FACULTEIT SW

INLEIDING TOT HET RECHT

ria.janvier@uantwerpen.be

Academiejaar 2018-2019
DIENSTMEDEDELINGEN

Time is money.
Silence is golden.
@uantwerpen.student.be

‘Beste’ aanspreking
Studiemateriaal

Faculteit
Wordt wijzer…
Lees de studiewijzer

Faculteit
 ACTUALITEIT

Doelstelling
Belgisch recht
(+/-) Recent in het nieuws
Link met het thema van het college

Werkwijze
Aanmelden na de les of via e-mail
Kandidaat voor het eerstvolgende college
Drietal voorstellen, met feedback door de docent

Faculteit
 I
N
A L
E
C I
D
T I
N
U G

A T
O
L T

I H
E
T T

E R
E
I C
H
T T

Faculteit
Lauren VAN GUYSE

Faculteit
Faculteit
Faculteit
Faculteit
Faculteit
 LEERDOELEN – COLLEGE 2

Besef hebben van de achterliggende basisideeën die ten

grondslag liggen aan de indeling van het recht
Bronnen van het recht kunnen duiden en een algemeen
beeld hebben van de hiërarchie van de rechtsnormen
Weten hoe de rechterlijke organisatie in België in elkaar
zit
Inzicht verwerven in de bevoegdheid van de respectieve
rechtscolleges

Faculteit
 I
N
L
E
I
D
I
N
G

T
O
T

H
E
T

R
E
C
H
T

INDELING VAN HET RECHT

Faculteit
 Indeling van het recht / 1

Internationaal en supranationaal recht

Volkenrecht (zoals Verenigde Naties)
Grensoverschrijdend recht (vooral Europees recht)
Zie “Publiek recht” (2BA)

Nationaal recht
Publiek / Privaat / Gemengd

Faculteit
 Nationaal recht

PUBLIEK RECHT
Verhouding overheid/staat – burger
Ongelijke verhouding overheid – burger
Regels van openbare orde (infra)

PRIVAAT RECHT
Verhouding tussen burgers onderling
Gelijke verhouding
Regelen van private belangen van individuen of groepen
Doorgaans van aanvullend recht (infra)

GEMENGDE RECHTSTAKKEN

Faculteit
 Publiekrecht

Grondwettelijk recht (2e BA)

Bestuursrecht (2e BA)

Uitvoerende macht en administratieve overheden

Strafrecht (college 8)

Limitatieve lijst van strafbare gedragingen en hun sanctie

Strafprocesrecht (versus gerechtelijk privaatrecht)

Fiscaal recht

Faculteit
 Privaatrecht

Burgerlijk recht
Personen- en familierecht (college 3)
Verbintenissenrecht (college 4)
Bijzondere overeenkomsten (college 5)
Aansprakelijkheid (college 5)
Vermogensrecht / erfrecht (college 7)

Faculteit
 Privaatrecht

(Handelsrecht)
Vennootschapsrecht (gastcollege 6)
Gerechtelijk (privaat)recht

Versus strafprocesrecht
Gerechtelijke organisatie (actueel college 2)

(Internationaal privaatrecht)
Faculteit
 Gemengde rechtstakken

Economisch recht / marktrecht

Onder andere consumentenrecht

Financieel recht

Bijvoorbeeld bescherming van de privéspaarders

Sociaal recht
Arbeidsrecht (college 9)
Socialezekerheidsrecht (college 10)
Intellectuele rechten

Faculteit
 Indeling van het recht / 2

Objectief recht versus subjectief recht

Openbare orde (publiek recht) versus

Dwingend c.q. aanvullend recht

Positief recht versus natuurrecht (cf.

college 1)

Faculteit
 INLEIDING TOT
HET RECHT

BRONNEN VAN HET RECHT

Faculteit
 RechtsbronnenInternationaal en supranationaal

Verenigde Naties Verdrage

n
Internationale Arbeidsorganisatie
Raad van Europa
Europese Unie: verordeningen – richtlijnen

Faculteit
 RechtsbronnenNationaal

Grondwet
Inrichting van de Staat
Grondrechten en vrijheden burgers

Hiërarchie?
Inter- en supranationaal recht
Wel / geen rechtstreekse werking

Faculteit
 RechtsbronnenNationaal

Formele wet versus materiële wet

NIVEAU Wetgevende macht Uitvoerende macht
Federaal Wet Koninklijk besluit
(ministerieel besluit)
Gemeenschappen Decreet Ordonnantie Besluit bevoegde
Gewesten (B.H.Gew.) gemeenschaps- of
gewestregering (MB)

Gedecentraliseerd Verordening / Besluit (Besluit)

e overheden bevoegde raad

B Faculteit
Hiërarchie
 Staatsstructuur

INSTELLINGE
NIVEAUS
N
Federaal Federale Staat
Vla
am
se
Gemeenschapp Duitstalige Franse Ge
en Gemeenschap Gemeenschap me
ens
cha
p
Brussels
Hoofdstedelijk
Gewest Vlaams
Gewesten Waals Gewest
Gewest
(Gemeenschaps-
commissies)
5 Waalse 5 Vlaamse
Provinciaal provincies
provincies Faculteit
 Hiërarchie van de rechtsnormen
Internationaal en supranationaal recht
Rechtstreeks Grondwet Omzettin
e werking g vereist
Bijzondere meerderheidswetten
Gewon Decreet Ordonnant Genummer
e wet ie d KB

Koninklijke besluiten Regeringsbesluiten

Ministeriële besluiten

Provinciale verordeningen

Gemeentelijke verordeningen

Rondzendbrieven

Faculteit
 RechtsbronnenNationaal

Algemene (ongeschreven) rechtsbeginselen

Behoorlijke wetgeving (bestuur / rechtsbedeling)
Niet-retroactiviteitsbeginsel
Rechtszekerheidsbeginsel
Afdwingbaarheid?
Toetsing via het gelijkheidsbeginsel
Als het ware grondwettelijke waarde

Faculteit
 RechtsbronnenNationaal

Contract
Niet in strijd met openbare orde en goede zeden

Gewoonte (e.g. handjeklap)

Pseudowetgeving (e.g. rondzendbrieven)
Paralegale normen (e.g. deontologische code)
Algemene en individuele billijkheid

Faculteit
 RechtsbronnenNationaal

Rechtspraak (infra)
Toepassen van de rechtsregel
In de concrete zaak
Geen algemene en als regel geldende beschikking

Rechtsleer ➔ rechtsvinding
Geen directe impact, onrechtstreeks wel
De lege lata en de lege ferenda
Faculteit
 Taak van de rechter / 1

Is de rechter de marionet van de wetgever?

Open normen (e.g. goede trouw, openbare orde,
goede zeden ➔ evolutief)
Aanpassing regel aan gewijzigde omstandigheden
Nieuwe rechtsfiguren (e.g. rechtsmisbruik)
Vernietiging door Grondwettelijk Hof / Raad van
State
Interpretatie van de wet
Faculteit
 Interpretatiemethodes

Geen interpretatie als de wet duidelijk is

Tekstuele of grammaticale interpretatie
Doelgerichte interpretatie
Historische interpretatie
Sociologische interpretatie
Systematische interpretatie
(Analogische interpretatie)

Faculteit
 Taak van de rechter / 2

Passiviteit van de rechter in het privaatrecht

Partijen zijn meester van het geding.
Rechter kan enkel antwoorden op conclusies partijen.
Rechter is niet gebonden door de door partijen
voorgestelde kwalificatie.

Cf. rechter in strafzaken

Vooronderzoek door onderzoeksrechter

Faculteit
 Behoorlijke rechtsbedeling

Onafhankelijkheid rechter
Onpartijdigheid rechter
Openbaarheid van rechtspraak
Motiveringsplicht
Recht(en) van verdediging
Hoger beroep (?)

Faculteit
 INLEIDING TOT HET
RECHT

RECHTERLIJKE ORGANISATIE

Faculteit
 Supranationaal

Europees Hof voor de Rechten van de

Mens
Behandeling klachten tegen lidstaat
Wegens schending van een fundamenteel
recht zoals vervat in het EVRM en de
protocollen daarbij

Faculteit
 Supranationaal

Hof van Justitie van de Europese Unie

Interpretatie van de EU-wetgeving
Handhaving van de EU-wetgeving
Nietigverklaring van EU-wetgeving
EU tot maatregelen dwingen
EU-instellingen terechtwijzen

Faculteit
 Nationaal

Traditionele justitiële rechtscolleges Andere rechtsprekende organen

Gewone hoven en rechtbanken Raad van State (afdeling

bestuursrechtspraak)

Subjectieve geschillen Objectieve geschillen

Geen beoordelingsvrijheid Wel beoordelingsvrijheid

Gebonden bevoegdheid Beleidskeuze

Correcte toepassing norm Marginale toetsing Geschil over

legaliteit

Faculteit
 ORGANIGRAM HOVEN EN RECHTBANKEN BELGIË

Sociaal recht Burgerlijk recht Strafrecht Handelsrecht

HOF VAN CASSATIE (1)

FEDERAAL
Sociaal Burgerlijk/Handel Straf

EEN OF MEER ARBEIDSHOF (5) HOF VAN BEROEP (5)

PROVINCIES Jeugd- en
Burgerlijk Correctioneel
familiekamer

PROVINCIE + HOF VAN ASSISEN (10)

BRUSSEL
HOOFDSTAD

GERECHTELIJK
ARRONDISSEMENT ARBEIDSRECHTBANK RECHTBANK EERSTE AANLEG (12) ONDERNEMINGS-
(12) OF Burgerlijke Correctionele Familie- en Strafuitvoerings-
RECHTSGEBIED (9) (9) rechtbank rechtbank jeugdrechtbank rechtbank
RECHTBANK (9)

ARRONDISSEMENT POLITIERECHTBANK (15)

+3

KANTON VREDEGERECHT (187) Beroep (tweede aanleg) = blauwe pijl

Strafuitvoering en Hof van Assisen
= enkel cassatie mogelijk

Faculteit
 Strafrecht

Eerste aanleg

Politierechtbank (soms beroep bij rechtbank van eerste aanleg)

Rechtbank van eerste aanleg
Correctionele rechtbank
Familie- en jeugdrechtbank
Hof van Assisen (infra)

Hoger beroep

Hoven van beroep

Hof van Cassatie

Faculteit
 Strafrecht

Bijzonderheden
Strafuitvoeringsrechtbank
Onderzoeksrechter
Openbaar ministerie
Onderzoeksgerechten
Raadkamer
Kamer van inbeschuldigingstelling

Faculteit
 Privaat- en gemengd recht

Eerste aanleg

Vrederechter (soms beroep bij rechtbank van eerste aanleg)

Burgerlijke rechtbank [van eerste aanleg] (algemeen)
Ondernemingsrechtbank (handelszaken)
Arbeidsrechtbank (sociaal recht)
Arrondissementsrechtbank (bevoegdheidsconflict)

Hoger beroep

Hof van beroep (algemeen en handelszaken)

Arbeidshof (sociaal recht)

Hof van Cassatie

Faculteit
 Hof van Cassatie

Geen appreciatie van de feiten

Enkel juridische interpretatie van de
rechtsregel zelf
Procedurefouten
Schending van substantiële of op straffe van
nietigheid voorgeschreven vormen

Faculteit
 Raad van State

Afdeling bestuursrechtspraak
Controle op het bestuur = administratieve overheid
Beroepen tot nietigverklaring (eventueel schorsing)
Reglementen administratieve overheden
Ook individuele rechtshandelingen

Schending van de wet

Vormgebrek (nieuw = bestuurlijke lus) VERNIETIGING
Machtsoverschrijding Erga omnes
Machtsafwending Ex tunc

Faculteit
 Grondwettelijk Hof

Controle op de wetgever (onder meer)

Bevoegdheidsverdeling
Toetsing wetten sensu stricto aan de Grondwet

Procedures
Beroep tot nietigverklaring (eventueel schorsing)
Vernietiging erga omnes en ex tunc

Prejudiciële vragen
Enkel bindend voor de rechter die de vraag heeft gesteld

Faculteit
 Referentie

M. VAN HOECKE en B. BOUCKAERT,

Inleiding tot het recht, Leuven, Acco, editie
2018,

Deel I – Wat is recht? – pp. 34-65

Deel IV – Justitie – 2 & 3 – pp. 119-146

Faculteit
COLLEGE 3
15 oktober 2018

Personen- en familierecht