07.05.

2023

Diencephalon

Brain sections

1
 07.05.2023

Diencephalon

Diencephalon

Rozwój struktur międzymózgowia.

Embrionalny Struktura ostateczna

okres

Nadwzgórze uzdeczka, prążek rdzenny

wzgórza, szyszynka

Wzgórze wzgórze
grzbietowe

Wzgórze brzuszne jądro siatkowate wzgórza

jądro niskowzgórzowe
gałka blada

Podwzgórze podwzgórze
przysadka
struktury układu
wzrokowego

2
 07.05.2023

Diencephalon

A2 Diencephalon
- Hypothalamus
- Thalamus and Epithalamus
- Subthalamus

Thalamus

Epithalamus
Hypothalamus

Diencephalon
Kluczowe funkcje głównych części międzymózgowia
 wzgórze
przekaźnik impulsów dokorowych (z wyjątkiem informacji węchowych)
 niskowzgórze
układ somatyczny – układ ruchowy – składnik jąder podstawnych
 podwzgórze
układ trzewny - kontrola środowiska wewnętrznego
 nadwzgórze
układ trzewny

3
 07.05.2023

Thalamus
Parzysta struktura owalnego kształtu, zajmująca największą część międzymózgowia,
zbudowana z 50-80 jąder różniących się budową, topografią oraz połączeniami.

Thalamus
Funkcje wzgórza:
- przekaźnik i regulator impulsów dokorowych z układów czuciowych, układów ruchowych oraz z
układu limbicznego
- łącznik obszarów korowych pozwalający na integrację oraz modulację informacji
- istotna rola w skupianiu uwagi, pobudzeniu i regulacji stanu świadomości

4
 07.05.2023

Thalamus
Wzgórze leży między otworem międzykomorowym (IVF) z przodu a trójkątem komory bocznej
(LVt) z tyłu

IVF

LVt

Thalamus
Wzgórze leży między komorą trzecią (3V) od strony przyśrodkowej a odnogą tylną torebki
wewnętrznej (icpl) od strony bocznej.
3V

icpl

10

5
 07.05.2023

Thalamus
Wzgórze leży między częścią środkową komory bocznej (LVcp) od góry a pęczkiem wzgórzowym
(thf) od dołu.

LVcp

thf

11

Thalamus
Anatomicznie grupy jąder wzgórza rozdzielają blaszki rdzenne
* blaszka rdzenna wewnętrzna (iml)
* blaszka rdzenna zewnętrzna (eml)
A
M

eml

iml

RET

ic
iml

ic

RET

eml 12
C

6
 07.05.2023

Thalamus
Blaszka rdzenna wewnętrzna umożliwia we wzgórzu wyodrębnienie:
-jąder przednich (A)

-jąder przyśrodkowych (MD)

-jąder bocznych (L) VA
=grupa brzuszna (VP, VL, VA)
=grupa grzbietowa (Pul, LP, LD) IL A
RET
- jąder śródblaszkowych (IL) M VL

Blaszka rdzenna zewnętrzna oddziela od

zasadniczej masy wzgórza jądro siatkowate (RET)
MD LD
Do pozostałych jąder wzgórza zaliczamy: IL
-jądra ciał kolankowatych (LG, MG) VP
-jądra linii pośrodkowej (M) LP
IL
M LG
MG

Pul

Thalamus
Połączenia wzgórza - obukierunkowe połączenia z różnymi okolicami kory mózgu.
Większość jąder wzgórza (jądra specyficzne) wysyła projekcję do warstwy IV ściśle określonych
obszarów kory mózgu.
Jądra o projekcji niespecyficznej (do całej kory) wysyłają projekcję do warstwy I kory.
Warstwą kory wysyałającą projekcję do wzgórza jest warstwa VI.

VI

14

7
 07.05.2023

Thalamus
Jądra wzgórza łączą się z różnymi obszarami korowymi poprzez cztery konary wzgórza (ThP):
przedni (A), tylny (P), górny (S) oraz dolny (I).
Włókna konarów wzgórza na drodze do kory mózgu przechodzą przez różne części torebki
wewnętrznej.

SThP

PThP
AThP
OR
IThP

15

Thalamus
Większość jąder wzgórza to jądra o specyficznej projekcji.
- jądra specyficzne przekaźnikowe - o projekcji do obszarów kory jednomodalnej: ruchowej (M),
czuciowej (S), wzrokowej (S), słuchowej (S), limbicznej (L)

- jądra specyficzne asocjacyjne – łączące ze sobą obszary kory wielomodalnej asocjacyjnej (A)

- jądra pozostałe (nie wysyłające połączeń do kory mózgu lub też łączące się niespecyficznie ze
znacznymi obszarami korowymi`

M VA

L IL A
RET
M M VL

L MD LD
A
IL VP
S A LP
IL
S M LG
S MG

A Pul

16

8
 07.05.2023

Thalamus
Jądra specyficzne przekaźnikowe (1) - S:
- projekcja do pierwszorzędowej kory słuchowej – z ciała kolankowatego przyśrodkowego (MG)
Ciało kolankowate przyśrodkowe otrzymuje połączenia ze wzgórka dolnego pokrywy (droga
słuchowa)

Inferior colliculus

Thalamus
Jądra specyficzne przekaźnikowe (2) - S:
- projekcja do pierwszorzędowej kory wzrokowej – z ciała kolankowatego bocznego (LG)
Ciało kolankowate boczne otrzymuje połączenia z siatkówki (droga wzrokowa)

Optic tract

Retina

9
 07.05.2023

Thalamus
Jądra specyficzne przekaźnikowe (3) - S:
- projekcja do pierwszorzędowej kory somatyczno-czuciowej – z jądra brzusznego tylnego (VP)
Jądro brzuszne tylne otrzymuje informacje czucia somatycznego z całego ciała poprzez drogi z
rdzenia kręgowego i drogi z pnia mózgowia.

Spinal cord
Brainstem

Thalamus
Jądra specyficzne przekaźnikowe (4) - M:
- projekcja do kory ruchowej pierwszorzędowej i przedruchowej – z jąder brzusznych - przedniego
(VA) i pośredniego (VI)
Jądra brzuszne przednie i pośrednie otrzymują z kolei projekcję z móżdżku oraz jąder podstawnych

Globus
Dentate
pallidus
nucleus

10
 07.05.2023

Thalamus
Jądra specyficzne przekaźnikowe (4) - L
- projekcja do kory limbicznej przede wszystkim z jąder przednich (A)
Jądra przednie otrzymują informacje z hipokampa poprzez ciało suteczkowate

Mammillary body
Hippocampus

Thalamus
Rolą jąder specyficznych asocjacyjnych (A) jest
- integracja i modulowanie przetworzonych wcześniej informacji pochodzących z
obszarów kory asocjacyjnej, włączając korę przedczołową oraz kory limbicznej
- integracja i przetwarzanie i wymiana informacji między półkulami mózgu (proces
ten jest nawet szybszy niż przy udziale bezpośrednich korowo-korowych włókien
spoidłowych)

22

11
 07.05.2023

Thalamus
Jadra specyficzne asocjacyjne (1) - A
-projekcja do kory asocjacyjnej przedczołowej – z jądra grzbietowego przyśrodkowego (MD)
Jądro grzbietowe przyśrodkowe otrzymuje informacje z kory przedczołowej, ośrodków limbicznych,
jąder podstawnych)

Prefrontal cortex

Amygdala
Basal nuclei

23

Thalamus
Jadra specyficzne asocjacyjne (2) - A
-projekcja do kory asocjacyjnej styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego – z jąder poduszki (Pul)
Jądra poduszki są filogenetycznie nowymi jądrami wzgórza, otrzymują one projekcję z wszystkich
asocjacyjnych obszarów korowych włączając korę przedczołową. Jednym z najważniejszych ich
funkcji jest przetwarzanie informacji wzrokowych oraz słuchowych (włączając mowę)

Parietal, temporal,
frontal, ocicipital
association cortex

24

12
 07.05.2023

Thalamus
Inne jądra wzgórza:
-projekcja niespecyficzna do wszystkich obszarów korowych z jąder linii pośrodkowej (Mid)
Jądra te odbierają informacje z układu siatkowatego pnia mózgowia (ARAS), który z kolei otrzymuje
informacje ze wszystkich dróg czuciowych
-projekcja niespecyficzna do wszystkich obszarów korowych z jąder śródblaszkowych (Int), będące
docelowym miejscem projekcji istotnych układów neuroprzekaźnikowych

Brainstem reticular
formation
Neurotransmitter
systems

Thalamus
Właściwości jądra siatkowatego wzgórza (RET, ThR):
-oddzielone jest od pozostałych jąder wzgórza blaszką rdzenną zewnętrzną (eml)
-otrzymuje bocznice połączeń osiągających korę mózgu (Ctx)
-jego hamujące neurony GABA-ergiczne (R) wysyłają aksony wyłącznie do jąder wzgórza (Th)
-pozostaje pod regulacyjnym wpływem innych struktur (r)
(CVI – neuron projekcyjny – korowo-wzgórzowy z warstwy VI kory mózgu)

Ctx

eml
ThR

RET

Th

r 26

13
 07.05.2023

Thalamus
Uszkodzenie wzgórza może prowadzić do rozwoju – zespołu wzgórzowego:

Zespół wzgórzowy:
-zaburzenia odczuwania czucia
-zaburzenia motoryczne
-silny ból

27

Diencephalon
Kluczowe funkcje głównych części międzymózgowia
 wzgórze
przekaźnik impulsów dokorowych (z wyjątkiem informacji węchowych)
 niskowzgórze
układ somatyczny – układ ruchowy – składnik jąder podstawnych
 podwzgórze
układ trzewny - kontrola środowiska wewnętrznego
homeostaza
stress i emocje
kontrola układ hormonalnego i autonomicznego
 nadwzgórze
układ trzewny

28

14
 07.05.2023

Hypothalamus
Podwzgórze
-4 g „systemów integracyjnych warunkujących życie”

29

Hypothalamus
Podwzgórze
-położone ku dołowi i nieco do przodu od wzgórza
-trzy elementy powierzchni zewnętrznej
*skrzyżowanie wzrokowe (och) och
*guz popielaty (TC)
*ciała suteczkowate (MB) ac pc
TC+I

MB

A B

och
TC MB

30

15
 07.05.2023

Hypothalamus
Odmienność podwzgórza
Wyznaczenie precyzyjnych granic między poszczególnymi jądrami wzgórza jest, dla
większości z nich, bardzo trudne.
Również niezmiernie trudne jest dla większości jąder skorelowanie ich z pełniona funkcją.

31

Hypothalamus
Anatomiczny podział podwzgórza na okolice (części) położone od przodu ku tyłowi:
wzrokowa, guzowa, suteczkowa

32

16
 07.05.2023

Hypothalamus
Anatomiczny podział podwzgórza na strefy położone od przyśrodka do boku
(granicę stref wyznacza sklepienie): strefa przyśrodkowa oraz strefa boczna

33

Hypothalamus
Funkcjonowanie podwzgórza, tak jak każdego zorganizowanego układu

Wejście

Hypothalamus

Wyjście

34

17
 07.05.2023

Hypothalamus
Informacje wejściowe (1):

1. Pochodzenia neurogennego
-z ciała migdałowatego (emocje)
poprzez, przede wszystkim, prążek krańcowy
-z hipokampa (pamięć)
poprzez sklepienie
-z kory czołowo-oczodołowej i jądra grzbietowego przyśrodkowego wzgórza (zintegrowana
wielomodalna informacja)
-z tworu siatkowatego (czucie somatyczne)
-z siatkówki (wzrok)
-z jądra samotnego (czucie trzewne)

35

Hypothalamus
Informacje wejściowe (2)
2. Pochodzenia receptorowego
- termoreceptory przedniego podwzgórza
- chemoreceptory i osmoreceptory ze specjalnych obszarów pozbawionych bariery krew-mózg
(przede wszystkim wyniosłość pośrodkowa i okolice blaszki krańcowej)

18
 07.05.2023

Hypothalamus
Wyjście informacji z podwzgórza

Działanie poprzez:
układ dokrewny
układ nerwowy autonomiczny
układ nerwowy somatyczny

Hypothalamic
EFFERENTS

I.Humoral II.Autonomic III.Somatic

Magnocellular
system Sympathetic Reticular
system formation
Parvicellular
system
Parasympathetic
system
37

Hypothalamus
I. Działanie poprzez układ dokrewny (1):
układ wielkokomórkowy (działający bezpośrednio)

Miejsce docelowe – płat tylny przysadki mózgowej poprzez szlak nadwzrokowo-przysadkowy (płat
tylny przysadki mózgowej pochodzi z podwzgórza)

38

19
 07.05.2023

Hypothalamus
I. Działanie poprzez układ dokrewny (2):
układ drobnokomórkowy (działający pośrednio)

Miejsce docelowe – naczynia wrotne wyniosłości pośrodkowej poprzez szlak guzowo-przysadkowy

39

Hypothalamus
I. Działanie poprzez układ dokrewny (2) - układ drobnokomórkowy (działający pośrednio)
Dużą grupę hormonów podwzgórza stanowią podwzgórzowe hormony uwalniające (xRH)
- Uwalnianie w wyniosłości pośrodkowej
- Transportowane poprzez krążenie wrotne do przedniej części przysadki mózgowej (powstałej z
kieszonki Rathkego)
- Stymulowanie uwalniania innych hormonów (hormonów tropowych - xTH) lub bezpośrednie
działanie

Hypothalamus
xRH

Hypophysis
xTH

Endocrine
organ
xH

40

20
 07.05.2023

Hypothalamus
II. Działanie poprzez układ nerwowy autonomiczny
Neurony różnych okolic podwzgórza wysyłają aksony do autonomicznych ośrodków pnia
mózgowia i rdzenia kręgowego:
szlak podwzgórzowo-opuszkowy i podwzgórzowo-rdzeniowy
*z okolic przednio-przyśrodkowych – wpływ na układ przywspółczulny
*z okolic tylno-bocznych – wpływ na układ współczulny

41

Hypothalamus
III. Działanie poprzez układ nerwowy somatyczny
Wpływ neuronów podwzgórza na układ somatyczny odbywa się poprzez połączenia
-z tworem siatkowatym pnia mózgowia – i drogi siatkowo-rdzeniowe
-z jądrem grzbietowo-przyśrodkowym wzgórza i jego projekcją dokorową do obszarów
„decyzyjnych” kory przedczołowej

42

21
 07.05.2023

Hypothalamus
Zasadnicze funkcje podwzgórza:

I. Mechanizmy środowiska wewnętrznego związane z homeostazą:

1. Utrzymywanie temperatury.
2. Gospodarka wodna i elektrolitowa
3. Gospodarka pokarmowa

II. Mechanizmy na styku środowiska wewnętrznego i zewnętrznego

4. Zegar biologiczny. Rytm dobowy. Kontrola snu i czuwania.
5. Reakcja stresowa i reakcje obronne.

III. Mechanizmy zachowania gatunku

6. Sfera seksualna.

43

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwgórza – homeostaza (I)
1. Regulacja temperatury ciała :
Receptory - wrażliwe na temperaturę neurony przednich okolic podwgórza

Działanie
układ dokrewny
układ autonomiczny
układ somatyczny

44

22
 07.05.2023

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwgórza – homeostaza (I)
2. Regulacja ilości płynów w organizmie i ich osmolalności
-objętość płynów (hipo-, or hiperwolemia)
-toniczność płynów (hipo-, or hipertonia)

W przypadku hipowolemii (hipotonii)

Informacja z
obwodowych mechanoreceptorów
podwgórzowych osmoreceptorów

układ dokrewny
 wydzielania wazopresyny

układ autonomiczny - stymulacja bocznego podwzgórza

 pragnienia

45

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwgórza – homeostaza (I)
3. Regulacja ilości i bilansu substancji energetycznych:

przyśrodkowe podwzgórze (ośrodek sytości)

boczne podwzgórze (ośrodek głodu)

46

23
 07.05.2023

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwgórza – homeostaza (I)

3. Regulacja bilansu energetycznego zależy od:

poziomu glukozy i kwasów tłuszczowych

poziomu hormonów – greliny (żołądek) and leptyn (tkanka tłuszczowa)
sygnałów z przewodu pokarmowego (poprzez układ nerwowy trzewny)
bodźców natury psychologicznej (układ nagrody)

47

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwzgórza II
4. Rytm dobowy

Automatyczny generator rytmu dobowego (nawet w nieobecności układu wzrokowego) – jądro

nadskrzyżowaniowe

Rytm dobowy może być „nadpisany” przez bodźce lub zwyczaje środowiskowe
- dzień-noc
- poziom melatoniny

Rytm dobowy potrzebny jest dla:

cyklu – sen-czuwanie
sekrecji hormonalnej
termoregulacji

48

24
 07.05.2023

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwzgórza II
4. Regulacja snu i czuwania
- wszystkie części podwzgórza zaangażowane są w cykl.

czuwanie sen NREM sen REM

orexyna

POA TMN
część wzrokowa część guzowa część suteczkowa

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwzgórza II
5. Reakcja stresowa
- jądro przykomorowe (PVN)
- układ drobnokomórkowy (CRH  ACTH  glukokortykoidy)
- pobudzający wpływ ciała migdałowatego
- hamujący wpływ hipokampa

25
 07.05.2023

Hypothalamus
Realizacja funkcji podwgórza - III
6. Kontrola instynktownych zachowań:
Zachowania reprodukcyjne:
okolica wzrokowa, okolice brzuszno-przyśrodkowe podwzgórza

- jądro płciowo-dwupostaciowe przedniej części podwgórza

- wpływ na produkcję plemników i komórek jajowych
- ”orkiestracja” czynności seksualnych

51

Epithalamus
Struktury nadwzgórza:
prążek rdzenny wzgórza
uzdeczka
szyszynka

IVF

A B

52

26
 07.05.2023

Epithalamus
Funkcjonowanie nadwzgórza:
-posiada połączenia ze strukturami układu limbicznego oraz innych układów
-synteza melatoniny (wpływ na rytm dobowy)
-prawdopodobny udział w reakcji stresowej, reakcjach reprodukcyjnych, uczeniu się, modulacji
bólu, zachowaniach socjalnych, kształtowaniu afektu

53

27