ZAGADNIENIA

MATURALNE
Rozszerzenie
 SPOSOBY KREACJI
ŚWIATA
PRZEDSTAWIONEGO
 CZAS I
BOHATEROWIE
PRZESTRZEŃ

ŚWIAT
PRZEDSTAWIONY

WYDARZENIA PRZEŻYCIA
 MOTYW

◦ Najmniejszą całostką kompozycyjną świata przedstawionego jest MOTYW

◦ Motywem może być pojedynczy przedmiot, postać, cecha postaci, sytuacja, zdarzenie
przeżycie np:
Motyw krzyża, motyw matki, motyw samotności
 TOPOS

◦ Motyw powtarzający się w wielu utworach literackich na przestrzeni wieków nazywa się
TOPOSEM.
◦ Przykładem może być topos wędórwki:
❖ wędrówka Odyseusza w Odysei – Homer
❖ Wędrówka Żydów z Egiptu do Ziemi Obiecanej w Biblii
❖ Podróż bohatera po Europie w Kordianie – Juliusz Słowacki
 TEMAT UTWORU
◦ Zespół motywów, który zapewnia światu przedstawionemu wewnętrzną spójność, porządkuje go,
wiąże poszczególne elementy to temat utworu.
◦ TEMAT UTWORU = O CZYM JEST UTWÓR
◦ Na przykład tematem Zemsty Aleksandra Fredry jest spór o mur graniczny:
❖ determinuje zachowania bohaterów i relacje między nimi,
❖ sytuacjię dramatyczną w komedii
◦ Temat w Makbecie Williama Szekspira to żądza władzy:
❖ Kieruje postępowaniem tytułowego bohatera,
❖ staje się punktem odniesienia dla wszystkich zdarzeń dramatycznych,
❖ zachowań innych bohaterów,
❖ tylu wypowiedzi,
❖ języka, jakim posługują się postaci
KONWENCJA
LITERACKA
 KONTEKSTY
INTERPRETACYJNE
NAJWAŻNIEJSZE
CECHY EPOKI
ARCHETYP
Jest to pierwotny wzorzec postaci,
zdarzenia, motywu, symbolu lub schematu

Są wspólne dla całej ludzkości

Ich powszechność i uniwersalność sprawiają,

że w wielu pracach są wykorzystywane.
PARAFRAZA,PARODIA
TRAWESTACJA
 PARAFRAZA

◦ Przeróbka utworu, która modyfikuje jego treść i kształt językowy, ale zachowuje
zasadniczy sens orginału
◦ Parafraza może stanowić dowód uznania pierwowzoru lub mieć charakter żartobliwy
◦ PRZYKŁAD :
Jan Kochanowski Psałterz Dawidów jako poetycka parafraza biblijnej Księgi Psalmów
 PARODIA

◦ Polega na przejaskrawionym naśladowaniu czyjegoś zachowania, stylu, gatunku lub

konkretnego gatunku w celu wyszydzenia
◦ Efekt ośmieszenia uzyskuje się dzięki nagromadzeniu środków językowych typowych dla
pierwowzoru, ale osadzeniu ich w innym kontekście
◦ PRZYKŁAD :
Ignacy Krasicki Monachomachia będący parodią eposu bohaterskiego
 TRAWESTACJA

◦ Rodzaj parodii, polega na ośmieszeniu pierwowzoru poprzez zmianę jego

patetycznego stylu na styl niski, pozostający w sprzeczności z treścią utworu
◦ PRZYKŁAD :
Trawestacja cz. II Dziadów Adama Mickiewicza przez satyryka Artura Swinarskiego
PARABOLICZNOŚĆ
◦ Parabola – utwór, którego świat przedstawiony jest podporządkowany ukrytemu, przenośnemu sensowi
opowiadanej historii.
◦ Bohaterowie są pozbawieni cech idywidualnych, a wydarzenia ilustrują uniwersalne prawdy
egzystencjalne.
◦ Parabola to utwór, który posiada cechy przypowieści, lecz jest znacznie obszerniejszy, wielowątkowy i
rozbudowany. Jet to gatunek, w którym fabuła i tzw. „pierwsze dno” jest tylko pretekstem do
przedstawienia rozważań o charakterze uniwersalnym. Do tego rodzaju ukształtowania utworu służy
szereg narzędzi, pośród których najważniejszymi są: uniwersalizacja czasu i przestrzeni akcji,
odindywidualizowanie bohaterów, którzy stają się jedynie nośnikami prawd i cech uniwersalnych,
metaforyzacja lub mitologizacja fabuły, itp. Powieść paraboliczna jest przestrzenią do dyskusji o
najważniejszych wartościach w życiu ludzkim, dlatego też utwory z tego gatunku mają bardzo często
charakter filozoficzny, ale również historyczny czy socjologiczny. Służy to zadawaniu pytań o konkretne
dziedziny ludzkiego życia i o próbę odnajdywania odpowiedzi na najważniejsze pytania w
bezpośrednim odniesieniu do nich. Czas i miejsce akcji mają charakter wyłącznie umowny i nie należy
brać ich dosłownie, ponieważ nie odgrywają one ważnej roli w całości dzieła. Tak samo mało istotne
są indywidualne cechy bohaterów. Alegoryczny sens powieści parabolicznej nie powinien być jednak
zawikłany i powinien być możliwy do odczytania przez każdego odbiorcę.
◦ Źródło:Zinterpretuj.pl
 Groteska
◦ Groteska(wł. grottesca od grotte -groty, wykopaliska) – 1. utwór literacki, muzyczny lub
◦ plastyczny o elementach komicznie przejaskrawionych, nieprawdopodobnych lub
◦ karykaturalnych; 2. kategoria estetyczna, charakteryzująca się połączeniem pierwiastków
◦ przeciwstawnych, takich jak m.in. tragizm i komizm, fantastyka i realizm, piękno i brzydota,
◦ które mają wzbudzać zarówno śmiech, jak i przerażać.
◦ Groteska jako kategoria estetyczna. To rodzaj komizmu, który opiera się na zestawieniu silnych kontrastów, zjawisk czy pojęć przeciwstawnych, na przykład piękna i brzydoty, tragizmu i
komizmu, patosu i trywialności, stylu wysokiego i niskiego czy fantastyki i realizmu. Zbudowany w ten sposób świat przedstawiony jest przejaskrawiony, a opisywane wydarzenia przeczą
zasadom prawdopodobieństwa i logiki.
◦ Funkcje: Celem groteski często jest wyśmianie tego, co nas przeraża, boli czy uwiera. Groteska bywa też wyrazem buntu wobec zasad lub krytyką zastanego porządku. Dlatego sięgają
po nią twórcy, którzy łamią konwencję i sprzeciwiają się temu, co wypracowali ich poprzednicy.
◦ Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią – motyw danse macabre to czysta groteska,
◦ Gargantua i Pantagruel François Rabelais’go,
◦ Szewcy Stanisława Ignacego Witkiewicza,
◦ Tango i Wesele w Atomicach Stanisława Mrożka,
◦ Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa,
◦ Proces Franza Kafki,
◦ Bal w Operze Juliana Tuwima,
◦ Dusiołek Bolesława Leśmiana,
◦ Ferdydurke i Trans-Atlantyk Witolda Gombrowicza,
◦ Źródło: polszczyzna.pl
HEROIZACJA I
DEHEROIZACJA
 HEROIZACJA

◦ Jest to nadawanie komuś lub czemuś cech bohaterskich

◦ PRZYKŁAD :
Adam Mickiewicz – Reduta Ordona
Heroizacja tytułowego bohatera oraz obrońców reduty służą idealizacji romantycznego
czynu, gotowość do poświęcenia życia dla ojczyzny.
 DEHEROIZACJA

◦ Jest to pozbawienie kogoś lub czegoś cech heroicznych (bohaterskich)

◦ PRZYKŁAD
Tadeusz Borowski – Opowiadanie
Oczyszczony z heroizmu do cna. Zmuszony do życia w obozie koncentracyjnym –
przystosowuje się do jego praw. Mottem Tadka staję się „Przetrwać”
MITOLOGIZACJA I
DEMITOLOGIZACJA
 MITOLOGIZACJA

◦ Wprowadzenie do utworu elementów mitologiczych

◦ Przekształcenie czegoś w mit lub legenę
◦ Przekształcanie rzeczywistych zdarzeń, w taki sposób, że nabierają cech wzniosłości i
ważności dla danej społeczności, kultury lub osoby
◦ PRZYKŁAD :
Władysław Reymont – Chłopi
Powieść zawiera archetypy postępowania oraz uczuć : miłość, zazdrość, walka o
kobiete, wierność itd. Boryna jest to postać o najwyraźnieszej próbie zmitologizacji
postaci jest kreowany na chłopa-Piasta
 DEMITOLOGIZACJA

◦ Obalenie mitu związanego z jakąś postacią rzeczą lub zawiskiem, pozbawienie zawisk,
postaci, rzeczy z np. Cech legendarnych
◦ PRZYKŁAD :
Stanisław Wyspiański – Wesele
Przywołuje on mity , które narodziły się w różnych epokach i istnieją w świadomości
polskiego społeczeństwa jako aktualne, a następnie dokonuje demitologizacji polskiej
kultury, niezbicie dowodząc ich nieaktualności np. Mit chłopa piasta.
 UTOPIA I
ANTYUTOPIA
 UTOPIA

Projekt lub przedstawienie

idealnego ustroju
Ideał społeczeństwa
politycznego,
szczęśliwego
opierającego się na
sprawiedliwości i równości.
 ANTYUTOPIA

Utwór przedstawiający społeczeństwo przyszłości,

którego organizacja polega na ograniczaniu wolności
jednostki poprzez całkowite podporządkowanie jej
systemowi władzy.
SEMANTYKA I
SEMIOTYKA
SEMIOTYKA

Jest to ogólna teoria

znaku w procesie
porozumiewania się
ludzi,

Dany przedmiot coś

symbolizuje, a ten
znak może dla kogoś
coś znaczyć

Sprawdzamy, że coś
oznacza coś
ustalonego,
umówionego
 SEMANTYKA

Dział
językoznawstwa
którego Jest to jeden z
przedmiotem rodzaji
jest analiza semiotyki
znaczeń
wyrazów
AUTOBIOGRAFIZM
 Skłonności do
czerpania Jest to postwa,
tematu dzięki której
literackiego z doświadczenia
faktów z i przeżycia
własnego życia pisarza zostają
autora, z wykorzystane i
własnych dochodzą do
przeżyć, głosu w jego
pisanie o sobie twórczości
i swoim życiu
IRONIA
Jest to sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej
niezgodności, najczęsciej przeciwieństwie, dówch
poziomów wypowiedzi : dosłownego i ukrytego
 PRZESTRZEŃ I JEJ
FUNKCJA W DZIELE
 FUNKCJA PRZESTRZENI

o Miejsce akcji
o Element charakterystyki
o Przynależność
o Statut majątkowy
o Manifestacja samopoczucia
o Może wpływać na to, jak czuje się bohater
o Opisuje bohatera
o Pokazuje jego cechy
 TEKSTY KULTURY

◦ „Wesele” – S.Wyspiański
◦ „Zbrodnia i Kara” – Fiodor Dostojewski
◦ „Pan Tadeusz” – A.Mickiewicz
◦ „Mistrz i Małgorzata” – Michaił Bułhakow
◦ „Moralność Pani Dulskiej „ – Gabriela Zapolska
◦ „Tango” – Sławomir Mrożek
ALUZJA LITERACKA
 ALUZJA

Intertekstualny
haczyk,
nawiązanie do
tekstu kultury
 ALUZJA

BEZPOŚREDNIA POŚREDNIA

>Kontynuacja fabuły
>tranwestacja
>Inspiracja polemiczna
>przejęcie cudzej postaci
>parafraza w tytule >nawiązanie subtelne
fragmentu
>porównane i peryfraza
>cytat
MOTYW LABIRYNTU
 Trudność w
Zagubienie Chaos
uwolnieniu się

Lęk przed zmianą

Zagadka Tajemnica perspektywy
patrzenia na świat

Dążenie do Był utożsamiany z Symbolizował

samopoznania rytułałem przejścia śmierć i odrodzenie

Symboliczny powrót Symbol ludzkiej

do łona matki podświadomości
FUNKCJA PYTAŃ
 Zmuszają
czytelnika do
refleksji
Zastanowienia
Wyciąganie się na sensemi
wnioskw i przekazem
wypowiedzi

Przekazywanie Przyciągają
informacji uwagę

Zdobywanie
wiedzy
STYLE W SZTUCE
 ANTYK
◦ Odpowiednia forma jako źródło piękna
◦ Zasada mimesis ( tworzenie doskonałek
iluzji rzeczywistości, opisywanie świata
takiego jaki być powinien, a
niekoniecznie jaki jest)
◦ Kanon piękna ludzkiego oparty na
idealnych proporcjach
◦ harmonia

Panteon
 BIZANTYJSKI
◦ Skłonność do przepychu
◦ Bogactwo dekoracji
◦ Dominująca tematyka we wszelkim zdobenictwie sakralna, a zwłaszcza wizerunki Chrystusa
◦ Wydają się z zewnątrz solidne i przysadziste, ale ich wnętrza są lekkie i pełne światła

Hagia Sophia
 ROMAŃSKI
◦ Masywność
◦ Prostota form
◦ Grube mury
◦ Małe wąskie okna
◦ Wieże i przybudówki półokrągłe jako
urozmaicenie brył budnyku
◦ Półkoliste łuki, sklepienia kolebkowe

Archiklegiata NMP i św. Aleksego w Tumie

 GOTYCKI
◦ Lekkość
◦ Strzelistość budowli
◦ Duże, strzeliste okna zdobione witrażem
◦ Wysokie filary
◦ wieloskrzydłowe ołtarze
◦ Sklepienia łukowe
◦ Linie budowli skierowne ku górze

Fasada katedry w Reims we Francji

 RENESANSOWY

◦ Sięganie do wzorów architektury

antycznej
◦ Zachowanie idealnej proporcji budowli,
◦ Monumentalność obiektu
◦ Persperktywa
◦ Zastosowanie nowej kolorystyki
◦ Budowla o zróżnicowanej podstawie
◦ Najczęściej na planie krzyża greckiego,
kwadratu, wieloboku, koła, prostokąta,
planu centralnego
Katedra Santa Maria del Fiore we
Florencji
 BAROKOWY
◦ Bogactwo środków ( ozdób i
złoceń)
◦ Przepych
◦ Orginalność
◦ Kontrast Fasada
◦ Ruch kościoła Santa
Susanna w
◦ Emocjonalność Rzymie
◦ Tematyka religijna
 KLASYCYSTYCZNY

◦ Harmonia
◦ Symetria
◦ Prostota w zdobnictwie
◦ Umiar i równowaga
◦ Są wznoszone na planie koła lub
prostokąta
◦ Dbano, by były zwarte i symetryczne

Uniwersytet Humboldtów w Berlinie

 ROMANTYZM
◦ Protesty wobec klasycyzmu i
harmonii
◦ Indywidualizm
◦ Bunt przeciwko kanonom i
konwencjom
Caspar David
◦ Tajemniczość
Friedrich –
◦ Fantastyka „Wędrowiec nad
◦ Pochwała wyobraźni jako mocy Morzem Mgły”
twórczej człowieka
◦ Fascynacja naturą
 SECESYJNY

◦ Płynne, faliste linie

◦ Ornamentacja abstrakcyjna bądź
roślinna
◦ Inspiracje sztuką japońską
◦ Swobodne układy kompozycyjne
◦ Symetria
◦ Płaszczyznowość i linearyzm
◦ Subtelna pastelowa kolorystyka

Antoni Gaudi Casa Mila w

Barcelonie
 EKSPRESJONISTYCZNY

◦ Silne podkreślanie kierunku

pionowego lub poziomego
◦ Tworzenie dynamicznych form w
celu wywołania wrażenia
strzelistości
◦ Nowoczesności, czy predkości w
jakiej budynek funkcjonuje
◦ Plastyczne formy czerpano z
natury jak również nawiązywano
do elementów gotyckich

Wieża Einsteina w Poczdamie

NURTY LITERACKIE
 DEKADENTYZM
◦ bunt wobec panujących reguł społecznych i rytmu dnia miejskich społeczności.
◦ Artyści, tworzący w nurcie dekadentyzmu, w swoich utworach starali się ukazać kres wszystkich możli wości
twórczych – byli przekonani, że sztuka nie jest już możliwa i – podobnie jak inne sfery życia społeczne go – zmie
rza ku upadkowi.
◦ patronowały takie nurty myślowe jak filozofia Schopenhauera i Nietzschego.
◦ Dużą rolę w tworzeniu się światopoglądu dekadenckiego miała stopniowa niechęć do idei pozytywistycznych
.
◦ Pozorny – zdaniem dekadentów – ład, jaki charakteryzować miał epokę wcześniejszą, nie przyniósł oczekiwa
nych rezultatów.
◦ Myśli pozytywistyczne dotyczące zarówno sposobu funkcjonowania społeczeństwa jak i poszczególnych jed
nostek zamiast zapewniać ludziom ukojenie, wpędzała ich w poczucie klęski i niespełnionych ma rzeń. Z tego
powodu dekadentyzm ideowo odrzucił wszystkie wcześniejsze postulaty – bardzo często znajdowało to wyraz
w deklarowanych przez artystów odezwach, np. „w nic nie wierzę” lub „wszystko zjedzone”, co ozna czać mia
ło wyczerpanie się wcześniejszych ideałów.
◦ Prócz poczucia pustki postawa dekadencka rozpowszechniała również twierdzenie dotyczące upadku sztuki.
Ich zdaniem tworzenie u schyłku wieku okazało się niemożliwe- wszystkie pomysły zostały już wyczer pane,
wszystkie inspiracje wykorzystane. Z tego powodu dekadentyzm uznać można za przeczucie końca świata ar
tystycznego.
 MODERNIZM

◦ Modernizm to tendencje w literaturze, które za punkt wyjścia przyjęły odrzuce nie pozy
tywistycznych idei dotyczących sztuki i skupiły się na wszystkich aspektach wol ności
twórczej.
◦ W pozytywizmie najważniejszymi cechami sztuki miała być umiejętność pełne go odda
wania obrazu świata – w sposób naturalistyczny i realistyczny.
◦ Modernizm kierował się odwrotnymi założeniami.
◦ Artyści tego okresu za najważniejsze wyznaczniki uznali indywidualność arty styczną,
operowanie symbolem oraz niejednoznaczność przekazu.
 NATURALIZM

◦ traktowanie człowieka jako części świata przyrody, ze wszystkimi tego przejawami.

◦ Naturaliści uważali, że życie ludzi ściśle związane jest z nieustającą walką o przetrwanie – na po
dobnych zasadach, jak ma to miejsce w świecie zwierząt.
◦ Człowiek uzależniony był od praw przyrody nie tylko jako jednostka, ale również jako uczest nik kon
kretnych grup społecznych, które rywalizują ze sobą o władze i zasoby.
◦ W utworach naturalistycznych głównym elementem ekspresji były rozbudowane opisy.
◦ Często opisy te dotyczyły utrzymywanych wcześniej w twórczości tematów tabu, a więc śmierci,
postępującej choroby, kalectwa, gwałtów, głodu, brzydoty, etc.
◦ Prócz tego naturaliści sporo miejsca poświęcali m.in. świadectwom wyzysku społecznego i
społecznej oraz ludzkiej niesprawiedliwości.
◦ Bohaterowie naturalistyczni stawali nierzadko wobec sytuacji, które wykraczały poza ich wytrzyma
łość, narażały ich na odczłowieczenie i uleganie najniższym instynktom.
 ROKOKO
◦ Obecność rokoko w literaturze objawiała się poprzez wprowadzanie do niej takich tematów jak życie środo
wisk dworskich oraz przeżyć osobistych.
◦ Rokoko w literaturze charakteryzowało się również odniesieniami do motywów erotycznych w ich lekkiej, kame
ralnej i dyskretnej formie.
◦ Głównymi cechami literackiego rokoko miały być wdzięk, delikatność oraz trafność.
◦ Ten nurt literacki odrzucał natomiast patos, tony moralistyczne czy sięganie po postacie herosów.
◦ Tym samym literatura przestała pełnić rolę nauczyciela, a stała się sposobem na obrazowanie radości życia i
codziennych uciech.
◦ Ważnymi dla rokoko literackiego kategoriami pozostawały również czułość oraz tkliwość – przymio ty odnoszące
się bezpośrednio do świata emocji.
◦ Czułość cechować miała osoby o rozwiniętej inteligencji – dzięki niej mieli oni radzić sobie z napięty mi sytuacja
mi i negatywnymi uczuciami.
◦ Autorzy bardzo często nawiązywali do tematów erotycznych tworzyli szczegółowe opisy pięknie zdobionych
przedmiotów (filiżanek lub figurek) oraz wykorzystywali motywy przyrodnicze (bliskie sielance pejzaże z polana
mi, niewielkimi stworzeniami, obłokami, strumieniami, etc.).
◦ Do sielanki rokoko upodabniało się również pod względem doboru opisywanych scen – często pasterskich, nie
co fantastycznych i zmysłowych.
 KLASYCYZM

◦ W czasie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego klasycyzm funkcjo nował jako

oficjalny program odnoszący się do podejmowanych wówczas w Polsce re form.
◦ Pisarz klasycystyczny pełnił zatem bardzo ważną rolę – nie tylko tworzył, ale rów nież na
uczał i odnosił się do problemów bieżących – takich jak sytuacja polityczna, społeczna
i obyczajowa.
◦ W pierwszej fazie klasycyzmu polskiego – etapie stanisławowskim – dużą rolę przykłada
no do krytyki nagannych zachowań; w drugim natomiast – postanisławowskim – na
pierwszym planie twórczości znalazły się sprawy narodowe.
◦ Pisarze postanisławowscy przede wszystkim wskazywali na znaczenie i wielkość tradycji.
◦ Było to związane z ówczesną sytuacją narodu.
 MESJANIZM

◦ Mesjanizm to teoria historiozoficzna, która odwołuje się do koncepcji Mesjasza – czło

wieka, który jest w stanie zbawić świat lub naród poprzez swoje cierpienie i swoją ofiarę.
◦ Zgodnie z założeniami dotyczącymi kreowania postaci w romantyzmie czło wiek taki
cechuje się najczęściej ogromną indywidualnością i posiada znamiona wybit nej, wyróż
niającej się wśród innych, jednostki.
◦ Motyw mesjanizmu w literaturze spopularyzował Adam Mickiewicz tworząc analogię
pomiędzy ukrzyżowanym Chrystusem a sytuacją Polski w XIX wieku.
 TEOCENTRYZM

◦ Teocentryzm przejawiał się we wszystkich dziedzinach sztuki od czasów średnio wiecza.

◦ Głównymi cechami reprezentacji cech tego pojęcia było więc przede wszystkim odda
nie efektów swojej pracy Bogu.
◦ Z tego właśnie powodu wiele tekstów artystycznych pozostawało anonimo we, poja
wiały się liczne ryciny i przedstawienia wizerunku Stwórcy, a także miał miejsce rozkwit
sztuki gotyckiej oraz rzeźb przedstawiających sceny z życia postaci biblijnych.
◦ Najpopularniejszymi tematami były: męka Jezusa, apokalipsa i Sąd ostatecz ny.
 PROMETEIZM
◦ Prometeizm to postawa, która wyraża się w absolutnym poświęceniu się jed nostki dla
dobra konkretnej społeczności, wspólnoty lub narodu.
◦ Na przestrzeni wielu epok literackich pojawiały się różne rozwinięcia tego uni wersalne
go mitu oraz kreowane były nowe postacie, których jedynym celem było ocale nie
ważnej dla nich grupy.
◦ Każdy z bohaterów prometejskich charakteryzuje się takimi cechami jak indy widualizm,
ogromna wrażliwość, poczucie niesprawiedliwości i bunt przeciw powszechnie uznawa
nym zasadom.
◦ Bohaterowi prometejskiemu – za sprawą jego wyborów – bardzo często towa rzyszy sa
motność i cierpienie. Nie ustaje jednak w swoich staraniach, czym wyraża naj głębsze
poświęcenie dla swoich ideałów
 LUDOWOŚĆ
◦ Występowanie nurtu ludowości w literaturze rozpoznać można poprzez zlokalizowanie kilku charaktery
stycznych cech, które odnoszą się do tego stylu. Są to:
• Występowanie motywów ludowych – ta szeroka kategoria odnosi się zarówno do prezentowania
bohaterów pochodzących z ludu, ale również do wplatania w fabułę wierzeń, przesądów lub
uroczystości charakterystycznych dla postrzegania świata przez pryzmat natury i cudowności.
• Budowanie świata zgodnego z ludową moralnością – w tym nurcie świat przedstawiony opiera się na
wartościach i zasadach, które przynależą do ludowego postrzegania rzeczywistości. Bardzo mocno
eksponowane są zatem motywy takie jak wina i kara, sprawiedliwość czy naturalne konsekwencje
popełnionych błędów.
• Wykorzystywanie ludowych środków ekspresji – w literaturze, która nosi cechy ludowości, łatwo znaleźć
odniesienia do ludowych podań, legend, wierzeń, ale również powiedzeń, pieśni czy przyśpiewek.
Najlepszym przykładem na połączenie wszystkich tych cech jest romantyczny gatunek synkretyczny
zwany balladą. Bohaterowie literaccy posługują się prostym, gminnym językiem i opisują świat zgodnie
ze swoim punktem widzenia i sposobami jego rozumienia.
 REALIZM
◦ Literatura realistyczna w swoich założeniach traktuje dzieło literackie jako sposób na od zwierciedle
nie świata w autentyczny, przystający do rzeczywistości, sposób.
◦ Odnosi się tym samym do głównych postulatów pozytywizmu, a więc między innymi odrzu ceniu ele
mentów fantastycznych czy fikcji.
◦ Twórcy powieści realistycznych dużą wagę przywiązywali do tego, by umieszczać swoich au torów w
przestrzeni historycznej – miało to na celu zaprezentowanie uniwersalnych praw świata.
◦ Różni to znacząco literaturę realistyczną od wcześniejszych dzieł romantycznych.
◦ W tekstach romantycznych bohater literacki bardzo często przejmował rolę nadrzędną, swoim dzia
łaniem kształtował rzeczywistość i nadawał jej sens.
◦ Bohater realistyczny posiada mniejszy, bardziej przystający do prawdziwego życia, zakres wpływu.
◦ Wynika to z faktu, iż jednym z kryterium pisarskich była zasada prawdopodobieństwa.
◦ Polegała ona na tym, że porządkowaniu podlegały takie elementy utworu jak miejsce, po stacie, wy
darzenia i tło wydarzeń.
◦ To ostatnie zazwyczaj było bardzo rozbudowane. Szczegółowe panoramy opisywanych społeczności
i warstw społecznych miały wiernie oddawać ducha epoki.