Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

DOLAŞIM SİSTEMİ:

➢ Doku ve organlara O2 – besin götüren, doku ve

organlarda oluşan atık maddeleri ve CO2’yi
uzaklaştıran sisteme dolaşım sistemi denir.
➢ Dolaşım sistemi;
• Besin ve O2 yi dokulara iletir,
• Hormon taşır,
• Vücudun sıcaklığını düzenler,
• Vücudun savunulmasını sağlar,
• Atık maddeleri ve CO2 yi toplar.

➢ Dolaşım sistemi;
1. Kalp
2. Damarlar
3. Kan kısımlarından oluşur.

1.KALP:

➢ Sağ ve sol akciğerlerin arasında bulunan (sol akciğere

yakın),
➢ Kanı tüm vücuda pompalayan,
➢ Kalp kasından yapılmış,
➢ 4 odacıklı organdır. (2 Kulakçık-2 Karıncık)
➢ Kalp dıştan içe doğru 3 tabakadan oluşur:

a. Perikard:
• Kalbin en dış tabakasıdır.
• Çift katlı zardan yapılmıştır.
• 2 zarın arası perikard sıvısı ile doludur. Bu sıvı kasılıp
gevşeme sırasında oluşan sürtünmeyi önler.

1
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

b. Miyokard:
• Kalp kasının bulunduğu tabakadır.
• Kalbi besleyen AORT atar damarından kökenlenen
KORONER DAMARLAR bu tabakaya giriş yapar.
• Miyokard kalınlığı kulakçıklarda en ince,
karıncıklarda ise sol kulakçık sağ kulakçığa göre
daha kalındır. ( Sol karıncıktan çıkan kan tüm
vücuda pompalanır.)
c. Endokard:
• Kalbin en iç tabakasıdır.
• Tek katlı yassı epitelden yapılmıştır.
• Oldukça kaygan yapıya sahiptir.

Not: Kalp içindeki kandan besin ve O2 alamaz.

Kalp Kapakçıkları:

➢ Kulakçık ile karıncık arasında küspit, karıncıklar ile

kalpten kan götüren damarlar arasında yarım ay
kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıklar tek yönlü çalışır.
➢ Bağ dokudan yapılmışlardır.
➢ Sağ kulakçık ile sağ karıncık arasında triküspit, sol
kulakçık ile sol karıncık arasında biküspit (mitral)
kapakçık bulunur.
➢ Sağ karıncık ile akciğer atarı ve sol karıncık ile Aort atarı
arasında yarımay kapakçıkları bulunur.
Kalp Damarları:
➢ Toplardamarlar kanı kalbe getiren damarlardır.
➢ Atardamarlar kanı kalpten uzaklaştıran damarlardır.
➢ Alt ve üst ana toplar damar vücutta kirlenen kanı
kalbin sağ kulakçığına getirir.
➢ Kalbin sağ tarafı kirli kan taşır.
➢ Akciğer toplar damarı akciğerlerde temizlenen kanı
sol kulakçığa getirir.
➢ Kalbin sol tarafında temiz kan bulunur.

2
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

➢ Akciğer atar damarı sağ karıncıktaki kirli kanı

temizlenmek üzere akciğere taşır.
➢ Aort atar damarı sol karıncıktaki temiz kanı vücuda
götürür.

Kalbin Çalışma Mekanizması:

➢ Kalbin kasılmasına Sistol,
➢ Kalbin gevşemesine Diastol denir.
➢ Kalbin çalışması otonom sinirlerle kontrol edilir.
➢ Üst ana topların kalbe giriş yaptığı noktada
Sinoatrial düğüm (S.A.) bulunur.
➢ Bu düğüm uyarıldığında kulakçıklar kasılır.
➢ Kalp atışı başlar.
➢ S.A. düğüm kalp ritmini denetler.
➢ S.A. düğümde impuls sayısının artması taşikardiye
(çarpıntı) neden olur.
➢ Sağ kulakçığın arka duvarında triküspit kapağa
yakın Atrioventriküler düğüm bulunur.
➢ Uyarının kulakçıktan karıncığa geçmesini sağlar.
➢ Burada uyarı 0,1 sn bekler.
➢ Bu sayede kulakçıktaki kanın tamamı karıncığa
boşalır.
➢ A.V. den gelen uyarı özelleşmiş kas lifleri olan his
demetleri ile karıncığa iletilir.
➢ His demetleri kasların içinde dallanmış Purkinje lifleri
ile tüm karıncığa iletilir.
Kalp Döngüsü:
➢ Yaklaşık 0,8 sn sürer.
➢ Kulakçık ve karıncıklar dinlenme halinde gevşemiş
durumdadır.
➢ Bu durumda kalp kan ile dolar. 0,4 saniye
➢ Kulakçıklar kasılır kan karıncığa geçer. 0,1 saniye
➢ Karıncıklar kasılır ve kan Aort atar damarı ile akciğer
atar damarına dolar. 0,3 saniye

3
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

Not: Kalbin sinirsel kontrolünün ana noktası omurilik

soğanıdır. Uç beyin ve hipotalamus bu kontrole
yardımcı olur.

Kalbin Çalışmasına Etki Eden Faktörler:

1.Sinirsel Faktörler: Sempatik sinirler kalbin

çalışmasını hızlandırır, Parasempatik sinirler (vagus)
kalbin çalışmasını yavaşlatır.

2.Hormonlar: Tiroksin ve adrenalin hormonları kalbin

çalışmasını hızlandırıken, asetil kolin hormonu kalbin
çalışmasını yavaşlatır.

3.Kanda CO2 yoğunluğu: Kandaki CO2 yoğunluğu

normalden fazla artarsa kalbin çalışma hızı artar.

4.Sıcaklık: Kan sıcaklığı –vücut sıcaklığı artarsa

kalbin çalışma hızı artar.

5.Kimyasal Maddeler: Nikotin, alkol, kafein gibi

maddeler kalbin çalışma hızını arttırır.

2. DAMARLAR:

➢ 3 çeşit damar vardır. Atar Damar ,Toplar Damar,

Kılcal Damar.
➢ Atar damar ve toplar damarlar dıştan içe doğru
• Bağ doku
• Düz kas
• Endotel (endometriyum) yapılarından
oluşmuştur.
➢ Kılcal damarlar ise tek katlı yassı epitelden
(endotelden ) yapılmıştır.

A. Atar damar:
➢ Kanı kalpten kılcal damarlara doğru götüren
damarlardır.
➢ Elastik lif miktarı fazladır.
➢ Kalple bağlantılı olduğu için kalbin kanı
pompalamasıyla oluşan basıncın damar çeperine
zarar vermesi liflerle önlenir.
➢ Duvarları toplar damarına göre kalındır.
➢ Kan basıncı ve kan akış hızı en yüksek damardır.
➢ Akciğer atar damarı hariç O2 bakımından zengin
kan taşır.

4
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

B. Toplar Damar:
➢ Kanı kalbe getiren damarlardır.
➢ Elastik lif miktarı azdır.
➢ Kılcal damardan toplar damara geçen kanın akış
hızı artar.
➢ Akciğer toplar damarı hariç CO2 bakımından
zengin kan taşır.
➢ Vücudun alt tarafında bulunan toplar damarlarda
kanın geri akışını engelleyen tek yönlü açılan
kapakçıklar bulunur.
➢ Atar damara göre daha fazla kan taşır.
➢ Vücutta bulunan kanın %60’ı toplar damarlar
içindedir.
➢ Kan basıncı ve kanın akış hızı atar damara göre
yavaştır.
Toplar damarlarda kanın akış hızını etkileyen
faktörler:
• Damar etrafında bulunan çizgili kas
hareketleri,
• Toplar damar yapısında bulunan düz kaslar,
• Toplar damar içinde bulunan tek yönlü
açılan kapakçıklar,
• Soluk verme sırasında göğüs boşluğunda
oluşan emme kuvveti,
• Kulakçıkların gevşemesi ile oluşan emme
kuvveti,
• Kalpten yukarıda bulunan toplar damarlar
için yer çekimi etkisi.

C. Kılcal Damar:
➢ Atar damar ile toplar damar arasında bulunur.
➢ Kan ile doku hücreleri arasında madde alış verişini
sağlar.
➢ Endotel adı verilen tek katlı yassı epitelden
yapılmıştır.
➢ Toplam kesit alanı en fazla olan damardır.
➢ Kan akış hızı çok yavaştır.

Not: Kılcal damarların üzerinde Prekapiler sfinkter

adı verilen düz kastan oluşmuş yapılar bulunur. Bu
yapı kanın damar içinde uygun yere sevk
edilmesinde görev alır.

5
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

Kan İle Doku Hücreleri Arasında Gerçekleşen Madde Alış

Verişi – Starling Hipotezi

➢ Doku hücrelerimiz ile kan arasında madde alış verişi

sadece kılcal damarlarımız aracılığı ile olur.

➢ Bazı istisnalar hariç kılcal damarlarımız tek katlı yassı

epitelden yapılmıştır.

➢ Kılcal DAMARLARIMIZ YİNE İSTİSNALAR HARİÇ atar

damar ile toplar damar arasında bulunur.

➢ Kan basıncı atar damarlarda yüksek toplar

damarlarda düşüktür.

➢ Kılcal damarlarımızda ise atar damar ucundan

toplar damar ucuna doğru gidildikçe kan basıncı
giderek azalır.

➢ Ayrıca kanımızda kan proteinleri adını verdiğimiz

proteinler (albümin, globülin ve fibrinojen) polimer
yapılı oldukları için damar dışına çıkamazlar ve
kılcal damar boyunca oluşturdukları basınç hep
sabittir. Bu basınca protein osmotik basıncı denir.

➢ Kan basıncı kalbin sol karıncığının kasılması ile

oluşan ve kanımızın içindeki molekülleri damar
dışına doğru iten bir kuvvettir.

➢ Kılcal damarlarımızın atar damar ucunda kan

basıncı protein osmotik basıncından daha yüksektir.
Bu yüksek basınç kanımızın içindeki maddelerin
dokularımıza geçmesini sağlar. Kan içindeki
maddeler ve suyun büyük bir bölümü dokulara
geçtiğinden dolayı kanın osmotik basıncı toplar
damar ucuna doğru artar bu artış ise dokularda
oluşan atık maddelerin ve doku sıvının kılcallara
geçmesini sağlar böylece dokularımız ile kanımız
arasında madde alış verişi gerçekleşmiş olur.

6
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

Nabız: Sol karıncığın kasılması ile oluşan basınç kol atar

damarı boyunca dalgalanarak yayılır. Bu basınç
dalgasının bilekte oluşturduğu etkiye nabız denir.

Karıncık kasılmasının atar damarda hissedilmesine nabız

denir.

Dinlenme sırasında nabız 75 civarındadır.

Tansiyon: Kanın atar damar çeperine yaptığı sıvı basıncına

tansiyon denir.

Karıncık kasılması ile oluşan basınca büyük tansiyon,

karıncığın gevşemesi il oluşan sıvı basıncına küçük tansiyon
denir.

LENF DOLAŞIMI:

➢ İkinci bir dolaşım sistemidir.

➢ Doku sıvısının fazlasını kana geri taşır ve Ödem
oluşumunu engeller.
➢ İnce bağırsakta emilen gliserol ve yağ asiti gibi
besin monomerlerini kana taşır.
➢ Olgunlaştırdığı akyuvarları (lenfosit) kana vererek
vücut savunmasını sağlar.
➢ Lenf sistemi lenf sıvısı, lenf damarları ve lenf
düğümlerinden oluşur.

a. Lenf Düğümleri:
• Lenf damarlarının birleştiği bölgelerdir.
• Lenfositler üretilir.
• Mikroorganizmaları süzer.
• En önemli düğümler bademcik ve dalaktır.
• Boşlukları akyuvar ile doludur. Hastalanınca akyuvar
sayısı artar ve düğüm şişer.
b. Lenf Sıvısı:
• İçerisinde şilomikron, yağda çözünen vitaminler,
akyuvarlar, küçük kan proteinleri ve doku sıvısı bulunur.
• Alyuvar içermez, renksizdir. Akkan da denir.

7
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

c. Lenf Damarları:
• Lenf kılcalı ve lenf topları olmak üzere 2 çeşit damar
taşır.
• Atar damar yoktur. Lenf sıvısı dokulardan kalbe doğru
tek yönlü akar.
• Lenf kılcalları dokuların arasına yayılmış bir ucu kapalı
damarlardır.
• Tek katlı yassı epitelden yapılmıştır.
• Lenf toplarının çapı daha büyüktür.
• Bu damarda sıvının hareketi,
- İskelet kaslarının kasılması,
- Soluk alma,
- Tek yönlü açılan kapakçıklar,
- Arkadan gelen sıvının itmesi ile gerçekleşir.

ÖDEM:

➢ Hücreler arasındaki doku sıvısı miktarının normalin

üzerine çıkmasına ödem denir.
➢ Kan basıncı artması,
➢ Kanın osmatik basıncının azalması,
➢ Lenf damarlarının tıkanması,
➢ Doku sıvısının osmotik basıncının artması
➢ Ödem oluşumuna neden olur.

Kan Dolaşımı:

➢ İnsan vücudunda büyük ve küçük kan dolaşımı

vardır.
➢ Kalp ile akciğer arasında küçük,
➢ Kalp ile vücut arasında büyük kan dolaşımı olur.

Not: Karaciğer diğer organlardan farklı olarak üç

damar ile bağlantılıdır.

Not: Mide, dalak, pankreas ve bağırsaktan toplanan

kan kapı toplar damarına oradan da karaciğere gelir.

Karaciğer üstü toplar damar ile karaciğerden ayrılıp alt

ana toplar damara açılır. Bu dolaşıma PORTAL dolaşım
denir.

8
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

3. KAN:

➢ Dolaşım sıvısıdır.
➢ Taşıma, düzenleme, savunma ve koruma gibi özel
görevleri vardır.
➢ Solunum gazlarını, metabolik atıkları, besin
monomerlerini ve hormonları taşır.
➢ Vücudun; su, asit baz dengesini ve sıcaklığını düzenler.
➢ Ürettiği antikorlarile savunmayı sağlar ve pıhtılaşma ile
kan kaybına karşı vücudu savunur.
➢ Ergin bir bireyde ortalama 4-5 litre kan bulunur.
➢ Kan Plazma ve Kan hücreleri olmak üzere 2 kısıma
ayrılır.

A. Plazma:
• Kanın sıvı olan ara maddesidir.
• %90’ı sudur.
• BU sıvıda çözünmüş halde iyonlar ve plazma proteinleri
bulunur.
• İyonlar kan pH’ını düzenler.
• Kan pH’ı 7,4 tür.
• Albümin, fibrinojen ve globülinler kan proteinleridir.
• pH’ı düzenler.
• Kanın akışkanlığına katkı sağlar.
• Fibrinojen kanın pıhtılaşmasını sağlar.
• Antikorlar vücuda giren mikropları yok eder.
• Albümin kanın osmotik basıncını düzenler.
• Kan proteinleri genel olarak karaciğerde üretilir.

KAN SERUMU= Kan plazması-Fibrinojen.

• Kan plazmasında ayrıca glikoz, aa, hormon, üre, ürik

asit, amonyak, O2, CO2, Bikarbonat gibi maddeler
bulunur.
• Kanda polimer madde ve sindirim enzimi bulunmaz.

9
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

B. Kan Hücreleri:
• Kanda alyuvar, akyuvar ve kan pulcukları adı verilen 3
tip hücre vardır.

1.Alyuvar(Eritrositler):

➢ Yapısında kana kırmızı rengini veren hemoglobin

bulunur.
➢ BU protein sayesinde temel görevi olan O2 ve CO2’nin
taşınmasını sağlar.
➢ Embriyonik dönemde karaciğer ve dalakta,
➢ Ergin bireylerde ise kırmızı kemik iliğinde üretilir.
➢ Ömürleri 120 gündür.
➢ Yaşlı alyuvar hücreleri karaciğerin kupfer hücrelerinde
ve dalakta parçalanır.
➢ BU parçalanma sonucu açığa çıkan bilurubin safra
suyunun yapısına katılır.
➢ Alyuvar sayısı yaşa, cinsiyete ve deniz seviyesinden
yüksekliğe göre değişir.
➢ 1mm3 kanda erkekte 5 milyon, kadınlarda 4 milyon
kadar alyuvar bulunur.
➢ Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça O2 miktarı
azalacağından alyuvar üretimi artar.
➢ Alyuvar damar dışına çıkmaz.
➢ Aktif hareket edemez.
➢ Kan akış yönünde hareket eder.
➢ Alyuvar zarında bulunan antijen molekülleri kan
gruplarının oluşmasını sağlar.
➢ Memelilerin olgun alyuvarları daha fazla solunum gazı
taşımak için çekirdek ve organellerini kaybetmiştir.
➢ Bölünemez, O2 solunum yapamazlar.
➢ Enerji ihtiyacını laktik asit fermantasyonu ile karşılar.
➢ Memelilerin dışındaki diğer omurgalıların alyuvarlarında
çekirdek ve mitokondri bulunur.

10
Biyoloji AYT-Dolaşım Sistemi ihsanhocaa

Trombin

2.Akyuvar(Lökositler):

➢ Vücut savunmasında görev alan kan hücreleridir.

➢ 1mm3 kanda 5000-10000 kadar bulunur.
➢ Hastalık durumunda sayıları artar.
➢ Bazıları damar çeperinden geçer.
➢ Çekirdek ve mitokondrileri vardır.
➢ Aktif hareket ederler.
➢ O2 solunum yaparak enerjilerini sağlarlar.
➢ Bazofil:Histamin salgılar.
➢ Eozinofil: Parazitlerle savaşır.
➢ Nötrofil: Yangıyı uyandırı, fagositik özelliğe sahiptir. En
bol bulunan akyuvar çeşitidir.
➢ Monosit: En büyük akyuvardır. Fagositoz özelliği çok
fazladır.
➢ Lenfositler: İki çeşittir. B ve T lenfosit çeşitleri vardır.
Özgül bağışıklık sağlarlar.
➢ B lenfositler: Antikor üreten plazma hücrelerini ve
bellek hücrelerini oluşturur.
➢ T lenfositler: Bağışıklık sisteminin hücresel savunmasında
rol oynar.

3.Kan Pulcukları(Trombositler):

➢ 1 mm3 kanda 200-400 bin civarında bulunur.

➢ Kırmızı kemik iliğinde üretilen megakaryosit hücrelerinin
parçalanması ile oluşurlar.
➢ Ömürleri ortalama 8 gündür.
➢ Çekirdekleri yoktur.
➢ Kanın pıhtılaşmasında görev yapar.
➢ Hasarlı bölgeyi bir ağ gibi sarar ve kanın damar dışına
çıkışını önler.

Kanın Pıhtılaşma Mekanizması:

➢ Damar çeperi zedelenmişse:

➢ Kan içerisindeki trombositlerden damar
çeperindeki açığa çıkan kollojen liflere bağlanır.

Protrombin Trombin

Not:(Bu aktifleşme zedelenenen damar çeperi ve

trombositlerden salgılanan
maddeler(tromboplastin) sayesinde olur.)

Fibrinojen Ca ve K Fibrin (Pıhtı)

11