ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA

KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG

Báo cáo bài tập lớn

HIỆU ỨNG ZEEMAN

GVHD: Nguyễn Minh Châu
Nguyễn Thị Minh Hương
Lớp: L11

TP. Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2022

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA
KHOA KHOA HỌC ỨNG DỤNG

Báo cáo bài tập lớn:

HIỆU ỨNG ZEEMAN

GVHD: Nguyễn Minh Hương
LL11
 Danh sách thành viên:
Họ và tên MSSV

1. Trịnh Đức Thịnh

2. Hoàng Anh Thư
3. Vi Văn Thực
4. Lê Hoàng Các Tiên
5. Trần Quốc Trọng
2114904
2114951
2114973
2114976
 2115103

TP. Hồ Chí Minh, tháng 5 năm 2022

MỤC LỤC
DANH MỤC HÌNH ẢNH 3
LỜI NÓI ĐẦU 4
NỘI DUNG 5
I. Giới thiệu 5
II. Khái niệm 5
III. Tách quang phổ Zeeman 5
IV. Sự phân cực các đường phổ 7
V. Trường yếu và trường mạnh 7
1. Trường yếu 7
2. Trường mạnh 8
VI. Hiệu ứng Zeeman bình thường và dị thường 8
1. Hiệu ứng Zeeman bình thường 8
2. Hiệu ứng Zeeman dị thường 9
VII. Hệ số G 9
VIII. Ứng dụng của hiệu ứng Zeeman 10
TÀI LIỆU THAM KHẢO 11

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1 5
Hình 2 6
Hình 3 9

LỜI NÓI ĐẦU

Từ khi đặt nền móng cho khoa học, các nhà vật lý học đã đưa ra một hệ thống lý
thuyết dựa trên nền tảng vững chắc của cơ học Newton và lý thuyết điện từ của Maxwell.
Vật lý học cổ điển cho kết quả phù hợp với thực nghiệm, và chứng minh rằng đây là một
hệ thống lý thuyết hoàn chỉnh và chặt chẽ. Nhưng đến thế kỷ XIX, vật lý học cổ điển
không thể giải thích các hiện tượng vật lý như: bức xạ của vật đen tuyệt đối, sự tách vạch
quang phổ của nguyên tử Hidro trong từ trường ngoài,...
Sự ra đời của cơ học lượng tử chính là cơ sở lý thuyết đầu tiên giúp con người tìm
hiểu và chinh phục thế giới vi mô. Ngày nay, một trong những đối tượng nghiên cứu
quan trọng của vật lý hiện đại là thế giới vi mô. Chính vì vậy, môn cơ học lượng tử đã trở
thành một phần quan trọng không thể thiếu.
Trong cơ học lượng tử, khi đặt nguyên tử Hidro trong từ trường ngoài thì mức
năng lượng của nó bị tách thành nhiều mức khác nhau và gây ra sự chia tách vạch quang
phổ, hiện tượng đó được gọi là “Hiệu ứng Zeeman”. Ngay tại đây, nhóm chúng em xin
được gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc đến thầy Nguyễn Minh Châu và cô Nguyễn Thị
Minh Hương đã tạo cơ hội cho chúng em tìm hiểu và hoàn thành bài báo cáo này. Qua
những ý kiến đóng góp của thầy cô, nhóm chúng em đã có thể hiểu rõ hơn về đề tài của
mình, cũng như những điểm mạnh và yếu của bản thân, để từ đó hoàn thiện bài báo cáo
một cách tốt nhất.

NỘI DUNG
I. Giới thiệu:
Khi đặt nguyên tử trong từ trường, vạch quang phổ do nguyên tử bức xạ bị tách
thành ba vạch (hai vạch hai bên đối xứng nhau qua vạch ban đầu khi chưa có từ
trường). Đó là hiệu ứng Zeeman thường. Hiện tượng này được Faraday dự đoán đầu
tiên vào năm 1862, trước khi có lý thuyết điện từ cổ điển. Nhưng do hạn chế về kỹ
thuật nên thời đó không thực hiện được bằng thực nghiệm.

Mãi cho đến năm 1896, nhà vật lý người Hà Lan Pieter Zeeman đã thực hiện thí
nghiệm thành công, khẳng định dự đoán này. Chính hiệu ứng Zeeman đã xác nhận một
cách mạnh mẽ giả thuyết về spin của electron và sự lượng tử hóa không gian trong cơ
học lượng tử. Hình 1:
Pieter Zeeman
 (25/05/
1865 – 9/10/1943)
II. Khái niệm:
Hiệu ứng Zeeman là sự tách các vạch quang phổ phát xạ của các nguyên tử khi
chúng chịu tác dụng của từ trường ngoài. Hiệu ứng Zeeman xảy ra không chỉ với các
vạch quang phổ phát xạ mà còn cả với quang phổ hấp thụ (hiệu ứng Zeeman nghịch).
Hiệu ứng Zeeman tương tự với hiệu ứng Stark (sự chia tách của một vạch quang
phổ thành một vài thành phần khi có sự có mặt của một điện trường). Còn hiệu ứng
Zeeman là sự xoay ảnh hưởng đến hiệu ứng từ trường Faraday sau khi phát hiện có
một hiệu ứng quang từ tính. Việc phát hiện ra hiện tượng này là lý thuyết điện từ của
ánh sáng hỗ trợ mạnh mẽ, xác nhận nguyên tử có một moment từ và định hướng
không gian của lượng tử, để mọi người hiểu biết hơn về quang phổ của các chất,
nguyên tử và phân tử. Đặc biệt là vì lý thuyết của Lorentz kịp thời giải thích, đã có
nhiều sự quan tâm hơn, ví dụ tia X - một trong những khám phá quan trọng nhất của
vật lý.
III. Tách quang phổ Zeeman:
Mô hình và số lượng phân tách là một dấu hiệu cho thấy có từ trường và cường độ
của nó. Sự phân tách là liên kết với cái được gọi là moment động lượng quỹ đạo số
lượng tử L của cấp nguyên tử. Lượng tử này số có thể nhận các giá trị nguyên không
âm. Số lượng mức phân chia trong từ trường là (2L + 1).
Hình sau minh họa hiệu ứng Zeeman:
 Hình 2: Minh họa tách quang phổ Zeeman
Các nhà vật lý nguyên tử sử dụng từ viết tắt:
"s" cho mức có L = 0
"p" cho L = 1
"d" cho L = 2
Và như vậy (lý do cho những chỉ định này là chỉ quan tâm lịch sử). Nó cũng phổ
biến để đứng trước sự chỉ định với số nguyên lần lượng tử n. Do đó, ký hiệu "2p" có
nghĩa là một mức có n = 2 và L = 1.
Mức thấp nhất là mức "s", do đó, có L = 0 và 2L + 1 = 1, vì vậy nó không bị tách
ra trong từ trường, trong khi trạng thái kích thích đầu tiên có L = 1 (mức "p"), vì vậy
nó được chia thành 2L + 1 = 3 mức bởi từ trường. Do đó, một quá trình chuyển đổi
đơn lẻ được chia thành 3 chuyển đổi của từ trường trong ví dụ này.
Hiệu ứng Zeeman có thể được hiểu theo nghĩa của tuế sai của vectơ moment động
lượng quỹ đạo trong từ trường, tương tự như tuế sai của trục của một quay tròn trong
một trường hấp dẫn.
IV. Sự phân cực các đường phổ:
Các vạch tương ứng với sự phân tách Zeeman cũng thể hiện sự phân cực các hiệu
ứng. Sự phân cực liên quan đến hướng mà điện từ trường đang dao động.
Một ví dụ thực tế trong thiên văn học về các hiệu ứng phân cực đó là trong ví dụ
trước, quá trình chuyển đổi phân cực để nó không thể dễ dàng quan sát được từ trực
tiếp trên bề mặt vuông góc đến từ trường.
Khi nhìn thẳng xuống vết đen mặt trời (có từ trường mạnh trường) thường chỉ có
hai trong số ba chuyển đổi được hiển thị ở trên có thể được nhìn thấy và quang phổ
quan sát được chia thành hai chứ không phải ba (sự chuyển đổi bị thiếu có thể được
quan sát từ một góc độ khác, nơi ánh sáng sẽ không bị triệt tiêu bởi hiệu ứng phân
cực, nhưng nó rất yếu khi quan sát trực tiếp từ trên cao).
V. Trường yếu và trường mạnh:
Tương tác giữa các nguyên tử và trường có thể được phân thành hai các chế độ:
 Trường yếu: Hiệu ứng Zeeman bình thường hoặc dị thường.
 Hiệu ứng Zeeman bình thường đồng ý với lý thuyết cổ điển của Lorentz.
 Hiệu ứng dị thường phụ thuộc vào spin của điện tử, và hoàn toàn là Cơ
học lượng tử.
 Trường mạnh: Hiệu ứng Paschen-Back

1. Trường yếu:
Tương tác giữa các nguyên tử và trường có thể được phân thành hai các chế độ:
Nếu tương tác quỹ đạo chiếm ưu thế so với ảnh hưởng của từ trường bên ngoài, và
không được bảo toàn mà chỉ có tổng moment động lượng. Vectơ moment động lượng
và quỹ đạo có thể coi như xử lý về tổng góc (cố định) vectơ động lượng.
Vectơ (thời gian) trung bình, vector quay, sau đó là phép chiếu quay theo hướng
của J:
S = S.JJ2. J
avg

Đối với vectơ quỹ đạo (thời gian) trung bình:

L = L.JJ2. J
avg

2. Trường mạnh:
Hiệu ứng Paschen-Back là sự phân tách của năng lượng nguyên tử mức trong điều
kiện có từ trường mạnh. Cái này xảy ra khi từ trường bên ngoài đủ lớn để phá vỡ sự kết
hợp giữa quỹ đạo (L) và spin (S) moment góc. Hiệu ứng này là giới hạn trường mạnh của
Hiệu ứng Zeeman .
Khi s=0 thì hai tác dụng tương đương nhau. Hiệu ứng này được đặt theo tên của
các nhà vật lý người Đức Friedrich và Ernst E.A. Back.

VI. Hiệu ứng Zeeman bình thường và dị thường:

1. Hiệu ứng Zeeman bình thường:

Hiệu ứng Zeeman bình thường là hiện tượng dựa trên cơ sở của vật lý học cổ điển,
giải thích sự phân tách một vạch quang phổ thành ba thành phần trong từ trường khi được
quan sát theo hướng vuông góc với từ trường ứng dụng.
Trong hiệu ứng Zeeman bình thường, chỉ có động lượng góc quỹ đạo được xem
xét, một vạch đơn tần số v chia thành ba đường thành phần phân cực phẳng có tần số v0-
0

Δv, v và v0+Δv, khi nhìn ở góc vuông đến B. Các đường thành phần có tần số v0±dv là
0

mặt phẳng phân cực với vectơ điện vuông góc với B, trong khi vạch trung tâm có cùng
bước sóng với ban đầu là cũng phân cực phẳng nhưng vectơ điện trong trường hợp này là
song song với B. Động lượng góc quay trong trường hợp này, bằng không.
Hiệu ứng Zeeman bình thường chỉ có hiệu lực đối với sự chuyển tiếp giữa các
trạng thái trong nguyên tử. Các nguyên tố mang lại hiệu ứng Zeeman bình thường bao
gồm He, Zn, Cd, Hg,...

2. Hiệu ứng Zeeman dị thường:

Hiệu ứng Zeeman dị thường là hiện tượng giải thích sự phân tách một vạch quang
phổ thành bốn hoặc nhiều thành phần trong từ trường khi nhìn theo hướng vuông góc với
từ trường, được quan sát thấy do quá trình chuyển đổi giữa nhiều trạng thái .
Hiệu ứng này phức tạp hơn không giống như hiệu ứng Zeeman bình thường. Do
đó, nó có thể được giải thích bằng cơ sở của cơ học lượng tử. Các nguyên tử với động
lượng góc quay cho thấy hiệu ứng Zeeman dị thường. Na, Cr, v.v., là các nguồn nguyên
tố cho thấy hiệu ứng này.
 Trong hiệu ứng này, các vạch quang phổ được quan sát thấy trong hơn ba thành phần sau
tách ra.

Hình 3: Các vạch quang phổ quan sát được trong hiệu ứng Zeeman dị thường
VII. Hệ số G:
Khi hiệu ứng Zeeman được quan sát đối với hydro:
Hiệu ứng của spin điện tử được phát hiện bởi Goudsmit và Uhlenbeck, họ phát hiện ra
rằng quang phổ quan sát được các tính năng được so khớp bằng cách gán cho spin điện tử
a moment từ thì giá trị của g là:
g = 2,002319304386

VIII. Ứng dụng của hiệu ứng Zeeman:

 Để đo từ trường, ví dụ: của Mặt Trời và các ngôi sao khác hoặc trong phòng thí
nghiệm plasmas.
 Trong quang phổ cộng hưởng từ hạt nhân, quang phổ cộng hưởng spin điện tử,
 Chụp cộng hưởng từ (MRI) và quang phổ Mossbauer.
 Nó cũng có thể được sử dụng để cải thiện độ chính xác trong quang phổ hấp thụ
nguyên tử.
 Một lý thuyết về cảm giác từ tính của loài chim giả định rằng một loại protein
trong võng mạc là thay đổi do hiệu ứng Zeeman.
 Đo từ trường xung.
 Hiệu ứng Zeeman trong các đường phân tử, sự bất đối xứng được quan sát thấy
trong cấu hình Stokes từ các vết đen và giải thích các quan sát phân cực quang phổ
trong tia hồng ngoại.
  Sử dụng hiệu ứng Zeeman để tăng tính chọn lọc của quá trình tách đồng vị bằng
laser.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

• Vật lý đại cương A2, NXB Đại học Quốc gia TP.HCM, trang 144-146
• Franz Schwabl,”Quantum Mechanics”, 4 th Edition, springer, pp 259-269.
• Klaus Hentschel,”Compendium of Quantum Physics”, springer, pp 862-864.
• McGraw Hill,”Atomic Spectra”, New York:
• The Editors of Encyclopaedia Britannica,”Zeeman Effect”, Johns Hopkins University.