1-MEDENİYET ÜZERİNE

Bu bö lü m, medeniyet kavramının genel bir tanımını yaparak, onu kü ltü r kavramı ile karşılaştırm
ış ve İslam medeniyetinin bu çerçevedeki yerini belirlemeye çalışmıştır.

Medeniyetin tanımı:

 Yerleşik hayata, şehirliliğ e ve refaha işaret eder.

 İnsanların nesilden nesile aktardıkları bilgi, inanç, değ er, kurum ve buluşların toplamıdır
.

 Batı'da "civilization" terimiyle ifade edilir.

 Kü ltü rle yakından ilişkilidir, ancak kü ltü rden farklı olarak, yazının kullanımı, kentleşme,
siyasal ve toplumsal teşkilatlanma, ekonomik iş bö lü mü ve uzmanlaşma gibi unsurları iç
erir.

Medeniyetlerin doğuşunda ve yıkılışında etkili olan faktörler:

 Coğ rafya, insan unsuru, toplum, ekonomik şartlar, gö çler, şehirleşme, değ erler sistemi, si
yasal sistem, din, hukuk, eğ itim vb.

İslam Medeniyetinin Özellikleri:

 Vahiy, akıl ve duygunun uyumuna dayanır.

 İnsan merkezlidir ve insanın mutluluğ unu hedefler.

 Kardeşlik ve dayanışma ü zerine kuruludur.

 İlim ve ö ğ renmeye bü yü k ö nem verir.

 Hoşgö rü lü ve farklı kü ltü rlere açıktır.

 Eski medeniyetlerin birikimlerini ö zü mseyerek yeni bir sentez oluşturmuştur.

 Çeşitli ırk ve kü ltü rlerin ortak ü rü nü dü r.

 Evrensel değ erlere sahiptir ve tü m insanlığ ı kucaklar.

 Birey ve toplum, ruh ve madde arasında denge kurmayı amaçlar.

 Hukuk ve ahlak sistemiyle ö ne çıkar.

 Sö mü rgecilik anlayışına karşıdır.

Sonuç olarak:

İslam medeniyeti, insanlığ ın ö nemli başarılarından biridir ve dü nya medeniyetleri arasında ö zel
bir yere sahiptir.

2-İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞDUĞU ORTAM

A-İRAN

İslam'ın doğ uşunda İran, Sasani İmparatorluğ u (224-652) hakimiyetindeydi. Sasaniler, merkeziy
etçi ve hiyerarşik bir yö netim sistemine sahipti. Toplum, din adamları, askerler, bü rokratlar ve h
alk olmak ü zere dö rt sınıfa ayrılıyordu.

Dini durum:

 Resmi din, Zerdü şt'ü n ö ğ retilerine dayanan Mecusilikti.

 Maniheizm ve Mazdek dini gibi diğ er dini hareketler de vardı.

 Hıristiyanlık ve Yahudilik gibi azınlık dinlerine de hoşgö rü gö steriliyordu.

Hz. Muhammed'in doğumuna yakın dönemde İran:

 Hü kü mdar Enü şirvan (531-579), Mazdekçiliğ i bastırdı ve arazi ve vergi reformları yaptı.

 Bizans ile savaşlar yaşandı.

 Cü ndişapur'da bir tıp okulu kuruldu ve Yunanca ve Sü ryaniceden Pehleviceye tercü mele
r yapıldı.

 Enü şirvan'dan sonra gelen hü kü mdarlar dö neminde iç savaşlar ve taht kavgaları yaşandı
.

 Hz. Peygamber'in mektubunu yırtan Kisra (E. Husrev), Bizans ile savaşlarda toprak kayb
etti.

 Sasanilerin son hü kü mdarı 3. Yezdü cerd (633-651), İslam fetihleri karşısında yenilerek ö
ldü rü ldü .

İslam medeniyeti üzerindeki etkisi:

 İran, İslam medeniyetinin geliştiğ i ö nemli topraklardan biridir.

  Sasaniler dö neminde Mezopotamya'da ve Cü ndişapur'da gelişen bilim ve felsefe, İslam m
edeniyetine ö nemli katkılar sağ lamıştır.

 İranlılar, İslam'ı kabul ettikten sonra da İslam medeniyetinin gelişmesinde ö nemli rol oy
namışlardır.

B-HİNDİSTAN

Hindistan, tarih boyunca birçok farklı kü ltü rü n ve dinin bir arada var olduğ u bir bö lge olmuştur.
İslam'ın doğ uşundan ö nce Hindistan'da şunlar vardı:

 İndus Medeniyeti (MÖ 5000-1700): Şehircilik ve yazı sistemine sahipti, ancak Ariler ta
rafından yıkıldı.

 Ganj Medeniyeti (MÖ 1500-1000): Veda'lar ve Kast sistemi bu dö nemde ortaya çıktı. B
rahmanizm dini hakimdi.

 Budizm (MÖ 6. yüzyıl): Brahmanizm'in şekilciliğ ine ve kast sistemine karşı Buda tarafı
ndan kuruldu.

 Greko-Hint Medeniyeti: Bü yü k İskender'in fetihleri sonucu ortaya çıktı.

 Gupta Medeniyeti (330-540): Hindistan'ın altın çağ ı olarak bilinir.

Hz. Muhammed'in doğumuna yakın dönemde Hindistan:

 Bö lgesel krallıklar vardı.

 Brahmanizm'in yerini Hinduizm almaya başladı.

 Kuzey Hindistan'da Thanesvar kralı Harşa (606-647) siyasi birliğ i sağ ladı.

 Uccain şehri ö nemli bir kü ltü r merkeziydi.

 Mimarlık, heykelcilik, astronomi, matematik, edebiyat ve tıp alanlarında gelişmeler yaşa

ndı.

İslam medeniyeti üzerindeki etkisi:

 Hint matematiğ i ve astronomi, İslam medeniyetinin gelişmesinde ö nemli rol oynamıştır.

 Hint rakamları ve ondalık sayı sistemi, Mü slü manlar tarafından benimsenmiş ve daha so
nra Avrupa'ya aktarılmıştır.

 Hint tıbbı da İslam tıbbını etkilemiştir.

İslam'ın Hindistan'a etkisi:

 Mü slü manlar, Hindistan'a yeni bir din ve kü ltü r getirmişlerdir.

 Tü rk-İslam mimarisi, Hindistan'da Tac Mahal gibi ö nemli eserler ortaya çıkarmıştır.

 İslam'ın bazı değ erleri, Sih dini gibi yeni dini hareketlerin doğ masına ilham kaynağ ı olmu
ştur.

C-ÇİN

Çin, dü nyanın en eski medeniyetlerinden biridir. İslam'ın doğ uşundan ö nce Çin'de şunlar vardı:

 Zhou Hanedanı (MÖ 1111-221): Konfü çyü s ve diğ er bilge ö nderler bu dö nemde ortaya
çıktı.

 Qin Hanedanı (MÖ 221-206): Çin Seddi bu dö nemde tamamlandı.

 Han Hanedanı (MÖ 206 - MS 220): Matematik, tıp, astronomi ve sanat alanlarında geliş
meler yaşandı.

 Budizm: Miladi ilk yü zyılda Çin'e ulaştı ve kısa sü rede taraftar buldu.

 Taoculuk: Budizm'e karşı yerli bir muhalefet oluşturan mistik bir din haline geldi.

 Konfüçyüsçülük: Çin'in resmi ve milli dini haline geldi.

Hz. Muhammed'in doğumuna yakın dönemde Çin:

 Sui Hanedanı (581-618) hakimiyetindeydi.

 Konfü çyü sçü lü ğ ü n etkisi hız kazandı.

 Sanat ve kü ltü r alanlarında gelişmeler yaşandı.

İslam medeniyeti üzerindeki etkisi:

 Çin'in matematik, astronomi ve tıp alanındaki bilgileri, İslam medeniyetinin gelişmesine

katkıda bulunmuştur.

 Çinliler, kağ ıt ve barut gibi ö nemli icatlara imza atmışlardır.

 Basımcılık tekniğ i, Çin'den İslam dü nyasına ve daha sonra Avrupa'ya geçmiştir.

İslam'ın Çin'e etkisi:

  İslamiyet, Çin'e yeni bir din ve kü ltü r getirmiştir.

 Çin'de Hui-Hui adı verilen bir Mü slü man toplum oluşmuştur.

 İslam medeniyeti, Çin'in sanat, mimari, tıp ve edebiyatını etkilemiştir.

 Kur'an-ı Kerim Çinceye çevrilmiştir.

D-ORTA ASYA

Orta Asya, Tü rklerin anayurdudur. İslam'ın doğ uşundan ö nce Orta Asya'da Gö ktü rkler (552-
745) hakimiyet kurmuştu. Gö ktü rkler, gö çebe bir yaşam tarzına sahipti ve ekonomileri hayvancı
lık ve kervancılığ a dayanıyordu.

Yönetim ve toplum:

 Gö ktü rk yö netimi, soylular iktidarıydı. Kağ an, tanrısal bir gü ç sahibi olarak kabul edilirdi
.

 Ordu, çoğ unlukla atlılardan oluşuyordu.

 Toplum, aile temeli ü zerine kurulmuştu.

Kültür:

 Tü rkler, 12 hayvanlı Tü rk takvimini kullanıyorlardı.

 Doğ a gü çlerine ve Gö k Tanrı'ya inanıyorlardı.

 Beşbalık, Hoten, Kaşgar, Karaşehir, Gesi, Turfan ve Şaş (Taşkent) ö nemli kü ltü r merkezle
riydi.

İslam medeniyeti üzerindeki etkisi:

 Tü rkler, İslam'ı kabul ettikten sonra İslam medeniyetinin gelişmesinde ö nemli rol oynam
ışlardır.

 Tü rklerin askeri ve siyasi alandaki başarıları, İslam medeniyetinin genişlemesine ve koru

nmasına katkıda bulunmuştur.

 Tü rkler, medrese gibi İslam medeniyetinin ö zgü n kurumlarını geliştirmişlerdir.

 Tü rk-İslam mimarisi, İslam dü nyasının her tarafında ö nemli eserler ortaya çıkarmıştır.

E-ROMA-BİZANS İMPARATORLUĞU VE ERKEN ORTA ÇAĞDA AVRUPA

İslam'ın doğuşundan önce Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrıl
mıştı. Batı Roma, Germen istilaları sonucu yıkılırken, Doğu Roma/Bizans ayakta kalmayı ba
şardı.

Doğu Roma/Bizans:

 Roma'nın mirasını devralan ve Hıristiyanlığı temel alan bir medeniyetti.

1. yüzyıldan itibaren resmi dil Yunanca oldu.

 Anadolu, Bizans'ın merkeziydi.

1. ve 8. yüzyıllarda Suriye, Filistin, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Afrika'yı kayb

etti.

 824'te Girit, 827'de Sicilya Müslümanlar tarafından fethedildi.

 İkonlara tapınma ve ikon kırıcılığı, Bizans tarihinde önemli bir yer tuttu.

 Merkeziyetçi bir yönetim sistemi vardı.

 Ekonomi tarım, hayvancılık, sanayi ve ticarete dayanıyordu.

 Bizans sanatı, Helenistik Roma ve Sasani geleneklerinin bir karışımıydı.

Erken Orta Çağ'da Avrupa:

 Batı Roma'nın yıkılmasından sonra Germenler, Avrupa'da birçok krallık kurdular.

1. yüzyılda Charlemagne, Kutsal Roma Germen İmparatorluğu'nu kurdu.

1. yüzyıldan 10. yüzyılın sonuna kadar olan dönem, Avrupa medeniyetinin kısır
ve karanlık bir çağı olarak kabul edilir.

 Feodalizm, bu dönemde Avrupa'da hakim olan siyasi ve sosyal sistemdi.

 Hıristiyanlık, Avrupa'da birleştirici bir rol oynadı.

  Bilim ve felsefe alanlarında önemli bir gelişme yaşanmadı.

İslam medeniyeti üzerindeki etkisi:

 Bizans, İslam medeniyetinin geliştiği önemli topraklardan biri olan Anadolu'ya haki
mdi.

 Bizans'ın hukuk sistemi, sanatı ve mimarisi, İslam medeniyetini etkilemiştir.

 İslam medeniyeti, Batı'ya Bizans ve Endülüs aracılığıyla ulaşmıştır.

İslam'ın Avrupa'ya etkisi:

 İslam medeniyeti, Avrupa'nın Orta Çağ karanlığından çıkmasında ve Rönesans'ın ba

şlamasında önemli rol oynamıştır.

 Müslümanların bilim, felsefe, matematik, astronomi, tıp ve mimari alanlarındaki çal

ışmaları, Avrupa'yı derinden etkilemiştir

F-ARABİSTAN

Siyasi Yapı:

 Arabistan, İslam'ın doğ uşunda merkezi bir yö netime sahip değ ildi.

 Kuzeyde eski krallıkların kalıntıları olarak yerel reislerin yö nettiğ i emirlikler vardı.

 Hicaz ve çevresinde merkezi bir yö netim yoktu ve bö lge bü yü k istilalara maruz kalmamı
ştı.

 Mekke'de Kureyş kabilesi, Taif'te Sakif kabilesi hakimdi.

 Medine'de ise Evs ve Hazrec adlı Arap kabileleri ile Kaynuka, Kurayza ve Nadir adlı Yahu
di kabileleri yaşıyordu.

Sosyal Yapı:

 Toplumun temelini, kan ve soy bağ larına dayanan kabile yapısı oluşturuyordu.

 Kabileler, aileler ve bireyler arasında ahlaki alanda uç uygulamalar yaygındı.

 Kabileler, hü rler, kö leler ve azatlı kö lelerden (mevali) oluşuyordu.

Ekonomik Hayat:
  Ekonomik hayat, çö l ve vaha şartlarına gö re tarım, hayvancılık ve ticaret ü zerine kuruluy
du.

 Şiir ve hitabet gibi edebi tü rler yaygındı.

Kültürel Hayat:

 Araplar, ö nceleri Gü ney Arabistan'da gelişen Mü sned yazısını, daha sonra da Kuzey'den g
elen Nabat yazısının gelişmiş şeklini kullanıyorlardı.

 Bilgiler hafızada muhafaza ediliyor, yazı ise hafızaya yardımcı olarak kullanılıyordu.

Dini Hayat:

 Arapların çoğ u putperestti ve putlara tapıcılık yaygındı.

 Hayber ve Fedek gibi yerlerde Yahudilik hakimdi.

 Medine gibi bazı yerlerde Yahudiler ve putperest Araplar birlikte yaşıyorlardı.

 Kuzeydeki Gassaniler, Tedmü rlü ler ve Hireliler Hıristiyanlığ ı kabul etmişlerdi.

 Yemen, Bahreyn ve Umman gibi bö lgelerde İran asıllı Mecusiler vardı.

 Hicaz bö lgesinde Hz. İbrahim'den kalan tevhid geleneğ ini sü rdü rmeye çalışan az sayıda
Hanif vardı.

Tıp:

 Tıp alanında ilaç tedavisinin yanı sıra, kahin ve arraflara da başvuruluyordu.

 Cü ndişapur'da tıp eğ itimi gö rmü ş bazı tabipler de vardı.

Genel Değerlendirme:

 Arabistan, İslam'ın doğ uşunda siyasi ve kü ltü rel açıdan parçalanmış bir durumdaydı.

 Putperestlik ve kabile gelenekleri yaygındı.

 Mekke ve Medine gibi şehirler ö nemli ticaret merkezleriydi.

 Hz. Muhammed'in tebliğ i, bu bö lgede kö klü bir dö nü şü me yol açacaktır.

G—İSLAM ÖNCESİ UYGARLIKLARDA BAZI KURUMLAR/KAVRAMLAR

Bu bö lü m, İslam ö ncesi uygarlıklarda sosyal hayatın ö nemli iki unsuru olan kö lelik ve aile/kadın
konusunu ele almaktadır.

Kölelik:

 Sü merler, Yunanlılar, Romalılar ve Uzak Doğ u medeniyetleri dahil olmak ü zere hemen he
r uygarlıkta kö lelik var olmuştur.

 Kö leler, savaş esiri olarak, borç karşılığ ı, suç cezası veya doğ um yoluyla kö leleştirilirdi.

 Kö leler mal olarak kabul edilir, hak ve ö zgü rlü kleri yoktu.

 Roma, kö leliğ in en yaygın olduğ u antik devletlerden biriydi.

 Kö lelik, resmi olarak kaldırılmış olsa da, gü nü mü zde bile farklı biçimlerde devam etmekt
edir.

Aile ve Kadın:

 Aile kurumu, farklı toplumlarda anaerkil veya ataerkil, geniş veya dar/çekirdek, tek eşli v
eya çok eşli olarak var olmuştur

 Çok evlilik, Babilliler, Mısırlılar, Yunanlılar, Hintliler, İranlılar, Araplar, Tü rkler ve Yahudi
lik gibi birçok toplumda uygulanmıştır.

 Kadının statü sü , anaerkil toplumlarda erkekle eşit veya kutsallaştırılmışken, ataerkil topl
umlarda erkeğ e gö re ikinci derecede veya haklardan yoksun olmuştur.

 Eski Mezopotamya, Anadolu ve Tü rklerde kadın, Yunan, Roma ve Hint uygarlıklarına gö r

e daha iyi durumdaydı.

H-islam medeniyetinin doğduğu sıralarda bazı eski önemli ilim merkezleri

slam medeniyetinin doğ uşunda, o dö nemde faaliyet gö steren bazı eski ilim merkezlerinin etkisi
olmuştur. Bunlardan en ö nemlileri İskenderiye, Harran ve Cü ndişapur'dur.

İskenderiye:

 Bü yü k İskender tarafından MÖ 332'de kurulan İskenderiye, Helenistik ve Semitik ö ğ retil

erin merkezi haline gelmişti.
  Roma ve Bizans dö nemlerinde de ö nemini koruyan şehirde tıp, felsefe, matematik ve astr
onomi alanlarında ö nemli çalışmalar yapıldı.

 Ö klid, Batlamyus, Galen gibi birçok ü nlü bilim insanı İskenderiye'de eğ itim gö rmü ş veya
çalışmıştır.

 İslam'ın doğ uşunda İskenderiye'de birçok tıbbi kitap ve kadim eserler bulunuyordu.

Harran:

 Urfa'nın Hıristiyan kü ltü rü nü n merkezi olmasına karşın, Harran Helenizm kü ltü rü nü n bö

lgedeki en ö nemli merkeziydi.

 İslam'ın doğ uşunda Sasani hakimiyetinde olan şehir, 627'de Bizans'a bağ landı.

 Harran, İslam'ın ilk dö nemlerinden itibaren bilimsel çalışmaların merkezi haline geldi.

Cündişapur:

 Sasani İmparatorluğ u topraklarında bulunan Cü ndişapur, İslam'ın doğ uşunda çok faal bi
r kü ltü r merkeziydi.

 Şehirde Romalılar, İranlılar, Sü ryaniler, Hintliler ve Araplar gibi farklı etnik ve dini grupl
ara mensup insanlar yaşıyordu.

 Enü şirvan tarafından kurulan ve geliştirilen Cü ndişapur okulu, felsefe, tıp ve diğ er ilimle
rin okutulduğ u ö nemli bir merkezdi.

 Hintli ve Yunanlı doktorların gö rev yaptığ ı okulda, aynı anda 5.000 civarında ö ğ rencinin
eğ itim gö rdü ğ ü sö ylenir.

 Cü ndişapur, İslam hakimiyetine girdikten sonra da ö nemini korumuş, buradaki bilim ada
mları tercü me faaliyetlerinde ö nemli rol oynamışlardır.

3-İSLAM MEDENİYETİNİN KAYNAKLARI

1. Kur'an ve Sünnet:

 Kur'an-ı Kerim, İslam medeniyetinin temel kaynağ ıdır.

 Siyasal, sosyal, ekonomik, hukuki ve ahlaki prensiplerin ana kaynağ ıdır.

  Toplumsal dü zen, bilimsel faaliyetler, temel hak ve ö zgü rlü kler gibi birçok alanda ilham
kaynağ ı olmuştur.

 Sü nnet ise Kur'an'ın ilkelerinin Hz. Peygamber tarafından hayata geçirilmiş şeklidir.

 Hadis ve siyer kitaplarında muhafaza edilen sü nnet, Mü slü manların dü şü nce ve eylemler
ini şekillendirmiştir.

2. Diğer Yazılı Kaynaklar:

 Basılmış eserler, yazmalar, resmi vesikalar, mektuplar, antlaşmalar ve papirü sler gibi ço
k çeşitli yazılı kaynaklar mevcuttur.

 Genel tarih kitapları, edebiyat ve kü ltü r kitapları, fü tuhat kitapları, divanlar, mahalli tarih
ler, haraç ve emval kitapları, coğ rafya kitapları ve seyahatnameler ö nemli kaynaklardır.

3. Sanat Eserleri:

 Camiler, kü tü phaneler, ribatlar, şehirler, surlar, hanlar, hamamlar, kaleler, paralar, silahl
ar ve tırazlar gibi Mü slü manların bıraktığ ı sanat eserleri de İslam medeniyetini araştırm
ak için ö nemli kaynaklardır.

4. Tercümeler:

 Ö zellikle mü spet bilimler ve felsefe alanında antik medeniyetlerden yapılan tercü meler, İ
slam medeniyetinin gelişiminde ö nemli rol oynamıştır.

 Yunan, Hint ve İran eserleri Arapçaya çevrilerek İslam kü ltü rü ne kazandırılmıştır.

 Tercü me faaliyetleri, İslam dü nyasında yeni bilimsel çalışmaların ve ö zgü n eserlerin orta
ya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

İslam medeniyeti, bu kaynaklardan beslenerek gelişmiş ve zenginleşmiştir. Bu kaynaklar, İslam

medeniyetinin tarihini, kü ltü rü nü ve başarılarını anlamak için ö nemli birer araçtır.

4-İSLAM MEDENİYETİNİN GELİŞİM AŞAMALARI VE TEMEL ÖZELLİKLERİ

Gelişim Aşamaları:

İslam medeniyeti, doğ uş, gelişme, yü kselme, duraklama ve yeni arayışlar olmak ü zere beş aşama
dan geçmiştir:
1. Doğuş Aşaması (7. yüzyıl başları - 8. yüzyıl ortaları):

 İslamiyet, Arap Yarımadası'na ve fetihlerle birlikte Suriye, Irak, Mısır, Kuzey Afrika ve İra
n'a yayıldı.

 Temel değ erler hayata geçirildi, zihinsel ve sosyal dö nü şü m gerçekleşti.

 Dinî ilimler başta olmak ü zere bilim alanında ö nemli adımlar atıldı.

 Medine, Basra, Kufe, Kahire ve Şam gibi şehirler medeniyetin ilk merkezleri oldu.

 2. Gelişme ve Yükselme Aşaması (8. yüzyıl ortaları - 17. yüzyıl): bu dönem

de İslam medeniyetine Arapların yanı sıra Farslar ve Tü rkler de ö nemli katkılar sağ ladı.
Mü slü manlar, farklı kü ltü rlerden aldıklarını yeni bir terkibe kavuşturarak insanlığ ın
hizmetine
sundularİslam medeniyeti, doğ uda Buhara'dan batıda Kurtuba'ya kadar gelişerek ö zgü n
ü rü nler verdi.

 yü zyıl ortalarından itibaren Tü rkler, İslam dü nyasının siyasi, askeri ve kü ltü rel ö ncü lü ğ ü
nü ü stlendi.

 Buhara, Semerkand, Kaşgar, Herat, Merv, İstanbul, Konya ve Bursa gibi Tü rk kentleri me
deniyetin ö nemli merkezleri haline geldi.

3. Duraklama ve Yeni Arayışlar Aşaması (18. - 20. yüzyıllar):

 İslam medeniyetinde 18. yü zyıldan itibaren genel bir durgunluk yaşandı.

 Değ erler sisteminin canlı tutulamaması, bilimsel faaliyetlerin azalması, iç çekişmeler, keş
ifler sonucu ticaret yollarının değ işmesi ve Batı'nın sö mü rgeciliğ i bu durgunluğ un başlıc
a sebepleri arasında sayılabilir.

1. yü zyılda Mü slü manlar siyasi bağ ımsızlıklarını tekrar kazanmaya ve medeniyetlerini yeni
den inşa etmeye başladılar.

Temel Özellikler:

İslam medeniyetinin temel ö zellikleri şunlardır:

 Vahiy, akıl ve duygunun uyumu: İslam medeniyeti, bilgi kaynaklarını vahiy, akıl, sezgi
ve insanlığ ın tecrü besi olarak kabul eder.

 İnsan merkezli: İslam medeniyeti, insanı merkeze alır ve onun mutluluğ u için çalışır.
  İlim medeniyeti: İslam medeniyetinde ilim ve ö ğ renmeye bü yü k ö nem verilir.

 Hoşgörü medeniyeti: İslam medeniyeti, farklı inanç ve kü ltü rlere hoşgö rü lü bir şekilde
yaklaşır.

 Terkipçi: İslam medeniyeti, eski medeniyetlerin birikimlerini alarak yeni bir terkibe kav
uşturmuştur.

 **Çeşitli ırk ve kü ltü rlere mensup ulusların ahenkli birü rü nü :*İslam medeniyetinde Arap
lar, Tü rkler, Farslar ve diğ er birçok etnik unsur ö nemli rol oynamıştır.

 Evrensel: İslam medeniyeti, bü tü n insanlığ ı kucaklayan evrensel değ erlere sahiptir.

 Denge üzerine kurulu: İslam medeniyeti, birey ve toplum, ruh ve madde, iman ve akıl gi
bi birçok alanda dengeyi gö zetir.

 Fıkıh (hukuk) medeniyeti: İslam medeniyeti, hukuk ve adalete bü yü k ö nem verir.

 Anti-sömürgeci: İslam medeniyeti, sö mü rgecilik anlayışına ve uygulamalarına karşıdır.

5-İSLAM MEDENİYETİNİN MANEVİ DİNAMİKLERİ

Her medeniyetin, topluma ruh ve canlılık veren, dinamiklik kazandıran kendine ö zgü değ erler si
stemi vardır. İslam medeniyeti de bu açıdan istisna değ ildir.

Değerlerin Önemi:

 Değ erler, hayatı anlamlandırır ve birey ile topluma kimlik kazandırır.

 Toplumda istikrar ve huzur sağ lar, ö zgü rlü k kaynağ ı olur.

 Değ erler sistemi gü çlü olan toplumlar, medeniyet bilincini koruyarak gelişir ve ilerler.

İslam Medeniyetinde Değerler:

 İslam medeniyetinin temel değ erleri arasında inanç/tevhid, aile, sevgi, saygı, gü ven, adal
et, eşitlik, hü rriyet, çalışma, cö mertlik, hoşgö rü ve barış sayılabilir.

 Bu değ erler, Kur'an ve sü nnet kaynaklı olup, Hz. Peygamber tarafından hayata geçirilmiş
tir.
  İslam alimleri, tarih boyunca bu değ erleri yorumlamış ve eserlerinde işlemişlerdir.

Örnek Bir Değer: Güven:

 Gü ven, bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelidir.

 İslam medeniyetinde gü ven, Allah'a, Hz. Peygamber'e ve mü minlere duyulan gü ven şekli
nde tezahü r eder.

 Hz. Peygamber, gü venilir bir kişi olarak topluma ö rnek olmuş ve gü ven ortamı oluşturm
uştur.

 Gü ven, ekonomik hayatta, sosyal ilişkilerde ve devlet yö netiminde son derece ö nemlidir.

İslam medeniyetinin değ erler sistemi, bu medeniyetin doğ uşunda, gelişmesinde ve sü rekliliğ ind
e ö nemli rol oynamıştır. Bu değ erler, Mü slü manların dü nya gö rü şü nü , ahlak anlayışını ve davran
ışlarını şekillendirmiştir.

6-sosyal hayat

Toplumu Oluşturan Unsurlar:

 Müslümanlar:

o Emeviler dö nemine kadar ağ ırlıklı olarak Araplardan oluşuyordu.

o Sonradan Farslar, Berberiler ve Tü rkler de İslam'akatıldı ve mevali sınıfını oluştu

rdu.
* Kö lelik
kurumu, İslam tarafından tamamen kaldırılmamış, ancak kö lelerin ö zgü rleştirilm
işlerdir
* Hz. Peygamber, bireysel katılımı esas alarak kabile yapısına dayalı sosyal dü zen
i aşmış ve tü m mü minleri kardeş ilan ederek yeni bir toplum (ü mmet) oluşturmu
ştur.
* Emeviler dö neminde Arapların ü stü nlü k iddialarına karşı Şuubiyye hareketi ort
aya çıkmıştır.
* Abbasiler dö neminde sosyal yapı havas (yö netici ve
ileri gelenler) ve avam (halk) şeklinde ikiye ayrılmıştır.

 Gayr-i Müslimler (zimmiler):

 o Hz. Peygamber, Mü slü man olmayanların
inanç hü rriyetine ve can gü venliğ ine sahip olarak yaşamalarına imkan tanımıştır.
* Yahudiler, Hıristiyanlar ve diğ er dinlere mensup olanlar cizye vergisi karşılığ ın
da İslam toplumunun bir parçası olarak yaşamışlardır.
* Zimmiler, dini ve hukuki ö zerkliğ e sahiptiler.

Toplumun Temeli Aile:

 İslam'a gö re toplumun temeli ailedir.

 Aile, meşru yoldan cinsel ihtiyaçların karşılanması, sevgi ve huzur içinde duygusal ihtiya
çların karşılanması ve neslin devam ettirilmesi amacıyla kurulur.

 İslam ailesinde kadın ve erkek eşit haklara sahiptir.

 Geniş aile yapısı, değ erlerin aktarılması, sosyal ve siyasal istikrar, ekonomik dayanışma v
e temel eğ itimin sağ lanmasında ö nemli rol oynamıştır.

Giyim-Kuşam:

 İslam, giyim-kuşamda bazı dini ve ahlaki kurallar getirmiş, ancak genel olarak giyim tarzı
nı serbest bırakmıştır.

 Emeviler dö neminde beyaz, Abbasiler dö neminde ise siyah renk tercih edilmiştir.

 Tü rkler, İslamiyet'i kabul ettikten sonra da geleneksel kıyafetlerini bü yü k ö lçü de korum

uşlardır.

Bayram ve Şenlikler:

 İslam'da Ramazan ve Kurban bayramları dini ve sosyal bir coşkuyla kutlanır.

 Hz. Peygamber, bayramlarda çeşitli eğ lencelere izin vermiştir.

 Emeviler ve Abbasiler dö neminde saraylarda ve zengin evlerinde mü zik ve eğ lence mecli

sleri yaygınlaşmıştır.

 Tü rk İslam geleneğ inde de bayram ve şenliklere bü yü k ö nem verilmiştir.

Sosyal Dayanışma:

 İslam medeniyeti, sosyal dayanışma ve yardımlaşmaya bü yü k ö nem vermiştir.

 Kur'an ve sü nnet, sosyal dayanışmanın ilkelerini ortaya koymuştur.

  Sosyal dayanışma, manevi, ilmi, siyasi, ahlaki ve ekonomik alanlarda gerçekleşmiştir.

 Zekat, sadaka, vakıf, defineler, hazineler, nezirler, keffaretler, kurban ve pay ayırma gibi
uygulamalar sosyal dayanışmanın araçları olmuştur.

Özetle, İslam medeniyeti, farklı etnik ve dini grupların bir arada yaşamasına imkan tanıy
an, bireye ve aileye önem veren, sosyal dayanışmayı teşvik eden ve adil bir yönetim siste
miyle toplumsal huzuru sağlamayı hedefleyen bir medeniyettir.

7-İDARİ YAPI

Bu bö lü m, İslam medeniyetinin idari yapısını ve temel ilkelerini ele alıyor.

Hz. Peygamber ve İdare:

 İslam medeniyetinin ilk idarecisi Hz. Muhammed'dir.

 Hz. Peygamber, Medine'de mü stakil bir idari yapı kurmuştur.

 Yö netimde meşruiyet, adalet, ehliyet/liyakat, istişare, ahlak ve insana saygı ilkelerini esa
s almıştır.

 Meşruiyet aracı olarak biat (bağ lılık akdi) kullanılmıştır.

Hilafet:

 Hz. Peygamber'den sonra devlet başkanlığ ına halife denilmiştir.

 Dö rt halife, seçim ve biat sistemiyle iş başına gelmişlerdir.

 Emevilerle birlikte hilafet saltanata dö nü şmü ş ve veraset sistemi uygulanmaya başlanmı

ştır.

 Abbasiler dö neminde halife, "Halifetullah" veya "Zıllullahi fi'l-Arz" unvanlarını da kullan

mıştır.

 1258 Moğ ol istilasıyla Bağ dat Abbasi hilafeti sona ermiş ve halifelik Mısır'a geçmiştir.

 1517'de Memluklerin yıkılmasıyla Abbasi hilafeti tamamen sona ermiş ve Osmanlılar hal
ifelik gö revini ü stlenmiştir.

Vezirlik:

 Vezir, halifenin işlerini yü klenen ve devletin yö netiminde ona yardımcı olan kişidir.
  Vezirlik, Abbasiler dö neminde kurumlaşmıştır.

 Abbasilerde tam yetkili ve sınırlı yetkili olmak ü zere iki çeşit vezirlik vardı.

 Diğ er İslam devletlerinde de vezirlik kurumu yaygınlaşmıştır.

Katiplik:

 Katiplik, Hz. Peygamber zamanında ortaya çıkmış bir kurumdur.

 Emeviler ve Abbasiler dö neminde katiplerin sayısı artmış ve sınıflara ayrılmıştır.

 Katiplik, Osmanlılarda da ö nemli bir idari kurum olmuştur.

Elçilik:

 Elçilik, devletlerarası ilişkileri yü rü tmek için kullanılan bir kurumdur.

 Hz. Peygamber, çevre ü lkelere elçiler gö ndermiştir.

 Emeviler ve Abbasiler dö neminde elçilik faaliyetleri yoğ unlaşmıştır.

 Tü rk İslam devletlerinde de elçilik ö nemli bir kurumdu.

Haciblik:

 Hacib, halifeyi korumakla ve halifenin huzuruna kabul edilecek kişileri belirlemekle gö re

vli yü ksek dereceli bir memurdu.

 Haciblik, Emeviler dö neminde ortaya çıkmış ve Abbasiler dö neminde de devam etmiştir.

 Osmanlılarda haciblik kurumu mabeyncilik adı altında varlığ ını sü rdü rmü ştü r.

Vilayetlerin İdaresi:

 Hz. Peygamber, fethedilen bö lgelere valiler tayin etmiştir.

 Dö rt halife dö neminde de vilayetlerin her birinde birer vali gö rev yapıyordu.

 Emeviler ve Abbasiler dö neminde vilayetlerin idare sistemi geliştirilmiştir.

Adli Teşkilat:

 İslam medeniyetinde adaletin sağ lanması için Hz. Peygamber dö neminden itibaren kadıl
ar/hakimler tayin edilmiştir.
  Hz. Ö mer, kadılık gö revine tayin ettiğ i kimselere yargılama usulü ile ilgili yazılı talimatlar
vermiştir.

 Emeviler ve Abbasiler dö neminde adliye teşkilatı kadılık, hisbe teşkilatı ve mezalim mah
kemelerinden oluşuyordu.

 Osmanlı devletinde kadılık mü essesesi geniş yetkilerle donatılmıştır.

Askeri Teşkilat:

 Hz. Peygamber zamanında ö zel bir ordu yoktu, ancak gerektiğ inde gö nü llü lerden ordu ol
uşturuluyordu.

 Hz. Ö mer, ordu teşkilatını geliştirmiştir.

 Emevilerde ordu, piyade ve sü varilerden oluşuyordu.

 Abbasiler dö neminde ordunun esasını maaşlı ve daimi askerler oluşturuyordu.

Özetle, İslam medeniyeti, adil ve ehliyete dayalı bir yönetim sistemiyle toplumsal huzuru
ve refahı sağlamayı hedeflemiştir.

8ekonomik yapı

bu bö lü m, İslam medeniyetinin ekonomik yapısını ve temel ilkelerini ele alıyor.

Hz. Peygamber Dönemi:

 Hz. Peygamber, çalışmayı, ticareti ve ziraatı teşvik etmiştir.

 Medine'de Mü slü manların kendi pazarlarını kurmalarını sağ lamış ve bir pazar nizamna
mesi hazırlamıştır.

 Riba (faiz) ve hileli alışverişleri yasaklamıştır.

 Ü retici ve tü keticiyi korumaya yö nelik tedbirler almıştır.

 İşçi-işveren ilişkilerinde adalet ve kardeşlik ilkelerini benimsemiştir.

Mali Yapı:

 Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi:

o Devletin gelirleri ganimet, cizye ve zekattan oluşuyordu.

 o Ganimetler gaziler arasında dağ ıtılır, beşte biri (humus) devlete gelir kaydedilird
i.

o Cizye, gayr-i mü slim tebaadan alınan baş vergisiydi.

* Zekat, Mü slü manların mallarından alınan bir vergiydi.
* Beytü lmal, devlet hazinesi olarak kurumlaştı.
* Hz. Ö mer, fey gelirlerini dağ ıtmak için divan teşkilatını kurdu.

 Emeviler Dönemi:

o Devletin gelirleri cizye, haraç, ö şü r, fey ve ganimetlerden oluşuyordu.

o Emeviler, vergilerin toplanmasında Hz. Ö mer zamanındaki kuralları uygulamış, a

ncak bazı değ işiklikler yapmışlardır.

o Abdulmelik b. Mervan, Bizans parasına bağ ımlılıktan kurtulmak için ilk İslam altı
n parasını bastırmıştır.

o Tarım, dokumacılık ve el sanatları gelişti.

 Abbasiler Dönemi:

o Ekonomik alanda bü yü k gelişmeler yaşandı.

o Tarım, madencilik, dokumacılık, kağ ıt ve ipek endü strisi gelişti.

o Deniz ticareti ö n plana çıktı.

Para:

 İslam'ın ilk dö nemlerinde Bizans altını (dinar) ve Sasani gü mü ş parası (dirhem) kullanılı
yordu.

 Emeviler dö neminde ilk orijinal İslam parası basılmıştır.

 Abbasiler dö neminde para basımı yaygınlaşmıştır.

 Osmanlılarda ilk gü mü ş para (akçe) Osman Bey zamanında, ilk altın para (sultani) ise Fat
ih Sultan Mehmed zamanında basılmıştır.

Ticaret:

 İslam, ticareti teşvik etmiştir.

  Mü slü manlar, geniş bir uluslararası ticaret ağ ı kurmuşlardır.

 Bağ dat, Basra, Kahire, İskenderiye, Kufe ve Şam gibi şehirler ö nemli ticaret merkezleri ha
line gelmiştir.

 Deniz ticareti de gelişmiş ve Basra ile Umman limanları ö nemli rol oynamıştır.

 İpek Yolu, Mü slü manların kontrolü ne geçmiştir.

Özetle, İslam medeniyeti, çalışmayı ve ticareti teşvik eden, sosyal adaleti ve ekonomik ref
ahı sağlamayı hedefleyen bir ekonomik yapıya sahiptir.

9-eğitim ve öğretim

Bu bö lü m, İslam medeniyetinin eğ itim ve ö ğ retim sistemini ve temel ilkelerini ele alıyor.

Hz. Peygamber Dönemi:

 İslam'da ilme ve ö ğ renmeye bü yü k ö nem verilmiştir. Kur'an'ın ilk emri "oku"dur.

 Hz. Peygamber, hem erkeklerin hem de kadınların eğ itimiyle ilgilenmiştir.

 Mekke dö neminde Daru'l-Erkam, Medine dö neminde ise Mescid-i Nebevi ve Suffe ö nemli
eğ itim merkezleri olmuştur.

 Hz. Peygamber, eğ itimde kolaylaştırıcı metotlar kullanmış ve şiddete karşı çıkmıştır.

 Eğ itimin içeriğ i geniş tutulmuş ve dini bilgilerin yanı sıra ok atmak, yü zmek, hesap, tıp ve
nesep gibi alanlarda da eğ itim verilmiştir.

 Yabancı dil ö ğ renimi teşvik edilmiştir.

Dört Halife Dönemi:

 Dö rt halife de eğ itim ve ö ğ retime ö nem vermişlerdir.

 Kur'an ve sü nnet etrafında yoğ unlaşan bir eğ itim faaliyeti ö n plana çıkmıştır.

 Kur'an ve okuma yazma ö ğ retmek ü zere ö ğ retmenler tayin edilmiş ve maaş bağ lanmıştır
.

 Fıkıh ve hadis ö ğ retimi de bu dö nemde başlamıştır.

Emeviler Dönemi:
  Eğ itim faaliyetleri daha da yoğ unlaşmıştır.

 Bü yü k camiler, ders halkalarıyla dolup taşıyordu.

 Saraylarda ve alimlerin evlerinde de eğ itim veriliyordu.

 Suriye çö lü , fasih Arapça ve Arap şiirini ö ğ renmek için bir okul gö revi gö rü yordu.

 Kü ttablar yaygınlaşmış ve temel dini bilgilerin yanı sıra okuma yazma da ö ğ retilmiştir.

Abbasiler Dönemi:

 Kü ttablar ve camiler, Abbasiler dö neminde de ö nemli eğ itim kurumları olmuştur.

 Saray eğ itimi devam etmiştir.

 Selçuklular dö neminde medreseler kurulmuş ve eğ itim ö ğ retim faaliyetleri daha planlı v

e kapsamlı hale gelmiştir.

Kadın Eğitimi:

 İslam medeniyetinde kadın erkek ayrımı yapılmaksızın tü m toplum kesimine yö nelik eğ i

tim faaliyetleri yü rü tü lmü ştü r.

 Hz. Peygamber ve hanımları, kadınların eğ itimiyle yakından ilgilenmişlerdir.

 İslam tarihinde kadınlar, kıraat, tefsir, fıkıh, hadis, edebiyat, tasavvuf ve hü sn-i hat gibi al
anlarda temayü z etmişlerdir.

Ulema ve Etkinliği:

 Ulema, dinin ilkelerini yayma, savunma ve ö ğ retme gö revlerini ü stlenmiştir.

 Toplumu eğ itmiş, adaleti temin etmiş ve dini hayatla ilgili meselelere çö zü m ü retmişlerdi
r.

 Yö neticilerle halk arasında kö prü vazifesi gö rmü şlerdir.

 Ulema, halkı ve devleti zararlı akımlardan korumaya çalışmıştır.

Ö zetle, İslam medeniyeti, ilme ve eğ itime bü yü k ö nem veren, kadın erkek ayrımı yapmayan ve tü
m toplum kesimini kapsayan bir eğ itim ve ö ğ retim sistemi geliştirmiştir.