1.

Definicja rozwoju, znajomość terminów: ontogeneza, rytm rozwoju, tempo rozwoju, faza rozwoju, zdarzenia
punktualne i niepunktualne w rozwoju.
Rozwój- długotrwały proces zmian ukierunkowany progresywnie, dotyczy różnych sfer, ma indywidualny
rytm i tempo. Dzieli się na fazy, postępuje systematycznie według wzoru sekwencji zmian
Ontogeneza- osobniczy rozwój człowieka, przemiany biologiczne i psychiczne specyficzne dla jednostki
Rytm- regularność zmian, zaburzenia nazywane dysharmoniami
Tempo- szybkość zmian, może być prawidłowe, przyspieszone lub opóźnione
Faza- odcinek procesu rozwoju pozwalający go opisać
Zdarzenia punktualne- procesy dojrzewania biologicznego przebiegające bez zakłóceń, oczekiwania
społeczne dostosowane do możliwości jednostki, zadania motywacyjne i atrakcyjne intelektualnie. Ich
konsekwencjami są: wysoki poziom kompetencji społecznych i osobistych oraz poczucia kompetencji, samodzielność
Zdarzenia niepunktualne- czynniki zakłócające, spowalniające rozwój lub nienaturalnie go przyspieszając
powodując zdarzenia wyprzedzające dojrzałość biologiczną i psychiczną. Czynniki: niskie kompetencje osób ważnych
dla dziecka, trudne warunki życia, wadliwy system wychowania
2. Czynniki rozwoju.
- zadatki biologiczne (geny, cechy wrodzone, predyspozycje)
-aktywność własna podmiotu
-środowisko (wiek rodziców, wielkość rodziny, sposób opieki)
-wychowanie
3. Teoria psychoanalityczna – charakterystyka założeń i poglądów psychoanalityków zaliczanych do nurtu
psychoanalitycznego (Freud, Jung, Adler).
-psychoanaliza klasyczna Freuda- problemy psychiczne mają podłoże biologiczne, a te, które nie mają podstaw
fizjologiczno-anatomicznych są przejawem działania popędów, dążenia do ich zaspokojenia i napotkania trudności.
Zaburzenia są nieświadome. Popędy to podstawa życia psychicznego (libido, destrudo). Nieświadomość to obszar
aparatu psychicznego, dowód na istnienie snów, czynności pomyłkowych, przejęzyczeń, nerwicy, skupia wyobrażenia
i przeżycia nieakceptowane przez świadomość, powodem zaburzeń są emocje. Struktura osobowości: ID (ono)-
automatyczne siły, popędy, EGO (ja)- przedświadomość, wyrasta z ID, świadomość siebie, świata, organ wykonawczy,
kieruje się zasadą realizmu, myślenie i decyzje, SUPEREGO (nadjaźń)- zewnętrzne, przejmowanie systemu wartości
od dorosłych, ogranicza realizację zasad przyjemności, moralność. Mechanizmy obronne- opór rzeczywistości,
hamulce wewnętrzne popędów, są nieświadome: wyparcie- maskowanie przykrych wspomnień, projekcja-
przenoszenie niespełnionych pragnień na bezpieczną przestrzeń (rysunki, symbole), sublimacja- kierowanie energii
na obiekt akceptowany społecznie (twórczość), przemieszczenie- ekspresja na bezpiecznym obiekcie, regresja-
zachowywanie się jak we wcześniejszej fazie rozwoju.
-psychologia głębi Junga- przeformułowanie koncepcji psychoanalizy, odrzuca libido na rzecz energii życiowej,
dążenia do pełni. Najważniejsza jest starość człowieka, wtedy jest największa świadomość. Świadomość kolektywna
(zbiorowa) i indywidualna. EGO- świadoma część psychiki, maska, persona skierowana do ludzi, cień kryje
nieakceptowane myśli, jest ukryty. Dziedziczenie obrazów idei, archetypów wpływających na spostrzeganie
rzeczywistości.
-psychologia indywidualna Adlera- libido zmienione na popęd mocy, który w dzieciństwie motywuje do dążenia do
znaczenia, później do wyższości duchowej, intelektualnej, moralnej. Mechanizm obronny- kompensacja, wyrównanie
poczucia niższości, przekształcanie trudnych sytuacji w zalety pod wpływem popędu mocy.
4. Założenia i fazy rozwoju w koncepcji kryzysów E. Eriksona.
-neopsychoanaliza- wyrosła na gruncie krytyki Freuda, skupia się bardziej na kulturze, środowisku i relacjach
-Erikson- rozwój jest dynamiczny i trwa przez całe życie. Zachodzi poprzez kryzysy- konflikt pomiędzy popędami a
rzeczywistością. Część energii psychicznej jest tłumiona, niedostępna świadomości. Kryzysy z przeszłości mają wpływ
na teraźniejszość. Aby rozwiązać konflikt- kryzys, musi byś on uświadomiony. EGO nie jest powiązane z psychiką,
porządkuje wrażenia i doświadczenia, w wyniku czego tworzy się tożsamość ego. Tożsamość jest nieświadoma,
poczucie tożsamości opiera się na spostrzeżeniu własnej jedności i ciągłości w czasie
-fazy rozwoju-
Faza rozwojowa Biegun pozytywny Biegun Potencjalna siła
negatywny
0-1 Podstawowa ufność Brak zaufania nadzieja
2-3 Autonomia Wstyd wola
4-5 Inicjatywa Poczucie winy stanowczość
6 - 12 Pracowitość Poczucie niższości kompetencja
13 - 25 Tożsamość Pomieszanie ról wierność
26 - 35 Intymność Izolacja miłość
36 - 65 Kreatywność Stagnacja troska
65 i więcej Integralność Rozpacz mądrość
5. Założenia i przedstawiciele psychologii humanistycznej.
- Psychologia humanistyczna- kierunek w latach 50, opozycja egzystencjalizmu, pokrewna do fenomenologii
(doświadczenie bezpośrednie podstawą psychologii). Znajomość potrzeb, emocji jest niezbędna do prawidłowej
komunikacji, problemy międzyludzkie wynikają z błędów komunikacji. Optymistyczny pogląd na naturę człowieka
jako istoty dobrej i silnej, z problemami ale nie bez szans. W człowieku zachodzą procesy nieświadome a
uświadomienie to podstawa wyzdrowienia.
-Abraham Maslow- współtwórca, teoria motywacji ludzkiej, piramida, wrodzona i niezmienna natura zawierająca
cechy gatunkowe i elementy indywidualne, motywy i możliwości. Natura łatwo ulega presji a człowiek próbuje się
uwolnić i dąży do samorealizacji. Wyższe potrzeby wytworem ewolucji z mniejszym znaczeniem biologicznym, mogą
być opóźniane.
-Carl Rogers- psychologia skoncentrowana na kliencie, wychowanie niedyryktywne i nieautorytarne.
-Thomas Gordon- koncepcja stosunków bez zwycięstw i porażek.
-Victor Frankl- autor koncepcji osobowości. Logoterapia- terapia przez słowo, poznanie i akceptowanie siebie jako
części całości. Człowiekiem kieruje poszukiwanie sensu życia, każdy ma swój, jest to skutek realizowania wartości.
-Marshall Rosenberg- komunikacja bez przemocy.
6. Charakterystyka założeń pedagogiki niedyrektywnej i nieautorytarnej.
Niedyryktywna- odrzycenie tradycyjnej koncepcji wychowania, rezygnacja z autorytetów. Relacje partnerskie,
samodzielne odkrywanie i asymilowanie wartości, zaufanie. Bezwarunkowa akceptacja, dziecko z góry dobre, jeśli
mu nie przeszkadzać samo znajdzie autorytet i wartości. Odrzucenie represji i rygoru, przestrzeń do
samostanowienia. Postawa wychowawcy- autentyczność, gotowość, empatia, twórczość.
Nieautorytarne- autonomia, niezależność, twórczość, realizacja własnych możliwości przez dziecko. Wychowanie
jako proces bez zwycięzców i przegranych. Równoważne stosunki międzyludzkie, traktowanie podmiotowe.
Czynnikiem decydującym o satysfakcji lub bólu jest umiejętność nawiązywania przez wychowawcę relacji opartej na
wysłuchaniu.
7. Charakterystyka założeń behawioryzmu.
Behawioryzm- źródłem rozwoju jest środowisko, zachowanie nie kierowane wewnętrznymi motywami ale
odpowiedź na bodźce. Mechanizm uczenia się- powtarzanie. Różnice między ludźmi jedynie anatomiczne. Nie
rodzimy się z dyspozycjami, instynktami i zdolnościami, wszystko jest rezultatem ćwiczeń. Warunkowanie.
Warunkowanie- podstawa tworzenia nawyków. Wzmocnienie- zdarzenie tuż po reakcji. Klasyczne- wzmocnienie
pojawia się bez względu na reakcję. Instrumentalne- wzmocnienie uzależnione od reakcji.
Skinner- warunkowanie instrumentalne. Nagrody i kary, generalizowanie i różnicowanie. Procedura nagradzania-
stałe odstępy czasowe, stałe proporcje gorsze, zmienne odstępy i proporcje lepsze.
Tolman- uczenie utajone. Zmienne pośredniczące- czynniki wewnętrzne.
Bandura- społeczne uczenie się. Uczymy się z własnych doświadczeń, zastępczo przez obserwację innych poprzez
różnicowanie warunków bodźcowych i skutków, analizujemy zachowanie. Kara- uczymy się zachowania, ale go nie
powtarzamy.
Rotter- umiejscowienie poczucia kontroli jako zgeneralizowanego przekonania na temat posiadania wpływu na swoje
życie. Może być wewnątrzsterowność- wewnętrzne umiejscowienie, i zewnątrzsterowność- umiejscowienie
zewnętrzne.
8. Neobehawioryzm – charakterystyka koncepcji umiejscowienia poczucia kontroli.
Teoria Rottera. Umiejscowienie kontroli to zgeneralizowane przekonanie na temat posiadania wpływu na swoje życie
lub nie, rozciąga się od wysokiego poczucia o wewnętrznym źródle kontroli wzmocnień do przekonania o
zewnętrznym. Wewnątrzsterowani ludzie- socjalizacja w kierunki odpowiedzialności za własne życie,
Zewnątrzsterowani- socjologia w kierunku konformizmu.
9. Założenia psychologii poznawczej.
Kelly- poznawcza teoria osobowości, nacisk na aktywne konstruowanie swojego świata. Rzeczywistość można
alternatywnie interpretować, zdarzeń nie da się zmienić ale nikt nie jest ofiarą historii ani środowiska. Każdy jest
naukowcem wyjaśniającym sobie świat. Kostrukt osobisty- sposób przewidywania zjawisk poprzez interpretowanie
podobnych.
10. Stadia tworzenia się więzi społecznej pomiędzy dzieckiem i opiekunem.
Faza rozwoju Wiek w Główne cechy
miesiącach
Przedprzywiązanie 0-2 Niezróżnicowane
reakcje społeczne
Przywiązanie w trakcie tworzenia 2-7 Nauka podstawowych
zasad wzajemnych kontaktów
Wyraźnie ukształtowane przywiązanie 7 - 24 Sprzeciw w sytuacji separacji,
nieufność względem
obcych, komunikacja zamierzona
Związek ustanowiony na cel Od 24 Relacje wyraźnie dwustronne,
dzieci rozumieją potrzeby
rodziców
11. Rodzaje przywiązania.
Mary Ainsworth:
a) przywiązanie bezpieczne- dziecko z łatwością znosi rozłąkę, angażuje się w poznanie nowego otoczenia, nie unika i
nie opiera się kontaktowi inicjowanemu przez matkę, poczucie bezpieczeństwa.
b) przywiązanie pozabezpieczne- odłączenie- unikanie- unikanie kontaktu z matką, brak radości z powodu jej
powrotu. Opór- ambiwalencja- nieufność wobec obcych, obawa przed rozłąką, brak reakcji na uspokajanie.
Dezorientacja- dezorganizacja- zagubienie, obawa.
12. Teorie rozwoju mowy.
Behawiorystyczna- duża rola imitacji, naśladownictwa (warunkowanie), teoria mowy matczynej- wolne tempo,
wielokrotne powtarzanie, intonacja.
Biologiczna- wrodzone zdolności językowe, gramatyka generatywno- transformacyjna, skupianie się na pojedynczych
głoskach i sylabach, zwracanie uwagi na rytm.
Poznawcza- nauka przez związek z uczuciami i myślami, związek mowy i rozwoju poznawczego, zabawy symboliczne
pojawiające się wraz z pierwszymi słowami.
13. Rozwój mowy od urodzenia do 3 roku życia.
Etap przedwerbalny- 1-2 mies. Krzyk, różnicowanie prostych dźwięków, głównie samogłosek, 2-3 mies.
Różnicowanie głosy wypowiadającego, głużenie, do 6 mies. Różnicowanie wyrazów dwusylabowych, reagowanie na
sylabę ukrytą w ciągu innych, gaworzenie, zmiany intonacji
Etap werbalny- 11- 18 mies. Pierwsze wieloznaczne słowa, holofrazy (wypowiedzi jednowyrazowe w funkcji zdania),
hiperregulacja gramatyczna- obowiązywanie jednej zasady, zniekształcenia fonetyczne, agramatyka, zlepki mowy
autonomicznej, przewaga funkcji ekspresywnej i impresywnej, mowa sytuacyjna. 18 mies.- 3 lata- określone
znaczenie słów, szybki wzrost słownika, neologizmy, zanikanie języka dziecięcego na rzecz mowy dorosłych,
zastępowanie onomatopei właściwymi słowami, gramatyzacja, zdania pojedyncze i złożone, symbolizacja mowy.
14. Rozwój mowy w okresie przedszkolnym.
Wzrost słownika do 4000, bogacenie go o np. nazwy geograficzne, wzrost abstrakcyjności, staje się bardziej
subiektywny, tworzenie pojęć, rozwój kompetencji narracyjnych, rozwój pisma.
15. Rozwój kompetencji narracyjnej w ontogenezie.
Zlepki niepowiązanych zdarzeń – sekwencje skojarzeniowe- łańcuchy niespoiste (łączenie zdarzeń, ale bohaterowie i
temat mogą się zmieniać)- spoiste- prawdziwa narracja
Wyraźnie zaznaczony początek i koniec, bezpośrednio zwroty do odbiorcy, płynność opisu i opowiadania, dialogi,
próby porządkowania zdarzeń, przedstawienie postaci, relacje czasoprzestrzenne, odwołania do tradycji literackiej.
16. Objawy SLI.
W wieku przedszkolnym porozumiewanie się gestami i onomatopeją, używanie kilku słów o specyficznym brzmieniu,
liczne błędy gramatyczne w zdaniach, w wieku szkolnym problemy ze składnią i odmianą wyrazów.
17. Przyczyny SLI.
Teoria lingwistyczna- deficyt wiedzy językowej, trudności w przyswajaniu wiedzy gramatycznej.
Teoria poznawcza- ogólne spowolnienie lub deficyt pamięci krótkotrwałej, deficyt przetwarzania słuchowego.
18. Definicja dysleksji rozwojowej.
Specyficzne zaburzenia o podłożu językowym, trudności w dekodowaniu pojedynczych słów, niewystarczające
zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności są niewspółmierne do wieku i zdolności szkolnych, nie są
wynikiem zaburzeń sensorycznych.
19. Stadia rozwoju myślenia według J. Piageta.
0-2- inteligencja sensoryczno-motoryczna, myślenie praktyczne. Rozwój ruchów narzędziowych, pojęcie stałości
przedmiotu. Koordynacja widzenia i chwytania, asymilacja tego samego przedmiotu na różne sposoby. Stopniowa
integracja schematów działania, różnicowanie środków i celu. Od prymitywnych reakcji na bodźce i ćwiczeń do
zrozumienia funkcji narzędzi i przedmiotów.
2-6- inteligencja przedoperacyjna. Przekształcenie działań zewnętrznych w wewnętrzne, realizacja w wyobraźni.
Rozwój funkcji symbolicznej, zabawy na niby. Nieodwracalność, egocentryzm. Czynności umysłowe za
pośrednictwem obrazów jako reprezentacji czynności zewnętrznych. Skupianie się na bezpośrednio spostrzeganym
aspekcie problemu i brak umiejętności powrotu do punktu wyjścia.
6-11- operacje konkretne. Tworzą się schematy umysłowe. Odwracalność operacji, patrzenie z 2 punktów widzenia.
Postawa decentryczna, uwzględnianie wszystkich aspektów bodźca. Proste operacje logiczne (matematyczne).
12+- operacje formalne. Wnioskowanie hipotetyczno- dedukcyjne, myślenie abstrakcyjne i logiczne. Stawianie
hipotez przed przystąpieniem do działania.
20. Dziecięce teorie rozwoju umysłu – jak kształtuje się wiedza dziecka o wpływie myślenia na aktywność
człowieka.
Biologiczna teoria rozwoju poznawczego- dziecko jako niezależny odkrywca. Poziom rozwoju decyduje o
przedmiocie nauki. Rozwój o charakterze ciągłym i stadialnym, kolejność stadiów jest niezmienna. Eksploracja
nadrzędną zasadą edukacji. Nie należy przekształcać umysłu dziecka z zewnątrz. Dziecko samodzielnie konstruuje
wiedzę o świecie. Motywacją do nauki jest konflikt poznawczy o podłożu emocjonalnym, który decyduje o zwróceniu
uwagi.
21. Rozwój myślenia według L. Wygotskiego – strefa najbliższego rozwoju.
Strefa najbliższego rozwoju- obejmuje zadania, których dziecko nie jest w stanie wykonać samodzielnie, ale z
niewielką pomocą rodzica. Jest to najlepszy moment na rozwijanie nowej wiedzy. W miarę zdobywania nowych
umiejętności strefa poszerza się obejmując coraz trudniejsze zagadnienia.
Rusztowania- konstruowanie doświadczeń poznawczych dziecka przez dorosłych, jest budowane przez zadawanie
pytań. Jest to wspomagane odkrycie.
Rozwój kształtowania się pojęć
Synkrety- przypadkowe zlepki pojedynczych przedmiotów
Myślenie kompleksowe- nielogiczne relacje między przedmiotami
Pseudopojęcia- żółty trójkąt
Pojęcia potoczne- naturalne i naukowe, abstrahowanie i uogólnianie cech przedmiotów
22. Zmiany rozwojowe w okresie wczesnoszkolnym.
Myślenie ustami, brak rozumienia różnic pomiędzy światem realnym a umysłowym, rozróżnianie trójwymiarowej
rzeczywistości. Dopiero w wieku 4 lat zaczyna odróżniać świat myśli od rzeczywistości, myślenie staje się aktywnością
wewnętrzną.
Etapy:
Umysł istnieje (2 lata)- dzieci wiedzą, że istnieje umysł, każdy człowiek ma swoje cechy
Umysł połączony ze światem (2-3)- przypisywanie ludziom możliwości spostrzegania i stosunkowania się do
przedmiotów.
Umysł oddzielony i różniący się od świata (3 lata)- umysłowa reprezentacja nie jest tym samym co świat fizyczny
Umysł może przedstawiać przedmioty ściśle i prawdziwie lub nieściśle i nieprawdziwie (4 rok życia).
Umysł aktywnie przetwarza i pośredniczy pomiędzy interpretacjami rzeczywistości i doświadczanymi emocjami –
dokonuje się selekcja i transformacja informacji z zewnątrz.
23. Zmiany rozwojowe w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Przedszkolny- zmiana w relacji do siebie i do innych, kompetencje komunikacyjne, współpraca, wyobraźnia, sprawca
własnych działań, samodzielne próby poznawania świata, staranie o dobre stosunki z innymi, działanie
bezkonfliktowe.
Wczesnoszkolne- podatność na wrażliwość i podatność- stopień zainteresowania nauką i rozumienie, gotowość do
współpracy, podporządkowania się wymogom szkolnym.
24. Rozwój społeczno moralny – charakterystyka etapów (J. Piaget. L. Kohlberg).
Piaget-
Anomia moralna- do 2 lat, brak wrodzonego poczucia dobra i zła.
Heteronomia moralna- egocentryzm do 5 lat, wiedza o wymaganiach dorosłych, unikanie kar, dążenie do nagród,
zasada realizmu moralnego, dobro i zło czarno-białe. Konformizm do 11 lat, dążenie do aprobaty.
Autonomia moralna
Kohlberg-
Moralność przedkonwencjonalna- poniżej 9 lat, brak rozumienia norm społecznych. Stadium 1- Nastawienie na karę
i posłuszeństwo, uleganie prestiżowi i władzy, nie uwzględnianie punktu widzenia innych. Stadium 2- ukierunkowanie
na dobro własne i intelektualną wymianę, regóły respektowane gdy są zgodne z własnym interesem, postawa
naiwna i hedonistyczna.
Moralność konwencjonalna- perspektywa jednostki w społeczności, internalizacja norm. Stadium 3- perspektywa
jednostki w związku z innymi ludźmi, słuszne jest to, czego oczekuje się od określonych ról społecznych, dobro to
spełnianie oczekiwań. Stadium 4- społeczny punkt widzenia, słuszne to, co przyczynia się dobry społeczeństwa,
istotne wypełnianie obowiązków, prawa należy zawsze przestrzegać.
Moralność postkonwencjonalna- ponowne przejęcie jednostkowego punktu widzenia. Stadium 5- perspektywa
umowy i dobra społecznego, świadomość, że ludzie wyznają różne wartości, reguły powinny być przestrzegane jako
wynik zgody społecznej. Stadium 6- perspektywa uniwersalnych zasad społecznych, słuszne jest przestrzeganie
swoich zasad, przekonanie o ważności powszechnych zasad etycznych, sprawiedliwość, równość, w przypadku
niezgodności z prawem należy postępować według własnych zasad etycznych.
25. Zmiany rozwojowe w I fazie okresie adolescencji.
I faza- 10- 16 lat. Przemiany biologiczne- dotychczas znane ciało traci swoje wymiary i proporcje, pojawiają się
nieznane i trudne do zaakceptowania zjawiska, utrata oparcia w ciele, testosteron wzrasta 18- krotnie powodując
rozdrażnienie i niecierpliwość, estrogen 8- krotnie powodując agresję słowną. Emocje- labilność (chwiejność),
impulsywność, egocentryzm afektywny, ambiwalencja (jednocześnie pozytywne i negatywne), bunt przeciwko
zasadom. Bunt- forma sprzeciwu wobec rzeczy postrzeganych jako ograniczające i niesprawiedliwe, niezgodne z
wyobrażeniami i oczekiwaniami. Funkcjonowanie poznawcze- myślenie formalne, planowanie, teorie abstrakcyjne,
myślenie refleksyjne, poszukiwanie rozwiązań systematycznie i metodycznie, autorytaryzm, zawyżenie lub zaniżenie
poczucia własnej wartości, idealizm. Funkcjonowanie w grupie- grupy rówieśnicze stają się rodzinami, stabilizują
osobowość i budują poczucie własnej wartości, zapewniają bezpieczeństwo i budują standardy zachowań, związki
intymne ewoluują od preintymnych do gotowych na intymność, relacje z dorosłymi od zależności do gotowości do
współpracy.
26. Zmiany rozwojowe w II fazie adolescencji.
Moratorium- wybór ideałów, wybór własnej drogi życiowej, angażowanie się w społeczeństwie, przyjęcie
obowiązków (ról), poszukiwanie tożsamości zawodowej przez określanie celów i systematyczny wysiłek.
Światopogląd- postawy i przekonania tworzące spójny system, pełni funkcję mobilizującą, wartościującą i
integracyjną, wobec rzeczywistości kształtują się postawy ryzykowne i agresywne, walka.
Zadania rozwojowe- zadania, które jednostka powinna wykonać we wczesnej dorosłości- wybór małżonka, założenie
rodziny, wychowanie dzieci, prowadzenie domu, wejście w rolę zawodową, podjęcie obowiązków obywatelskich.
Miłość- tworzą ją namiętność, intymność i zaangażowanie, relacja rozwijająca się stopniowo. Etapy- lubienie,
zadurzenie, pusta, romantyczna, niedorzeczna, partnerska, doskonała.
27. Rozwój tożsamości w adolescencji.
Tożsamość- znajdowanie odpowiedzi na pytanie kim jestem, prowadzi do stałości zachowania, utrwala poczucie
własnej wartości. Wiąże się z określeniem grup, do których się przynależy.
Fazy- rozproszona- zaniepokojenie zmianami fizycznymi i próby radzenia sobie z tym, dorosły jako autorytet.
Lustrzana- przejmujemy zasady i sposoby postrzegania od innych, dorosły jako doradca. Moratoryjna- otwarcie na
nowe, krytycyzm, poszukiwanie alternatyw, dorosły jako konsultant. Dojrzała- dorosły jako partner.
Tożsamość negatywna- powstaje dzięki zaakceptowaniu i integracji ról, które do tej pory przedstawiane były jako
niebezpieczne, staje się tym wszystkim, co się kulturowo odradza. Czynniki- rygoryzm w rodzinie, niska samoocena,
stygmatyzacja- etykietowanie, deficyt pozytywnych modeli.
Erikson- trzeba się uporać z: ciągłością czasoprzestrzenną, wewnętrznej spójności atrybutów, w tym ego, pewności
opartej na zgodności z tym, co wie o sobie i co wiedzą inni.
28. Definicja osobowości.
Osobowość- względnie trwałe sposoby myślenia, czucia i doznawania, sposoby zachowania i wchodzenia w
interakcje z innymi. Decydują o indywidualności jednostki. Kształtuje się w pierwszych kilkunastu latach życia. Składa
się z temperamentu- część determinowana biologicznie przejawiająca się we wszystkich zachowaniach, nawyków-
kształtowanych przez warunkowanie, struktury intrapsychicznej i relacji człowiek- świat. Osobowość jako zbiór cech.
Neurotyczna- stałość emocjonalna- poziom przystosowania emocjonalnego.
Ekstrawersja- introwersja- jakość interakcji społecznej.
Otwartość na doświadczenia- tendencja do pozytywnego ich wartościowania.
Ugodowość- antagonizm
Sumienność- nieukierunkowanie