BOYNUZDAN YAPILMIŞ İNSAN TASVİRLİ ALETLER

 Örgülü saçlı 3 erkek figürü.

BOYNUZDAN YAPILMIŞ İNSAN TASVİRLİ ALETLER

 Tasvir de erkek figürünün uzun saçları açıkça tanımlanabilmiştir.

TASVİRLER DE TÜRKLERİN ÖRGÜLÜ SAÇ TİPLERİNİN
ÖRNEKLERİ

 Stilize taşbabaların yanısıra Türk döneminden günümüze ulaşan az sayıda

heykel.

TASVİRLER DE TÜRKLERİN ÖRGÜLÜ SAÇ TİPLERİNİN

ÖRNEKLERİ

 Farklı detaylarla işlenen heykellerde dönemi modasına uygun olarak giysi

ve bazı örgü eşyaların yanı sıra büyük bıyıklar sakallar iki ya da daha
fazla halinde örülmüş saç örgüleri tasvir edilmektedir.
TASVİRLER DE TÜRKLERİN ÖRGÜLÜ SAÇ TİPLERİNİN
ÖRNEKLERİ

 İç Asya duvar resimlerin de görülen Türk figürleri saç modelleri.

SAÇ ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICI HALKALARI

 Avar erkeklerinin saç örgüsü süslerinin es sade ve aynı zamanda en eski

örnekleri basit metal halkalardır.
 Mezarda ayrıca iki gümüş halka da bulunmuştur.
 Halka muhtemelen alt düzey bir liderin saç örgüsünü tutuyordu.

SAÇ ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICI HALKALARI

 At ile gömülmüş silahlı bir askerin liderin mezarında da nispeten basit

telden yapılmış halkalar bulunmuştur.

SAÇ ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICI HALKALARI

 Tek tük ortaya çıkan ilk saç örgüsü sıkıştırıcıları 7. y.y. ilk yarısında
erken avar dönemi materyalinde ortaya çıkmaktadır.
 Omurganın sol tarafında ikincil bir konumda gümüş plakalardan
preslenmiş yarı silindirik biçimli iki bezeme bulunuyor.

SAÇ ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICI HALKALARI

 Her iki ucunda yuvarlak kakma ile süslenmiş iki saç örgüsü süsü gün
ışığına çıkmıştır.

SAÇ ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICI HALKALARI

 Erken Avar dönemine ait 30. ve 44. numaralı erkek mezarlarında
öncekilere benzeyen daha süslü saç örgüsü sıkıştırıcıları da bulunmuştur.

SAÇ ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICI HALKALARI

 Tek tük ortaya çıkan ilk saç örgüsü sıkıştırıcıları 7. yy. ilk yarısında erken
Avar dönemi materyalinde ortaya çıkmaktadır.
 Erken Avar dönemine ait 30. ve 44. numaralı erkek mezarlarında
öncekilere benzeyen daha süslü saç örgüsü sıkıştırıcıları da bulunmuştur.
BRONZ TELDEN EĞİLEREK YAPILMIŞ BİR SACAK VE
BUNA MONTE EDİLMİŞ SÜS PARÇADAN OLUŞAN SAÇ
ÖRGÜSÜ SIKIŞTIRICILARI

 Orta ve geç Avar dönemine ait ögeler bronz gümüş ve çok nadiren
altından yapılmıştır.
 Sayı bakımından ise en çok dikdörtgen dekoratif saç örgüsü süsleri
bilinmektedir. Bunların dikdörtgen dekoratif ögesi genelde presleme veya
döküm tekniği ile seyrek olaraktan basit bir levhadan kesilerek
yapılmıştır.
 Ayrıca bu bölgelerde dikdörtgen dekoratif ögeli saç örgüsü süslerine
benzer tipteki çatı biçimli saç örgüsü süsleri de bilinmektedir.
 En güzel altın veya yaldızlı örneklerin karpat havzasınn ortasında tuna ve
Tisza nehirleri arasındaki bölgenin kuzey kesiminde hükümdar
karargahının bölgesinde ortaya çıkmış olması bu nedenle pek de şaşırtıcı
değildir.
 MEZAR VE MEZARDA BULUNMUŞ SAÇ ÖRGÜ
SÜSLEMESİ

 Bunların dikdörtgen dekoratif ögesi genelde presleme veya döküm

tekniği ile seyrek olaraktan basit bir levhadan kesilerek yapılmıştır.
 Ayrıca bu bölgelerde dikdörtgen dekoratif ögeli saç örgüsü süslerine
benzer tipteki çatı biçimli saç örgüsü süsleri de bilinmektedir.
 Çoğu durumda iki saç örgüsü süsü erkek iskeletlerinin sağ veya sol
omuzlarında yan yana bulunur.
KUMAN-KIPÇAKLARA AİT BEŞ PAGIR KURBAN YERLERİNDE
BULUNMUŞ TAŞBABA ÖRGÜLÜ SAÇ TASVİRLERİ

 İki saç örgüsü süslerinin rekonstrüksiyonları.

 Çoğu durumda iki saç örgüsü süsü erkek iskeletlerinin sağ veya sol
omuzlarında yan yana bulunur.
 Bu durumda söz konusu süslü iki saç örgüsü sıkıştırıcısı doğrudan
birbirinin altına yerleştirilmiştir. Bunlardan anlaşıldığı kadarıyla bu iki
süs tek bir saç örgüsünü veya birkaç saç örgüsünü birleştirilmiş uçlarını
süslüyor.
 İki süsün iki omuzun veya iki üst kolun yanında bulunması nispeten daha
sık görülür bu durumlarda süslerin iki ayrı saç örgüsünü süslediği
anlaşılıyor.
 Genelde mezardaki konumları ikinci olasılığa işaret etmektedir.
 MEZAR VE MEZARDA BULUMUŞ SAÇ ÖRGÜSÜ
SÜLEMESİ VE FARKLI SAÇ ÖRGÜSÜ SÜSLEMELERİ

 Mezarların birinde bunlara ek olarak yarım küre biçimli bir pandantif

diğerinde ise yuvarlak bir gümüş levha görülür.
 Kafatasının her iki yanında omuzlar ile kafatası arasında boncuklar
gözlenmiş ve sağ taraftan boncukların dört sıra halinde dizildiği açıkça
görülmüştür.
 Boncuklar saç örgüsüne daha büyük bir halka ile tutturulmuştur.
 Hem Avar dönemine ve diğer bozkır kültürlerine arkeolojik buluntular
arasında hemde tasvirlerde böyle boncuklu saç örgüsü süsleri
bilinmemektedir.
 MEZAR VE BULUNTULAR ARASINDAKİ ZİNCİRLE
BAĞLANMIŞ HALKA VE KÜPELER

 Budapeşte’nin kuzeybatısındaki Solymar şehrinin yakınında kazılmış

Avar mezarlarının yedinci numaralı mezarında bir erkek gömülmüştür.
 Kafatasının her iki tarafında uzun “S” şeklindeki bronz zincirle birbirine
bağlanan iki halka bulunmuştur.
 Mezara gömülen erkeğin kafatasının bir tarafında düz tel halka diğer
tarafında üç küçük granülasyon ile süslenmiş küpe ve aralarında bronz
zincir bulunmaktadır.
 Erkek iki kakmalı kemer, eğri kılıç, bileşik yay ve oklarla dolu sadakla
koşum takımıyla donatılmış atıyla birlikte aynı mezara gömülmüştür.
İZNİK ÜRETİMİ TABAKLAR 1. SADBERK HANIM MÜZESİ;
2. BURREL KOLEKSİYONU

 Erkeklerin boğazında belirgin bir şekilde görülen Adem Elması İznik

üretimi tabaklarda üç nokta ile belirginleştirilerek vurgulanmıştır. Bu
belirgin ayrıntının dışında kadın figürlerinin başlık ve giyin detayları bu
ayrımı kolaylaştıran faktörler arasında yer almaktadır.
 Kahverengiye dönen kırmızı ile birlikte mavi beyaz uygulamaları tercih
edilirken 17. Yy. sonlarına doğru yeşil ve siyahın yoğun kullanıldığı
görülür.
 Özellikle üzerinde Yunan harfleri ile yazılmış bir dizi tabak bu
tarihlendirmede temel olarak alınan kıstaslardır.
KALENDER PAŞA TARAFINDAN HAZIRLANAN I. AHMET
ALBÜMÜ - GEORGE DE CHAPELLE TARAFINDAN
RESİMLENEN “TURKISH PRİNCESS” 17. YY. OSMANLI
KADIN TASVİRLERİ

 I. Ahmet döneminde vassale ustası Kalender Paşa hazırladığı murakkalar

ile döneme damgasını vurmuştur. Bu murakkalar arasında en bilineni ise
başında mukaddimesi bulunan I. Ahmet albümüdür.
 Günümüzde topkapı sarayı müzesi kütüphanesinde yer alan bu albümde
birbirinden farklı tek ya da gurup halinde insan tasvirlerini görmek
mümkündür.
 Sultan portreleri sarayda çalışan görevliler kimliği bilinmeyen tek erkek
ve kadın figürleri kitap içerisinde yer alan başlıca betimlemelerdir. Bu
figürlerin hepsi birbirine çok benzemekte olup ellerindeki şişeye, çiçek,
 yelpaze gibi imgeler ya da kıyafet ve kumaş renkleri değişiklik
göstermektedir.
 Kadınlar ince bezden elbiseler ve etek uçları ipek iğne işi ile işlenmiş
bunun üstüne giydikleri iğne işi süslü uzun kolları ve göğüsleri dar
mantoları boyunlarını çıplak bırakacak biçimdedir. Çorap ve ayakkabıları
açık renk ve deriden saçları örgülü ve ince altın çiçekler, mücevherler
iğne oyaları gibi takılarla süslüdür. Bellerini ipek ketenden yapılmış geniş
bir bağı iki üç kere dolarlar. Bazen de altın veya gümüş tokalı ince
deriden bir kemerle bellerini sıkarlar. Pantolon yerine uzun yünlü bir
entari giyerler. Gömleklerini bunun üzerine çıkarırlar.
 İZNİK ÜRETİMİ TABAKLAR – 1. DOHA İSLAM
SANATLARI MÜZESİ - 2. NEW YORK METROPOLİTAN
MÜZESİ - 3. VİCTORİA VE ALBERT MÜZESİ

 Giysi detayları ayrıntılı bir şekilde verilmiş ve figürlerin arkasında verilen

İstanbul manzaraları gözleme dayalı yapılmıştır. Bu üslupta tasvir edilmiş
kadın figürünün bir benzeri İznik üretimi bir tabakta görülmektedir.
 1600’lü yıllara tarihlendirilen düz ağız kenarlı halka dipli çukur tabağın
kenar bordüründe dalga kaya motifi uygulanmaktadır. Tabağın
merkezinde yerel kıyafetleri içerisinde ayakta ve vücudu hafif dönük bir
kadın tasviri yer almaktadır. Kadın yakasız, yarım kollu, önden açık, birit
ilikli, beli kemerli, yeşil renkli kaftanın içerisine açık mavi renkte tunik
giymiştir.
 Kadın figürü, yakasız, yarım kollu, önden açık, düğmeli beli kemerli,
soluk yeşil renkli bir kaftan içerisinde ise açık mavi renkte iç gömlek
giymiştir. Belindeki kemer, mavi çizgili kumaştan olup, kırmızı yuvarlak
bir toka ile bağlamıştır. Ayakkabıları ya da şalvarı belli olmayan kadın
figürünün iki eli, zilli bir testiyle yan yana getirilmiştir. Kadının başında
da, yüksek olmayan, alttan yukarı doğru daralan bir fes bulunmaktadır.
Ana figürün iki tarafında, kıvrık dalgalar üzerine gelişen kırmızı gül ve
goncalar yerleştirilmiştir.
 Kadın figürü yakalı, yarım kollu, önden düğmeli, beli kemerli yeşil renkli
kaftanın içerisine mavi renkte iç gömlek giymiştir. Belindeki kemer ise
mavi üzerine yan yana simetrik olarak yerleştirilmiş 4 dilimli çiçekler ile
süslenmiştir. Kadın, dizlerinin üzerine oturur vaziyette olmasına rağmen,
mavi ayakkabıları görülmektedir. Kadının başında yüksek alımlılıkla ve
püsküllü bir başlık bulunmaktadır. Saçları ise arkaya doğru ense
hizasında taranmıştır. Ana figürün etrafı kıvrık dallardan çıkan mavi
hatları ve pençe motifleri ile çevrelenmiştir.
FRANSA ULUSAL RÖNESANS MÜZESİ - 2. SADBERK HANIN
MÜZESİ - 3. ULUSAL İSKOÇYA MÜZESİ

 Tabağın merkezinde yerel kıyafetleri içerisinde bağdaş olarak oturmuş bir

kadın ve yanında bir erkek figürü yer almaktadır. Etrafındaki çimenlerin
anlaşılacağı üzere dışarıda, açık bir havadadırlar. Erkek figürü yakası
açık, düğmeli, yeşil kaftanın iki eliyle açmış ve figürün göğüs kafesi
hafifçe görülmektedir. Başında sarık bulunan genç erkek figürün belinde,
daha açık renkte ince bir sıra kemer yer almaktadır. Elinde ud tutan kadın
figüründe ise V yakalı, yarım kollu, önden düğmeli, beli kemerli, mavi
renkli, bol dökümlü kaftan içerisinde ise yeşil renkte iç gömlek giymiştir.
Belindeki kemer, kaftan ve iç gömlekten farklı olarak açık sarı renkte
betimlemiştir. Saçları uzun ve açık olan kadın, kulak hizasından yanağa
doğru tutam görülmektedir.
 Tabağın ortasına bahar dallarını kuşatan, ayaklığı yüksekçe bir taburenin
üzerine bağdaş kurmuş genç bir kadın tasviri yer almaktadır. Yakalı,
yarım kollu, önden açık, işlemeli, beli kemerli, yeşil renkli kaftanın içinde
açık renkte iç gömlek yer almaktadır. Belindeki kemer ise mavi olup,
ortada bir toka ile bağlanmıştır. Ayakkabıları ya da şalvarı belli olmayan
kadın figürünün etek uçları volanlı bir şekilde tasvir edilmiştir. Kadının
başında çok yüksek olmayan, kısa püsküllü fes bulunmaktadır. Saçları
uzun, örgülü, omuzdan yana doğru uzayıp süzülmektedir. Sağ elinde
kadeh, sol elinde şişe tutan figürünün iki tarafında ise tek daldan çıkarak
çoğalan, kırmızı mavi bahar dalları görülmektedir.
 Merkezinde kıyafetlere içerisinde sağ eli havada bir kadın yer almaktadır.
Önü kapalı, yakasız, yarım kollu, iki yana açılan beyaz kaftanın içerisinde
aynı renkten iç gömlek giymiştir. Belindeki kemer ise yeşil olup, kırmızı
bir toka ile bağlanmıştır. Entarinin üzerine pelerine benzer bir kıyafet
bulunmaktadır. Ayak bileklerine kadar inen entarinin altına, kadın
figürünün kırmızı çorapları ve renksiz ayakkabıları görülmektedir.
Kadının başında yüksek dikdörtgen formunda, lale yapraklarıyla
süslenmiş, sorguçlu hotoz başlık bulunmaktadır. Ana fikrin iki tarafında,
bahar dalları, lale, karanfil, zambak ile yapılmış natüralist çiçek üslubuna
benzer desenler görülmektedir.
 1. SADBERK HANIN MÜZESİ - 2. FRANSA ULUSAL
RÖNESANS MÜZESİ - 3. BRİTİSH MÜZESİ

 Taban merkezinde yerel kıyafetler içerisinde, sağ elinde mavi bir lale
dalı, sol eli ile de sarı kemerini tutan kadın figürü görünmektedir.
Yakasız, boynu kapalı, önden çapraz düzenlemeli kapama ile yapılmış
turkuaz renkli, yarım kollu kaftan içerisinde, kol ağzına doğru hafifçe
genişleyen beyaz ve dökümlü Hint entarisi giymektedir. Belindeki sarı,
basit görünüşlü kemer, kalça hizasına da inmektedir. Kaftanın altında ise
mavi şalvar ve kırmızı ayakkabılar görülmektedir. Kadın figürünün
başlığı hotos biçiminde olup, saçları iki yana ayrılmış ve arkaya doğru
taranmıştır. Kadın figürünün etrafında mavi ve kırmızı rengin ağırlıklı
olarak kullanıldığı lale ve sümbül gibi çiçek detayları yer almaktadır.
 Taban merkezinde, yerel kıyafetler içerisinde, sağ elinde mavi bir lale
dalı, sol eli tabağın merkezine diğer örneklerden daha küçük bir şekilde
tasvir edilmiş ayakta duran kadın figürü yer almaktadır. Kadın figürü,
birbirinden tokalı beyaz bir kemer ile ayrılan iki parçadan oluşan
dökümlü mavi bir kıyafet giymiştir. Kaslarını kapatacak boyutta, önden
düğmeli, uzun kollu, mavi renkli, v yaka bir hırka da kadının üzerindedir.
Ayakları çıplak olarak bırakılan kadın figürünün başında, tam Tura adı
verilen, çok da yüksek olmayan, konik, alttan üst üste doğru daralan bir
başlık bulunmaktadır. Başının arkasında ise, omuzlarına doğru uzanan
hafif uçuşan, hareketli bir saç görünmektedir.
 Taban merkezinde kucağına bebek İsa ile Bakire Meryem tasviri yer
almaktadır. Meryem, eli gözlü, küçük ağızlı, belirgin çene hatları ile
detaylı bir şekilde çizilmiştir. Yakasız, uzun kollu, mavi dökümlü bir
entari giymiştir. Üzerinde ise baştan ayaklarına kadar uzanan yeşil renkli
bir pelerin bulunmaktadır. Ayakları çatlak bir şekilde tasvir edilen
Meryem'in entarisinin etek uçları kıvrımlı ve hareketli bir şekilde
yapılmaya çalışılmıştır. Hem yemin hem de İsa'nın başlığı haliyle
olmakla birlikte, bebek İsa'nın vücut hatları belirgin bir şekilde tamamen
çatlak çizilmiştir. Ana figürün etrafı ise mavi lale, kırmızı gül ve gonca
gibi çiçekler ile çevrelenmiştir.