Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø

öùng duïng
Phaàn I: MÔÛ ÑAÀU
I. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:
1. Cô sôû lyù luaän:
Muïc tieâu cuûa moân Toaùn ôû tröôøng THCS laø nhaèm cung caáp cho hoïc sinh
nhöõng kieán thöùc phoå thoâng cô baûn vaø thieát thöïc, hình thaønh vaø reøn luyeän caùc
kyõ naêng giaûi toaùn vaø öùng duïng vaøo thöïc teá, reøn luyeän khaû naêng suy luaän hôïp
lyù,söû duïng ngoân ngöõ chính xaùc, boài döôõng caùc phaåm chaát tö duy nhö linh hoaït,
ñoäc laäp, saùng taïo. Xuaát phaùt töø muïc tieâu treân, phöông phaùp daïy hoïc trong giai
ñoaïn môùi laø tích cöïc hoùa caùc hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh, reøn luyeän khaû
naêng töï hoïc, töï phaùt hieän vaø giaûi quyeát vaán ñeà cuûa hoïc sinh nhaèm hình thaønh
vaø phaùt trieån ôû hoïc sinh caùc phaåm chaát tö duy caàn thieát.
Toaùn hoïc laø moät boä moân khoa hoïc ñoøi hoûi söï tö duy cao ñoä cuûa ngöôøi
daïy, ngöôøi hoïc vaø caû ngöôøi nghieân cöùu. Qua vieäc daïy vaø hoïc toaùn, con ngöôøi
ñöôïc reøn luyeän naêng löïc phaân tích, toång hôïp, tö duy linh hoaït vaø khaû naêng saùng
taïo, goùp phaàn hình thaønh kyõ naêng, nhaân caùch caàn thieát cuûa ngöôøi lao ñoäng
trong thôøi ñaïi môùi. Muoán hoïc gioûi toaùn, hoïc sinh phaûi luyeän taäp, thöïc haønh
nhieàu, töùc laø phaûi hoïc giaûi toaùn. Hoïc giaûi toaùn laø moät caùch tö duy saùng taïo
veà toaùn, ñoàng thôøi laø moät vaán ñeà tröøu töôïng vaø khaù khoù ñoái vôùi hoïc sinh,
nhöng ñoù laïi laø ñieàu caàn thieát cho moãi hoïc sinh trong quaù trình hoïc toaùn ôû
tröôøng THCS.Vì vaäy, ñeå naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc toaùn, ngöôøi thaày giaùo
caàn truyeàn cho hoïc sinh söï ham thích giaûi toaùn, baèng nhöõng phöông phaùp, kyõ
naêng cô baûn vaø öùng duïng cuûa moãi daïng loaïi toaùn.
2. Cô sôû thöïc teá:
- Coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi noùi chung, boài döôõng hoïc sinh gioûi
toaùn noùi rieâng hieän ñang ñöôïc phaùt ñoäng soâi noåi ôû taát caû caùc tröôøng, nhaèm
phaùt hieän vaø boài döôõng nhöõng hoïc sinh coù naêng löïc tö duy linh hoaït vaø saùng
taïo, taïo nguoàn nhaân löïc toát cho coâng cuoäc xaây döïng ñaát nöôùc. Ñaây laø moät
nhieäm vuï khaù quan troïng vaø cuõng khoâng keùm phaàn khoù khaên, bôûi vì:
+ Taøi lieäu giaûng daïy phuø hôïp vôùi ñoái töôïng laø hoïc sinh THCS coøn quaù
ít trong thö vieän cuûa caùc tröôøng vaø tuû saùch cuûa caù nhaân töøng hoïc sinh vaø cuûa
moät soá giaùo vieân.
+ Ñoái töôïng hoïc sinh ñöôïc choïn boài döôõng, coù trình ñoä khoâng ñoàng ñeàu,
phaàn lôùn khoâng ñaùp öùng ñöôïc noäi dung chöông trình boài döôõng .
-Baøi toaùn “Giaûi phöông trình nghieäm nguyeân” thöôøng coù trong caùc ñeà thi
hoïc sinh gioûi ôû caùc lôùp 8, 9 vaø thi tuyeån vaøo lôùp 10 trong nhöõng naêm gaàn ñaây.
Ngoaøi ra, baøi toaùn “Giaûi phöông trình nghieäm nguyeân” coøn ñöôïc öùng duïng
roäng raõi trong vieäc giaûi moät soá daïng toaùn khaùc. Nhieàu hoïc sinh döï thi hoïc sinh
gioûi toaùn, “raát ngaïi” phaûi “chaïm traùn” vôùi baøi toaùn “Giaûi phöông trình
nghieäm nguyeân”. Nguyeân nhaân chuû quan laø caùc em khoâng ñònh höôùng ñöôïc
caùch giaûi, nguyeân nhaân khaùch quan laø tính ña daïng cuûa baøi toaùn “Giaûi phöông
trình nghieäm nguyeân”. Trong khi ñoù kieán thöùc maø caùc em lónh hoäi ñöôïc trong
chöông trình ñaïi traø laïi quaù ít (vì lí do sö phaïm) neân khoâng theå ñaùp öùng ñöôïc yeâu
caàu.
Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 1
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
- Qua thöïc teá giaûng daïy cuøng vôùi söï coá gaéng tìm toøi , tham khaûo trong caùc
taøi lieäu lieân quan, chuùng toâi neâu ra “Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình
nghieäm nguyeân”, nhaèm cuøng vôùi caùc baïn ñoàng nghieäp xaây döïng moät heä thoáng
caùc phöông phaùp giaûi baøi toaùn “Giaûi phöông trình nghieäm nguyeân”, moät loaïi
toaùn töông ñoái khoù vôùi nhieàu hoïc sinh, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng daïy vaø
hoïc.
II. NHIEÄM VUÏ CUÛA ÑEÀ TAØI:
Teân ñeà taøi: “ Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân”
Nhieäm vuï:
- Ñöa ra moät soá sai laàm vaø beá taéc cuûa hoïc sinh thöôøng gaëp khi giaûi
phöông trình nghieäm nguyeân - Neâu moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm
nguyeân (coù ví duï minh hoïa cho töøng phöông phaùp), phuø hôïp vôùi ñoái töôïng hoïc
sinh THCS.
- Moät soá öùng duïng cuûa baøi toaùn giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaøo
vieäc giaûi caùc daïng toaùn khaùc.
III. PHÖÔNG PHAÙP TIEÁN HAØNH: Döïa vaøo:
- Caên cöù ñeà thi vaø baøi laøm cuûa hoïc sinh döï thi hoïc sinh gioûi toaùn caùc
caáp, thi tuyeån vaøo lôùp 10 ñeå tìm nhöõng sai soùt vaø beá taéc hoïc sinh thöôøng maéc
phaûi.
- Caên cöù vaøo thöïc teá giaûng daïy cuûa giaùo vieân boä moân toaùn baäc
THCS ôû ñôn vò tröôøng vaø caùc tröôøng baïn.
- Döïa vaøo giaùo trình phöông phaùp daïy hoïc toaùn vaø taøi lieäu boài döôõng
naâng cao moân Toaùn.
IV. CÔ SÔÛ VAØ THÔØI GIAN TIEÁN HAØNH:
- Cô sôû :
+ Nhöõng haïn cheá cuûa hoïc sinh trong quaù trình giaûi Toaùn, thöôøng gaëp ôû
caùc lôùp boài döôõng hoïc sinh gioûi.
+ Baøi laøm cuûa caùc hoïc sinh trong caùc kyø thi hoïc sinh gioûi , thi tuyeån
vaøo lôùp 10.
+ Caùc taøi lieäu naâng cao veà Toaùn.
- Ñoái töôïng: Hoïc sinh lôùp 8,9.
- Thôøi gian tieán haønh: Töø naêm 2006 ñeán 2008.

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 2
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
Phaàn II: NOÄI DUNG
I) MOÂ TAÛ TÌNH TRAÏNG HIEÄN TAÏI:
* Qua thöïc teá giaûng daïy chuùng toâi nhaän thaáy hoïc sinh thöôøng maéc moät soá sai
laàm vaø beá taéc cô baûn sau:
1/ Hoïc sinh khoâng xaùc ñònh ñöôïc phöông phaùp hay daïng loaïi ñaëc tröng neân chuû
yeáu laø thöïc hieän thöû choïn maø khoâng laäp luaän chaët cheû daãn ñeán bò khuyeát
nghieäm
Ví duï 1: Tìm soá töï nhieân x; y bieát: x.y = x + y.
Baèng caùch thöû choïn hoïc sinh keát luaän: nghieäm cuûa phöông trình laø: x = 0 vaø
y =0. (Hoïc sinh ñaõ boû qua caëp giaù trò x = 2 vaø y = 2 hoaëc neáu khoâng soùt nghieäm
cuõng khoâng laäp luaän chaët cheõ)
2/ Hoïc sinh khoâng chuù yù ñeán ñieàu kieän thoûa maõn laø nghieäm cuûa phöông
trình thì giaù trò cuûa aån ñeå coù ñaúng thöùc xaùc ñònh ñöôïc vaø ñuùng; daãn ñeán hoïc
sinh khoâng loaïi nghieäm ngoaïi lai.
Ví duï 2: Tìm taát caû caùc soá nguyeân thoaû maõn:
(3)
Sau khi giaûi coù keát quaû (Caùch giaûi ñöôïc trình baøy roõ trong phöông phaùp 5):
.
Vôùi (voâ lí). Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:

II) CAÙC PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH NGHIEÄM

NGUYEÂN:
 - PHÖÔNG PHAÙP 1: Phöông phaùp ñöa veà daïng toång
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng vôùi caùc phöông trình coù
caùc bieåu thöùc chöùa aån vieát ñöôïc döôùi daïng toång caùc bình phöông.
- Bieán ñoåi phöông trình veà daïng moät veá laø moät toång cuûa caùc bình phöông
caùc bieåu thöùc chöùa aån; veá coøn laïi laø toång bình phöông cuûa caùc soá nguyeân (soá
soá haïng cuûa hai veá baèng nhau).

- Giaûi caùc heä töông öùng:

…………….
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Tìm thoaû maõn: (1)
Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 3
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy caû hai veá cuûa phöông trình coù theå bieåu dieãn ñöôïc baèng toång cuûa hai
bình phöông.
 GIAÛI:
(I)
(1)
(II)
Töø (I) ta coù:

Töông töï töø (II) ta coù:

Vaäy

 - Ví duï 2: Tìm thoaû maõn: (2)

 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy caû hai veá cuûa phöông trình coù theå bieåu dieãn ñöôïc baèng toång cuûa hai
bình phöông.
 GIAÛI:
(2)

Vaäy
 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân;
a/
b/

 - PHÖÔNG PHAÙP 2: Phöông phaùp ñöa veà daïng tích

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 4
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng vôùi caùc phöông trình coù
caùc bieåu thöùc chöùa aån phaân tích ñöôïc thaønh nhaân töû.
- Bieán ñoåi phöông trình veà daïng moät veá laø tích cuûa caùc ña thöùc chöùa aån; veá
coøn laïi laø tích caùc soá nguyeân (soá nhaân töû cuûa hai veá baèng nhau).

- Giaûi caùc heä töông öùng:

…………….
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Tìm thoaû maõn: (1)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy veá traùi cuûa phöông trình deã daøng phaân tích thaønh nhaân töû.
 GIAÛI:
(1) (Vì )
Ta coù:

 - Ví duï 2: Tìm thoaû maõn: (2)

 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy veá traùi cuûa phöông trình laø hieäu cuûa hai ña thöùc baäc hai ñoäc laäp cuûa
x vaø y, neân ta coù theå phaân tích thaønh nhaân töû.
 GIAÛI:

Vaäy:
 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân;

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 5
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
a/
b/
c/
 - PHÖÔNG PHAÙP 3: Phöông phaùp cöïc haïn
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng vôùi caùc phöông trình ñoái
xöùng
- Vì phöông trình ñoái xöùng neân coù vai troø bình ñaúng nhö nhau. Do ñoù; ta
giaû thieát ; tìm ñieàu kieän cuûa caùc nghieäm; loaïi tröø daàn caùc aån ñeå coù
phöông trình ñôn giaûn. Giaûi phöông trình; duøng pheùp hoaùn vò ñeå suy ra nghieäm.
 Ta thöôøng giaû thieát
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Tìm thoaû maõn: (1)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy ñaây laø phöông trình ñoái xöùng.
 GIAÛI:
Giaû söû . Khi ñoù:
(1) (Vì )
.Neáu: (voâ lí)
.Neáu:
.Neáu: (voâ lí)
Vaäy: laø hoaùn vò cuûa

 - Ví duï 2: Tìm thoaû maõn: (2)

 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ñaây laø phöông trình ñoái xöùng.
 GIAÛI:
Giaû söû . Khi ñoù:
(2)

Vôùi:

.Neáu: (voâ lí)

.Neáu:
Vaäy: laø hoaùn vò cuûa
 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân döông:
a/
b/

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 6
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
c/
d/
 - PHÖÔNG PHAÙP 4: Phöông phaùp söû duïng tính chaát chia heát
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng vôùi caùc phöông trình coù
daïng phaân thöùc maø töû laø moät soá nguyeân; ñöôïc duøng ñeå giaûi caùc baøi toaùn:
“Tìm giaù trò nguyeân cuûa bieán ñeå bieåu thöùc nhaän giaù trò nguyeân”
- AÙp duïng tính chaát chia heát trong Z ñeå xaùc ñònh taäp giaù trò cuûa bieåu thöùc
chöùa aån (thöôøng laø bieåu thöùc döôùi maãu).
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Tìm ñeå: nhaän giaù trò nguyeân
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy A laø phaân thöùc coù töû vaø maãu hôn keùm nhau moät haèng soá nguyeân.
Do ñoù ta coù theå bieán ñoåi A thaønh toång cuûa moät ña thöùc vaø moät phaân thöùc coù
töû laø haèng soá nguyeân
 GIAÛI:
Ta coù: . Khi ñoù:

Ñeå A nhận giaù trò nguyeân thì nhaän giaù trò nguyeân.

Vì :
Vaäy ñeå A nhaän giaù trò nguyeân thì: hoaëc
 - Ví duï 2: Tìm thoaû maõn: (2)
(Ñeà thi Tuyeån sinh vaøo 10 chuyeânToaùn ñaïi hoïc KHTN
Haø Noäi)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta nhaän thaáy caùc haïng töû chöùa bieán töøng ñoâi moät coù chöùa nhaân töû chung
neân neáu nhoùm caùc haïng töû hôïp lí cho ta ña thöùc coù nhaân töø chung ,neân
chia hai veá cuûa phöông trình cho ta seõ coù moät veá luoân nhaän giaù trò nguyeân.
 GIAÛI:
Ta coù:
(2)
Vôùi: khoâng phaûi laø ngieäm cuûa phöông trình. Neân:
.

Phöông trình coù nghieäm nguyeân

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 7
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
 - Ví duï 3: Tìm thoaû maõn: (3)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Vì laø soá leû; suy ra chia heát cho 2. Söû duïng tính chaát naøy ta xeùt caùc
ñieàu kieân cuûa nghieäm cuûa phöông trình.
 GIAÛI:
Ta coù:
(3) . laø soá leû laø hai soá leû lieân tieáp
laø caùc luyõ thöøa cuûa 3, neân:

 Vôùi:

 Vôùi: Töø ( voâ lí)

Phöông trình coù nghieäm nguyeân:

 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân döông:
a/
b/
c/
d/ Chöùng toû phöông trình sau voâ nghieäm:
 - PHÖÔNG PHAÙP 5: Phöông phaùp söû duïng baát ñaúng thöùc
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng vôùi caùc phöông trình maø
hai veá laø nhöõng ña thöùc coù tính bieán thieân khaùc nhau.
- AÙp duïng caùc baát ñaúng thöùc thöôøng gaëp:
Baát ñaúng thöùc Coâ – si:
Cho n soá khoâng aâm: . Khi ñoù:
. Daáu “=” xaûy ra

Baát ñaúng thöùc Bunhiacoâpxki:

Cho 2n soá thöïc: vaø . Khi ñoù:
.
Daáu “=” xaûy ra .
Baát ñaúng thöùcgiaù trò tuyeát ñoái:

Caùc ví duï minh hoaï:

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 8
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
 - Ví duï 1: Tìm thoaû: (1)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy ñaây laø moät phöông trình ñoái xöùng, neân coù theå duøng phöông phaùp 3
(phöông phaùp cöïc haïn). Tuy nhieân, caùc haïng töû trong toång coù giaù trò döông neân ta
coù theå aùp duïng baát ñaúng thöùc Coâ – si ñeå xaùc ñònh ñieàu kieän cuûa tích caùc aån.
 GIAÛI:
AÙp duïng BÑT Coâ – si. Ta coù: .

Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:

 - Ví duï 2: Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình: (2)
(Toaùn Tuoåi thô 2)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta nhaän thaáy hai veá cuûa phöông trình coù daïng: bình phöông cuûa toång vaø toång
caùc bình phöông; neân ta coù theå vaän duïng BÑT Bunhiacoâpxki.
 GIAÛI:
Theo Bunhiacoâpxki,ta coù:

Daáu “=” xaûy ra

Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:
 - Ví duï 3: Tìm taát caû caùc soá nguyeân thoaû maõn:
(3)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta nhaän thaáy: 2104 = 3 + 10 + 101 + 990 + 1000 =101 + 2003 vaø
 GIAÛI:
Ta coù:
(3) .

Maø

Do ñoù: .
Vôùi (voâ lí). Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:

 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân döông:
Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 9
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
a/
b/
 - PHÖÔNG PHAÙP 6: Phöông phaùp löïa choïn
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng vôùi caùc phöông trình maø ta
coù theå nhaåm (phaùt hieän deå daøng) ñöôïc moät vaøi giaù trò nghieäm
- Treân cô sôû caùc giaù trò nghieäm ñaõ bieát. AÙp duïng caùc tính chaát nhö chia heát;
soá dö; soá chính phöông; chöõ soá taän cuøng ….. ta chöùng toû raèng vôùi caùc giaù trò
khaùc phöông trình voâ nghieäm
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Tìm thoaû:
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy vôùi thì phöông trình ñöôïc nghieäm ñuùng. Ta caàn chöùng minh
phöông trình voâ nghieäm vôùi
 GIAÛI:
+ Vôùi thì phöông trình ñöôïc nghieäm ñuùng
+ Vôùi . Khi ñoù:
(*)
Vì laø hai soá nguyeân lieân tieáp neân khoâng coù giaù trò naøo cuûa y
thoaû (*)
Vaäy laø nghieäm cuûa phöông trình.
 - Ví duï 2: Tìm thoaû: (2)
(Taïp chí Toaùn hoïc vaø tuoåi treû )
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta nhaän thaáy veá phaûi laø luyõ thöøa baäc leõ cuûa 3 neân coù taän cuøng laø 3 hoaëc
9. Ta caàn xeùt chöõ soá taän cuøng cuûa veá traùi..
 GIAÛI:
Goïi b laø chöõ soá taän cuøng cuûa x ( Vôùi . Khi ñoù: coù
chöõ soá taän cuøng laø: 1, 5 hoaëc 9. (*)
Maët khaùc: laø luyõ thöøa baäc leû cuûa 3 neân coù taän cuøng laø 3 hoaëc 7.
(**)
Töø (*) vaø (**) suy ra phöông trình voâ nghieäm.
 - Ví duï 3: Tìm thoaû maõn: (3)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Vôùi tröôøng hôïp naøy ta coù theå söû duïng phöông phaùp 1 ( Phöông phaùp ñöa veà
daïng toång). Tuy nhieân veá phaûi laø moät soá chính phöông neân ta coù theå söû duïng
tính khoâng aâm cuûa luyõ thöøa baäc chaún ñeå giôùi haïn taäp giaù trò, sau ñoù söû duïng
söï löïa choïn.
 GIAÛI:

(3)

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 10
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
Do ñoù:
Phöông trình coù nghieäm nguyeân:

 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân döông:
a/
b/
 - PHÖÔNG PHAÙP 7: Phöông phaùp luøi voâ haïn (xuoáng thang)
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy thöôøng söû duïng vôùi nhöõng phöông trình
coù (n – 1) aån maø heä soá coù öôùc chung khaùc 1
- Döïa vaøo tính chaát chia heát ta bieåu dieãn aån theo aån phuï nhaèm “haï” (giaûm
bôùt) haèng soá töï do, ñeå coù ñöôïc phöông trình ñôn giaûn hôn.
- Söû duïng linh hoaït caùc phöông phaùp ñeå giaûi phöông trình ñoù.
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Giaûi phöông trình: (1)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy maø neân
 GIAÛI:
Ta coù: (1)
Khi ñoù: (1) .
.
* Tieáp tuïc söï bieåu dieãn treân vaø neáu goïi laø nghieäm cuûa (1) vaø thì
vaø . Thöïc hieän thöû choïn ta ñöôïc:
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:
 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân:
a/
b/
c/
 - PHÖÔNG PHAÙP 8: Phöông phaùp söû duïng ñieàu kieän nghieäm cuûa phöông trình
baäc hai
 Phöông phaùp: Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng vôùi caùc phöông trình coù
daïng: f . Trong ñoù: laø ña thöùc baäc hai
- Bieán ñoåi phöông trình ñöa veà daïng phöông trình baäc hai (moät aån laø aån cuûa
phöông trình baäc hai; moät aån laø tham soá). Bieän luaän nghieäm theo ñieàu kieän
nghieäm cuûa phöông trình baäc hai.
*Chuù yù: Neân choïn aån coù heä soá baèng 1
Caùc ví duï minh hoaï:
 - Ví duï 1: Tìm thoaû: (1)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 11
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
Ta thaáy phöông trình naøy coù theå xem laø moät phöông trình baäc hai aån y tham soá
x.
 GIAÛI:
(1) . Ta coù:
Do ñoù: y nhaän giaù trò nguyeân vôùi giaù trò nguyeân x nhaän giaù trò nguyeân
(AÙp duïng phöông phaùp 2:Ñöa veà daïng tích)
+ Vôùi
+ Vôùi
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:
 - Ví duï 2: Tìm thoaû: (2)
(Ñeà thi toát nghieäp THCS – Bình Ñònh; naêm hoïc: 2004 –
2005)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Ta thaáy phöông trình naøy coù theå xem laø moät phöông trình baäc hai aån y tham soá
x
 GIAÛI:
(2) . Ta coù: y nhaän giaù trò nguyeân vôùi giaù trò
nguyeân x
+ Vôùi
+ Vôùi
+ Vôùi
+ Vôùi
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø:
 - Ví duï 3: Tìm thoaû maõn: (3)
 Nhaän xeùt – Tìm höôùng giaûi:
Vôùi tröôøng hôïp naøy ta coù theå söû duïng phöông phaùp 1 ( Phöông phaùp ñöa veà
daïng toång). hoaëc ñaõ giaûi trong phöông phaùp 6 (phöông phaùp löïa choïn). Tuy nhieân,
ta coù theå ñöa veà phöông trình baäc hai aån x tham soá y.
 GIAÛI:
(3)
Do ñoù:
Phöông trình coù nghieäm nguyeân:

 Baøi taäp aùp duïng: Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân döông:
a/
b/
III) ÖÙNG DUÏNG CUÛA BAØI TOAÙN PHÖÔNG TRÌNH NGHIEÄM
NGUYEÂN:

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 12
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
Baøi toaùn veà phöông trình nghieäm nguyeân coù nhieàu öùng duïng laø coâng cuï ñeå
giaûi caùc daïng loaïi baøi taäp khaùc. Vieäc vaän duïng ñoøi hoûi tö duy keát hôïp caùc
phöông phaùp giaûi moät caùch hôïp lí. Sau ñaây; laø moät soá öùng duïng thöôøng gaëp
cuûa baøi toaùn phöông trình nghieäm nguyeân.

 Caùc ví duï minh hoaï:

 Ví duï 1: Tìm sao cho laø soá chính phöông (*)
HD Giaûi: Ta coù:
(*)
+ Ñaët: . Ta coù:

(*) (Vì leû) neân:

 Ví duï 2: Tìm taát caû caùc caëp soá nguyeân toá (x;y) sao cho:
(2)
(Ñeà thi Hoïc sinh gioûi Lôùp 9 – naêm hoïc 2007 – 2008;Hoaøi
Nhôn)
HD Giaûi:
Ta coù:
(**)
+ Vì (2) laø phöông trình ñoái xöùng vaø x, y laø soá nguyeân toá neân ñaët:
vaø y laø soá leû (I). Ta coù:

(**)

+ Keát hôïp vôùi ñieàu kieän (I) ta coù caëp soá nguyeân toá caàn tìm laø:
 Ví duï 3: Giaûi heä phöông trình nghieäm nguyeân döông:
(1)
(2)
Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 13
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng

(Taïp chí Toaùn hoïc –Tuoåi treû soá 373; thaùng 7/2008)
HD Giaûi: Ta coù:
Heä laø heä phöông trình ñoái xöùng vaø
neân:
. Giaû söû: 0

(*)

Vì: ; neân:
Keát hôïp phöông phaùp löïa chonï vaø phöông phaùp
ñöa veà toång ta coù nghieäm cuûa heä phöông trình ñaõ cho laø hoaùn vò cuûa

 Ví duï 4: Baøi toaùn coå Traêm con traâu – Aên traêm boù coû.
Traâu ñöùng aên naêm – Traâu naèm aên ba.
Luïm khuïm traâu giaø – Ba con moät boù.
HD Giaûi: Goïi a; b; c laàn löôït laø soá löôïng traâu ñöùng; traâu naèm; traâu giaø.Ta
coù heä phöông trình nghieäm nguyeân döông:

+ AÙp duïng phöông phaùp 4(Phöông phaùp söû duïng tính chaát chia heát). Ta coù:

* Neáu
* Neáu
* Neáu
* Neáu
 Ví duï 5: Tìm caùc soá nguyeân x;y z thoaû:
(5)
(Thi GVDG naêm hoïc 2008 – 2009; Hoaøi Nhôn)
HD Giaûi: Ta coù:

Ñaët:

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 14
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng

 Xeùt (voâ lí). Vaäy

 Xeùt (a)
+ Neáu (voâ lí). Vaäy (b)
+ Neáu (voâ lí). Vaäy (c)
+ Neáu (d)
Töø (a); (b); (c); (d) ta coù:
 Baøi taäp tham khaûo:
 Tìm soá nguyeân toá p sao cho 4p + 1 laø soá chính phöông
 Tìm soá nguyeân a lôùn nhaát ñeå: laø moät soá chính phöông
( Toaùn Tuoåi thô 2 – Soá 11;
Thaùng1/2004)
 Tìm taát caû boä ba soá nguyeân döông x; y; z thoaû:
(Taïp chí Toaùn hoïc –Tuoåi treû soá 370; thaùng
4/2008)
 Tìm caùc soá nguyeân döông x; y; z thoaû:
(Taïp chí Toaùn hoïc –Tuoåi treû soá 370; thaùng
4/2008)
Tìm soá nguyeân döông nhoû nhaát thoaû maõn nhöõng ñieàu kieän sau: moät
phaàn hai soá ñoù laø bình phöông cuûa moät soá nguyeân; moät phaàn ba soá ñoù laø laäp
phöông cuûa moät soá nguyeân; moät phaàn naêm soá ñoù laø luyõ thöøa baäc naêm cuûa
moät soá nguyeân.
(Toaùn Tuoåi thô 2 – Soá 47)
HD: Ñöa veà baøi taäp Tìm caùc soá nguyeân döông x; y; z vaø
nhoû nhaát thoaû:

 Tìm taát caû caùc soá nguyeân döong: x; y; z thoaû maõn ñoàng thôøi caû hai ñieàu
kieän sau:
(i) laø moät soá höõu tæ.

(ii) laø moät soá nguyeân toá.

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 15
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng

Phaàn III: KEÁT LUAÄN

Boài döôõng hoïc sinh gioûi laø nhieäm vuï coù taàm quan troïng trong söï nghieäp
troàng ngöôøi. Ñeå thöïc hieän toát nhieäm vuï naøy, ñoøi hoûi moãi giaùo vieân caàn noã
löïc cao trong coâng taùc nghieân cöùu noäi dung chöông trình, soaïn thaûo noäi dung
giaûng daïy vaø truyeàn thuï kieán thöùc cho hoïc sinh. Ñeà taøi naøy ñöa ra moät soá
phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø moät soá öùng duïng cuûa phöông
trình nghieäm nguyeân vaøo vieäc giaûi caùc daïng toaùn khaùc. Chuùng toâi khoâng ngoaøi
muïc ñích trao ñoåi vôùi caùc ñoàng nghieäp ñeå cuøng tìm ra moät phöông aùn toái öu cho
vieäc giaûng daïy phöông trình nghieäm nguyeân, qua ñoù naâng cao ñöôïc chaát löôïng
ñaøo taïo hoïc sinh gioûi toaùn.
* Keát quaû:

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 16
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
- Böôùc ñaàu hoïc sinh thaáy ñöôïc sai soùt vaø tieáp caän ñöôïc vôùi caùc phöông phaùp
giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân, vaän duïng ñöôïc vaøo vieäc giaûi caùc baøi taäp
aùp duïng.
- Hoïc sinh hình thaønh ñöôïc moät soá kyõ naêng ñaùng keå trong vieäc phaân tích ñeà,
tìm caùch giaûi vaø trình baøy baøi giaûi. Nhöõng hoïc sinh trong ñoäi tuyeån hoïc sinh
gioûi ngaøy caøng yeâu thích boä moân, vieäc daïy hoïc ngaøy caøng thuaän lôïi vaø coù
hieäu quaû, tröôøng ñaõ coù hoïc sinh ñaït hoïc sinh gioûi caáp huyeän ôû boä moân Toaùn.
- Giaùo vieân boä moân Toaùn coù theâm taøi lieäu vaø phöông phaùp ñeå naâng cao
chaát löôïng daïy hoïc noùi chung, boài döôõng hoïc sinh gioûi noùi rieâng.
* Ñeà xuaát – kieán nghò:.
- Trieån khai chuyeân ñeà ñeán caùc lôùp daïy boài döôõng hoïc sinh gioûi Toaùn, toå
chöùc ngoaïi khoùa chuyeân ñeà.
- Kieåm tra ñaùnh giaù khaû naêng tieáp thu cuûa hoïc sinh theo töøng phöông phaùp
giaûi, ruùt kinh nghieäm vaø boå sung cho phuø hôïp vôùi ñoái töôïng hoïc sinh.
 Moân Toaùn laø moân hoïc coù tính tröøu töôïng cao .Vieäc giaûng daïy hoïc sinh
ñaïi traø ñaõ khoù, daïy boài döôõng hoïc sinh gioûi toaùn laïi caøng khoù hôn ñoái vôùi
nhieàu hoïc sinh. Trong khi thöïc teá hieän nay, ñoäng cô hoïc taäp cuûa nhieàu hoïc sinh bò
chi phoái lôùn bôùi taùc ñoäng cuûa xaõ hoäi . Treân con ñöôøng hoïc toaùn – giaûi toaùn,
phaàn lôùn hoïc sinh chöa xaùc ñònh ñuùng ñöôøng ñi vaø caùch ñi, do ñoù ngöôøi giaùo
vieân chính laø ngöôøi daãn daét caùc em ñi. Mong raèng ñeà taøi naøy boå sung theâm
moät ít taøi lieäu tham khaûo cho coâng taùc daïy boài döôõng cuûa caùc hoïc sinh daïy
toaùn. Chuùng toâi raát mong söï ñoùng goùp yù kieán cuûa caùc ñoàng nghieäp ñeå
chuyeân ñeà naøy ngaøy caøng hoaøn thieän, thöïc söï laø taøi lieäu boå ích cho moãi giaùo
vieân hoïc sinh .

Muïc Luïc

 Phaàn môû ñaàu
…………………………………………………………………………………………
…………… Trang 1
 Noäi dung
…………………………………………………………………………………………
…………………… Trang 3
Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc
Trang 17
 Moät soá phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm nguyeân vaø
öùng duïng
- Moâ taû tình traïng söï vieäc hieän
taïi…………………………………………………………………. Trang 3
- Caùc phöông phaùp giaûi phöông trình nghieäm
nguyeân………………………….. Trang 3
- Phöông phaùp ñöa veà daïng toång …………………………….
…………………………………… Trang 3
- Phöông phaùp ñöa veà daïng tích
…………………………………………………………….…….. Trang 5
- Phöông phaùp cöïc haïn …………………..
………………………………………………………………… Trang 6
- Phöông phaùp söû duïng tính chaát chia heát
………………………………………………….. Trang 7
- Phöông phaùp söû duïng baát ñaúng thöùc
………………………………………………………….. Trang 8
- Phöông phaùp löïa choïn ……………………………..
……………………………………………………… Trang 10
- Phöông phaùp luøi voâ haïn ..
…………………………………………………………………………………
Trang 11
- Phöông phaùp söû duïng ñieàu kieän nghieäm cuûa phöông trình baäc hai…
Trang 12
- ÖÙng duïng cuûa baøi toaùn phöông trình nghieäm nguyeân
…………………………. Trang 13
 Keát
luaän……………………………………………………………………………………
…………………………….. Trang 17

Toå TOAÙN – Tröôøng THCS Hoaøi Ñöùc

Trang 18