15.

Układ oddechowy
⁃ Część przewodząca powietrze - do poziomu oskrzeli
⁃ Część oddechowa

JAMY NOSA
Jamy nosowe, prawa i lewa, zbudowane są z dwóch elementów:
1. zewnętrznego - rozszerzonego przedsionka
2. wewnętrznej jamy nosowej.

Nozdrza, pokrywając częściowo przedsionek. Zawiera:

⁃ gruczoły potowe,
⁃ gruczoły łojowe,
⁃ wibryssy (sztywne, wilgotne włosy filtrujące wdychane powietrze)

⁃ W obrębie przedsionka - nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony,

⁃ Przegroda nosowa (kostna)
⁃ Od bocznych ścian jam nosowych odchodzą trzy podobne do płytek występy kostne
nazywane małżowinami nosowymi
⁃ Środkowe i dolne małżowiny nosowe - typowym nabłonkiem dróg oddechowych, czyli
nabłonkiem wielorzędowym walcowatym;
⁃ Części szczytowe jamy nosowej i górne małżowiny nosowe - wyspecjalizowanym
nabłonkiem węchowym. Małe gruczoły śluzowo-surowicze.

NABŁONEK DRÓG ODDECHOWYCH

Wyściela błona śluzowa pokryta nabłonkiem wielorzędowym walcowatym urzęsionym -
nabłonek oddechowy (respiratory epithelium)
1. Komórki urzęsione walcowate
2. Komórki kubkowe
⁃ Część szczytowa jest wypełniona glikoproteinowymi ziarnami śluzu (mucyny).
⁃ Wydzielina zawiera przeciwciała klasy IgA, produkowane przez komórki plazmatyczne
obecne w blaszce właściwej błony śluzowej.
3. Komórki szczoteczkowe
⁃ tępo zakończone mikrokosmkI
⁃ chemoreceptorami (podobne do komórek zmysłowych chemoreceptorów smaku)
4. Komórki ziarniste (Kulchitsky'ego)
⁃ Analog komórek enteroendokrynowcyh jelit - rozproszonego układu
neuroendokrynnego (DNES)
5. Komórki podstawne są mitotycznie aktywnymi komórkami macierzystymi i
progenitorowymi, z których powstają inne rodzaje komórek nabłonka.

NABŁONEK WĘCHOWY

1. Neurony węchowe - dwubiegunowe

⁃ Przez kość sitowatą (kości klinowej)
2. Supporting cells (PODPOROWE) are columnar, with narrow bases and broad,
cylindrical apexes containing the nuclei and extending microvilli into the fluid layer.
⁃ express abundant ion channels, which help maintain a microenvironment condu- cive to
olfactory function and survival.
3. Basal cells
⁃ Near the basal lamina.
⁃ These are the stem cells for the other two types, replacing the olfactory neurons every 2-3
months and support cells less frequently.
4. Gruczoły węchowe (Bowmana), duże gruczoły surowicze, które nieprzerwanie
produkują płyn otaczający rzęski komórek węchowych, ułatwiając dostęp nowych
substancji wonnych.

ZATOKI
⁃ Jamami w kościach czołowych, szczękowych, sitowych i klinowych czaszki
⁃ Zatoki przynosowe połączone są z jamami nosowymi za pomocą niewielkich otworów, a
powstający w nich śluz do jam nosowych przemieszczany jest dzięki aktywności urzęsionych
komórek nabłonka.

W przeciwieństwie do części ustnej gardła, wysłanej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim,

jama nosowo-gardłowa wysłana jest typowym nabłonkiem dróg oddechowych.

NAGŁOŚNIA
⁃ Górna lub językowa powierzchnia pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim,
⁃ Powierzchnia krtaniowa nabłonek przechodzi w nabłonek wielorzędowy walcowaty
urzęsiony.
⁃ Gruczoły śluzowo-surowicze.

KRTAŃ - fałdy głosowe

⁃ Każdy z nich jest pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim
nierogowaciejącym, który chroni błonę śluzową przed otarciami oraz wysychaniem pod
wpływem szybkiego przepływu powietrza.
⁃ Więzadło głosowe, zbudowane z tkanki łącznej sprężystej uformowanej w gęsty,
symetryczny pęczek,
⁃ Fałdy przedsionkowe i kieszonki krtaniowe- kształtowaniu brzmienia dźwięków
powstających w krtani.
⁃ Fałdy głosowe są dłuższe u mężczyzn niż u kobiet,

TCHAWICA
⁃ Wolne brzegi półpierścieniowatych chrząstek leżące na tylnej powierzchni tchawicy,
naprzeciw przełyku, połączone są pasmem mięśni gładkich nazwanych mięśniem tchawiczym
oraz warstwą tkanki włóknisto-sprężystej przytwierdzoną do ochrzęstnej. (ŚCIANA
BŁONIASTA TCHAWICY)
⁃ Mięsień tchawiczy rozkurcza się podczas połykania, ułatwiając przesuwanie się treści
pokarmowej przez przełyk dzięki uwypuklaniu się przełyku do światła tchawicy
⁃ Mięsień tchawiczy kurczy się silnie podczas odruchu kaszlowego, zawężając światło
tchawicy, co pozwala na zwiększenie prędkości wydychanego powietrza i ułatwia odkrztuszenie
materiału znajdującego się w drogach oddechowych.

OSKRZELA
⁃ Oskrzela segmentowe. Każde z nich, wspólnie z mniejszymi odgałęzieniami, które
zaopatruje, stanowi segment oskrzelowo-płucny z własną torebką łącznotkankową i
unaczynieniem.
⁃ Aż do struktur o średnicy 1–2 mm. Błona śluzowa większych oskrzeli z wyjąkiem układu
chrząstek i mięśni gładkich przypomina strukturalnie błonę śluzową tchawicy
⁃ Blaszka właściwa błony śluzowej zawiera również krzyżujące się pęczki spiralnie
ułożonych mięśni gładkich i włókien sprężystych
Skurcz tej warstwy mięśniowej odpowiada za pofałdowany obraz błony śluzowej oskrzeli
widoczny na przekrojach poprzecznych preparatów histologicznych.

⁃ Podobnie jak mięśnie gładkie i włókna sprężyste, także ilość tkanki limfatycznej błony
śluzowej MALT (mucosa-associated lymphoid tissue) zwiększa się w miarę zmniejszania się
oskrzeli, czemu towarzyszy redukcja liczby chrząstek i innych składników tkanki łącznej.

OSKRZELIKI
⁃ Wewnątrzpłacikowe przewody powietrzne o średnicy 1 mm i mniejszej,
⁃ W oskrzelikach końcowych stanowiących ostatni element części przewodzącej układu
oddechowego występuje urzęsiony jednowarstwowy nabłonek walcowaty lub sześcienny.
⁃ Urzęsiona wyściółka nabłonkowa oskrzelików daje początek aparatowi śluzowo-
rzęskowemu (tzw. schodom ruchomym), który pełni ważną rolę w usuwaniu zanieczyszczeń i
śluzu poprzez ich przesuwanie wzdłuż drzewa oskrzelowego oraz tchawicy.

⁃ Sześcienny nabłonek oskrzelików końcowych w dużej mierze zbudowany jest z

nieurzęsionych komórek oskrzelikowych określanych też jako oskrzelikowe komórki
egzokrynne (komórki Clary)
⁃ kopułowate wierzchołki zawierają ziarnistości wydzielnicze
⁃ wydzielanie lipoprotein oraz mucyn surfaktantu do płynnej warstewki pokrywającej
powierzchnię nabłonka,
⁃ detoksykacja wdychanych ksenobiotyków przez enzymy siateczki śródplazmatycznej
gładkiej,
⁃ wydzielanie peptydów przeciwdrobnoustrojowych oraz cytokin w celu miejscowej
obrony immunologicznej.

⁃ Chemoreceptorowe komórki szczoteczkowe oraz małe komórki ziarniste należące do

układu DNES.
⁃ W blaszce właściwej błony śluzowej oskrzelików nadal występują włókna sprężyste oraz
mięśnie gładkie, które wytwarzają fałdy błony śluzowej.

⁃ Każdy oskrzelik końcowy dzieli się na co najmniej dwa oskrzeliki oddechowe (obecne
pęcherzyki płucne)
⁃ Błonę śluzową zawierającą mięśnie gładkie oraz tkankę łączną sprężystą pokrywa
nabłonek zbudowany z komórek oskrzelikowych,
⁃ W miejscach przejścia oskrzelików w pęcherzyki płucne – nabłonek jednowarstwowy
płaski.
⁃ Końcowe odcinki oskrzelików oddechowych rozgałęziają się na rurki zwane
przewodami pęcherzykowymi, których wyściółkę w całości stanowią pęcherzyki płucne
⁃ W cienkiej blaszce właściwej błony śluzowej pasmo komórek mięśniowych gładkich
okala wszystkie ujścia pęcherzyków płucnych, a siateczka włókien sprężystych i kolagenowych
podtrzymuje zarówno sam przewód, jak i jego pęcherzyki płucne.
⁃ Woreczkami pęcherzykowymi tworzą zakończenia przewodów pęcherzykowych, a
sporadycznie mogą też występować na całej długości tych przewodów
⁃ Włókien sprężystych i siateczkowych, które okrążają ujścia pęcherzyków płucnych i
ściśle opasują same pęcherzyki. W tej skąpej tkance łącznej znajduje się rozbudowana sieć
naczyń włosowatych, która także otacza każdy pęcherzyk płucny.

PĘCHERZYKI PŁUCNE (alveoli)

⁃ Uwypukleniami o średnicy ok. 200 μm,
⁃ Odchodzą od oskrzelików oddechowych, przewodów pęcherzykowych i woreczków
pęcherzykowych.
⁃ 200 milionów pęcherzyków o całkowitej powierzchni wewnętrznej 75 m2.
⁃ Cienkie przegrody międzypęcherzykowe zbudowane z fibroblastów
⁃ kapilary,
⁃ fibroblasty/-cyty,
⁃ makrofagi,
⁃ mastocyty,
⁃ włókna sprężyste,
⁃ kolagenowe typu I i III;
⁃ pokryta jest obustronnie nabłonkiem oddechowym i surfaktantem.

Barierą krew–powietrze nazywaną też błoną oddechową, na którą składają się trzy składniki:
⁃ 2–3 bardzo cienkie komórki wyścielające pęcherzyk płucny,
⁃ zespolone blaszki podstawne tych komórek i śródbłonka naczyń włosowatych,
⁃ cienkie komórki śródbłonka naczyń włosowatych.

Pory pęcherzykowe (pory Kohna)

⁃ Otwory w przegrodach międzypęcherzykowych o średnicy 10–15 μm, łączące
sąsiadujące pęcherzyki odrębnych oskrzelików.
⁃ Ich występowanie pozwala na wyrównanie ciśnienia w przylegających
⁃ Umożliwia oboczne krążenie powietrza w przypadku niedrożności oskrzelika.

Komórki śródbłonka naczyń włosowatych w ścianach pęcherzyków płucnych są bardzo

cienkie, nie mają jednak porów, (ciągłe)
⁃ CO2 dociera z tkanek do płuc w większości w postaci jonów wodorowęglanowych
(HCO3–) osocza

Pneumocyty typu I również są niezwykle spłaszczonymi komórkami wyściełającymi

powierzchnię pęcherzyków płucnych.
⁃ Stanowią one główny element bariery krew–powietrze od strony pęcherzykowej i
zajmują 95% powierzchni pęcherzyków;
⁃ Pozostałą część powierzchni pęcherzyków pokrywają pneumocyty typu II
⁃ Oprócz desmosomów wszystkie pneumocyty typu I mają także obwódki zamykające
- zapobiegają ucieczce płynu tkankowego do światła pęcherzyków płucnych
⁃ Pęcherzyki pinocytarne - wymianie surfaktantu oraz usuwaniu zanieczyszczeń
drobnocząsteczkowych z zewnętrznej powierzchni pęcherzyka.

Pneumocyty typu II
⁃ Sześciennymi komórkami wybrzuszającymi się do światła pęcherzyków płucnych,
⁃ Rozproszone pomiędzy pneumocytami typu I i połączonymi z nimi obwódkami
zamykającymi oraz desmosomami
⁃ Wiele pęcherzyków w pneumocytach typu II to struktury nazywane ciałkami
blaszkowatymi.
⁃ Lipidy, fosfolipidy i białka w sposób ciągły syntetyzowane i uwalniane na szczytowej
powierzchni komórki - surfaktantu płucnego,
⁃ Rozpościerają się na całej powierzchni wewnętrznej pęcherzyka płucnego
⁃ Warstwa surfaktantu zmniejsza napięcie powierzchniowe na granicy faz powietrze–
nabłonek, przez co zapobiega zapadaniu się pęcherzyków płucnych

⁃ Fosfolipid dipalmitoilofosfatydylocholina (DPPC, dipalmitoylphosphatidylcholine),

⁃ Cholesterol
⁃ Cztery białka surfaktantu
⁃ Białko A surfaktantu (SP-A), występująca w dużej ilości hydrofilowa glikoproteina
⁃ Białko SP-D stanowią ważne elementy odporności wrodzonej w obrębie pęcherzyków
płucnych.
⁃ SP-B i SP-C są hydrofobowymi białkami błonowymi niezbędnymi do prawidłowego
umiejscowienia DPPC w warstwie surfaktantu wyścielającej pęcherzyk płucny.
⁃ Warstwa surfaktantu jest wymieniana nieustannie, ponieważ surfaktant jest stopniowo
usuwany drogą pinocytozy przez pneumocyty typu I i typu II, a także przez makrofagi.
⁃ *W ostatnich tygodniach ciąży, kiedy różnicują się pneumocyty typu II wytwarzające
ciałka blaszkowate.

Makrofagi pęcherzykowe/ komórkami pyłowymi

⁃ W pęcherzykach płucnych, jak i w przegrodach międzypęcherzykowych
⁃ Gromadzą docierające z powietrzem drobinki kurzu oraz węgla, a także kompleksy
żelaza (hemosyderynę) pochodzące z erytrocytów

Płyn oskrzelowo-pęcherzykowy
⁃ Wspomaga usuwanie drobnych cząsteczek z wdychanego powietrza.
⁃ Właściwości bakterio-statyczne, gdyż zawiera lizozym i inne substancje ochronne
produkowane przez komórki oskrzelikowe, pneumocyty typu II oraz makrofagi pęcherzykowe.

Śmierć komórek pęcherzykowych stymuluje aktywność mitotyczną pozostałych

pneumocytów typu II, których komórki potomne stają się komórkami progenitorowymi
obu rodzajów pneumocytów.

***
Włókna sprężyste opłucnej trzewnej są ciągłe z włóknami sprężystymi miąższu płuca.
mesothelium wydzielającymi cienką warstwę nawilżającego płynu surowiczego - jama opłucnej
W obrębie krwiobiegu płucnego (25 mm Hg – ciśnienie skurczowe, 5 mm Hg – ciśnienie
rozkurczowe).
KLINICZNE
metaplazji nabłonka dróg oddechowych do nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
dysplazji komórkowej zaliczanej do jednego ze stanów przednowotworowych.

Przewlekłe zapalenie zatok oraz zapalenie oskrzeli należą do objawów pierwotnej dyski- nezy
rzęsek lub zespołu Kartagenera, wrodzonej choroby genetycznej charakteryzującej się
nieprawidłowym działa- niem rzęsek.
Kaszel jest odruchem wywoływanym najczęściej przez za- każenia wirusowe lub inne czynniki
drażniące tchawicę albo inne części dróg oddechowych.

leków przeciwkaszlowych, które działają na pień mózgu i nerw błędny.

Oskrzeliki są odcinkiem dróg oddechowych najczęściej ata- kowanym, szczególnie u małych
dzieci, przez wirusa odry lub adenowirusy, które są przyczyną zapalenia oskrzeli- ków
(bronchiolitis)
W uporczywych przypadkach zapalenie wywołane przez każdy z tych typów wirusów może
dopro- wadzić do zarostowego zapalenia oskrzelików

Astma jest częstym schorzeniem wywołanym przewlekłym stanem zapalnym w obrębie drzewa
oskrzelowego płuc.
bronchospazm Skurcz ten spo- wodowany jest degranulacją komórek tucznych wywołaną
przez specyficzne antygeny.

Epinefryna (adrenalina) oraz inne leki sym- patykomimetyczne, które stosuje się podczas
ataków astmy, rozkurczają mięśnie i zwiększają średnicę oskrzelików dzięki stymulacji
współczulnego układu nerwowego.

Niedrożność oskrzeli wynikająca z nadmiaru śluzu lub też zaaspirowania lub wniknięcia różnego
typu materiałów może doprowadzić do zapadnięcia się płacików płucnych, gdyż krążąca w nich
krew absorbuje gazy z pęcherzyków płucnych w obszarze objętym zmianą. Ten stan, nazywa-ny
niedodmą (atelectasis), zazwyczaj jest odwracalny wrazz ustąpieniem czynnika blokującego
przepływ powietrza, ale utrzymując się przewlekle, może doprowadzić do zwłóknie- nia
pęcherzyków i utraty ich funkcji oddechowej.

Rozlane uszkodzenie pęcherzyków płucnych lub zespół niewydolności oddechowej

dorosłych może być wynikiem różnego rodzaju urazów nabłonka pęcherzyków płucnych oraz
komórek śródbłonka naczyń włosowatych. Do częstych przyczyn takich urazów należą
wirusowe i bakteryjne zaka- żenia dróg oddechowych, wdychanie toksycznych gazów,
chemikaliów albo powietrza o zbyt dużym stężeniu tle-
nu, a także zatorowość tłuszczowa, w której dostające się do krwi podczas interwencji
chirurgicznej adipocyty mogą zaczopować łożysko włośniczkowe.
Zespół zaburzeń oddychania noworodków stanowi wio- dącą przyczynę zgonów
przedwcześnie urodzonych nowo- rodków, a u jego podłoża leży niekompletne zróżnicowanie
pneumocytów typu II
dotchawiczej rurki zarówno w celu zapewnienia stałego dodatniego ciśnienia w drogach
oddechowych (CPAP, continuous positive airway pressure), jak i podawania egzogennego
surfaktantu s

W zastoinowej niewydolności serca płuca zostają przepeł- nione krwią, a erytrocyty przenikają
do pęcherzyków płucnych, gdzie są fagocytowane przez makrofagi pęche- rzykowe. Takie
makrofagi, które występują w płucach
i w plwocinie, nazywane są komórkami wad serca i moż- na je zidentyfikować poprzez
barwienie histochemiczne na obecność żelaza (hemosyderyny).

Rozedma (emphysema) jest przewlekłą chorobą płuc, którą zazwyczaj powoduje palenie
papierosów, a charakteryzuje się ona rozszerzeniem i trwałym powiększeniem oskrzelików pro-
wadzących do gronek płucnych. Rozedmie towarzyszy utrata komórek w pęcherzykach płucnych
i w ścianie innych części dróg oddechowych, która prowadzi do nieodwracalnej utra- ty funkcji
oddechowych. Dowolny rodzaj zakażenia w części oddechowej płuc prowadzi do miejscowego
stanu zapalnego, który określa się jako zapalenie płuc (pneumonia).

Odma płucna (pneumothorax) charakteryzuje się częścio- wym lub całkowitym zapadnięciem
płuca zazwyczaj w wy- niku uwięzienia powietrza w jamie opłucnej w następstwie tępych lub
drążących urazów klatki piersiowej albo jej prze- bicia, co powoduje spłycenie oddechu i
hipoksję.

Zapalenie opłucnej (pleuritis) najczęściej spowodowane jest ostrym zakażeniem wirusowym

lub zapaleniem płuc. Wysięk opłuc- nowy czy też gromadzenie się płynu w jamie opłucnej pro-
wadzi do spłycenia oddechu i może być jednym z następstw zapalenia opłucnej.

Rak płuca jest jedną z najczęstszych postaci raka. Rak pła- skonabłonkowy, którego rozwój
jest ściśle powiązanyz paleniem papierosów, najczęściej rozwija się z komórek nabłonkowych
oskrzeli segmentowych.
Gruczolakorak, naj- częstszy rodzaj raka płuca wśród osób niepalących, powsta- je z komórek
nabłonkowych leżących zazwyczaj bardziej obwodowo, w oskrzelikach i pęcherzykach
płucnych.
Rak drobnokomórkowy, rzadsza, ale wysoce złośliwa postać raka płuca, rozwija się w wyniku
transformacji nowotworo- wej małych komórek ziarnistych Kulchitsky’ego