~oro,
ti~ gtin kalt§lma sebep,
erler dinlensin diyedir,
altt gtin kalt§lma sebep,
atlar dinlensin diyedir.
Gtirel dogan Kill-~oro,
haydi artlk bin ala sen!
Umtitoy'tin yanma git!
Umtitoy §imdi daYlm olsun,
hen ona yegen olaYlm.
Senin bir taym vardl, de
onu gelip ka~lrml§ttm, de.
Bir §ey alaYlm derse, alsm, de!
Daha ne isterse alsm,
attml isterse, binsin, de,
elbisemi isterse, giysin, de,
beni yegeni kllsm, de,
 240
795 83Y TaM60ncYH! Ae!
AK OM)Ka~rbIC 60nyqy,
MeH-Ae)Ka~rbIC 60nyqy,
eKee6yc )Kypyn qO~ 60n06yc,
6upu6uc MaMbm6on06yc!
800 ATa Kapbl6ana )KOK-
)Kyp1TY KapaH cana6blc!'
)KaTbiK TUnAY, lliUPUH cec,
)KaKllibl TYyraH Kyn-qopo
aTKa MUHun anAbl AeMT,
805 YMyTeMY KeCTen canAbl AeMT.
KeKqeHYH yyny YMyTeM
canaMAbl aMTbIn anAbI AeMT.
AHAa auTTbl~ Kyn-qopo:
'3 YMYTeM, YMyTeM,
810 MeHUHropeM CeMeTeM
"YqYHqy KYHY )KaTKaHbIM!" AeuT,
"3p TbIHbIKCbIH!" AereHUM,
anTblHqbl KYHY )KaTKaHbIM!" AeMT,
"AT TbIHblKCbIH!" AereHuM!
815 MeH )K33H 6onyqy,
ceH TaU 6onyqy!-
Eup TaMbl~ 6ap 3ne,
ana KaqbIU MeH KeMUM!
"AnaM!" Aece~, KOlO~YC!
820 "KOSlM!" Aece~, KOlO~YC!
AnraH )KepAe-Ae 60nco,
aTblM 60nco, MUHU~UC,
TOHYM60nco, KUUM~UC!
MeHH )K33HKbmbl~blc!
8 2 5 83y~ TaU6ony~yc!
MblHTuu )KYPYUqO~ 60n06yc!
ATa Kapbl 6ana )KOK,
6upu6uc enyn Kana6bIC-
)KYPTTY KapaH cana6blc,
830 )KaKllibl enC6, 6ap'eneT,
)KaMaH ence, 6Hp eneT!
AprbIMarblH ceMupAM,
aqKaH KypcaK TolonAY!'"
3MH YMYTeM TYPYU aMTaT:
835 'MeH Konro TYlliKeH MeH AeMMMH,
MeH KOPKOHYMHaHaHTaMbIH,
6y KOUKe6M~ qblH 60nco,
ap yaKTaH 6Hp yaK,
aTa~blCl;aH 6a6a~blc,
840 ana )KYPYU Tou60AY,
aq K6CTyrYH TOM60AY!
3M MblHqa anblll KeneCMH-
3M MblHbl anbln HeTeCMH?
MeH He MypacKa )KeTeMMH?
845 Ey KOU Ke6u~ qblH 60nco
"ATbl 60nco, MHHrMCCMH,
TOHY60nco, KMMrHccMH!",
MblHbl )K33H KbmaMH,
~
MANAS JDESTANI
Ozii lay bolsun! de!
Ak oy caiil~ls bolu~u,
men-decaiigls bolu~u,
okoobiis ciiriip ~oii bolobus,
biribis maYlp bolobus!
Ata karl baJacok-
curttu karaJIlsalabls!'
Catlktildii, §irin sos,
Cak§ltuug~LnKtil-~oro
atka mlinip aldl deyt,
Umtit()ydii kostop saldl deyt.
Kok~c'niin uulu Umtitoy
salamdl aytlp aldl deyt.
Anda ayttliii Kiil-~oro:
'E Umtito:f, Umtitoy,
menin torcim Semetey
"U~iin~ti kiinii catkamm!" deyt,
"Er tlmkSlJIl!"degenim,
altln~l kiinti catkamm!" deyt,
"At tlmksm!" degenim!
Men ceen bolu~u,
sen lay bo]lu~u!-
Bir taYlii tlar ele,
ala ka~lp rnenkeldim!
"Alam!" d6seii, koyuiius!
"Koyam!" deseii,koyuiius!
Algan cerde-de bolso,
atlm bolso, miniiiis,
tonum bollso, kiyiiiis!
Meni ceenkll1iilS!
Oziin lay Ii>olunus!
Mmtip ctiriip ~on bolobus!
Ata kart bala cok,
biribis olulp kalabls-
curttu kar:ln salabls,
Cak§1olsij, bar' olot,
caman ols:o,bir olot!
Argimaglill semirdi,
a~kanku~,ak toyuldu!"'
Emi Umiitoy turup aytat:
'Men kolj~o tii§kon men deymi n,
men kork,onumnanaytamln,
bu koy kf:bin ~m bolso,
ar uaktan bir uak,
atanlstan babanls,
ala ciiriip toybodu,
a~ kostiigiin toybodu!
Em mln~a al1p kelesin-
em mlm :llip netesin?
Men ne muraska cetemin?
Bu koy k,6bin~m bolso
"Atl bolso, mingissin,
tonu bolso, kiygissin!",
mlm ceen kllayn,
kendi de day 1molsun, de!
0 zaten yalmz ya§lyor,
ben de yalmz ya§lyorum,
beraber kuvvet buluruz ,
tek kal1rsakzaY1foluruz! "
Baba ihtiyar, ~ocuk yak,
yurdu kuvvetli kIlanz'"
Tatl1 dilli, §irin sozlti,
giizel dogan Kiil-~oro
ala binip yola ~lkt1,
Umiitoy'e gitti.
Kok~o'ntin oglu Umtitoy
selam verip selam ald1.
0 zaman Kill-~oro dedin ki:
"Ey Umtitoy, Umtitoy, ~
benim efendim Semetey,
ii~ gun burada yat1§lm,dedi,
erler dinlensin diyedir,
altl gun yatl§lm benim,
atlar dinlensin diyedir, dedi.
Ben §imdi sana yegen olaY1m,
sende bana daY101,dedi.
Senin biT taym vard1,
onu al1p getirdim ben,
almak istersen al onu,
b1rakmakistersenbuak!
~imdi biT dilegin varsa,
atlm1 isterseniz a\1p hillin,
elbisemi de giyin!
Beni yegen kt\1n! .
Siz de bana dayt olun!
Boyle ya§arsakgti~lti oluruz,
baba ya§\1,~ocuk yak,
birimiz oltip ka\1nz,
buyuk biT yurt kura\1m biz,
iyiler birlikte oltirler,
fenalar tek oltirler!
Soylu attn artlk semirdi,
a~ karnm da doydu!"
~imdi Umutoy dedi ki:
"Onun eline dti§ttim ben,
bell korkumdan soyltiyorum,
bu dedigin dogru ise
bildik bileli
atalanmz babamz,
a\1pallp doymadllar,
a~ gozleri hi~ doymadl!
Hem bu kadar allp getiriyorsun,
hem benden allp ne ediyorsun?
Bu soziin eger dogru ise.
"Atl istiyorsa bindirirsin.
elbiseyi istiyorsa giydirirsin!"
onu yegen kllarlm.

03YM TaW6onowH!'
850 Kyn-tJopo aTKa MHHHn an~bl,
CeMeTew KOCTon tJyrow~y,
CeMeTewre aiiTTbl ~eiiT:
'KOKtJOHYM yyny YMYTOW
ceHH ")K33H KbmaiiH!" ~eiiT,
855 "O3YM Taii6onoiiH!" ~ewT.
"Ey anraH KaTblH an6aiiMblH!
MeHH Taii KbinaiiH ~ece,
TOHY6onco, KHiirJfCCHH,
aTbl oonco, MHHrJfCCHH!"'.
860 CyiiHro~oH CeMeTeW
Taii-6yypyn KynyK'rY
anbln KenHn MHHrJfCTJ1-
MaHacraH KanraH ryp6aw6bl?
)KaKacbl aJrrblH, )l(eH;H)l(ec,
8 6 5 aK KypOKO Toproii KOC,
6apa~blH ory 6aTnaraH,
KapaHblH ory OTnorOH,
tJblH 6MaHa ToproH KOC
anbln KenHn KJfiirJfCTJ1,
870 ATTbI MHHHn anAbl ~eiiT,
TOH~y KHiin an~bl ~eHT-
03Y Taii6on~y ~eiiT,
CeMeTeii )l(33H 6on~y ~eiiT.
YMYTOH )l(ypyn KeTJ1nKan~bl ~eHT.
875 Aii-tJypOKTY anraH COH;,
CeMeTew )l(aTbln Kan~bl ~eiiT.
Aii-tJYPoK-MHHeH CeMeTeii
Typyn )l(aTbln KanraH~a,
)l(aKlIIbl TyyraH CeMeTeii
880 TYH~O )l(aTbm TYlll KOP~Y.
3pTeH TYPyn KanraH~a,
CeTeMeii TYPyn aHTaT ~eHT:
'AiiHanaiiH Kyn-tJopo,
KarbmaiiH KaH-tJopo,
885 TYH~O )l(aTbln TYlll KOP~YM!-
TepeK TYnTeH Tep6en~H,
TeH;HCTynTeH tJawnan~bl!
)KanblpMaraH 6aii TepeK
)l(aTKaH )l(epHH;OliO )l(ep:
890 KO)l(O,Mon~o 6apblcbl
6YTKOH )l(epHH;OlllO )l(ep!
KetJe onYK-MHHeH TJ1pHKTJ1H
ap6arblH 3MH KatJblp~bIK,
onYK-MHHeH TJ1pHKTJ1H
895 ap6arbl aTKa MHHHnan~ '3ne-
ap6aKTbi KO3ron TalllTMbIK!
Tapa3a )l(bm~bIC tJbIKKaH~a,
TaH;caprapbln aTKaH~a,
6HpHH;KOK-tJe6HtJTJ1MHHMH;ep,
900 6HpMH;KOK-6opYHY MHHMH;ep!
KapaH KbmraH 4oH;-6alllTblH
600pbl Tono Ka3bl 3KeH,
SEME1:EY
oziim tay boloyn!'
Kiil-~oro atka minip aldl,
Semetey kostop ~ugoydu,
SemeteygeayttI deyt: '
'Kok~oniim uulu Umiitoy
seni "Ceen kllayn!" deyt,
"oziim tay boloyn!" deyt.
"Bu algan kalln albaymm!
Meni tay kIlayn dese,
tonu balsa, kiygissin,
atI balsa, mingissin!"'.
Siiyngondon :Semetey
Tay-buurul kiJliiktii
allp kelip mingisti-
Manastan kaI:ganturbaybl?
Cakasl altIn, I::efiices,
ak kiirok6 torgoy kos,
barafidm ogu batpagan,
karamn ogu Gltpogon,
~m badana torgoy kos
allp kelip kiygisti,
AttI minip aldl deyt,
tondu kiyp aldl deyt-
ozii tay boldu deyt,
Semeteyceen boldu deyt.
Umiitoy ciiriip ketip kaldl deyt.
Ay-~iiroktii algan sofi,
SemeteycatIp kaldl deyt.
Ay-~iirok-minlen Semetey
turup catIp kalganda,
cak~l tuugan ~;emetey
tiindo catIp tii~ kordii.
Erten turup kalganda,
Setemey turup aytat deyt:
.Aynalayn Kiil-~oro,
kagllayn Kan-~oro,
tiindo catIp tii1ikordiim!-
Terek tiipten terbeldi,
tefiis tiipten ~1Jlypaldl!
Caplrmagan bay terek
catkan cerifi o:~ocer:
koco, moldo bansl
biitkon cerifi o~ocer!
Ke~e oliik-mililen tiriktin
arbagm emi ka~lrdlk,
oliik-minen tiiriktin
arbagl atka minip ald'ele-
arbaktI kozgop ta~tadlk!
Taraza clldlS~Ikkanda,
tafi sarganp atJ<anda,
birifi Kok~ebi~ti minifier,
birifi Kok-bonJnii minifier!
Karan kllgan (;ofi-ba~tln
boon tala kazl eken,
241
kendim de ona daYIolurum!"
Kill~oro ata bindi.
Semetey'edogru yollandl.
Semetey'e dedi ki 0:
"Kok~o'niin oglu Umiitoy
seni "Yegen kllaYlm,
kendim de daYIolaYlm." diyor,
"Aldlgl kadml istemiyorum!" diyor,
"Beni daYl ktlaYlm diyorsa,
ktyafeti varga giydirsin.
at! varga bindirsin!" diyor.
Sevin~ten Er Semetey.
Tay-buurul'u getirtti,
getirtip onu bindirdi.
Manas'tan miras kalmaml§ mlydl?
Yakasl alt!n, yeni baklr,
~aYlr ku§u gozlli ak zlrhlm
i~erisine ok batmayan
hi~ bir ok i§lemeyen,
toykar gozlli saglam zlrhml.
allp gelip giydirdi.
0 da at! allp gitti.
elbiseyi de giyindi.
kendi ona daYIoldu.
Semetey de yegen oldu.
Umiitoy ~ekip gitti.
Ay-~iirok'ii aldlktan sonra
Semetey rahat ya§adl.
Ay-~iirok ile Semetey
beraberceyatarlarken
giizel dogan Semetey,
gece bir riiya gordii.
Ertesi giin kalkt!gl yakit,
Semetey dedi ki:
"Camm Kill-~oro,
camm Kan-~oro,
uyurken bir riiya gordiim!
Kayak dibinden sallandl,
deniz dibinden ~alkalandl!
egilmeyen kavagln da
yatt!gl yer bu yerdir,
hocalann, mollamn da
dogdugu yer bu yerdir!
Olmii§lerle dirilerin,
ervahlm da §imdi ~aglrdlk,
olillerle dirilerin,
eryahl atlara bindiler,
bu ervahl kovaladlk biz!
Terazi Ylldlzi ~Iklnca,
tan yeri saranp atmca
biriniz Kok~ebi~'e binin,
biriniz Kok-borii'ye binin!
Gii~lii C;on-ba§'ln
bogrii Jag dolu,
242
MOHHYTOnO )l(anbl 3KeH,
KYnAap KYPYKCanraH )l(OK,
905 )l(an~bl )l(aHAaK MHHreH )l(OK!
)Kanbl YHnynAe~ 6onroH,
Ka3b1-KapTaTe~ 6onroH!
3pTeH OUIYHYana 6epH~ep!
AK -60c 633HHananbl!
910 KaH aTeKe 6eiiTHHe
a3btp TaHbm KenenH!'
Tapa3a )l(blnAblC ~bIKKaHAa,
Ta~ caprapbln aTKaHAa,
KaH-~opo KeK-6epycYH MHHHnTHp,
915 Kyn-~opo KeK-~e6H~HH MHHHnmp,
611p633HH KOUITon anAbl,
6Hp aTTbI KOUITon anAbl,
CeMeTeHre anbm KenAH.
CeMeTeH aTKa MHHHn anAbl,
920 CeMeTeH )l(ypyn Kemn KanAbl.
AKblHAblH KblCbI Aii-~ypeK
~HH)I(J1pnyKeKep, ~HHH Ke3e
Aii-~ypeK KomyKTan anbmTblp,
CeMeTeHAHH KaK aCTblHa~bIrbmTblp:
925 'ATbI~HbIH 6aUIblH 6ypa Tblp, TepeM,
OUIO)l(epre Typa TYP, TepeM!-
TYHAe 6Hp )l(aTbm TYUI Kepce~,
TYHAery TYUIY~ onKOH TYUI,
)l(yperYM 6aUIbI KonKOH TYUI-
930 MeH TYUIY~HYaHTaHH!
OUIO )l(epAeH KaHTaHH!
TepeK TYnTeH Tep6enAH,
Te~HC TYnTeH ~aHnanAbI-
TepeM, 6y HeMeHH 6ony~y?
935 8nYK-MHHeH mpHKmH
ap6arbl aTKa MHHHn KanbmTblp,
ap6aKTblH TbIHqbl Kemnmp-
KeKKe yqKaH capbl HHnaHT,
Ken )l(aUIaraH Kapbl HHnaHT,
9 4 0 aCMaHAarbl qap HHnaHT,
anTbl )l(aUIap 6ana HHnaHT-
MeH TYUIY~HeH qOqYHMYH!
OUIO canap KOHCO~qy!
KHHHrH canap 6apCa~qbI!
945 AHUIbIrbI anTblH TrY KepAYM,
anTbI caHanaUI Kon KepAYM,
)l(ennHnAereH TrY KepAYM,
)l(ep MaHUIKaH Kon KepAYM!
OUIO canap KOIO~YC!
950 OUIO canap KOH6oco~,
6Hp 6aHTan MOHHYHKapa6a!
DHP 6aHTanAbl MHHrHCHn,
TaH 3KeHre qanTblpbm,
TaH-6YYPYnAY
anbl~bIc!
955 TaH-6YYPYnAY MHHreH co~,
OUIOcanap 6apbI~bIC!
MANAS DESTANI
moynu tolo Call eken,
kuldar kuruk salgan cok,
cal~l caydali:mingen cok!
Call tiyltip ,don bolgon,
kaZI-karta tc~nbolgon!
Erten o§unulala beriner!
Ak-bos beeni alalt!
Kan ateke tl6ytine
aZlr ta~'lpk,6Ieli!'
Taraza clldlS ~lkkanda,
tail sargarIp'atkanda,
Kan-~oro F~ok-b6riistinminiptir,
Kill-croro K~ok-~ebi~inminiptir,
bir beeni ko§top aldl,
bir attl ko§top aldl,
Semeteyge altp keldi.
Semeteyatka minip aldl,
Semeteyciiriip ketip kaldl.
AkIndm klSI Ay-~iirok
~incirlli kokor, ~ini keze
Ay-~iirok koltuktap altpur,
Semeteydin kak asuna ~lglpur:
'Aunmn ba§m bura ur, torom,
o§o cerge 1:uratur, torom!-
Ttindo bir caup tti§ korson,
ttindogti tti§tin opkon tti§,
ciirogiim ba§l kopkon tti§-
men tii§tinnti aytayn!
O§o cerdenkaytayn!
Terek tiipton terbeldi,
tenis tiiptoln ~aypaldl-
torom, bu nemeni bolu~u?
bllik-min,~n tiriktin
arbagl atka minip kaltptlr,
arbakun tm~l ketiptir-
kokk6 u~lcansan iylayt,
kop c3§agankan iylayt,
asma~dagl~ar iylayt,
alu ca§ar bala iylayt-
men tii~ili1non~o~uymun!
O~o saparkoyson~u!
Kiyngi sapar barsan~l!
AY§lgl al'tm tuu kordtim,
altl sanal:l§ kol kordtim,
celpildegl~ntuu kordtim,
cer may§kan kol kordtim!
O~o saparkoyunus!
O§o sapar koyboson,
bir baytall moynun karaba!
Bir bayt21ldlmingisip,
lay ekenl~e~aptmp,
Tay-buul"Uldualtnls!
Tay-buuruldu mingen son,
O§Osapalrbarlnls!
boynuyele dolu.
hi~ bir u~akbinemez! "
Yelesi tepe gibi kabank,
yagl kalm baglrsak gibi
t~te onu getirin! :!~
Ak-boz klsragl alallm! ~j
Ran babamm mezarmda
kurban edip gelelim!"
Terazi ylldlZl ~lkInca,
tan sararlp atlnca
Kan-~oro Kok-bOrti'ye bindi,
Kill-~oro Kok-~ebi~'e hindi,
beraberindebir kIsrak gotiirdii,
biTde yedek at aldl,
Semetey'egetirdi.
Semeteyde ata hindi,
Semetey ,!,lklp gitti.
Akm'm kIzl Ay-,!,iirok
zincirli tulum ile ,!,ini kaseyi
Ak-,!,iirok koltuguna Slkl~tlnp,
Semetey'in kar~lsma ,!,lktl:
"Atlmn ba§lm ,!,eyir,efendim,
senburada dur,efendim!
Gece ~~r~~~ go,~~iin, .
yiiregimi yakan bu rtiyaYl
hen sana yoraYlm,
sonrada buradangideyim!
Kavak dibinden sarslldl;
deniz dibinden I;:alkalandl,
efendim, sayle ne demek bu?
alii ile dirilerin
ervahl ata binmi§lerdi,
ervahm dirligi kal;:ml§demektir.
Gage Ul;:ansan alaca aglayacak,
I;:okihtiyar ya§lllar aglayacak,
gakteki ekin kargasl aglayacak,
altl ya§mdaki I;:ocukaglayacak,
ben rtiyandan korkuyorum!
Sen bu seferdenvazgel;:sen!
Ba§ka bir seier yola I;:lksan!
Nakl§lan altm hilalli sancak
altl birlik ordu gardtim,
dalgalanan sancaklargardtim,
yer titreten ordu gardiim!
Gel §Useterdenvazge<;! :;;
bir klsrak boynu gorrne sen!
Bir kIsraga bindirip
daym agaya ko~turuP
Tay-buurul'u aim!
Tay-buurul'a binince
0 zaman sefere<;:lkIn!

TaH 3KeHre 6ap6aca~,
TaH-EyypynAY an6aca~,
6"p 6aHTan MOHHYHKapaca~,
960 JKaMaH6onop canapbr~!'
AKbrHAbf~ KbfCbrAH-qypeK
onY~YHaH °poMY,
qbfn6brpbrHaH qbrpManAbr,
CeMeTeHHHJKH6ep6eH
965 JKaTbin anAbf AH-qypeK.
CeMeTeHAeH QYHarbf
6on6oH ryPyn aHTTbfAeHT:
'TYllIY~ Mara He 60nOT?
TynKYHY~ 6ory on 6onOT!
970 CeHHH e3Y~ He 60nOCYH?-
MeHHH 6oryM ceH 60nOCYH!'
ACHH eryCTyH TepeCHHeH
epYM KbrnraH 6ynAYPCYH
KonYHa anAbf CeMeTeH,
975 aHAa rypraH AH-qypeKTy
6YMYPCYH-MHHeHqafiThr'ne!-
;[(apaHcbr Aan-AanbrHaH oonYHAY,
Ka6brpra 'ToM!' 3THn Y3YMY!
)l(aKlIIbl ryyraH AH-qypeK
980 JKepAe JKaTbfn KanAbf AeHT!
CeMeTeHAeH qYHarbr
lydl, aTTaHbfn JKypyn KeTTHAeHT.
CeMeTeH 6apraH Ka6apbf
KaHbrKeHre TYlIITY AeHT.
985 KaHbrKeH aTKa MHHHn anAbr,
JKaHrbrCTbrHapKaCblHa CanAbl.
KaHbrKeH renHn HHnMbr:
'0 CeMeTeH, qYHarblM
aTbr~HbrH 6allIbrH 6ypa ryp,
9 9 0 aCTbr~rbl JKepre rypa ryp!
HaHCMaH KanraH JKenemM,
JKa~rbrCTaHKanraH 6enemM,
COOTTaHKanraH KysrrbfM!-
0 CeMeTeH, qYHarbrM!
995 Ocoo canapAbr KOHCO~qy!
KHHHm canapAbl 6apca~qbr!
AH-qypeKTYH TYlIIY onKOH TYlII,
JKyperYHYH 6allIbr KonKOH TYlII!'
In
iHnaca-Aa KaHbfKeH,
1 000 6aTbrp TyyraH CeMeTeH
KaHbrKeH THnHH an6Mbl,
CeMeTeH JKypyn KanAbl AeHT.
iHnan KanraH KaHbrKeH,
qbr~rbrpraH (?) YHYH6acnMbl,
1005 qblHrbrpbrrbrH JKaCnMbr.
KecYHYH JKallIbl Ken 6onAY,
Hwnan 600pbl KellIYAY,
3KH Kecy IllbllllblAbl.
KaHbrKew aTKa MHHAHAeHT,
1010 apKacbllla Can,!\blAeHT.
SEMEll!Y
Tay ekenge barbasafi,
Tay-Buuroldu albasafi,
bir bay tal moynun karasafi,
caman bolor sa]parlfi!'
Aktndlfi ktSl A:'I-~iirok
olufiunan oroldu,
~Ilblrlnan ~:lrmaldl,
Semeteyni cibelrbey
catlp aldl Ay-~urok.
Semeteyde:'I~unagl
bolboy turup ayttl deyt:
'Tii§iifi maga nt: bolot?
Tiilkiiniifi bogu 01bolot!
Senin oziifi ne tlOlosun?-
Menin bogum sen bolosun!'
Asiy ogiistiin teresinen
oriim kllgan buldursun
koluna aldl Semletey,
anda turgan Ay~~iiroktii
buldursun-min.en~aptl' le!-
Daraysl dal-dalman ooliindii,
kablrga 'Tom!' I~tipiiziildii!
Cak§l tuugan Ay-~iirok
cerde catlp kaldl deyt!
Semeteydey~un.igl
attamp ciiriip keltti deyt.
Semeteybargan kabarl
Kamkeyge tii§tii deyt.
Kamkey atka minip aldl,
canglstln arkasmasaldl.
Kamkey gelip iyladl:
'0 Semetey,~unaglm
atlfimn ba§1nbura fur,
astlfigl cerge tufa turf
Naysadankalgan celegim,
cafiglstan kalgan belegim,
soottan kalgan kuyaglm!-
0 Semetey,~unaglm!
Osoo sapardlkoysofi~u!
Kiyngi sapardlbarsafi~l!
Ay-~iir6ktiin tii§u opkon tii§,
ciirogiiniin ba§l kopkon tii§!'
fylasa-da Kamkey,
batlr tuugan .5em4~tey
Kamkey tilin albadl,
Semeteyciirfip kaldl deyt.
fylap kalgan Kamkey,
~lfiglrgan (?) iiniin baspadl,
¥lnglrlgm caspadl.
K6siiniin ca§1. k61 boldu,
iylap boorl ki>§iidli,
eki k6sii §l§ldl.
Kamkey atka miruji deyt,
arkaslna saldl deyl:.
243
DaYI agana vannazsan, ))1
.,~
Tay-buurul'u almazsan,
biT kIsrak boynuna bakarsan
yaman olur seferin!"
Aklnln klZI Ay-~iirok
kolamna yapl§tI,
dizginine sanldl,
Semetey'i blrakmadl,
durdu kaldl Ay~iirok.
Semetey kulakSIZI
onu dinlemedi, dedi ki:
"Senin riiyandan bana ne?
Tilki bokundan farkslz!
Sen kendin nesin?
Sen benim bokum olursun!"
Gen~okiiz derisinden
oriilmii§ kam~IYI
eline aId I Semetey,
oradaduran Ay-~iirok'e
deri kam~l ile vurdu!
Slrtmdaki ipek lime lime par~alandl,
kaburgasl ~atlrdaYlpkIrlldl!
Giizel doganAy~iirok,
JeTeYlkiliP kaldl!
Semetey kulakslZI,
atlm siiriip gitti.
Semetey'in gittigi haberi,
Kamkey'e gelmi§ti.
Kamkey ata bindi,
tek oglunun arkasmdan gitti,
Kamkey yeti§ip agladl:
"Ah Semetey, kulakslZlm,
atlmn ba§ml ~evir,
durdugunJerde kal!
Kargldan kalan bayraglm,
biricikten kalan yadiganm,
silahtan kalan zlrhlm benim!
Kulakslzlm, Semeteyim,
-5useferdenvazg~ yavrum!
Ba§ka setergidersin!
Ay-~iirok'iin riiyasl ~ok korkun~!
Yiiregini hoplatml§ 0 riiya!"
Aglasa da Kamkey
bahadlr dogan Semetey,
soyledigini dinlemedi,
Semetey ~Iklp gitti.
AglaYlp kalan Kamkey,
hi~ durmadan feryat etti,
feryadml kesmedi.
Goziiniin ya§1gal oldu,
aglamaktan bagn §i§ti,
aglamaktan gozleri §i§ti.
Kamkey atlna bindi,
yine arkaslndan gitti,
244
lHJIall TYPYll Tarbl aHTaT:
'0 CeMeTeH, Typa TYP!
ATbI~HbIH 6arublH 6ypa TYP!
EoJI6oH 6apa xaTaCblH,
1015 qHHll KoHroH MeqHT (?) 6ap!
KYllTaH OKYll anraHcblH,
aK-ooc GDHH qanraHCblH,
areKe~HHH ap6arblH
aJblp TaHblll anraHcblH!
1 020 ACblll KoHroH KaJaH 6ap,
canblll KOHrOHTYJIra 6ap:
6HpH~ 3'fH canraHcblH,
6HpH~ OTYHanraHcblH,
6HpH~ 0Try xaKKaHcblH!
1025 Ka3aHHbI Tec KaHHaTblll anraHcblH!
KaJaHblH qHH Ke6YKTell KaHHaca,
KaH aTeKe~ THpHJIreHH6oJIyqy!
Kapa KOqKYJIKaH qblKca,
KaH areKe~ 6Hp enreHY 6oJIyqy!
1030 COJI 6epery~ TaSlHbln,
"COJITOHYM3KeM!" Aep eKYP!
O~ 6epery~ TaSlHblll,
"OHPOHYM3KeM!" Aell eKYp!
ATKa MHHHn anraHCblH,
103 5 aHHanaHH )Ka~rbICbIM,
yHAY KeCTeH canraHcbIH!'
Ey )KepAe KanAbl~ KaHbIKeH,
CeMeTeH xYPyn KeTHll KaJIAblAeHT.
qHHn KOHroH MeqHTKe (?)
1040 CeMeTeH can bill KHpHn 6epAH AeHT,
KynTaH OKYll anAbl AeHT,
aK-6oc 633HH qaJIAbl AeHT,
aJblp TaHblll aJIAbl AeHT.
EHpH~ °TYH anAbl AeHT,
104 5 6HpH~ OTTY )KaKTbl AeHT,
6HpH~ 31TH CaJIAblAeHT-
KaJaH KaHHall qblKTbI AeHT,
Kapa KOqKYJIKaH qblKTbl!
Yqee HHJIall Ko60 KanAbl,
1050 COJI6eperYH TaSlHblll,
'COJITYHYM 3KeM!' Aell3JIe,
eKYPYll KOi10 6epAH AeHT!
ATKa MHHHn KanAbl AeHT.
Ka~blpaKTaH Kblp-TaruKa,
1055 KbI3biJl-KbISl, CaH-TaruKa
yqee )Kapblrua qblrblll 6apAbl.
ACTbl ararblH Kapaca,
aHqblrbl anTblH TYY KeJIeT,
anTbl caHaJIaru KOJIKeJIeT,
1060 )KeJInHJIAereHTYY KeJIeT,
)Kep MaHruKaH KOJIKeJIeT!
TooAaH 60JIrOH 6Hp a,[laM
Top'aT MHHHll KeJIHllTHp,
anTbl CaHaJIaruKell KOJIAY
MANAS DESTANI
tylap turup tagl aytat:
'0 Sernetey,tufa tur!
Aufimn b~:m bura tur!
Bolboy bar,acatasm,
~iyp koygon rn6Ctit(?) bar!
Kuptan okup algaysm,
ak-bos beeni ~algaysm,
atekefinin arbagm
azlr taYIPalgaysm!
Aslp koygon kazan bar,
sallp koygon tulga bar:
birifi eti salgaysm,
birifi otun ;algaysm,
birifi ottu cakkaysm!
Kazanm tes kaynaup algaysm!
Kazanm ~iy kobiiktop kaynasa,
kan atekefi tirilgeni bolu~u!
Kara k~kul kan ~Iksa,
kan atekefi bir olgonii bolu~u!
Sol borogiifi tayamp,
"Soltonurn ekern!" der okiir!
Ofi borogulfi tayamp,
"Oyronuffi ekern!" dep okiir!
Atka rninip algaysm,
aynalayn {:afiglslffi,
iiydii kostiiy salgaysm"
Bu cerde k:aldlfi Kamkey,
Serneteyctiriip ketip kaldl deyt.
<;iyp koy~~onrne~itke (?)
Serneteysallp kirip berdi deyt,
kuptan ok up aldl deyt,
ak-bos re~ni ~aldl deyt,
azlr taYlp aldl deyt.
Birifi otun aldl deyt,
birifi ottu caku deyt,
biri" etti s:aldldeyt-
kazan kaynap ~Iku deyt,
kara ko~kul kan ~Iktl'
U~oo iyla.p kobo kaldl,
sol borogtin tayamp,
'Soltunullrl ekern!' dep ele,
okiiriip koyo berdi deyt!
Atka rninip kaldl deyt.
Kafilraktay Klr-ta~ka,
KlZll-kly,a, San-ta§ka
ti~oo can~a ~Iglp bardl.
Astl aga~:lnkarasa,
aY~lgl al1:lntuu kelet,
altl sanala~ kol kelet,
celpildegen tuu kelet,
cer rnay~kan kol kelet!
Too<lay tlOlgonbir adam
tor'at minip keliptir,
altl sanala~kop koldu
aglayarak dedi ki:
"Ah Semeteydursana!
AtImn ba§ml~evir!
Dinlemeyip gidiyorsun,
§uradaalaca bir tiirbe var,
orada bir dua oku,
ak boz klsragl kurban et,
babaclgmm ruhunu
boylece §adetmelisin!
Oraya astlml§ bir kazan var,
blrakIlml§ bir migfer var,
biriniz eti koysun,
biriniz odun alsm,
biriniz ate§i yaksm!
Kazam ~abucakkaynat,
kazandaki et suyu koptirerek kaynarsa
ban babandirilecektir!
Kara kIztl kan ~lkarsa
baban heptenolecektir!
Sol oogrtine dayamp,
"Sultamm babam!" diye hayklr,
sag oogrtine day amp,
"Ytice babam!" diye haykIr!
Sonra hemen atlna bin,
ah biricik sevgili oglum,
sonra evine git!"
Kamkey orada kaldl,
Semetey ~lklp gitti.
Alaca ttirbe'ye
Semeteyvanp girdi.
Orada bir dua okudu,
ak boz klsragl kesti,
ooylece kurbamm verdi.
Birisi odunu aldl,
birisi ate§i yaktl,
birisi de eti saldl.
Kazan ~abucakkaynadl,
kara klZtl kan ~lktl!
U~ti aglamagaba§ladl.
Sol bogrtine day amp,
"Sultamm babam!" diye 0,
feryat etmeye ba§ladl!
Sonra ata bindiler,
Uguldayan Klr-ta§'ta
Klzll-klya, San-ta§'ta
ti~ti yan§a ~lktl.
Onlerine bakmca gordtiler ki
nakl§larl altln hilalli sancak geliyor.
altl birlik ordu geliyor,
dalgalanansancak geliyor,
yer titreten ordu geliyor!
Dag gibi de bir adam,
bir doru ata binmi§ geliyor,
altl birlik bu btiytik orduyu

1065 qOK-qOrYJIryn qoryJIrynryp (?),
aH~an KeJIe xaTLlpLI.
CeMeTeH qYHaK K9p~y ~eHT,
K9pyn TYTyn aHTTLl ~eHT:
, MHanaHH K YJI-QOPO,
1 070 aTLI~HLlH 6aWLlH 6ypa ryp,
aCTLI~rLl xere rypa TYP!
CarLICKaHAaH 3P TOHon,
caHaa6LICThI6acanLl!
K9rYQKeH~eH 3P TOHon,
1 075 KgeHy6yCTV 6acanLI!
MHanaHH K YJI-QOPO,
caHJILIll KenreH EO3-YQYK
canLlU 6apLIll TOCYHKan!
KarLIJIaHH KaH-QOpOM,
1 080 Ka~LlpaKTaH KLIp-TawTLI
canLIll 6apLIll Tocyn Kan!
qLIKaHaKTaH Eo3-ce~Llp
Q~aM ana canLln 6apaHH!
ATTLI rywan canaHH!
1085 AnaiiAaH TYIIlKeH AK-Keme
cYM6YJIeH OKTy ypaHH,
KymTan ~apLI KYSlHH,
OTry QarLIll anaHH,
MHJIre~H KLICTaUanaHH,
1090 6emMe anLln KaJIaHH!-
THrH Too~aH Top'aTTLI
rum Ky~aiiAaH ruJIeHH!
CeMeTe~eH QYHarLI
OTry QarLIll an~LI ~eHT,
1095 Mama KLICTan can~LI ~eHT,
6eruHeH KanLIll Kan~LI ~eHT.
Too~aH Top'aT cypaca~,
THK rypa KaJI~LI ~eHT,
Top'aT aHTTLI 3CHHe:
1100 'MeH KepreH~y
Kep~y~6y,TepeM?
MeH 6HJIreHAH
6HJI~H~6H,TepeM?
EHJIreHHM~H aHTaHH!
CaHJILIll KeJIreH EO3-yqYK
KYJI-QopO KYJIYTOcynTYp!
1105 K YJI-QOPOHYKep~y~6y, TepeM?
Ka~LlpaKTaH KLlP-TaWTLI
KaH-QOpO KYJIYTocynTYp!
qLIKaHaKTaH Eo3-ce~Hp
CeMereH QYHaKTocynryp!
111 0 Anau~aH TyWKeH AK-KeJITe
cYM6eJIeH OKTY ypynTYP,
OTTY QarLln anLIllTblp,
6eTJfHeH anLIll KaJIblUTblp,
3M TapTLIll HUMeK 60JIYUTYP!
1115 MeH TaK TYHJIYUKeTepMHH,
6Hp xaCTblpblU canapMblH!
[Jr,
SEME1EY
~ok-~ogultup ~ogultuptur (?),
aydapkele catm.
Semetey~unak kordii deyt,
korup tutup ayttl deyt:
'Aynalayn Kill-~oro,
atliimn ba§m bura tur,
astliigl cege tufa tur!
SaglskandaycSrtonop,
sanaablstllbasall!
Kogii~kondoy er tonop,
kooniibiistii b:asall!
Aynalayn Kiil~oro,
sayIIp kelgen Boz-u~uk
sallp barlp to~iunkal!
KagtlaynKan~orom,
kaiilraktay KtI:-ta§tI
sallp barlp to§:upkal!
<;lkanaktay Boz-seiilr
~ldam ala sahpbarayn!
Attl tu§apsalayn!
Alaydan tii§kuln Ak-kelte
siimbiiloy oktu urayn,
ku§tap darJkuyayn,
ottu ~aglp ala~{n,
miltemdi klSt2lpalarD,
betime ahp kalayn!-
Tigi tooday tor' attl
tigi Kudaydan tileyn!
Semetedey~unagl
ottu ~aglp aldl deyt,
ma§a klStapsaIdI deyt,
betiDeDkahp '~aldldeyt.
Tooday tor'at :,urasafi,
tik tufa kaldl dleyt,
tor' at ayttl esillle:
'Men korgondlii
kordiiiilbii, torom?
Men bilgendi
bildiiibii, torom?
Bilgenimdi ay11lyn!
Sayhp kelgen iBoz-u~uk
Kiil-~oro kulu tosuptur!
Kiil-~oronu kordiiiibii, torom?
Kaiilraktay KIr-ta§tI
Kan~oro kulu tosuptur!
<;IkanaktayBoz-seiiir
Semetey ~unal,tosuptur!
Alaydan tii§kOIIlAk-kelte
siimbOloy oktu uruptur,
ottu ~aglp ahptlr,
betiDeDahp k~lhptlr,
em tartlp iymek boluptur!
Men tak tiiyliip ketermin,
bir castmp salarmm-!
245
korkun~ giiriiltiilerle,
alml~ getiriyordu.
Kulakslz Semetey
bunu gorerek dedi ki:
"Carum Kiil-~oro,
atlrun ba~lru ~evir,
durdugunyerdedur!
Erleri saksagangibi soyup,
endi~emizi bastlrallm!
Erleri giivercin gibi soyup,
gonliimiizii ferahlatahm!
Carum Kiil-~oro,
~u sipsivri Boz-u~uk tepeye
ko~ orada nobet~ikal!
Carum Kan-~oro,
~u uguldayan Klr-ta§'a
git seDorada nobet~i ol!
-5ukii~iik Boz-senir'e
hen gidip duraYlm!
Atln ayaklanru baglayaYlm,
Alay'dan gelen tiifek Ak-kelte'ye
beDkur~unu dolduraYlm,
avu~ dolusu barut koyaYlm,
sonra da ate~edeyim,
i~ine me~'aleyi sokup,
tiifegi yanaglma daYlyaYlm!
Bu dag gibi doru atl
Tann'dan dileyeyim!"
Semetey kulakslz
tiifegin ate~ini ~aktl,
me~'aleyi i~ine soktu,
yanagmadayadl.
Dag gibi doruyu sorarsan,
orada dimdik duruyordu,
doru at sahibine dedi ki:
"Benim gordiigiimii gordiin
mil, efendim?
Benim bildigimi biliyor
musun, efendim?
Bildigimi soyleyeyim!
-5usivri Boz-u~uk'un tepesinde,
Kiil-~oro kul gozetliyor!
Kiil-~oro'yu gordiin mil, efendim?
Uguldayan Klr-ffi§in iistiinde,
Kan-~oro kul gozetliyor!
-5ukii~iik Boz-senir'de de,
Semetey kulakslz gozetliyor!
Alay'dan gelen tiifek Ak-kelte'ye
degnekle kur~unu itmi~,
ate~i ~aklp yakarak
yanagiDadayaml~,
i~te tetigi ~ekiyor!
Ben hemen biiziiliip ~ekileyim,
onu iyice afallataYlm!
246
AT KYHpyrYM WYHe Kep!
Ko~y qeqRU KOHO6ep!'
AHAa rypraH CeMeTeH
1120 TapC TeARpe KOHAYAeHT-
TooAaH Top'aT TYH~Y AeHT!
AT KYHpyrYH WYMY AeHT.
TOp'aT MRHreH 6y 6aTblp
aHqbIrbl anTbIH ryY-MRHeH
1125 CeMeTeMR KaqblpAbI-
CeMeTeH aTKa MRHARAeHT,
KO~YH aCTbI KbIpra qbIKTbI,
MaHaCTaU ypaaH 6aKblPAbI,
CeMereHneu qaKbIPAbI.
1130 CeMeTeMeH 6y qYHaK
apanan KenHuKRPAR AeHT,
3~KeHWTeH 3P caRT,
3KRHR KaTMap 6Rp CaRT!
-r::MeTeH qruarbIHbIH
1135 KapaH KanraH 6y qo~-6aw
600pbI Tono Ka3bI 3KeH,
MOHHYrono xanbI 3KeH,
Ka3bI-KapTa Te~ 6onAY,
xanbI YHnYu Ae~ 6onAY-
114 0 KapaH KanraH qO~-6ambI
K~bIpaKTaH KbIp-TawTaH
3~KeHIlIKe 6apraHAa,
6aIllbIH qaHKaU ryPAY AeHT.
MRHHU anca, 6acuaAbI,
1145 XeTHnece, xyp6eAY!
)l(a~rbIc apKacbI KYYPY~Y.
CeMeTeH qYHarbIHbIH
aManbI xaMaH TYreHAY.
AnaMaH TYwKeH AK-KenTe
1150 CeMeTeH 6Rp KonYHa anAbI.
AnAbIraTKaH Kyn-qopo
KaHpbInbin Kapau anAbI AeHT,
CeMeTeHAR KepAY AeHT.
CeMeTeH KeCTeH qyroHAY:
1155 ' AHHanaHH aH xapKbIH, TepeM,
KapaH KanraH KeK-qe6Rq
TYSIrbIHAaTypa XOK-
rynuapra qanbIIlI 3MecuR?-
KblHraH KaMbIIlI KynaKryy,
1160 KbIC 6anaAaH cbIraKTYY
KeK-qe6HqKe MHHe KOH,ropeM!
EepqR MbIHAaH xaHblMbI, TepeM:
ana Kaqbm KyTynca~, TepeM,
eIllTe6eH eqYM anbIpCbIH, TepeM,
1165 KeKTe6eH KerRM anbIpcbIH, TepeM!'
KeK-qe6RqKe MRHR~RC,TepeM,
YHAYKecTeH canbI~bIC, TepeM!'
AHAa aHTTbI CeMeTeH:
'AHHanaHH Kyn-qopo,
1170 aTl'bl MRHRU anaMblH,
MANAS DESTANI
At kUyrugUfirl§uy6 k6r!
Koldu ~~ip koyo her!'
Anda turgan Semetey
tars tedire koydu deyt-
tooday tor' at tuyldu deyt!
At kuyrugun §uydu deyt.
Tor' at mingc~nbu batlr
aY~lgl a.ltln 1uu-minen
Semetey'dikJl~lrdl-
Semeteyatk;amindi deyt,
koldun astllarga ~Iktl,
Manastap ur;aanbaklrdl,
SemeteylepItakIrdl.
Semeteydeybu ~unak
aralap kelip kirdi deyt,
efikey§ten er sayat,
ekini katmar' bir sayat!
Semetey~unaglmn
karan kalgan bu C;ofi-ba§
boon tolo k:lZl eken,
moynu tolo call eken,
kazl-karta tefi boldu,
call uyliip diifi boldu-
karan kalgan C;ofi-ba§1
kafilraklAY I<:Jr-ta§tan
efikey§ke bal~ganda,
ba§m~aykap turdu deyt.
Minip a.lsa,baspadl,
cetilese,curlJOdu!
Cafigls arka:slkuuruldu.
Semetey~unaglmn
amall camantiig6ndu.
Alaydan tii§k6n Ak-kelte
Semetey bir koluna aldl.
Aldlgatkan Kill~oro
kaynllP karap aldl deyt,
Semeteydik6rdu deyt.
Semetey ko:st6y~ugoydu:
,Aynalayn ay carkm, t6r6m,
karan kalgan K6k-~ebi~
tuyagmda tulracok-
tulparga ~all§ emespi?-
Klygan kaml§ kulaktuu,
kls baladan slgaktuu
K6k-~ebi~k,emine koy, t6r6m!
Ber~i mlnd;JlYcamfidl, t6r6m:
ala ka~lp kutulsafi, t6rom,
6§t6b6y 6~ijm allrsm, t6r6m,
kektebey ke:gim allrsm, t6r6m!.
K6k-~ebi~ke miniiiis, t6r6m,
uydu k6st6~{salliils, t6r6m!'
Anda ayttl ~)emetey:
.Aynalayn Kill-~oro,
attl minip :lJamln,
At kuyrugumu baglaYlver!
Sen orduyu dagltlver!"
Orada duran Semetey
pat dire tiifegi bo§alttl.
Dag gibi doru at biiziiliip ~ekildi!
Sahibi atIn kuyrugunu bagladl.
Doru ata binen bu bahadlr
nakl§lan altIn hilalli sancak ile
Semetey'i ka~lrdl.
I
Semetey ata hindi,
ordunun kar§lsmdaki daga ~lktl,
Manas nidasl ile hayklrdl, ~
,
Semeteydire bagl!dl.
Semetey bu kulakslz
"
ordunun arasma girdi,
yama~tanerleri yuvarladl, t
ikisine birden sapladl!
Semetey kulakslzmm
gii~lii ~on-ba§'mm
b6grii rag dolu idi,
boynu yele dolu idi,
yagl kalm baglrsak gibi kalm idi,
yelesi tepe gibi kabarlk idi.
Gii~lii ~on-ba§
uguldayan Klr-ta§'tan,
yoku§ a§agl inerken,
ba§ml sallliYlp duruyordu.
Semeteyiistiine hindi, at adlm atmadl,
yedege ko§tu, at yiiriimedi!
Semetey ~aresizkaldl.
Semetey kulakslZl
~lkmaz bir duruma dii§tii.
Alay'dan gelen tiifegi Ak-kelte'yi
Semetey bir eline aldl.
Zavalll Kiil-~oro,
eftraflna baklndl,
Semetey'i g6rdii,
Semetey'edogru fIrladl,
"Camm ay l§lgl, efendim,
gii~lii K6k-~ebi~'in
ayak tIrnaklanmn ~atall yak,
cins bir ata i§aret degil mi bu?
Yontulmu§ kaml§ kulakll,
yiizii klZ ~ocuktan tatll
K6k-c;:ebi~'esen bin, efendim!
Camm b6yle ver, efendim.
Allp ka~arak kurtulursan, efendim,
allnmaml",. 6ciimii allrsln, efendim,d. I
allnmaml§ intikamlml allrsln, efen 1m
K6k-~ebi~'e binin, efendim,
eve dogru gidin, efendim!"
0 zaman Semeteydedi ki:
"Camm Kiil-~oro,
hen senin atlna bineyim.

yi1~y Kecrei1 CanaMbIH-
MeH KYTynYYMHY HeTeMHH, tJ°pOM,
He MypaTKa JKeTeMHH,tJOpOM?
"8nyn ancaM, tJYI'\Kyp~a!" tJOpOM,
1175 "THPy 6oncoM, ~e6e~e!" tJOpOM!
KeK-tJe6HtlTei1 KynYKKe
yqKama MHHHnananbI!
)Kal'\rbIpaKTaH JKal'\bICJKon,
JKal'\rbICJKon KeCTei1 KatJanbI!'
1180 CeMeTei1-MHHeHK yn-tJopo
KeK-tJe6HtJTei1KynYKKe
YtJKaUla MHHHn an~bI ~ei1T,
JKal'\rbIC JKon KeCTen tJyroMY.
)KeAHrep~HH 3P-KbIra3
1185 ai1tJbIrbI anTbIH TYY-MHeH
CeMeTei1 6HP KeTYHeH KYY~Y!
KapaH KbInraH KeK-tJe6HtJ
8Kee 6HP yqKaUlbID anraH COI'\,
6YTKeH 6ory bI3bI~bI,
1190 HtJem3H KbICbI~bI.
ApaH~ai1 0O3bIH aUlTbI,
aK Ke6yrYH tJaUlTbI!
KapaH KanraH KeK-tJe6HtJ
TOpT TYSIrbI 6onoTToi1,
1195 KypYUlyn KanraH TYSIrbI
TepT tJapMai1 6on~y ~ei1T.
)Kal'\rbIC JKonro KHpreH~e,
tJaTbIJKepre 6apraH~a,
KeK-tJe6HtJTHH TYSIrbI
1200 6aTnai1 TYPyn an~bI ~ei1T!
8Kee aTTaH TymTY ~ei1T,
JKepre JKaTbIDan~bI ~ei1T.
)Ke~Hrep~HH 3P-KbISI3
an~bIH KyptJan an~bI ~ei1T.
1205 AcMaH 6ynYT TYTyn~bI.
An~bIraTKaH Kyn-tJopo
KeK-tJe6HtJKe MHH~H~ei1T,
Ken Kon~y apanai1 KatJbID KYTYn~bI,
CeMeTei1 JKep~e JKaTCa-~a,
12 1 0 ai1~bIl'\bIHaHai1 KOpKOT,
Kynnel'\YHoH KYH KOPKOT-
JKaTKaHCeMeTei1 tJYHaKTbl
KapMapra KHUlH tJbIKnMbI!
Kypyn KanraH Kyn-tJopo
1215 KYTynyn 6Hp KatJbID tJbIKTbl.
Kapa TYMtJYKKaH-tJopo
KaK aCTbIHaHtJblKTbl ~eHT:
'Oi1 Typa TYP, Kyn-tJopo,
aTbII'\HbIH 6aUlbIH 6ypa TYp!
1220CeMeTeMHH KbInraH HUlH Ken 3ne,
CeMeTeH~HH KbIn6araH HUlH JKOK3ne!
K y nJKaHbl KapMan anraH~a,
KynarblH KenH canraH~a,
Maa 6ep6eH caa 6epreH!
SEMETI~Y
iiydii kost6y salamln-
men kutuluumnu netemin, ~ororn, kurtulup ne yapaYlm, yigidim,
ne muratka cetemin, ~orom?
"OIiip alsam, ~uiikurda!" ~orom. Ollirsem mezara, yigidim,
"Tirii bolsom, ,dobOdo!"~orom!
Kok-~ebi~tey ~:iiliikko
u~ka§aminip allall!
Caiiglraktm caliils col,
CafiglScol kostoy ka~alr!'
Semerey-minenKiil-~oro
Kok~ebi~tey k:iiliikko
u~ka§arninip aldl deyt,
caiigls col kostop ~ugoydu.
COOigerdinEr-'~gaz
aY~lgl altln tuu-mien
Semetey bir kotiinon kuudu!
Karan ktlgan Kok-~ebi~
Okoo bir U<;k~!lpalgan soii,
biitkon bogu lZldl,
i~egizi klSldl.
Aranday Q()Zlna§tI,
ak kobiigiin ~a~!tI!
Karan kalgan Kok~ebi~
tort tuyagl bolottoy,
kuru§up ka.Igantuyagr
tort ~aradaybo1dudeyt.
Caiigrs colgo kirgende,
~atlcerge bargall1da,
Kok-<;ebi~tintuyagr
batpay turup aldl deyt!
Okoo attan tii§til deyt,
cerge catlp aldr deyt.
cooigerdin Er-klYaz
aIdln kur<;apaldl deyt.
Asman bulut tutuldl.
Aldlgatkan Kiil--<;:oro
Kok-~ebi<;kemindi deyt,
kop koldu aralay ka~lp kutuldr,
Semeteycerde catsa-da,
aydliilnan ay korkot,
kiilpaiiilnon kiln korkot-
catkan Semetey<;unaktl
karmarga ki§i <;Ikpadl!
Kurup kalgan Kiil-l;:oro
kutulup bir ka<;llpI;:lktl.
Kara tum~uk Kaln-~oro
kak astlnan <;Iktldeyt:
'Oy tufa tur, Kul-l;:oro,
atliimn ba§ln bura tur!
Semeteydin kllf~an i§i kop ele,
Semeteydinkllblagan i§i cok ele!- Semetey'in yapmadlgl i~ var ml?
Kulcam karmap alganda,
kulagln kepi saljganda,
maa berbeysaalrergen!
247
eve dogru gideyim,
hangi murada ereyim, yigidim?
diri kallrsam bir daga, yigidim,
Kok-Qebiyyiiriik ata
beraberce binelim biz!
Yalmz Canglrak yolu var,
bu tek yoldan kaQallmbiz!"
Semeteyile Kill-yoro,
bu yiiriik at Kok-QebiQ'e
ikisi birlikte bindiler,
tek yoldan ilerlediler.
Cediger'in oglu Er-ktyaz
nakt§lan altln hilalli sancak ile
Semetey'in ardma dii§tii,
GiiQlli Kok-QebiQ
ikisi birden iistiine binince,
ba§tanba§a ktZl§tl,
midesi yanmaya ba§ladl.
Ardma kadar agzlm aQtl,
ak kopiiklerini Saytl!
GiiQlli Kok-QebiQ'in
dart ayagl da Qelik gibi,
ama §imdi ayaklan yumu§adl,
dart kaseyedoniiverdi.
Tek yola girince,
karm Jerde degince,
Kok-QebiQ'inayaklan,
yere basamlyordu!
ikisi de attan indi,
Jerde yatakaldllar.
Cediger'in oglu Er-klyaz
onlerini Qevirdi.
Gokyiiziinii bulut kapladl.
Zavallt Kill-Qoro,
Kok-Qebiy'e hindi,
koca ordunun iQindenkaQlp kurtuldu
SemeteyJerde yatsa da,
aydmllgmdan ay korkar.
1§lgmdangiin korkar.
Yerde yatan Semetey kulakslzl
kaldlracak kimse Qlkmadl!
Kuruyup kalasl Kill-Qoro
kaQlpkurtulmu~tu.
Kara simall Kan-Qoro,
birden online Qlklp dedi ki:
"Dursana, ey KiiI-Qoro.
atlmn ba~mlyevir!
Semetey'in yaptlgl i!l Qok.
Dag koyunu yakalaYlp da,
kulagml kestigi vakit.
banadegil sanaverdi!
248
1225 CeH Kyqy 6onco~-Ao,
MeHynyy 60ncOM-AO,
aHAaKeeHYM6J1pKanraH!
Y nyy-6awTblH (?) TOOCbIHAa,
YPAanXbmKbl anraHAa,
1230 )KeAJ1repAJ1H 3P-TOnrou
KyyublHra qblrbln KenreHAe,
CeMeTeHAeU 6y qYHaK
blprblTa Koryn canraHAa,
Kbln-xJ1upeHAeuKynyryH
1235 KOWTOnanbln qblKKaHAa,
Maa6ep6eu caa 6epreH-
aHAaKOOHYM 6J1pKanraH!
KounYY-Man,I\blHaK TaWTa
KOUHYYPAananraHAa,
1240 KapbI-qan KblCblqaqblKe
KapMananbln qblKKaHAa,
Maa6ep6eu caa 6epreH-
aHAaKeeHYM6J1pKanran!
KeeHYM 6J1pKan6aAbl,yq KanAbl.
1245 Ken! 3p-KbISl3raKJ1penJ1!
CeMeTeHAeH qblKKanbl!
CeHJ1H aTa~ AXbI6au,
aHbIenTYpreH CeMeTeu!
MeHJ1HaTaMAnMaM6eT,
1250aHbI enTYpreH CeMeTeu!
3P-KbISl3raKJ1penJ1!
)Kanrblc xaunan 6epenJ1!
ewTe6eu eWTYananbl,
KeKTe6euKeKTJ1 ananbI!'
1255AHAa auTTbI~Kyn-qopo:
'0 KYAau, 6aTblp KaH-qOpO,
"AT MeHJ1KJ1!"
AeAJ16J1?
"Aw MeHJ1KJ1!"AeAJ16J1?
ATTaHKeeHY~ KanAbl6bl?
1260 AWTaHKeeHY~ KanAbl6bl?
enceM, ceUTKeKeqeMJ1H,
enTypceM, Ka3aKbmaMbIH,
J1qJ1Me
6blqaKcanauH!
KaHTJ1nTepeMAeHTJ1PyKanauH?'
1265 AnAblraTKaHKyn-qopo
OliO ceCTYauTKaHAa(?),
J1qJ1OTTOUKYUAYAeuT,
Kyu6ereH xepJ1 Kyn 6ofiAY!
Kaparau HaU3axanblpAbl,
1270 ")Koo KawTbl!" Aen 6aKblPAbl,
MaHaCTanypaaHqaKblPAbl!
AnTbI caHanaw Ken KonAY
apanan KenJ1nKKPAJ1 AeuT.
AnAblraTKaHK yn-qopo
1275 )KeAJ1repAJ1H 3P-KbISl3
TOO-TOpYHYH YCTYHeH
blprblTa Koron canAblAeuT!
KapaH KanraHTOO-TYPY
MANAS DESTANI
Sen kil<;u botlsoii-do,
men uluu bolsom-do,
anda koonilm biTkalgan!
Uluu-ba§un (?) toosmda,
urdap cllkI alganda,
CectigerdinIEr-toltoy
kuuym!~a<;l,glpkelgende,
Semete:ydeybu ~unak
lrglta kogup salganda,
K11-ciyrendc~y ktiltigiln
ko§top allp 91kkanda,
maa berbey saabergen-
anda ktiOnilm biTkalgan!
Koyluu-maldm ak ta§ta
koynu urdap alganda,
Karl-~al kIsJya91ke
karmap ahp ~lkkanda,
maa berbey saabergen-
anda kc)onum bir kalgan!
Koonilm bir kalbadl, il9 kaldl.
Kel! Er-kIyazga kireli!
SemeteydeJ[\ ~lkkah!
Senin ataii Aclbay,
am oltlirgon Semetey!
Menin atam Almambet,
am olttirgon Semetey!
Er-klyazga kireli!
Cangls caylap bereli!
O§toboy o~tti alall,
kektebey kekti alah!'
Anda ayttllri Kill~oro:
'0 Kuday, batlr Kan-90ro,
"At menikil!" dectibi?
"A§ meniki!" dectibi?
Attan koontiii kaldlbl?
A§tan koonilfi kaldlbl?
Olsom, seytke k~emin,
olttirsom, kaza kllamm,
i9ime bl9ak salayn!
Kantip toromdon tirti kalayn?'
Aldlgatkan Kill-~oro
o§o sostti :aytkanda(?),
i~i ottoy kuydil deyt,
ktiybt;gon ceri kill boldu!
Karagay nayzacaplrdl.
"Coo ka§u!" dep bakIrdl,
Manastapuraan~aklrdl!
Alu sanala§kop koldu
aralap kelip kirdi deyt.
Aldlgatkan Ktil-<;oro
CectigerdinEr-klYaz
Too-torunun tisttinon
lrglta koyup saldl deyt!
Karan kalgan Too-turu
Sen daha kil~ilk olsan da
hen onda
i§te daha bilyilk
gonlilmolsam
kaldl!d~'
ffiuu-ba§ dagmm ilstilnde
atlarl ~apul ettigimiz vakit
Cediger'in oglu Er-toltoy
izimizden gelirken,
bu Semetey kulakslZl
onu yere vurunca,
KII:-ciyren adll yilriigilnil,
pe§ine taktp gidince,
onu bana degil sana verdi,
i§te onda gonlilm kaldl!
Koyluu-mal'in ak kayasmda t~
koyun ~apul almca,
Karl-~arm ktZl ya~lke'yi
al1p ka~lrdlglmlzda,
onu bana degil sana verdi,
i§te onda gonlilm kaldl!
Bir degil, gonlilm il~ kere kaldl!
Gel, Er-ktyaz'a gidelim,
Semetey'den~lkal1m,
senin baban Aclbay'i,
oldilrmil§tU Semetey!
Benim babam Almambet'i
oldilrmil§tU Semetey!
Gel, Er-klyaz'a gidelim!
Ka~lp yalmz ya§ayal1m.
Al1nmaml§ o~il alal1m biz!
Almmaml§ intikaml alallm biz!"
0 zamanKill-~oro dedi ki:
"Ey Allah, bahadlr Kan-~oro,
"At benim atlm!" dedi mi o?
"A§ benim a§lm!" dedi mi o?
Atta ml gonliln kaldl?
A§ta ml gonllin kaldl?
Olilrsem §ehit olurum,
oldilrilrsem gaza kllml§ olurum,
i~ime bl~ak sokaYlm,
nasl1efendimden ayn ya§lyaYlm?'
Zavall1 Kill-~oro,
bu sozleri soyleyince,
i~i ate§ gibi yandl,
yanmayan her taraft kill oldu!
Kara ~am karglsml salladl,
dil§man ka~tl dire baglrdl,
Manas'm nidasml hayklrdl!
Altl birlik bilyilk ordunun,
ftrlaYlp arasma girdi.
Zavalll Kill-~oro,
Cediger'in oglu Er-klyaz'ln
Too-toru'sunun ilstilnden
sl~raYlpftrladl!
Gil~lil Too-toru

"3p KaqKbIH 3KeH" AeHT.
1280~bIraTKaH Kyn-qopo
anTbI caHanam Ken KOJIAY
apanaH KaqbIn KyrynAY.
EYTKeH 60lOH )KambIPAbI,
anMaAaH 6ambIH ambIPAbl,
1285 aMbm Kapan )KaTTbIAeHT.
'TepeMAY )KaHnan can6acnbl,
AT KYHPyryH myy6ecny?
TeMHp TyRK, )Kec 6HneK
KeK-qe6HqreH KynyryM
1290 qen qaJIAbIpa 6epeHH,
cyy KaIlTbIpa 6epeHH!
YHre qa6yyn KoHroHAO,
KeK-qe6HqKe MHHeHH
TepeMHYH enyrYHe 6apaHH!
1295 8nyryH KenHn anaHH,
)Kepre KeMyn CanaHH!
CeMeTeUAHH YHYHAe
AKbIHAbIH KbICblAH-qypeK
KeKcenHrn 6ap 3ne,
1300 KepeTTHrn 6ap 3ne-
emKeH oTTy TaMbICKaH,
enreH )KaHAbI THprnCKeH,
aAaMAaH apTbIK KHm'3ne,
TepeMHYH KO)KOCOHY KonAorYH-
1305 Ai1-qypeKKe 6apaHH!'
)KaTbIn KanraH KaH-qopo
3P-KbIR3ra qyroHAY,
3P-KbIR3ra aHTTbI AeHT:
'AHHanaHH 3p KbIR3, TepeM!
1310 AnTbI caHanam Kon 6onco, TepeM,
KaMapra KHillH qbIKnaAbl,
TepeM.
)Ka~rbICTbI MeH KapMan
6epceM,TepeM,
HeMeHH KbICMaT KblnapCblH, TepeM?'
AHAa aHTTbl~ 3P-KbIR3:
1315 'AHHanaHH, KaH-qopo,
)Ka~rbICTbl KapMan ceH 6epce~,.
)Ka~rbICTbl )KaHnan canraH CO~,
YHYH qaan anraH co~,
Kapbl-qan KbICbl 4aqblKe,
1320 Kyn-qOpoHYH KaTbIHbl,
KaH-qOpO, caa HeKe KbIRHH!
)KaKKaH oTTy eqypyn,
3nAH OillO )KepAeH Keqypyu,
eceHAYY 6ynaK 8HAYP-cyy
1325 epAeTyn 6Hp KOHAYPyncanaHH!
KaH KblnbIn ceRn KeTepeHH!'
AHbI yryn KaH-qOpO
apKacbIHaH 6apAbl AeHT,
CeMereHAH KapMan 6epAH AeHT-
1330 )KeAHprepAHH 3P-KbISI3
SEME1LEY
"Er ka~km e~~en"
deyt.
Aldlgatkan K.iil-~oro
altl sanala§k,op koldu
aralay ka~lp Icutuldu.
Btitkon boyulrl ca§lrdl,
almaday ba§1I1a§lrdl,
andlp karap cattl deyt.
'Toromdli ca~{lapsalbaspl,
At kuyrugun §titioospti?
Temir tu:vak,ces bilek
Kok-<;ebi~teykilltigtim
~op ~aldll:abereyn,
suu kapura be:reyn!
Uygo ~abuul koygondo,
Kok-<;ebi~kemineyn
Toromntin oliigtino barayn!
Oltigtin kelip alayn,
cerge komtip loalayn!
Semeteydinti:{tindo
Aklndm klsl J\.y-~tirok
kekseligi bar 151e,
kerettigi bar eJe-
o§kon ottu tamlskan,
olgon candl tirgisken,
adamdanartlk ki§'ele,
toromntin kocosonu koldogun-
Ay-~tirokko barayn!'
Catlp kalgan ~~an-~oro
Er-klyazga ~ui~oydu,
Er-klyazga ayttl deyt:
'Aynalayn Er klyaz, torom!
Altl sanala§ klJI bolso, torom,
kamarga ki§i ~Ikpadl,
torom.
Canglstl men karmap
bersem,torom,
nemeni klsmal: kllarsm, torom?'
Anda ayttln Er-klyaz:
'Aynalayn, Kan-~oro,
canglsu karmap sen bersen,
canglstl caylap salgan son,
tiytin ~aap algan son,
Karl-~al klSI ~a~lke,
Kill-~oronun katlm,
Kan-<;oro,saa nekeklyayn!
Cakkan ottu o~;tirtip,
eldi O§Ocerden ko~lirtip,
osondtiti bulak Ondtir-suu
ordottip bir kondurup salayn!
Kan klilp seni kotoroyn!'
Am ugup Kan-'~oro
arkasmanbardI deyt,
Semeteydikarnlap berdi deyt-
CedirgerdinEr-klyaz
249
"Bu er akllru kafilrml§!" dedi.
Zavalll Kiil-fioro,
altl birlik biiyiik ordunun,
arasmdankafiarak kurtuldu.
Govdesini boydan boya gizledi,
elma gibi ba§ml filkardl;
oradan gozleyip dedi ki:
"Efendimi burada yok etmezler mi?
At kuyrugunu baglamazlar ml?
Demir tJrnak, baklr bilek,
Kok~ebifi yiiriik atlmi
otlamaga sallvereyim,
agzl sulansm!
Evi fiapul edince de
Kok-fiebifi'e bineyim,
efendimin oliisiine gideyim!
Oliisiinii buraya getireyim,
topraga gomup blrakaYlm!
Semetey'inevinde
Akm'm klZI AY-fiiirok
kurnaz bir kadm,
uzak gorii§lii bir kadm,
sonmu§ ate§i tutu§turur,
olen canlarl diriltir,
herkestendaha meziyetlidir,
efendimin siyanet melegini koruyan
Ay~iirok'e gideyim!"
Kan~oro
nrladl Er-kIyaz'a,
Er-klyaz'a dedi ki:
"Carum Er-klYaz, efendim!
Altl birlik ordusu olsa da, efendim,
onu yakallyacak kimse
filkmadl efendim,
hen ° tek bir taneyi
yakalarsam, efendim,
kIsmetime ne verirsin, efendim?"
0 zaman Er-klYaz dedin ki:
"Carum Kan~oro,
° tek bir taneyi yakalaYlp verirsen,
° tek bir taneyi yok edip,
evini yagma ettikten sonra
Karl-fial'm kIZI ~afilke'yi,
Kiil-fioro'nun kadmlm,
Kan-fioro, sana nikah klyarlm!
Yanan ate§i sondiirtip,
halkl bu Jerden gt)c;tiriip,
Ondtir-suu'nun geni§ledigi yerin
yukarlsma yerle§tiririm!
Han klllp seni ytikseltirim!"
Bunu duyup Kan-fioro
arkasmdanyakla§tl,
Semetey'i yakalaYlverdi.
Cediger'in oglu Er-klyaz
250
aH-6aJIKa-MJfHeH6Hp ~hI,
apKa MOHHYHChIH C~hI,
)Ka~rhICThI 3M )KaHnan C~hI!
3M )KeAHrepAHH 3P-KhISl3
1335 YUYH KeCTeH qyroHAhI.
KYAaH 6apraH KaH-qOpO
Kon aCThIHa qhlKThI AeHT:
'KOKYH, KhISl3, Typa TYp!
A ThI~HhIH 6aUlhIH 6ypa ryp!
1340 MhIHhIH )KaHhIH 6Hn6ece~,
MeH 6HneMHH MhIHhIH )KaUhIH!-
Keqe KYHY qanKaHAa,
aCMaHAa 6ynYT TyTynraH!
TaUlryy Toora K yn-qopo
1345 qhIra KaqhIll KyrynraH!
EYTKeH 60lOH )KaUlhlphln,
anMaAaH 6aUlhIH aUlhIphIll,
aMhIll Kapan )KaThIllThIp.
KonAY KaCTaHaiiAa~hlc!
1350 OH OryHYH )Kyny~yc,
TOOOryHYH )Kyny~yc,
CeMeTeiiAeu qYHaKThIH
CerYH epTTen CaJIhI~hIC,
KynYH 6Hp canhIphIll canhI~hIC!'
1355 )KeAHrepAJfH 3P-KhISl3
auTKaHhIHAaH KhInAhI AeHT:
CeMeTeiiAHH aK cerYH
aTKa can hIll epTTeAY!
CeMeTeHAHHYHYH
1360 KeCTen )KYPAY3P-KhISl3.
AnAhIraTKaH Kyn-qopo
CeMeTeiiAeH )Ka~rhICThIH
enreHYH 3MH 6HnreH CO~,
CeMeTeHAHHYHYH
1365 KeCTeH qyroHAY Kyn-qopo:
'KOKYH, TepeM enAY!' Aen,
AH-qypeKKe 6apAhI AeHT.
AHqhIrhl anThlH TYY-MHHeH,
aJIThl CaHaJIaUlKon-MHHeH
1370 qhlrhIll KenAH 3P-KhISl3.
MAhlraTKaH Kyn-qopo
aTKa MHHHn KHPAHAeHT.
EYKaAaH 60nyn qenHWHn,
aHrhlPAaH 60nyn aJIhlUlhln,
1375 KYHY-TYHY)KeTH KYH
KapMawhIn )KaThln aJIAhl AeHT!
K yn-qOpOHYH KeK-qe6Hq
)KeTH KYHY )KyrYPAY,
)KeTH KYHAeH eTKeH CO~,
1380 apKachlHaH )KOOphIAhl,
aSlrhlHaHaKCaAhl.
AnAhlraTKaH K yn-qOpoHY
KapMan aJIAhl 3P-KhISl3
o~ AanhlHhlH KeMHpqeK
MANAS DESTANI
ay-balka-minen bir saldl,
arka moJmun SlYsaIdl,
canglstl c~mcaylap SaIdl!
Em Cedi,gerdinEr-klyaz
iiyiin ko~;toy~UgOydl.
Kuday b1lrganKan~oro
kol astm:a~lktl deyt:
'Kokuy, Klyaz, tufa tur!
Atlnmn ba§mbura tur!
Mlmn c3lym bilbesen,
men bilemin mlmn caym!-
K~ kiinii ~apkanda,
asmandabulut tutulgan!
Ta§tuu t(lOgaKiil~oro
~lga ka~lpkutulgan!
Biitkon tlOyun ca§mp,
almaday ba§m a§mp,
aiidlp karap catlptlr.
Koldu kastayaydanls!
Oy otunun culunus,
too otunun culunus,
Semeteydey~unaktln
sogiin orttop sallnls,
kiiliin biT sapmp sallnls!'
CedigerdinEr-klyaz
aytkamnday klldl deyt:
Semetey.jin ak sogiin
otko SaIl])orttodii!
Semeteycjiniiyiin
kost6p ciirdii Er-klYaz.
Aldlgatkan Kiil-~oro
SemeteydeycaiiglStin
olgoniin emi bilgen son,
Semeteycjiniiyiin
kostoy ~ugoydu Kiil-~oro:
'Kokuy, torom oldii!' dep,
Ay~iiro~:ko bardl deyt.
AY~lgl altln tuu-minen,
altl sanala§kol-minen
~lglp kel.ji Er-klyaz.
Aldlgatkan Kiil-~oro
atka miniip kirdi deyt.
Bukaday bolup ~eli§ip,
ayglrday bolup all§lp,
kiinti-tiinii ceti kiln
karma§lpcatlp aldl deyt1
Kiil-~oronun Kok-~ebiCt
ceti kiinii ciigiirdii,
ceti kiindlon otkon son,
arka..,mancoondl,
ayagmanaksadl.
Aldlgatkan Kiil-Ct°ronu
kannap aldl Er-klYaz
on dallmll1kemirCtek
ay balta ile bir vurdu,
ensesindenkInverdi,
0 tek bir taneyi yere serdi!
Cediger'in oglu Er-kIyaz
firladl evine,
Tannmn lanetlisi Kan-~oro,
ordunun online ~lku:
"Hey KlYaz, dur bakalrm!
AtImn ba§ml ~evir!
Onun durumunu bilmiyorsan
ben biliyorum bunu!
Dtin ~arpl§lrken 0,
gokytiztinti bulut kapladl!
Kayalr daglara Ktil-~oro
ka~lp kurtuldu.
Govdesini boydan boya gizleyip,
elma gibi ba§lm ~lkanp
oradan etrafl gozledi.
Orduyu kazlar gibi gtidtintiz!
Dtizltikten odun toplaym,
dagdanodun toplaym!
Semetey kulakslzmm
kemiklerini yakm
ktiltinti serpip sa~m!"
Cediger'in oglu Er-klyaz,
denildigi gibi yapu,
Semetey'in ak cesedini
ate§ekoyarak yaku!
Semetey'in evine
dogru ytirtidti Er-kIyaz.
Zavallr Ktil-~oro,
Semetey biricigin,
oldtigtinti ogrenince
Semetey'in evine,
dogru seyirtti Ktil-~oro:
"Eyvah, efendim oldti!" deyip
Ay~tirok'tin yamna vardl.
NakI§lan alun hilalli sancak ile,
alu birlik ordu ile,
~lklp geldi Er-kIyaz.
Zavallr Ktil-~oro,
aunabinip saldlrdl.
Boga gibi vurarak,
aygu gibi ~arparak,
geceli gtindtizlti yedi gUn,
~arpl§udurduorada!
Ktil-~oro'nun Kok-~ebi~'i,
yedi gtin boyle yUrtidU,
yedi gUndensonrada
arkaSIhep yara oldu.
ayaklan aksadl.
Zavallr KUI-~oro'yu
yakaladl Er-klyaz,
sag kUrek kemiginin,

1385 OHOKeCHn CaJIAblAeHT,
MaH KaHHaTbin KYMYAeHT!
Ko)ICo, MonAO )lCHHAblAeHT,
K yn-qOpoHYH KaTblHbI
Kapbl-qan KblCbl qaqblKe
1390 KaH-qOporo HeKe KbiMbl.
OIIJO )lCepAeHKeqypyn,
)lCaKKaHOTyH eqypyn,
3n qeTJ1HeHanbln 6apblll
cYY 6olOHAa KoHAypyn,
1395 'KaH-qopo' AereH KynYH
KaH KeTepyn KOHAYAeHT.
AKblHAblH KblCbl AH-qypeK
YHYHeH anbln KeTTJ1AetiT,
an YHYHe6apraH COl\,
1400 AKblHAblHKblCblH AH-qypeK
KblSl3 e3YHe HeKe KblHAbi AeHT.
AHAa aHTTbll\-3p-KbISl3:
'Kypyn KanraH Kyn-qopo,
KbinraH HIIJHl\ Ken 6onAY,
1405 Kbln6araH HIIJHl\ )lCOKOOnAY!
Toryc 6HPAeu )lCbmKblqbl
01IJ0 KYnAY anbll\blc!
TOKMOKTOnenTYPyn 6epHl\Hc!'
Toryc 6HPAeH )lCblnKblqbl
1410TOKMoKTon aMan KeTTJ1AeHT.
OryH anraH Kyn-qopo
OTTY )lCaKKaHKyn-qopo,
KaJaH aCKaHK yn-qopo,
KapAbl canraH Kyn-qopo,
1415 KonOTTOry THKeHeK
KoKyunan )lCynaTKyn-qopo!
KepreH KYHY KYPYCYH,
HqKeH cyycy KYPYCYH!
Kyn-qopo Man
oonyn qen )lCe6eAH,
1420 Kyn-qopo HT
60nyn 60K )lCe6eAH-
Kyn-qopo Kep6ereHAY 3M KepAY!
AKblHAblH KblCbl AH-qypeK
3P-KbISl3 anraH Typ6ai16bl?
AnT'au 60lOHAa KanraH ryp6ai16bl?
1425 AnTbI aH KanraH 6anal\blC
CeMeTeMeH ryp6ai16bl?
AuAaH, auAaH ai1 eTyn,
au OH 3KH aH )ICbm60nAY:
KYHAeH, KYHAeH KYH eTyn,
1430 KYH OH 3KH aH )ICbm60nAY.
Ai1-qypeK 3pKeK TyyraH ryp6ai16bl?
'Ai1-qypeK 3pKeK ryYAY!' Aen,
AeMY oTypraH KblSl3ra
Cyi1YHqy 6apraH Typ6ai16bl?
1435 KblSl3 ai1TaT 6y KenTH:
'YYHbIH Ty6y yy 60noT,
SEMETEY
oyo kesip saldl deyt,
may kaynatip kuydu deyt!
Koco, moldo ciydl deyt,
Kill-~oronun katim
Kah~al kISI~a~lke
Kan-~orogo neke kIydl.
O§o cerden k:OCttirtip,
cakkan otun o~tirtip,
el ~etinen allp banp
suu boyunda kondurup,
'Kan~oro' degen kulun
kan kotortip koydu deyt.
Akindm kist Ay~iirok
iiyiinon alip ,ketti deyt,
al iiyiino barJganson,
Akindm kIslIl Ay-~iirok
Ktyaz oztino neke kIydl deyt.
Anda ayttIn-i~r-kIyaz:
'Kurup kalgan Kill~oro,
kligan i§in ktip boldu,
kIlbagan i§in cok boldu!
Togus birdey clikI~1
o§o kuldu allius!
Tokmoktop o1ttirtip bennis!'
Togus birdey clikI~1
tokmoktop aydap ketti deyt.
Otun algan Kiil-~oro
ottu cakkan K.ill-~oro,
kazan askan Kill-~oro,
kardl salgan Kill-~oro,
kolottogu tike:nek
kokuylap culat Kill~oro!
Korgon kiinii kurusun,
i~ken suusukurusun!
Kill-~oro mal
bolup ~op cebedi,
Ktil-~oro it
bolup blokcebedi-
Kill-~oro korbljgondti em kordii!
Akindm klSI Ay-~tirok
Er-kIyaz algan turbaybl?
Alt'ay boyunda kalgan turbaybl? 0 da altl aylik gebedegil miydi?
Altl ay kalgan balanlS
Semeteydenturbaybl?
Aydan, aydan ,ayottip,
ay on eki ay CII boldu:
ktindon, ktindtin kiln ottip,
kiln on eki ay cil boldu.
Ay-~iirok erkek tuugan turbaybl? Ay~iirok bir erkek ~ocuk dogurmaz ml?
'AY-l;:tirok erkek tuudu!' dep, AY-l;:iirokerkek ~ocuk dogurdu diye
dondti oturgan Klyazga
siiytin~ti bargan turbaybl?
Klyaz aytat bu kepti.:
'Uunln ttibti Ull bolot,
kIkIrdaglm kesip attl,
i~ine kaynar yag aklttI!
btittin hocalarl, moll alan toplattl,
Kill-~oro'nun kadlmm,
Kan-~a1'ln kIZI ~a~lke'yi,
Kan~oro'ya nikah kIydl.
Halki bu yerlerden gOCttirtip,
yanan ate§i sondtirtip,
il hududundan allp gottirtip,
su boyuna kondurup,
Kan~oro denen kulu,
hanliga ytikseltip ~tkardl.
Akm'm klZI Ay-~iirok'ii
evinden alip gottirdti,
kendi evine gelince,
Akm'm klZI Ay-~iirok'ti
Ktyaz kendisine nikahladl.
0 zamanEr-kIyaz dedin ki:
"Kuruyup kalasl Kill-~oro,
yaptigm i§ler pek ~ok oldu,
yapmadtgl i§ yoktur senin!
Dokuz at ~obam hep birden,
bu kiistah kulu yakalaym!
TokmaklaYlp oldiirtin!"
Dokuz at ~obam hep birden,
onu tokmaklaYlp kovaladl.
Odun alan Kill-~oro,
ate§yakan Kill-~oro,
kazan yakan Kill~oro,
karl Ylgan Kill-~oro,
bozklrdaki dikenleri
aglayarak toplayan Ktil~oro!
Gordiigii giinler kurusun,
i~tigi gular kurusun!
Kill-~oro'nun yalmz hayvan olup
ot yemedigi kaldl,
Kill-~oro'nun yalmz kopek olup
bok yemedigi kaldl,
Kill-~oro gortilmemi§ acllar gordii!
Akm'm klZI Ay-~iirok'ii,
Er-klyaz almaml§ mlydl?
Aitl aYI dolan bu ~ocuk,
Semetey'in oglu degil mi?
Aradan aylar ge~ti,
on iki ay da YII oldu,
aradangtinler g~ti,
on iki aydan Yll oldu.
tepede oturan Er-klyaz'a,
bir miijdeci gitmez mi?
Klyaz §u sozleri soyledi:
"Zehirin dibi zehir olur,
 252
KYYHblH TY6y KYY 6onoT!-
AKblHAblH KblCbl AU-qypeK
6ana~-MHHeH Kypyn Kan!
1440 TyraH 3pKeK 6anaHblH
anMaAaU 6alIlblH anbl~blc!'
KaTblHAap 6anara 6apAbi
6y 6anaHbi KepreHAe,
6anaHblH Kecy qonnoHAou,
1445 6anaHbi enTYpe an6aAbI.
BHp KenHHqeK auTaT AeuT:
,AUHanaUH )!(e~Unep,
MeHHH 6Hp MepceTHM )!(OK 3ne,
IIlYHY enTypceK HeTeAH?-
1450 Illy 6anaHblH Kecy qonnoHAou,
lIlY 6anaHblH 6alIlbi anMaAau!-
IllYHY enTYp6eu Maa 6epH~ep!
AHaH 3P-Kb1Sl3ra 6apbl~ap,
BHp "8nTypAYK!" Aeu KeprYH!
1455 MeH IIlYHY 6ana KbmauH,
MeH 6Hp acblpan anauH!'
AHAa TYpr!iH KaTbIHAap
KenHHqeKKe 6epAH AeuT,
KenHHlIleK KouHYHa KaTbill anAbl.
1460Ae~e oTypraH 3P-KblSl3
enTyp6ecYH 6HnAH AeuT,
yore KHpHn KeMH AeHT,
KbmblqblH KapMaH anAbl AeHT,
Ka6blHaH cyypyn CaMhi AeHT,
1465 KenHHqeKn1H KouHYHaH
6anaHbi cyypyn anAbl AeHT!
BanaHbl cyypyn anraH CO~,
AU-qypeK Typa KanAbl AeHT:
')KeAHrepAHH 3P-KbISl3, TepeM,
1470 aKbm 6onco, CO~ KeneT, TepeM,
aqyy 6onco, 6aT KeneT, TepeM!
~,i~I AnTbl aUbl aHblKbl,
anTbl aubl ceHHKH-
qapaHHaAa 6y 6ana
1475 KaH lIlaapbl~bl 6YCTY?' AeHT.
'By 6anaMHbi enTYp6e!
By 6anaMHbi enTypce~,
aK KYY Ke6HM KHu6eceM,
AKbIH-KaHra 6ap6acaM,
1480 elIlTe6eu eqYM an6acaM,
KeKTe6eu KernM an6acaM-
"AU-qypeK" aTblM KYPYCYH!'
l KOPKKoHYHaH 3P-KbISl3
AH-qypeKTYH 6anacblH
"ii'
i 1485 KoKHYHa canbill 6ePAH!
rlJ
Kanbl~ TOKAY KbmAbl AeKT,
Kon aCTblHAarbl 3MepHH
:. Ta~ a3aHAaH KYPAYAeUT,
I KepenH KeqKe TYPAYAeHT.
p
1490 Banara aT KourOH HeMe )!(OK!
~l
MANAS DI~STANI
kuumn ilibii Ikuu bolot!-
Akmdm klSI Ay-c;;iirok
balan-minen kurup kal!
Tugan erkek balamn
almaday ba§m allnIS!'
Katlndar balaga bardl
bu balam korgondo,
balamn kosii c;;olpondoy,
balam oliliro albadl.
Bir kelinc;;ek:aytatdeyt:
'Aynalayn cengeyler,
menin bir mi~rsetimcok ele,
§unuoltiirso~~netedi?-
~u balamn k,osii c;;olpondoy,
§u balamn ba§lalmaday!-
~unu olilirbo,y maa beriner!
Anan Er-klyazga bannar,
Bir "Olilirdiik!" dey korgiin!
Men §unu bala kllayn,
men bir aslralpalayn!'
Anda turgan katlndar
kelinc;;ekkeb6rdi deyt,
kelin§ek koynuna katlp aldl.
Dondo oturgan Er-klyaz
olilirbosiin bildi deyt,
iiygo kirip k,61dideyt,
klllc;;mkarm:1Yaldl deyt,
kabman SUUI"Up saldl deyt,
kelinc;;ektin~~oynunan
balam suUrulPaldl deyt!
Balam suurup algan son,
AY-C;;iirok tura kaldl deyt:
'Cedigerdin Er-klyaz, torom,
akll bolso, s,onkelet, torom,
ac;;uubolso, bat kelet, torom!
Aitl aYI amkl,
altl aYI seniki-
c;;araynada bu bala
kay §aarlndlbustu?' deyt.
'Bu balamnllolilirbo!
Bu balamm olilirson,
ak kuu kebim kiybesem,
Akln-kanga barbasam,
o~toboy Oc;:umalbasam,
kektebey kegim albasam-
"AY-C;;iirok"atlm kurusun!'
Korkkonunan Er-klyaz
Ay-c;:iir6kililrlbalasm
koynuna sallp berdi!
Kalin toydu klldl deyt,
kol astlnda~:1elderin
tan azandankurdu deyt,
kereli kec;;ke:turdu deyt.
Balaga at k~)ygonneme cok!
riyanm dibi riya olur!
Akm'm ktZl Ay-~iirok
~ocugun ile kuruyup kal!
Dogan erkek ~ocugunun
eima gibi ba§lm aIm!"
Kadmiar ~ocugun yanma gittiler,
~ocugugordiiler ki
gozieri ylldlZ gibi,
~ocuguoIdiiremediIer.
Bir yeni gelin dedi ki:
"Camm yengelerim,
benim ~ocugum yok.
-5unuoIdiirmenin ne yaran var?
C;ocugungozleri ylldlZ gibi,
yavrucugun ba§l elma gibi!
-5unuoIdiirmeyip bana verin!
Sonra Er-ktyaz'a gidin,
oIdiirdiik deyiverin!
Ben onu kendime ~ocuk edineyim,
ogiam yeti§tireyim!"
Orada duran kadmIar,
oglam yeni geline verdiIer,
gelin ~ocugu koynuna aidl.
Dagda oturan Er-ktyaz,
oIdiirmedikierini aniadl,
gelip evine girdi,
klllcml yakaladl,
ktmndan slymp savurdu,
gelincigin koynundan
~ocugu ~ekip aldl!
C;ocugu~ekip almca
Ay~iirok durakaldl:
"Cediger'in oglu Er-ktyaz, efendim,
insamn akll ge~ gelir, efendim,
hiddet ise tez gelir, efendim!
Altl aYl onunki
altI aYl seninki!
Dogum SIVlSlhala ya§ duran bu ~ocuk
hangi §ehrini YlktI senin?
C;ocukcaglzlml oldiirme,
~ocugumu oldiiriirsen,
ak kugu elbisemi giyip,
Akm Han'ln yamna gidip,
senden fena o~ almazsam,
senden intikam almazsam,
Ay-~iirok namlm kurusun!"
Korkusundan Er-klyaz,
Ay-~iirok'iin ~ocugunu
tekrar kucagma verdi!
Biiyiik bir ziyafet tertipledi,
ordusu altmdaki illeri
sabahezamnda topladl,
ak~amakadar alakoydu.
C;ocugaad koyacak kimse yok!

KetlKe 6elliUH 60JIrOMo,
aJITbIHCaKaJI Aft-KO)l(O
acMaHHaH atiJIaHbillTylliyn KeMu,
)l(epre TYllIyn a.~TTbI~eHT:
1495 ')Ke~urep~uH 3P-KbISI3,6anaM,
3MU Ta~ a3aHHaH
KYP~y~yc,6anaM,
KepeJIUKetlKeTyp~YH;yc,6anaM-
He llianaTbI~ 6ap 3JIe6anaM?'
AH~a aHTTbI~,3p KbISI3:
1500 'AftHanaHHAft-KO)l(OM,
3JI~UT~ a3aHHaHKypraHbIM,KO)l(OM, eldi tail azannankurgamm Kocom, halkl sabah ezam toplaYI§lm,Kocom,
KepeJIUKetlKe TypraHbIM,KO)KOM,
6up MepcemM 6ap 3JIe,KO)KOM,
aT Koropro KUIlIU)l(OK,KO)l(OM!'
1505 AH-KO)KOTypyn aHTTbI~eHT:
'ATbI )l(OK6ana 6y 60JIco, 6aJIaM,
aT KoHopro KUlliU )l(OK60JIco, 6anaM, at koyorgo }~i§icok balsa, balam, ad koyacak kimse yak ise, <;:ocugum,
aTbIHKoron 6epeHH,6anaM!-
CeMeTeHAuH 6anacbI
1510 "CeHTeK"60JICYH!'~eHAu~eHT.
Aft-KO)l(OaTbIHKoHroHco~,
KeKTeHKaHM60MY ~eHT.
)Ke~urep~uH 3p-KbISI3
)KaTbill KaJIAbI~6y )l(ep~e,
1515 an~blraTKaHK YJI-tlopo
)KbIJIKbIHbIHUtlUH~e)l(aTTbI~eHT.
bIMblH eTKeH6a3aptlbl
e~e eTKeH)KOJIOOtlbI
'AH-tlypeK 3pKeK6aJIaTYY~bl!' Aen,
1520 Ka6ap aHTbill )KYP~y~eHT,
KYJI-tl°POHYHKYJIarbIHa
111, 6y Ka6aptlanbill Kan6aH6bl?
~bIraTKaH KYJI-tlopo
'Ni-tlypeK 6ana TYY~Y!'~ereHre
1525 K YJI-tlOPO KOlliKO)l(aTn~bl,
)Kypery aTTaHTyHJIan6aTn~bl-
~ocuk 'OlliO )Kep~eHKeTeM!' Aen,
'OlliO CeHTeKKe)KeTeM!',~en,
Ka6aKKa6up )Kyrypyn 6ap~bI.
1530 KYJI-tlopOycTyHe KuHreH
tlbIp~aManKapa KeMeHTeH
)KI1K)KUrI1HeH6eJI~y ~eHT,
an~bI an~bIHaHceKTY~eHT!
KanraH3JIetlYMYCYH
1535 MoHHYHaaCblnanAbI~eHT.
)KblnKbl4blHblHaK-caKanblKapa-6l1M
K YJI-40PO)Kyrypyn )Kemn KeJI~I1:
'0 aKe TaH,Kapa-6I1H,
4blp~aManKapa KeMeHTeM, aKe,
1540 )KUK)Kl1rl1HeH6eJIYH~y,aKe,
an~bI an~bIHaHcerYJI~Y,aKe!
Eup 6aHTan~bl 6epce~tll1, aKe,
6up 6aHTaJlAbi MI1HeHH,aKe,
SEM:ETEY
Ke<;:kebe§in bolgondo,
altIn sakal Ay-koco
asmannanaylamp tii§iip keldi,
cerge tii§iip ayttI deyt:
'Cedigerdin Er-ktyaz, balam,
eldi tan azmman
kurdunus, baIam,
kereli kec;:ke:
turdunus, balam-
ne §apatInbar ele balam?'
Anda ayttIn, Er Klyaz:
'Aynalayn j\.y-kocom,
kereli ke<;:keturgamm, Kocom,
bir mersetim bar ele, Kocom,
at kogorgo }.i§i cok, Kocom!'
Ay-koco turup ayttI deyt:
'AtI cok bala bu balsa, balam,
atIn koyup bereyn, balam!-
Semeteydin Ibalasl
"Seytek" bol:sun!' deydi deyt.
Ay-koco atIn koygon son,
k6kt6n kayml boldu deyt.
CedigerdinEr-klYaz
catlp kaldln bu cerde,
aldlgatkan Kiil-<;:oro
cllktnm i<;:indecattI deyt.
IldlY 6tkijn bazar<;:l
006 6tk6n coloo<;:1
'Ay-<;:iir6kerl.ek bala tUUdl!' dep, "Ay-<;:iir6kerkek dogurdu!" dire.
kabar aytlp ciirdii deyt,
Kill-<;:oronunkulagma
bu kabar <;:allpkalbaybl?
Aldlgatkan Kllil-<;:oro
'Ay-<;:iir6kbala tuudu!' degenge
Kill-<;:oroko§}~ocatpadl,
ciir6gii attar tuylap batpadl-
'O§o cerdenkl~tem!' dep,
'O§o Seytekk<:cetem!', dep,
kabakka bir ciigiiriip bardl.
Kiil-<;:oroiistiin6 kiygen
<;:Irdamalkara Ikementey
cik ciginen b61dii deyt,
aId1aidman s6ktii deyt!
kalgan ele <;:uldusun
moynuna aslp aldl deyt.
Cllkl<;:mmak-s:akallKara-biy
Kill-<;:orociigiiriip cetip keldi:
'0 ake tar, Kara-biy,
<;:Irdamalkara I.ementey,ake,
cik ciginen b6liindii, ake,
aid1aidman s61~illdii,ake!
Bir baytaldl belrsen<;:i,ake,
bir baytaldl mineyn. ake,
253
Giin ilerleyip be§i bulunca
altIn sakalli Ay-koco
g6kyiiziinden inip geldi,
yere inince dedi ki:
"Cediger'in oglu Er-kIyaz, <;:ocugum,
sabahezamnda halkl
topladlmz, <;:ocugum,
ge<;vakte kadar beklediniz, <;:ocugum,
bunu ne i<;:inyaptIn, <;:ocugum?"
0 zaman Er-ktyaz dedin ki:
"Camm Ay-kocom,
ge<;vakte kadar bekleyi§im, Kocom,
burada bir <;:ocugumvar benim, Kocom,
ad koyacak kimse yak, Kocom!"
Ay-koco dedi ki:
"Adl olmayan <;:ocukbu ise, <;:ocugum,
adml koyuvereyim, <;:ocugum!
Semetey'in <;:ocugunun
adl Seytek olsun!" dedi.
Ay-koco adlm koyunca,
g6zden hemen kayboldu.
Cediger'in oglu Er-klyaz,
orada kaldl.
Zavalli Kill-<;:oro,
at siiriisiiniin araslnda idi.
A§agl gelen pazarcllar,
yukan giden yolcular
haberiduyurdular.
Kill-<;:oro'nunkulaglna,
bu haber gidip <;:almmazml?
Zavalll Kill-<;:oro,
Ay-<;:iir6k<;:ocukdogurdu deyince,
Kiil-<;:oro<;:admnda duramadl.
yiiregi at gibi §ahlandl,
"Ben buradangideyim'" dedi.
"Bu Seytek'e varaYlm!" dedi.
bir kuytu yere gitti.
Kill-<;:oroiistiine giydigi
ke<;:eastarll kara abaslnl
diki§ yerlerinden aYlrdl,
ba§tanba§as6ktii!
S6kiilen pa<;:avralarl
boynuna sardl.
Ak sakal at <;:obamKara-biy'e
gitti Kill-<;:oro:
"Ey baba daYI, Kara-biy.
bak §Uke<;:eastarll kara abam, baba.
diki§ yerlerinden ayrlldl, baba.
ba§tanba§a s6killdii, baba!
Bana bir klsrak versene, baba.
bu klsraga bineyim, baba.

254
Ni-qypeKKe MeH6apaHH,aKe,
1545 XOOHHHHeWOOHa XHn, aKe,
opOO60nco, caHAblpbm,aKe,
6ype 60nco, Tap1Tblpbm,aKe,
KaHTacanbm KeneHH,aKe!'
AK-caKanbIKapa-6HH
1550 aqy KenHn6aKb1PAbI:
'KYMyH aHTKaHCecYHKep!
OliO Kyn KomKOxaTnMbI,
6ati6HqecH3pKeK6anaryyraHra
xypery a1TaHryiinan 6aTnMbl!
1555 Ni-QypeKKe ceH6apca~,
MeHHHOryHYMAYKHManaT,
MeHHHKapblMAblKHMcanaT,
Ka3aHblMAbI
KHMacaT?
Toryc 6HPAeHxbmKblQbI
1560 TOryc colOn anbl~ap,
Xblra Qaancanbl~ap,
Ka6b1praCblH
Kaxblp-KYXbIP cery~ep,
6ambIHKeCHnanbI~ap!'
Toryc 6HpAeHXbmKbIQbI
1565 TOryCcolOn anAbIAeHT,
KYMY Xblra QaanCafiAbiAeiiT.
AJlAblraTKaHKyn-Qopo
enep-en6ec xaH-MHHeH,
enKe-ooop anbI-MHHeH
15706am KeTepyn ryPAY AeHT.
)KbmKblqbIH 6ambI Kapa-6HH
aHaHTypyn MblHblaHTaT:
'ATa~HbIH Kepy, Kyn-qopo,
6y XbmKblHblH KeTYHAe
1575 QOnOK Kapa 6aHTan6ap,
omo 6aiiTanAbi MHHHnan,
6yrYH 6apbm 6yrYHKen!
6yryHHeHceHKanca~,
KOHAOH 6ambI~ KecneceM,
1580cYYAaH KaHbI~TeKneceM,
"Kapa-6HH" aTbIMKYPYCYH!'
An,nblraTKaHK ynqopo
qOnOKKapa6aHTanAbi
MoHHYHaH 6aiinan afiAblAeHT,
1585 KomKOanbln KenAHAeHT.
)KHn KYHmKaH,XHn ono~
QaHAblpblHaH6eKeHTapTbmanAbi AeHT,<tandmnanl>6kentartlp aldl deyt,
YHAYKecTeHqyroHAY.
)KeAHrepAHH3p-KblS13
1590 AeMe onTypraH ryp6aH6bl?
Kyn-qOpoHY Kepe KOHAY.
)KeAHrepAHH3p-KblS13
Kyn-qOpoHY qaKblpAbl
Kyn-qopo canbm 6apAbiAeHT.
1595 )KeAHrepAHH3p-KblS13
qOnOKKapa 6ai:h"anAaH
OOAbipaTapTbmcanAbIAeHT,
--=-,.,.~,j=
MANAS DESTANI
AY-<ttirokko Ilrlenbarayn, ake,
coon iyne §oona cip, ake,
oroo bo150,saydmp, ake,
btiro bolso, tarttmp, ake,
kayta sallp ke:leyn,ake!'
Ak-sakall Kara-biy -Ak
a<tiikelip baklrdl:
'Kuldun aytkan sosiinkor!
O§o kul ko§ko catpadl,
baybi<tesierkek bala tuuganga
ciirogii attay Ituylapbatpadl!
AY-<tiirokko senbarsafi,
menin otunulmdu kim alai,
menin kanmdl kim salat,
kazammdl kim asat?
Togus birdey cllkl<tl
togus soyul ;Illfiar,
ciga <taapsahfiar,
kablrgasm kaclr-kuclr sogiifior,
ba§m kesip allfiar!'
Togus birder cllkl<tl
togus soyul aldl deyt,
kuldu ciga <t~tap
saldl deyt.
Aldlgatkan I<~iiI-<toro
olor-olbOs can-minen,
opko-boor aJ.l-minen
ba§kotoriip turdu deyt.
CllkI<tm ba§IKara-biy
anan turup mIni aytat:
'Atafimn kOlrii, KiiI-<toro,
bu cllkmm kotiindo
<tolokkara baytal bar,
o~o baytaldl minipal,
biigiin banp biigiin kel!
biigiinnon sen kalsafi,
koydoy ba§lfi kespesem,
suuday kamfi tokposom,
"Kara-biy" atlm kurusun!'
Aldlgatkan KiiI<toro
<tolokkara I:,aytaldl
moynunan baylap aldl deyt,
ko~ko allp ~~eldideyt.
Cip kuy§kan, cip olofi
iiydii kostoy <tugoydu.
CedigerdinIEr-klyaz
dofido olturgan turbaybl?
KiiI-'toronu koro koydu.
CedigerdinEr-klyaz
Ktil-<toronu<taklrdl
Ktil-<toro sallp bardl deyt.
CedigerdinEr-klyaz
<tolokkara baytaldan
oodlra tartllp saldl deyt,
.
AY-'ttirok'e gideyim, baba,
kalm igne, yiin iplikle, baba,
delikleri orsiin, baba,
YlrtIklan biizsiin, baba,
tekrar doniip geleyim, baba!"
sakal Kara-biy
hiddetlenip baglrdl,
"~u kolenin ettigi soze bak!
Bu kul <tadmndadurmuyor da
baybi<tesierkek <tocukdogurdu diye
ytiregi at gibi §ahlamyor!
Sen AY-<ttirok'egidersen,
benim odunumu kim getirir,
kanml kim ktirekleyip atar,
kazamml kim asar?
Dokuz at <tobamhepiniz
dokuz degnek alln,
§unu yere yatmn,
kaburgasml taklr tukur kmn,
ba§ml kesip alln!"
Dokuz at <tobamhepsi,
dokuz degnek aldllar,
koleyi yere yatlrdllar!
Zavalll KiiI-<toro,
yarl olmii§ can ile,
ezilmi§ bogtir, ciger ile
ba§lm kaldlrabildi.
At <tobalanmnba§1Kara-biy,
Dna ~unudedi:
"Ugursuz KiiI-<toro,
bu at siiriisiiniin arkaslnda,
<tolakbir kara klsrak var,
bu klsraga bin,
bugiin git, bugiin yine gel!
Bir giinden <tokkallrsan,
ba~lm koyun gibi kesmezsem,
kamm su gibi dokmezsem,
Kara-biy adIm kurusun!"
Zavalll KiiI-<toro,
<tolakkara klsragl,
boynundan baglaYlp
ke<teden<tadmnagottirdii.
ipten kuskunu, ipten kolanl
kammda slklca bagladl,
sonra da evine yollandI.
Cediger'in oglu Er-klyaz
meger dagmda oturmaml~ ml?
KiiI-<toro'nun geldigini gordti.
Cediger'in oglu Er-klyaz
KiiI-<toro'yu <tagIrdl,
KiiI-<toro hemen yanma gitti.
Cediger'in oglu Er-klyaz
<tolakkara klsraktan
onu <tekipyere indirdi,

Kyn-qOpOHYHTelllYHe
3p-KbrSl3MMHMnan~br~ei1T,
1600 6yryHAarbr KenMqM
)K:e~Mrep~MH 3p-KbrSl3
Kyn-qopoHYrenm' ne,
KOIIIKa6brpraKbri1pMbr!
AnAbfraTKaHK yn-qopo
1I 1 1605 coronyn 6apbm xbrrbrn~br!
)K:aTbm 3cm an~br~ei1T,
,
1i
Kyn-qopo 6alll KeTepyn Kan~br~eHT.
l Kiil-~oro b~l§kotoriip kaldl deyt.
r.. AH-qypeKKe 6ap~br~ei1T.
)K:aKillbr TYyraHaH-qYPeK
1610 K yn-qOpoHYKepreH~e,
KYH6ereHxep Kyn 6o~y,
xanbrMan xanObrpT qOK6on~y!-
qbf~bIpbrrbrHxacnMbf;
qbI~bIpraHYHYH6acnMbI!
1615 AnAbIraTKaHK yn-qopoHY
6J1pKyqaKTan~br ~ei1T:
.AJiHanai1HK yn-qopo-
qOnOKKapa6aH~br
"MJ1HeHH!"~ereH am'3ne,
1620 qbIp~aManKapa KeMeHTeH
"KJ1Hei1H!"~ereH TOH6'3ne?'
bInan 6oopbr KelllY~y,
3KMKecy qMIIIMM,
XOOHMHe,IIIOHa)KMn
1625 qbIp~aManKapa KeMeHTeH
6YTYH~eHKbrnbrn6ep~J1~ei1T.
EaHTanra MMH~H~Kyn-qopo,
AH-qypeK Typyn ai1TTbr~~eHT:
,AJiHanaHHK yn-qopo,
1630 aTbr~HbrH6alllbrH 6ypa TYP,
aCTbr~xepre TYpaTYP!
AJiCMaHKanraHxenern,
3pTerH eTKeHxa~rbICbr,
anT'aH KbInraH6enerM,
1635 a CeHTeKqYHarbI
elllTe6eH etJYH~eKanap,
KeKre6eHKernMe Kanap!
3pece TapTbIn3P xecce,
aT xanbIH TapTbrntJO~OHCO,
164036MH 6MpTaan KenHn6aK!'
ATKa MMH~M Kyn-tJopo
XbrnKbrHbIKeCTeHcan~bI ~eHT.
Kyn KeqMrHnKan~bI~en,
Toryc 6J1p~eH)KbrnKbItJbI
1645 Toryc aTTbIMHHHnTMp:
'Kyn-qOpoHYHtJO~xypeK
aTTaHTYHnan6aTna~bI,
6aH6HtJe3pKeK6ana ryyraHra
Kyn-qopo KOIIIKO)KaTnMbI!
1650 Kyn-tJopo ceHHOMOH6yc,
ceHM~6alllbl~, Kyn-qopo,
,
I
SEMJETEY
Kill-~oronum to~iino
Er-klY1lZ minip aIdl deyt,
butundagll:epi~i
Cedigerdin Er-klyaz
kiiI-~oronu tepti'Ie,
ko~ kablrga klyradl!
AIdlgatkan KiiI-~or<?
soyuIup bal'lp ciglidl !
Catlp esti aldl deyt,
Ay-~iir6kk(j1 bardl deyt.
Cak~1 tuugan ay-~iirok
Kiil-~oronu korgondo,
kiiybOgon cer kill boldu,
calmdap calblrt ~ok boldu!-
~Ifilrlgm ca5.padl;
~Ifilrgan iiniin baspadl!
Aldlgatkan ][(iil-~oronu
bir ku~aktap aIdl deyt:
'Aynalayn I<~iil-~oro-
~olok kara baytaIdl
"Mineyn!" dlegen atp'ele,
~Irdama.l kala kementey
"Kiyeyn!" d4~gentonb'ele?'
Ilap boorl k()~iidii,
eki kosii ~i~idi,
coon ine, ~ona cip
~Irdamal kara kementey
biitiindey klilp berdi deyt.
Bay taiga milrldifi Kiil-~oro,
Ay-~iirok tulrup ayttlfi deyt:
'AynaIayn K:iil-~oro,
atlfimn ba~m bura tur,
astlfi cerge tufa fur!
Aysadan kal:gan celegi,
ertegi O1:koncafiglsl,
all' ay kligan belegi,
a Seytek ~unagl
o~toboy o~iil1do kalar,
kektebey keg;inde kalar!
Erese tartlp e:r cesse,
at calm tartlp ~ofioyso,
ebin bir taap kelip bak!'
Atka mindi FCiil-~oro
cliklm kosto:y said. deyt.
Kul ke~igip lcaldl dep,
togus birdey clikl~1
togus attl miniptir:
'Kiil-~oronun ~ofi curok
allay tuylap batpadl,
baybi~e erkelc bala tuuganga
Kiil-~oro ko~ko catpadl!
Kiil-~oro seni ofidoybus,
senifi ba§lfi, ][(ul-<;oro,
255
Kill-~oro'nun gogsiine
Er-kIyaz ~lkIp oturdu,
ayagmdaki ~izme ile
Cediger'in oglu Er-klyaz,
Kill-~oro'yu tekmeledi,
bir ka~ kaburgaslrnkIrdl!
Zavalli Kill-~oro
YlkIIIP yere Ylglldl!
Yattlgl Jerde kendine geldi,
Kill-~oro ba~lrnkaldlrdl.
Ay-~iirok'iin JanIna vardl.
Giizel dogan Ay-~iirok
Kill~oro'yu goriince,
yanmayan her taraft kill oldu,
parlaYlp kor gibi yandl!
Bir agladl, bir agladl;
aglamaslrnda bastlrmadl!
Zavalll Kill-~oro'yu
kucaklaYlp sanldl:
"Carnm Kill-~oro,
~u~olak kara kIsrak
bineyim dedigin at mlydl?
~u k~e astarll kara aba
giyeyim dedigin elbise miydi?"
Aglamaktan yiiregi eridi,
iki gozii ~i~ti,
kalm igne, yiin iplikle,
ka~e astarll kara abaslrn
dikip diizeltti.
Sen klsragma bindin Kiil-~oro,
Ay-~iirok sende ona ~oyle dedin
"Ah sevgili Kill-~oro,
atlrnn ba§ml ~evir,
durdugunJerdedur!
kargldan kalan bu bayrak,
ondan kalan yegane,
altl aydan miras kalan,
a Seytek kulakslzl,
hep o~ i~in ya~ayacak,
allnmaml~ intikaml alacak.
Biiyiiyiip erkek olunca,
atl yelesinden ~ekip biiyiiyiince,
bir bahane bulup gel de gor!"
Ata bindi Kiil-~oro,
at siiriisiine yollandl.
Kole gecikti diye,
dokuz at ~obarnhep birden,
dokuz ata binmi~ti:
"Kiil-~oro'nun yilce gonlil,
at gibi ~aha kalktl,
baybi~eerkek dogurdu diye,
Kiil~oro k~e ~admnda kalmadl !
Kill-~oro seni lslahedecegiz,
senin ba~ml, Kill-~oro,
256
Kon 6aKaH-MHHeH COMAOH6yc!'
Toryc 6HPAeH)KblnKblqbl
Toryc tIOqMOPanAbiAeHT,
1655Toryc tIaan tIblKTbIAeHT-
tIOnOKKapa6aHTaJIAaH
Kyn-tIopo TOl\Koryn )KblrbInAbl!
Kyn-tIOpoAott 6aTblPAbi
KonOTToryTHKeHeK
1660 KoKyttnaTbIn)KYMYPAY-
OTYHanraH Kyn-tIopo,
°TTY )KaKKaHKyn-tIopo,
Ka3aHaCKaHK yn-tIopo,
KapAblcanrau Kyn-tIopo!-
1665 Kep6ereHY Kep 60nJJ;y,
)Ke6ereHU60K OOMY.
A CeHTeKtIYHarbl,
anTbl KYHAeH"An!" Aen,
3KUKYHAeH"3He!" Aen,
1670 tIblpnblKTaH)KaaKbinraH TYp6aH6bl, ~lrplktan caa kllgan turbaybl,
tIblAeHOKTHKbinraH TYp6aH6bl?
'KaK!' 3TKeHKapra KoHroH)KOK,
'KYK!' 3TKeHKYCKYH KoHroH)KOK!
ManblH 6up Ae6e KbinbIn )KUHAblAeHT,Adalm bir dobO klllp ciydl deyt,
1675 )KapAbI-MUHeH )Ka6blpKaH
CeHTeKanKbl1ll anbIn )KaTT'3ne!
AnAbiraTKaHKyn-tIopo
)KbInKbltIbl-MUHeH)KYPAY AeHT,
Ka6aKKa)KyrypreH TYp6aH6bl?
1680 Y CTYHAery)KaMaHKeMeHTeH
TbiTbInanraH Typ6aH6bl?
OTOO6alllbi Kapa-6HH,
ara )Kyrypyn KenreHTYp6aH6b1?
'AHHanattHKapa-6HH,
1685 6up 6attTaJIAbi6epCel\QH!
MeH YHYMe6apaHH!
YCTYMAeryKeMeHTeH
)KHK)KHrHHeH6enYHAY,
AH-tIypeKKe 6apaHH!
1690 )l(OOH uHHe,IllOOHa)lCHn,
opoo 60nco, caHAblpbln,
Kattn anbm KeneHH!'
Kapa-6utt Typyn aHTaTAeHT:
'Anl\HbIH Kepy, K yn-qopo,
1695 Tepel\ 3neM, KeqHpAHM,
Tel\UC3neM,eTKycTYM!
EyrYH 6apbIn 6yrYH Ken!-
EyryHHeH ceH KanCal\,
KOMOH6alllbiMbi KecneceM,
1700cYYAaH KaHblMbl TeKneceM,
"Kapa-6HH" aTblMKYPYCYH!'
qonoK Kapa6aHTanAbi
K yn-qopo MHHHnanAbI,
YHAYK6CT6HqyroHAY.
1705 YHr6 KHpun 6apAbiAeHT.
MANAS DESTANI
kol bakan-minen somdoybus!'
Togus birdey cllkl~1
togus ~~mor aldl deyt,
togus ~aap ~Iktl deyt-
~olok kara baytaldan
Kill-~oro toiikogup clglldl!
Kill-c;:orodoybatJrdl
kolottogu tikenek
kokuylatJpculdurdu-
otun algan Kiil-~oro,
ottu cakkan Kiil-~oro,
kazan askan Kiil-~oro,
kardl salganKiil-~oro!-
korbogonii Icor boldu,
cebegenibok boldu.
A Seytek ~unagl,
altl kiindon "Ata!" dep,
eki kiindon "Ene!" dep,
~lden okty kllgan turbaybl?
'Kak!' etken karga koygon cok,
'Kuk!' etken kuskun koygon cok!
cardl-mineIlIcablrkay
Seytek alkl§ allp catt'ele!
Aldlgatkan Kill-~oro
cllkl~l-minen ciirdii deyt,
kabakka ciigiirgon turbaybl?
Ustiindogii caman kementey
tltlp algan turbaybl?
Otoo ba§l Kara-biy,
aga ciigiiriip kelgen turbaybl?
'Aynalayn Kara-biy,
bir baytaldl bersefi~i!
Men iiyiimlo barayn!
Ustiimdogil kementey
cik ciginen boliindii,
Ay-<;iirokko barayn!
Coon iyne, §oona cip,
oroo bolso, saydmp,
kayta allp keleyn!'
Kara-biy turup aytat deyt:
,Atafimn korii, Kiil-<;oro,
terefi elem, k~irdim,
tei'iis elem, otkiistiim!
Biigiin banp biigiin kel!-
Biigilnnon seDkalsai'i,
koydoy b:a§lfidlkespesem,
suuday kamfidl tokposom,
"Kara-biy" atlm kurusun!'
yolok kara baytaldl
Kill-~oro minip aldl,
iiydii kostoy ~ugoydu.
Uygo kirip bardl deyt.
sopa ile ezecegiz!"
Dokuz at ~obam hep birden,
dokuz sopa aldllar,
dokuzu birden vurdular.
yolak kara kIsraktan
Kill-~oro yuvarlamp Ylklldl!
Kiil-<;oro bahadlrma
vadideki dikenleri,
inleterek yoldurdular.
Odun ta§lyan Kiil-~oro,
ate§iyakan Kiil-~oro,
kazan kaynatan Kiil-~oro,
karl temizleyen Kiil-<;oro!
bir gormedigi §ey mezar oldu,
bir yemedigi §ey bok oldu.
A Seytek kulakslzl,
altJ giinllik iken baba dedi,
iki giinllik iken ana dedi,
degnekten yaylar yaptl,
kaml§tan da ok yaptl.
Gak diyen karga blrakmadl,
guk diyen kuzgun koymadl!
Helal yiyecegi tepe gibi Ylgdl,
fakirler ile muhta~lar,
Seytek'i alkl§ ile yad ettiler.
Zavalll Kiil-~oro
at ~obanlanyla ya§lyordu.
Kuytu bir ko§eye ko§tu,
iistiindeki ~irkin abaYI
didikleyip paraladl.
Otagm ba§l Kara-biy'e
~Iklp geldi.
"Camm Kara-biy,
bana bir kIsrak versene!
Evime bir gideyim!
Uzerimdeki aha
diki§lerinden hep aynldl,
Ay-~iirok'e gideyim!
Kalin igne, yiin iplikle
deliklerini orsiin,
tekrar doniip geleyim!"
Kara-biy dedi ki:
"Ugursuz Kiil-~oro,
vadi dedim atlattlm,
deniz didim g~irdim!
Bugiin git, bugiin gel!
bir giinden fazla kallrsan,
ba§lm koyun gibi kesmezsem,
kamm su gibi dokmezsem,
Kara-biy adlm kurusun!"
yolak kara klsragl
allp bindi Kiil-~oro,
evine ko§turdu.
Yardl girdi evine.

)l(eAHrepAHH 3P-KbISl3
6Hp qaKbIpTbIU aJlAbI AeUT,
qOnOKKapa 6aUTaJIAaH
OOAbIpaTapTbIU CaJlAbIAeuT,
1710 TeIlIYHe MHHHn aJlAbIAeuT,
KOIlI Ka6bIpra KbIupaTTbI,
enep, en6ec xaH-MHHeH
K yn-qopo 6aIlIbIH KeTepAY,
AU-qypeKKe 6apAbI AeuT.
1 715 tnan aUTTbI~ AH-qypeK:
,AHHaJlaUH K yn-qopo,
qOnOK Kapa 6aiiTaJIAbI
"MHHeuH!" AereH am'3ne,
yCTyMery KeMeHTeU
1720 "KHueuH!" AereH TOH6'3ne?
ApraM xaMaH KyypynAY,
aMaJlbIM xaMaH TYreHAY.
AT apbI6ac au TYyap,
aTKa canKbIH KYH TYyap-
1 725 aCTbI~ xepre Typa TYP!'
)l(aKIIIbI ryyraH AH-qypeK
CeuTeKTH 3MH qaKbIPAbI:
,AHCMaH KanraH xenemM,
xa~bICTaH anT' au KaJlraH 6enerHM,
1730 COOTTaHKaJlraH KYSIrbIM,
xa~bICTaH KaJlraH TYSirbIM!-
A CeuTeK qYHarbIM,
KapqbIraMHbIH KaHaTbI,
TYurYHYMHYH TYMqyry,
1735 "Too-Topyra MHHeM!" Aen,
AeMe onTYpraH aTa~a
Hunan qbIrbIU 6apa 6ep,
MOUHYHKyqaKTan aJlaKep!
Too-Topyra MHH6ece~,
1740 aTbIU CaJlraH OK6onco~,
qbIqbIU CaJlraH OOKoonco~,
MeHHH3HenHrI1M KYPYCYH!'
EaJla ouHon KeTHn KaJlAbIAeuT,
Kyn-qopo aTKa MHHHn anAbl AeuT,
1745 K yn-qopo Kemn 6apa xaTKaHbIH
6ana Kepe KOMY AeuT,
Au-qypeKTYH aUTKaHKenrepH
6aJ1aHbIH3CHHeTYIIIe KaJlAbIAeKT.
AeMe onTYpraH KbISl3ra
1750 CeKTeK Hunan qbIrbIn 6apAbI AeUT:
,AHHaJlaUH aTeKe,
Too-Topyra MeH MHHeM,
XblnKbI KOIlIO MeH 6apaM!'
MOKHYHaH KyqaKTan aJlaT.
1755 )l(eAHrePAHH 3P-KbISl3
Kyn-qOpoHY qaKbIPAbl.
AnAbIraTKaH Kyn-qopo:
'nenau TaKcblp?' AeMH Aei1T.
AHAa auTTbI~ 3P-KbISl3:
I
SEMI~TEY
Cedigerdin:Er-kIYaz
bir ~akIrtlp aldl deyt,
yolok kara baytaldan
oodlfa tartlp saldl deyt,
t6§iin6 miniipklyrattl,
aid! deyt, '
ko§ kablfga
616r,61b6sI:an-minen
Kiil~oro bal§1nk6t6rdii,
Ay-~iirokk6 bard! deyt.
tIap aylt!ii j\.y-~iir6k:
'Aynalayn Kill-~oro,
~olok kara baytaldl
"Mineyn!" degenatp'ele,
iistiiiidogii l<:ementey
"Kiyeyn!" degentonb'ele?
Argam cam:ankuuruldu,
amallm caman tiig6ndii.
At anbas ay tuuar,
atka salkin kiln tuuar-
asnii cerge iura tur!'
Cak§1tuugan Ay-~iir6k
Seytekti emi ~ak1rdl:
'Aysadan kalgan celegim,
caiilstan alt'ay kalgan belegim,
soottan kalE:ankuyaglm,
caiilstan kal,gantuyaglm!-
A Seytek ~ulnaglm,
kar~lgamrnn kanan,
tuygunumnun tum~ugu,
"Too-toruga minem!" dep,
d6iid6 oltur!~anatana
iylap ~Iglp t,ara her,
moynun ku~:aktapala k6r!
Too-toruga minbeseii,
anp salgan ok bolsoii,
~1~lpsalgan bok bolson,
menin enelijgim kurusun!'
Bala oynop ketip kaldl deyt,
Kill-~oro at~~aminip aid I deyt,
Kill-~oro keltip bara catkarnn
bala k6r6 ko'ydu deyt,
Ay-~iirijktiin aytkan kepteri
balarnn esine tii§6 kaldl deyt.
D6iid6 oltur,ganKIyazga
Seytek iylap' ~lglp bardl deyt:
'Aynalayn ateke,
Too-toruga men minem,
Cllkl ko§o men baram!'
Moynunan ~~u~aktap alat.
Cooigerdin I~r-klyaz
Kill-~oronu craklrdl.
Aldlgatkan Kill-~oro:
'Lepay takslir?' deydi deyl.
Anda ayttln Er-klyaz:
257 '
i'"~"
Cediger'in oglu Er-kIyaz
onu JanIna ~aglrdl,
~olak kara kIsraktan
~ekip a§aglya indirdi,
gogstintin tisttine ~Iktl,
birka~ kaburgasml ~atlrdattl,
cant clkml§ biThalde
Kill~oro ba§lru kaldlrdl,
Ay-~tirok'tin JanIna yardl.
Aglayarak dedin ki Ay-~tirok:
"Canlm Kill-~oro,
~olak kara kIsrak
bineyim dedigin at mlydl?
-5utisttindeki aha
giyeyim dedigin elbise miydi?
Gtictim artlk ttikendi,
~arem artIk kalmadl.
Atlann yorulmayacagl ay dogar,
atlarl serinletecek gtin dogar,
Durdugun Jerde dur!"
Gtizel dogan Ay~tirok
Seytek'i §imdi ~aglrdl:
"Kargldan kalan bayraglm,
biricikten altl ayllk kalan yadiganm,
silahtan kalan zlrhlm,
biricikten kalan eyladlm!
Ah benim Seytek kulakslzlm,
kartallmm kanadl,
beyaz atmacamm gagasl,
Too-toru'ya bin de
dagda duranbabam
aglayarak
kucakla da boynuna sanl!
Too-toru'ya binmezsen,
kaybolup giden biTok olacaksan,
sl~llml§ bir bok isen
benim anallglm kurusun!"
<;ocukoynayarak ~lklp gitti.
Kill-~oro ata hindi,
Kill~oro giderken
~ocuk onu gordti,
Ay-~tirok'tin soyledigi soller
~ocugun aklma geldi.
Dagda oturan Klyaz'a
Seytek aglayarak gitti:
"Carum babaclglm,
Too-toru'ya bineyim de,
at stiriisiiniin JanIna gideyim!"
KucaklaYlp boynuna sanldl,
Cediger'in oglu Er-klyaz
Kill-~oro'yu ~aglrdl.
Zavalll Kill-~oro,
"Arzun nedir, efendim?" dedi.
0 zaman dedin ki Er-klyaz:
 258
1760 'A~HbIH Kepy, qHKTHP KYn,
ceHHH KbinraHbI~ Kell 6onroH,
KbIn6araH HUIH~ JKOK6onroH!-
EanaHbI TOQ-TOpyra MHHrn3HII,
JKbInKbIra anbIIl 6apbIIl,
1765 yq KYH )I(bInKbIAa JKaCCbIH!
Yq KYHAeH KHiiH, Kyn-qopo,
yiiro 3ne~ anbIIlKen!
Yq KYHHeH KHiiH anbIII Ken6ece~,
KoiiAoii 6aUIbI~ KeClleceM,
1 770 cYYAaii KaHbI~ TeKlleceM,
MeHHH"Ap-KbiSI3" aTbIM KYPYCYH!'
AnAbIraTKaH K yn-qopo
6anaHbI 3pqHTHil aJJAbiAeiiT,
)KbInKblHbI '!eHAell 6apA'3ne.
1775 AHAa aiiTTbI~ Kyn-qopo:
, AiiC3]\aH KaJlraH JKenernM,
JKaWbICTaHKanraH 6enernM,
3 CeiiTeK qYHarbIM,
KepreH KYHYM KYPYCYH,
1780 HqKeH CYYMKYPYCYH!
YiiAeH KaiiTbIII KenreHAe,
TOryC 6HPAeii JKblnKbIqbI
JKOnYMaHTOCYII KblnbIqbI,
qOnOKKapa 6aKraJIAaH
1785 JKblra qaall canbIqbI!'
AHAa CeiiTeK TYPYII aiiTaT:
,AiiHanaiiH K yneKe,
apMaHcbIc AYYHe 6ono6y,
aJKanCbICKHUIHene6y?
1790YKypYK-MHHeH ceHH OHAOCO,
aii-6anKa-MHHeH COMAOp6YC!'
AHAa aiiTTbI~ Kyn-qopo:
, AiiHanaiiH qYHarbIM-
TapTKaHbIHa HUIeHAHM,
Taiiqa MeAep 6aiinMblM:
1795 aiiTKaHbIHa HUIeHAHM,
a~a MeAep 6aiinaAbIM!'
AnAbIraTKaH K yn-qopo
cyiiHreHAeH Aar'3ne
qOnOK Kapa 6aiiTanAbI,
1800 aii6bIp-UIaii6bIp JKoprocy
JKOprocYHa canAbI AewT.
Toryc 6HPAeii JKblnKbIqbl
TOryC KenHIl qaIIT'3ne-
qOnOKKapa 6aKraJIAaH
1805TO~KOlOll 6apbIIl JKblrbInAbI.
CeiiTeK qYHaK 6y 6ana
3UIHK 3HAYYaii-6anra
KonYHaH 3MH anAbI AeRT,
Toryc 6HPAeR JKbInKbIqbl
1810 JKbIra qaall canAbl AeRT!
)KepAe JKaTKaHK yn-qopoHY
aTKa MHHrHCHIl aJlAbI.
18
~
MANAS DESTJ\NI
,Atafimn korii, ~iktir kul,
senin kIIgamfi kop bolgon,
kllbagan i§ifi cok bolgon!-
Balam Too-torug:a mingizip,
ctlkIga altp banp"
ii~ kiln ctlkIda ca5:sm!
U~ kiindon kiyn, Kill-~oro,
ilygo elefi altp ke.l!
U~ kiinnon kiyn altp kelbesefi,
koydoy ba§liil kespesem,
suuday kamfi tok:posom,
menin "Ar-kIyaz" aum kurusun! , Er-kIyaz adlm kurusun!"
Aldlgatkan Kiil~oro
balanl er~itip aldl deyt,
ctlkIru ~endepbard'ele.
Anda aytufi Kill~;oro:
'Ay_sadankalgan celegim,
cafiglstan kalgan belegim,
e Seytek ~unaglm,
korgon kilnilm kurusun,
i~ken suum kuru~;un!
Uydon kayup kelgende,
togus birdey CtlkJl~l
columan tosup kllt~l,
~olok kara baytaldan
clga ~aapsalt~l!'
Anda Seytek turup aytat:
,Aynalayn Kiilo1~o,
armanSlSdiiiino bolobu,
acalsls ki§i olobii?
Ukuruk-minen sl~niofidoso,
ay-balka-minensomdorbus!'
Anda ayttlfi Kiil-~oro:
'Aynalayn ~unag;lm-
tartkaruna i§endim,
tay~a meclerbayladlm:
aytkamna i§endilm,
at~amederbaylrudlm!'
Aldlgatkan Kiil~;oro
siiyngondondag'ele
~olok kara baytaldl,
ayblr-§ayblr cor!~osu
corgosuna saldl deyt.
Togus birdey cllkl~l
togus kelip ~apt'ele-
~olok kara baytaldan
tofikoyup banp Clglldl.
Seytek ~unak bu bala
e§ik endiiii ay-balga
kolunan emi aldl deyt,
togus birdey cll\<ll;:l
clga ~aapsaldldeyt!
Cerde catkan KUI~oronu
atka mingisip alldl. .
"Ugursuz, mel'un kul,
yaptIgm i§ler ~ok oluyor aruk,
yapmadlgm i§ kalmadl! 18
yocugu Too-toru'ya bindir,
at siiriisiiniin yamna gotUr,
ii~ giin siiriide yatsm!
U~ giinden sonra, Kiil-~oro,
onu al eve getir! 18
u~ giin sonra getirmezsen,
ba§lm koyun gibi kesmezsem,
kamm su gibi dokmezsem,
Zavalh Kiil-~oro,
~ocuguberaberinde gotiirdii,
siiriiye yakla§ular.
0 zaman Kiil-l;oro dedin ki:
"Kargldan kalan bayraglm,
biricikten kalan yadigarlm,
a Seytek kulakslzlm, 18
omriim kurus un,
i"c;tigimsu kurusun!
Evden doniip geldigimde
dokuz at ~obanl hep birden,
yolumu gozleyecekler, 18
~olak kara kIsraktan
beni yere Ylkacaklar!"
0 zamanSeytek dedi ki:
"Ey evgili Kiiloko,
aClSlZdiinya olur mu, 8
ecelsiz insan olur mu?
Sopa ile sana ders verirlerse
biz de onlarl balta ile dograrlz!"
0 zamanKiil-~oro dedin ki:
"Camm kulakslzlm, 18
aDanagiivendim, ~ocuk gibi iimit
besledim,
sozlerine gtivendim,
timitle ya§adlm!"
Zavalh Ktil-~oro, 18~
sevin~ i~inde
~olak kara klsragl,
yiiriik aum
rahvan ytiriiyti§tine blraktl.
Dokuz at ~obam hep birden, 185
dokuzu birden gelip saldlrdl.
yolak kara kIsraktan
devrilip yere Ylklldl.
Seytek kulakslz, bu ~ocuk,
kapl kadar enli ay baltaYI
§imdi eliDe aldl,
dokuz at ~obamm her birden,
vurup yere Ylku!
Yerde yatan Ktil-l;oro'yu
ala bindirdi.

)Kbma~a4 KallITbl )KblnKbI4bl!
AnAblraTKaH Kyn-40po
1815 )KOnHM YHre 6apAbi AeHT.
EaTblp TyyraH 6y CeHTeK
)KblnKblHbl KeCTeH canAbl AeHT,
TYY 633 KapMan anAbl AeHT.
)KonYM YHAYH311IHrHH
1820 )Kblra TapTbln canAbl AeHT
Ka3bl-MHHeH KapTara,
Kyn-40poHY MaHra
6enen canAbl AeHT.
)KeTH KYHHeH KHHH CeHTeK
a4bln anbln Kapaca,
1825 o~ AanblHa 4eMHp4eK,
OHOKeCHncanraH Kyn,
rJ
I~ I MaH KaHHaTbln KaHraH Kyn,
KYY Aanbl 60nroH AanblCbl
MaHra )KeTHnHn KanraH ryp6aH6bl?
t mayga cetilip kalgan turbaybl?
l 1830 A4bln anca Kapaca,
anAblraTKaH Kyn-40poHYH
Kapa Kecy 40nnoHAOH,
3KH 6eTH 3KH Aa~blT TOHroHAOH,
3KH HHHH3KH KHllIH Ko~YHAaH!
1835AHAaaH1Tbl Kyn-40po:
,AHHanaHH CeHTerHM,
aTKa MHHHn ana KOH!
)KblnKblHbl KeCTeHcana KOH!
KeK-4e6H4TH anbln Ken!'
1840 ATKa MHHAH6y CeHTeK,
)KblnKblHbl KecTeH 4yroHAY,
KeK-4e6H4TH anbln KenAH.
AnAblraTKaH Kyn-40po
ToKyn MHHHn anAbl AeHT,
1845 6aTblp TyyraH 6y CeHTeK
Too-Topyra MHHHn anAbl AeHT.
Kyn-40po-MHHeH CeHTeK
3P-KbISl3 KeCTeH )KYPAYAeHT.
8Kee )KapblllIbln KHpHn 6apAbi AeHT.
1850 AHAa K yn-40po Typyn aHTaTAeHT:
'CanaM aneHKHM, 3P-KbISl3, TepeM!'
'AneHKH canaM, Kyn-40po, 6aTblp!'
'KarblnaHH 3P-KbISl3, TepeM!'
'AHHanaHH Kyn-40po, 6aTblp!
1855 "CaTbln HHce~ 6Hp KYHAYK,
caan HHce~ MH~ KYHAYK!"
KYP4anbln KYAa6onoHH!
KY4aKTallIbln AOC60noHH!
MeHH Kbln4a )KaMaH KblH6arbIH!'
1860 AHAa aH1Tbl~ K y n-40po:
'O~ AanblMa KeMHp4eK, TepeM,
OHOKeCHn CanraHAaH, TepeM-
aTa e4Y 6ap6'3ne, TepeM,
3He KerH 6ap6'3ne, TepeM?'
1865 AnAblraTKaH Kyn-40po
SEtII[ETEY
Cllana~ kil§tl cllkl~l!
AldIgatkwl KiiI-~oro
colim iiygo bardl deyt.
BatIr tuugan bu Seytek
cllkml kol,toy saldl deyt,
tuu bee karmap aldI deyt.
Colum iiy,jiin e§igin
clga tartlp saldl deyt
kazl-minell kartaga,
Kiil-~oron'J mayga
bo1Jpsaldl deyt.
Ceti kiinncm kiyn Seytek
a~lp allp karasa,
on dallna ~emir~ek,
oyo kesip salgan kul,
may kaynatIp kaygan kul,
kuu dall b<)lgondallsl
A~lp alsa ~:arasa,
aldIgatkan Kiil-~oronun
kara kosii \;olpondoy,
eki beti eki danlt toygondoy,
eki iyni eki ki§i konunday!
Anda ayttI Kiil-~oro:
'Aynalayn Seytegim,
atka minip ala koy!
Cllkml ko5toy sala koy!
Kok-~ebi~ti allp kel!'
Atka mind] bu Seytek,
cllklru kOS10Y ~ugoydu,
Kok-~ebi~ti allp keldi.
Aldlgatkan Kiil-~oro
tokup minip aldl deyt,
batIr tuuga11bu Seytek
Too-toruga minip aldl deyt.
Ktil-~oro-minen Seytek
Er-klyaz kostoy ctirdti deyt.
Okoo carl§lp kirip bardl deyt.
Anda Kiil-~oro turup aytat deyt:
'Salam aleykim, Er-klyaz, torom!'
'Aleyki salam, Ktil-~oro, batIr!'
'Kagllayn I~r-klyaz. torom!'
'Aynalayn Kiil-<;:oro,batIr!
"SatIp iyseii bir ktindtik,
saapiysen min ktindtik!"
Kur~allp kuda boloyn!
Ku~akta§lpdos boloyn!
Meni kll~a c:amanklybagm!'
Anda ayttln Kiil-<;:oro:
'On dallma kemir~ek, torom,
oyo kesip salganday, torom-
ata o<;:tibarb'ele, torom,
ene kegi barb'ele, torom?'
Aldlgatkan Ktil-<;:oro
t
259
At ~obanlarI ~lr~lplak ka~tI!
Zavaijl Kiil-~oro,
mandlra kulubesine gitti.
Bahardlr dogan Seytek
siiriiye dogru yollandl,
bir klslr klsrak yakaladl,
mandlra kuliibesinin kaplsml
yere devirip
Jag ile i§kenbenin i~ine
Kiil~oro'yu Jag
i~ine sarlp sarmaladl.
Yedi giinden sonra Seytek,
onu a~lp baklnca,
sag kiirek kemiginin
klklradl oyulan kolenin,
i~ine kaynar Jag akltIlan kolelll11.
oyulan kiirek kemigi
yagda kuvvet bulmaml§ ml?
A~lp da bakmca ne gorsiin:
zavalli Kiil-~oro'nun
kara gozii ylldlz gibi,
iki yanagl iki semiz kurt gibi tombul,
iki omzu iki erkek kal~asl gibi iri!
0 zaman Kiil-~oro dedi ki:
"Carum Seytek'im,
hemen atIna bin sen!
At siiriisiina ko§ heme"!
Kok-~abi~'i allp gel!"
Ata bindi bu Seytek,
at siiriisiiniin oldugu tarafa ko§tu,
Kok-~ebi~'i allp geldi.
Zavalll Ktil-~oro
atl eyerleyip bindi,
bahardlr dogan bu Seytek
Too-toru'ya bindi.
Ktil-~oro ile Seytek,
Er-klyaz'a gittiler.
ikisi yarl§lp oraya vardllar.
Ktil-~oro dedi ki:
"Selamaleyktim, Er-klyaz, etendim!"
"Aleykiimselam, Ktil-<;:oro,bahadlr!"
"Ey sayglll Er-klyaz, etendim!"
"Carum Ktil-~oro, bahadlr!
Hayvaru satarsan kan bir gtinltik,
sagar isen karl bin gtinltik!
Sarlilp dtintir olallm!
Kucakla§lp dost olallm!
Bana kIl kadar fenallk etme!"
0 zaman Ktil-<;:orodedin ki:
"Sag ktirek kemigimin, etendim,
klklrdagml oyugunda, efendim,
ata o~ti mil aldIn, efendim,
ana intikaml ml aldIn, etendim?"
Zavalll Ktil-<;:oro,
260
Kapa 60noT KbInbIqbIH
KapMaHanAhIca6bIHaH,
cyypyn ailAbI Ka6hIHaH
TOnqYAaH6onrOH 6alUhIH
1870 ToronOTOqanTbIAeHT!
Kyn-qOpO-MHHeH 6y CeHTeK
aTKa MHHHnKanAbIAeHT,
KaHbIKeHHCTen)KYPAYAeHT.
KYAaHAaHTanKaHKaH-qopo
1875 anAbIraTKaHKaHhIKeH
KOHKaHTapThinKoIOnTYP,
KonYHaTaSIK6epHnmp.
Ka3a-6anaaKaHAapbIH,
KapAbIcanhIK6HHnepHH,
1880 eTYPYKcYHnen )KaKlUhIChIH
KaH-qOpOqorynryn anraH
Typ-6aH6bI?
KaH-qOpOaHTaT6y KenTH:
'MaHaCThIHyynyCeMeTeH
AnMaM6eT MeHHHaTaMAhI
18856Hp enTYPynTaIUTaAbI:
Kyn-qopoHYH aTaChlH
)l(aThIKTHnAY,IUHPHHcec,
)l(aKlUbITyyraH A)Kb16aH
6HP enTypyn TaIUTaAhI!
1890 AHaH yqYH eqYMAYanAhIM,
)l(a~hICTbI)l(aHnan6epAHM,
3P-KbISI3ra3M KHPAHM!'
KaH-qopoHYHaHTKaHbIH
yryn TypraH Kyn-qopo
1895 aTTaHbrprhln TYIUTYAeHT,
KaH-qOpoHYHKe~ KeKypeK)l(arbI TeIU
Kyn-qopo anbIn 6HHAHAeHT,
6YTY-KonYH6aHnaAbI,
6ocororo Ta~bln KOHAYAeHT.
1900 Kypyn KanraHKaHhIKeH
KaplUbIKenreHryp6aH6bl?
KOHAYTalUTaraHTyp6aH6bl?
)Kyrypyn )l(eTKeHryp6aH6bl?
,AHHanaHHK yn-qopo, 6anaM,
1905 6apbIcblHaHTbInHeTeHH,6anaM?-
KaH-qopoHYHKaHhIHaH
6HP KalUbIKKaHblH6epce~qH,6anaM!- bir ka~.k kamn bersen~i, balam!- bana biT ka~Ik kan ver, oglum!
OIUOHYH KaHbIHHqeHH!
iqKeHHeHKHHHMeHeneHH!'
1910 KaHblKeHAK-an6apcTbIanAbIAeHT,
KaH-qOpoHY)l(apa TapTbmcanAblAeHT,Kan-~oronucara tartlP saldl deyt, Kan-~oro'yu vurup yaraladl,
KaH-qOpoHYHKaHbIHaTOHAY AeHT!
)KaKlUhl TyyraH 6y CeHTeK
TopKoAaHTanAanKHHrHcTM,
1915 )l(OprOAOHTanAanMHHrHCTH,
KaHbIKeHAM anbm KenAM,
Aj;j-qypeKTYanbIn KenAM.
Y'I KYHaHAaTHM)l(aTTbl.
MANAS DESTANI
kara bolot klll~m
kannay aldl sabman,
suurup aldI kabman
top~uda:f bolgon ba~m
togoloto ~aptIdeyt!
Kiil-~oro-minen bu Seytek
atka minip kaldI deyt,
Kamkey istep ciirdii deyt.
Kudayd1Lntapkan Kan~oro
aldlgatk.m Kamkey
koy kaytartlp koyuptur,
koluna tayak beriptir.
Kaza-balaakandann,
kardl sallIk biylerin,
otiiriik siiylop cak~lsm
Kan-~oro ~ogultup algan
tlJr-baybI?
Kan-~oro aytat bu kepti:
'Manastm uulu Semetey
Almambet menin atamdI
bir oltiiriip ta~tadl:
Kiil~oronun atasm
catlk tildii, ~irin sos,
~~,~j'
i;.'1~;ri
cak~1tulJganAclbay it:;~;!
bir oltiiriip ta~tadl!
Anan ii~iin o<;:iimdiialdlm,1
c,afilstlcaylap berdim,
Er-kIy~:ga em kirdim!' r.
Kan-~oronunaytkamn
ugup turgan KiiJ-~oro
attan Ir!:lp tii~tii deyt,
Kan-~oronun ken kokiir6k cagl t6~ Kan-~oro'nun geni~ gogsiine,
Kiil-~orD alIp bindi deyt,
butu-kolun bayladl,
bosogol~otafilp koydu deyt.
Kurup ~algan Kamkey
ka~1 kelgen turbaybI?
Koydu 1.a~tagan turbaybI? i KoyunlarI bIrakmaml~ ml?
Ciigiiriil~ cetken turbaybt?
'Aynal~,yn Kiil-~oro, balam,
bansm ,aytlp neteyn, balam?-
Kan~oronun kamnan
O~onunkamn i~eyn!
i~kennen kiyn men 6Ioyn!'
Kamke~{Ak-albarstl aldl deyt,
Kan-~oronunkanma toydu deyt!
Cak~I tlJugan bu Seytek
torkodan taldap kiygisti,
corgodon taldap mingisti,
Kamke:fdi allp keldi,
Ay-~iir4jktu allp keldi.
U~ kiln andatim cattl.
kara ~elik kIIIcmI
tuttu sapmdan,
slYlrlp ~Ikardl klmndan
diigme gibi ba~Im '
kesip yere yuvarladl!"
Kiil-~oro ile bu Seytek
hemen ata bindiler
Kamkey'i bulmag~ gittiler.
Allah'tan bulan Kiil-~oro
zavallI Kamkey'in
eline bir degnek venni~,
koyunlarm ba~ma koymu~.
BelalI hanlarI,
karm sarklk beyleri,
yalan soyleyen efendileri
Kan-~oro toplaYIp buraya
getirmez mi?
Kan-~oro ~u sozleri soyledi:
"Manasm oglu Semetey,
benim babam Almambet'i
I
"
oldiirdii.
Kiil-~oro'nun babasml
tatlI dilli, ~irin sozlii,
giizel dogan AcIbay\
oldiirdii!
Boylece 6ciimii aldlm,
I 0 tek adaml yok ettim,
Er-klyaz'm yanma girdim!"
Kan-~oro'nun dedigini
i~itip duyan Kiil-~oro
hemen atlndan sI~radI,
KiiJ-~oro ~ullamp bindi,
elini ayagmI bagladl,
kapmm e~igine bagladl.
I Kuruyup kalan Kamkey
I ana dogru gelmiyor mu?
ana dogru yakla~mlyor mu?
"Ah sevgili KiiJ-~oro, oglum,
her ~eyi anlatsam ne fayda, oglum,
Kan-~oro'nun kamndan,
Onun kamm i~eyim!
i~tikten sonra oleyim!"
Kamkey kIIICI ald.,
Kan-~oro'nun kamnadoydu!
Giizel dogan bu Seytek .
ona ipekten bir elbise giydirdl,
yiiriik atln iistiine bindirdi,
Kanlkey'i ald.,
Ay-~iirok'e gotiirdii.
U~ giin orada keyif etti.

Yq KYHHeH KKHH KeqYPAY,
1920 Ke~ KoJI-aTa 6olOHAa,
Ke~ TanaCTbIH OlOMa,
aHAa )l(aTKaH 3pMaHac
YH TJ1KKeH)l(epre YH TJ1KTK,
Y q-KOIIJOH-MKHeHTanaCTbI
1925 KbIHMbIJIAaTnaH TYITY AeHT-
,ASIrbI TaJIac, 6allJ TaIlJKeH,
aKbIM TYlIJyn )l(aTrbI!' AeHT.
SI~METEY
o~ kfinnonkiyn k~firdfi,
ken Kol-ata borunda,
ken Tal;lStm oyunda,
andacalkan Er Manas
fiy tikk(:n cerge fiy tikti,
O~-ko§oy-minen TalastJ
kIymlldiltpay tuttu deyt-
,Ayagl Talas, ba§ Ta§ken,
aktm tfi:jfip cattJ!' deyt.
26]
u~ giin sonra go~e koyuldu,
geni§ Kol-ata suyu boyunda,
geni§Talasovasmda,
Er Manas'In ya§adlgl yelrde
onun ev kurdugu yerde I~Vkurdu,
U~-ko§oy ile Talas'I
mekantutup
Talas'tan Ta§kent'e
hiikiim siirdii.
 , '

DUZEL TMJ~LER VE NOTLAR

!

A§agldaki boIiimlerde metin tizerinde baZI notlar verilmi§, Radloff derlemesi tizerinde Hatto'nun yapml§ oldugu
dtizeltmeler ile dtizeltmeler konusunda Hatto'dan aynldlglmlz hususlar gosterilmi§tir.
{
1.22 R tiiniiboyt. 43 R ~ii§tiidey. 44 R mistidey. 67 R solodii. 76 R cene.
86 R atanamm. 88 R
Medineni. 99 R kIr ke~ii. 106 R Kopolunu. 1:14R sergetip. 117R Kotyonun.
i 129 R Kotyo. 130 R
Babedin. 131R Kotyo. 136R egine.

Notlar: 21 Klslr kadmlar Allah'tan ¥ocuk istemek i¥irl golgesinde evliya yatan elma aga¥larlmn altmda YllJvarlamrlar.
29 "yiyip mahvetmek", "yiyip yok etmek", hara¥ almak manasmdadlr.

11.78 R IZlk. 136 R martuulap. 146 R Karufi, 158 R atyaYlm. 167 R Kokrokko. 181 F~Kokrokto.
190 R Karun. 192 R Oyrottu. 210 R eley. 2:~1 R busumar. 243 R arman, kr~. 254 ormon. 250 R uk.
273 R ouustun. 301 R ~abl~l. 302 R togii~ii. 305 R bedeni. 311 R solo§tiim. 352 R tetigin. 361 R
kilip. 372 R ciyndin. 401 R beri§terifi. 402 R kotyom=403. 406 R cilekti. 409 R Kokrtikto. 426
R'un numaralamaslnda biT hata olmall. 428 R J~lykragm. 431 R budan. 432 R topugun. 447 R berg'.
449 R Aylafikls. 451 u~ra§kan. 470 R tiigolboy. 472 R Tamayaglfi. 474 R Kelifi~e. 478 R agrap. 480
R Kokrokto. 483 R suday. 498 R siiiilosiindoy kerilip. 501 R clttanam. 502 R Buday. 539 R ugun.
548 R Buday. 566 R Buday. 567 R buruksurgan. 575 R kandll. 585 R budandm. 597 R clllusin. 598
R kuuglrun. 603 R taklmm. 606 R Kiindo. 609 R ~akkaru. 614 R i~inde. 622 R erikti. 624 R
Buruksurgan. 625 R kokor=626. 639 R koydu. 640 R martuulap. 644 R Martuulagan. 647 R Buday.
650 R beyt=652. 658 R Buday. 659 R buruksurgan. 664 R beyt=666. 678 R toprak. 681 R ~Ibrata.
683 R cergirete. 684 R beni soyurun. 685 R soyurun. 690 R be. 708 R tom ayagln. 730 R
Buday=734... 735 R ulu. 743 R kefisenip. 74L~R tefisenip. 749 R Mende=753. 759 R cazataym. 769
R AI'atekefi. 772 R tiidiigiifinen. 775 R tom ayaglfi. 785 R eley. 801 R koktii. 816 R aliykeminen.
847 R kefisenip. 848 R tefisenip. 851 R ulukma. 852 R ulukmasl. 856 R nskeste. 873 R b-elyi. 874
R ayuluu dan. 894 R elefi=895. 899 R kokrokto 908 R sorgok. 909 R tergebes. 918 R kefisenip. 919
tefisenip. 926 R ketet, kr~. 954. 934 R Aylafikus. 944 R kisem. 946 R bodosiip. 947 R odtisiip. 954
R degenge. 958 R koriin, kr~. 962 korii. 963 R :Sakalln. 969 R kelifidi. 970 R kon~ok. 977 R ulu=978.
993 R ~I1mannan ~appasam. 1009 R Oor~l. 1010 R ogulu, kr~. 491 R ogolo. 1011 R Kara C;a§l1ln. 1012
R cuup=1016, 1026, 1028. 1015 R §etik. 1023 R Buruksurgan. 1034 R kii~ii ittey, kr~. 496. 1085 R
inine. 1088 R i§ifi. 1089 R bergin~e, kr~. 1086 IDergen~e. 1093 R i§i. 1109 R alakam. 113~:R -minen.
1141 R -minen. 1142 R Kutunaydan. 1143 R KIJulyagan. 1146 R Ak Bolton, kr~. 4. boliim ILi~95. 1147
R Bauke. 1149 R tonum. 1150 R suum Sazam. 1153 R Alamandl lr~l. 1155 R buzulganda. 1158 R
Kene§ti. 1164 R kmndar. 1167 R Kara Bayr, Kazalat. 1170 R tiiriikey. 1193 R ka§lna. 119~:R azl bele
(Hatto: Azlbele, koruyucu melek). 1220 R bik zeri. 1237 R Komiiriinii. 1238 R kofikti. 1240 R. suk Ba§at.
1244 R kartagl. 1247 R coologon. 1250 R turn~uyti. 1266 R kurandar. 1267 oztimo. 1~~68R ayan
(hatto: Ayan, ruh). 1296 R andl. 1324 R tayan. 1326 R kay beren. 1332 R otkiir~ti. 1345 R kandln azis
balasl. 1349 R kay beren. 1353 R kandm aZlSbalasl. 1362 R Kofirooluu aydlfi Ko§obls. 1373 ]:{ ttizolgon.
1377 = 1379 R ayaru (Ratto: Ayam, ruh). 1392 R ;iCOOSlmn (?). 1397 R ukuminen. 1411 R Kablrgasl kanclr
buclr kara too. 1412 R karagan ordo tikse bilifil~is. 1426 R koktoloy ~an tirotkon. 1433 R al COOSlnln
klmarbls. 1442 R Namagenge. 1447 R C;atkan. 1448 R C;apa~. 1475 R kum belden=1477. 1478 R kara
ta§=1479. 1483 R i§teme. 1491 R oziindo. 1~)01R Coloy. 1506 R elteletip. 1527 R saptu. 1532 R
colu tiigoldti. 1533 R kum beIge. 1627 R soziim. 1684 R uk§ufib'ele. 1703 R kaymatlp. 1705 R
Nar=1709. 1711 Rzeri. 1712 Rokton. 1719ltotktirstin. 1728 Rztifigo. 1731 Rkor. 1712Rkessin.
1749 R Sirek. 1751 R pudayga. 1767 R atlrgl=1794. 1770 Rat. 1783 R §tigtirbti. 1814 R urti=1817.
1835 R or'.

I
264 MANAS DESTANI

1lI. 9 R'un numaraiamsmda hata var. 12 Rat. 15 R ke§ine. 28 R ~unkur~ak ktlamln. 30 R olyo kllam
42 R orustu. 47 R curttu. 56 R Kal§ar. 60 R celegin. 83 R kara kef. 87 R cetpeyt. 93 R alalu, l~i
R cergelep
134 R oltyo. kelgen... 102 ceke. 106 R kilron~Uloy.
140 R kanYlgama. 152 R toro. 108 R ctigtindti.
153 It toruuna=158. 113 R kulya. 128 R kes,kemin
166 R bu satlriarl Kokro'ye atj'ediyo .

167 R kofi§u... kafi§lla; 180 R olttir-albay. 187 R ololgti~o. 190-193 R bu satlriarl Kokro'ye at}'ediYOr.
192 R ke§ine. 203 R solospoy. 221 R bergin. 22:~R edeme=223. 226 R camam. 244 R her. 252 ~
ayaldm. 267 R ne. 274 R sanm. 279 R bodoltip. 290 R koyo! koyo! ve 292 Koyom! 296 R Ac:lbaydl.
298 R Alman Betti. 303 R Dtirstin. 305 R KtindUlrdtin ulu. 321 R cetkerip. 323 R Koyom! 329 R
kottiriip" kr§. 328. 337 R efikerip. 359 R sanda kerecle. 376 R Kal~arnm. 402 R tifikilrde. 403 R Kodo§.
408 R Elemen. 409 R erin. 427 R zordoysun. 428 R kordoysun, kr§. 429 R kllasafi... 4;05 R er
Camblr~m. 436 R bolgomun. 439 R senimiynen. 442 R edem. 446 R ti§i. 453 R cefiderip. 454 R
kondoriip. 464 R Teciktin. 466 R oruska. 471 R ketifie. 482 R ofigti. 484 R azlk. 492 R ktjkorok.
499 R kebim=500. 502 kasagan. 510 R ka§m kerge:ymin. 530 R Koyo§tu. 544 R ulu. 560 R -5<Joruktun.
561 R olyolop. 565 R tistegin. 566 R istegin. 59'~ R senifi. 598 R sumbatman. 613 R ktiyolop. 621
R cerde. 632 R klsm. 633 R ede. 634 R celpingell. 639 Rene. 645 R stiiilop. 691 R -5oruktun. 692
R olyolop, korgondon. 695 R tistedim. 696 R istedim. 701 R ketmen-minen. ~706 R uluma. 709 R
~o~konun kesip. 710 R kanYlgamga. 713 R uluma. 721 R Klrglstm. 733 R atalgan. 737 R aydar. 741
R kiirokti. 751 R ay elifidin. 761 R bufagIn. 71>3R kuldarma. 771 R ulu. 773 R allptln. 774 R
kllamm. 775 R ulu. 777 R corolor. 786 R ~lfiglrduu. 807 R en. 826 R uluma. 828 R cas;agamn.
832 R kelin. 852 R erine~i. 855 R clrtmp. 859 R ttittikton. 893 R olyo ceserin. 896 R ba§kasln. 897
R tlttl. 900 orustan. 901 padl§a maa. 903 R klslll.berbes. 928 R ciydi. 929 R kelgen. 930 R kergin.
931 R ulum. 940 R dep. 949 R Megdi. 951 R bacl, kr§. 925; 957. 963 R olyo=965. 964 R IKelinen.
972 R ~lkanp. 974 R bar~an=978. 976 R bulun. '~79R buzufiar. 992 R oy=1028. 993 R kelgin. 997
R siyrdi. 1001 R kelbebi. 1003 R Aygkamnday. 1005 R bololu. 1016 R Bos-adlr bolpofidu toom. 1027
R aldlnar. 1041 R dtirmottti. 1042 R a§ma. 1046 R baylaltp. 1056 R mmm. 1067 R tlttl. 1071 R
Barekeldey. 1072 R ma§lr. 1077 R koryundu. 1081 R kelgende. 1097 R kllaytlp. 1100 R a§lmp. 1115
R aldmda a~ka. 1123 R ctiriiriip. 1127 R keldi=1128; 1129; 1148. 1128 R celpidegen. 1131 R ogtin.
1136 R osuna. 1150 R nemeni. 1151 R sllgan. 1160 R kelifier. 1166 R kandl. 1188 R klynadan.
1194 R kizi=1203. 1196 R caan. 1210..., 1212... ayn hirer satlr oiabilir. 1224 R togo~ti. 1229 R
cerinden. 1236 R kogtim kerip. 1237 R par~a. 1238 R taglllp. 1239 R uppaga. 1253 R Aytlcamday.
1268 R §ipirip. ceydi. 1292 R ootkon. 1299 F~or. 1308 Rata. 1330 R baltlr ak. 134li R Sari
keredey. 1348 ulu. 1363 R eken=1364. 1369 R sa. 1370 R ciyrme, kr§. 1420 ciyrma=1422. 1376 R
dooll=1378; 1380. 2386 R akmp(?). 1391 R borci. 1405 R dtinoogo. 1408 R Dofi ulu kart. 1410 R
~iyrdi. ~m. 1411 R ulu. 1417 R ~ayndl. 1448 R celbigey. 1452 R ok ~lrka atalbas. 14fi5 R eli.
1458 R Seyit. 1479 R Kara Alaman, Koy Teyik. 1483 R korbolorun. 1488 R eyesin. 1492 R stiiiloii-kii.
1493 R atkaslp=1495. 1514 R olyodop. 1521 R olyo. 1532 R siiUloso=1534. 1549 R keliner. 1557 R
~a~m. 1558 R ~araYlfi, kr§. 1555. 1562 R ka~sa. 1567 R ~lfikl=1569. eyem. 1568 R ~ifigf:I=1570.
eykam. 1576 R siiillogon. 1580 R tefidisine. 1589 R celerden. 1595 R eyekem. 1601 R iiytit. 1609 R
kllaytlp. 1619 R tobosti. 1621 R ~a~lm. 1622 R Alman Betti ~mlm. 1629 R ekendey. 1645 R
stiillogon. R'un numaraiamasmda hata var 1656 R bulu. 1659 R takka. 1682 R Kok~okos-minen Kamaii
Kos. 1683 R uru. 1690 R U~. 1691 R Uker~ini 11. 1698 R tizil i~ip. 1702 R Serik. 1705 Sljlogonii.
1706 R ~ilin. 1713 R Seyt. 1721 R Dilrstin. 17~10R susaganda. 1737 R Serik. 1744 R ulu. 1745 R
kirse. 1748 R Kldayga. 1750 R kanYlgaga. 1752 R Ofikogor. 1753 R Kal~arga. 1754 R elek. 1755 R
Urgon§ko. 1760 R oruska. 1763 R Kal~ardm. 1767 R Teyiktin. 1770 R koygon. 1786 R bulkLl. 1792
R saraylan. 1802 R ti§ki. 1805 R otktirboy. 181.2 R stiillogon. 1814 R toro. 1818 R ceren. 1844 R
Tugandl. kottirgiin. 1845 R bokttirgtin. 1849 Ft ttin. 1850 R ttindtikton. 1851 R Mamas. 1852 R
em~ikten. 1855 R Dolot. 1856 R kekiriktey. 1864 R Soorun~u. Dall~l. 1866 R ulufinun. 1870 R
por~uk attlfi. 1875 R oriidon. 1878 R al~asln. 1884 R Conoyl'. 1885 R Kaybattuu. 1899 R ulun.
1904 R clrgayll. 1905 R bolyo§kon. 1911 R UIUnll. 1935 R baydagan. 1961 R bilgesis=1963. 1962 R
bann= 1964. 1963 R harm. 1969 R stiillogon. 1976 R aytkamndl, kr§. 1999 R aytkammda. 1978 R d~n~~.
1983 R stiillogon. 1987 R kooniino. 1989 R Berik.eldi. 1995 R clrgak. 2022 R tugan. 2023 R kuytu.
2025 R tigolso. 2026 R bergen. 2035 R sart=2039. 2036 R diyban~lllk. 2040 R Dolot. 20~ 1 R
kekiriktey. 2045 R ttindtikton. 2047 R kuray. 2057 R -5aunktln. 2068 R kartay. 2075.R kablrgasl.
2085 R ~umkar. 2092 R Ilalldl. 2100 R ku. 210:~R klbugan. 2107 R beri§teni. 2111 R ezm. 2126 R
kurkuldatm. 2128 R cemi=2141. 2129 R ku. 2134 R kabugasl. , 2141 R cebesiii. 2143 R ~u~~~r.
2148 R ttin. 2149 R ttindtikton. 2150 R celbigey. 2154 R Kamkeydin. JI55 R kuray. 2161 R ~olo~.
2162 R kekiriktey. 2166 R emdi. 2172 R toboydoy. 2175 R Dolot. 2176R kekiriktey. 21841~ teptedl.
2191 R klyan. 2192 R ~umkann. 2195 R Cono:fl'. 2206 R kak§a. 2207 birildep. 2208 8. atak;mi
2219 R koltoy. 2229 R kosti. 2235 R Dolot. 2246 R terbendey. 2247 R tefiistey. 225
 DUZELTMELER VE NOTLAR 265

~umkar=2259. 2262 R kelsefi~i. 2267 R ~umkan. 2271 R Dolot. 2280 R ~umkar=2288. 2291 R aymp.
2319 R afitar=2324. 2323 R Kartay. 2325 R toro. 2326 R torul. 2332 R ~umkar. 2346 R ~umkar.
2366 R Ayu Bay. 2367 R §Ip§abayt. 2402 R ulu=2407; 2417. 2409 R maktangan. 2419 R Ikolpiiliip.
2429 R Manastm. 2430 R ul. 2435 R susap. 24'~2 R ozondii. 2444 R Maydamda. 2448 R tipti. 2449
R taktasm. 2453 R arblym. 2456 R ayatl, kiirsii, Imanda. 2457 R Manastln. 2460 R ~umkar=2474; 2492.
{ 2483 R Manastl bolok. 2484 R bermetken. 2486 R collip. 2488 R Tortosiin. 2490 R Koyom. 250] R
ulu. 2517 R Atakefi. 2523 R angan. 2525 R ulu. 2528 R ul=2530. 2533 R sunun. 25;,5 R ulu.
i{ 2539 R ~orofiun. 2543 R nemeni=2544... 2560 R tu. 2583 R ~umkann. 2587 R Mendilinin. 2592 R
kiretpegen. 2594 R tiyetpegen. 2605 R kordogii. 2610 R ~a~m. 2614 R ulu. 2620 R delberip. 2623 R
iistiino. 2625 R kotiirdii. 2631 R a§. 2632 R kar.i Kandl. 2653 R doboldoy. 2658-2665 R suga. 2661
R R Ayu Bay. 2676 R ManastI 'kosko il!' dedi (sprach ~uManas er). 2681 cutup tur! 2682 R tutup tUft

IV. 33 R donondon ba~. 36 R soyom=37; 38. 38 F~ba~ln. 40 R tokoylu. 41 R bata~l. 66 R aYIJ, krj. 5.
:1 boliim 975. 67 R belestey. 77 R erke. 79 R bal:asl. 86 R kenyesi. 90 R mindesi. 99 R Alpay-imet.
12 109 R Akpay Mamet. 116 R kok doboniin. 120 R Kiin-tumu~. 123 R Kara-doo. 119 R Koyon. 129 R
R Koyon. 132 R Erge~. it. 137 R karun. 142 R (~gine. 144 R orustun. 152 R klZII. 164 R Tootefi~ir.
fl 167 R MIs-Bur~ak. 188 R cerden. 189 R cerde. 192 R ~ibi kentke. 194 R
R Kara bura. 198 R V~; a~amln. 199 R Su-samlrg~l. 213 R Koora-kottu. 215 R Ak-cak-oydu. 217 R
n. kiizofiiin. 228 R Tuuluktan. 230 R Baktl-kuray, kr),. 889 R Baktl-kuuray. 239 R cayda. 247 R toy. 261
)7 R ado. 271 R kayratarup. 285 R Cayma Kokiil ca~ uul. 290 R slrklrap. 298 R tigendey. 305 R
n. kuyga§ka. 313 R kordiifibo. 315 R Cayma Kokiil c:a~uul. 325 R korii~iip. 336 R odura. 339 R Erten.
n. 343 R ak kulaga. 357 R Kargarday. 358 R Kara tologiim. 360 R Tiirsiin Taylak ~uutum. 362 R Kaman,
;,>7 Coypur, ~uutum. 363 R U~iin, Umot, caysafi eki uul. 365 R Kok. 368 R klrktlfi; Klrglldlm. 369 R
27 minen. 372 R bos uul. 375 R ka~lbak. 376 R ormogiin. 383 R Nanmdl. 384 R iistiindo. 389 R
R tiirkogo=404. 402 R cetiletip. 407 R ak bol~ofidu. 409 kerbi~tetip. 410 R Togoroton. 411 I~ aratlp.
15 431 R ala~l. 438 R kar~a. 439 R AbIla Cafiglr (?) Kan Koyom. 445 R tuun. 451 R Miindii. 459 R
in. kiinko. 461 R Koyomo. 463 R egine. 465 R iiytiigiindoy. 476 R casagan. 480 R Cayma Kokiil ca~ uul.
ill. 481 R kllalap. 483 R klstl. 506 R ciyndin. 509 R eldin oziin. 522 R caydan. 532 R ciyndi. 539 R
R ciyndi. 540 Ak korgon kenttin. 547 R aytasar. 54.8R seninn. 558 RattI. 561 R ak albars. 5t4 R altl
IY. ~er. 570 R agl~tl. 571 R tiibosiin. 574 R ak alb~lrs. 579 R coryufi. 586 R ciyndi vb. 590 R keresi.
arl 610 ~alblr. 621 R u~. 647 R sumbatuu. 651 R Eiberegen. 669 R kalkan too. 670 R oron too. 673 R
,R suksalgan. 676 R Colonii~. 682 R a~ buudan. 68.~R emesi. 688 R diilo. 722 R coor ker. 728 R bos
)R bienin. 729 R tor'ayglr. 732 R kar'ayglrdlii. 733)~ kart. 734 R coor. 735 R corgo. 738 R daii-minen.
61i. 739 R mustaka. 750 R Isslk koldii. 751 R Tamgalll. 787 R Manl-kerdi=788; 822 vb. 791 R kok ta1?ln.
kii. 799 R as Klrgls. 801 R Bay Kazak. 802 R tii~iigiin(j. 837 akkulaga. 846 R Aleiiko. 859 R el~irl. 865
7R R it i~pestin ala kol. 877 R Ak Kulaga. 886 R all=901. 894 R kazan baktay. 911 R <;ayan. 915 R
70. a~llarup. 921 R ~aklruu~a. 928 R kuu kempir. ~141R baydln. 943 R tiigoroto. 944 R Cer. 945 R
JR Kazatar=950. 949 R bogonu. 953 R caslna. 956 R mal. 958 R Kazatar. 960 R alasln. 962 R aiasi.
"R 988 R toloy. 991 R ~a~kl, krj. 994 ~a~kl 1015 R Too-teii~erimen. 1023 R canis=1027. 1032 R Barlk-
Balak~an. 1035 R mindesi. 1038-1040 R bu konujmaYI I 038 'de bitiriyor. 1052 R Klzll-Ba~ Oogan. 1053
,nil. R erkeyip. 1057 R Alp-Aymet. 1071 cek otiik. 1.073 R ak bul~uiidun. 1080 R keresi. 1122 F~orton.
5R 1137RA~atklsm. 1142 Rdandalga. 1172RtlrmaEma. 1190Rkabakatar. 1202 R kamaldan. 1203R
5R alasman. 1204 R alasln. 1216 R ozii. 1243 R ciiriikmiin. R bu konujmaYI I 245'te bitiriyor. 1298 R
792 Oogarun. Bu satlr eklenti duruyor. 1305 R otkiiriip. 1306 R koloiikiigo. 1313 R sanga. 1318 R elr nazar.
!i,R 1325 R altaragm. 1337 R calmda. 1349 R imla je,~li hep Oroiigo. ..1383 R a~ buudaru=1394. 1393 R
2R betifie. 1407 R peni. 1408 R sIr tenistin. 1409 R tirilip. 1421 R Okom. 1423 R Slrdayraga. 1429 R
'() R surgulap. 1434 R car Masarga. 1444 R Car Masarj~a. 1447 R Koyga~ka. 1448 R Sapka~ka. 1455 R
,tun. ala~tagan. 1456 R manastagan. 1458 R kergil~ek. 1466 R Bank Balak~an. 1479 R kudasl. 1485 R
,2 R Muratlm. 1487 R Ecemden. Cenim. 1496 R Kofil~ooll. 1498 R Coorun~u. 1500 R ~uutum. 1522 R
Inkt. ~a~pay. 1526 R batlraya. 1538 R buudanda (veya bulldan-da?). 1542 R Koy ka~kasln. ~ogultur. 1550 R
Iytil. kuragan. 1555 R klSlk, krj. 1564 klzlk. 1574 R tiiru~iip. 1587 R colu. 1592 R togoroto. 1603 !:{ eldi.i.
~I R 1607 R cotkordii, krj. 1582. 1619 R altl baydln aralda, krj. 1663 R Altl baydln araanda; 4. boliim232 ar,llga.
~ast. 1622 R eli. 1631 R Nargl. 1649 R ~etine. 1651 1~anda. 1653 R Abllay .Caiiglr Kan Kocon. 1656 R
26R Koiirooluu. 1661 R Kol-ata. 1708 R karoo~lk tlr kul. 1718 R ceginde= 1734; 1743. 1732 R <;alglnga.
,kar. 1737 R tiigorotto. 1738 R aratlp=1739. 1746 R orungall. 1748 R ceri. 1749 R tiyyeli. 1762 F~or~o.
'016t. 1770 R saa. 1772 R ulu klSI VI bike. 1775 R berirmin, kr,\".1813; 1815; 1818; 1821. 1781 R uball kerlm.
1782 R koriin tiir. 1787 R catino 1791 R kara~aru. 180I R kiin~o. 1803 R topo, kr~. 1726 topu 1808 R
keptin ilibeyt. 1813 R baslrmln. 1815 R <;elkakte, cetirmin. 1818 R cetirmin. 1821 R baslrmln. 1~26
R Kooplnl. 1832 R alklndan. 1841 R ki.ini.i. 1851 ~~ka~kaytlrar. 1860 R koyrottuu. 1896 R Kandlragln.

~
 1'
;.
MANAS VESTANI
266
1928 R
~012R
2:068R
t:IO9 R
2133
t:189 R

1
 OUZELTh![ELERVE NOTLAR 267

var. 2086Rsiilo~ii. 2092 R a§kara. 2106Rka.\pttr. 2107 Rkabtrgandan. 2113 Rdeyt=2115. 2118R
,R iefiden. 2124 R suo 2144 R ciydim=2146. 2145 R sogu§u bolgiin mon, kr§. 4. boliim2144" 2157 R
~R
uytugunday. 2169 R koynufia. 2170 R ke~ke be§in. 2184 R Ktran. 2196 R koy-ka§kamn. 2197 R
{R
kozot. 2202 R Egine. 2217 R dalaga. 2236 R ~irine. 2238 R saralamn. 2259 R sudan. 2271 R
JR
koykulap. 2277 R tu. 2288 R cortorunun. 2300 R bem;:=2301-2304. 2306 R ctrktn. 2318 R
133
JR
Manastikin=232 I. 2319 R oziinniikiin. 2348 R ~oop. 2359 R Orko~o. 2364 R ebesin. erkeyl:ip. 2365
R arke§tey. 2373 R miner. 2382 R kalgalt. :Z398 R cerde. 2399 R uru§tii. 2410 R kula. 2446 R
Mekese. 2448 R siyndi. 2456 R astlnda. 2451 R er nasar. 2468 R Efigenesi. 2478 R coror. 2480 R
ar~iyt. 2494 R torgoydu. 2496 R toronii oltorot. 2500 R ker. 2538 R ktynalda. 2540 R korbo~~ondii.
50
,all.
me. VI. 13 R atandann. 22 R korolok=23. 26 R koslinntim. 27 R caga. 31 R kemen. 32 R Alaamdan=45.
2R 60 R astlnda. 65 R kuyruk, 66 calln. 76 R oztirnJo. 99 R Manastm. 109 R suga. 110 R tiyyemin aynl
,vekilde 125-127. 112 R sibeymin. 115 R -5oruktun= 119; 129 vb. 122 R akllmen. 131 R ererkeyt. 148
1ay. R suga. 158 R ttigan. 164 R ka§karaglp. 17~iR kebes(?). 212 R bey§ik. 214 R cetk~n~e. 243 R
\08.
Unktir. 248 R kursakta. 250 R bilekti. 251 R. baybiyce. 273 R her, kr{. 315. 280 R Oktil. 284 R
392
3R calbann. 287 R alaamdan. 299 R kursakta=346. ,301 R bilekti. 321 R Oktil. 324 R Bakaydln. 328
tun. Sulpu-kordun. 329 R toogo. 333 R etegin. 3.49Ram. 329 R <;akal. 364 R ka§ka. 374 R suday.
382 R urdap. 404 R kursakta. 406 R oztino. 417 R anda=418. 431 Raman. 433 R kortinobo ve
ruk.
i5 R arkasmdan soru ifareti. 453 R malaka§ka (?). '~84 R coruk~u. 492 R kork'. 495 R ulunday. 496 R
)5 R tuylangan. 497 R erkeygen. 511 R alaamdan. :514R ~amglraglm. 519 R Ozti-bekten. 523 R kursakta.
\9 R 531 R korti§tip. 570 R e§en. 574 R bem=575-57i'. 586 R be§inde: ca§mda feklinde mi okunmall? 599 R
662 atasm. 600 R -5irkim. 601 R ki§i. 612 R coyti. 623 R ~o~oktoy=625; 628. 637 R Kara bay. 638 R
tiytino. 639 R <;o~oktoy. 666 R dolo=667-669. 682 R bortko. 691 R kursakta. 713 R Sulpu-
kayo
kordm=730. 716 R samano 717 R kete~in=718. 729 R talastm i~inde. 748 R dolonus. 749 kete~in=750
\dey.
781 750 R belekke. 756 R ~ar=759. 765 R anmga. 789 R sti1o§tti. 793 R ~o~ok=805. 818 R ta§. 827 R
04 R i~neymin. 831 R Kosti. 843 R eke. 862 R kursakta. 869 R ken. 925 R ak. 926 R ezen. 9;\4 R cera.
852 941 R er aldma. 957 R <;tidtin. 968 R oztinnon. 970 R kursakta. 981 R tu=983. 1014 R telki (?).
896 1034 R Su1pu-kordun. 1036 R keyrip. 1054 R tibc:ym.
,43 R
52 R VII. 14 R Kiirofikoy. 15 R ~orom anI. 18 R Ku. 22 R ku. 25 R sulap. 28 R ak bor~lkka. 30 R kok
bor~lkka. 41 R sanablstl. 42 R corgonu cargo. 53 R Baltar. 58 R -minen. 59 R ~lb'agaC;;l. 77 R
agan.
sularga. 86 R kllkaytlp. 97 R atammn. 109 R 1~lrgln, c;;alkanm. 119 R buulutkan. 122 Tala~;tl. 130
gilet.
120R R akll. 134 R astlna. 215 R ~e~ dobodoy. 230 It cam. ~34 R eresi. 249 R bererinde. 265 R klgllayn.
>45R 271 R klsln Ay ~orok (daima ~orok ,fekliyle gefiyor). 276 R keretigi. 321 R berese. 324 R kii~iibiittoy=340
333 R Aklnga. 3~6 R moynuna. 370 R tutkuy,:!an tikkeli. 371 R tuulga. 372 R kablrga. 383 R
"Inar.
124 R aykmnan. 385 R Umotoy=392 391 R san ala. :395R suo 407 R erikti. 408 R boylop. 414 R sanda.
11inen 424 R kIlo 431 R birikisis. 443 R kotiiriip. 45:3 R koluluu. 471 R sanda ala. 478 R sanda. 480 R
\204 uyktagan. 489 R berbeyt bile, saru i,vareri yak. 4~15R san ala~= 512; 521; 558. 496 R cas'oosln. 501 R
248 R kiiybogoy (kiril harfiyle).504 R esitke ~e~em. 513 R beri. 515 R lay buurulday. 522 R aramay; 526 R
308 R toromo. 548 R iiydo. 571 R kayagl. 575 R semirgeml. 578 R kiind6n=626 588 R Umiit6y= :595; 599.
337 R 589 R kara dob61 car moyun. 608 R lay buurulu. (i35 R su= 637 639 R ~Igmgln. 648 R kuualgan. 652
R surdurgan. 660 R u~iina. 661 R iiybondii. 662 R bay bolot. 664 R ca k6~6rgo. 665 R cibe. 666 on.
;ppey.
R suo 668 R solbop. 668/669 R a11~lp/torom. 678 R san a1a~=680. 681 R soonsln' kr,f. 741. 692 R bolup.
aman. 697 R Umiitoy. 700 aY~ln. 701 R san a1a~=714;725. 712R arkagl caman kuruldu. 713 R Umiit6y=727;
I R be. 767. 716 R kuru1du. 720 R suo 721 R cadak. 729 R tartap. 732 R Kara dobo1 car moyn. 739 R
522 R tursumbu? 745 R serbeyim. 760 R ciydi. 782 R tlnlktln. 785 R Umiitoyg6. 786 Umiitoy. 790 R
\537 R desem. 791 R Igan. 805 R Um6toyg6. 806 R Um6t6y=809 807 R a~lp. 834 R Umotoy. 837 R ~on.
1erekti. 838 Ran. 853 R Um6toy. 859 Ratti. 867 R karandln. 868 R ~Imbadana. 874 R Um6t6y. 888 R
\572 terek. 893 ~aklrdlk. 896 R kofigop.908 R o~una. 921 R aklnln. 922 R k6kiir. 925 R Atannln. 940 R
\600 zar. 944 R kiyn~i. 946 R san ala~. 961 R Aklmi1. 971 R bogu. 996 R barsag~l. 1004 R ~Ii\glr iiniin
168\ R caspadl. 1005 R baspadl. 1013 R astlnmn. 1015 R mec;;in. 1017 R bos. 1024 R cakaysln. 1030 R
R sen. b6rogiin= 1032. 1039 R me~inge. 1050 R b6r6gun. 1055 R klzil klya san ta~ka. 1059 R san ala~= 1064.
1763 1065 R c;;okc;;ogultup~ogul tur. 1072 R tonup=107L~ 1086 R siimbiiI6=1111. 1106 R ta~tan. 1113 R
1851 betinen: n? kr,f. 1090 betime. 1117 R kuyrugun. 1120 R tederi. 1111 R siimb616. 1122 R ~~uyrugu.
i kerim. 1132 R efike~ti, kr{. 684. 1133 R eki. kr,f. 685. 1162 R ber~i. 1172 R kutulumnu. 1173 Ft t6rom.
1973R 1175 R ~orom. 1128 R Ulu Bastin. 1234 R ciyrendey. 1238 R koylu maldln. 1243 R bar. 1266 R
2004 ukkanda 1268 R cer. 1270 R dep. 1272 R san ala~=1281; 1310. 1275 R Cetigerdin. 1291 R suo 1295
a R kelip. 1298 R Aklnln. 1300 R keretigi. 1324 F~Ondur suo 1326 R k6tur6yn. 1358 R 6rtodii,. 1359
R iiyiin6= 1364. 1368 R AY~lnl. 1369 R sanala~. 1387 R ciydi. 1394 R suo 1396 R k6tiirup. 1397 R
 268 MANAS DESTANI

Akmm=1400 1416R ciylat. 1418R susu. 1422R Aklmn=1438 1478R ku. 1783 R korkonullan.
1518Rodon. 1524Rtudu. 1545Rine. 1546Roro. 1547Rbiiro. 1556Rotumdu,krj. 1411; 1661.
1580R suday. 1596R baytaldi, krj. 1708. 1606R estin: n? 1622R lIap boori ko§odii. 1624inc. 11)33
R ertegin. 1634R bilegi. 1638R eresi. 1666R ciybegeni. 1674R adalip, ciydi. 1675R cabik.ay.
1690R inc. 1691R oro. 1700R tartm. 1722R togondii. 1738R ku~aktan. 1770R suday. 1789R
ayalsis. 1794R'mn nuraralamsmdahata var. 1821R kartagi. 1869R batirm. 1876R toyuptur. 187.&R
Kazi bala ('Richer-Sohne'). 1879R kordu. 1891R caylip. 1914R torkundan. 1915R corgodon.

A
A

A
A

AI

~
3 iNDEKSLER
R
R
6ZEL isiMLER iNDEKSi
Abeke (kahraman)VI: 40, 89, 97,122,133,151,
158, 161, 165, 219, 235, 288, 292, 363, 370,
513, 672, 765, 788, 849, 856, 877, 891, 896,
899,935,985, 1030, 1045..., 1061, 1071
Abllay (kahraman) IV: 439, 1653
A~-buudan (at) IV: 682, 1383, 1394, 1424, 1437,
1528, 1534, 1538, 1545, 1548, 1862, 1880,
1890..., 1894
A~lk (kahraman) V: 1472
Adam (Adem) I: 126
Agalday (kahraman) V: 455, 716, 756, 874
AgI~ (kahraman) II: 596; III: 403, 530; IV: 86,
570, 722
Aclbay (kahraman)II: 1156, 1182, 1186, 1195,
1212, 1300..., 1309..., 1329, 1356, 1358..., 1365,
1367..., 1375, 1613, 1617, 1628, 1647; III: 62,
296,354,1015,1024,1254,1456,1469,1492,
1708, 1788, 1863, 1896, 1970, 2343, 2366, 2661;
IV: 366, 1467, 1474, 1482, 1629, 1655; V:
1505,2036; VII: 185, 1247, 1888
Ak-albars (klll~) IV: 561, 574, 581, 1263,2074; V:
2524; VI: 884; VII: 1910
Ak-balta (kahraman) II: 1146; IV: 1495; V: 291;
VII: 53
Ak-baiikll (at) V: 1161
Ak-bor~uk (at) III: 1870, 2256, 2264, 2330; VII:
28
Ak-bul~ui'i (at) IV: 407, 1073, 1299, 1321
Ak-erk~ (kadm kahraman) II: 503, 529, 549, 553,
567,569,586,594,616,618,624,632,648,
659, 746, 760, 854, 1012, 1017, 1023, 1040,
1044, 1059, 1100, 1124, 1126
Akllay I Nakllay (kadln kahraman) III: 560, 691,
2057; V: 6, 148,209,261,485,551; VI: 116...,
119, 129, 153, 156, 167, 186, 194
Akln-kan (kahraman) VII: 271, 278, 288..., 303...,
315,318, 333, 335,452,467,921, 1298, 1397,
1400, 1422. 1438, 1479
Ak-kan (Rus <" hkz. Ak-padl~a) III: 1057, 1782
Ak-kam~ (kadlll t 'i,llilan) V: 2025
Ak-kelte (tiifek) IV: 212(): \'11: 1085, 1110, 1149
Ak-klyaz (kahraman) II: -1,,2. 735, 740, 828
Ak-kula (at) II: 36 1~llJ. 1221, 1223, 1226,
1314, 1476, 1550, 1712 1718, 1746, 1834.
1837, 1837, 1843...; III: 20.41,79,81,87, 117.
194, 259, 336, 388, 5-1"\, 015. 735, 848, 852,
1056, 1062,2013,2070, 2()7X. 2082, 2158, 2189,
2252,2258,2266,2273,2285,2314, 1333,2344,
2354, 2458, 2470, 2473, 2492, 2581, ~:669; IV:
343, 384, 400, 428, 430, 678, 837, j~77, 891,
1427,1432,1436,1442,1457, 1479, 1492, 1518,
1524, 1531, 1533, 1540, 1595, 1990; V:41, 69,
71,74,97, 111, 171, 174, 176, 281, :~86, 378,
620,680,945,970, 872,974, 1075, 1077, 1165,
1367, 1467, 1738, 1756,2075,2079,2174,2258,
2361, 2504; VI: 1, 915, 938
Ak-kiibO (bkz. Akolpok)
Ak-olpok (zlrh) II: 1235..., 1281, 1364, 1724; III:
80, 82, 88, 195, 2190, 2582; IV: 1767; V: 275,
1348,2071; VI: 676, 697,702,905
Ak-padl~a (Rus <;an, bkz. Ak-kan) III: 8:, II, 13,
16, 39, 58, 109, 111, 114, 118, 284, ~,72, 374,
377, 386, 394, 465, 469, 472, 474, 477, 479,
481,485,503,505,509,511,541,546,551,
608, 732, 734, 736, 896, 898, 901, 917, 958,
1018, 1060, 1064, 1066, 1070, 1107, 12~~7,1250,
1415.1769,2564,2667,2670,2677...,2(i83
Akpay-mamet (kahraman, kr~. Alpay-mamet) IV:
109
Ak-saykal (kadm kahraman) IV: 1779, 1805, 1840,
1852, 1855...,2166
Ak-~umkar (sungur) II: 1317, 1319..., 1317.
1339...; III: 2085, 2143, 2192, 225:" 2267.
2280, 2288, 2332, 2346, 2460, 2474, 2492, 2583
Ak-taygan (kopek) II: 1316, 1324..., 1336, 1347...;
III: 2093, 2168, 2254, 2260, 2268, 2282, 2291,
2320,2334,2347,2459,2475
Ak-tinke (han~er) III: 1316, 1318; VI: 104:~
Ak-tulpar (at) VI: 674, 696, 70 I, 923
Albay (kahraman) III: 1724
AIda (Allah) II: 111; III: 281, 731; V: 72c), 1149,
1198, 1435, 1438; VII: 198
Almambet (kahraman) II: 9, 16, 63, 67, 77" 82, 90,
115,138, 147, 154, 163, 165..., 178...,201,204,
206, 209, 226, 241, 244, 264, 268, 2i'4, 278,
283, 307, 336, 345, 350, 356, 374, 38,5, 389.
406, 417, 429, 453, 455, 486. 545, 551, 560.
578, 588, 628, 641, 654, 673..., 696, 6~18,711.
720...,747,758,765,767...,796,807.8111,821,
824,835,857,862,865,867,869,927...,955...,
976,984,987,994,999, 1003, 1006, 1021, 1()42.
1052, 1056, 1058, 1071..., 1094, 1106. 1108.
.1114,1116,1120,1122,1127.1129,138~7,1513,
1539,1552,1577,1585,1603, 1609. 161:~, 1621.
 270 MANAS DESTANI
1638, 1646, 1649, 1663, 1683, 1686, 1689, 1698,
1704, 1707, 1722, 1725, 1735, 1738, 1743, 1755,
1761, 1773, 1788, 1791, 1812, 1833, 1849, 1857,
1861; ill: 63, 135,298,357,360,417,419; 426,
456,1013,1023,1345,1456,1469,1489,1542,
1547...,1559...,1578,1612,1622,1625...,1711,
1787, 1814..., 1862, 1893, 1957, 1972, 1983,
2341, 2366, 2527, 2663; IV: 278..., 292, 364,
469,1369,1378,1398,1415,1477,1517,1572,
1582, 1586, 1592, 1599, 1607, 1731,2069,2097,
2114,2173; V: 287, 295, 302,316,320,392,
397, 402..., 424, 460, 480, 524, 460, 480, 524,
609, 649, 654, 663, 669, 671., 683, 695..., 775,
794, 840,901, 905, 907, 915, 1057, 1059, 1074,
1108, 1250..., 1287, 1290, 1304, 1306, 1317,
1326, 1391, 1396, 1401, 1410, 1416, 1509, 1583,
1698, 1706, 1721, 1727, 1743, 1746, 1755, 1770,
1785, 1791, 1832, 18431858, 1881, 1888...,
1893, 1898, 1929, 1958, 1986, 1995,2044,2066,
2077,2080,2087,2089,2102,2105,2180,2190,
2208..., 2223, 2228, 2233, 2275, 2352, 2357,
2367; Vll: 112, 187, 1249, 1884
Alooke (kahraman)IV: 846
Alpay-mamet (kahraman,kr§. Akpay-mamet,Bay-
mamat)IV: 99, 1057
Alp-borti (kahraman)IV: 1019
Altmay (kadm kahraman)ill: 1488,1551,1605;V:
1825, 1875, 1931, 1942, 2002, 2005..., 2029,
2043,2090,2138,2276,2476,2482...,2521
Alt1nay (huri) ill: 2117, 2187
Alt1n-me~it (hayvanlannbaglandlgldirek) V: 1328
Afigl~al (kahraman)IV: 1779,1852,2166
Atallk (kadm kahraman) V: 8, 146, 481, 2096,
2098,2112
Ay-~tirok (kadln kahraman)Vll: 271, 278, 281,
290, 315, 318, 325, 327..., 330, 337..., 344, 452,
467,875,877,921,923,961,965,975,979,
1298, 1305, 1367, 1397, 1400, 1422, 1431...,
1438,1468,1482,1484,1519,1524,1544,1555,
1608..., 1628, 1689,1714..., 1726, 1747, 1917
Aydar-kan (kahraman) I: 10; ll: 24, 176, 438,
447..., 512, 713, 768..., 932, 936; IV: 137,
1632...
AYlp-kan (kahraman)ill: 1487,1552,1627,1637
Ay-kan (kahraman)V: 161.438, 700, 851, 923,
1543, 1646, 1656, 1678, 1798, 1800, 1825,1875,
2023, 2090, 2276,2521
Ay-koco (dervi§)VII: 1492, 1500...,1511
Ayu-kem (kahraman)ill: 532
Baabedin (evliya) I: 130
Bagdl-doo1ot (aym zamanda:~akan, ~lyn~I, ~Iyrdl-
bay) 1lI: 367, 639, 1855,2040,2049,2068,
2161,2175,2235,2271,2323,2370,2405,2518,
2568,2585,2590,2600,2603,2617,2622,2641,
2649; V: 510, 736, 740, 762; VI: 191, 204, 210,
230,257,319,421,427,441,446,457
Bagl§ (kahraman)IV: 113
Bakay-kan (kahraman) I: 82, 144; II: 1145; III:
1842, 1943, 1968, 1981, 1986..., 1992, 1997,
~
~
2380,2389,2399,2402,2407,2411,2417,2461,
2501,2504,2507,2511,2525,2553,2633,2657,
2659; V: 1153, 1156, 1158, 1162, 1164; VI: 29,
42..., 46, 324, 330, 335, 338..., 343..., 333, 360,
375, 378, 412, 715..., 718, 720..., 731, 733,
752..., 760, 763, 784, 798, 843, 845, 854, 866,
871, 880..., 883, 885, 902, 918, 924, 921 , 958 ,
962...
Balbay (kahraman) III: 306, 2536
Bay (kahraman) I: 82, 144; II: 1145; III: 1842
1911, 1977,2407, 2417, 2501, 2525, 26:,3; V;
1153, 1157...; VI: 29, 46, 324, 335, 36Q, 375,
715,731,753,771,784,854,871, 880, 92¥~
Bay-bolot (klll~) VII: 662
Bay-mamat (kahraman) III: 356 (kr§. .t~lpay-
mallet)
Bay-tobot (bek~i kopegi) V: 1023...
Bilerik (kahraman) IV: 1023, 1027
Bok-murun (kahraman) IV: 5, 53, 175, 18), 252,
268, 284, 393, 479, 485, 492, 508, 601, 773,
778, 809.. 812, 817..., 926, 914, 976, 981; 1260,
1263, 1342, 1869
Bolot (kahraman, Ak-balta'mn ogu) IV: 14~)5; V:
291
Bolot (kahraman, Color-kao'In oglu, bkz. I)kiim-
bolot)
Boo-bek (kahraman) III: 532
Booke ~:kahraman)II: 1147
Boz-bee (ktsrak) IV: 728
Boz-uul (kahraman, ~oban) II: 1462; IV: 3,'72;V:
1512
Boz-uul (yabancl kahraman) IV: 126
Borbolciin (kahraman) V: 452, 712, 754, 871~ 1276
Borii (kahraman) IV: 1491; V: 1466; VII: 51:5
Borii~ii
Boyiin-kan(kahraman) IV: I: 1491;
(kahraman) 1, 2 V: 1466; VII~ ' 55
Buuday-bek (kadm kahraman) II: 502, 52B, 548,
566,647,658,739,751
Biirkiit-batlr (kahraman) II: 1149
Cayzan (kahraman) II: 1147; IV: 363; V: 1473
Caklp-bay I Caklp-kan (kahraman) I: 6, 9, ,11, 40,
46, 68, 73, 81, 152; II: 1132, 1173, 1184...,
1188,1194,1252,1254,1258,1400,1765,1777,
1799, 1820, 1855; III: 363, 515, 523, 5&~, 569,
576, 594, 624..., 637, 651, 657, 666, 663, 753,
770,808, 810, 820, 841, 878..., 905..., 9~4, 923,
929,939,969,990,106,1151,1371,1424,1445,
1451, 1455, 1471, 1474, 1635, 1809, 181~, 1815,
1817, 1819, 1825..., 1840, 1843, 1844...1..1848,
1858, 1886, 1909..., 1932, 1956, 1996,11998...,
2012,2015,2017,2020,2024,2028, 203{, 2069,
2230, 2239, 2263, 2269, 2318, 2329, 2339, 2369,
2377,2392,2450,2524,2567, 2625, 263~, 2640,
2656,2658; IV: 78, 860, 867, 873, 162d, 1662;
V: I, 15,39,51,60,434,491,631...,661,666,
670, 693, 718, 732, 763..., 773, 846, 8~'~, 91~,
919, 990, 1584..., 2372...; VI: 44, 74, 2, 116'
136...,218,498,670,773...,787,790,803,80 ,
 t
tNDJ3KSLER 271

810..., 813, 815, 822..., 825..., 838, 840, 956, Ere§ (kahraman) IV: 106
1032, 1052, 1064, 1066... Er-klyaz (kahraman) VII: 1184, 1203, 124:5, 1251,
CaIman-bet (kahraman) II: 21, 30,41; III: 435, 1275, ]307..., 1314, ]330, ]334, 1338, 1355,
529; IV: 1640, 1644; V: 596; VI: 398, 400, 1360, ]370, 1383, ]40]..., 1423, 1433, 1453,
402, 408 1460, ]469, ]483, ]495, 1499, ]5]3, 158~), 1592,
Canbay (kahraman, Kenen'in oglu, adt Ken iinvamyla ]599, 160], ]706, ]749, ]755, 1759, 1771, 1848,
ge~iyor) II: 1157 1851,1853,1892
Canbay (kahraman, adl Er iinvamyla ge~iyor) II: Er Nazar (hazret) IV: ]3]8; V: ]215,2457
1158 Esen-kan (kahraman) IV: 784
Can-keldi (kahraman) II: 1152 Iraman (kahraman) II: ] ]53
Cafiglr (kahraman, hoca) IV: 439, 1023, 1027, 1653 Ir~l-uul (kahraman) II: ]] 53
Car Manas (kahraman, kr§. Kart Manas) IV: 123 Kabllan (kahraman, kr§. Kabllan-taylak) II: Iln
Car-moyun (at) VII: 589, 732 Kabllan-taylak (kahraman) II: ]42]; V: 677, 801
Casagan (Yaratan Allah) II: 415; IV: 953, 1177, Kaman (Kahraman, kr§. Kaman-coypur) III: 30 I ,
1547; V: 2441..., 2453 ]46], ]7]7,2530
C~-cigit (kahraman) V: 1472 Kaman-coypur (kahraman) IV: 362
Ca§-kaml§ (kahraman) IV: 371; V: 1511 Kamafikoz (bkz. Kozkaman)
Ca§-uul (kahraman, Manas'in adamt) II: 1144, 1461 Kambar-boz (at) II: ]398
Ca§-uul (haberci, Bok-murun'un adaml) IV: 285, Kambar-kan (kahraman) II: 23, 446, 931; IV: 1631
315,480 Kan-~oro (kahraman) VII: 227, 263, 295, 349, 357,
Caylmt§ (kahraman) IV: 370; V: 1510 337, 384, 403, 424, 425, 485, 523..., 54~), 552,
Cediger (kahraman) IV: 113; VII: 1184,1203, 557, 735, 753, 884, 9]4, 1079, 1107, 11216,
1230,1275,1330,1334,1469,1495,1513,1595, 1256,1306,1315, 132],1327, ]336, 1390, 1395,
1601, 1706, 1755 1874, 1881..., ]896, 1906, ]9] I...
Cerin-sekirtpes (tabiat iistii yarauk) IV: 926, 965 Karnkey (kadm kahraman) III: ]22, 632, 7413,742,
Ctl-basal (kahraman) IV: 158
744,758,833,836,857,866,890,932, 1068,
Coloy-kan (kahraman) III: 51, 396, 399; IV: 144, 1152, ]257, 1260, ]279, 1321, 1326, ]329,
569,681...,841,927,948,988,993, 1067, 1093, 1392..., 1396, 1475, 1477, ]481, 1483, ]496,
1187, 1211, 1238, 1252,1384, 1395,1420, 1437, 1502, 1506, 1522, 1526, 1530, 1550, 1618, 1640,
1543, 1565, 1568, 1720, 1735, 1747, 1772, 1780, 2063,2069,2203,2226,225],2293,2636,2648;
1784..., 1796, 1806..., 1843, 1854, 1861, 1876, IV: 1126, 1129, 1136, 1673, 1761, 1768, 1837,
1878..., 1884, 1906, 1921, 1929..., 2012, 2021, 2182; V: 10,40, 52, 56, 66, 75..., 80, 8:1, 121,
2023, 2026, 2028..., 2035, 2049, 2062, 2064, 142, 177, 187, 19], 196,204,206, 220, 231,
2077, 2084, 2086, 2090, 2101, 2131..., 2169, 241,246,488,554,777,782,791,792,867,
2191; V: 2511 900,958, 1004, ]256, 1261, 1294, 1308, 1330,
Coor-ker (at) IV: 722, 734 1333, 1338, 1450, 1452, 1675, 2100, 2104,
Coypur (kahraman, kr§. Kaman-coypur) III: 30 I, 2116..., 2421, 2463, 2481, 2484, 2528; VI: 3,
1461,1717,2530 35,50,67,70,84,87,114,137,170,178,181,
<::a~tke (kadm kahraman) VII: 1240, 1319, 1389 184,200,205,209,226,237,251,256,275,
<::agalday (kahraman) V: 454,715,757,873, 1225, 282, 304..., 318, 341..., 353, 359, 362, 368:, 379,
~o, 1232 385,391,414,420,428,434,441,445,458,
<::akan (bkz. Bagdt-doolot) II: 1255, 1841, 1846; 473, 475, 477, 480..., 486, 503..., 527, 537, 546,
77,19,53, VI: 359, 368, 953, lOll, 1024, 1039, 1063 662, 664, 666, 680, 685, 703, 709..., 722, 743,
<::albay (kahraman) II: 1138; III: 306, 1348, 747...,931,945,948,953,960,992, 1010. 1013,
1723..., 1899,2535; V: 292, 1476 1020, ]039, 104; VII: 95, 153..., 217, 984...,
23. <::al-kuyruk (at) IV: 703 987,999,1001,1003,1009,1037,1873,1875,
45, <::tyrdl-bay (bkz. Bagdl-doolot) III: 1410 1900,1910,1916
IS. <::lyn~t (bkz. Bagdt-doolot) I: 10, 12, 14, 17, 18, 24, Kanlm-can (kadln kahraman) VI: 657
48. 27,40,60 Kan-keldi (kahraman) II: ] 151
<::ofi-ba§ (at) VII: 901, 1135, 1140 Kan-koco (kahraman, hoca) IV: 129,439,455,457,
,69, <::ofi-kara (at) II: 1415 461,1114; V: 2432 I
69, <::ubak (kahraman) V: 453, 713, 755, 872 Kara-badl~a (kahraman) IV: 1498; V: 1475 :
,40, Dorbolciin (kahraman) V: 453, 713, 755, 872 Kara-bay (kahraman) V: 1927, 1947
,62; Egi§ (kahraman) 1lI: 534 Kara-blY «;:oban) VII: 1536,1538,1549,1571,
,66, Eleman (kahraman) V: 675 1581.1684,1693,1701
112, Eleman-bay (kahraman, To§tok'iin babasl) 1lI: 408; Kara-bortik (kadln kahraman) III: 558, 689, 2055;
i 18, IV: 91, 702, 942, 1036 V: 4, 47. 143,478,548,2097,2099,2114
,06 Elim (kahraman) III: 304, 1458, 1713,1897,2430, Kar4-coltoy (kahraman) II: 1152
2528; IV: 356, 1488; V: 1463 Karac;a (kahraman) II: 368; IV: 1791, 1842~

.8,
-
272 MANAS DES:TANI
Kara~a~ (kadmkahraman)II: 1011,1013
Kara-doo (kahraman)ill: 1408;IV: 123
Kara-kan (kahraman,Manas'inbiiyiik babasl)I: 4...
Kara-kan (kahraman, Almambet'in babasl) II: 8,
146, 162, 232, 249, 253, 303, 330, 485, .820,
1020, 1386, 1681, 1688, 1697, 1754,1760, 1787
Kara-kan (kahraman,Kamkey'inbabasl;kr§. Temir-
kan) VI: 409..., 413, 449, 507, 536, 539..., 558,
597,599,604,609,614,614,620,640,642,
650...,686,689, 700, 739, 741..., 947
Kara-kam§ (kadmkahraman)VI: 655
Kara-ker (at) II: 1421;ill: 83
Kara-toko (kahraman)ill: 310, 1191, 1869, 2379,
2423, 2428, 2432, 2556, 2559, 2662
Kara-ayglr (at) IV: 732
Kardlga~ (kadm kahraman)III: 365, 1853, 2043,
.2147,2154,2642
Kargalday (kahraman)V: 2280, 2309..., 2314...,
2317, 2325, 2327
Karganday (kahraman)IV: 357; V: 1464
Karl-~al (kahraman)VII: 1240,1319,1389
KarIm-bay (kahraman)VI: 259..., 263, 265, 280,
283, 303, 314, 321
Kart-kiirofi (at) IV: 733, 741
Kart Manas (kahraman,kr§. Car Manas)ill: 1409
KaYlp (kahraman)III: 558, 689, 2055; V: 4, 47,
143,478, 548
Kaz-atar mergen (efsaneviyardlmcl) IV: 945, 950,
958
Kenen (kahraman)II: 1157;V: 1470
Kenceke (kadm kahraman)IV: 1014
Kimi§ IV: 1774.2137,2173,2193
Kldlr (Hldlr) I: 62, 129, 131; II: 1091; V: 203,
979; VI: 573
KIl-ciren (at) II: 228, 269, 343, 431, 585, 797,
1004,1131,1492,1528,1544,1581, 1640, 1644,
1833
KIl-ciryren (at) VII: 1234
Klrgll /Klrgm-~al (kahraman,hem Manas'in hem
Kok~o'niin kIrk kahramamnmba§lnaverilen isim)
II: 514, 1137; IV: 363; V: 323,334341,349,
375, 1106,1501,2149; VII: 60, 109
KIrk ~ilten (kIrk yardlmcl ruh) V: 978
Klyaz (bkz. Er klyaz)
Koco§ (kahraman)III: 403, 530; IV: 722
Kolmon-bet (kahraman)II: 1161
Kofiguroolu-bay (kahraman)II: 1362; bIV: 1496,
1614, 1656
Kofiur-bay (kahraman)II: 908; III: 53, 393; IV:
153..., 777, 830, 885, 900, 1271, 1279, 1281,
1289,1307,1311,1329,1583
Korcofi-boz (at) V: 1033, 1226, 1634
Ko§-abl§ (kahraman) II: 1362; IV: 1496, 1614,
1656; V: 293, 1417
Ko~oy (kahraman)II: 395, 397; IV: 28, 474, 476,
496, 498, 512, 525, 534, 539, 546, 572, 578...,
585, 587, 598, 613, 814, 816, 997..., 1004...,
1009,1099,1105,1107,1111,1117,1140,1145,
I
1148,1157,1167,1182,1212,1222, 1224, 12:~6,
1244, 1246, 1257, 1649
I<:oyluu-bay (kahraman) IV: 1354, 1361
I<:oyon-boz (at) II: 1420
I<:6b6§ (kahraman) VI: 40, 90, 92, 123, 126, 1:51,
219, 235, 288, 292, 363, 370, 513, 672, 7155,
788, 849, 865, 874, 891, 896, 899, 935, 9:~5,
1030, 1045..., 1061, 1071
}~6k-ala (at) II: 885, 894, 911..., 920, 950, 9'97,
1050,1053,1065,1079,1097,1101,1105,1107,
1112,1128, 1130, 1417; III: 417,421,440...,
446,449; IV: 739, 1635..., 1707
1~6k-bor<;:uk (at) III: 2414
1~6k-b6ril (kahraman) VII: 601
1~6k-borii (at) VII: 285, 297, 378, 380, 900,914
Kok-~ebi<;: (at) Serek'in au: IV: 369; V: 1315; I<:ill-
<;:oro'nunau: VII: 284, 298, 360, 367, 409, 569,
576, 624, 631, 718.899, 915, 1156, 1161, 1166,
1176,1181,1186,1193,1199,1207,1289,12:93,
1377, 1839, 1842
K6k-<;:olok (at) VI: 337...
][(6k<;:6-kan (kahraman) II: 25, 28..., 39, 55, 615...,
80..., 83, 88, 102,216..., 145, 172, 176, 180,
424..., 438, 449..., 452, 454, 479, 512, 560, ~i91,
615, 620, 628, 646, 675, 679, 691, 695, ~'03,
715,718,724,729,754,757,766, 803, ~\17,
844, 864, 893, 915, 935, 945, 958, 962..., I ()QO,
1060, 1096, 1111, 1515; III: 91, 93, 101, 137,
141, 144, 159, 197,200,209,223,237...,240...,
257, 261, 325, 329, 335, 339, 341..., 420, '~50,
457..., 524; IV: 137, 1633, 1637, 1706, 1'709;
V: 1070; VII: 280, 235, 401, 470, 588, 1594,
713,727,767,806,853
K6k<;:ok6z (kahraman) III: 1682; V: 450, 714, 758,
870,1040,1277,1572,1579,1589,1604,1531,
1654, 1658, 1663, 1667, 1677, 1687, 1701, .797,
1710,2032,2323,2402,2412
K6k-klyaz (kahraman) II: 482, 736, 748, 762, 785...
Kok-koyon (kahraman) III: 536; IV: 1059, 1063,
1077,1095,1102
K6k-kilb6 (zlrh) II: 886, 913, 936, 1051, '055,
1098, 1113
Kok6toy-kan (kahraman) IV: I, 15,20,34,181,
1868
Kok-teke (at) IV: 1969; V: 2187
K6kilm (kahraman) IV: 96,541
.Kor6fi<;:il (at) II: 676; III: 106, 143, 198,237, :349
K6rp6-can (kadm kahraman) II: 980
K6zkaman (kahraman) V: 436, 446, 456, 458, 582,
703,708,717,734,759,848,855,861,869,
921, 1031, 1038, 1040,1094,1097, 1184, l189,
II 1196,1446,1586,1588,1603,1615,1624,11631,
1700, 1726, 2032, 2298, 2374, 240 I, 2495, .~517
Kuat-bek (kahraman) IV: 355, 1486; V: 1461
Kubul-can (kadln kahraman) VI: 658
Kuday (Hilda) I: 23, 149; II: 384, 743, 847, 849,
858,918,948, 1093, 1642, 1665, 1750; III; 283,
287...,291...,323, 356,409,493,495, 5051.731,
1017,1105,1735,1993,2335, 2490, 250~; IV:

90,954,1176,1256,1297,1334, 1546, 1922,
1942, 1984; V: 255, 720, 726, 730, 766, 95C',
1047, 1154, 1206, 1216, 1323, 1422, 1435,2345,
2458; VI: 570, 757, 761, 1076, 1078; VII: 101,
210,250,254, 1092, 1256, 1336, 1874
Kula-bee (kIsrak)IV: 747
Kutunay (kahraman) II: 1142
Kuu-<;abdar (at) V: 1476
Kuu-cigit (kahraman)II: 1142
Kuu-kempir (cadI kansl) IV: 928, 963,968
Kiidiirot (Allah) II: 416, 859, 1643, 1666; V:
1183, 1438, 1441;VII: 198
Kiil-<;oro (kahraman)VII: 225, 295, 308, 310, 331,
341, 359, 356, 374, 405, 421, 425, 441, 446,
483,488,490,493,500,503,507,511,513...,
516, 520, 545, 555, 566. 583, 606, 610, 622,
7 17, 726, 730, 734, 750, 778, 783, 803, 808,
~,
1, 850,883,915, 1069, 1076, 1104...,1151, 1169,
"I,
1180, 1206, 1214, 1218, 1255, 1265, 1274, 1280,
1320, 1344, 1361, 1365, 1371, 1377, 1382,1388,
1403, 1411..., 1416, 1419..., 1515, 1521, 1523,
1525,1530,1537,1567,1573,1582,1591,1598,
1602, 1604, 1607, 1610, 1615, 1617, 11627,
1629, 1641, 1646, 1649..., 1657..., 1661...,1677,
1694, 1703, 1713, 1716, 1744..., 1756, 1766,
1772,1775,1787,1792,1797,1811,1814,1822,
10 1831,1835,1843,1847,1850,1852,1854,1860,
1865, 1871, 1886, 1894, 1897,1904
Kiildiir (kahraman)III: 1348, 1723,1899,2535
;0,
Kiin-kan (kahraman)V: 163, 440, 702, 853, 925,
'9 1545
)4 Mada~ (kahraman)V: 1513
Manas (kahraman) I: 48, 56, 59, 61..., 65..., 85,
119, 132, 143, 152; II: 22,34,40,426,942,
1131,1132,1200,1212,1216,1218,1257,1262,
-)7 1293, 1313, 1361, 1370, 1480, 1487, 1509, 1512,
1553, 1598, 1609, 1634, 1636, 1652, 1654,
). 1664..., 1684..., 1687, 1692, 1710, 1748, 1792,
6: 1831, 1836, 1838, 1845, 1851, 1858, 1861; III:
1...,9, 14, 17, 19,34,37,40,42,45,48,50,34,
65, 71, 73, 85..., 89, 116, 120, 145, 159, 168,
182, 196,201,222,233,247...,256,258,262...,
81 279...,326...,337,369,379,381,385,451,453,
479..., 501, 513..., 516..., 521, 550, 552..., 555,
582..., 589, 599, 606, 609, 618, 633, 656, 686,
688, 696, 706, 713, 137, 743, 771, 775, 826,
~9 839, 842, 846, 884, 887, 889,931,960, 1006...,
1018, 1022, 1032, 1065, 1080, 1084, 1090...,
1108,1110,1122,1139,1161,1163,1166,1175,
,69, 1177,1179,1182,1184,1193,1196,1202,1205,
\89, 1208, 1219, 1221, 1225, 1232, 1241, 1278,
03\ 1300..., 1306, 1309, 1311..., 1313, 1320,"1334,
)\7 1381, 1400, 1404, 1407, 1410..., 1418, 1432,
1478, 1494, 1530, 1535, 1566, 1573, 1597, 1630,
3641,1688,1694,1701,1704,1739,1756,1789,
849. 1790, 1803, 1828, 1839, 1841, 1851, 1853, 1861,
283. 1866, 1881..., 1885, 1904, 1910, 1912, 1916,
731, 1918, 1920..., 1931, 1937, 1941, 1947, 1951,
IV: 1959, 1965,2009,2014,2019,2022,2026,2028,
)82.
i8,
tNDEKSLER 273
2052, 2054, 2070, 2077, 2085, 209:~, 2145...,
2167, 2181, 2183, 2188, 2193..., 22013..., 2237,
2241, 2243, 2245, 2265, 2272..., 2276, 2278,
2281,2283,2301...,2311, 2313, 2315, 2328,
2335, 2337..., 2352, 2354, 2363, 2365, 2373,
2391, 2453, 2464, 2467, 2478, 2483, 2'~86, 2493,
II 2505, 2510, 2514, 2517..., 2557..., 2577, 2580,
2584,2489, 2592, 2594, 2596, 2615..., 2621,
2625, 2637, 2647..., 2660, 2669, 26'76, 2684;
IV: 75, 79, 258, 274..., 281, 301, 333, 350, 353,
416, 448, 477, 484, 532..., 559, 573, 580, 597,
678, 823..., 827..., 835, 840, 843, 850, 864, 871,
878, 903, 913, 996, 1033, 1054, 10~j6, 1063,
1074,1116,1149...,1152,1168,1183,1185,
1208, 1213, 1221, 1227..., 1247, 1287, 1294,
1310, 1315, 1317, 1323, 1327, 1331, 1355, 1359,
1367, 1416, 1427, 1433, 1446, 1456, 1525, 1532,
1544, 1554, 1611, 1670, 167;5..., 161'8, 1700,
1753, 1798, 1834, 1853, 1893, 1958, 19,67,2016,
2054,2061,2073,2083,2085,2089,2115,2127,
2163, 2170, 2177, 2179, 2187; V: I..., 42, 45,
74,92,94, 109, 155, 165, 178..., 188, :~05, 207,
210,218, 228, 236, 268..., 274, 278, ;102, 315,
462, 464, 534, 538, 545, 558, 575..., 5;83, 587,
592,742,744,858,927,954,957,965,991,
1082..., 1091, 1103, 1135, 1206, 1216, 1223...,
1228, 1230, 1347, 1361, 1370, 1374, 1384, 1394,
1405, 1418, 1428, 1436, 1450, 1456, 14~i8, 1570,
1582, 1616, 1620, 1629, 1637, 1668, 16i'O, 1688,
1693, 1696, 1744, 1756, 1858..., 186:~. 1871,
2067,2070,2123,2125,2127,2142,215:6,2171,
2176.2221,2244,2256.2265,2272,229'5,2305.
2315,2318,2321,2333.2344,2346,2349,2366,
2387, 2393, 2405, 2408, 2411, 2413. 2420, 2424,
2426, 2431, 2436, 2439, 2460, 2469, 2515, 2523;
VI: 2, 7, 20, 44, 48, 74, 88, 91, 99, 101, 124,
138, 234, 250, 286, 301, 306, 310, 3'~8, 400.
499, 510, 525, 575, 577, 671, 751. 7f14. 769.
777, 795, 820. 860, 893, 954, 976 9!~7. 996,
1007, 1026, 1053, 1069; VB: 35, 105, 1'71, 189,
239, 509, 593, 607. 641, 674. 729, 86~1, 1031.
1033, 1051, 1128, 1271, 1883, 1922
Manay (kahraman) V: 1513
Mamker (at) IV: 272, 493. 774. 786 803..., 822.
824
Mendi-bay (kotU niyetli danl§man) Temir-kan'a
dam§man olarak: Ill: 649. 654. 663,745.765.
812.915,934,949,952,1121, 1162, 156~j, 1631.
1664, 1672. 1684; Caklp-kan'a danl§man olarak:
VI: 83,117,135
Merdiyen
Mirza (kahraman)
(at) IV: IV:
16421490; V: 1456
Murat-all (kahraman) IV: 1486; V: 1460
Murat-bek (kahraman) IV: 354, 1485; V: 141)0
Muz-bur't'ak (kahraman) IV: 167. 1298; V: 5'99
Nakllay (bkz. Akllay)
Nazar (bkz. Er Nazar)
Nez-kara (kahraman) IV: 147.446,1021; V: 2512
Oobo (Hz. Havva) I: 126

274 MANAS DESTANI
Orok (kahraman)V: 611
Oroiigu (kadm kahraman)IV: 173,747,1349,1352,
1357, 1362, 1372..., 1380, 1382,1401
Oysul-ata (evliya) I: 128
Ogiiz-kan (kahraman)1V:161
Okiim-bolot (kahraman)IV: 1421, 1527, 1553,
1858, 1860, 1875,2087,2093,2107
SarI-ala I Sar'ala (at) II: 1431, 1715, 1745; III:
1546, 1563; IV: 364, 1379, 1517, 1585..., 1588,
1711, 1730..., 2069; V: 393, 461, 524..., 608,
649, 795..., 895, 899, 902, 907, 1108, 1255,
1583,1587,1755,1844,1846,1853,2129,2207,
2228, 2238..., 2246
San-taz (hizmetkar)VI: 623, 625, 628, 637,639
Saykal (bkz. Ak-saykal)
Sazan-batlr (kahraman)II: 1150
Segis (kahraman)ill: 534
Semetey (kahraman)VI: 579, 589, 592, 602, 605,
607..., 615, 622, 624, 627, 665, 681, 693, 705,
711, 719, 723, 734, 745, 751, 755, 764, 769,
780,796, 801..., 809, 814, 819..., 824, 836, 842,
846, 851, 863, 873, 879, 885, 887, 894, 903...,
919,928,954,977,987,989,1000,1012,1015,
1019; VII: I, 68, 72, 88, 103, 105, 107, 135,
137, 143, 158, 163, 172, 181, 184, 189, 194,
240,255,262,302,309,329,342,345,393,
448, 466, 510, 551, 556, 565, 593, 607, 611,
616,642,670,673,675,679,683,688,702,
710, 716, 724, 736747, 766, 771, 776, 810,
851..., 860, 873, 876..., 879, 882, 918..., 924,
964,966,974,981,983,988,994,1000,1002,
1012, 1038, 1040, 1067, 1093, 1099, 1119,
1125...,1129...,1134,1147,1150,1153...,1168,
1180, 1186, 1209, 1220..., 1232, 1246, 1248,
1250,1297,1329,1352,1357,1359,1362,1364,
1426, 1509,1883
Serek (kahraman)11:1141,1749; III: 307, 1163,
1702, 1737,2378,2387,2393,2412,2431,2463,
2466, 2476, 2516, 2549, 2589, 2664; IV: 369;
V: 1041, 1055, 1063, 1238, 1305, 1314, 1319,
1322, 1327, 1334, 1340, 1373, 1375..., 1380,
1413,1515
Seyit (kahraman)ill: 304, 1458,1713, 1897,2430,
2528; IV: 356; V: 1463
Seytek (kahraman)VII: 1510, 1528, 1635, 1667,
1676,1727,1732,1750,1778,1786,1806,1816,
1823, 1836, 1840, 1845, 1847, 1871,1913
Slrgak (kahraman)II: 1140, 1749;III: 307, 1463,
1702,1737,2378,2387,2393,24]2,2431,2665;
IV: 365,469, 1415, 1511,]968; V: 1111, 1497,
2039, 2] 84
So]ton-kul (kahraman)VI: 474, 477, 479, 482, 490,
405, 509, 529, 660
Sur-kula (at) IV: 1429
Siit-bolot (kIlI't) IV: 1645, 1647
'I ;:~t!~
¥ 'cC
-5ooruk (kahraman) III: 560, 691, 2057; V: 6, 49,
148,209,485,551; VI: 115, 119, 129,153,167,
1169,186,194
-5um-cigit (kahraman) II: 1143
-5U'llt (kahraman) V: 292, 1478
Targll-taz (falcl) IV: 1905, 1931,2022,2027,204:1,
2047
Ta§§a-bek (~oban) V: 277
Tay-buurul (at) II: 1407, 1409..., 1717; VI: 91:1,
922, 932..., 990..., 994; VII: 99, 139, 286, 29':>,
400, 474, 498, 503, 515, 517, 608, 654, 703,
710,861,954...,958
Taylak (kahraman, kr§. Tiirsiln-taylak) III: 303,
1721
Taz-baymat '\Taz-maymat (kahraman) III: 313.
1465, 1729, 2434; IV: 373, 1433; V: 1517; VI:
916,939
Tebi~i (kahraman) V: 1927, 1947
Teke~i-mergen (kahraman) II: 883, 906..., 990; IJ[l:
411,413. 422, 428
Temir-kan (kahraman, kr§. Kara-kan) III: 6~12,
644...,647,651,656,658,662,738,746,749...,
764, 808, 840, 882, 886, 904, 948, 953, 9:~9,
1125,1130,1138,1142,1145,1279,1302,1315,
1364, 1374, 1401, 1420, 1443, 1472, 1496, 1550,
1553, 1627..., 1632..., 1647, 2063, 2203; V:
2423
Teiiri /Teiiir (Tann) III: 1017, 1106; V: 950
Tokomon (kahraman) II: 1423; V: 676, 800
Too-teiie§er (kahraman) IV: 164, 1015
Too-toru (at) VII: 1276, 1278, 1735, 1739, I j/52,
1752,1763,1846
Tor'ayglr (at) IV: 729
Tokor usta (silah yapan usta) IV: 1621, 1624, 11564,
1666, 1674, 1682, 1757..., 1776..., 2134, 2148,
2177,2192
Tolok (falcl) II: 1159; IV: 358, 397; V: l~f74;
VII: 58
Toro-bek (kahraman) IV: 1421, 1527, 1563, 1876,
2087, 1096,2107
To§tilk (kahraman) III: 408...; IV: 92, 571, 703,
925,942, 1037, 1042,1051; V: 1503
Tilrokoy (kahraman) II: 1170
Tilrsiln (kahraman, kr§. Tilrsiln-taylak) III: 303,
1721
Tilrsiln-taylak (kahraman, kr§. Tilrsiln) IV: 360.
1500; V: 1478
Uluu-bike (kadln kahraman) IV: 1772,2133, :2169,
2190
Umot (kahraman) IV: 363; V: 1473
Umotoy (kahraman) VII: 280, 385, 392, 40 I., 470,
588,595,697,713.727.767,785...,805...,809,
834. 853, 874
Urbil (kahraman) IV: 96, 542, 549. 574
 COGRAFY A isiMLERi iNDEKSi

A~-maral IV: 1832 (alklm = dilzltik; Buurala 've Ayglr-call IV: 1956, 1980, 2003; V: 289, 296,
~atkal arasmda bir dilzltik) 307,338 (gozetleme tepesi; aym zamanda Ayglr-
Aglr-min IV: 211 (KaYlfidl ve Kuragatl akarsulan cat biTslradag adl)
arasmda) Baktl-kuuray IV: 230, 899, 1813; V: 1:536 (her ne
Ak-bulufi IV: 216 (Irgaytl akarsuyu ile Ak-car kadar Kalmuklann mitolojik yurdu olarak gec;:sede
3,
arasmda) ~ilik akarsuyunun dogusunda, Kuuluk ve Ku~-
9, Ak-ermen ll: .149 (ozon = dere; A§mara dagmdaki murun arasmda biT yeT adl)
,3
Kara-ffi§ kayasmdangorillen bir dere) Balak~an (Bedeh§an)V: 1502 (diger yerlerde topluluk
Ak-car IV: 215 (It-k~ililile Ak-bulufi arasmda) ismi)
3
Ak-klya V: 253 Balk I BalIk (Belh) V: 1502 (diger yerlerde topluluk
Ak-korgon-kent IV: 540 (kala = §ehir; Ta§kent ismi)
yaklnlannda, Siriderya civannda) Bar-kol V: 237, 267, 1564 (Hami'nin kuzeyinde bir
I: Aksl I: 164 (Ka§gar'da Aksu) got adl)
Ak-§agI1 VI: 432, 470, 472 (Temir han'm ilIkesincle Becin I: 148 (Pekin/Beycin'i ifade etmek tizere
bir dag) kullanllml~ olamaz, bu isim ~in I Kalmuk
.II: Ak-tum§uk VI: 447 (Temir han'm ilIkesinde mey'{a bolgesini tammlayan biT isim olmall)
yeti§en bir yer) Be~-terek I: 91, 101 (Saur daglarlnln kuzey
32, Ala-kol IV: 865 (bir got) dogusunda yukan lrti~ nehrine dogru biT gec;:idin
1..., Ala§ ll: 1730; IV: 1455,2129 (hayali bir yer ismi
189, 001)
olmall; Kazaklarm sava§nidasl) Boy-barak IV: 1820 (Baktl-kuuraY'ln batlsmda bir
\15, Ala-too ll: 1303, 1330; ill: 114,508,517,810,
15O, yer)
V: 879,929,1219,1351,2015,2020,2230,2241, Boz-adlr ill: 355, 1016 (bir dag adl)
2263, 2269, 2427, 2450 (Aladag slra daglan) Boz-sefiir VII: 1082, 1108 (bir otlak)
Alay VII: 1110, 1149 (Fergana bolgesinin Boz-uc;:uk VII: 1077, 1108 (bir kaya C;:lkmtlsl)
gilneyinde bulunan Slra daglar; bu isim kallp Bolc;:ortiti V: 379 (yayla adl)
tekerlemelerde yer aldlgma gore bu bOlgedekiticaret Bukar (Buhara) I: 89, 160; IV: 760, 764, 791,
merkezi olan §ehirleri ifade ediyor olmall. Bkz. 1089, 1405; V: 591
752
Ala§) Buura, ~ofi I: 112 (ili bolgesinde bir akarsu adl
Alcan IV: 1638 (yeri belirgin olmayan bir bolge) olmall)
Almall-bulak V: 2299 (Tolono-bulak ile aym yerde Buurala IV: 1829 (Islk goltin batlslnda, ~u nehrine
664, bulunan bir lrmak) yzkm bir akarsuyun adl; Burana nehri?)
:148
Aimail-too ill: 205 (?) Caa-kolot V: 664 (Caklp'ln yurdunda y,ay ~eklinde
Almatl I: 8, 103 (Almatl §ehrinden kuzeye dogru bir vadi)
ukan nehir) Calpak-too ill: 708 (Temirlik daglarlnln kuzey
Altay V: 166, 437, 699, 850, 922, 1065, 1096, batlsmda biTdag)
1876,
1204, 1386, 1542, 1643, 1766, 1873,2083,2266, Ca-Merke IV: 1718, 1734, 1743 (Kuulul~ daglannln
2273, 2530 (Kallp tekerlemelerde Kalmuklann batlsmda, -5ann nehrine akan tic;:Merkl~ nehrinden
703,
anayurdu olarak ge~iyor, aym zamanda Kalmuklann biri)
sava§ nidasl) Cafiglrak VII: 1178 (bir Irmak)
Altl-bay IV: 1619, 1663; VI: 232 (Caklp'm yurdu) Car-mazar IV: 1434, 1444
Altln-emel Vll: 14 (Altm-emel dagmda bir g~it) Celgek II: 1456 (san data= c;:ol; Talas vadisi ile
Altl ~eer IV: 564 (Dogu Tilrkistan'da Ka§kar, Aksu, Merke araslnda bulunur)
Yarkent, Hotan ve U~ Turfan §ehirlerinin Cerken I Carkan I Carken (Yarkent) I: 51; IV: 150,
bulundugu bolge) 1269; V: 617; VII: 128
Andlyan (Endican) V: 595 Ceti-suu II: 1139 (Semirec;:)
Ar~aluu Mazar II: 14, 15 Ceti-tor I: 1 (Almatl'mn gtine-yinde bir y,~r)
Arkan I Arka? VII: 125 (San Arka'mn klsaltI1ml§ ~anac;: II: 1448 (~ana<;:akar-suyunun yukarlslnda bir
,470,., bir §ekli olmall)
809, gec;:it)
An§tuu-bulak Vll: 394 ~atkal II: 1447 (~atkal Slra daglndan C;:1~~lp akan bir
A§mara ll: 1475, 1477, 1490, 1533 (Talas'ln akarsu)
dogusundaki A§mara/Asparadaglan, aynl zamancla ~e<;:-dobo VII: 215 (bir tepe)'~ekirte
kuzeye dogru akan A§mara I Aspara akarsuyu) IV: 1817 (C;ilik akar-suyunun ballSI ile Boy-
barak araslnda bir kaya)
~elek IV: 1815 (~ilik akarsuyu)

3.
276
~imikent IV: 192 (~imkent) ,.
~ofior IV: 1617, 1659; V: 658 (Talas'm batlslnda
bir ge~it)
~ufikar-uya I: 7 (~ufikar I ~ufikar I ~umkar uya =
sunguryuvasl)
~iiy (~u nehri) IV: 884, 1616, 1658, 1828; V:
657, 956; VI: 957 (~~ nehrine san ozon "san
yataklt" slfatI ek1endiginde nehrin ISlk goliin
batlsmayaktn olan ktsml ifade edilir)
Erti§ (trti§ nehri) ll: 1811 (ken), 1832(KIl); IV: 94
(Ktl Erti§, yukan trti§'i ifade ediyor olmalt)
Irgayu (bir nehir) IV: 220, 1827;V: 656, 955
Islk-kol (Islk golii) ll: 61,78; IV: 750; Vll: 216
t1e (tli nehri) I: 111, 115; ll: 33, 602, 1304...,
1331...; IV: 1407
1t-ke~iiii I: 90; IV: 214 (~u nehrinin ~ok bilinen biT
g~idi)
Kaba-atar V: 662 (Caktp'myurdundabir lrmak)
Kalkan-too IV: 669 (tli nehrinin orta ktsmlmn
kuzeyindebulunandaglar)
Kafikay IV: 1566,2164 (Altay kelimesinekafiyeli)
Kara-balta IV: 208 (Suu-samlr§elalesininotesinde,
Karabaltage~idininyaktnlarmdabulunanve kuzeye
dogru akanbiTnehir)
Kara-kol IV: 197(Talas nehrine kuzeydenbaglanan
Karakol nehri olmalt)
Kara-ta§ ll: 1478...(A§marage~idindegozetlemeye
elveri§li biTkaya)
Kar-caabas IV: 1018; V: 615, 1567 (kann
yagmadlglhayali biT yeT)
Karkara IV: 223 (~artn'mbir kolu olan Kegen'eakan
Karkaralrmaglve vadisi)
Ka§gar I Ka§kar (Ka§gar) I: 161; IV: 150, 393,
1269; V: 616
KayIfidl IV: 209 (~u nehrinin giiney kol~.armdan
biri
olan KuragaU'mndogu kollartndanKaimdllnnagl)
Kazlltk IV: 1017; V: 613, 156'6 (ismini
muhtemelenefsanevitek kanatlt Kazlltk ku§undan
alanhaya1ibir vadi) , .-~
Kebez-bulak I: 97 (Semi~balatinsk'edogru akanbir
Innak)
Kebez-too ll: 1810 (efsanevibiTdag)
Kebesti-too IV: 391,405,408
Kegen (Kegennehri)IV: 1013
Kmm ll: 1211, 1285 (Kmm; fakat aym zamanda
~okuzaklardabiTmemleketanlammdakullamltyor.
Bkz. topuluk isimleri, Kmm)
Klr-ke~iiii I: 99 (Be§ terek civarmda, yukan trti§
nehriiizerindebiTg~it)
Klr-ta§ Vll: 1054, 1080, 1106, 1141 (KIZll-klya
bOlgesinde gozetlemeyeelveri§lebiTkaya)
Kltay I: 54, 56 (~in; bkz. toplu1ukismi Kttay)
Klztl-klya Vll: 1055 (Santa§'1n batlsmdaKtztl-kaya
daglartve g~idi)
Klztl-car I: 98; Vll: 16 (Krasno-yarsk)
Klztl-kokon IV: 1719(Ca-Meke'debir yer)
Ktztl-suu ll: 595 (bir lrmak)
Klztl-tokoy V: 1093(Altay yolunda bir orman)
MANAS DESTANI
.'" .
.. Kolk.an I Kokon (Hokand) I: 158; IV: 881, 1300'
1417, 1422, 1995; V: 1757
Kul-ata IV: 1661; V: 629, 660; VII: 1920
(Caklp'm yurdunda Talas'ta, Alt1.,bay'a yakln bir
yer)
Kopu IV: 221, 1826; V: 655 (sazllk bir yeT)
Kopoluu I: 106 (Tor-ayglr yolunda sazllkll bir
lrmak)
Korgu~ I: 118 (Kulca'mn batlsmda tli nehrine
baglanan bir Irmak;aym za~anda biT yerle~im yeTi)
Korkut II: 1440 (Fergana'da bir Irmak aglzl)
Korogotu IV: 213 «;u nehrinin biT batl kolu olan
Kuragatllrlnagl)
Koroson III: 2491 (Horasan)
Koymorok V: 239 (Kozu-ba§I'ya gelmeden biT yeT)
Kclzu-ba~1 V: 239 (koyun klrplmma ve ke~e
yaplmma elveri~li sazllk biT yeT)
Kclk-adlr V: 1211 (giizel yaylalan olan biT dag)
KCik-doskokV: 2425 (kumluk biT yeT)
Kclk-dobo IV: 116
Kt.k-oyrok IV: 1823 (sarI saz= batakllk; Dogucla
Boy-barak ile Kopu arasmda bulunur)
Kulca (Kulca) I: 116; IV: 232 (Uluu K.), 233 (Ki~i
K.), 743
Kum-bel II: 1475, 1477, 1533 (A~mara dagmda bir
g~it)
Kum-bulufi I: 102 (Be~-terek ile Almatl arasmda
kumluk bir yeT)
Kljnkoy V: 167, 439, 701, 852, 924, 1387, 15,~4
(Altay gibi Kalmuk yurdu olan efsanevi bir yer)
Kll1~-mUrun IV: 231 (Ketmen slradaglanmn batl UI:;U
olan Temirlik daglanmn giiney batl uzantlSI)
Kuuluk IV: 228 (slradag)
Kuu-sere VII: 18 (Kiiygon-tokoy ile Ta~-malar
arasmdabir tepe)
Kiinokor V: 1526, 1557 (Kalmuk yurdunun kuzey
dogusundabiTdag)
Kiln-tiybes V: 1537, 1568 (giin 1~lglmn degmedigi
efsanevi biT yeT)
Kiirmontii, ~atuu II: 31 (Islk goltin kuzey
dogusunda iki su ge~idi)
K~iirobos V: 1569 (Kalmuk yurdunun derinliklerinl:ie,
kan kiirekle atmak geregi duyulmayan efsanevi bir
vadi)
I<:tirofikoy VII: 14 (Altln-emel yolunda bir :fer
olmall)
F:iiygon-tokoy VII: 18 ("Yamk Orman")
Margalan II: 1441 (Mergelan)
~r1edine I: 88; II: 382 (Medine)
~r1edine-~ol I: 110 (Medine ~olti ?)
~l1ekke II: 219, 298, 320; V: 1487, 2432, 2446,
2447,2462,2516 (Mekke)
~,{erke '11: 1474 (Irmak ve yer adl)
f-lamagen II: 1442 (Nemengan)
f-lann IV: 383,403,753,758 (Nann nehri)
Orol-too IV: 670 (Radloffun manas~lslna gore bu
dag Kalkan-too'nun yakmlannda bir dagdlr; ba~ka
.manas~llar bu dagl Ural daglyla e~le~tirir)
 tNDEKSLER 277

Oy-kaym ill: 1692(~in hududununbatismdabiJ~
00,
olmall)
Ondiir-suu Vll: 1324(nehirebaglananbir dere)
20 Sayram IV: 190 (bir zamanlar Cungarlann hakim
bir
oldugu~imkentyakInlanndakibatl Sayram)
Samarkand IV: 129(Semerkant)
San-ta§I Santa§I Senta§ VII: 1055 (ISlk g,jliin
dogusundabulunanve kuzeydengiineye yol veren
".ne en onemli geCj:it)
San-bulak IV: 193 (Sayram ve ~imkent'in
eri)
dogusundabirdere)
)lan
Sarl-kaykan I: 108 (Tor-ayglr ve Temirlik da,~larl
arasmdabir yer)
Slr-dayra IV: 1423(Siriderya)
Slr-tefiiz IV: 1408 (Aral golii?)
r)
Sulpukor VI: 76, 328, 713, 730, 1034 (Caklpin
:e~e
yurdunda bir lrmak; ArapCj:a: Zu'l-fikar, KIrgllzca:
Zulpukor "Hz. Ali'nin klllCl")
Suu-samlr IV: 199 (Talas'tanNann nehrineakanbir
akarsu)
Siir-kol IV: 839 (bir gal, efsanevibir yer)
Juda
,
~emey I: 98; Vll: 16 (kala; Semipalatinsk)
Talas II: 1455; V: 1820; IV: 195, 1618, 1660; V:
Ki¥i
659, 2122, 2124, 2126; VI: 75, 491, 520, 712,
727,729,973; Vll: 122, 129, 1921, 1924, 1~)26
Tanma IV: 751 (Tamga; ISlk goliin giiney klYlsmda
bir yer)
nda
Ta§-aklr Vll: 22 (kuu tala; bir Cj:ol)
Ta§ken IV: 2156; VII: 129, 1926 (Ta§kent) fj11i
1544
Ta§-mazar VII: 20
yer Temir-bala IV: 117 (bir ttimsek)
Temirdik I: 109; IV: 227 (Ketmen slradaglannln
batl uzantlsl)
Tolono-bulak V: 2301 (bir dere)
Tor-at ill: 1749(bir tiimsek)
Tor-ayglr I: 107(Tor-ayglrdaglarmdabir g~it)
Tor-kol V: 238 (Kozu-b~l'run otesindt:bir gol)
Tosor IV: 751 (ISlk goliin giineyinde bir akarsuve
yerle§imyen)
Tur-kol V: 1565 (efsanevi Kazllik vadisi yolunda,
efsanevi Bar-kol'iin dogusundabir gal; \cf§.Tor-
kol)
Turpan I: 162, 163;IV: 170(Ka§gar'd,~Turfan)
Uluu-ba§ Vll: 1228
muu-~mar V: 1092 (bir ttimsek olmall)
Uluu-kamlr IV: 277 (bir burun)
Urum ll: 1210, 1284(Osman11topraklarl)
Uzun-bulak I: 96 (Uzun-bulak suyu kenannda bir
Rus karakoluolmall)
U~-kapkak ill: 1690(Orta Kapkak, Tuyuk Kapkak
ve Ulken Kapkak akarsulanrun olu§turdugu ii~
Kapkaksuyu)
U~-karool IV: 1705, 1712; V: 1621 (gozetleme
yen)
U~-korum IV: 198 (Karakol akarsuyundanSuu-samlr
akarsuyunag~it)
U~-ko§oy VI: 727, 973; 122, 1924 (Talas nehrine
;; akanakarsular)
1 Ukiir~ii ill: 1691(U~-kapkakbolgesindebir yer)
I Urgon§ ill: 1755 (Urgen~)

::>

~uzey

\edigi

'rinde.:.vi
bir

If yer

~ore bu
; ba~ka

:uzey
2446,
 L9L I '6LPI '~ZL 'P9P 'L8£ :m ('I!:>uJ.) 'I!:>~J.
££ :m (JUln~uuw) 1n§Jns
Z6ZZ '06ZZ 'OL9 I '£ZZ '86 : A : I P~ : AI
:LOPZ'ZOPZ 'LLIZ '£91Z 'ZPOZ'6£OZ '~£OZ'0981
'L~81 '19LI 'PPLI '~OL 'Z8£ '~~ :m :££:1 }JuS
:IA ('I~zo)
6 I ~119:A:9£~I'I~PI 'I~nzo ..
'PPI :AI :P8LI '...08LI '09LI '006 '99P 'LP 'PP
'ZP :m :LL'l1 '6ZZ1 '8P£ '£LL '£9Z :n (sn~) sruo
66~ :A :86Z1 'Z~OI 'L91 :AI (uu~JV) UU~OO
Z~PI :AI :~L9I '£L91 '18L '10L 'PL~
'ZL~ 'OL~ '~9P '£PP '~£P 'ZIP' LOP 'Z6£ '..098£
'6L£ 'Z9£ 'p~£ '8££ 'Z61 '681 'I~ oo'~:n 10JAO
6Z:1 tn~AoN
(oN uJU)!)lOP '("N UJU)!)
86£ '(.N IJUS) 'l'l '(oN UJU)!) IZ :n :L~:I Ao~ON
6001 'LOOI '06P '88z:n UUWAUN
(uuwJnsng .§J'I):n uuwlnsnw
OZI :AI (I'IIUH §nw~oa uno) §nwnm-Un)!
£8£ :m :1£
:1 (W!s! !JUJ~o:>~pJ~IJ~AJ~~!P 'JUlllpuu'I°H) u°'l°)!
Z~OI :AI :LIL 'Z9P '8L£ 'L~ :nl
(J~I'IJnJ. !!S UUJmOUPIUU1S!UU~JV A~Zn)!) §uq-IIZI)!
L~8 'Z~L 'LI9 :IA 'PPP :A :£8~1 '6Z£1
'11£1 'I8Z1 '0£8 'LLL '£~1 'I~I :AI :8£~Z '~9LI
'8PLI '8601 '669 'LO~ 'Z6£ '08£ '£~ :nl :L'l'll
'96~ '9P£ 'Z9Z :11 :£91 '191 :1 (J~I!IU!;)) AUtl)!
66PI 'PZ£ :A :P~PI '9ZI
: AI (W!S! !JUJ~o:>upuuwuz lUAU'I'IIUH WIJI)!) WIJI)!
£~PI '66L
'IZL :AI :1~01 '[ZL :m :Z91 I :11 :~£:I 'IUZU)!
6 :IA 'oo.81~Z'ZI~Z '~~'l'l '~O'l'l '~61Z '£OIZ
'90~I '~8~:A :ZI IZ '60lZ '90lZ '660Z 'L861
'906\ 'P88I 'O~81 'L081 '~£L! 'OZLI '8091 '6L~1
'S)J~aN''H~'IW'S')Jll'Ill'IdOJ.
'69~1 '~9~I "lI~I '61vl '6v£1 '~'l£1 '99'l1 'v'lOII
'1'l01 '0001 'vS6 'IS9 '919 "l09 '£6~ 'V9~ 'LS~
'£'l~ 'ILv '9vv '61v '9~'l 'LSI 'S~I '9vl 'Otl
:AI ~v691'S~91 '~9~1 '~~~1 'S6vl '~9'l1 '£911
'9'lL 'I'lL '£6'l '£ :11 ~...OL 'v9 :1 (J!}U)I) olldu)I
90t '9L£ '...'l9£ :IIA ~O£~'l 'SI !;'l
"lOt'l 'v6£'l '£L'l'l '99'l'l 'L~I'l 'v661 '1661 '£S~)1
'S961 '£LSI 'SSLI '~tLI '[vLl '6£LI 'IILI '~~91
'6V91 '£Wl 'I6~1 '6L~1 '6v~1 'Vt~1 "lv~1 'S£~;I
"l'lvI '96£1 '..09S£1 '£'l£1 '00'l1 '9Lll 'S'l11
'960 I '~90 I 'S'lOI '9'l6 't'lO "l'l6 'o..~LS '99S
"..~~S "l~S 'O~S 'O~L '~£L '90L 'IOL '669 '...ZVt
'6£v 'L£t '.'.991 "l91 '091 :A ~£'l61 '~I~1 '6£'l1
'~9v '6~t :AI ~1~LI 'OS91 '1911 "lIL :111 ~1£'l1
'~'l [I 'O'lil '9111 :11 ~~6 :1 ()jnwlu)I) )jl~W(U)I
£9L I '£~L 1 '~1 L '9L£ '9~:1II U~(U)I
'l £ I : AI (1)jIUH )j;)d~')I) 11
£'lL '£9v 'tS£ :111(J;)I!PU!H:I Ipuj
'l£1 :AI(I)j(UH!~;))I) ~;))jJ3
6 :IA ~£OI'l'LSLI 'LO~1 "lSll 'SLll 'SI~II
'££11 '9'l11 '~S~ :A ~S60'l 'O~SI '£I~I 'vlvl
't~£1 '~6Z1 'SL'l1 '99'l1 '£~'ll 'SSOI '~SOI '61~1
"l66 'vS6 '06L 'LL9 '919 "l09 '£6~ '16~ ";)9~
'L~~ 'I£~ '£'l~ 'ILt '6(t '9~'l 'LSI :AI ~IB91
:111 ~£691'0991 '~9~I '~~~I '~9'l1 '£911 'Ott
'I v£ "l'l£ '~I £ '00£ 't6'l "l6'l 'I 'l'l '00'l 't61
'WI '9'l 'v :11 ~Ltl "lL '69 'w :1 (Jo,{!~;)g ;)J;))j
J!q 'uuw(nsnw 001;1 :11 .§J)j'uuwmsnw) uuWJnsng
...0II'l 'Sl;v '£~v 'I~v :AI
(J!I;)8 uulwuluU ZI8JI)J;)PU!S;)PUj!)jnwIU)I/U!;)) 1rung
~)9vl
"l£0 I : AI (W!S! !JUJ~o:> ;)PJ;)IJ;),{J;)~!p) )jllu~ElI )jlug
1;)9vI
"l £0 I : AI (W!S! !}UJ~o:>;)PJ;)IJ;),{J;)~!p) uiu§)jUIRg