Q4 - Araling Panlipunan 10

ARALIN 1 Pagkamamamayan .
● Metropolis — ito ang tawag sa

pinagmulang bayan ng isang
PAGKAMAMAMAYAN . mamamayan.
➢ Pagiging kasapi o miyembro ng isang Kabihasnang Gresya .
bansa, ayon sa itinatakda ng batas. ❖ Sa kabihasnang Gresya, ang mga Polis, o
➢ Ito ang kalagayan o katayuan ng isang tao city-states, ay ang tinuturing na pamayanan nila.
bilang miyembro ng isang pamayanan o estado ❖ Binubuo ng mga citizen na limitado lamang sa
IMPORTANT NOTES . 5000 kalalakihan.
★ Hindi lahat ng naninirahan sa bansa ay ❖ Sa mga polis, naramdaman nilang sila’y bahagi
mamamayan nito dahil may mga dayuhang ng pamayanan—dahilan kung bakit
nakatira na hindi kasapi rito. ipinagkaloob nila ang kanilang katapatan at
★ Hal: dayuhang namamasyal, nag-aaral, paglilingkod.
nagnenegosyo, atbp. ❖ Hindi lahat ng mga nasa lungsod-estado ay
Mga Bagay na Kailangan Kuhanin sa Pilipinas . mamamayan nito. Ang mga lehitimong
❖ National ID mamamayan ay maraming karapatan; Bilang
❖ Passport o Pasaporte kapalit, sila ay dapat na makilahok sa
❖ Birth Certificate (NSO o PSA) pamahalaan at magtanggol dito sa panahon ng
❖ Voter’s Certification digmaan.
❖ Driver’s License ❖ Ang maaari lamang na maging mamamayan ay:
❖ Cedula atbp. ★ (1) Lalaki, (2) May Kalayaan, (3)
Legal na Pananaw ng Pagkamamamayan . May mataas na posisyon
➔ Nang masakop ang Mycenaean ng mga Dorian, ❖ Hindi maaaring maging mamamayan ang mga:
ilan sa kanila’y nagtungo sa Timog Greece, Asia ★ (1) Kababaihan, (2) Metics
Minor upang magtayo ng panibagong [banyaga], (3) Mga Alipin
kabihasnan — ang Ionian. Nagmarka ito ng ❖ Ang lahat ng ito, dagdag pa ang paglago ng
simula ng Panahong Hellenic. kalakalan, ay nagbigay daan sa pag-unlad ng
➔ Dahil sa digmaan bago ang Panahong Hellenic, mga lungsod-estado.
nagtayo ng mga kuta ang mga Greek sa mga Tradisyunal na Pananaw ng Pagkamamamayan .
lugar sa may gilid ng mga burol at sa mga ➔ Nakabatay ito sa Saligang Batas
taluktok ng bundok upang maprotektahan ➔ Nagsasabi ng katangiang dapat taglayin ng
ang kanilang sarili sa pagsalakay ng iba’t isang tao upang maideklarang isang
ibang pangkat. mamamayan sa isang bansa.
➔ Ang mga pook na ito ay naging pamayanan. Kasalukuyang Pananaw ng Pagkamamamayan .
Dito nagsimula ang mga lungsod estado o ➔ Sa paglipas ng maraming panahong nagdaan
polis — dito hango ang salitang may kinalaman ay maraming pagbabago ng konsepto ng
sa pamayanan (pulisya, politika at politiko). citizenship at ng pagiging citizen.
➔ Sa kasalukuyan, tinitingnan natin ang
POLIS . citizenship bilang isang ligal na kalagayan
➢ Ito ay isang lipunan na binubuo ng mga ng isang indibiduwal sa isang nasyon o estado.
taong may iisang pagkakakilanlan at iisang ◆ Nasyon-kultural;
mithiin. ◆ Estado-Politikal
● Pericles — ayon sa orador na ito, hindi MURRAY CLARK HAVENS (1981) .
lamang sarili ang iniisip ng mga ➔ Ayon sa kaniya, ang citizenship ay ugnayan
citizen kundi maging ang kalagayan ng isang indibiduwal at ng estado.
ng estado. ➔ Ito ay tumutukoy sa pagiging miyembro ng
➢ Ang isang citizen ay inaasahan na makilahok isang indibiduwal sa isang estado kung saan
sa mga gawain sa polis tulad ng paglahok sa bilang isang citizen, siya ay ginawaran ng
mga pampublikong asembliya at paglilitis. mga karapatan at tungkulin.
● Acropolis – mataas na lungsod;
takbuhan ito ng Greek para sa HEYWOOD (1994) .
proteksyon at nandito ang matatayog ➔ Ayon sa kaniya, ang pagkamamamayan ay
na palasyo kaya’t ito ang naging tumutukoy sa ugnayan sa pagitan ng mga
sentro ng politika at relihiyon ng indibidwal at ng estado, na kung saan ang
mga Greek. dalawa ay pinagbigkis ng reciprocal na
● Agora — pamilihang bayan; ito ang karapatan at pananagutan.
ibabang bahagi ng bayan. IMPORTANT NOTES .
Napapaligiran ng mga pamilihan at iba ★ Ang ESTADO ang siyang nagbibigay ng
pang mga gusali na nagbigay daan sa karapatan sa isang indibidwal
malayang bilihan at kalakalan. ★ Bilang indibidwal may pananagutan at
tungkulin siya sa kanyang estado.
NOTES NI ELYK OTREBOR • NOTES NI ELYK OTREBOR • NOTES NI ELYK OTREBOR • NOTES NI ELYK OTREBOR • NOTES NI ELYK OTREBOR • NOTES NI ELYK
SALIGANG BATAS (1987) . NATURALISASYON .
➢ Sa Pilipinas, ang pagkamamamayan ay may ➢ Ito ay isang legal na paraan kung saan ang
mga batayan at ito ay nakapaloob sa Artikulo isang dayuhan na nais maging mamamayan
IV, Saligang Batas ng 1987 ng Pilipinas ng isang bansa ay sasailalim sa isang
kung sino ba ang maituturing na tunay na proseso sa korte o hukuman.
mamamayang Pilipino. Mga Katangiang Kailangang Taglayin ng Isang
➢ Nagkaroon na ito ng Anim na Mga Salin: Dayuhan para sa Naturalisasyon:.
◆ (1) Batas Jones; (2) Malolos ❖ Edad na 21 y/o sa araw ng pagdinig sa kaso
Convention, (3) Const. Convention ❖ 10 taon na nakapanirahan sa Pilipinas nang
1934, (4) Saligang Batas 1943, 1973, tuloy-tuloy
1987. ❖ May mahusay at malinis na record ng
➢ Dito rin nakapaloob ang mga tungkulin at pagkatao
karapatan ng bawat mamamayang Pilipino. ❖ Naniniwala sa Saligang Batas ng Pilipinas
➢ Idineklara ni Pangulong Corazon C. Aquino ❖ Nagmamay-ari ng lupain o matatag na trabaho
noong February 11, 1987 ❖ Nakapagsasalita ng isa sa mga pangunahing
ARTICLE IV (Pagkamamayan) . wika sa bansa
Section 1.. Ang sumusunod ay ang mamamayan ng ❖ Nagnanais na matutuhan at tanggapin ang
Pilipinas: kulturang Pilipino
1. Ang mamamayan ng Pilipinas sa panahon ng ❖ Nagpapaaral ng mga anak sa paaralang
pagpapatibay ng Saligang Batas na ito; itinuturo ang kultura at tradisyon ng mga
2. Ang mga ama o ina ay mamamayan ng Pilipino.
Pilipinas; Dalawang Uri ng Mamamayan .
3. Ang mga isinilang bago sumapit ang Enero 17, ● Likas / Katutubo — ito ang natural born
1973 na ang ina ay Pilipino, na pumili ng citizens na anak ng Pilipino, parehong mga
pagkamamamayang Pilipino pagsapit ng magulang o alinman.
karampatang gulang; at ● Naturalisado — ito ang mga naturalized
4. Ang naging mamamayan ayon sa batas citizens; sila ang dating dayuhan na naging
Section 2.. Ang katutubong inaanak na mamamayan mamamayang Pilipino dahil sa proseso ng
ay ang mamamayan ng Pilipinas mula pa sa Naturalisasyon.
pagkasilang na wala nang kinakailangang gampanan RA 9225 .
ano mang hakbangin upang matamo o malubos ang ➢ Citizenship Retention and Reacquisition Act
kanilang pagkamamayang Pilipino. of 2003
Section 3.. Ang pagkamamamayang Pilipino ay ➢ Ang dating mamamayang Pilipino na naging
maaaring mawala o muling matamo sa paraang mamamayan ng ibang bansa sa
itinatadhana ng batas. pamamagitan ng naturalisasyon ay maaaring
Dahilan Upang Mawala Ang . maging mamamayang Pilipino muli.
Pagkamamamayang Pilipino . ➢ Siya ay magkakaroon ng dalawang
❖ Expatriation o kusang pagtalikod sa pagkamamamayan (dual citizenship)
pagkamamamayan Paraan ng Pagbabalik ng Pagkamamamayan .
❖ Panunumpa ng katapatan ng Saligang Batas 1. Naturalisasyon – paraan ng pagtanggap ng
ng mga banyaga pagsapit ng 10-20 taon bansa sa isang dayuhan at pagkakaloob sa
❖ Paglilingkod sa hukbong sandatahan ng kanya ng karapatang tinatanggap ng mga
ibang bansa mamamayan. Maaari itong makamit sa
❖ Pag-aasawa ng dayuhan at pagsunod sa pamamagitan ng hatol ng hukuman o batas ng
pagkamamamayan nito Kongreso.
Section 4.. Mananatiling angkin ang 2. Repatriation – ang tawag sa kusang
pagkamamamayan ng mga mamamayan ng Pilipinas na pagbabalik ng isang tao sa kanyang
mag-asawa ng mga dayuhan, matangi kung sa kanilang pinanggalingang bansa pagkatapos na mabawi
kagagawan o pagkukulang, sila ay itinuturing sa ilalim ang kanilang pagkamamamayan.
ng batas na nagtakwil nito. 3. Aksyon ng Kongreso – pagtugon ng
Section 5.. Ang dalawahang katapatan ng Mababang Kapulungan ng Kongreso ukol sa
pagkamamamayan ay salungat sa kapakanang aplikasyon para maging isang mamamayang
pambansa at dapat lapatan nang kaukulang batas. Pilipino.
● Dalawang Katapatan / Dual Allegiance — 4. Pagpapatawad ng gobyerno sa isang
ito ang pagtataglay ng isang mamamayan ng tumakas sa Sandatahang Lakas ng bansa –
dalawang katapatan o pananagutan sa dalawang ang paraang ito ay kadalasang para sa mga
bansa sundalo na nagsilbi sa pamahalaan ngunit
● Dalawang Pagkamamamayan / Dual tumakas habang sila’y nasa tungkulin lalo na sa
Citizenship — ito ang isang mamamayan ng panahon ng digmaan kaya nabawi ang
dalawang bansa ng sabay pagkamamamayang Pilipino mula sa kanila.
Prinsipyo ng Pagkamamamayang Pilipino . 1933 MONTEVIDEO CONVENTION .
1. Jus Sanguinis – ito ay naaayon sa dugo o ➢ Isang Kasunduang nilagdaan sa Montevideo,
pagkamamamayan ng mga magulang o isa Uruguay, noong December 26, 1933
man sa kanila. Ito ang prinsipyo na sinusunod ➢ Dinedeklara rito na kinakailangan ng
sa Pilipinas. recognition ng ibang mga bansa upang
2. Jus Soli – ang prinsipyo na naaayon sa lugar maging isang ganap na estado bukod pa sa
ng kanyang kapanganakan anuman ang apat na elemento ng isang estado:
pagkamamamayan ng mga magulang. Ito ang ◆ Mamamayan
prinsipyo na sinusunod sa bansang Amerika. ◆ Gobyerno
Lumawak na Pananaw ng Pagkamamamayan . ◆ Soberanya
➔ Patuloy ang paglawak ng konsepto ng ◆ Teritoryo
pagkamamamayan sa kasalukuyan. YEBAN (2004) .
◆ Tinitingnan ngayon ang pagkamamamayan hindi ➔ Ayon sa kaniya, ang isang responsableng
lamang bilang isang katayuan sa lipunan na
isinasaad ng estado, bagkus, maituturing ito
mamamayan ay inaasahang mayroong:
bilang pagbubuklod sa mga tao para sa 1. Makabayan
ikabubuti ng kanilang lipunan. 2. Pagmamahal sa kapuwa
➔ Ang PAGKAMAMAMAYAN ng indibiduwal ay 3. Respeto sa karapatang pantao
nakabatay sa pagtugon niya sa kaniyang 4. Pagpupunyagi sa mga bayani
mga tungkulin sa lipunan at sa paggamit ng 5. Gagap (buo) ang mga karapatan at
kaniyang mga karapatan para sa tungkulin bilang mamamayan
KABUTIHANG PANLAHAT. 6. Disiplina sa sarili
➔ Ayon sa lumawak na pananaw ng 7. Kritikal at malikhaing pag-iisip
pagkamamamayan, igigiit ng isang
mamamayan ang kaniyang mga karapatan ALEX LACSON (2005) .
para sa ikabubuti ng bayan. ➔ Ang abogadong ito ay naglahad ng
◆ Kaniyang gagamitin ang pamamaraang labindalawang (12) gawaing maaaring
ipinahihintulot ng batas upang iparating sa makatulong sa ating bansa.
mga kinauukulan ang kaniyang mga hinaing
at saloobin. ➔ Ang mga gawaing ito ay maituturing na mga
➔ Ang mamamayan ngayon ay hindi tagasunod simpleng hakbangin na maaaring gawin ng
lamang sa mga ipinag-uutos ng pamahalaan bawat isa sa atin.
sapagkat wala namang monopolyo ang ➔ Ngunit sa kabila ng pagiging simple ng mga ito
pamahalaan sa mga patakarang ipatutupad sa ay maaaring magbunga ang mga ito ng
isang estado. malawakang pagbabago sa ating lipunan.
➔ Kung gayon, hindi niya inaasa sa 12 Gawaing Maaring Makatulong sa Ating Bansa.
pamahalaan ang kapakanan ng lipunan sa 1. Sumunod sa batas-trapiko. Sumunod sa batas.
halip, siya ay nakikipag diyalogo rito upang 2. Laging humingi ng opisyal na resibo sa
bumuo ng isang kolektibong pananaw at anumang binibili.
tugon sa mga hamong kinakaharap ng 3. Huwag bumili ng mga bagay nasmuggle. Bilhin
lipunan. ang mga lokal na produkto. Bilhin ang gawang
IMPORTANT NOTES . Pilipino.
★ Ang indibiduwal ay bahagi ng isang lipunan 4. Positibong magpahayag ng tungkol sa atin
kasama ang ibang tao—hindi lamang gayundin sa sariling bansa.
magiging tagamasid sa mga pagbabagong 5. Igalang ang nagpapatupad ng batas-trapiko,
nagaganap sa lipunan ang isang pulis at iba pang lingkod-bayan.
mamamayan. 6. Itapon nang wasto ang basura. Ihiwalay. Iresiklo.
★ Bilang bahagi ng isang lipunan na may mga Pangalagaan.
karapatan at tungkuling dapat gampanan, 7. Suportahan ang inyong simbahan.
inaasahan na siya ay magiging aktibong 8. Tapusin nang may katapatan ang tungkulin sa
kalahok sa pagtugon sa mga isyung panahon ng eleksiyon.
kinahaharap ng lipunan at sa mas malawak 9. Maglingkod nang maayos sa pinapasukan.
na layunin ng pagpapabuti sa kalagayan 10. Magbayad ng buwis.
nito. 11. Tulungan ang isang iskolar o isang batang
mahirap.
➔ Batay sa lumawak na pananaw ng 12. Maging mabuting magulang. Turuan ng
pagkamamamayan, maaari nating matukoy ang pagmamahal sa bayan ang mga anak.
mga katangian ng isang mabuting
mamamayan.
SIBIKA . Demokrasya at Paggalang sa Karapatan .
➢ Ito ay tumutukoy sa pagiging mabuting ❖ Ang pag-unlad ng isang estado ay nakasalalay
mamamayan ng bansa. sa partisipasyon at pagkilos ng mamamayan.
➢ Bawat mabuting mamamayan ay nararapat na ❖ Responsibilidad ng bawat mamamayan na
makibahagi sa mga iba’t ibang gawaing magkaroon ng pakikisalamuha at
pansibika at gampanan ang kaniyang mga pakikipagrelasyon sa kapwa upang
responsibilidad upang matamo ng bansa ang maproteksyunan ang karapatan, dignidad, at
minimithing pag-unlad. potensyal bilang tao.
Aspektong Pang-ekonomiya, Politikal, at Sosyal . ❖ Ang pag-unlad ay nakabatay sa pagprotekta at
❖ Ang pag-unlad ng isang estado ay pagsulong ng karapatang pantao.
nakasalalay sa kakayahan ng mamamayan na ❖ May responsibilidad at obligasyon ang bawat
makipagtulungan at magtaguyod ng maayos at tao sa komunidad, kabilang ang gawaing
matiwasay na ekonomiya. pansibiko o civic engagement.
➢ Mahalaga ang maunlad na industriya at ❖ Ang mga mamamayan ay may tungkulin sa
pangkabuhayan para sa pag-unlad ng kapwa, sa komunidad, at sa estado.
bansa. Ang edukasyon at kasanayan ng
mamamayan ay mahalaga sa pagpapalago
❖ Ang mga demokratikong republikang bansa ay
ng ekonomiya. Ang patuloy na kooperasyon nagsusulong ng mga prinsipyo at gawaing
ng mamamayan at pamahalaan ay nagpapalakas ng demokrasya.
mahalaga sa pagpapabuti ng kalagayan ng ❖ Ang kapangyarihan ng pagpili ng pinuno ay
ekonomiya. nasa kamay ng mamamayan.
❖ Ang mga mamamayan ay may responsibilidad ❖ Ang estado ay pagmamay-ari ng mga tao, kaya
sa pagpili ng tamang mga pinuno at sa ang mga nahalal na politiko ay inaasahang
pagsasakatuparan ng tamang desisyon maglingkod para sa kapakanan at kagalingan
para sa bansa. panlahat.
➢ Ang pagpili ng pinuno ay nasa kamay ng
mamamayan, at ang kanilang partisipasyon ❖ Ang mga mamamayan ay may karapatan na
sa halalan ay mahalaga sa pagpapabuti ng patalsikin ang mga hindi kanais-nais na pinuno
pamamahala. Ang aktibong pakikilahok sa at isulong ang mga pagbabago para sa
mga usaping politikal ay mahalaga sa kaunlaran.
pagpapalakas ng demokrasya at
pagpapabuti ng sistema ng pamamahala.
❖ Ang pakikilahok pansibiko ay mahalaga sa
❖ Ang mga mamamayan ay may responsibilidad pang-araw-araw na pamumuhay ng tao.
sa kapwa, komunidad, at estado. ❖ Ang mga bansang demokratiko ay dapat
➢ Ang pakikilahok sa mga usaping pang-sosyal magkaroon ng malayang, malinis, at patas na
at pang-ekonomiya ay mahalaga sa eleksiyon.
pagpapabuti ng lipunan. Ang mga ❖ Ang maayos na pagtanggap sa resulta ng
mamamayan ay dapat magkaroon ng halalan ay nakakatulong sa magkaroon ng
mataas na antas ng interes sa mga isyu ng
lipunan at politika. Ang maayos na maayos na transisyon ng pamumuno.
transisyon ng pamumuno matapos ang
eleksyon ay mahalaga para sa pagkakaroon Pagsasakatuparan ng Pinuno ng Plataporma .
ng maayos at tahimik na lipunan. ❖ Para maisakatuparan ng isang pinuno ang
kanyang mga plataporma, tungkulin ng mga
Karapatang Pantao sa Pag-unlad ng Komunidad . mamamayan na ipagkaloob ang kanilang
❖ Ang pag-unlad ng isang estado ay nakasalalay pagsuporta rito.
sa pakikilahok at pagprotekta ng karapatan ng ❖ Kaya naman sa mga demokratikong bansa tulad
mamamayan. ng Pilipinas, ang balanse at maayos o mabuting
❖ Responsibilidad ng bawat mamamayan na relasyon sa pagitan ng mga tao at pamahalaan
maging aktibo sa civic engagement para sa ay susi sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
kapakanan ng komunidad at bansa. ❖ Nangangangahulugan na ang bawat isa ay
❖ Ang mga mamamayan ay may karapatang kumikilos at tinutupad ang kanyang tungkulin
magpartisipate sa eleksyon at magkaroon ng upang masigurado na tinatahak nito ang
tamang kaalaman sa pagpili ng mga pinuno. tamang landas ng pagpapaunlad sa bansa,
❖ Mahalaga ang pagtanggap ng mamamayan sa kung saan ang pamahalaan ay nagsisilbi at
resulta ng eleksyon para sa maayos na nagpupursigi sa pagsulong ng mga proyekto at
transisyon ng pamumuno. programang pangkaunlaran habang ang mga
tao ay ginagampanan ang mga papel na
inaasahan sa kanila tulad ng pagsunod sa mga
batas, pagbabayad ng buwis nang tapat, at
pagpapakita ng respeto sa mga pambansang
sagisag at iba pa.
➔ Ang aktibong pakikilahok ay hindi Katangian sa Paglahok sa Gawaing Pansibiko .
nangangahulugan na dapat na palaging 1. MAKABANSA
magkaroon ng kilos-protesta sa araw araw. a. Tapat sa Bansa — Nangangahulugan ito na
➔ Maraming paraan para maipakita ang aktibong handa tayong magmalasakit at maglingkod para
pakikilahok kahit walang kilos-protesta na sa bansa sa anumang oras kung may magnanais
nagaganap. na pabagsakin ito. Kaakibat ng tiwala at
➔ Dito sa ating bansa, may mga organisasyon o pananalig sa republika ay ang paggalang sa
samahang pansibiko na nabuo na hindi lamang ating pambansang sagisag tulad ng ating
tumutulong para maidaos nang maayos at watawat. Ang simpleng pagtayo nang matuwid,
mapayapa ang halalan kundi para proteksyunan paglalagay ng kanang kamay sa dibdib, at
at isulong ang demokratikong proseso ng pag-awit nang may kasiglahan sa pambansang
eleksyon. awit ay palatandaan ng pagkilala, pagtitiwala, at
Organisasyong Pansibiko . pagmamahal sa republika.
1. National Citizens’ Movement for Free ➔ Ito ang itinatakda ng Konstitusyon partikular
Elections (NAMFREL) – tagabantay sa na sa Artikulo XVI, Seksyon 1: “Ang bandila
ng Pilipinas ay dapat na pula, at bughaw, na
panahon ng halalan na naorganisa noong 1983. may isang araw at tatlong bituin, na dinadakila
Ito ang kauna-unahang organisasyon na at iginagalang ng sambayanan at kinikilala ng
sumubaybay sa eleksyon na kinilala ng batas.”
Commission on Elections (COMELEC) para b. Handang Ipagtanggol ang Estado — Ang
magsagawa ng quickcount noong 1984 at kahandaang ipagtanggol ang estado tulad ng
mayroon na itong libu-libong miyembro na ginawa ng ating mga bayani ay pagpapakita rin
nagbubuluntaryo mula sa ibat’t ibang sektor. ng pagiging makabayan. Sa lahat ng
2. Parish Pastoral Council for Responsible pagkakataon, bilang isang mapanagutang
Voting (PPCRV) – nabuo noong 1991 sa mamamayan, tayo ay dapat na handang
pamumuno ng mga pari sa pangunguna ni magtanggol sa ating bansa.
Archbishop Jaime Cardinal Sin bilang tugon sa ➔ Itinatakda ng Artikulo II, Seksyon 4 ng ating
Konstitusyon: Ang pangunahing tungkulin ng
tawag ng pagtulong ng simbahan sa panahon pamahalaan ay paglingkuran at pangalagaan
ng eleksyon. ang sambayanan. Maaaring tawagan ng
★ Isa ring anyo ng gawaing pansibiko ang pamahalaan ang sambayanan upang
pagbubulontaryo sa mga iba’t ibang ipagtanggol ang estado, at sa ikatutupad niyon,
samahang pansibiko na naglalayon ng ang lahat ng mamamayan ay maaaring atasang
maghandog ng personal na serbisyo militar o
pagbabago sa ating lipunan. sibil, sa ilalim ng kondisyong itinatakda ng batas.
★ Ang pagbubulontaryo ng mga c. Sinusunod ang Saligang Batas at iba pang
mamamayan na sumali sa mga gawaing mga batas ng Pilipinas: Nararapat na sundin
pansibiko ay nangangahulugan ng ng bawat mamamayan ang Saligang Batas at
pagkilos kung saan ay nakatutulong sila ang iba pang batas ng bansa. Ang hindi
nang malaki sa mga namamahala ng paggalang sa batas ay nagdudulot ng
bansa upang malunasan ang ilang mga kaguluhan sa lipunan. Inaalis nito ang
suliranin na kinakaharap ng bawat katahimikan, kaayusan, at seguridad ng bawat
komunidad. isa at hinahadlangan nito ang pag-unlad. Kung
ang lahat ng mamamayan ay sumusunod sa
batas, tayong lahat ay mamumuhay nang
mapayapa, masagana, at tahimik sa isang
pamayanan.
d. Nakikipagtulungan sa Gobyerno: Ang bawat
mamamayan ay kailangang makipagtulungan sa
may kapangyarihan upang mapanatili ang
kaayusan at mapangalagaan ang katarungan ng
ating lipunan. Mahalaga ang partisipasyon at
magandang koneksiyon ng pinuno sa mga
mamamayan at ang partisipasyon ng mga tao
upang mapabilang sila sa paggawa ng
desisyon, matukoy ang mga suliranin sa lipunan
at mabigyan ito ng angkop na solusyon.
e. Pagtangkilik sa Sariling Produkto: Kung ang
bawat Pilipino ay prayoridad na bilhin ang
produktong gawa ng mga Pilipino,
makakatulong ito sa paglago ng ekonomiya ng
ating bansa. Ang pagtaas ng demand ng
produktong gawa ng Pilipino ay
nangangahulugang tataas din ang kita ng mga pagnanais na mapabuti ang estado ng kanilang
prodyuser at tataas ang babayarang buwis na pamumuhay. Kaya naman nararapat lamang na
siyang ginagamit ng pamahalaan para sila ay itinuturing na mga makabagong bayani.
pondohan ang mga programa at proyektong Sa iba’t ibang larangan naipapamalas nating
panlipunan. mga Pilipino ang ating galing dahil sa tatag ng
f. Pagbabayanihan sa Panahon ng Kalamidad loob, kumpiyansa, at tiwala sa sarili na ating
at mga Suliranin na ating Kinakaharap: Ang angkin, kaya untiunti ay nakikilala tayong mga
ating bansa ay madalas na tamaan ng bagyo Pilipino sa buong mundo.
dahil sa ang lokasyon nito ay matatagpuan sa 5. MAKATUWIRAN: Isinasaalang-alang ang
tinatawag na typhoon belt. Kaya naman kapakanan ng nakararami kaysa sa pansariling
taon-taon ay hindi tayo nakaiiwas sa pinsalang interes. Ang makabayan mamamayan ay
dulot ng kalamidad na ito sa ating bansa. Sa kumikilos nang naaayon sa isinasaad ng batas at
panahon ng ganitong sakuna, namamayani sa pinahahalagahan kung ano ang tama.
puso at diwa ng mga Pilipino ang espiritu ng 6. MATULUNGIN SA KAPWA: Likas na sa mga
bayanihan kung saan maraming mamamayan ay Pilipino ang pagtulong sa kapwa. Tayo ay likas
nagbibigay ng ambag sa simpleng paraan para na mapagkawang-gawa lalong lalo na sa mga
maiparating sa mga nasalangtang kababayan kapus-palad at dumaranas ng hirap sa buhay.
ang kanilang munting tulong. Madalas na nakikita rin ang pagiging
2. MAKATAO: Bawat tao ay may karapatan na matulungin nating mga Pilipino sa panahon ng
dapat igalang at protektahan. Bilang mga kalamidad, sakuna, aksidente, at
mamamayan, may kalayaan tayong gamitin ang pagdadalamhati. Palaging namamayani sa ating
bawat karapatan ngunit dapat nating tandaan na puso at isipan sa mga panahon na ito ang
ang bawat karapatan ay may kalakip na pagtutulungan at bayanihan. Ang pagtulong na
pananagutan at tungkulin na igalang din ang walang hinihintay na kapalit ay palatandaan ng
mga karapatan ng iba. Kaya nararapat lamang pagmamahal sa kapwa.
na tiyakin natin na hindi tayo nakasasakit o 7. MAKASANDAIGDIGAN: Ang
nakapipinsala sa ibang tao habang tinatamasa makasandaigdigang mamamayan ay
natin ang mga karapatang ito. mamamayan ng kanyang bayan at gayundin sa
3. PRODUKTIBO: Ang aktibong mamamayan ay buong mundo. Palagi nitong isinasaalang -
nagtatrabaho o gumagawa sa malinis na alang ang kapakanan ng kanyang bansa at ng
paraan. Ginagampanan nito ang kanyang mundo sa pangkalahatan. Ang nabanggit na
tungkulin nang mahusay, may buong katapatan, mga katangian ay nararapat maisabuhay ng
at pagkukusa. Ang pagiging matiyaga at isang mamamayan habang siya’y aktibong
masipag sa paggawa ay ugali na nating mga nakikibahagi maging ito ma’y tuwiran o
Pilipino noon pa man. Ito ay ipinakita sa atin ng dituwiran sa mga gawaing pansibiko at
ating mga ninuno na Ifugaoeňo sa nakilalahok sa mga usaping pampolitika nang sa
pagkakagawa ng Banaue Rice Terraces. Dahil sa ganun ay magampanan niya nang maayos ang
tiyaga at sipag ng mga ninunong Ifugaoeňo, kaniyang mahalagang papel tungo sa kaunlaran
nagawa nila ng makabuo ng isang tanawin na ng bansa at pagbabagong panlipunan.
ngayon ay hinahangaan hindi lamang sa
Pilipinas kundi sa buong mundo. Kailangan
nating maging produktibo upang makatulong sa
pagsulong at pag-unlad ng ating bansa.Ang
Pilipinas ay may mataas na bilang ng batang
populasyon na maaari nitong sanayin, linangin,
at paghusayin upang maging produktibo at
makatulong sa pagpapaangat sa ating
pamumuhay at ekonomiya sa hinaharap.
4. MAY LAKAS NG LOOB AT TIWALA SA
SARILI: Ang katangian na pagiging matatag, at
may tibay ng loob ay ipinamalas ng ating mga
bayani sa paglaban sa mga mananakop na
Kastila, Amerikano, at Hapones upang lumaya
ang bansa mula sa kamay ng mga mapanlupig
na dayuhan. Katatagan din ng loob ang
ipinamamalas ng mga manggagawang Pilipino
na nangingibang bansa upang doon
maghanapbuhay. Hindi matatawaran ang
sakripisyo at tatag ng kalooban nila na iwanan
ang kanilang pamilya at lisanin ang bansa sa
Apat na Paraan ng Naturalisasyon . ❖ Because he was an illegitimate child, his
1. Administrative Naturalization – Kapag ang father could not transfer citizenship on his
dayuhan ay pinanganak at lumaki sa ibang child.
bansa gaya ng Pilipinas. ◆ Nanay: Elizabeth “Bessy” Kelly ;
2. Judicial Naturalization – Kapag ang dayuhan American
ay hindi pinanganak o lumaki ngunit namalagi ◆ Father: Fernando Poe Sr. ; Filipino
sa isang bansa nang may edad na at nagnanais ❖ Ang tatay ni FPS ay isang mestizo na
na mapalitan ang pagkamamamayan. kalahating Spanish at kalahating Chinese na
3. Legislative Naturalization – Ibinibigay sa may pangalang Lorenzo Pou.
mga dayuhang may outstanding contribution sa ❖ Si Lorenzo Pou ay isang mestizo na half
bansa. Spanish at half Chinese. Siya ay isang
4. Derivative Naturalization - tinatawag ding resident ng Pangasinan.
repatriation, nangyayari ito kapag ang isang ➢ Noong buhay si Pou, nagpatawag ang mga
indibidwal ay nagnanais na maibalik ang Amerikano ng ordinansa upang mailista ang
mga hindi Pilipino sa Pangasinan.
orihinal na citizenship o pagkamamamayan ➢ Dahil hindi nag-ulat si Lorenzo, siya ay
matapos ma-naturalized ng ibang bansa. itinuring na isang Pilipino.
Dayuhang Hindi Maaaring Maging Naturalized . ❖ Court Judge Nagamura Moner was the
★ Gumamit ng dahas upang magtagumpay ang one who investigated the case of FPJ’s
kanilang kagustuhan citizenship.
★ Sumasalungat o nagrerebelde sa nakatatag na 4. Grace Poe .
pamahalaan ❖ Mary Grace Natividad Sonora
★ Nahatulan sa kasalanang may kaugnayan sa Poe-Llamanzares
moralidad gaya ng pagsusugal at prostitusyon. ❖ Notably, Commissioner Arthur Lim
★ Hindi naniniwala sa kaugalian, tradisyon, at admitted, during the oral arguments, that at
simulain ng mga Pilipino the time petitioner was found in 1968, the
★ Pagiging mamamayan ng isang bansang hindi majority of the population in Iloilo was a
nagkakaloob ng karapatang maging Filipino.
naturalisadong mamamayan ng Pilipinas ➢ That same year, there were 245,740 Filipino
Isyung Pagkamamamayan ng mga Pilipino . males as against only 1,165 male aliens.
Comelec did not dispute these figures. This
1. Kathryn Bernardo . implies that a 99.53% chance exist that his
❖ Ipinanganak noong Marso 26, 1996 sa father is a Filipino.
Cabanatuan, Nueva Ecija. ➢ This evidence somewhat points out that she can
❖ Prinsipyong Jus Sanguinis be considered to be a natural born under Jus
◆ Nanay: Luzviminda Bernardo ; Filipino Sanguinis
◆ Tatay: Teodore Bernardo ; Filipino ❖ Other circumstantial evidence of the
2. Liza Soberano . nationality of the petitioner's parents are the
❖ Hope Elizabeth Hanley Soberano fact that she was abandoned as an infant in a
❖ Ipinanganak noong Enero 4, 1998 sa Roman Catholic Church in Iloilo City.
Santa Clara, California ❖ She was a foundling
➢ an infant that has been abandoned by its
❖ PAREHONG Jus Sanguinis at Jus Soli parents and is discovered and cared for by
◆ Nanay: John Castillo Soberano ; Filipino ; others.
ipinanganak sa Asingan, Pangasinan ❖ She also has typical Filipino features:
◆ Tatay: Elizabeth Hanley ; American ; ➢ height, flat nasal bridge, straight black hair,
ipinanganak sa Santa Clara, California almond shaped eyes and an oval face.
3. Fernando Poe Jr. (FPJ) . ❖ Thus, she was considered as Filipino under
❖ He was illegitimately born in August 20, Jus Soli
1939 ❖ Grace Poe lost her Filipino citizenship when
➢ Illegitimate — “non married parents upon she was naturalized as a US citizen.
birth” ❖ She went to the US beforehand around 3 to
❖ Since he was born during 1939, it follows 4 years ago but the COMELEC questioned
that his citizenship will follow the 1935 Poe’s nationality.
Philippine Constitution ❖ When Grace Poe repatriated, she became a
❖ The 1935 Constitution, during which regime Filipino. But did she regain her status as
FPJ had seen first light, confers citizenship to natural born Filipino was be reacquired once
all persons whose fathers are Filipino repatriated under RA 9225.
citizens regardless of whether such children
are legitimate or illegitimate. PAGTATAPOS NG ARALIN 1.
❖ He was born during the time when the PH is If you want to enhance your knowledge about this lesson, you may
still a colony of USA. use this link for active recall. Link: [ https://bit.ly/Q4AP10L1 ]
ARALIN 2 Karapatang Pantao . Britain.
✔ Sa siglo 1700 naman, nagkaroon ng
TAON PANGYAYARI Panahon ng Kaliwanagan na dahilan upang
539 BCE ✔ Matapos sakupin ang Babylon, hinayaan ni matanggal ang slavery sa Portugal noong 1761.
Haring Cyrus the Great ang mga tao na ✔ Ang Deklarasyon ng Kalayaan ng Amerika
maging malaya at pantay; ay isinulat ito ni Thomas Jefferson noong July 4,
✔ Pinalaya niya ang mga alipin at hinayaan 1776, nakapaloob na malaya ang 13 kolonya.
ang silang pumili ng kani-kanilang relihiyon. 1787 ✔ Inaprubahan ng United States Congress
✔ Tinala ito sa Cyrus Cylinder gawa sa isang ang Saligang-batas ng America kung saan
baked clay nakapaloob ang Bill of Rights (12-15-1791).
✔ Tinagurian ito bilang “world’s first charter ✔ Ito ang nagbigay-proteksiyon sa mga
of human rights.” karapatang pantao ng lahat ng mamamayan
Panahon ng ✔ Kinakitaan din ng kaisipan tungkol sa at maging ang iba pang taong nanirahan sa
bansa.
Kabihasnan karapatang pantao ang iba pang sinaunang
kabihasnan tulad ng India, Greece, at Rome. 1789 ✔ Noong May 5, 1789, sumiklab ang
✔ Ang mga itinatag na relihiyon at Rebolusyong Pranses — napagtagumpayan
pananampalataya sa Asya at nakapaglahad ng itong wakasan ang ganap na kapangyarihan
mga kodigo tungkol sa moralidad, kaisipan ni Haring Louis XVI.
tungkol sa dignidad ng tao at tungkulin nito sa ✔ Sumunod ang paglagda ng Declaration of
kaniyang kapwa tulad ng: the Rights of Man and of the Citizen na
⋆ Judaism — “Halach / Halakha” naglalaman ng mga karapatan ng mamamayan.
⋆ Hinduism — “Sanatana Dharma” ✔ Noong Agosto 27, 1789, isinulat ng
⋆ Kristiyanismo — “10 commandments” Constituent Assembly (Nat’l Assembly
⋆ Buddhism — “5 Precepts or Noble 8-fold Path” ngayon) ang Declaration of the Rights of
⋆ Taoism — “Tao Te Ching” Man. Nakapaloob ang sumusunod na principle:
⋆ Islam — “Shar'ia” 1. The aim of every political association is the
1215 ✔ Sapilitang lumagda si John I, Hari ng preservation of the natural and
England, sa MAGNA CARTA imprescriptible rights of man.
● Magna Carta — isang dokumentong 2. Men are born and remain free and equal in
naglalahad ng ilang karapatan ng mga rights
taga-England. 3. Every man is presumed innocent until
✔ Karapatan ng mga balo (widow) na proven guilty
magmay-ari at makapili na hindi na muling 4. Law is the expression of the general will (of
mag-asawa. the people).
✔ Makatwirang proseso (due process) sa ✔ Binigyang-diin nito na ang lipunang Pranses
pagdinig ng kaso at pagkapantay-pantay sa mata na kinakailangang nababatay sa mga ideya ng
ng batas. kalayaan, pagkapantay-pantay at kapatiran.
✔ Ang kapangyarihan ng mga nasa Simbahan
1628 ✔ Nagkaroon ng paglalagda ng Petisyon ng at ng mga maharlika ay nabawasan din at ang
Karapatan halalan para sa Asembleang bubuo ng mga
✔ Sa pangunguna ni Edward Coke, ipinadala batas ay idinaos.
ng English Parliament kay King Charles I ng
England ang Petisyon of Rights (1628). 1800 ✔ Sa pangunguna ni Napoleon Bonaparte,
✔ Sa parehong taon, ipinasa itong petisyon na nagsimula ang mga digmaang naghahangad ng
naglalaman ng mga karapatan tulad ng: pagsakop sa malalaking bahagi ng Europa
1. Hindi pagpataw ng buwis nang walang noong 1803.
pahintulot ng Parliament ✔ Layunin ni Napoleon na palakasin ang
2. Pagbawal sa pagkulong nang walang sapat kapangyarihan ng Pransiya sa buong kontinente.
na dahilan
3. Hindi pagdeklara ng batas militar sa 1814 ✔ Nabuo ang Sixth Coalition upang labanan
panahon ng kapayapaan si Napoleon at ang kanyang ambisyon sa
pagsakop.
1689–1761 ✔ Noong 1689, naipasa ang British Bill of ✔ Matapos ang sunud-sunod na labanan at ang
Rights pagkatalo ni Napoleon sa Waterloo noong
✔ Sa siglo 1700 naman, nagkaroon ng 1815, nangibabaw ang koalisyon at nagresulta
Panahon ng Kaliwanagan na dahilan upang sa pagpapatalsik kay Napoleon at ang kanyang
matanggal ang slavery sa Portugal noong 1761. pag-exile sa isla ng Saint Helena.
1776 ✔ Sa kapanahunan ni Locke, itinatag ni King 1864 ✔ Sa Geneva, Switzerland, isinagawa ang
James II ang isang absolutong monarkiya — pagpupulong ng anim na Europeong bansa at
taliwas sa kagustuhan ng parlamento. ilang estado ng United States na tinawag na
✔ Naniniwala si John Locke na ang tao, sa First Geneva Convention na at may layuning
kanyang natural na kalikasan, ay may mataas isaalang-alang ang pag-aalaga sa mga
na moral, may karapatang mangatwiran at nasugatan at may sakit na sundalo nang walang
may mga natural na karapatan (buhay, anumang diskriminasyon.
kalayaan). ✔ Ang kumbensyong ito ay patungkol lamang
✔ Ang kaniyang mga ideya ay isinulat niya sa sa pag-iingat sa karapatan ng mga Europeo.
akdang Two Treatises of Government.
✔ Ang ideya niya ang naging basehan ng mga 1915 ✔ Pinuno ni Mahatma Gandhi ang mga
Amerikano na lumaya sa pamumuno ng Great mapayapang pagkilos sa India laban sa
kolonyalismong Britanya, isinusulong ang UDHR .
konsepto ng "ahimsa" o non-violence. ➢ Ang Universal Declaration of Human Rights
✔ Ang kanyang mga protesta at kilos ay ay isa sa mga mahahalagang dokumentong
nagdulot ng pag-usbong ng pambansang naglalahad ng mga karapatang pantao ng
pagkakaisa at pagtutol sa pamamagitan ng
mapayapang pakikibaka. bawat indibidwal na may kaugnayan sa bawat
✔ Noong April 13, 1919, isinagawa ng mga aspeto ng buhay ng tao.
sundalo ng Britanya ang Amritsar Massacre sa ➢ Kabilang sa mga ito ang karapatang sibil,
India Jallianwala Bagh. politikal, ekonomiko, sosyal, at kultural.
✔ Ito ay nagresulta sa pagkamatay ng ➢ Tunay na nagbibigay-tangi sa tao bilang nilalang
maraming mga sibilyan at nagdulot ng galit at na nagtatamasa ng kalayaan at mga karapatang
paglaban sa pamamahala ng Britanya.
✔ Noong Marso 12, 1930, pinangunahan ni
maghahatid sa kanya upang makamit ang
Gandhi ang Dandi March o Salt March, isang kanyang mga mithiin sa buhay at magkaroon ng
paglalakbay ng 390 kilometro mula sa mabuting pamumuhay.
Sabarmati Ashram patungong Dandi sa ARTICLE 1 .
baybayin ng Gujarat. ❖ Nakalahad na lahat ng tao ay isinilang na
✔ Layunin ng paglalakbay na protektahan ang malaya at pantay-pantay.
mga buwis sa asin, na kontrolado ng Britanya, ARTICLE I .
bilang protesta sa kanilang monopolyo sa asin
at iba pang produktong pambutas. ★ All human beings are born free and equal in
✔ Noong 1931, isang kasunduan sa pagitan ni dignity and rights. They are endowed with
Gandhi at Lord Irwin (Briton) [Gandhi-Irwin reason and conscience and should act towards
Pact], na nagdulot ng pansamantalang pagtigil one another in a spirit of brotherhood.
sa kilos-protesta ni Gandhi at ng Kongreso ng ARTICLE 3–21 .
India. Sa bisa ng kasunduang ito, ilan sa mga ❖ Nakalahad ang karapatang pantao bilang isang
politikal na bilanggo ay pinakawalan at
inaasahang makakapamahala ang mga mamamayan sa aspekto ng politiko at sibil.
indiyanong mahihirap sa kanilang sariling ARTICLE II .
komunidad. ★ Everyone is entitled to all the rights and
WWI & ✔ Sa paglipas ng 1930s at 1940s, isinagawa ni
freedoms set forth in this Declaration, without
WWII Adolf Hitler at ang kanyang Nazi regime ang distinction of any kind, such as race, colour,
sistematikong pagpatay sa milyon-milyong mga sex, language, religion, political or other
Hudyo, pati na rin sa iba pang mga grupo tulad opinion, national or social origin, property,
ng Romani, disabled individuals, at iba pa. birth or other status.
✔ Kilala bilang Holocaust, ang genocide ay ★ Furthermore, no distinction shall be made on
nagdulot ng trahedya at pinagmulan ng
pangmatagalang pagbabago sa mundo.
the basis of the political, jurisdictional or
international status of the country or territory to
1945 ✔ Nang itatag ang United Nations noong which a person belongs, whether it be
Oktubre 24, 1945, binigyang-diin ng mga independent, trust, non-self-governing or under
bansang kasapi nito na magkaroon ng
kongkretong balangkas upang matiyak na any other limitation of sovereignty.
maibabahagi ang kaalaman at maisakatuparan ARTICLE III .
ang mga karapatang pantao sa lahat ng bansa. ★ Everyone has the right to life, liberty and the
✔ Ito ay naging bahagi sa adyenda ng UN security of person.
General Assembly noong 1946. ARTICLE IV .
1948 ✔ Itinatag ng UN ang Human Rights ★ No one shall be held in slavery or servitude;
Commission sa pangunguna ni Eleanor slavery and the slave trade shall be prohibited
Roosevelt, asawa ng yumaong Pangulong in all their forms.
Franklin Roosevelt ng United States. ARTICLE V .
✔ Sa pamamagitan ng naturang komisyon,
nilagdaan at ipinatupad ang dokumentong
★ No one shall be subjected to torture or to cruel,
tinawag na Universal Declaration of Human inhuman or degrading treatment or
Rights na tinanggap ng UN General Assembly punishment.
ang UDHR noong Disyembre 10, 1948 at ARTICLE VI .
binansagan ito bilang “International Magna ★ Everyone has the right to recognition
Carta for all Mankind.” everywhere as a person before the law.
✔ Sa kauna-unahang pagkakataon, ARTICLE VII .
pinagsama-sama at binalangkas ang lahat ng
karapatang pantao ng indibiduwal sa isang ★ All are equal before the law and are entitled
dokumento. without any discrimination to equal protection
✔ Ito ang naging pangunahing batayan ng mga of the law.
demokratikong bansa sa pagbuo ng ★ All are entitled to equal protection against any
kani-kanilang Saligang-batas. discrimination in violation of this Declaration
✔ Umabot nang halos dalawang taon bago and against any incitement to such
nakumpleto ang mga artikulong nakapaloob sa
UDHR. discrimination.
ARTICLE VIII . ★ The family is the natural and fundamental group
★ Everyone has the right to an effective remedy unit of society and is entitled to protection by
by the competent national tribunals for acts society and the State.
violating the fundamental rights granted him by ARTICLE XVII .
the constitution or by law. ★ Everyone has the right to own property alone as
ARTICLE IX . well as in association with others.
★ No one shall be subjected to arbitrary arrest, ★ No one shall be arbitrarily deprived of his
detention or exile. property.
ARTICLE X . ARTICLE XVIII .
★ Everyone is entitled in full equality to a fair and ★ Everyone has the right to freedom of thought,
public hearing by an independent and impartial conscience and religion; this right includes
tribunal, in the determination of his rights and freedom to change his religion or belief, and
obligations and of any criminal charge against freedom, either alone or in community with
him. others and in public or private, to manifest his
ARTICLE XI . religion or belief in teaching, practice, worship
★ Everyone charged with a penal offence has the and observance.
right to be presumed innocent until proved ARTICLE XIX .
guilty according to law in a public trial at which ★ Everyone has the right to freedom of opinion
he has had all the guarantees necessary for his and expression; this right includes freedom to
defence. hold opinions without interference and to seek,
★ No one shall be held guilty of any penal receive and impart information and ideas
offence on account of any act or omission through any media and regardless of frontiers.
which did not constitute a penal offence, under ARTICLE XX .
national or international law, at the time when it ★ Everyone has the right to freedom of peaceful
was committed. assembly and association.
★ Nor shall a heavier penalty be imposed than the ★ No one may be compelled to belong to an
one that was applicable at the time the penal association.
offence was committed. ARTICLE XXI .
ARTICLE XII . ★ Everyone has the right to take part in the
★ No one shall be subjected to arbitrary government of his country, directly or through
interference with his privacy, family, home or freely chosen representatives.
correspondence, nor to attacks upon his honour ★ Everyone has the right of equal access to public
and reputation. service in his country.
★ Everyone has the right to the protection of the ★ The will of the people shall be the basis of the
law against such interference or attacks. authority of government; this will shall be
ARTICLE XIII . expressed in periodic and genuine elections
★ Everyone has the right to freedom of movement which shall be by universal and equal suffrage
and residence within the borders of each State. and shall be held by secret vote or by
★ Everyone has the right to leave any country, equivalent free voting procedures.
including his own, and to return to his country.
ARTICLE IX . ARTICLE 22–27 .
★ Everyone has the right to seek and to enjoy in ➢ Nakasaad na ang karapatang pantao na may
other countries asylum from persecution. karapatan sa aspekto ng edukasyon, sining,
★ This right may not be invoked in the case of pansibiko, at pangkultura.
prosecutions genuinely arising from ARTICLE XXII .
non-political crimes or from acts contrary to the ★ Everyone, as a member of society, has the right
purposes and principles of the United Nations. to social security and is entitled to realization,
ARTICLE XV . through national effort and international
★ Everyone has the right to a nationality. co-operation and in accordance with the
★ No one shall be arbitrarily deprived of his organization and resources of each State, of the
nationality nor denied the right to change his economic, social and cultural rights
nationality. indispensable for his dignity and the free
ARTICLE XVI . development of his personality.
★ Men and women of full age, without any ARTICLE XXIII .
limitation due to race, nationality or religion, ★ Everyone has the right to work, to free choice
have the right to marry and to found a family. of employment, to just and favourable
They are entitled to equal rights as to marriage, conditions of work and to protection against
during marriage and at its dissolution. unemployment.
★ Marriage shall be entered into only with the free ★ Everyone, without any discrimination, has the
and full consent of the intending spouses. right to equal pay for equal work.
★ Everyone who works has the right to just and ARTICLE 28–30 .
favourable remuneration ensuring for himself ➢ Isinasaad na ang bawat tao ay mayroong
and his family an existence worthy of human karapatan na itaguyod ang karapatan ng ibang
dignity, and supplemented, if necessary, by tao.
other means of social protection. ARTICLE XXVIII .
★ Everyone has the right to form and to join trade ★ Everyone is entitled to a social and international
unions for the protection of his interests. order in which the rights and freedoms set forth
ARTICLE XXIV . in this Declaration can be fully realized.
★ Everyone has the right to rest and leisure, ARTICLE XXIX .
including reasonable limitation of working ★ Everyone has duties to the community in which
hours and periodic holidays with pay. alone the free and full development of his
ARTICLE XXV . personality is possible.
★ Everyone has the right to a standard of living ★ In the exercise of his rights and freedoms,
adequate for the health and well-being of everyone shall be subject only to such
himself and of his family, including food, limitations as are determined by law solely for
clothing, housing and medical care and the purpose of securing due recognition and
necessary social services, and the right to respect for the rights and freedoms of others
security in the event of unemployment, sickness, and of meeting the just requirements of
disability, widowhood, old age or other lack of morality, public order and the general welfare
livelihood in circumstances beyond his control. in a democratic society.
★ Motherhood and childhood are entitled to ★ These rights and freedoms may in no case be
special care and assistance. All children, exercised contrary to the purposes and
whether born in or out of wedlock, shall enjoy principles of the United Nations.
the same social protection. ARTICLE XXX .
ARTICLE XXVI . ★ Nothing in this Declaration may be interpreted
★ Everyone has the right to education. Education as implying for any State, group or person any
shall be free, at least in the elementary and right to engage in any activity or to perform any
fundamental stages. Elementary education shall act aimed at the destruction of any of the rights
be compulsory. Technical and professional and freedoms set forth herein.
education shall be made generally available
and higher education shall be equally
accessible to all on the basis of merit.
★ Education shall be directed to the full
development of the human personality and to
the strengthening of respect for human rights
and fundamental freedoms. It shall promote
understanding, tolerance and friendship among
all nations, racial or religious groups, and shall
further the activities of the United Nations for
the maintenance of peace.
★ Parents have a prior right to choose the kind of
education that shall be given to their children.
ARTICLE XXVII .
★ Everyone has the right freely to participate in
the cultural life of the community, to enjoy the
arts and to share in scientific advancement and
its benefits.
★ Everyone has the right to the protection of the
moral and material interests resulting from any
scientific, literary or artistic production of which
he is the author.
BILL OF RIGHTS (PHILIPPINES) . Section 7..
➢ Ang Kalipunan ng mga Karapatan o Bill of ★ The right of the people to information on
Rights ng Konstitusyon ng ating bansa ay matters of public concern shall be recognized.
listahan ng mga pinagsama-samang Access to official records, and to documents,
karapatan ng bawat tao mula sa dating and papers pertaining to official acts,
konstitusyon at karagdagang karapatan ng mga transactions, or decisions, as well as to
indibidwal na nakapaloob sa Seksyon 8, 11, government research data used as basis for
12, 13, 18 (1), at 19. policy development, shall be afforded the
➢ Nakasaad ito sa Artikulo III ng 1987 citizen, subject to such limitations as may be
Constitution provided by law.
ARTICLE III (Bill of Rights) . Section 8..
Section 1.. ★ The right of the people, including those
★ No person shall be deprived of life, liberty, or employed in the public and private sectors, to
property without due process of law, nor shall form unions, associations, or societies for
any person be denied the equal protection of purposes not contrary to law shall not be
the laws. abridged.
Section 2.. Section 9..
★ The right of the people to be secure in their ★ Private property shall not be taken for public
persons, houses, papers, and effects against use without just compensation.
unreasonable searches and seizures of whatever Section 10..
nature and for any purpose shall be inviolable, ★ No law impairing the obligation of contracts
and no search warrant or warrant of arrest shall shall be passed.
issue except upon probable cause to be Section 11..
determined personally by the judge after ★ Free access to the courts and quasi-judicial
examination under oath or affirmation of the bodies and adequate legal assistance shall not
complainant and the witnesses he may produce, be denied to any person by reason of poverty.
and particularly describing the place to be Section 12.
searched and the persons or things to be 1. Any person under investigation for the
seized. commission of an offense shall have the right to
Section 3.. be informed of his right to remain silent and to
1. The privacy of communication and have competent and independent counsel
correspondence shall be inviolable except upon preferably of his own choice. If the person cannot
lawful order of the court, or when public safety or afford the services of counsel, he must be provided
order requires otherwise as prescribed by law. with one. These rights cannot be waived except in
2. Any evidence obtained in violation of this or the writing and in the presence of counsel.
preceding section shall be inadmissible for any 2. No torture, force, violence, threat, intimidation,
purpose in any proceeding. or any other means which vitiate the free will
shall be used against him. Secret detention
Section 4..
places, solitary, incommunicado, or other similar
★ No law shall be passed abridging the freedom forms of detention are prohibited.
of speech, of expression, or of the press, or the 3. Any confession or admission obtained in
right of the people peaceably to assemble and violation of this or Section 17 hereof shall be
petition the government for redress of inadmissible in evidence against him.
grievances. 4. The law shall provide for penal and civil
Section 5.. sanctions of violations of this section as well as
★ No law shall be made respecting an compensation to and rehabilitation of victims of
establishment of religion, or prohibiting the free torture or similar practices, and their families.
exercise thereof. The free exercise and Section 13..
enjoyment of religious profession and worship, ★ All persons, except those charged with offenses
without discrimination or preference, shall punishable by reclusion perpetua when
forever be allowed. No religious test shall be evidence of guilt is strong, shall, before
required for the exercise of civil or political conviction, be bailable by sufficient securities,
rights. or be released on recognizance as may be
Section 6.. provided by law. The right to bail shall not be
★ The liberty of abode and of changing the same impaired even when the privilege of the writ of
within the limits prescribed by law shall not be habeas corpus is suspended. Excessive bail
impaired except upon lawful order of the court. shall not be required.
Neither shall the right to travel be impaired
except in the interest of national security, public
safety, or public health, as may be provided by
law.
Section 14.. KARAPATANG PANTAO .
1. No person shall be held to answer for a ➢ Ito ay ang mga karapatan na dapat tinatamasa
criminal offense without due process of law. ng isang tao anuman ang kaniyang kasarian,
2. In all criminal prosecutions, the accused shall kultura, relihiyon, kulay, edad o katayuan sa
be presumed innocent until the contrary is
buhay.
proved, and shall enjoy the right to be heard by
himself and counsel, to be informed of the ➢ Ang pagkakaroon ng karapatang pantao ay
nature and cause of the accusation against him, nakabatay sa mga ginagawang batas sa
to have a speedy, impartial, and public trial, to Pilipinas at sa pandaigdigang kasunduan.
meet the witnesses face to face, and to have ➢ Kaya karapat dapat lamang na bigyang galang
compulsory process to secure the attendance of at respeto lahat ang nabubuhay sa ating
witnesses and the production of evidence in his ginagalawang daigdig, sapagkat wala sa atin
behalf. However, after arraignment, trial may ang gustong mabastos nang basta basta na
proceed notwithstanding the absence of the accused lamang, kung kaya’t dapat lang na alamin natin
provided that he has been duly notified and his kung ano ano ang ating mga karapatan bilang
failure to appear is unjustifiable.
isang tao sa lipunan.
Section 15.. ➢ Ito ay ang mga karapatan na tinatamasa ng tao
★ The privilege of the writ of habeas corpus shall sa sandaling siya ay isilang.
not be suspended except in cases of invasion or MARTINEZ (2020) .
rebellion when the public safety requires it. ➔ Ang pagkamit ng tao ng mga pangangailangan
Section 16.. niya tulad ng pagkain, damit, bahay, edukasyon
★ All persons shall have the right to a speedy at iba pang pangangailangan ay
disposition of their cases before all judicial, nangangahulugan na nakakamit niya ang
quasi-judicial, or administrative bodies. kanyang karapatan.
Section 17.. Uri ng Karapatang Pantao (De Leon et al., 2014) .
★ No person shall be compelled to be a witness 1. Natural Rights – Ang natural rights ay mga
against himself. karapatang taglay ng bawat tao kahit hindi
Section 18.. ipinagkaloob ng estado.
1. No person shall be detained solely by reason of ➔ Hal: Karapatang mabuhay at magkaroon ng
his political beliefs and aspirations. ari-arian
2. No involuntary servitude in any form shall exist 2. Statutory Rights – Karapatang kaloob ng
except as a punishment for a crime whereof the
binuong batas at maaaring alisin sa
party shall have been duly convicted.
Section 19.. pamamagitan ng panibagong batas.
➔ Hal: Karapatang makatanggap ng minimum
1. Excessive fines shall not be imposed, nor cruel, wage
degrading or inhuman punishment inflicted. 3. Constitutional Rights – Ang constitutional
Neither shall death penalty be imposed, unless,
rights ay mga karapatang pantao na nakapaloob
for compelling reasons involving heinous
crimes, the Congress hereafter provides for it. at pinapangalagaan ng estado.
Any death penalty already imposed shall be reduced ❖ Karapatang Sibil — mga karapatan na
to reclusion perpetua. titiyak sa mga pribadong indibidwal na
2. The employment of physical, psychological, or maging kasiya-siya ang kanilang pamumuhay
degrading punishment against any prisoner or sa paraang nais nang hindi lumalabag sa
detainee or the use of substandard or batas at pagsususulong ng kabuhayan at
inadequate penal facilities under subhuman disenteng pamumuhay.
conditions shall be dealt with by law. ❖ Karapatang Politikal — kapangyarihan ng
Section 20.. mamamayan na makilahok, tuwiran man o
★ No person shall be imprisoned for debt or hindi, sa pagtatag at pangangasiwa ng
non-payment of a poll tax. pamahalaan tulad ng pagboto sa mga
Section 21.. opisyal, pagsali sa referendum at plebisito.
★ No person shall be twice put in jeopardy of ❖ Karapatang Sosyoekonomiks — mga
punishment for the same offense. If an act is karapatan na sisiguro sa katiwasayan ng
punished by a law and an ordinance, conviction buhay at pang-ekonomikong kalagayan ng
or acquittal under either shall constitute a bar to mga indibiduwal gayon din ang lumahok sa
another prosecution for the same act. buhay kultural ng pamayanan.
Section 22.. ❖ Karapatan ng Akusado — mga karapatan
★ No ex post facto law or bill of attainder shall be na magbibigay proteksyon sa indibidwal na
enacted. inakusahan sa anumang uri ng krimen.
Mga Kaso ng Paglabag sa Karapatang Pantao . 4. Sapilitang Paggawa .
1. Pananamantala . ★ Yellow-Dog Contract - kasundyang
★ Noong WWII, sinakop ng mga Hapones pinapipirmahan sa mga manggagwa bago siya
ang Pilipinas dahil sa kanilang adhikaing tanggapin sa trabahho
“pag-isahin” ang mga bansa sa Asya thru ○ Pagpapatupad ng Yellow-Dog Contract
Greater East Asia Co-prosperity Sphere para sa lahat ng manggagawang upang
★ Comfort Women - sila babaeng binihag ng matanggap sa trabaho.
mga sundalong hapones upang sapilitang ★ Union Busting - paglansag sa unyon kung
magkaloob sa kanila ng serbisyong sekswal. nakaaapekto ito sa pansariling interest ng
★ Nang masakop nila ang PH, unang sumiklab tagapangasiwa o may ari ng negosyo
ang isyu ng mga comfort women sa ★ Double Standard - isang uri ng pagtatangi
Mandaue, Pampanga., kung saan maglaibang pamantayan ang
★ Mula sa mga nakaranas ng pang-aabuso, 79 ginagamit sa magkakaibang grupo ng tao
ang nagpetisyon, 21 na lamang ang alive. upang paboran ang isa
★ Sila ay may tatlong kahilingan: ★ Child soldier - pagtatalaga na mga child
1. Paghingi ng kapatawaran ng soldier o batang sundalo. Ito ay nagiging
pamahalaang Hapones dahilan upang maipagkait sa kabataan ang
➢ Prime Minister Shinzo Abe denied CW Edukasyon,makapaglibang at makapamuhay ng
2. Pagbibigay ng bayad sa pinsala normal at ligtas mula sa anumang
➢ Was given amends thru CEDAW
kapahamakan.
➢ MALAYA LOLAs was a group of survivor CW
3. Pagbabago ng textbook sa mga 5. Diskriminasyon .
paaralang Hapones sa comfort women ★ Indigenous People - free-prior informed
2. Pang-aabuso . consent, mga katutubong dumaranas ng
★ Ang Holocaust ay isang operasyon kung matinding paglabag sa karapatang pantao
saan hinuhuli ang mga Hudyo, binibilanggo ★ Diskriminasyon sa katutubo: pagtataboy sa
sa concentration camp at papatayin sa gas kanila sa kanilang lupaing ninuno at
chamber sa pamumuno ng Austrian na si pagkamkam sa mga ito at sistematikong
Adolf Hitler dahil sa: pagpatay sa kultura,buhay,at kabuhayan ng mga
1. Impluwensiya ng Marxismo katutubo. maliit lamang na bahagdan ng mga
2. During Great Depression, only Jews were katutubong pangkat-etniko ang may kinatawan
able to manage themselves while Germans sa pamahalaan. Sila rin ang nagiging sentro ng
have suffered
3. Betrayal of Jews (why they lost WW2)
katatawanan.
4. Germans are Aryans (original rulers of the ★ Duterte issue: Bomb the Lumad school
land, pure blood) “pinagmumulan ng rebelde”
5. Doctor of nanay ni hitler ay jew ★ Diskriminasyon sa kababaihan: mababa ang
(controversial) pagtingin sa kababaihan sa isang lipunang
★ Concentration camp - lugar kung saan patriyarkal. Ang mga kababaihan ay nagiging
ikinukulong ang mga sibiliyan na bilanggong biktima ng karahasan sa tahanan (domestic
pampolitika at kaaway ng estado violence), prustitusyon, double standard at iba
★ Ethnocide / Ethnic Cleansing - pa.
sistematikong pagpatay sa kultura, buhay, at 6. Pagpatay .
kabuhayan n g mga katutubong mamamayan ❖ Amritsar Massacre: Isang mahalagang
(separate from Genocide, nation), ay pangyayari na nagpatindi sa alitan ng Ingles
sistematikong pagtatanggal sa isang grupo at Indian.
ng tao mula sa isang lugar batay sa etnisidad ❖ Ang pamamaril ng mga sundalong Ingles sa
sa pamamagitan ng pagpatay o pwersahang grupo ng mga Indian sa isang selebrasyong
pagpapaalis sa kanila. Hindu noong Abril 13, 1919 na kung saan
3. Pagkabilanggo . 400 Indian ang namatay at 1200 Indian
★ Anne Frank - isang babaeng, teenager, na ang nasugatan.
jew sa netherlands na nakaranas ng ❖ Kapwa bumuo ng sariling samahan ang
holocaust na naging tanyag dahil sa diary na Hindu at Muslim.
kaniyang sinulat na naglalaman ng pasakit at ❖ Walang kalaban-labang pinaulanan ng bala
karahasan na natamo nila sa pamumuno ni ng armadongpwersa ng British ang grupo ng
Hitler mga nagpupulong atnagpoprotestang mga
★ Desaparecidos - kaso na hindi na tuluyang Indian.
natagpuan pa ang mga bangkay na
pinaslang “enforced disappearance” — PAGTATAPOS NG ARALIN 2.
9111 nawawala
ARALIN 3 Politikal at Pansibikong Pakikilahok . Tungkulin ng Media sa Malayang Pamamahayag .
a. Magpaalam .
Pakikilahok na Pampolitika . ★ Tungkulin ng media na ipahayag ang damdamin
❖ Ayon sa Article II, Section 1 ng 1987 ng madla at maghatid ng katotohanan sa publiko.
Constitution, “Ang Pilipinas ay isang Estadong ★ Sa pagpapahayag ng balita ay kinakailangang
republikano at demokratiko. Ang ganap na balanse—ipinahahayag ang parehong panig.
kapangyarihan ay angkin ng sambayanan at b. Impluwensiya .
nagmumula sa kanila ang lahat ng mga ★ Tungkulin ng media na magbigay nang sapat na
awtoridad na pampamahalaan” impormasyon upang makabuo ng sariling
➢ Nangangahulugan itong ang kapangyarihan opinyon tungkol sa mga isyung panlipunan ang
ay nasa kamay ng mga tao. madla.
❖ Bilang mga mamamayan ng bansang Pilipinas ★ Tungkulin ng media na maging daan upang
ay may karapatan tayong: ipahayag ng mga tao ang kanilang saloobin, lalo
★ makialam sa iba’t ibang kaganapan ng mahihirap.
★ makilahok sa mga gawain na may Article III, Section 4, 1987 C .
napakalaking epekto sa ating lipunan ➢ Hindi dapat magpatibay ng batas na
nagbabawas sa kalayaan sa pamamahayag
POLITIKAL NA PAKIKILAHOK . gaya ng pananalita o pasulat na paraan, o sa
➢ Ito ay tumutukoy sa mga gawain ng mga tao na karapatan ng mga taumbayan na mapayapang
may kinalaman sa pamamahala ng mga lungsod magkatipon at magpetisyon sa pamahalaan
estado, at sa kasalukuyan ay ang pakikibahagi upang ilahad ang kanilang mga karaingan.
sa pamamalakad ng ating bansa. c. Pagboto .
★ Tungkulin ng mamamayan na makibahagi sa
● Politika — galing sa salitang Griyego pamamahala maging ito man ay tuwiran o
na “polis” na nangangahulugang mga pagboto.
gawain sa isang lungsod estado, ★ Dahil umiiral ang demokrasysa sa ating bansa,
● Pakikilahok / participation — galing laging nangingibabaw ang kagustuhan ng mga
naman sa salitang Latin na nakararami.
“participatio” na ang ibig sabihin ay ★ Nakapaloob sa Saligang Batas ng 1987 ang
makisali, o makibahagi. karapatan sa paghalal at maihalal sa isang
posisyon.
Uri ng Politikal na Pakikilahok . ● Karapatan sa Pagboto — nangangahulugang
1. Tuwirang Pakikilahok – ang pakikilahok ng pakikilahok ng mga mamamayan sa pamamalakad
ng ating bansa. Ito ay tinatawag ding Suffrage o
mga mamamayan ay direktang naipararating Franchise
ang kanilang mga ninanais sa mga taong Iba’t ibang uri ng pagboto .
kinauukulan. a. Magpaalam .
➔ Ang halimbawa ng tuwirang pakikilahok ay ang
pagpunta sa mga asembleya. ★ Isang pormal na proseso ng pagpili ng mga
➔ Ang mga mamamayan ay nakikibahagi sa mamamayan ng mga opisyal na sa tingin nila ay
pagbuo ng desisyon na walang nakikialam sa may kakayahan na mamuno at mapagkakatiwalaan
kanila. nila.
2. Di-tuwirang Pakikilahok – ang mga b. Plebesito .
kagustuhan ng mga mamamamayan ay ★ Isang paraan ng pagboto ng mga mamamayan sa
ipararating sa mga kinatawan na pinili ng tao sa bansa o isang distrito ng kanilang pangsang-ayon o
pamamagitan ng pagboto. pagtutol sa isang panukala, halimbawa ay ang
Paraan ng Pakikilahok . pagbabago o pagrerebisa ng Saligang Batas.
1. Malayang Pamamahayag at Mapayapang c. Recall .
★ Isang paraan ng pagboto kung saan ang isang
Pagtitipon nanalong kandidato sa isang eleksyon ay
● Karapatan sa Pamamahayag — ito ay matatanggal sa kanyang puwesto bago pa man
nakapaloob sa ating Saligang Batas matapos ang kanyang termino.
ng 1987 sa Artikulo III ng Katipunan ★ Nagkakaroon lamang ng recall kung may petisyon
ng mga Karapatan (Bill of Rights). mula sa mga kuwalipikadong botante.
➔ Ang karapatang ito ay hindi lamang d. Initiative .
para sa mga mamamahayag pero ito ★ Isang proseso na kung saan ang mga mamamayan
ay isang karapatan na tinatamasa ng
lahat ng mga mamamayan.
ay nabibigyan ng pagkakataon upang
➔ Ang mga mamamayan ay may magmungkahi ng batas.
karapatan na ipahayag ang e. Referendum .
kanilang mga saloobin at damdamin ★ Ito ay pagboto ng tao laban o pabor sa isang
sa pamamagitan nang malayang panlipunang isyu.
pagpapahayag o pagsasalita. ● Fr. Joaquin Bernas (1992) — ayon sa kaniya, ang
➔ Karapatan din ng mga mamamayan na layunin ng pagboto ay hindi na ang pagbibigay ng
ipahayag ang kanilang mga mandato sa mga opisyal para mamuno bagkus ay ang
kurokuro ng walang nanghihimasok.
pagbibigay ng kapangyarihan sa mga
makapagpapaunlad sa estado at malupig ang mga
nagpapahirap sa bayan.
MAMAMAYAN . GREGORIO LARDIZABAL .
➢ Ito ay ang pinakamahalagang elemento ng ➔ Dating Commissioner ng COMELEC
estado, nasa kamay natin bilang mamamayan ➔ Noong 2016 Elections, sinnabi niya na naging
ang pagtugon sa mga isyu at hamong talamak pa rin ang insidente ng pamimili ng
panlipunan na ating kinakaharap. boto.
➔ Ito ay sa kabila ng pagkakaroon ng automated
★ Nararapat lamang na kalimutan ang maling election.
pananaw na pamahalaan lamang ang may ➔ Dahil dito maaaring sa halip na ang nakaupo sa
tungkulin na bigyang-solusyon ang mga isyung pamahalaan ay mahuhusay at matitinong opisyal
panlipunan; na sila ay ating inihalal upang na bumabalangkas at nagpapatupad ng mga
bigyang-katugunan ang lahat ng ating programang may kinalaman sa edukasyon,
pangangailangan at wala na tayong gagawin kalusugan at kabuhayan, maaaring ang maupo
bilang mamamayan. ay mga opisyal na sarili amang ang iniisip.
★ Ang ganitong pag-iisip ay nagdudulot ng
sentimyentong paninisi sa pamahalaan kapag ISSP Citizenship Survey (2004) .
ang ating mga pangangailangan at suliranin ay ➔ Ayon sa kanilang sarbey, pangunahin ang
hindi natugunan. pagboto bilang katangian ng isang mabuting
mamamayan para sa mga Pilipino.
Kahalagahan ng Pakikilahok . ➔ Kasama rin sa listahan ang wastong
★ Nararapat na magkasamang buuin ng pagbabayad ng buwis, laging pagsunod sa
pamahalaan at ng mga mamamayan ang batas, pagsubaybay sa gawain ng pamahalaan
solusyon sa mga suliraning kinakaharap ng at unawain ang opinyon ng ibang tao.
lipunan. ➔ Kung ang survey na ito ang pagbabatayan,
★ Mangyayari lamang ito kung ang mamamayan mababatid na malaki ang pagtingin ng mga
ay may kaalaman at kamalayan sa mga isyung Pilipino sa kahalagahan ng karapatang
panlipunan. makaboto sa kabila ng maraming balakid at
★ Ang kamalayang ito ang magtutulak sa mga suliranin
mamamayan na aktibong makilahok sa mga
hakbanging magbibigay katugunan sa
maraming isyung panlipunan
Kapangyarihan ng Mamamayan .
★ Sa pamamagitan ng pagboto, nakapipili ang
mamamayan ng mga opisyal ng pamahalaan na
sa tingin nila ay makapaglilingkod nang
maayos.
★ Ito ang pagkakataon kung saan naipakikita ng
mamamayan na siya ang pinanggagalingan ng
kapangyarihan ng mga halal na opisyal; na siya
ring may kapangyarihan na alisin sila sa
puwesto kung sa tingin nila ay hindi
ginagampanan nang maayos ang kanilang
sinumpaang tungkulin.
★ Sa pamamagitan ng ating pagboto, tayo mismo
ang nagtatakda ng kinabukasan ng ating bayan.
Mga Kaso ng VOTE BUYING .

★ Pantay-pantay ang mga tao pagdating sa boto.
★ Bawat isang Pilipino ay mayroon lamang isang
boto, mayaman man o mahirap.
★ Ngunit ang iisang botong ito ay lubhang
makapangyarihan sapagkat maaari nitong
baguhin ang takbo ng buhay ng mga Pilipino.
★ Ngunit sa kabila nito ay may mga nagiging
balakid sa pakikilahok ng mga tao sa eleksiyon.
★ Halimbawa, nababalitaan pa rin natin na
mayroon tayong mga kababayan na nagbebenta
ng kanilang boto sa mga politiko.
ARTICLE V (Karapatan sa Halal) . 2. Pagsali at pagsuporta sa mga
Section 1.. Ang karapatan sa halal (pagboto) ay Organisasyong Pampolitika
maaaring gampanan ng lahat ng mga mamamayan a. Partido Politikal .
ng Pilipinas na ★ Ito ay mga samahang pampolitikal na
1. Mamamayan ng Pilipinas na hindi inalisan ng nagnanais na mapanatili ang kanilang
karapatan sa batas; kapangyarihan sa pamahalaan.
2. May edad na 18 y/o sa araw ng eleksyon; ★ Sila ay may mahalagang ginagampanan at
3. Residente ng Pilipinas sa loob ng 1 taon at tungkulin sa pamahalaan.
residente sa lugar ng pinili niyang bumoto sa ★ Layunin nito na pagsamahin at pagisahin
loob ng 6 buwan sa petsang itinakda sa ang mga tao nang sa gayon ay makamit nila
pagdaraos ng eleksyon. ang kapangyarihan sa pamamahala.
4. Walang dapat ipataw na literasi, ariarian o ★ Ang mga partido politikal ay nabubuo dahil sa
iba pang substantibong kinakailangan sa nagkakaisa nilang mga ideolohiya o mga
pagganap ng karapatan sa halal. plataporma sa pamahalaan.
Section 2.. ★ Ang isang partidong politikal ay kinakailangan
1. Dapat magtakda ang kongreso ng isang munang irehistro sa COMELEC nang sa gayon
sistema para maseguro ang pagiging sekreto ay mabigyan ng juridical na pagkilala.
at sagrado ng balota at gayon din ng isang ★ Para mapanatili ang katayuan bilang isang
sistema para sa pagbotong liban ng mga rehistradong partido politikal kinakailangan na
kwalipikadong Pilipino na nasa ibang makakuha sila ng 10% ng boto kung saan
bansa. hinirang at sinusuportahan ang isang
2. Para sa mga taong may kapansanan at mga kandidato o mga kandidato sa isang halalan.
ilitireyt, ang Kongreso ay dapat Katangian ng Partido Politikal .
bumalangkas ng isang pamamaraan na 1. Naitatatag ang mga partido politikal upang
hindi na kakailanganin ang tulong ng mga kontrolin ang kapangyarihan sa pamahalaan.
ibang tao. Hanggang sa sumapit ang panahong 2. Nabubuo dahil sa magkakatulad na
iyon, sila ay pahihintulutang bumoto sa ilalim ideyolohiya ng mga kasapi nito.
ng umiiral na mga batas at ng mga tuntuning 3. May pormal na estruktura at may mga
maaaring ihayag ng Komisyon sa Halalan kasaping sumusuporta rito.
(COMELEC) upang maprotektahan ang 4. Pag malapit na ang halalaan, dumarami ang
pagiging sekreto ng balota. mga kasamahan nito at kakaunti na lamang
pagkatapos.
➔ Dahil ang pagboto ay isang karapatan at isang Dahilan Upang Maitatag ang isang P. Politikal .
pribilehiyo, mayroon ding mga indibidwal na 1. Pagsama-samahin ang mga taong may
hindi maaring bumoto kahit nasa kanya pa magkakatulad na pananaw o ideolohiya tungkol
ang mga kuwalipikasyon. sa pamamalakad ng pamahalaan. Ang mga
kasapi nito ay nakilalahok at iniimpluwensiyahan
Sino-sino naman ang hindi maaaring bumoto? ang pamahalaan sa pamamagitan ng paglahok
1. Mga taong napatawan ng pinal na sa halaan;
sentensiya na may kaakibat na 2. Sa pamamagitan ng mga partidong politikal
pagkakakulong ng hindi bababa sa 1 taon at mas napadadali ang pagpili ng mga
hindi napagkalooban ng “pardon” o mamamayan sa mga mamumuno sa kanila dahil
napabilang sa programang amnestiya ng sa pagbibigay nila ng impormasyon at kanilang
Pangulo na magpapabalewala sa desisyon ng mga pananaw tungkol sa iba’t ibang mga isyu
Korte. tungkol sa lipunan;
2. Kung siya ay napatawan ng pinal na 3. Upang hikayatin ang mga mamamayang botante
kaparusahan ng isang Korte o Tribunal sa na lumahok sa proseso ng halalan;
pagsasagawa ng anomang krimen na may 4. Hikayatin ang mga lider para kumandidato sa
kaugnayan sa pagtataksil sa pamahalaan mga susunod na halalan; at
tulad ng rebelyon, sedisyon, paglabag sa 5. Sanayin ang mga baguhan na lider sa larangan
anti-subversion at fire-arms law o anomang ng politika.
krimeng may kinalaman sa pagbabanta sa Ilan sa mga Partidong Politikal .
seguridad ng bansa. 1. Nacionalista Party (NP)
3. Kung napatunayan na siya ay wala sa 2. Partido Liberal (LP)
katinuan ng pag-iisip sa pamamagitan ng mga 3. National Unity Party
pamamaraang isinagawa ng mga eksperto sa 4. United National Alliance (UNA)
kaugnay na larangan. 5. Lakas-Christian Muslim Democrats
6. Puwersa ng Masang Pilipino
7. Nationalist People’s Coalition
8. Laban ng Demokratikong Pilipino
b. Pansektor na mga Kinatawan o Party List . 3. Paglahok sa Lipunang Sibil (Civil Society)
● Marginalized Sector — sila ang iba’t ● Lipunang Sibil — ito ay tumutukoy sa isang
ibang sektor na hindi gaanong binibigyan sektor ng lipunan na hiwalay sa estado. Ito
ng pansin. ay itinuturing na “ikatlong sektor” ng
★ Dahil dito, kinakailangan nila ng kakatawan lipunan na iba sa pamahalaan at negosyo.
sa kanila sa Kongreso nang sa gayon ang ★ Ang mga civil society ay kinabibilangan ng
mga hinaing nila ay madinig at mabigyan ng sumusunod:
aksiyon, kilala ito sa tawag na mga pansektor a. People’s Organizations (PO);
na kinatawan o ang party list. b. Non-governmental Organizations
★ Ang mga PARTY LIST ay kinabibilangan ng (NGOs):
c. Non-profit organizations (NPOs).
mga manggagawa, magsasaka, mga
★ Ang civil society ay sektor ng lipunan na
maralitang tagalungsod, mga katutubo, mga
kababaihan, mga kabataan, at iba pang sektor. hiwalay sa estado.
★ Hindi naman bahagi nito ang:
★ Iba’t iba ang layuning itinataguyod ng mga
a. Tahanan;
organisasyon na ito. b. Negosyo;
★ Layunin ng mga party list na makagawa ng c. Partido Politikal;
mga batas na tutugon sa mga d. “Armed Rebels”
pangangailangan nila o para sa kanilang ★ Bukod sa eleksyon na maaring pakilahukan
kabutihan. ng mga mamamayan, napakahalaga rin na
Paano nga ba magkakaroon ng puwesto ang mga makibahagi ang mga mamamayan sa civil
party list sa kongreso? . society.
★ Noong March 3 1995, ipinasa ang RA 7941 ➔ Ito ay isang patunay na ang mga mamamayan
na tinnatawag ding “Party-List System Act”. ay MALAYA at may karapatan na makilahok sa
iba’t ibang samahan na maaring magpaunlad
★ Ang Party List System ay pinahihintulutan na sa kanyang lipunang kinabibilangan.
makilahok ang mga organisadong grupo sa ● Civil Society Groups — ito ay mga samahan
pambansang politika. kung saan naipararating ng mga mamamayan
★ Hindi tulad ng mga partidong politikal, ang ang kanilang mga pangangailangan sa
mga party list ay kalimitang binubuo ng mga pamahalaan.
ordinaryong mamamayan. SILLIMAN (1998) .
★ Para magkaroon ng puwesto sa Kongreso, ➔ Ayon sa kaniya, nilalayon ng civil society na
kinakailangan na makamit nila ang maging kabahagi sa pagpapabago ng mga
kinakailangan na porsiyento ng boto ng polisiya at mag giit ng accountability
mamamayan. (kapanagutan) at transparency (katapatan)
★ Sa party list system nakabatay ang bilang ng mula sa estado.
uupuan nila sa dami ng kabuoang boto na HORACIO MORALES (1990) .
makukuha nila. ➔ Ayon sa kaniya, “people empowerment
★ Dito sa ating bansa may 20% ng mauupuan sa entails the creation of a parallel system of
Mababang Kapulungan ng Kongreso ang people’s organizations as government
nakalaan para sa party list. partner in decision making...”
Ilan sa mga Partidong Politikal . ❖ Ibig sabihin, mahalaga ang pagbuo ng mga
organisasyon ng mamamayan dahil ito ang
1. Bayan Muna magiging katuwang ng pamahalaan sa
2. Citizens' Battle Against Corruption pagbuo ng mga programa para sa ikauunlad
3. Ako Bicol ng bayan.
4. Ang Probinsyano RANDY DAVID (2008) .
5. Akbayan ➔ Ayon sa kaniya, sa pamamagitan ng civil society
6. Gabriela ang mga mamamayan ang
7. ACT Teachers pinanggagalingan ng soberanya ng isang
8. Kabataan estado.
9. 1PACMAN ❖ Sa pamamagitan ng paglahok sa civil
10. ACT-CIS society, ang mga mithiin ng mga
mamamayan ang magiging BATAYAN ng
buong estado sa pamamahala ng isang
bansa.
ARTIKULO XIII, SECTION 16 .
➔ The right of the people and their organizations
to effective and reasonable participation at all
levels of social, political, and economic
decision-making shall not be abridged.
➔ The State shall, by law, facilitate the
establishment of adequate consultation
mechanisms.
CONSTANTINO-DAVID (1998) . Halimbawa ng mga NGOS .
➔ Ipinaliwanag niya na ang mga bumubuo sa civil 1. Operation Smile Foundation
society. Ito ay binubuo ng mga kilos protesta, ★ LAYUNIN: “to mobilize a world of
mga lipunang pagkilos, at mga voluntary generous hearts to heal children’s smiles
organization. and transform lives; and to provide free
❖ Ang voluntary organizations ay nahahati sa constructive surgery to indigent Filipino
dalawang kategorya: ang mga grassroots children afflicted with cleft lip, cleft
organizations o people’s organizations
(POs); at ang mga grassroot support palate, and other facial deformities”
organizations o non-governmental 2. Haribon Foundation for the Conservation
organizations (NGOs). of Natural Resources
➔ Sa Pilipinas, tinatayang noong DEKADA ‘60 ★ LAYUNIN: “to contribute to national
nagsimulang mabuo ang mga NGO sa development through pure and
kasalukuyan nitong anyo. fundamental and / or applied research
➔ Nang mapatalsik sa kapangyarihan si Ferdinand and/or creative work in environmental
Marcos at maluklok sa kapangyarihan si Cory protection, natural resources
Aquino noong 1986, ay lumago ang bilang ng conservation, wildlife management, and
mga NGO. tribal culture
➔ Sa panahong ito, ang atensiyon ng mga NGO 3. Commission on Human Rights
ay natuon na sa paglulunsad ng mga ★ LAYUNIN: “pangalagaan ang mga
programang magpapaunlad ng kabuhayan ng karapatang pantao ng mga
mamamayan. mamamayan”
★ Ang mga POs ay naglalayong protektahan ★ Kinikilala ang CHR bilang "National
ang interes ng mga miyembro nito. Human Rights Institution (NHRI)" ng
★ Sa kabilang banda, ang mga NGOs ay Pilipinas.
naglalayong suportahan ang mga ★ Nitikha ito ng Konstitusyon ng Republika
programa ng mga people’s organization. ng Pilipinas alinsunod sa Article 13,
★ Magkaiba man ang layunin ng dalawang uri Section 17, p.1.
ng samahan, nagkakapareho naman ang MGA SERBISYO NG CHR .
mga ito sa mga gawain tulad ng i. Reklamo tungkol sa paglabag sa karapatang
pagsusulong ng mga adbokasiya, pantao
pagsasagawa ng mga kampaniya at lobbying, ii. Pagbigay ng tulong at serbisyung legal sa mga
at pakikilahok sa mga gawain sa lipunan. biktima
iii. Pagsubaybay sa kalagayan ng mga pitan at
a. Non-Governmental Organization (NGO) . rehabilitation center kung may kaso ng
★ Grupo ng mamamayang may layuning paglabag sa karapatang pantao
makatulong sa mga tao. iv. Pagsasagawa ng mga forensic at medico-legal
★ Sila ay nagbibigay ng libreng serbisyo at service.
tulong sa mga tao upang maiparating sa v. Iba’t ibang programa, estratebiya, at advocacy
pamahalaan ang mga hinaing nila. campaign upang higit na makapagbigay ng
★ Ang mga NGO ay nagsisilbing tulay ng mga impormasyon at aktibong makalahok ang mga
mamamayan sa pamahalaan upang mamamayan sa pangangalaga ng mga
malaman ng pamahalaan kung ano ang karapatang pantao sa bansa.
mga ninanais at mga suliraning kinahaharap 4. Philippine Human Rights Information
ng mga tao. Center (PhilRights)
★ Ang mga NGO ay maaring magtataguyod ng ★ Ito ay isang organisasyon na
mga programa na may kinalaman sa: nakarehistro sa SEC simula pa noong
➢ pangangalaga ng kapaligiran 1994.
➢ kalusugan ★ Konektado ito sa United Nations
➢ pagsusulong ng mga Department of Public Information
karapang-pantao (UNDPI) at sa UN Economic and Social
★ Sila ang nagsisilbing BOSES at MATA ng Council.
mga mamamayan upang mabigyan ng aksyon ★ Hangad ng PhilRights na nagkaroon ng
ang kanilang mga pangangailangan. bansang may kultura ng
★ Ang mga NGO ay mga pribadong samahan pagkakapantay-pantay ng tao.
na may sariling pondo para sa kanilang mga
proyekto at programang pangkabuhayan,
pangkalusugan, pangkalinisan, pangangalaga
ng kapaligiran at pang edukasyon at iba pang
gawain na naglalayong mapabuti at
mapaunlad ang lipunan.
5. Philippine Alliance of Human Rights b. People’s Organization (PO) .
Advocates (PAHRA) ★ Tinatawag ding Grassroot Organization
★ Itinatag ang alyansang ito noong 1986 ★ Nahahanay sa POs ang mga sectoral group
at nilahukan ng mahigit sa 100 ng kababaihan, kabataan, magsasaka,
organisasyon mula sa iba't ibang bahagi mangingisda, at mga cause-oriented group.
ng bansa. ★ Ito ay uri ng mga organisasyong kabilang sa
★ LAYUNIN: “Nilalayon ng PAHRA na civil society ngunit kinabibilangan ng mga
itaguyod, pangalagaan, at mamamayang direktang naapektuhan ng mga
isakatauparan ang tunay na pag-iral ng problema o krisis at may partikular na layunin
mga karapatang pantao sa bansa.” at ipinaglalaban.
6. KARAPATAN: Alliance for the ★ Nahahanay dito ang mga sektoral na pangkat
Advancement of People’s Rights ng kababaihan, kabataan, magsasaka,
★ Ito ay alyansa ng mga indibidwal, mangingisda, at mga cause-oriented group.
organisasyon, at grupo na itinatag
noong 1995. Halimbawa ng mga People’s Organization .
★ Itinataguyod at pinangangalagaan nito 1. Traditional Organizations (TANGOs)
ang mga karapatang pantao sa ★ mga organisasyon na tumutulong sa mga
Pilipinas. mahihirap na pamilya at indibidwal sa
★ LAYUNIN: “Ilan sa mga programa ng pamamagitan ng kanilang
alyansa ang magkaroon ng mataas na pagkakawanggawa.
antas ng kamalayan ang mga 2. Funding Angency NGOs (FUDANGOs)
mamamayan sa kanilang mga ★ mga organisasyon na naglalayong magbigay
karapatan, maging aktibo sa ng tulong pinansiyal sa mga gawaing
pagsuporta sa mga gawaing pangkabuhayan.
magtataguyod sa karapatang pantao.” 3. Development, Justice, and Advocacy NGOs
7. Free Legal Assistance Group (FLAG) (DJANGOs)
★ Ito ay isang pambansang grupong ★ mga organisasyon na nagbibigay serbisyong
mga human rights lawyer na legal at medikal sa mga komunidad.
nagtataguyod at nangangalagang mga 4. Professional, Academic, and Civic
karapatang pantao. Organizations (PACOs)
★ Itinatag ito noong 1974 nina Jose W. ★ mga organisasyon ng mga propesyonal at
Diokno, Lorenzo Tanada Sr. at Joker mga nasa edukasyonal na institusyon
Arroyo. 5. Government-run and Initiated Peoples’
★ Itinataguyod at pinangangalagaan nito Organization (GRIPO)
ang mga karapatang pantao sa ★ organisasyon na nabuo sa pamamagitan ng
Pilipinas. pamahalaan.
★ LAYUNIN: “Ilan sa mga adbokasiya ng 6. Genuine, Autonomous POs (GAPO)
FLAG ay ang paglaban sa pag-usig sa ★ mga POs na itinayo mula sa inisyatibo ng
mga indibidwal sa kadahilanang mamamayan at hindi ng pamahalaan
politikal, pang-aabuso ng militar at
kapulisan, at parusang kamatayan.” ❖ Napakahalaga na sumali sa mga ganitong mga
8. Task Force Detainees of the Philippines samahan dahil dito natin napatutunayan na
(TFDP) mayroong demokrasya sa ating bansa.
★ Itinatag ito noong 1974. ❖ Sa pamamagitan ng mga NGOs at POs
★ Sinimulan ito na may adhikaing nakatutulong ang mga mamamayan sa
matulungan ang mga political prisoner. pagpapaunlad ng ating bansa at aktibo silang
★ LAYUNIN: “Nagkakaloob din ang nakilalahok sa mga gawaing panlipunan na may
samahan ng suportang legal, malaking epekto sa kanilang mga pamumuhay.
pinansiyal, at moral sa mga political ❖ Sa pamamagitan ng mga NGOs at POs
prisoner at kanilang pamilya.” natutugunan ang mga suliranin at
pangangailangan ng mga mamamayan na hindi
minsan nabibigyang pansin at natutugunan ng
pamahalaan.
❖ Sa pamamagitan din ng mga NGO, nagiging
bukas ang isip ng mga tao sa mga
adbokasiyang kanilang ipinaglalaban, dito nila
nalalaman ang mga tunay na kalagayan ng
lipunang kanilang kinabibilangan at
naiimpluwensiyahan ang pamahalaan na
makabuo ng mga programa para sa masa.
c. International Organizations . LARRY DIAMOND (1994) .
1. Amnesty International ➔ Ayon sa kaniya, ang paglahok sa mga ganitong
★ Ito ay isang pandaigdigang kilusan na samahan ay isang mahusay na pagsasanay para
may kasapi at tagasuportang umaabot sa sa demokrasiya.
mahigit pitong milyong katao. ➔ Sa pamamagitan ng paglahok sa mga NGO at
★ MOTTO: “It is better to light a candle PO ay mas napaghuhusay ng mamamayan ang
than to curse the darkness.” kanilang kakayahan para sa mas aktibong
★ Pangunahing adhikain nito ang pakikilahok sa mga gawaing panlipunan.
magsagawa ng pagsasaliksik at Tungkulin ng NGO at PO sa Pilipinas sa Present.
kampanya laban sa pang-aabuso ng 1. Paglulunsad ng mga proyektong naglalayong
mga karapatang pantao sa buong paunlarin ang kabuhayan ng mamamayan na
daigdig. kadalasan ay hindi natutugunan ng pamahalaan.
★ LAYUNIN: “Mabigyan ng katarungan 2. Nagsasagawa ang mga NGO ng mga
ang mga biktima ng paglabag sa pagsasanay at pananaliksik tungkol sa
karapatang pantao. Aktibo ang adbokasiyang kanilang ipinaglalaban upang
organisasyong ito sa Pilipinas.” magising ang kamalayan ng mamamayan.
2. Human Rights Action Center 3. Malaki ang papel ng mga samahang ito sa
★ Itinatag ito ni Jack Healey naisang direktang pakikipag-ugnayan sa pamahalaan
kilalang human rights activist. upang maiparating sa kanila ang hinaing ng
★ Nakikipag-ugnayan din ang HRAC sa kanilang sektor at mga naiisip na programa at
mga pinuno ng pandaigdigang sining batas na naglalayong mapabuti ang kalagayan
tulad sa musika, teatro, pelikula, at ng mamamayan.
maging ng printed material upang
maipalaganap ang kahalagahan ng GAWAING PANSIBIKO .
karapatang pantao. ➢ Ito ay tumutukoy sa pakikilahok sa mga gawaing
★ LAYUNIN: “Tagapagtaguyod ng mga pangkaunlaran at naglalayon na malutas ang
karapatang pantao sa buong daigdig at mga suliranin o isyu na dapat mabigyan ng
nagsilbing boses ng mga walang boses pansin.
at tagapagtaguyod ng karapatang ➢ Ang mga gawaing ito ay dapat nating tuparin
pantao sa buong daigdig.” nang may pagkukusa at buong katapatan.
3. Global Rights ➢ Ang mga gawaing pansibiko ay mga gawain na
★ Pinalalakas din nito ang mga aktibong may kinalaman sa mga usapin tungkol kalikasan,
kalahoking samahan na itala at lantad kalusugan, edukasyon, kabuhayan, at
ang mga pang-aabuso sa karapatang pampublikong serbisyo.
pantao at makapagtaguyod ng mga ➢ Sa pamamagitan ng mga gawaing pansibiko,
repormang patungkol sa karapatang naipakikita natin ang pagmamalasakit sa ating
pantao at makapagbigay ng kapwa dahil tumutulong tayo sa kanila nang
serbisyong-legal. walang hinihintay na kapalit.
★ LAYUNIN: “Itaguyod at pangalagaan ➢ Inaasahan na kapag ang mga mamamayan ay
ang karapatan ng mga taong walang nakikilahok sa mga ganitong gawain ay
gaanong boses sa lipunan at matatamasa ang kagalingang pansibiko.
pamahalaan.” ➢ Ang kagalingang pansibiko ay ang
4. Asian Human Rights Commission pinakamataas na kabutihang panlahat na
★ Itinatag ito noong 1984 ng mga tanyag maaring makamit ng mga tao dahil sa kusa
na grupong aktibo sa pakikipaglaban nilang tinutugunan ang kanilang mga tungkulin
para sa karapatang pantao sa Asya. kahit gaano man kalaki o kaliit ito.
★ LAYUNIN: “Magkaroon ng higit na ➢ Kung ang bawat kasapi ng lipunan ay
kamalayan tungkol sa karapatang makikibahagi sa mga gawaing pansibiko,
pantao at pagsasakatuparan nito sa makakamit natin ang inaasam na pagbabago at
buong Asya.” tayo ay mamumuhay nang mapaya, maayos,
5. African Commission on Human and marangal, at maunlad.
People’s Rights Mga Halimbawa ng Gawaing Pansibiko
★ Ito ay isang quasi judicial body na 1. Pagsali sa mga Organisasyong Pansibiko na
pinasinayaan noong 1987 sa Ethiopia. may layuning makatulong sa pagunlad ng
★ LAYUNIN: “Ipakalat ang kalahagahan pamayanan at ng bansa
ng pagprotekta sa karapatang pangtao Ang mga oganisasyong pansibiko ay mga samahan na
sa pangkalahatan.” pinangungunahan ng
mga pribadong sektor at mga non-governmental
organization. Sila ay nanglilingkod
nang walang bayad at tumutulong sa iba’t ibang ibang uri ng pang-aabuso. Layunin nito na
panlipunang gawain. Ang kanilang mapagsilbihan at mabigyan ng
gawain ay maaring may kinalaman sa pagsugpo sa proteksyon ang mga batang walang kakayahan upang
katiwalian, pagsusulong ng mga alagaan ang kanilang
program laban sa kahirapan at pangangalaga sa sarili. Tinutulungan din ng Bantay Bata ang mga batang
kapaligiran. may sakit sa
Mga Pribadong Samahan na tumutulong sa mga pamamagitan ng pagbibigay ng mga medical
Mamamayan assistance. Sila ay nagsasagawa
a. Gawad Kalinga (GK) ng mga feeding at nagbibigay ng scholarship program
Ang Gawad Kalinga ay may layunin na mabawasan ang upang makapag-aral
mga bilang ng ang mga bata nang maayos at matupad ang kanilang
mahihirap na Pilipino. Naglalayong makatulong sa mga pangarap.
pamamagitan ng Narito ang ilan sa mga maari mong gawin upang
pagpapatayo ng disenteng bahay para sa mga makapagbigay lingkod sa
mahihirap na pamilya, at kapwa:
pagkakataon upang makapagtapos ng pag-aaral ang a. Magboluntaryo sa mga day-care center bilang
mga bata. Ninanais nito assistant at tumulong sa mga
na makabuo ng isang komunidad na kung saan ang gawain doon.
mga tao ay b. Magbigay ng libreng tutorial sa mga bata at turuan
nagtutulungan, may pagmamalasakit, at nagbibigayan. silang magbasa, magsulat,
Upang higit na magbilang, at magagandang asal.
lumawak ang kanilang matulungan, ang Gawad Kalinga c. Pagsasagawa ng mga feeding program para sa mga
ay nakikipagugnayan sa mga lokal at nasyonal na lebel batang kulang sa
ng pamahalaan. Ang Gawad nutrisyon.
Kalinga ay nag-aanyaya ng mga volunteers upang d. Paghikayat sa mga kapitbahay na dumalo sa mga
maging katuwang nila sa libreng seminar na may
pagtulong sa mga komundad. kinalaman sa mga programang pangkabuhayan.
b. Philippine Red Cross e. Maaring ibalita sa mga kapitbahay kung may mga
Ang Philippine Red Cross ay may pangunahing organisasyon na
tungkulin na mangalap at magsasagawa ng mga medical mission sa inyong lugar.
mamahagi ng dugong panagip buhay. Bukod sa Maaari ring ibahagi
pangangalap ng dugo, ang ang libreng assistance sa mga organisasyon o sa mga
Philippine Red Cross din ay tumutulong tuwing may namumuno sa mga
mga sakuna kagaya na gawaing ito.
lamang ng lindol, bagyo, baha, pandemya, at iba pa. f. Makibahagi sa mga clean and green activities ng
Ito ay nakasentro sa iyong komunidad.
pagbibigay ng serbisyo na may kinalaman sa 2. Pagpaparating sa mga awtoridad ng mga
kalusugan. kinakailangang gawin
c. Philippine Animal Welfare Society Bilang isang mamamayan tungkulin mong malaman at
Ang Philippine Animal Welfare Society o PAWS ay makialam sa mga
isang organisasyon na nangyayari sa paligid mo. Kung may nakita kang mali o
may mga programang naghahangad mapangalagaan at hindi dapat, kinakailangan
mabigyan ng mo itong ipaalam sa mga may kapangyarihan o mga
proteksiyon ang mga hayop. Nagbibigay ito ng saklolo organisasyon na may kinalaman
sa mga hayop na dito upang mabigyan ito ng agad nang aksyon. Kapag
nakararanas ng pagmamalupit at gawain na maaring may mga taong nakararanas
makasakit sa mga ito. ng pang-aabuso, tungkulin mo silang tulungan. Kapag
Maaring makatulong sa PAWS sa pamamagitan ng may mga hinaing maaari rin
pag-aampon ng mga hayop sa sumulat o makipag-usap sa mga pinuno ng
na nasa kanilang shelter, maging volunteer, at pamahalaan upang ito ay matugunan
magdonate upang matugunan nila.
ang mga pangangailangan ng kanilang samahan. 3. Pagtulong na umangat ang ating kapwa
Pursigido rin ang PAWS na Pilipino
mabigyan ng kaparuhasan ang sino mang lalabag sa Isa ang kahirapan sa mga problema na kinakaharap ng
mga karapatan ng maraming Pilipino.
hayop. Upang maiangat ang kalagayan ng ating kapwa Pilipino
d. Bantay Bata maaari tayong tumulong o
Ang Bantay Bata ay tumutulong sa mga batang magkawanggawa. Maari tayong magbigay ng mga
nakararanas ng iba’t donasyon o mangalap ng pondo at
ibigay sa mga nangangailangan upang matugunan nila ang pangtangkilik sa mga produkto na gawa ng ating
ang kanilang pang-arawaraw na pangangailangan kapwa Pilipino. Ang
lalung lalo na sa mga panahon ng sakuna o kalamidad. pagtangkilik ng mga produkto natin ay pagpapakita rin
4. Pangangalaga sa mga likas na yaman at ng pagmamahal natin sa
mga pampublikong pasilidad ating bansa. Sa pamamagitan ng pagbili natin sa mga
Ang ating bansa ay binayayaan ng maraming mga likas produktong gawang Pilipino,
na yaman. Ang mga natutulungan nating umunlad ang mga maliliit na
likas na yaman na ito ay ginagamit natin upang industriya upang patuloy na
matugunan ang ating mga makapagbigay ng trabaho sa mga maraming Pilipino.
pangangailangan kaya nararapat lamang na Daan ito ng pag-ahon sa
pangalagaan at linangin ang mga ito kahirapan at ikabubuti ng pamumuhay ng maraming
hindi lamang para sa ating mga sarili kundi pati na rin mga Pilipino.
sa susunod na henerasyon. Marami tayong mga produkto na maituturing na sariling
Bukod sa mga likas na yaman, kinakailangan din nating atin, kagaya na
pangalagaan ang mga lamang ng niyog sa Bicol at Laguna, asukal sa Iloilo,
impraestruktura at pampublikong lugar na ipinatayo ng Negros, at Tarlac, bigas sa
ating pamahalaan. Kung Gitnang Luzon, dried mangoes ng Cebu, saging sa
may nakita kang mali o hindi dapat, kinakailangan mo Davao at Cotabato, pinya sa
itong ipaalam sa mga may Bukidnon, abaka sa Bicol, tabako sa Cagayan, Ilocos, at
kapangyarihan o mga organisasyon na may kinalaman Pangasinan, perlas sa Sulu,
dito upang mabigyan ito agad at marami pang iba.
nang aksyon. Kapag may mga taong nakararanas ng Mga Epekto ng Pakikilahok ng Mamamayan sa
pang-aabuso, tungkulin mo mga Gawaing Pansibiko
silang tulungan. Kapag may mga hinaing maaari rin na Kung nakikilahok ang mga mamamayan sa iba’t ibang
sumulat o makipag-usap pansibikong gawain
sa mga pinuno ng pamahalaan upang ito ay matugunan mas madaling nabibigyan ng mga solusyon ang mga
nila. Ang mga ito ay suliraning panlipunan. Ito rin
napakahalaga, pero sa tuwing nagkakaroon ng sakuna, ang nagpapatibay sa ating pagkakaisa na maaring
may mga napipinsala at ito maging daan sa ating inaasam na
ay ay nagiging balakid sa ating pag-unlad. Bukod sa pag-unlad.
mga sakuna na nakapipinsala 1. Nabibigyan ng panandalian at pangmatagalang
sa mga pampublikong pasilidad, nasisira rin ito dahil sa solusyon ang iba’t ibang suliranin sa lipunan
kapabayaan at maling 2. Maayos na pamayanan at bansa
paggamit ng mga tao. Kinakailangan na pangalagaan Kung nakikilahok tayo sa mga gawaing pansibiko,
natin ang mga ito upang nakatutulong tayo
umunlad ang ating bansa. upang maging maayos at matiwasay ang ating
Iwasan natin ang mga gawaing nakasisira sa ating pamayanan at bansa.
kapaligiran. Malaki ang Naipakikita natin ang pagkakaroon ng disiplina dahil
naitutulong ang mga simpleng bagay gaya ng mas gugugulin ng mga
pagtatapon ng ating basura sa mga tao ang kanilang mga oras sa mga bagay na
tamang lalagyan, pag-iwas sa paggamit ng mga makapagpapabuti hindi lamang
nakalalasong kemikal sa mga para sa kanila kundi pati na rin sa iba. Naiiwasan ang
halaman, hayop, at tao. Ang pagreresaykel ay malaking mga hindi
bagay ang magagawa upang magagandang gawain kagaya ng paglaganap ng mga
mapangalagaan ang ating kapaligiran. Maaari ring krimen at ang mga
sumali sa mga programa gaya ng kaguluhan.
Clean and Green at Brigada Eskwela na isinasagawa 3. Napapaunlad natin ang ating bansa
bago magsimula ang pasukan Kapag ang mga tao ay nakikilahok sa mga gawain,
kung saan maari tayong tumulong sa mga paaralan na inaasahan na tayo
ihanda at magkumpuni ng ay uunlad bilang isang bansa. Sa pakikilahok natin sa
mga dapat isaayos sa paaralan. Nakatutulong tayo mga gawaing
kapag sumali tayo rito dahil pansibiko, nagagamit natin ang ating mga kakayahan na
napapangalagaan natin ang mga paaralan na matugunan ang iba’t
napakahalaga para matuto ang mga ibang mga isyu na kinakaharap natin. Tinutulungan
mag-aaral. natin ang ating kapwa
5. Pagtangkilik at pagsuporta sa mga na maiangat ang kanilang pamumuhay. Nagsisikap tayo
produktong Pilipino na mabigyan ng
Isa sa mga paraan upang makatulong tayo sa pag-angat solusyon ang kanilang mga pangangailangan. Dito
ng ating bansa ay natin naipakikita ang
pagkakaroon natin nang mabuting ugnayan at
pagkakaisa bilang mga ● Maraming paraan ang participatory governance na
mamamayan. maaaring gawin upang mapaunlad ang isang bansa.
Isang
PAPEL NG MAMAMAYAN SA PAGKAKAROON paraan ng pagsasagawa ng participatory governance ay
NG MABUTING PAMAMAHALA ang pangangalap at pagbabahagi ng impormasyon sa
mamamayan.
● Maituturing na isa sa pinakamalaking hamong ● Ang mga halimbawa nito ay pagdalo sa mga public
kinakaharap ng mga Pilipino sa kasalukuyan ay ang hearing at pagsasagawa ng mga survey.
katiwalian. Ayon sa Transparency International, isang ● Maituturing rin bilang paraan ng participatory
pangkat na lumalaban sa katiwalian, “corruption ruins governance
lives.”. Tumutukoy ang korapsyon o katiwalian sa ang pagsama sa mga mamamayan sa mga consultation
paggamit sa posisyon sa pamahalaan upang tungkol sa mga isyung mahalaga para sa bayan.
palaganapin PAGSASAGAWA NG PARTICIPATORY GOVERNANCE
ang pansariling interes.
● Ayon kay Co at mga kasama (2007), ang katiwalian (2 HALIMBAWA)
ay ang Case Study #1: Porto Alegre,Brazil: Ang
pagpapalawig ng interes ng pamilya, mga kasamahan, ParticipatoryBudgeting Bilang Anyo ng
mga kaibigan, at sarili ng mga nanunungkulan sa Participatory Governance(Minos, 2002)
pamahalaan. Ayon naman kay Robert Klitgaard (1998),
batay kay Co at mga kasama (2007), nagkakaroon ng Angitinuturingnanagpasimulangparticipatory
katiwalian bilang bunga ng monopolyo sa governance sa mundo bilang modelo ng pamamahala
kapangyarihan, ay ang lungsod ngPorto Alegre sa Brazil. Bago
malawak na pagbibigay ng desisyon, at kawalan ng ipatupad ang participatory governance, nakaranas ang
kapanagutan. lungsod ng maraming suliraning nakaaapekto sa buhay
● Hindi maganda ang estado ng Pilipinas kung ng mga mamamayan nito. Hindisapat ang badyet ng
katiwalian pamahalaan para tugunan ang kanilang
ang paguusapan. Ang Corruptions Perception Index ay pangangailangan tulad ng serbisyong medikal at
naglalaman ng pananaw ng mga eksperto tungkol sa imprastruktura. •Layunin ng prosesong ito na
lawak ng katiwalian sa isang bansa. magkasamang balangkasinngpamahalaanatng
PARTICIPATORY GOVERNANCE . mamamayan ang badyet ng lungsod. Sa
➢ Ito ay tumutukoy sa pagiging mabuting pamamagitannito,naipararatingng
mamamayan ng bansa. taumbayanangkanilangmga pangangailangangnararapat
➢ Bawat mabuting mamamayan ay nararapat na paglagakan ng sapat na badyet. Nagiging magandang
makibahagi sa mga iba’t ibang gawaing lugar ito ng pag-uusap o deliberasyon sa pagitan ng
pansibika at ga dalawangpanigkungpaanomas
● Ay isang mahalagang paraan ng mamamayan para mapagbubutiangmgaserbisyong
maisakatuparan ang ating iginigiit na pagbabago sa pamahalaan.Nagkaroonngbosesang taumbayan sa
pamahalaan. pamamahala. Taliwas ito sa tradisyonal na proseso na
● Ito ay isang uri ng pansibikong pakikilahok kung saan ang mga nasa pamahalaan lamang ang nagdedesisyon
ang kung anong mga proyekto ang dapat paglaanan ng
mga ordinaryong mamamayan ay katuwang ng sapat na pondo. •Upang maisagawa ang prosesong ito
pamahalaan sa pagbalangkas at pagpapatupad ng mga ay hinati ng pamahalaan ang lungsod salabing-anim na
solusyon sa suliranin ng bayan. regionalassembliesatmgathematic assemblies. Ang una
● Dito ay aktibong nakikipag-ugnayan ang mamamayan ay batay sa rehiyon ng Porto Alegre at ang huli naman
sa ay mga asembliyangnakatuonsapartikularna
pamahalaan upang bumuo ng mga karampatang aspektonglipunan:pampublikong
solusyon sa mga hamon ng lipunan. transportasiyon,kultura,pagbubuwisat
● Ang ganitong uri ng pamamahala ay isang tahasang kaunlaran,edukasiyon,urbanatsocial development, at
pagtaliwas sa tinatawag na ‘elitist democracy’ kung saan kalusugan. •ProsesongParticipatoryBudgeting-
ang desisyon para sa pamamahala ay nagmumula Maraminghakbangangisinasagawasa proseso ng
lamang participatory budgetingsa Porto
sa mga namumuno. Alegre,Brazil.Mayroonitongtatlong
● Ang participatory governance ay magdudulot ng mahahalagangelemento:ang
pagbuo Regional/ThematicAssemblies,Foraof
ng social capital o ang pagbuo ng tiwala sa pagitan ng Delegates,atCouncilofParticipatory
pamahalaan, civil society at mga mamamayan, na isang Budgeting (COP).Makikita sa tatlong ito angpapel ng
mahalagang elemento sa isang demokrasiya at mamamayan sa pagbuo ng badyetng Porto
mabuting Alegre.•SamgaRegionalatThematic Assembliestinataya
pamamahala. ang mga Investment Plan ng nakaraang taon. Dito rin
tinutukoy angmgapriyoridadnaproyektongbawat ng bawat isa sa atin. Binigyang- anyo ng LGC ang
regional at thematic assembly. Sa puntongdin ito mekanismo kung paano maaaring maging aktibong
nagkakaroon ng mga halalan ng magiging miyembro kabahagi ang mamamayan sa pamamahala.
ng Fora of Delegates atCouncil of Participatory ➢Isasamagandanghalimbawang participatory
Budgeting. Ang mga nahalal na miyembro ng Fora of governance sa bansa ay ang Lungsod ng Naga na
Delegates ayang magsisilbing tagapamagitan sa mga pinasimulan ng dating alkalde nito, ang yumaong Kng.
mamamayan at sa Council of Participatory Budgeting Jesse Robredo. Noong 1995, nagpalabas ng isang
(COP). Kanila ring susubaybayan ordinansa ang lokal na pamahalaan ng Naga na
angpagpapatupadnginaprubahang investment nag-aanyaya sa lahat ng mga NGO sa bayan na
plan.Tungkulin naman ng mgamiyembro ng COP ang lumahok sa itatatag na Naga City People’s Council
pagtatakda ng mga pamantayan sa pag-alam kung saan (NCPC). Mula sa mga miyembro ng mga NGO na
ilalagak ang pondo ng kanilang lungsod. Ang mga lumahok sa NCPC ay pipili ang konseho ng mga
miyembro ng COP ang may magiging miyembro ng iba’t ibang komite ng
tungkulingmakipag-negosasyon sa lokal na pamahalaan konsehong panlungsod at labing-apat na
sa pagbalangkas ng badyet ng kanilanglungsod. espesyalnakawanihannglokalna pamahalaan. Binubuo
•Nagdulot ang inisyatibong ito ng Porto Alegre ng nito ang 25% ng mga miyembro sa mga nabanggit na
pag-unlad ng antas ng pamumuhay ng kanilang sangay ng lokal na pamahalaan, bukod pa sa mga
mamamayan mula sa malalang konsehalnainihalalngtaumbayan. Tungkulin ng mga
suliraninngkahirapansabayan. Nakapagbigay rin ng miyembro ng NCPC na makilahoksatalakayan,bomotoat
mas maraming serbisyo ang pamahalaang lokal sa magpanukala ng mga batas at ordinansa sa mga komite
mamamayan nito tulad nang mas maayos na ng konseho(Blair, 2012). Dahil sa pagkakaroon ng
pangongolekta ng basura, pagkakaroon ng malinis na papel sa lokal na pamahalaanngmgasamahang
tubig, at paglalagay ng mga ilaw sa daan. Bumaba ang kumakatawan sa iba’t ibang interes ng
antas ng infant mortality at maging ang bilang ng mga mamamayan,binigyan ng sistemang ito nang mas
batang natigil sa pag-aaral. Sa kabuuan, nakabuti sa malawak na boses ang mga mamamayan ng Naga sa
pamumuhay ng mga taga-PortoAlegreangsistemang pagpapanukala ng mgaordinansaatprogramana
participatory budgeting dahil ang pondo ng bayan ay makatutulong sa kanila. ➢Naging bahagi rin ng
nailalagak sa mga proyektong pinakakailangan ng mahahalagang sangay nglokalnapamahalaantuladng
mamamayan. Ito ay naging posible dahil sa Investment Board at Urban Development and Housing
mahalagang papel na ginampanan ng mamamayan sa Board ang mga miyembro ng NCPC. Ang Naga,
paglalagak ng badyet. katulad ng Porto Alegre, ay nagpapatupad din ng
participatory budgeting kung saan ang NCPC naman
Case Study # 2: Participatory Governance sa Pilipinas ang katuwang ng lokal na pamahalaan sa pagpaplano
(Naga CIty) at alokasiyon ng badyet ng Naga (Blair, 2012). Sa
Naga, — former capital of Camarines Sur kabuuan, nagdulot ng transparency sa pamahalaan at
CASE STUDY #2 - SIYUDAD NG NAGA, PILIPINAS mutual trust sa pagitan ng mamamayan at ng mga lokal
● Ang Local Government Code of 1991 ay isang na opisyal ang sistemang ito ng participatory
testament governance sa Naga (ANGOC, 2006). ➢Bukod dito,
sa pagkilala sa papel ng mamamayan sa pamamahala. nagpatupad pa ang lokal na pamahalaan ng mga
● Ayon sa batas na ito, ibinaba ng pambansang programang mas nagpalakas sa mekanismo ng
pamahalaan participatory governance sa lungsod. Ang isa rito ay
sa mga lokal na pamahalaan ang ilang tungkulin sa ang productivity improvement programna nag- ayos sa
pagbibigay ng serbisyo sa mamamayan. benepisyong nakukuha ng mga
Ang konsepto ng participatory governance ay hindi kawaninglokalnapamahalaan. Nagpatupad din ang lokal
bago sa ating mga Pilipino. Sa katunayan, ang Local na pamahalaan ngprivatesectorhumanresource
Government Code of 1991 ay isang testamento sa management techniques para sa mga empleyado ng
pagkilala sa papelngmamamayansa pamamahala(Blair, pamahalaang lungsod na maylayuningmasmapaayosang
2012). Ayon sa batas na ito, ibinaba ng pambansang serbisyongkanilangibibigaysa mamamayan ng Naga.
pamahalaan sa mgalokalnapamahalaanangilang Pinatatag niya ang Merit & Promotion Board ng
tungkulin sa pagbibigay ng serbisyo sa mamamayan lungsod upang maalisangpatronagesystemoang
tulad ng mga may kinalaman sa kalusugan, edukasyon sistemang padrino. Naging tanyag din ang lungsod
at iba pang serbisyo tulad ng mga imprastruktura kung dahil saNaga City Citizens Charter,
saan kabilang ang pagpapatayo ng mga kalsada at mga isanggabaynaaklatnanagbibigay- impormasyon sa
pampublikong pamilihan. ➢Kinikilala ng batas na ito mamamayan tungkol sa mga serbisyong pinagkakaloob
ang kahalagahan ng papel ng mga people’s ng lokal na pamahalaan at ang kalakip nitong mga
organization at non-governmentalorganizationsa proseso(Asian NGO Coalition for Agrarian Reform and
pamamahala ng mga bayan o lungsod. Binigyang-diin Rural Development (ANGOC), 2006
ng batas na ito na ang papel ng mga Pilipino sa MGA PRINSIPYO NG PARTICIPATORY GOVERNANCE
pamamahala ay hindi limitado tuwing araw lamang ng
eleksiyon sa halip ay isang pang-araw-araw na tungkulin SA LUNGSOD NG NAGA
1. Progressive Development Perspective - Tumutukoy ito
sa
paniniwalang kayang mabago ang mga lumang Sistema
ng pamahalaan para sa ikabubuti ng mamamayan.
2. Functional Partners - Walang monopolyo ang lokal na
pamahalaan lalo na ang mga opisyal nito sa pagbuo ng
mga programa para sa mamamayan ng lungsod.
3. People’s Participation - Kinikilala nito ang
napakahalagang papel ng mamamayan sa pamamahala.
Hindi magiging matagumapay ang anumang programa
kung walang suporta ng mamamayan.
MABUTING PAMAMAHALA O GOOD GOVERNANCE
● Ayon kay Gerardo Bulatao, ang pinuno ng Local
Governance Citizens and Network, ang governance ay
interaksiyon ng mga ahensiya at opisyal ng
pamahalaan.
● World Bank - Isang pandaigdigang institusyong
pinansiyal
na nagpapautang sa pagpapaunlad ng bansa.
PAGTATAPOS NG ARALIN 3.

Q4 - Araling Panlipunan 10

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Q4 - Araling Panlipunan 10

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ARALIN 1 Pagkamamamayan .

● Metropolis — ito ang tawag sa

Mga Kaso ng VOTE BUYING .

You might also like