Ordenagailua

Bertsioa 1.3

Aurkibidea:

1. Ordenagailurako sarrera 1
2. Plaka nagusia eta PUZa 2
3. Disko gogorra eta DVD-irakurgailua 3
4. Atakak eta hedapen-txartelak 5
5. Periferikoak 6

Este texto es la versión offline/imprimible de uno de los capítulos del libro de texto multimedia de la web educativa www.tecno12-18.com.
Todos los derechos reservados. Se permite a los alumnos que han comprado una suscripción a la versión individual del libro que incluya este
capítulo, y a los profesores de estos alumnos, mantener una copia de este archivo PDF y/o imprimirlo, en ambos casos para uso exclusivamente
personal. En todos los demás casos no está permitida la reproducción total o parcial de esta obra, ni su almacenamiento en un sistema
informático, ni la distribución mediante cualquier medio electrónico, mecánico u otros sin el permiso previo y por escrito de los titulares del
copyright.
1. Ordenagailurako sarrera

1.1. Ordenagailua
Abiadura handian informazioa prozesatzeko (datuak jasotzeko, biltegiratzeko, datuekin kalkuluak egiteko eta lortutako
emaitzak aurkezteko) gai den makinari ordenagailua deitzen diogu.
Informazioaren tratamendu automatikoa aztertzen duen teknologiako adarrari informatika deritzo.
Ordenagailu batean bi zati handi bereiz ditzakegu: Hardwarea eta Softwarea.
Hardwarea ("zati gogorra" ingelesetik itzuli genezake) ordenagailuaren osagai fisiko guztiek osatzen dute.
Elementuren bat hardwarearen parte den jakiteko gure buruari galde diezaiokegu ea ikus eta uki daitekeen. Ikus eta
uki dezakegun ordenagailuaren edozein elementu hardwarea da. Beste zatia softwarea da ("zati biguna", ingelesez).
Ordenagailu batek funtziona dezan eragiten duten instrukzioek eta datuek eta honek prozesatzen duen informazioak
zati hau osatzen dute. Ikus eta ukitu ezin dugun guztia softwarea da. Adibidez, ezin dugu testu-prozesadoreko
dokumentu bat (Word, Writer, eta abar) zuzenean ikusi, monitoreak aurkezten digunari esker ikusten dugu; beraz
softwarearen zatia da.

1.2. Hardwarearen osagaiak

Hardwarearen osagai nagusiak kutxa edo dorrea eta periferikoak dira. Kutxan edo dorrean ordenagailuko nukleoa
osatzen duten osagai informatikoak daude. Era arruntean kutxari CPU ere deitzen zaio (Central Processing Unit edo
Prozesuetako Unitate Zentrala), nahiz eta CPU terminoa erabiltzea zuzenagoa izan mikroprozesadoreaz (kutxa
barruan dagoen osagairik garrantzitsuena) hitz egitean.
Periferikoak ordenagailuari kanpokoarekin komunikatzea ahalbidetzen dioten osagai informatikoak dira. Ohikoenak
teklatua, sagua, monitorea, inprimagailua, eskanerra eta bozgorailuak dira.

1.3. Softwarearen osagaiak

Softwarearen osagai nagusiak programak eta datuak dira.
Programek zeregina egiten laguntzen digute. Adibidez, marrazteko programa batek (Paint, Draw, eta abar)
marrazkiak egiten eta aldatzen laguntzen digu, eskuz egingo bagenitu baino errazago. Programa batek bere lana
egin dezan informazioa behar du. Ordenagailuak informazioa erabil dezake soilik oso era zehatzean ematen bazaio,
datu gisa.
Datuen adibideak: zenbakia, hitza, tenperatura-balioa, luzera bat, eta abar
Marrazki-programa batek honelako datuak behar ditu: lerroa hasteko koordenatuak, lerroa amaitzeko koordenatuak,
erabiliko dugun lerro-mota, lerroaren kolorea, lerroaren lodiera, eta abar. Datu guzti hauen multzoak informazio berria
sortuko du: pertsona batek interpretatu eta baloratu ahal izango duen marrazki bat.

1.4. Ordenagailu-motak
Hiru ordenagailu-talde handi daude: ordenagailu pertsonalak, mainframeak eta superordenagailuak. Hurrengo
orrialdeetan talde bakoitzaren ezaugarriak ikusiko ditugu.

1.4.1. Ordenagailu pertsonalak

Pertsona bati zerbitzua emateko diseinatutako ordenagailu txikiak dira, bai lanean eraginkorragoa izateko, bai
ikasketetan laguntzeko edo aisia-denborako dibertsio gisa besterik ez. Hainbat mota daude, tamainaren, itxuraren eta
biltegiratzerako ahalmenaren arabera. Ohikoenak hurrengoak dira:
1. Mahai gaineko ordenagailua: Betiko ordenagailu pertsonalak dira. Leku finkoan egoteko diseinatuta daude.
Biltegiratzerako ahalmen handia daukate.
2. Ordenagailu eramangarria: Tamaina eta pisu txikiak eta integratutako periferikoak dauzkate; hortaz, erraz garraia
daitezke.
3. Tableta: Teklatu fisikoa ordezkatzen duen ukimen-pantaila dute. Ordenagailu eramangarrien eta telefono
adimenduen artean dauden aparatuak dira.
4. Smartphonea edo telefono adimenduna: Gero eta ahaltsuago eta prestazio gehiago dauzkaten ordenagailu txikiak
dira. Badauzkate, besteak beste, Interneterako sarbidea, GPS posizionatzea, argazki-kamera, irudi zein soinu
irakurgailua, eta abar.

1.4.2. Mainframeak
Mainframeak, ordenagailu zentralak ere deituak, biltegiratzerako ahalmen handia eta datuak abiadura handian
prozesatzen dituzten tamaina ertaineko ordenagailuak dira. Mainframe bakar batera milaka erabiltzaile ordenagailu
sinpleagoetatik, esaterako ordenagailu pertsonaletatik, aldi berean konekta daitezke. Beharbada mainframeen
erabilera-adibiderik ohikoena bankuena da. Adibidez kutxazain automatiko batean dirua ateratzen dugunean, hau
linea telefonikoaren bidez bankuaren egoitza zentralarekin harremanetan jartzen da. Erakundearen ordenagailu
zentrala han dago. Ordenagailu handi honek bezero bakoitzaren identifikazioa eta uneoro dituen diru-fondoak
gordetzen dituen datu-basea dauka. Ordenagailu zentralak diru-fondorik daukagun egiaztatzen du eta, horrela bada,
kutxazain automatikori baimentzen dio eskatu dugun dirua guri emateko.

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 1

1.4.3. Superordenagailuak
Superordenagailuek informazioa prozesatzerako oso ahalmena handia dute. Areto handiko espazioa hartuz,
elkarrekin konektatutako makina txikiago ugariek osatuta dago. Kalkulu asko egitea behar duten zereginak egiten
dituzte, ordenagailu txikiagoek gauza bera prozesatzeko makina bat egun, urteak batzuetan, beharko lituzkete; hala
nola fenomeno naturalen simulazioak (adibidea: klimaren bilakaera), teknologia ikerketak (adibidea: hegazkina eraiki
baino lehen, portaera aerodinamikoa), bioteknologia (adibidea: molekula bat sintetizatu baino lehen, izango duen
forma), eta abar. Superordenagailuak oso garestiak dira; beraz, soilik ikerketa-zentro handien eta militar zein
gobernuko erakundeen eskura daude.
Espainiako Superordenagailuak:
Espainiako bi superordenagailurik ahaltsuenak Magerit, Madrilen, eta MareNostrum, Bartzelonan, daudenak dira.

2. Plaka nagusia eta PUZa

2.1. Ordenagailuaren osagaiak

Mahai gaineko ordenagailuaren tapa
kentzen badugu, animazio honetan
bezala, elkarrekin konektatuta dauden
hainbat osagaiez osatuta dagoela
ikusiko dugu. Garrantzitsuenak plaka
nagusia, mikroprozesadorea, RAM
memoria, elikatze-iturria, disko gogorra,
DVD-irakurgailua eta hedapen-txartelak
dira. Miniunitate honetan lehen lau
osagaiak ikasiko ditugu. Gainerakoak
hurrengo miniunitateetan
ikusiko ditugu.

2.2. Plaka nagusia

Plaka nagusia azalean zirkuitu bat grabatuta daukan plastiko zurrunezko xafla bat da; honi zirkuitu inprimatua deritzo.
"Nagusia" deitzen da bertan ordenagailuko osagai guztiak konektatzen direlako: mikroprozesadorea, RAM memoria,
disko gogorrak, DVD-irakurgailua, eta abar. Osagairik handiena eta identifikatzen errazena da.
Plaka nagusiak bi betebehar ditu:
1. Euskarria izatea: ordenagailuko hainbat osagai plaka nagusian lotuta edo soldatuta daude, hala nola
mikroprozesadorea edo RAM memoria; euskarri fisikoa ematen die.
2. Ordenagailuko osagai desberdinen arteko komunikazioa ahalbidetzea: plaka nagusiaren azalean kobre eroaleak
daude, pistak. Hauetatik seinale elektriko gisa datuak dabiltza. Ordenagailuak prozesatzen duen informazio guztia
plaka nagusitik pasatzen da.

2.3. Mikroprozesadorea
Mikroprozesadorea ordenagailuaren "burmuinaren" eginkizuna egiten duen txip edo zirkuitu integratua da. Txipa
silizio-xaflatxo batean grabatutako zirkuitu miniaturizatu bat da. Txipek milaka osagai elektroniko miniaturizatu dituzte:
transistoreak, diodoak, erresistentziak, eta abar. Ordenagailuetan hainbat txip daude, baina mikroprozesadorea
konplexuena eta ahaltsuena da. Bere barnean informazio-kantitate handia erabiltzea eta kalkulu matematikoak
abiadura handian egitea ahalbidetzen dioten ehunka milioi transistore ditu.
Mikroprozesadorearen bilakaera esponentziala izan da, 1993an 3 milioi transistore izatetik 2012an 700 milioi
transistore baino gehiago izatera pasatuz.
Mikroprozesadorea sarrera-periferikoetatik datorren informazio guztia jasotzeaz, hura prozesatzeaz eta emaitzak
irteera-periferikoei bidaltzeaz arduratzen da.
Informatikariek mikroprozesadoreari CPU ere deitzen diote (Central Processing Uniti dagozkion siglak edo
Prozesuetako Unitate Zentrala).
Mikroprozesadorearen txipa babesten duen kapsula zeramikoak estaltzen du eta hau da, hain zuzen, kanpotik
ikusten duguna. Behealdean ehunka hanka, edo pinak ditu; hauek plaka nagusiaren bidez ordenagailuaren gainerako
osagaiekin konektatzeko balio dute.
Mikroprozesadorea plaka nagusian instalatzen da, bereziki sartzeko prest eta, behar izanez gero, erraz ordezkatzea
ahalbidetzen duen zokaloan. Zokalo honek mikroprozesadoreak beste hanka zuloak ditu; hortaz, txiparen hanka
bakoitza doi-doi sartzen da dagokion zokaloaren zuloan. Ordenagailuaren gainerako osagaiekiko komunikazioa plaka
nagusian zehar egiten da.
Bere barnean dauden milioi transistoreen funtzionamenduaren ondorioz, mikroprozesadorea asko berotzen da.
Tenperatura egokian mantentzeko eta honda dadin saihesteko, guztiz beharrezkoa da hoztea txiparen gainean
jartzen den haizagailuaz.

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 2

2.4. RAM memoria
Ordenagailuko mikroprozesadoreak etengabe lan egiten du informazio-kantitate handiarekin. Prozesatzeko eta
produktu erabilgarria lortzeko datuak (zenbaki, data, letrak, eta abar) eta programak (datu hauekin zer egin behar
duen dioten instrukzioak) aldi baterako biltegiratu behar ditu. Hau da memoria nagusiaren edo RAM memoriaren
(Random Access Memory ingelesez, ausazko atzipeneko memoria euskaraz) betebeharra.
Programa bat zabaltzen denean (testu-prozesadorea, bideojokoa, eta abar), RAM memorian kargatzen da. Arrazoi
honengatik, ordenagailuak RAM nahiko izatea oso garrantzitsua da, bestela, ezin izango du batera zabaldu
beharrezkoak diren programa guztiak edo oso astiro funtzionatuko dute.
RAM memoriaren edukia etengabe aldatzen da: erabilitako datuak ezabatzen dira eta beste berri batzuk gordetzen
dira. Ordenagailua itzaltzen badugu RAMen biltegiratutako informazioa desagertzen da, galtzen da. Memoria
hegazkorra dela esaten da.
RAM memoria plastikozko plaka batean soldatuta dauden hainbat zirkuitu integratuz (txipak) osatuta dago. Multzoari
RAM memoriaren modulua deitzen zaio. Ordenagailu bakoitzean RAM memoriaren modulu bat edo gehiago instala
daitezke. Guztira duen memoria modulu guztien memorien batuketa da. Ordenagailuak memoria gehiago behar badu,
modulu berri bat jartzen da.
RAM memoria plaka nagusian instalatzen da, memoria erretena izeneko zokalo batean. Ordenagailuetan memoria
erretenak libre egoten dira beharrezkoa izanez gero RAM gehiago instalatzeko.

2.5. Elikatze-iturria
Ordenagailuek, aparatu elektroniko guztiak (telefono mugikorrak, telebista, bideoak, etab.) bezala, korronte
zuzenarekin funtzionatzen dute. Hala ere, zentral elektrikoetan sortzen den eta kontsumitzaileei iristen zaien
korrontea korronte alternoa da. Ondoren berrikus dezakezu.
Gogoratu korronte elektriko bi mota daudela: korronte zuzena eta korronte alternoa.
- Korronte zuzena: Korronte zuzena garraiatzen duen kablean elektroiak beti noranzko berean mugitzen dira:
sorgailuaren polo negatibotik (-) polo positibora (+). Sorgailuaren polaritatea beti berbera da.
- Korronte alternoa: Korronte alternoa garraiatzen duen kablean elektroiek bere mugimenduaren noranzkoan
etengabe aldatzen dute. Hau sorgailuaren polaritatea 50 aldiz segundo bakoitzeko aldatzearen ondorioa da.
Beraz, entxufearen korrontearekin aparatu elektronikoa funtzionarazteko, ematen duen korronte alternoa korronte
zuzen bihurtu behar da. Operazio honi korronte alternoaren artezketa deitzen zaio eta elikatze-iturria deritzon gailuaz
burutzen da.
Elikatze-iturriaren bigarren betebeharra saretik hartzen duen tentsioa, 230 V, aparatu elektronikoak funtzionatzeko
behar duen baliora, normalean 3 eta 12 V-en artekora, txikiagotzea da.
Mahai gaineko ordenagailuen elikatze-iturria kutxa barruan dago. Ordenagailu eramangarrietan elikatze-kablean
dagoen kutxatxoa da, eguneroko hizkeran "kargadorea" deitzen dioguna.
Kanpotik elikatze-iturria hainbat kable konektoreekin irteten diren metalezko kutxa da. Konektore bakoitza gailu bat
elikatzeko pentsatuta dago. Plaka nagusirako konektore bat dago, disko gogorrerako beste bat, DVD-irakurgailurako
beste bat, eta abar. Elikatze-iturriak lana egiten duenez gero, berotzen da. Gehiegi berorzea saihesteko, kanpokoko
aire hotza hartu eta bere barnean zehar pasatzen duen haizagailua du.

3. Disko gogorra eta DVD-irakurgailua

3.1. Disko gogorra

Normalean beste une batean lan egiten jarraitzeko fitxategi bat (testu bat, argazki bat, eta abar) gordetzen dugunean
darabilgun gailua disko gogorra da. Programak (testu-prozesadorea, kalkulu-orria, Internet-nabigatzailea, eta abar)
eta sistema eragilea (Windows, Linux, eta abar) ere disko gogorrean biltegiratuta daude. Disko gogorrean datuak era
iraunkorrean grabatuta geratzen dira, ordenagailua itzaltzerakoan ez dira galtzen.
Disko gogorra izendatzeko "C" letra larria bi puntuz jarraituta (C:) erabiltzen da. Batzuetan hainbat zatitan banatuta
dago, zati bakoitzari partizioa deitzen zaio. Partizio bakoitza letra larri desberdinarekin identifikatzen da. Partizioak
sistema eragile desberdinak ordenagailu berean instalatzeko edo datuak zein programak banandutako konpartimentu
desberdinetan izateko erabilgarriak dira . Adibidez, sistema eragilea partizio batean badugu eta beste batean gure
artxiboak (argazkiak, dokumentuak, eta abarrak) baditugu, arazoren bat gertatuz gero, sistema eragilea berriro ere
instala dezakegu gure informazio pertsonala galdu gabe.

3.1.2. Disko gogorraren kokapena

Disko gogorra ordenagailuaren barruan finko dago, plaka nagusira konektatuta.

3.1.3. Kanpoko disko gogorrak

Kanpoko disko gogorra askotan erabiltzen den disko gogor mota bat da. Ez dira erabiltzen ordenagailuko barruko
diskoa ordezkatzeko, baizik eta segurtasun-kopiak egiteko edo memoria handia hartzen duten artxiboak garraiatzeko,
hala nola argazkiak eta bideoak. Ordenagailuko USB ataka batean (ataka-mota honetaz beste miniunitate batean hitz
egingo dugu) sartzen den kablearen bitartez konektatzen dira.

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 3

3.1.4. Nolakoa da disko gogorra barrutik ?
Bere barruan metatutako hainbat aluminiozko disko dauzkan kutxa metalikoa da. Diskoek motor elektriko batek
bultzatuta abiadura handian biratzen dute. Diskoen gainazalean material magnetikozko geruza dago. Irakurtzeko eta
idazteko buruak, beso artikulatuko muturrean instalatuta, gainazal magnetikoan informazioa grabatzen du.
Beharrezkoa denean, grabatutako informazioa buruak berak irakurriko du eta ordenagailuari berriro bidaliko dio.

3.1.5. Disko gogorren edukiera

Memoria gailu batek, hala nola disko gogor batek, biltegira dezakeen informazio kantitateari edukiera deitzen diogu.
Ordenagailuetan informazioa mugitzeko edo biltegiratzeko zeroak eta batak erabiltzen dira. 1 batek korronteak ibili
behar duela adierazten du, eta 0 batek ez duela ibili behar. Adibidez, MP3ko kanta bat 0 eta 1en zerrenda itzela da,
segida zehatz batean ipinita. Informatikako informazio unitaterik txikiena bita da; honek har dezakeen balioa 0 edo 1
da.
Memoria-gailu batek duen edukiera edo artxibo informatiko batek daukan informazioa kontabilizatzeko beste unitate
bat erabiltzen da: bytea. 8 biteko multzo bat Byte 1 da. Baina byte bat informazio kantitate oso txikia denez gero,
normalean multiploak erabiltzen dira. Ohikoenak kilobytea (kB), megabytea (MB), gigabytea (GB) eta terabytea (TB)
dira. Azpian baliokidetasunak eta eguneroko adibide batzuk ikus ditzakezu.

Bytearen multiploak:
1 kB (kilobyte) = 1024 byte Testu-mezua 100 byte
1 MB (megabyte) = 1024 kB 25 orrialdeko testua 50 kilobyte (50 kB)
1 GB (gigabyte) = 1024 MB MP3 kanta 3 megabyte (3 MB)
1 TB (terabyte) = 1024 GB 7 minutuko bideoa 1 gigabyte (1 GB)

Gaur egungo disko gogorrean 1 TB-ko (1 terabyte =1024 gigabyte) informazioa edo gehiago sartzen da. Argazki-
kamera aurreratuaz hartutako argazki batek gutxi gorabehera 1 MB (1 megabyte) hartzen du, beraz 1 TB-ko disko
gogor batean 1.048.576 argazki biltegira daitezke.

3.2. Memoria optikoko gailuak

Memoria optikoak bere gainazalean informazioa grabatuta duten plastikozko (polikarbonatoa) diskoak dira. Memoria
merkeak dira egiteko; hortaz, softwareko edo ikus-entzunezko edukien fabrikatzaile askok bere programak edo bere
edukiak (audio-CDak, filmetako DVDak) banatzeko darabiltzate. Profesional edo etxe arloetan ere erabiltzen dira
segurtasun-kopiak egiteko edo artxiboak garraiatzeko (dokumentuak, argazkiak, eta abarrak). Disko optiko
erabilienak CDak eta DVDak dira. CDak zaharragoak eta edukiera txikiagokoak dira, bere siglak Compact Discetik
datoz, disko trinkoa. DVDak modernoagoak dira eta ahalmen handiagoa dute, bere siglak Digital Versatile Discetik
datoz, disko digital aldakorra.

3.2.1. CD eta DVD unitateak

Disko optikoan dagoen informazioa irakurtzeko irakurtze-unitatean sartu behar da eta, ordenagailuko softwaretik, letra
egokiaren gainean klik egin behar da. CD eta DVD irakurgailuak, disko gogorra bezala, letra larriarekin eta hauen
antzeko ikonoarekin identifikatzen dira:

Disko optikoan informazioa grabatzeko grabatze-unitatea, edo irakurtze/idaztekoa, eta grabazio-softwarea izatea
beharrezkoa da. Memoria optikoan biltegiratutako datuak era iraunkorrean gordeta geratzen dira, ordenagailua
itzaltzean ez dira galtzen.

3.2.2. CD eta DVD motak

Grabazio-ahalmenaren arabera CD eta DVD 3 mota daude:
- Irakurtzekoa bakarrik: Programekin edo ikus-entzunezko edukiekin fabrikatik grabatuta datoz. Ezin dira berriro
grabatu. Programak saltzeko erabiltzen diren CD-ROMak eta DVD-ROMak (ROM siglak ingelesetik datoz Read Only
Memory, bakarrik irakurtzeko memoria), audio-CDak (musika diskoak) eta DVD bideoak (filmak) dira.
- Grabagarria: Bakarrik behin graba daitezke (idazketa bat). Hiru motakoak aurki ditzakegu dendetan:
CD-Ra, DVD-Ra eta DVD+Ra. Azkeneko R sigla Recordable ingelesetik dator, grabagarri. Zeinua " - " edo " + "
fabrikatzaile desberdinen bi teknologiei dagokie.
- Birgrabagarria: Hainbat bider graba eta ezaba daitezke (fabrikatzaileak kopuru maximoa kutxan ipintzen du).
Dendetan aurki dezakegu: CD-RWa, DVD-RWa eta DVD+RW. RW siglak Rewritable ingelesetik datoz, berriro idatzi.

3.2.3. Nola biltegiratzen da informazioa disko optikoan?

CD eta DVD irakurgailuek laser izpi baten argia darabilte diskoan grabatutako datuak irakurtzeko; hau da "memoria
optikoak" deitzeko arrazoia (gogoratu optika argia aztertzen duen fisikaren atala dela). Disko optikoan datuak zuloak
edo ildo mikroskopikoetan grabatuta daude. DVDtan zuloak edo ildoak CDtan baino txikiagoak dira eta hurbilago
daude; horrek informazio askoz ere handiagoa biltegiratzea ahalbidetzen du (DVD batean 6 CDtan baino informazioa
gehiago sartzen da).

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 4

3.2.4. Nola irakurtzen da disko optikoa?
CD edo DVDan grabatutako informazioa irakurtzeko laser izpiaren argia diskoaren azalean fokuratzen da. Argiak
gune lauaren kontra talka egiten badu, islatu eta fotodiodo izeneko argi-sentsoreraino doa. Argia jasotzen duenean,
fotodiodoak korronte elektrikoari zirkuituan zehar pasatzen uzten dio. Laserraren argiak zulo baten kontra talka egiten
badu, sakabanatzen da eta ez da fotodiodora iristen, ondorioz honek ez dio korronteari pasatzen uzten. Korrontean
aldaketa dagoen bakoitzean (korrontea pasatzen hasten denean edo mozten denean), 1 gisa interpretatzen da. Bi
1en arteko espazioa 0z betetzen da. Horrela lortzen den 0en eta 1en zerrenda ordenagailuak prozesatuko duen
informazioa da.

3.2.5. Nola grabatzen da disko optikoa?

Industrialki kantitate handietan fabrikatutako disko optikoak, hala nola musika-CDak edo film-DVDak, plastiko-
injekzioa deritzon teknikaren bitartez egiten dira. Bere aurpegietako batean informazioa (zuloak) grabatuta duen disko
formako metal-molde bat eraikitzen da. Urtutako plastikoa molde barruan injektatzean moldean zegoen informazioa
grabatuta geratzen da plastikozko diskoan.
Etxe- eta bulego-grabagailuen kasuan, tindu termosentikorrezko geruza bat duen disko grabagarria erabiltzen da.
Tindu hau jatorrian gardena da, baina berotzen denean opaku bilakatzen da. Diskoan informazioa grabatzeko unitate
optikoaren laserrak tindu-geruza selektiboki berotzen du, irakurtze-laserraren argia islatuko ez duten zona ilunak
sortuz. Gune ilun hauek eta industrialki produzitutako CDetako "zuloak" baliokideak dira.

3.2.6. Disko optikoen edukiera

Disko optiko erabilienen edukiera 700 MB-koa (megabytekoa) da CDei dagokienez eta 4,7 GB-koa (gigabytekoa)
DVDei dagokienez. Badaude 8,5 GB biltegiratzen duten geruza bikoitzeko DVDak ere. Bi datu-geruza dute, beraz,
DVD konbentzionalak baino ia informazio-bikoitza biltegira dezakete. DL (Double Layer edo geruza bikoitza) siglak
dituztelako bereizten dira.
Gainera merkatuan CD eta DVDz gain, askoz ere informazio gehiago biltegira dezaketen Blu-ray diskoak ere
badaude: 25 GB (geruza bateko diskoetan, ohikoenak) edo 50 GB (bi geruzako diskoetan). Batez ere bideojokoak eta
goi-definizioko filmak banatzeko erabiltzen dira (ematen duten irudi-kalitatea DVDarena baino askoz handiagoa da).

4. Atakak eta hedapen-txartelak

4.1. Atakak
Atakak mikroprozesadoreari periferikoekin (teklatua, pantaila, sagua, eta abar) komunikatzea ahalbidetzen dioten
konexio elektrikoak dira. Atakan sartzen den kablearen egokigailuari konektore deitzen zaio. Ondoren ikusiko
dugunez, ordenagailuetan hainbat ataka-mota erabiltzen dira. Ataka bakoitzak berezko ezaugarri batzuk ditu eta
konektorea posizio zehatz batean sartzeko diseinatuta dago, horregatik ez da inoiz indarrik egin behar konektorea
atakan sartzeko, honda baitaiteke
Mahai gaineko ordenagailuetan atakak normalean atzeko aldean kokatuta daude. Gaurko ordenagailu askok ataka
batzuk aurreko aldean ere badituzte gailuen konexioa errazteko, besteak beste kamerak, disko gogor eramangarriak,
USB memoriak edo memoria-txartelak.
Ataka gehienak plaka nagusian integratuta daude, nahiz eta plaka nagusira konektatzen diren hedapen-txarteletan
ere atakak egon (aurrerago ikusiko ditugu miniunitate honetan).
Azpian ataka-mota ohikoen zerrenda duzu:
USB ataka. Ataka hau gaur egun erabiliena da. Erabilera anitzekoa da: inprimagailuak, teklatuak, saguak,
eskanerrak, USB memoriak, MP3 irakurgailuak, kamerak, eta abar konektatzea ahalbidetzen du
PS2 ataka. Teklatuak (lila) eta saguak (berdea) konektatzeko erabiltzen da. Gero eta gehiago USB ataka erabiltzen
ari da honen ordez.
VGA Portua. Monitorea edo bideo-proeiktagailua konektatzeko erabiltzen da. Bideoa baino ez du transmititzen. Beste
ataka batzuk honen ordez erabiltzen ari dira. Bereziki HDMI ataka.
HDMI ataka. HDMI atakak goi-definizioko bideo eta audio seinaleak kable bakar batetik bidaltzen ditu. Monitorea,
bideo-proeiktagailua edo telebista-pantaila konektatzeko erabiltzen da.
Soinu-ataka. Bozgorailuak, aurikularrak, mikrofonoak eta kanpoko audio-ekipoak konektatzen dira. Konektoreari
"jack" deitzen zaio.
Sare-ataka edo Ethernet ataka. Ordenagailua sarera konektatzeko erabiltzen da, bai sare lokalera bai Internetera.

4.2. Hedapen-txartelak
Hedapen-txartelak zirkuitu inprimatuak dira, plaka nagusiaren antzekoak, baina tamaina eta konplexutasun
txikiagokoak. Ordenagailu barruan instalatzen dira bere funtzionaltasuna handitzeko edo serieko ekipoan ez datozen
ahalmen berriak emateko. Plaka nagusian sartzen dira, hedapen-erretenak izeneko arteka berezi batzuetan.
Hemen duzu hedapen-txartel motarik ohikoen zerrenda:
Bideo-txartela edo txartel grafikoa
Bideo-txartelak ordenagailuak sortutako informazio grafikoa monitoreak, bideo-proiektagailuak edo telebista-pantailak
irudiak eratzeko uler dezakeen seinale bihurtzen du. Hainbat aplikaziok, besteak beste jokoetako edo diseinu
grafikoko programa aurreratuek, potentzia handiko bideo-txartelak behar dituzte.

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 5

Bideo-txartelak hainbat ataka izan ohi ditu konektore-mota desberdinak sartu ahal ditzagun. VGA zaharrena da, tutu-
monitore zaharretarako diseinatu zen. Bere bilakaera DVI ataka da, pantaila lauez lan egiteko pentsatuta. HDMIa
atakarik modernoena da, funtsean DVI ataka bezalakoa da, baina, bideoaz gain kable berean audioa ere
transmititzen du (audiorako beste kable bat jarri behar izatea saihesten du).
Soinu-txartela
Soinu-txartelak ordenagailuak sortutako soinu digitala (0en eta 1en zerrenda) seinale analogiko (tentsioa etengabe
igotzen eta jaisten duen korronte elektrikoa) bihurtzen du. Gero seinale analogikoa bozgorailura edo entzungailura
bidaltzen da soinu bihurtzeko. Alderantzizko lana ere egiten du: soinu analogikoa (mikrofonoarena, adibidez)
ordenagailua prozesa dezakeen soinu digital bihurtzen du. Soinu-txartelek bozgorailuetarako edo entzungailuetarako
irteera bat (berde kolorekoa), mikrofonorako sarrera bat (arrosa kolorekoa) eta kanpoko audio-ekiporako sarrera bat
(urdin kolorekoa) dituzte.
Sare-txartela edo ethernet txartela
Ordenagailua area lokaleko ordenagailu-sarera konektatzea ahalbidetzen du, hala nola bulegokora edo hezkuntza-
zentroko informatika ikasgelakora. Ordenagailua sare lokalera konektatzeak ahalbidetzen digu, besteak beste,
dokumentuak trukatzea kanpoko memoriak erabili barik, inprimagailu bat partekatzea edo zentralizatutako datu-
basera sartzea. Sare-txartela ordenagailua ADSL bideratzailera konektatuz Interneterako konexioa izateko ere
erabiltzen da.
USB ataken kopurua handitzeko txartela
Ordenagailuaren USB ataken kopurua handitzen du. USB konexioa duten periferiko asko badauzkagu
(inprimagailuak, eskanerrak, kamerak|, MP3-irakurgailuak, memoria-giltzak, eta abar), mota honetako ataka gehiago
instalatzea beharrezkoa izan daiteke; erraza da egitea, USB ataken txartela plaka nagusian sartu baino ez da egin
behar.
Beste hedapen-txartel batzuk
Ikusi ditugun hedapen txartelez gain, beste hainbeste badaude: telebista-sintonizadoreak, WiFi txartelak haririk
gabeko sarera konektatzeko, barneko modemak faxak bidaltzeko, zientzia edo industria makinetarako
kontrolagailuak, eta abar

5. Periferikoak

Sarrera
Periferikoak ordenagailuari kanpokoarekin komunikatzea ahalbidetzen dioten osagai informatikoak dira.
Ordenagailuaren eta kanpokoaren artean dabilen informazioaren noranzkoaren arabera hiru motatan sailka daitezke:
sarrerako periferikoak, irteerako periferikoak eta sarrerako zein irteerako periferikoak.

5.1. Sarrera-periferikoak
Sarrera-periferikoak datuak ordenagailuan sartzea ahalbidetzen dutenak dira. Sarrera-periferikorik ohikoenak ikus
ditzakezu:
Teklatua: Teklatuak ordenagailuan datuak eskuz sartzeko balio du. Tekla gehienek testua eta zenbakiak sartzen
dituzte, beste batzuek exekutatzen ari diren programei aginduak ematen dizkiete.
Sagua: Saguak seinalatuz eta pantailako guneak aktibatuz ordenagailuarekin elkar eragitea ahalbidetzen du.
Web-kamera: Web-kamerak, beste kamera digital batzuk bezala (bai argazkietakoak bai bideokoak) hartzen dituen
irudiak ordenagailuan sartzen ditu. Bideokonferentziarako eta zainketarako erabiltzen dira.
Eskanerra: Eskanerrak paperean inprimatutako testua eta irudiak digitalizatzeko eta ordenagailuan sartzeko balio du.
Bideojokoetarako agintea: Ordenagailuaz jolasteko esperientzia ahalik eta dibertigarriena izan dadin ordenak joko-
programetan modu arinean sartzeko diseinatuta dago.
Mikrofonoa: Mikrofonoak soinua hartzen du eta seinale elektriko bihurtzen du. Mikrofonoei esker ordenagailua erabil
dezakegu ahots-deiak egiteko, hizkuntzak ikasteko, testu-prozesadore bati diktatzeko, eta abarrerako.
Barra-kode irakurgailua: Dendetan eta supermerkatuetan produktuen barra-kodea irakurtzeko eta haien prezioa arin
jakiteko erabiltzen da. Liburutegietan ere, utziko den liburuaren datuak sartzeko.
Tableta digitalizatzailea: Tableta digitalizatzailea zuzenean ordenagailuan marrazteko erabiltzen da. Oso erabilgarria
da ere argazkiak edizio grafikoko programa batekin batera aldaketak egiteko ere.

5.2. Irteera-periferikoak
Irteera-periferikoek ordenagailuak barruan duen informazioa kanporantz bidaltzea ahalbidetzen dute. Irteera-
periferikorik ohikoenak ikus ditzakezu:
Monitorea: Monitoreak ordenagailuak prozesatu duen eta bere barruan duen informazioa bisualki komunikatzea
ahalbidetzen du. Lehen ordenagailu elektronikoek ez zuten monitorerik, informazioa kanporatzeko soilik taula bateko
argitxoen bidez edo kartoi-txarteletan zuloak egiten zituzten inprimagailuen bidez egin zitzaketen.
Inprimagailua: Inprimagailuak informazioa paperera pasatzen du. Hainbat mota daude, erabilienak tinta-injekziozkoak
dira.
Bozgorailuak: Ordenagailutik datozen seinale elektrikoak soinu bihurtzen dituzte. Ordenagailua musika entzuteko,
hizkuntzak ikasteko, erabiltzea ahots-deiak egiteko eta abarrerako erabiltzea ahalbidetzen du.

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 6

Marrazlea edo plotterra: Planoak eta tamaina handiko irudiak inprimatzen dituzte. Ingeniarien eta arkitektoen bulego
teknikoetan oso erabiliak dira. Diseinu grafikoan eta publizitatean ere ilustrazioak, argazkiak eta formatu handiko
iragarkiak inprimatzeko baliotsuak dira.

5.3. Sarrera- eta irteera-periferikoak

Sarrera- eta irteera-periferikoek informazioa ordenagailuan sartzea eta ateratzea ere ahalbidetzen dute. Periferiko-
mota honen eta ordenagailuaren arteko datu-fluxua bi noranzkokoa dela esan dezakegu. Sarrera- eta irteera-
periferikorik ohikoenak erakusten dira:
Disko gogorra: Bere betebeharra ordenagailuak funtzionatzeko behar dituen datuak eta instrukzioak biltegiratzea eta
beharrezkoa denean ematea da. Informazio-kantitate handia gordetzea ahalbidetzen du eta atzipena oso azkarra da.
Lehen ordenagailu pertsonalek ez zeukaten disko gogorrik.
CD eta DVD irakurgailu-grabagailua: Informazioa disko optikoan grabatzea ahalbidetzen dute: CDa edo DVDa.
Haietan edukitako informazioa irakurtzen dute ere. Segurtasun-kopiak egiteko edo datuak, musika, argazkiak eta
bideoa grabatzeko erabiltzen dira.
USB memoria: USB memoriak informazioa grabatzeko eta beste ordenagailu batzuetara eramateko erabiltzen dira.
Diskete zaharrak ordezkatu dute eta, hein handi batean, disko optikoak ere, txikiagoak, erresistenteagoak,
biltegiratzeko edukiera handiagokoak eta erabiltzeko oso errazak baitira.
Modema: Modema ordenagailua betiko linea telefonikoa edo zuntz optikozko linearen bidez Internetera konektatzeko
erabiltzen da. Modemaren bidez ordenagailuak Internetera konektatutako beste ordenagailu batzuekin informazioa
trukatzen du.
Ukipen-pantaila: Ukipen-pantailek zuzenean haien gainean sakatuz datuak ordenagailuan sartzea ahalbidetzen
digute. Tabletetan eta telefono adimendunetan (smartphonetan) erabiltzen dira. Baita kutxazain automatikoetan ere,
salmenta-puntuetako terminaletan (saltokietan eskaera-erregistroa daramaten makinetan) eta industria makinetan.

www.tecno12-18.com © 2021 Saganet Multimedia S.L. Todos los derechos reservados. 7