Director : N.

Kasiri

1
‫دانش فنی‬

‫‪2‬‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫مقدمه ای بر دانش فنی‬ ‫•‬

‫• چرخه تولید دانش فنی فرآیندهای پتروشیمی‬
‫• بزرگترین شرکت های صاحب دانش فنی فرآیندهای پتروشیمی در دنیا‬
‫• ضرورت ورود به عرصه تولید دانش فنی‬
‫وظایف و تخصصهای مورد نیاز در توسعه فرآیندهای شیمیایی‬ ‫•‬
‫• چرخه تولید مواد شیمیایی (توسعه توسط شیمیستها و مهندسین شیمی)‬
‫• حوزه عملکرد علم شیمی در توسعه فرآیندهای شیمیایی‬
‫• اجزای دانش فنی‬
‫مراحل نیل به فناوری‬ ‫•‬
‫مراحل طراحی یک فرآیند‬ ‫•‬
‫• روشهای تغییر مقیاس‬
‫‪3‬‬
 ‫مقدمه ای بر دانش فنی‬

‫با توجه به دسترسي كشور به منابع نفت و گاز‪ ،‬واحدهاي فرایندي و شيميایي زیادي در‬ ‫•‬
‫داخل كشور ساخته شده و یا در حال ساخت مي‌باشد‪.‬‬
‫ميزان نيل به دانش فني‪ ،‬ليسانس‪ ،‬در داخل كشور تاكنون مطلوب نيست‪.‬‬ ‫•‬
‫• ایجاد فرصتهایي براي دسترسي بيش از پيش به این اهداف امکان پذیر است‪.‬‬
‫• هدف این بخش از درس بررسي فرایندهاي دستيابي و نيل به دانش فني در حوزه صنایع‬
‫فرایندي و پتروشيميایي از طرق مختلف از جمله بر پایه الگوبرداري از واحدهاي موجود‬
‫ميباشد‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫چرخه تولید دانش فنی فرآیندهای پتروشیمی‬

‫• دانش فني‪ ،‬به مجموعهاي از اطالعات سودمند‪ ،‬محرمانه‪ ،‬تازه و با ارزش و مهارتهاي فني‬
‫مربوطه كه در طراحي‪ ،‬ساخت و عمليات واحد صنعتي به منظور توليد محصول یا مواد‬
‫مورد نياز باشد‪ ،‬اطالق مي گردد‪.‬‬
‫• در واقع آنچه به عنوان یافته پژوهش‪ ،‬اختراع و نوآوري یاد مي‌كنيم همان دانش حاصل‬
‫شده از این فعاليتها یا دستاوردها است كه مستندسازي شده و به عنوان فناوري قابل‬
‫خرید و فروش است‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫چرخه تولید دانش فنی فرآیندهای پتروشیمی‬

‫جمع‌بندي‌‬
‫تجارب‌و‌‬
‫توليد‌دانش‬
‫فني‬

‫روشهای‬
‫دستیابی به دانش‬
‫مشابه‌‬ ‫فنی‬
‫سازي‌و‌‬ ‫خرید‌دانش‌‬
‫مهندسي‌‬ ‫فني‬
‫معکوس‬
‫‪6‬‬
 ‫بزرگترین شرکت های صاحب دانش فنی فرآیندهای‬
‫پتروشیمی در دنیا‬

‫• لیستی از ‪ 10‬شرکت برتر صاحب دانش فنی تولید محصوالت پتروشیمی در دنیا و میزان درآمد آن ها از‬

‫فروش فرآورده ها در سالهای ‪ 2007‬تا ‪ 2019‬گزارش شده است‪:‬‬

‫‪ BASF .1‬آلمان‬
‫‪ Sinopec‬چين‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ Dow Chemical‬آمریکا‬ ‫‪.3‬‬
‫‪ SABIC‬عربستان سعودي‬ ‫‪.4‬‬
‫‪ Ineos‬بریتانيا‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ Formosa Plastics‬تایوان‬ ‫‪.6‬‬
‫‪ ExxonMobil‬آمریکا‬ ‫‪.7‬‬
‫‪ Mitsubishi Chemical‬ژاپن‬ ‫‪.8‬‬
‫‪ LyondellBasell Industries‬آمریکا‬ ‫‪.9‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪Link: http://cen.acs.org/global-top-50.html‬‬ ‫‪ Linde .10‬آلمان‬

 ‫بزرگترین شرکت های صاحب دانش فنی فرآیندهای‬
‫پتروشیمی در دنیا‬

‫ چين‬Sinopec ‫ آلمان‬BASF

Chemical Sales, 2019 Chemical Sales, 2019

$ 61,596 million $ 66,401 million
Change from 2018:-6.97% Change from 2018: -5.36%

‫ عربستان سعودي‬SABIC ‫ آمریکا‬Dow Chemical

Chemical Sales, 2019 Chemical Sales, 2019

$ 34,420 million $ 42,951 million
8 Change from 2018:-18.3% Change from 2018: -13.4%
 ‫بزرگترین شرکت های صاحب دانش فنی فرآیندهای‬
‫پتروشیمی در دنیا‬

‫ تایوان‬Formosa Plastics ‫ بریتانيا‬Ineos

Chemical Sales, 2019 Chemical Sales, 2019

$ 31,425 million $ 32,009 million
Change from 2018: Change from 2018:
-16.5% -8.60%

‫ ژاپن‬Mitsubishi Chemical ‫ آمریکا‬ExxonMobil

Chemical Sales, 2019 Chemical Sales, 2019

$ 27,353 million $ 27,416 million
9 Change from 2018: -6.04% Change from 2018: -15.5%
 ‫بزرگترین شرکت های صاحب دانش فنی فرآیندهای‬
‫پتروشیمی در دنیا‬

Chemical Sales, 2019 Chemical Sales, 2019

$ 25,429 million $ 27,128 million
Change from 2018: Change from 2018:
+76.9% -11.9%

‫ آلمان‬Linde ‫ آمریکا‬LyondellBasell Industries

10 Link: http://cen.acs.org/global-top-50.html
 ‫درآمد نفتی ایران‬

‫ميانگين فروش نفت ایران از سال ‪ 1995‬تا ‪ 2018‬بالغ بر ‪ 49‬ميليارد دالر بوده است‪.‬‬ ‫•‬
‫ميزان فروش نفت ایران در سال ‪ 2018‬به ‪ 60‬ميليارد دالر رسيده است‪.‬‬ ‫•‬
‫این در حالي است كه درآمد شركت ‪ BASF‬در همين سال ‪ 70‬ميليارد دالر بوده است‪.‬‬ ‫•‬
‫هم اكنون دارایيهاي این شركت شامل دارایيهاي مستقيم و تحت ليسانس ‪ 100‬ميليارد‬ ‫•‬
‫دالر بوده و ساالنه بيش از ‪ 2‬ميليارد دالر صرف تحقيق و توسعه ميکند‪.‬‬

‫• نمودار رو به رو مقایسه درآمد‬

‫حاصل از فروش نفت ایران و‬
‫فروش مواد شيميایي شركت‬
‫‪ BASF‬در سال هاي ‪ 2009‬تا‬
‫‪ 2018‬را نشان ميدهد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ضرورت ورود به عرصه تولید دانش فنی‬

‫• به دالیل مختلف نياز جدي به ورود به عرصه توليد دانش فني داریم كه به برخي از موارد‬
‫آن در اینجا اشاره شده است‪:‬‬
‫‪ .1‬هزینه سنگيني كه در این ارتباط همه ساله به عنوان یک بازار بزرگ مي پردازیم‪.‬‬
‫‪ .2‬دسترسي به همه نهادههاي آن در داخل كشور بویژه نيروي انساني ماهر‪.‬‬
‫‪ .3‬ظرفيت درآمدزایي و صدور خدمات فني بزرگي كه از این رهگذر عاید مي شود‪.‬‬
‫‪ .4‬تاثير قابل توجهي كه ورود به عرصه فناوري بر روي استفاده مطلوب و منطقي از‬
‫فرآیندها و ليسانسهاي خریداري شده ميگذارد‪.‬‬
‫‪ .5‬اقتصاد دانش بنيان به عنوان زیربناي توسعه اقتصادي تنها راه نجات از شرایط امروز‬
‫اقتصادي كشور است‪.‬‬
‫‪ .6‬توسعهاي كه در بخش خصوصي اتفاق خواهد افتاد چنانچه به این عرصه ورود پيدا‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ .7‬جهاني شدن اجتناب ناپذیر نگاه بنگاههاي مربوطه بواسطه تعامل با دنياي بيرون در‬
‫این عرصه‪.‬‬ ‫‪12‬‬
 ‫ضرورت ورود به عرصه تولید دانش فنی‬

‫• فناوری های تجاری شده توسط شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی‬

‫• دانش فني توليد پروپيلن از متانول (‪ )MTP‬با پتروشيمي فاتح كيميا‬
‫• فناوري تبدیل گاز طبيعي به متانول با شركت پتروشيمي پتروهيدج‬
‫• فناوري تبدیل اتيلن به پلي اتيلن ‪ HDPE‬در فاز دوغابي با شركت پتروشيمي بوشهر‬
‫• فناوري توليد آمونياک از گاز طبيعي با شركت پتروشيمي الوان‬
‫• لیسانس فرآیندهای توسعه یافته در پژوهشگاه صنعت نفت‬
‫• توسعه دانش فني فرآیند ‪SRU‬‬
‫بازیافت گوگرد از گازهاي ترش در پاالیشگاه‌هاي نفت و گاز از طریق تبدیل گاز سولفيد‬
‫هيدروژن به گوگرد جامد در فرآیند ‪ Claus‬و ‪TGT‬‬
‫• توسعه دانش فني فرآیند ایزومریزاسيون ‪ISOMIR‬‬
‫ایزومریزاسيون نفتاي سبک (هيدروكربورهاي ‪ 5‬و ‪ 6‬كربنه)‬
‫‪13‬‬
 ‫وظایف و تخصصهای مورد نیاز در توسعه فرآیندهای‬
‫شیمیایی‬

‫• جهت توسعه دانش فني یک واحد فرآوري تخصصهاي مختلف كنار هم قرار ميگيرند كه‬
‫شاید مهمترین آنها شيميستها و مهندسين شيمي ميباشند‪ .‬نقش هریک از اینها را‬
‫ميتوان به شرح زیر بيان نمود‪.‬‬
‫‪ .1‬شيميست‌ها‬
‫• تركيب مواد مختلف جهت توليد محصولي مشخص (سنتز آزمایشگاهي فرآورده)‬
‫• ارزیابي روشهاي مختلف سنتز و گزارش محاسن و معایب هریک بر اساس شناخت‬
‫مرحله آزمایشگاهي‬
‫• حصول دانش شناسائي و به كارگيري كاتاليستهاي مورد نياز جهت افزایش واكنش‬
‫محوري‪ ،‬كاهش واكنشهاي جانبي‪ ،‬افزایش سرعت واكنش‪ ،‬تعدیل شرایط واكنش و ‪...‬‬
‫• شناسائي بهترین شرایط عملياتي براي توليد محصوالت با حداكثر ميزان توليد ممکن‬
‫در آزمایشگاه‬
‫‪ • 14‬گزارش مخاطرات احتمالي مربوط به مواد اوليه‪ ،‬جانبي و نهایي در گير‬
 ‫وظایف و تخصصهای مورد نیاز در توسعه فرآیندهای‬
‫شیمیایی‬

‫‪ .2‬مهندسين شيمي‬
‫• نظارت بر فعاليتهاي آزمایشگاهي شيميست‌ها براي لحاظ نمودن محدودیتهایي كه در‬
‫مرحله اجرا در ابعاد مختلف با آن مواجهه خواهد بود‪.‬‬
‫• ارزیابي یافتههاي شيميستها از منظر كاربردي بودن‪.‬‬
‫• توسعه و بکارگيري انواع مدلها و شبيهسازيها كه براي حصول شناخت بيشتر مورد نياز‬
‫خواهند بود‪.‬‬
‫• طراحي انواع سامانههاي توليدي براي بخشي یا كل خط توليد محصول‪ ،‬نظارت بر‬
‫ساخت نصب و راه اندازي آن‪.‬‬
‫• انجام انواع ارزیابيهاي بعدي آزمایشگاهي در مقياسهاي مختلف از جمله مقياس بنچ‪،‬‬
‫پایلوت و نيمه صنعتي‪ ،‬ميني پلنت و واحد صنعتي نهایي‪.‬‬
‫• گردآوري و كنار هم قرار دادن این یافتهها به منظور حصول شناخت و تصویر هر چه‬
‫كاملتري از عوامل تاثير گذار بر واحد نهایي توليدي و شاخصهاي مطلوبيت مورد نظر‪.‬‬ ‫‪15‬‬
 ‫وظایف و تخصصهای مورد نیاز در توسعه فرآیندهای‬
‫شیمیایی‬

‫‪ .3‬مهندسين مکانيک‪ ،‬مواد و غيرو‬

‫• هرچند این تخصصها حين اجراي یک دانش فني حاصل شده و در بخشهاي مختلف‬
‫یک طرح بویژه در مرحله طراحي ورود پيدا مي كنند كماكان در مرحله توسعه دانش‬
‫فني نيز با اهداف زیر در فرایند ایجاد حضور دارند‪.‬‬
‫• كسب اطمينان از اجرایي بودن یک دانش فني از منظرهاي تخصصي مختلف‬
‫• معرفي عوامل فني و تخصصي تاثير گذاري كه باید از منظر تخصصهاي دیگر لحاظ‬
‫گردد‬
‫• تذكر عواملي كه ممکن است بر روي اقتصاد فرایند تاثير گذار باشند از منظرهاي‬
‫تخصصهاي دیگر‬

‫‪16‬‬
 ‫چرخه تولید مواد شیمیایی (توسعه توسط شیمیستها و‬
)‫مهندسین شیمی‬

Feed Effluent
Storage Treatment

Feed Product
Reaction Purification
Conditioning Storage

17
 ‫حوزه عملکرد علم شیمی در توسعه فرآیندهای شیمیایی‬

Feed Effluent
Storage Treatment

Feed Product
Reaction Purification
Conditioning Storage

Lab Scale
Feed Gas Chromatography

18
 ‫اجزای دانش فنی‬

‫• به طور كلي‪ ،‬دانش فني مربوط به یک محصول را مي توان در پنج بخش به شرح زیر‬
‫تقسيم نمود‪:‬‬
‫دانش‌فني‌‬
‫طراحي‌‬
‫محصول‬
‫دانش‌فني‌‬
‫دانش‌فني‌‬
‫بهره‌برداري‌‬
‫ساخت‌‬
‫بهينه‌از‌واحد‌‬
‫محصول‬
‫توليد‌محصول‬

‫دانش‌فني‌‬ ‫دانش‌فني‌‬
‫احداث‌واحد‌‬ ‫طراحي‌واحد‌‬
‫توليد‌محصول‬ ‫توليد‌محصول‬
‫‪19‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .1‬اتخاذ تصميم با توجه به ضرورتهاي حاكم بر سازمان و یا ضرورتهاي ملي‬

‫‪ .2‬تعيين تيم چند تخصصه توسعه دهنده دانش فني‬
‫‪ .3‬انجام فعاليتهاي تحقيقاتي در مرحله آزمایشگاهي (به محوریت تيمي شيميستها)‬
‫‪ .4‬انجام فعاليتهاي اجرایي در مقياس بنچ مبتني بر یافتهها و شناخت مرحله آزمایشگاهي‬
‫‪ .5‬توسعه اوليه سامانههاي نرم افزاري مبتني بر یافتههاي مراحل قبل‬
‫‪ .6‬بهينه سازي پارامترها و كميتهاي یافته شده مراحل پيشين با بهرهگيري از این سامانه‬
‫‪ .7‬طراحي‪ ،‬ساخت‪ ،‬نصب و اجراي واحد پایلوت و توسعه و گسترش شناخت‬
‫‪ .8‬ارزیابي سامانههاي نرم افزاري در مقياس جدید‪ ،‬اصالح سامانهها و توسعه بيشتر شناخت‬
‫مبتني بر آنها‬
‫‪ .9‬توسعه ابزارهاي جدید احتماأل مورد نياز مبتني بر روشهایي مانند ‪ CFD‬براي تدقيق‬
‫شناخت در نقاط حساس فرآیند‬
‫‪ .10 20‬بهينه سازي پارامترها و كميتهاي یافته شده مراحل پيشين با بهرهگيري از این سامانه‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .11‬طراحي‪ ،‬ساخت‪ ،‬نصب و اجراي واحد نيمه صنعتي و توسعه و گسترش شناخت‬
‫‪ .12‬ارزیابي سامانههاي نرمافزاري در مقياس جدید‪ ،‬اصالح سامانهها و توسعه بيشتر شناخت‬
‫مبتني بر آنها‬
‫‪ .13‬بهينه سازي پارامترها‪ ،‬شرایط عملياتي و طراحيها با بهرهگيري از سامانه توسعه یافته‬
‫‪ .14‬مونتاژ همه دادههاي حاصله در مراحل مختلف‪ ،‬بسته بندي و تجميع دانشهاي مربوطه و‬
‫عرضه بسته دانش فني‬

‫در‌ادامه‌به‌معرفي‌با‌جزئيات‌بيشتر‌این‌مراحل‌پرداخته‌مي‌شود‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫اتخاذ تصميم با توجه به ضرورتهاي حاكم بر سازمان و یا ضرورتهاي ملي‬ ‫‪.1‬‬

‫ورود به فرآیند توسعه دانش فني مستلزم یک عزم ملي و یا سازماني است‪.‬‬ ‫•‬
‫این تصميم باید مورد قبول همه اجزاي سازمان از مدیریت تا بدنه باشد‪.‬‬ ‫•‬
‫این اقدامات مستلزم ثبات بلند مدت است چرا كه دوره زماني مورد نياز بعضاً از طول‬ ‫•‬
‫دوره زماني دولتها فرآتر مي رود‪.‬‬
‫در دنيا ندرتاً دولتها به این اقدامات مبادرت مي ورزند و اغلب شركتهاي خصوصي درگير‬ ‫•‬
‫این اقدامات مي شوند‪.‬‬
‫در دنيا به توسعه دانشفني به دید یک تجارت نگاه مي شود و بنابراین باید همه‬ ‫•‬
‫مالحظات یک تجارت سالم‪ ،‬ماندكار و پایدار را در آن دید‪.‬‬
‫مانند هر تجارت دیگر باید بازار ميان مدت و بلند مدت آن به همراه رقبا و استراتژي‬ ‫•‬
‫هاي رقابتي آنها دیده شوند‪.‬‬
‫چنانچه دولتي به این تصميم نگاه شود باید تاثير عوامل دیگر غير تجاري هم دیده شوند‪.‬‬ ‫‪• 22‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫تعيين تيم چند تخصصه توسعه دهنده دانش فني‬ ‫‪.2‬‬

‫این فرآیند مستلزم بهرهگيري از تخصصهاي چند گانه است كه باید براي این كار در‬ ‫•‬
‫نظر گرفته شود‪.‬‬
‫اشراف به دانشها و مهارتهاي روز دنيا بویژه نرمافزارهاي تخصصي توسط تيم الزامي‬ ‫•‬
‫است‪.‬‬
‫اشراف به زبان انگليسي جهت بهرهبرداري حداكثري از منابع منتشره و تجارب دیگران از‬ ‫•‬
‫ضرورتهاي دیگر است‪.‬‬
‫داشتن افراد صاحب تجربه در پروژههاي مهندسي و واحدهاي بهرهبرداري یکي دیگر از‬ ‫•‬
‫ضرورتها است‪.‬‬
‫در صورت داشتن واحدهایي مشابه و قابل دستيابي توسط مدیریت‪ ،‬بهرهگيري از افرادي‬ ‫•‬
‫از آن واحدها براي انتقال تجربيات بسيار مهم است‪.‬‬
‫برگزاري نشستها در فواصل نزدیک و كاهش فاصله بين مدیران و تيم تخصصي ضروري‬ ‫•‬
‫است‪.‬‬ ‫‪23‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫انجام فعاليتهاي تحقيقاتي در مرحله آزمایشگاهي (به محوریت تيمي شيميستها)‬ ‫‪.3‬‬
‫استفاده از تجهيزات آزمایشگاهي براي بدست آوردن سينتيک واكنشهاي درگير‪.‬‬ ‫•‬
‫شناخت واكنشهاي اصلي و مطلوب در كنار واكنشهاي نامطلوب‬ ‫•‬
‫شناخت و بکارگيري كاتاليزورهایي كه ميتوانند اثر مطلوب بر واكنشها بگذارند‬ ‫•‬
‫ارزیابي خواص مواد درگير در واحد فرآوري در شرایط عملياتي مختلف و بنابراین ساخت‬ ‫•‬
‫مدلهاي مناسب جهت پيشگویي آنها با استفاه از دانشهاي ترمودیناميکي‬
‫تعيين ضرایب مختلف مربوط به پيشگویي خواص مواد درگير‬ ‫•‬
‫تعيين اثرات زیست محيطي فراوردهها و مالحظات ایمني الزم الرعایه‬ ‫•‬
‫پي بردن به انواع مختلف پدیدههاي جاري در فرآیند در مقياس آزمایشگاهي‬ ‫•‬
‫توليد دادههاي اوليه جهت ارزیابي و اعتبار سنجي خروجيهاي حاصل از مدلسازيها و‬ ‫•‬
‫شبيه سازيهاي مرحله بعدي‬
‫بدست آوردن دادههاي مورد نياز جهت انجام فاز افزایش مقياس‬ ‫•‬
‫بسياري از تجهيزات مورد نياز این اقدامات در داخل كشور موجود هستند‪.‬‬ ‫‪• 24‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫انجام فعاليتهاي اجرایي در مقياس بنچ مبتني بر یافتهها و شناخت مرحله آزمایشگاهي‬ ‫‪.4‬‬
‫سرهم كردن اوليه تجهيزات و ساخت سامانه آزمایشگاهي اوليه اغلب براي بخشي از‬ ‫•‬
‫فرآیند‪ .‬این سامانه باید بتواند براي ارزیابي صحت یافتههاي مرحله آزمایشگاهي پيشين‬
‫بکار گرفته شود‪ .‬این مرحله اغلب به صورت بچ انجام ميشود‪.‬‬
‫در این مرحله از علم محض كمي فاصله گرفته عوامل مهندسي در محاسبات و مالحظات‬ ‫•‬
‫درگير مي شوند و محور اقدامات این مرحله مهندسين شيمي هستند‪.‬‬
‫در این مرحله قابل اعتماد و بهرهبرداري بودن یافتههاي قبلي مانند سينتيکها‪ ،‬ضرایب‬ ‫•‬
‫انتقال مدلهاي ترمودیناميکي و امثالهم در كنار هم مورد ارزیابي قرار ميگيرد‪.‬‬
‫با استفاده از این مفاهيم و یافتهها نرخها و سرعتهاي انتقال و جابجایي در مقياس بنچ‬ ‫•‬
‫مورد ارزیابي قرار مي گيرد‪.‬‬
‫انجام اقدامات این مرحله بواسطه تغيير برخي كميتها مانند سرعت واكنشها و نسبت‬ ‫•‬
‫توليد شده از محصوالت اصلي و فرعي و عدم توجه به جداسازيها در مقياس‬
‫آزمایشگاهي مورد نياز است‪.‬‬ ‫‪25‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫توسعه اوليه سامانههاي نرمافزاري مبتني بر یافتههاي مراحل قبل‬ ‫‪.5‬‬

‫جهت افزایش سرعت‪ ،‬تعميق سطح شناخت‪ ،‬ارزیابي كمي و كيفي اثرگذاري عوامل‬ ‫•‬
‫تاثيرگذار و شناخت شرایطي كه امکان تجربه آن در آزمایشگاه وجود ندارد از این ابزارها‬
‫استفاده مي شود‪.‬‬
‫بعضاً براي برخي و یا همه اهداف این بخش از بسترهاي آماده نرمافزاري مانند انواع‬ ‫•‬
‫شبيهسازها‪ ،‬نرم افزارهاي طراحي و امثالهم استفاده مي شود‪.‬‬
‫در این بخش ممکن است نيازمند نوشتن برنامهها و كدهایي براي بهرهبرداري همزمان و‬ ‫•‬
‫زیر یک چتر از نرمافزارهاي مختلف باشيم‪.‬‬
‫طبيعتاً حداكثر تالش جهت كسب اطمينان از سهولت بکارگيري سامانه توسعه یافته و‬ ‫•‬
‫توسعه پذیري بيشتر آن كه در ادامه مورد نياز خواهد بود بکار گرفته مي شود‪.‬‬
‫این اقدام در تعامل متقابل با دادههاي مورد وثوق حاصل از اقدامات تجربي (حاصل شده‬ ‫•‬
‫در مرحله قبل و یا منتشر شده) به مرور زمان اصالح مي گردد‪.‬‬ ‫‪26‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫بهينه سازي پارامترها و كميتهاي یافته شده مراحل پيشين با بهرهگيري از این سامانه‬ ‫‪.6‬‬
‫با در اختيار داشتن سامانه نرمافزاري انواع مطالعات و اقدامات جدید از جمله بهينهسازي‬ ‫•‬
‫ميسر ميگردد‪.‬‬
‫در این مرحله طبيعتاً مجاز به تغيير كميتهایي كه به تجربه حاصل شده نيستيم‬ ‫•‬
‫در این مرحله ميتوانيم مقادیر بهينه براي كميتهایي كه تا كنون محاسبه كردهایم مانند‬ ‫•‬
‫پارامترهاي مدلهاي ترمودیناميکي و سينتيکي را مجددا محاسبه نمایيم‬
‫این كميتها طبيعتاً شامل كميتهایي كه مقادیر آنها اختياري نيست نمي شوند‪.‬‬ ‫•‬
‫درمرحله بعدي شرایط عملياتي (اعم از دما و فشار) در نقاط مختلف فرایند به منظور‬ ‫•‬
‫دستيابي به فرایندي بهتر با توجه به یافتههاي مرحله بنچ مورد بهينه سازي قرار مي‬
‫گيرند‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫طراحي‪ ،‬ساخت‪ ،‬نصب و اجراي واحد پایلوت و توسعه و گسترش شناخت‬ ‫‪.7‬‬
‫با دستيابي به تجارب مراحل قبلي و البته سامانه نرمافزاري اینک آمادگي كسب تجربه‬ ‫•‬
‫در مقياسي جدید وجود دارد‪.‬‬
‫واحد پایلوت نمونه بسيار كوچک شده واحد نهایي صنعتي به صورت پيوسته است‪.‬‬ ‫•‬
‫همه اجزاي موجود در واحد نهایي باید در واحد پایلوت هم وجود داشته باشد‪.‬‬ ‫•‬
‫واحد پایلوت باید به مراتب بيش از واحد صنعتي منعطف باشد‪.‬‬ ‫•‬
‫در واحد پایلوت باید به ميزان قابل توجهي تجهيزات و ادوات اندازهگيري نصب نمود‪.‬‬ ‫•‬
‫بهتر است واحد پایلوت در محلي كه واحد صنعتي بنا است احداث گردد برپا گردد چرا‬ ‫•‬
‫كه از واحد پایلوت بعضاً در حين بهرهبرداري نيز به عنوان یک ابزار تحقيق و توسعهاي‬
‫استفاده ميشود‪.‬‬
‫بهتر است واحد پایلوت با همان خوراک واحد اصلي و همان افزودنيها كار كند‪.‬‬ ‫•‬
‫بهتر است براي مدتي براي توليدات واحد پایلوت نيز بازاریابي انجام شود‪.‬‬ ‫•‬
‫در نهایت انجام ارزیابيهاي مربوطه و مقایسه نتایج حاصل از این مقياس با مقياس‬ ‫•‬
‫آزمایشگاهي و بنچ از منظر افزایش مقياس‪.‬‬
‫‪28‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫ارزیابي سامانههاي نرمافزاري در مقياس جدید‪ ،‬اصالح سامانهها و توسعه بيشتر شناخت‬ ‫‪.8‬‬
‫مبتني بر آنها‬
‫اصليترین هدف از واحد پایلوت كسب تجربه و شناخت بيشتر است‬ ‫•‬
‫اصليترین بستر دربر گيرنده دانشهاي جدید سامانه نرمافزاري است‬ ‫•‬
‫با استفاده از واحد پایلوت باید حجم بسيار گستردهاي از تجارب با شرایط عملياتي‬ ‫•‬
‫مختلف و حتي ورودیهاي متفاوت‪ ،‬در صورت منطقي بودن‪ ،‬كسب گردیده و سامانه‬
‫نرمافزاري توسعه بيشتري یابد‪.‬‬
‫این توسعه ممکن است به شکل گسترش بانکهاي اطالعاتي‪ ،‬اضافه شدن مدلهاي‬ ‫•‬
‫ترمودیناميکي جدید‪ ،‬اضافه شدن روشهایي جدید به منظور انجام محاسبات خواص مواد‪،‬‬
‫بکارگيري روشهاي جدید مدلسازي و شبيهسازي و یا روشهاي جدید حل معادالت بکار‬
‫گرفته شده باشد‪.‬‬
‫‪29‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫توسعه ابزارهاي جدید احتما ًال‌ مورد نياز مبتني بر روشهایي مانند ‪ CFD‬براي تدقيق‬ ‫‪.9‬‬
‫شناخت در نقاط حساس فرآیند‬
‫پس از توسعه سامانه نرم افزاري ممکن است با برخي از مغایرتها مواجه شویم‬ ‫•‬
‫یا اینکه ضرورت حصول شناخت دقيقتر از برخي از گوشههاي فرآیند خود نمایي نماید‪.‬‬ ‫•‬
‫به عنوان مثالهایي از این موارد ميتوان به نياز به محاسبه دقيق راندمان روي سينيهاي‬ ‫•‬
‫فرایندهاي مرحلهاي‪ ،‬توزیع نرخ واكنش در یک بستر كاتاليستي و شناسایي احتمالي‬
‫نقاط بيش از حد داغ‪ ،‬مدت زمان تماس فازهاي مختلف جهت انجام عمليات فرآوري و ‪...‬‬
‫اشاره كرد‬
‫براي این منظور كدهاي جدیدي كه آن گوشه از فرآیند را به صورت ميکرو مورد‬ ‫•‬
‫مدلسازي و بنابراین ارزیابي قرار ميدهد نوشته ميشود‪.‬‬
‫این امر ممکن است در بسترهاي از پيش آماده مانند نرمافزار ‪ Fluent‬و یا از طریق كد‬ ‫•‬
‫نویسي حاصل شود‪.‬‬
‫این اقدامات هم مستلزم ضرورتهاي خاص خود مثالً اعتبار سنجيهاي ویژه هستند‪.‬‬ ‫‪• 30‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .10‬بهينه سازي پارامترها و كميتهاي یافته شده مراحل پيشين با بهرهگيري از این سامانه‬
‫• پس از اصالح سامانههاي نرمافزاري با توجه به شناخت مرحله پایلوت و مدلسازيهاي‬
‫دقيقتر احتمالي‪ ،‬باید از این سامانه جدید براي انجام بهينهسازيهاي مربوطه مجدد‌اً‬
‫استفاده شود‪.‬‬
‫• مانند مرحله قبلي بهينهسازي‪ ،‬در این مرحله نيز تنها مجاز به تغيير برخي از متغييرها‬
‫هستيم و بنابراین باید از مجاز بودن كسب اطمينان نمایيم‪.‬‬
‫• باید متوجه همه تاثيرهاي جانبي هر گونه تغيير باشيم و كسب اطمينان نمایيم كه همه‬
‫آنها در سامانه نشان داده ميشوند‪.‬‬
‫• با توجه به اینکه شرایط عملياتي قبالً مورد بهينهسازي قرار گرفته احتماالً در این مرحله‬
‫بيشتر در تعقيب بهينهسازي ابعاد و اجزاء تجهيزات یا به عبارت دیگر طراحي هستيم‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .11‬طراحي‪ ،‬ساخت‪ ،‬نصب و اجراي واحد نيمه صنعتي و توسعه و گسترش شناخت‬
‫• با توجه به تجارب كسب شده اینک ميتوان نسبت به طراحي واحد مورد نظر در مقياس‬
‫نيمه صنعتي اقدام نمود‪.‬‬
‫• كسب تجربه جدید و گسترش شناخت طبعاً اصليترین نياز به احداث این مقياس از‬
‫واحد مي باشد‪.‬‬
‫• این مقياس طبعاً بزرگتر از مقياس پایلوت و كوچکتر از مقياس صنعتي نهایي است‪.‬‬
‫• بعضاً براي واحدهایي كه یا داراي پيچيدگي كمتري هستند یا نياز به احداث واحد نهایي‬
‫بزرگي از آنها وجود ندارد یا پایلوت آنها در مقياس بزرگي ساخته شده شاید نيازي به‬
‫مقياس نيمه صنعتي وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫• مانند پایلوت از این تجهيزات برپا شده هم همزمان براي توليد و كسب تجربه با تاكيد‬
‫بيشتر از گذشته روي توليد استفاده مي شود‪.‬‬
‫‪32‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .12‬ارزیابي سامانههاي نرمافزاري در مقياس جدید‪ ،‬اصالح سامانهها و توسعه بيشتر شناخت‬
‫مبتني بر آنها‬
‫• همانند قبل یافتههاي جدید مبتني بر مقياس نيمه صنعتي جهت توسعه هر چه بيشتر‬
‫سامانههاي نرم افزاري مورد استفاده قرار ميگيرند‬
‫• در این مرحله عمالً از طریق مونتاژ آخرین ویرایش از سامانههاي پيشين و بهبود آنها‬
‫حركت اصلي براي دستيابي به شبيهساز و یا سيموالتور فرآیند به عنوان یکي از‬
‫اصليترین معرفها و اجزاي دانش فني و ليسانس مربوطه حركت مي شود‪.‬‬
‫• این سيموالتور در دنياي مجازي باید دقيقاً همان رفتار وارتباطي را بين متغييرها و‬
‫كميتها از خود نشان دهد كه در واحد اصلي شاهد آن هستيم‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .13‬بهينهسازي پارامترها‪ ،‬شرایط عملياتي و طراحيها با بهرهگيري از سامانه توسعه یافته‬

‫• براي آخرین بار قبل از عرضه و فروش دانش فني یکبار دیگر با كمک گرفتن از آخرین‬
‫ویرایش از سامانه نرمافزاري همه كميتها بویژه اندازه تجهيزات كه در مرحله طراحي‬
‫حاصل شدهاند مورد بهينه سازي قرار ميگيرند‪.‬‬
‫• اقدامات نهایي در خصوص مواردي همچون انتگراسيون فرآیند به منظور كاهش مصرف‬
‫انرژي نيز در این مرحله انجام مي گيرد‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫مراحل نیل به فناوری‬

‫‪ .14‬مونتاژ همه دادههاي حاصله در مراحل مختلف‪ ،‬بستهبندي و تجميع دانشهاي مربوطه و‬
‫عرضه بسته دانش فني‬
‫• عرضه یک دانش فني نيز مشخصات و استانداردهاي خود را بر مي تابد و باید بر مبناي‬
‫استانداردهاي مربوط به اسناد و مدارک فني و مهندسي آماده شده و عرضه گردند‪.‬‬
‫• هيچ گوشهاي از یافتهها نباید در عرضه دانش فني مغفول باقي بماند‪.‬‬
‫• طبعاً زبان نگارش مستندات دانش فني انگليسي است‪.‬‬
‫• همه محدودیتاي حاكم بر دانش فني عرضه شده كه به شکلي بهرهبردار را محدود مي‬
‫كند مانند حداقلها و حداكثرها بر روي كميت و كيفيت مواد مصرفي‪ ،‬افزودنيها‪،‬‬
‫كاتاليزورها و شرایط عملياتب باید به روشني مشخص شده باشد‪.‬‬
‫• ميزان موارد و مدت گارانتي بسته دانش فني باید مشخص بوده و عوامل ناقض آن هم‬
‫باید بيان گردند‪.‬‬
‫‪ • 35‬اجزاي استفاده شده از دانش فني دیگران باید به روشني مشخص گردیده باشد‪.‬‬
‫مراحل طراحی یک فرآیند‬

‫روند كلي فرایند رفت و برگشتي‬ ‫•‬

‫توسعه فناوري یک واحد فرآیند‬

‫‪36‬‬
 ‫مراحل طراحی یک فرآیند‬

‫• ارائه راهکارهاي ساده جهت نيل به طراحي یک فرآیند به نحو مناسب‬

‫‪Video: Making the Right Decision Early‬‬

‫‪37‬‬
 ‫روشهای تغییر مقیاس‬

‫براي تغيير مقياس دو رویکرد تئوري و عملي را ميتوان به كار برد‪:‬‬

‫‪ .1‬رویکرد تئوري‪ :‬با شناخت كافي از تمام پارامترهاي تأثيرگذار سيستم‪ ،‬مدلسازي رفتاري‬
‫آن در قالب یک مدل جامع بر مبناي روابط و معادالت پایه و ایجاد ارتباط مناسب بين‬
‫آنها صورت ميگيرد‪ ،‬به گونهاي كه مدل توان پيشگویي رفتار سيستم در شرایط مختلف‬
‫را با دقت الزم داشته باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬رویکرد عملي‪ :‬در این رویکرد به سادهترین و مطمئنترین روش ممکن‪ ،‬مدلي (حتي‬
‫مجازي و بدون بنيان تئوري) براي پيشگویي رفتار سيستم در محدوده مورد نظر بر پایه‬
‫اطالعات انبوه موجود تدوین ميگردد تا مبناي طراحي قرار گيرد‪.‬‬

‫درحال حاضر رویکرد عملی و یا تلفیقی از هر دو رویکرد‪ ،‬مبانی تغییر مقیاس‬ ‫•‬
‫در صنعت را تشکیل می دهند‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫روشهای تغییر مقیاس‬

‫روشهاي متعددي جهت تغيير مقياس وجود دارند‪ .‬این روشها معمو ً‌ال به تنهائي پاسخگوي‬
‫دقت مورد نياز براي تضمين عملکرد صحيح سيستم با ابعاد جدید نبوده و بسته به پيچيدگي‬
‫سيستم مورد مطالعه‪ ،‬باید تركيبي از آنها را بکار برد‪.‬‬

‫تکرار‌ظرفيت‌مشخص‌جهت‌نيل‌به‌ظرفيت‌مورد‌نياز‬ ‫•‬
‫قواعد‌سرانگشتي‬ ‫•‬
‫تحليل‌ابعادي‬ ‫•‬
‫مشابه‌سازي‬ ‫•‬
‫روشهاي‌بنيادین‬ ‫•‬
‫معادالت‌تجربي‬ ‫•‬
‫تحليل‌رژیم‌جریاني‌و‌كاهش‌مقياس‬ ‫•‬

‫در‌ادامه‌به‌معرفي‌با‌جزئيات‌بيشتر‌این‌روشها‌پرداخته‌مي‌شود‪.‬‬
‫‪39‬‬
 ‫روشهای تغییر مقیاس‬

‫تکرار ظرفیت مشخص جهت نیل به ظرفیت مورد نیاز‪:‬‬

‫• این روش‪ ،‬ساده ترین حالت ممکن بوده و كمترین ميزان خطا را دارد‪ .‬روش كار بدین صورت است كه از‬
‫اطالعات یک سيستم در مقياس مشخص (كه قبال در مقياس مناسب نيمه صنعتي و صنعتي آزموده شده و‬
‫نتایج آن قابل استناد مي باشد) استفاده شده و با تکرار آن با آرایش موازي‪ ،‬ظرفيت مطلوب به دست مي آید‪.‬‬
‫قواعد سرانگشتی‬
‫• یکي از مهمترین و بنيادیترین روشهاي محاسبات و طراحي اوليه تمام تجهيزات‪ ،‬قواعد سرانگشتي هستند‪ .‬در‬
‫زمينه بسياري از تجهيزات مطرح در فرآیندهاي نفت‪ ،‬گاز و پتروشيمي قواعد بسياري براي محاسبات اوليه‬
‫ميتوان یافت كه اغلب از دقت باالیي نيز برخوردار ميباشند‪.‬‬
‫• با این وجود در زمينه محاسبات مربوط به سيستمهاي پيچيده همچون واكنشهاي شيميایي قواعد بسيار‬
‫اندكي موجود ميباشد‪ .‬این امر عمدتاً بدليل پيچيدگي فراوان و وجود تعداد بسيار پارامترهاي تاثيرگذار در این‬
‫مبحث و همچنين تفاوتهاي اساسي بين فرآیندهاي مختلف است‪.‬‬
‫• به طور كلي این روش در ارتباط تنگاتنگ با دو روش آناليز ابعادي و مشابهسازي مورد استفاده بوده و به‬
‫تنهایي كارایي مطلوبي ندارد‪ .‬هرچه در سيستمي كه مباحث پدیدههاي انتقال شناخته شدهتر باشند به نسبت‬
‫‪ 40‬تغيير مقياس باالتري مي توان دست یافت‪.‬‬
 ‫روشهای تغییر مقیاس‬

‫تحلیل ابعادی‬
‫• اساس این آناليز بر این امر استوار است كه با كاهش دادن پارامترهاي تاثيرگذار سيستم و بيان آنها در‬
‫قالب پارامترهاي جدید كه ارتباط بين دو یا چند پدیده را با همدیگر در سيستم بيان مينمایند‪ ،‬مي توان‬
‫ميزان تشابه رفتاري دو سيستم مورد بررسي را تعيين نمود‪.‬‬
‫• پس از شناسایي و تعيين پارامترهاي مهم و تاثيرگذار در سيستم‪ ،‬ابتدا پارامترها از نظر نوع تاثير‬
‫(سينتيکي‪ ،‬هيدرودیناميکي‪ ،‬انتقال حرارت و ‪ )...‬دسته بندي مي شوند‪ .‬سپس اعداد بدون بعد مناسب‬
‫تعریف مي شوند‪.‬‬
‫مشابه سازی‪:‬‬
‫• دراین روش عمدتأ سعي مي شود كه هندسه و هيدرودیناميک سيستم در مقياسهاي متفاوت شباهت‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫• به عبارت بهتر در سه زمينه هندسي‪ ،‬سينماتيک و دیناميک بين دو سيستم در دو مقياس متفاوت تشابه‬
‫وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫روشهای تغییر مقیاس‬

‫روشهای بنیادین‪:‬‬
‫• در این روش بر مبناي تعيين معادالت حاكم براي موازنه جرم (معادالت انتقال جرم‪ ،‬معادالت واكنشهاي‬
‫شيميایي) موازنه حرارت و مومنتم روند الزم براي تغيير مقياس تعيين مي شود‪.‬‬
‫• تمام معادالت در قالب روابط تئوریک دقيق بيان شده و با حل همزمان آنها ميتوان مدل جامعي از فرآیند‬
‫را تبيين نمود و طراحي مناسب را براي ظرفيت مد نظربه انجام رسانيد‪.‬‬
‫• این روش بسيار دقيق و كارآمد است و با تعيين مدل دقيق فرآیند و معادالت مربوطه ميتوان با دقت بسيار‬
‫باالیي تغيير مقياس مناسب را بر سيستم اعمال نمود‪.‬‬
‫• با این وجود بجز براي موارد محدود كه داراي رفتار بسيار ساده و ابتدایي ميباشند‪ ،‬براي هيچيک از‬
‫سيستمهاي واكنشي فرآیندهاي مطرح معادالت دقيق تئوري در مراجع ارائه نشده است و تعيين آنها نيز‬
‫به سادگي ميسر نيست‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫روشهای تغییر مقیاس‬

‫معادالت تجربی‪:‬‬
‫• این روش در واقع داراي مباني مشابه روش قبل بوده و تنها تفاوت آن‪ ،‬نوع معادالت و روشهاي تعيين آنها‬
‫است‪ .‬مطابق با روش قبل‪ ،‬بر مبناي دادههاي تجربي تهيه شده براي پدیدههاي انتقال قيد شده معادالت‬
‫تجربي حاكم بر سيستم تعيين و روند الزم براي افزایش مقياس تعيين مي شود‪.‬‬
‫• تمام معادالت در قالب روابط تجربي دقيق بيان شده و با حل همزمان آنها مي توان مدل جامعي از فرآیند‬
‫را تبيين نمود و طراحي مناسب را براي ظرفيت موردنظر انجام داد‪.‬‬
‫• این روش بسيار دقيق و كارآمد است‪ ،‬و با تعيين مدل تجربي دقيق فرآیند و معادالت مربوطه مي توان با‬
‫دقت بسيار باالیي تغيير مقياس مناسب را بر سيستم اعمال نمود‪.‬‬
‫تحلیل رژیم جریانی و کاهش مقیاس‪:‬‬
‫• در این روش اطالعات موجود در یک مقياس نيمه صنعتي و یا صنعتي مورد بررسي قرار مي گيرد‪ .‬با‬
‫تحليل دقيق سيستم سعي ميشود پارامترها و رفتارهاي سيستم مدل شده و در قالب اطالعات تئوریک‬
‫توسعه یافته بر مبناي داده هاي تجربي واقعي سيستم مدل صحيحي از رفتار سيستم بدست آید‪.‬‬

‫‪43‬‬
End of 3rd. session