ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Παιδαγωγικό Τμήμα
Δημοτικής Εκπαίδευσης

«Σχολική Παιδαγωγική
και Πρακτική Άσκηση»
Κωνσταντίνα (Νάντια) Τσώλη
Επίκ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε. – Ε.Κ.Π.Α.
‘Ο χρόνος «Το χρήμα δεν είναι πια
είναι
χρήμα’ χρόνος»
 Ελεύθερος
χρόνος και
Νέες
Τεχνολογίες
Ελεύθερος
χρόνος και
ανθρώπινες
σχέσεις
Α. Η έννοια και η
σημασία του
ελεύθερου χρόνου
 Ιστορική
αναδρομή
στην έννοια
του Σχόλη (=δραστήριος ελεύθερος χρόνος,
ελεύθερου καλλιέργεια, αγωγή). ΟΧΙ ΤΕΜΠΕΛΙΑ
χρόνου Α-σχολία, η οποία αποδίδεται ως
απασχόληση με κάτι ή εργασία

Ανάπαυση
 Η κατοχύρωση
Η τεχνολογική
εργασιακών
πρόοδος
Παράγοντες δικαιωμάτων
διεύρυνσης του
ελεύθερου
χρόνου Η άνοδος του
Η φύση της
βιοτικού και
σύγχρονης
πνευματικού
εργασίας
επιπέδου
Ποιοι παράγοντες τον περιορίζουν;
  Ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος που απομένει σε ένα
Τι είναι άτομο, όταν αφαιρέσει τον εργάσιμο χρόνο και τον
ελεύθερος νεκρό χρόνο, δηλαδή τον χρόνο που καταναλώνεται
για τη μετάβαση από τη μία δραστηριότητα στην
χρόνος; άλλη.
 Ελεύθερος χρόνος είναι ο χρόνος πραγμάτωσης
ανθρώπινων ιδανικών και αξιών, ανάπτυξης
Ελεύθερος από ….. πολιτισμού και διαμόρφωσης της προσωπικότητας.
Είναι μια ομάδα δραστηριοτήτων που ασκεί το άτομο
με δική του επιλογή είτε για την ανάπαυση ή για την
Ελεύθερος για ….. ψυχαγωγία του είτε για να βελτιώσει τις γνώσεις του
ή τις δημιουργικές του ικανότητες, αφού πρώτα
απελευθερωθεί από την εργασία και τις υποχρεώσεις
του απέναντι στην οικογένεια του και την κοινωνία.
Δύο Η ποιοτική, η οποία εκτιμάται με βάση το
πλευρές αίσθημα της προσωπικής ικανοποίησης
τόσο κατά την επιλογή όσο και κατά την
εκτέλεση μιας δραστηριότητας

Η ποσοτική, η οποία εκτιμάται με βάση τη

διάρκεια μιας δραστηριότητας σε σχέση
με άλλες απασχολήσεις του ατόμου
  ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ
(ΟΗΕ)
 ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ
Σημασία του ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
ελεύθερου
χρόνου  10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1948
 ΑΡΘΡΟ 24
 Καθένας έχει το δικαίωμα στην ανάπαυση, σε
ελεύθερο χρόνο, και ιδιαίτερα, σε λογικό
περιορισμό του χρόνου εργασίας και σε
περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.
  Η σημασία του ελεύθερου χρόνου αναδεικνύεται
περισσότερο αναλογιζόμενοι τους μαθητές για
δύο κυρίως λόγους:
Σημασία του  εξ’ αιτίας του ότι εργάζονται πιο πολλές ώρες και
πιο σκληρά από οποιονδήποτε ενήλικα
ελεύθερου εργαζόμενο, αλλά και
χρόνου
 λόγω του ότι παρατηρείται μία τάση
επεκτατισμού εις βάρος του ελεύθερου χρόνου
Για τους μαθητές; λόγω της πληθώρας των σχολικών και
εξωσχολικών υποχρεώσεων, παρ’ όλο που οι
μαθητές έχουν περισσότερο από κάθε άλλη
ηλικία ανάγκη των πλεονεκτημάτων του.
  1. Σε ατομικό επίπεδο
 το άτομο οδηγείται σε εσωτερική ισορροπία και ανανεώνεται
ψυχικά
 διαχείριση του ελεύθερου χρόνου του, σύμφωνα με τα δικά του
θέλω
 δραστηριότητες προσφέρουν ψυχική, σωματική και πνευματική
Οφέλη του εκτόνωση
ελεύθερου  οδηγεί σε πνευματική και ψυχική καλλιέργεια με διεύρυνση του
πνεύματος και της ελεύθερης σκέψης
χρόνου
 2. Σε κοινωνικό επίπεδο
 συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ατόμου
 αυξάνει την κοινωνικότητα του ατόμου
 αναπτύσσεται το πνεύμα της συνεργασίας, της αλληλεγγύης,
του αλληλοσεβασμού, της κοινωνικής συνείδησης
 ευνοείται η ανάπτυξη ισχυρών δεσμών μεταξύ παιδιού και
υπόλοιπων μελών της οικογένειας
 μειώνονται τα φαινόμενα του ρατσισμού, των προκαταλήψεων
και του εθνικισμού
  τα ενδιαφέροντα,
 η ηλικία,
 το φύλο,
Παράγοντες
 η πνευματική καλλιέργεια,
διαμόρφωσης
 η γενικότερη παιδεία και ψυχοσύνθεση,
του ελεύθερου
 το οικογενειακό πλαίσιο,
χρόνου
 το σχολικό πλαίσιο,
 τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης,
 οι φίλοι,
 οι ευκαιρίες που παρέχει το ευρύτερο περιβάλλον και
 οι οικονομικές δυνατότητες.
 ο σοβαρός ελεύθερος χρόνος
Διάκριση του
• η «συστηματική ενασχόληση με μια
ελεύθερου ερασιτεχνική, «χομπιστική» ή εθελοντική
χρόνου δραστηριότητα, η οποία είναι επαρκώς
(Stebbins) ουσιαστική και ενδιαφέρουσα για το άτομο

ο ανέμελος ελεύθερος χρόνος

• ανήκουν δραστηριότητες όπως ο ύπνος, η
βόλτα στο πάρκο, η παρακολούθηση
τηλεόρασης ή η ανάγνωση εφημερίδας.
  Μη δημιουργικοί τρόποι αξιοποίησης του ελεύθερου
Τρόποι χρόνου των παιδιών
δημιουργικής  «Νόθα ψυχαγωγία»
αξιοποίησης του
ελεύθερου  Π.χ. Η τηλεόραση, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα
βιντεοπαιχνίδια, κ.ά.
χρόνου
 Δημιουργικοί τρόποι αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου
των παιδιών
 Π.χ. μία βόλτα στο πάρκο, μία επίσκεψη στον ζωολογικό
κήπο ή στη φύση, επίσκεψη σε ιστορικούς χώρους,
μουσεία, εκθέσεις και πινακοθήκες, η εκμάθηση μιας
ξένης γλώσσας ή η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων, η
ασχολία με αθλητικές δραστηριότητες, οι φίλοι, η τέχνη
 Εμπόδια στην περιστασιακά εμπόδια
αξιοποίηση του
ελεύθερου
χρόνου
θεσμικά εμπόδια

συναισθηματικά εμπόδια
 «Λόγω της οικονομικής κρίσης χρειάστηκε να διακόψω την
κόρη μου από τα μαθήματα μπαλέτου, τα οποία και
λάτρευε».
Εμπόδια στην
αξιοποίηση του
ελεύθερου «Θέλω η κόρη μου να ξεκινήσει μαθήματα χορού, αλλά
δυστυχώς διατίθενται μόνο κάθε Τρίτη και Πέμπτη
χρόνου απόγευμα, που η Μαρία πηγαίνει στο φροντιστήριο
αγγλικών».

«Δεν θέλω να ξαναπάω tae kwon do. Δεν μπορώ

με τίποτα να σπάσω το ξύλο στα δύο. Άσε που
ντρέπομαι».
Β. Ελεύθερος χρόνος
και οικογένεια
 Οι κυριότερες υποχρεώσεις των γονέων αναφορικά με την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών
τους συνοψίζονται στις εξής τρεις:

Εξασφάλι
ση του
αναγκαίου
ελεύθερου
χρόνου

Επιλογή των
κατάλληλων
δραστηριοτήτων

Σεβασμός
στις
προτιμή-
σεις του
παιδιού
Η συμβολή των
γονέων στη
δημιουργική
αξιοποίηση του
ελεύθερου
χρόνου

Nα μαγειρέψουν μαζί, να κατασκευάσουν

αυτοσχέδια παιχνίδια από ξύλο, ύφασμα ή χαρτί
(π.χ. χαρταετοί, μπάλες από εφημερίδες, σπίτια
από κουτιά κτλ.), ακόμα και να κάνουν ποδήλατο
σε άνετους και ασφαλείς χώρους
  Οι απόψεις των ερευνητών διίστανται:
Κατ’ οίκον  Από τη μία πλευρά, υπάρχουν αυτοί που θεωρούν
εργασίες και πως με αυτές το παιδί ενισχύει τις γνώσεις του και τις
μαθησιακές του ικανότητες και μαθαίνει να
ελεύθερος αυτενεργεί, δηλαδή να οργανώνει τον χρόνο του
χρόνος διαβάσματός του ανάλογα με τις ανάγκες του.
 Από την άλλη πλευρά, άλλοι ερευνητές εκλαμβάνουν
τις εργασίες για το σπίτι ως περιορισμό του
ελεύθερου χρόνου των παιδιών, καθώς η μάθηση θα
πρέπει να γίνεται και να μένει στα πλαίσια της
διδασκαλίας από τον εκπαιδευτικό και συνεπώς στα
πλαίσια της τάξης και όχι να επεκτείνεται στον χώρο
του σπιτιού.
 Η ορθότερη ίσως θεωρία αποτελεί τη χρυσή τομή
μεταξύ των δύο αυτών αντικρουόμενων θεωριών.
 Περιορίζεται ο χρόνος ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
των παιδιών για
παιχνίδι, ξεκούραση και
για ευχάριστες
δραστηριότητες Δημιουργία άγχους,
πλήξης,
συναισθηματικής
καταπίεσης και
ανησυχίας

Οι εργασίες
αντιμετωπίζονται από
τα ίδια ως μια αγγαρεία,
μια υποχρέωση που
οφείλουν να κάνουν ως
μαθητές
 Ναι μεν καλό είναι να δίνουν στους
μαθητές τους εργασίες για το σπίτι, αλλά
με μέτρο και με την κατάλληλη
προετοιμασία. Θα πρέπει να είναι καλά
οργανωμένες, ουσιαστικές και
ομαδοποιημένες ανάλογα με το
μαθησιακό επίπεδο του μέσου όρου των
μαθητών στην τάξη.
  5. Κατ’ οίκον εργασίες
 Το ζήτημα των κατ΄ οίκον εργασιών διασαφηνίζεται με τις
με αριθ. Φ.12/428/85241/Γ1/18-8-2003 και
Φ.12/342/35602/Γ1/9-5-2005 εγκυκλίους του ΥΠ.Π.Ε.Θ με
θέμα: «Κατ’ οίκον εργασίες».
 Οι εκπαιδευτικοί των σχολείων αναφορικά με τις κατ’
οίκον εργασίες, λαμβάνουν υπόψη ότι πρέπει να
αποφεύγεται το πλήθος των εργασιών, οι οποίες δε
Εγκύκλιος συμβάλλουν στην ποιοτική πρόσληψη της γνώσης, στην
ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης και
2018 σίγουρα δεν υποβοηθούν τον μαθητή/τρια στην
οικοδόμηση τόσο των κατώτερων (γνώση, κατανόηση,
εφαρμογή) όσο και των ανώτερων (ανάλυση, σύνθεση,
αξιολόγηση) βαθμίδων της γνωστικής ταξινομίας (ν.
4547/18, άρθρο 5 παρ.3 και άρθρο 4 παρ. 3 ΦΕΚ 102Α).
 Επισημαίνεται ότι οι φωτοτυπημένες εργασίες πρέπει να
περιορίζονται στο ελάχιστο δυνατό.
  ● Να μην είναι απλές αντιγραφές (από εγκυκλοπαίδειες κτλ.)
και απομνημονεύσεις.
● Να είναι δυνατόν να εκτελεστούν από τα παιδιά χωρίς
βοήθεια των γονιών. Γι’ αυτό κρίνεται σκόπιμο να
εξατομικεύονται όσο είναι δυνατόν.
● Να τις έχει προετοιμάσει ο δάσκαλος, σταθμίζοντας και τη
δυσκολία και τη διάρκειά τους, με βάση τον μέσο μαθητή.
Εγκύκλιος ● Να μην περιέχουν δυσκολίες άλλες εκτός από ό,τι
συγκεκριμένο προβλέπεται κάθε φορά να ελεγχθεί.
Φ.12/428/8524 ● Να δίνονται έπειτα από συζήτηση με τους μαθητές, ώστε να
1/Γ1/18-8-2003 διευκρινίζονται οι δυσκολίες τους και να εξασφαλίζεται η
συγκατάθεσή τους.
● Να μη δίνονται ως τιμωρίες.
● Να είναι δυνατή η παρακολούθηση και η διόρθωσή τους από
τον δάσκαλο και να μη δίνονται όταν δεν πρόκειται να
ελεγχθούν.
● Να είναι απαραίτητες για την απόκτηση μιας δεξιότητας.
● Να συμβάλλουν στην προετοιμασία της επόμενης ενότητας,
χωρίς αυτό να γίνεται κατά σύστημα και υποχρεωτικά.
 
● Στην περίπτωση εργασιών και ασκήσεων που περιέχονται
στα βιβλία να μην απαιτείται αντιγραφή των εκφωνήσεών
τους στο τετράδιο.
● Να μην απαιτείται γραπτή εκτέλεση εργασιών που μπορούν
να γίνουν με ευκολότερο και οικονομικότερο τρόπο (όπως
είναι π.χ. η επισήμανση στοιχείων πάνω στο κείμενο με σημά-
δια και η προφορική τους ανακοίνωση).
Εγκύκλιος ● Να μη δίνονται εργασίες τεχνικής φύσεως (χάρτες,
Φ.12/428/8524 κατασκευές κτλ.), αν προηγουμένως ο δάσκαλος δεν έχει
δείξει στους μαθητές πώς γίνονται και δεν τους έχει ασκήσει
1/Γ1/18-8-2003 μέσα στην τάξη.
● Να μη δίνονται για τις ημέρες αργίας του σχολείου
περισσότερες εργασίες από όσες τις άλλες μέρες.
● Η εκτέλεσή τους για όλα τα μαθήματα να μην απαιτεί
περισσότερα από περίπου 30΄ για τις Α΄ και Β΄ τάξεις, 40΄ για
τις Γ΄ και Δ΄ τάξεις και 60΄ για τις Ε΄ και ΣΤ΄ τάξεις.
Γ΄. Ελεύθερος χρόνος
και σχολείο
  Αναφέρεται στο είδος και την ποιότητα της
αγωγής που ασκείται κατά τον χρόνο της
ελεύθερης απασχόλησης του παιδιού (π.χ.
Η παιχνίδια, χειροτεχνίες, ιχνογράφηση, κατάρτιση
Παιδαγωγική συλλόγων, εκδρομές κ.ά.).
του  Η αγωγή αυτή λαμβάνει χώρα εκτός σχολείου και
ελεύθερου ασκείται από την οικογένεια, την κοινωνία και
άλλους φορείς. Οπωσδήποτε όμως επιβάλλεται
χρόνου και η συνεργασία του σχολείου με αυτούς τους
φορείς, ώστε να γίνεται καταλληλότερη
αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.
  Συνήθως ο ελεύθερος χρόνος του σχολείου
1. Ο ελεύθερος περιορίζεται στα διαλείμματα και τις
σχολικός εκδρομές χωρίς φυσικά να
χρόνος συμπεριλαμβάνεται στους σκοπούς του
Αναλυτικού Προγράμματος.
 Ανάπτυξη κοινωνικών
Καταφύγιο Μεγάλα αστικά κέντρα; δεξιοτήτων

Χώρος λειτουργίας
του «άδηλου»
προγράμματος

Αντιστάθμισμα στην ανία και Ευκαιρία χαλάρωσης της πνευματικής Δυνατότητες εκτόνωσης της
την πλήξη της διδασκαλίας έντασης που προκαλούν οι απαιτήσεις κινητικότητας και της
του μαθήματος συναισθηματικής φόρτισης
  Δεν συμπεριλαμβάνεται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα
Σπουδών ούτε όμως υπάρχουν και τα χρονικά περιθώρια
για την πραγμάτωσή της.
 Συνήθως μέσα από γνωστικά αντικείμενα, όπως η
Γυμναστική, η Μουσική και η Αισθητική Αγωγή
2. Η αγωγή για μεταδίδονται γνώσεις και περιεχόμενα σχετικά με το τι
τον ελεύθερο μπορεί να κάνει κανείς στον ελεύθερο χρόνο του.
 Η αγωγή του ελεύθερου χρόνου αφήνεται στην τύχη και
χρόνο στο είναι παιδαγωγικά ανεπαρκής.
σχολείο  Συχνά περιορίζεται σε λίγα λεπτά χαλάρωσης της
διδασκαλίας, όπου δάσκαλος και μαθητές συζητούν
ελεύθερα διάφορα θέματα, όπως πώς πέρασαν το
Σαββατοκύριακο ή στις διακοπές τους.
  Αποτελεί μία αδυναμία, η οποία οδηγεί στην
3. άνθιση κάθε είδους παραπαιδείας: φροντιστήρια,
Σχολειοποίηση ιδιαίτερα μαθήματα, ξένες γλώσσες,
ηλεκτρονικοί υπολογιστές, χορός, μουσική, κ.ά.
του
 Με την ελάττωση του ελεύθερου χρόνου του
εξωσχολικού μαθητή από το ίδιο το σχολείο οδηγούμαστε στη
χρόνου του σχολειοποίησή του, δηλαδή τη μετατροπή της
μαθητή εκτός σχολείου καθημερινότητας του μαθητή σε
ένα δεύτερο «σχολείο».
  Το κενό έρχονται συχνά να καλύψουν τα ιδιωτικά
σχολεία προσφέροντας επιπλέον δραστηριότητες
και δυνατότητες πολιτιστικού χαρακτήρα.
Επομένως, η εκπαιδευτική ανισότητα πλήττει
τους μαθητές από τα χαμηλότερα κοινωνικά
4. Η ανισότητα στρώματα όχι μόνο στον τομέα της διδασκαλίας
και μάθησης αλλά και στον τομέα του ελεύθερου
στον ελεύθερο χρόνου.
χρόνο  Τα παιδιά των χαμηλότερων κοινωνικών
στρωμάτων εξαντλούν τις δυνατότητες
ανάπτυξής τους στην «κοινωνικοποίηση του
δρόμου», στο ποδόσφαιρο, την τηλεόραση και σε
κάποιες περιπτώσεις συνδέονται με την
εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς.
  Σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών στη
χώρα μας, τα 2/3 των μαθητών του δημοτικού
σχολείου δηλώνουν ικανοποιημένα στον
ελεύθερο χρόνο τους, ενώ το 1/3 περίπου
εκφράζει χαμηλό βαθμό ευχαρίστησης.
5. Οι ανάγκες
 Τα παιδιά εκφράζουν την επιθυμία τους για
των ίδιων των δημιουργικές δραστηριότητες και για
μαθητών δυνατότητες ανάληψης προσωπικής
πρωτοβουλίας στον ελεύθερο χρόνο τους.
 Τέλος, διαπιστώνεται έντονη η επιθυμία των
μαθητών για προσφορά δραστηριοτήτων από
τη μεριά του σχολείου το απόγευμα.
  Τα σχολικά εγχειρίδια έχουν ως πρωταρχικό
μέλημα την απόκτηση γνώσεων από τους
μαθητές.
 Η μεγάλη ύλη αναγκάζει τους εκπαιδευτικούς να
Ελεύθερος μην έχουν το περιθώριο να αφήσουν στα παιδιά
χρόνος και τη δυνατότητα να επεκτείνουν τον ελεύθερο
σχολικά χρόνο τους στα πλαίσια του σχολείου.
εγχειρίδια  Παρ’ όλα αυτά, οι μέθοδοι που προτείνονται είναι
τέτοιες που αφήνουν περιθώρια να αναπτυχθούν
δεξιότητες μέσα σε πιο χαλαρή και ευχάριστη
ατμόσφαιρα (π.χ. παιχνίδια ρόλων, ιχνογράφημα,
κ.ά.).
  Το ολοήμερο σχολείο αποτελεί προνομιακό πεδίο
άσκησης της αγωγής του ελεύθερου χρόνου και
ένταξής του στο σχολικό πρόγραμμα.
Ελεύθερος  Οικειοποιείται χαρακτηριστικά γνωρίσματα του
χρόνος και καθημερινού χρόνου των παιδιών: τη δυνατότητα
αυτοδιάθεσης και ανάπαυσης, την προαιρετική
ολοήμερο συμμετοχή σε δραστηριότητες, αλλά και την
σχολείο ελευθερία επιλογών, την ανάπτυξη κλίσεων και
ενδιαφερόντων, την παρέα με φίλους, την ελάττωση
της πίεσης για γνωστικές επιδόσεις, τον παιγνιώδη
χαρακτήρα των προτεινόμενων δραστηριοτήτων.
  Οι σημαντικότεροι λόγοι που επιβάλλουν την ένταξη και
την αξιοποίηση ποικίλων δραστηριοτήτων ελεύθερου
χρόνου στο ολοήμερο σχολείο είναι οι εξής:
 ανάπτυξη ικανοτήτων των μαθητών, ώστε να
διαμορφώνουν συνειδητά, δημιουργικά και αυτόνομα τον
ελεύθερο χρόνο τους στο παρόν αλλά και στο μέλλον ως
Ελεύθερος ενήλικες,
χρόνος και  ανάγκη απεγκλωβισμού από τη μονομέρεια των
ακαδημαϊκών επιδόσεων και δημιουργία ενός ευχάριστου
ολοήμερο και ελκυστικού σχολικού περιβάλλοντος,
σχολείο  αποφυγή του κινδύνου της σχολειοποίησης και
ιδρυματοποίησης του ελεύθερου χρόνου των μαθητών και
 ανάγκη σύνδεσης της σχολικής εργασίας και μάθησης με
τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητες
ελεύθερου χρόνου των μαθητών.
  1. Ελαστικό ωράριο έναρξης της σχολικής ημέρας
Το ολοήμερο
 2. Μάθηση με τη μέθοδο των σχεδίων εργασίας
σχολείο (project)
περιλαμβάνει  3. Ομάδες ενδιαφερόντων
τον ελεύθερο  4. Ομάδες εργασίας-Όμιλοι
χρόνο με τις  5. Άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία
παρακάτω  6. Λήψη αποφάσεων
μορφές:  7. Αυτοοργάνωση των μαθητών