Zbërthimi i thyesave racionale: Një fuqi e vetme lineare.

P( x)
Le të jetë f ( x)  , ku P( x) është një polinom i një shkalle më të vogël se n dhe
(ax  b) n

P( x)  0 . Atëherë f ( x) mund të zbërthehet në thyesa thyesa racionale në formën e mëposhtme:

A1 A2 An
  ...  (*)
ax  b (ax  b) 2
(ax  b) n

1
 x2  6x  3
Zbërthejmë si shumë thyesash racionale.
( x  2)3
x2  6 x  3 A B C
   .
( x  2) 3
x  2 ( x  2) ( x  2)
2 3

x2  6 x  3  A( x  2)2  B( x  2)  C .
Do të kemi : x2  6x  3  Ax2  4 Ax  4 A  Bx  2B  C ose
x2  6 x  3  Ax2  ( B  4 A) x  4 A  2B  C .
Nga ky barazim kemi që:
A 1

 B  4 A  6
4 A  2 B  C  3

Gjejmë se A = 1, B = -2 dhe C = -5.
x2  6 x  3 1 2 5
  
( x  2)3 x  2 ( x  2)2 ( x  2)3

2
3
Zbërthimi i thyesave racionale me faktorë linearë të ndryshëm

Në qoftë se ka dy ose më shumë faktorë linearë në faktorizimin e D(x), mund ta ndajmë në

trajtën (*) për çdo fuqi të emëruesit D(x). Në qoftë se D(x) shprehet si produkt i n faktorëve të
P( x)
ndryshëm linearë, atëherë: është zbërthyer në trajtën
(a1x  b1 )(a2 x  b2 )...(an x  bn )
A1 A2 An
  ...  .
a1x  b1 a2 x  b2 an x  bn

4
 8x  1 8x 1 A B A( x  1)  B( x  2)
   
x  x  2 ( x  2)( x  1) x  2 x  1
2
( x  2)( x  1)
A( x  1)  B( x  2)  8x 1
( A  B) x  A  2B  8x 1
A  B  8
 A = 5,B = 3.
 A  2B  1
8x 1 5 3
Kështu: 2   .
x  x  2 x  2 x 1

Në qoftë se përmbahen faktorë të ndryshëm dhe që përsëriten,

5x2  21x  4 A1 A2 A3 B1
atëherë    
( x  1)3 ( x  3) x  1 ( x  1)2 ( x  1)3 x  3

5
 8x 1 5 3
 
x  x  2 x  2 x 1
2

x 4  2 x3  4 x 2  x  3 8x  1
 x2  x  2 dx   ( x  3x 1  x2  x  2 )dx 
2

5 3 1 1
  ( x  3x  1 
2
 )dx   x dx  3 xdx   dx  5
2
d ( x  2)  3 d ( x  1) 
x  2 x 1 x2 x 1
x3 3x 2
  x  5ln x  2  3ln x  1  C
3 2

6
 P( x)
Le të jetë f ( x)  2 , ku P(x) është një polinom i një shkalle më të vogël se 2m si
(ax  bx  c) m

dhe polinomi i fuqisë së dytë (kuadratik) ax2  bx  c është i pazbërthyeshëm në fushën e

numrave realë domethënë dallori i tij është negativ ose b2  4ac  0 .
Atëherë f(x) mund të zbërthehet në thyesa racionale në formën e mëposhtme:
A1x  B1 A2 x  B2 Am x  Bm
 2  ...  2 .
ax  bx  c (ax  bx  c)
2 2
(ax  bx  c) m

Meqënëse shkalla e emëruesit është 2m, ne kemi 2m konstante të çfarëdoshme, përkatësisht,

A1, A2 ,..., Am , B1, B2 ,..., Bm .

7
3x3  x Ax  B Cx  D
 2  2 2.
( x  1)
2 2
x  1 ( x  1)
3x3  x  ( Ax  B)( x 2  1)  (Cx  D)
Ax3  Bx 2  ( A  C ) x  ( B  D)  3x3  x
 A  3
B  0


 A  C  1
 B  D  0
gjejmë: A  3, B  0, C  2, D  0 .
3x3  x 3x 2x
Kështu që : 2 2  2  2 2
( x  1) x  1 ( x  1)

8
 3x3  x 2x 3x
 (x2 1)2 dx   (x2 1)2 dx   x2 1 dx

zëvendësojmë : u  x 1; du  2xdx

2

3 1 1 3 1 3 2
 u du  2  u du  u  2 ln u  C  x2 1  2 ln(x 1)  C
2

9
 P( x)
Le të jetë f ( x)  , ku P(x) dhe D(x) janë polinome të cilët nuk kanë faktorë të përbashkët
D( x)
ku P(x) dhe D(x) quhen polinome primë ose të thjeshtë dhe D( x)  0 .
Hapi 1. Në qoftë se shkalla e P(x) është më e madhe ose e barabartë me shkallën e D(x) atëherë
pjestojmë P(x) me D(x) duke marrë herësin Q(x) dhe mbetjen R(x) ku polinomi R(x) e ka
shkallën më të vogël se polinomi D(x). Me fjalë të tjera do të kemi që:
P( x) R( x)
P( x)  Q( x) D( x)  R( x) ose  Q( x)  .
D( x ) D( x )
R( x)
Hapi i dytë. Zbërthejmë emëruesin D(x) tek thyesa në prodhim fuqish lineare dhe faktorë
D( x)
kuadratik të pazbërthyeshëm.
R( x)
Hapi i tretë. Shprehim si një shumë të thyesave racionale të trajtave:
D( x)
A1 A2 x  B2
dhe .
(ax  b)n (ax 2  bx  c)m

10
 5 x 2  21x  4
Gjeni  dx
( x  1)2 ( x  3)
5 x 2  21x  4 A B C
  
( x  1)2 ( x  3) x  1 ( x  1) 2 x  3
5x2  21x  4  A( x  1)( x  3)  B( x  3)  C ( x  1)2
5x2  21x  4  Ax2  2 Ax  3A  Bx  3B  Cx 2  2Cx  C ose
5x2  21x  4  ( A  C ) x 2  (2 A  B  2C ) x  3 A  3B  C .
A  C  5 C  5  A C  5  A
  
2 A  B  2C  21  2 A  B  2(5  A)  21  4 A  B  11 .
3 A  3B  C  4 3 A  3B  5  A  4 4 A  3B  1
  
A = -2, B = 3 dhe C = 7
5 x 2  21x  4 2 3 7
 ( x  1)2 ( x  3)  x  1  ( x  1)2  x  3 dx 
dx  dx  dx 

1 1 1
 2 d ( x  1)  3 d ( x  1)  7  x  3 d ( x  3) 
x 1 ( x  1) 2
1
 2 ln x  1  3  7 ln x  3  C
( x  1) 2
11
 x 2  4 x  23
Gjeni  2 dx .
( x  4)( x  3)
x 2  4 x  23 Ax  B C
 
( x 2  4)( x  3) x 2  4 x  3
x2  4 x  23  ( Ax  B)( x  3)  C ( x 2  4)
x2  4 x  23  ( A  C ) x2  (3 A  B) x  3B  4C
A  C 1 C  1  A C  1  A
  
3 A  B  4  B  4  3A  B  4  3A .
3B  4C  23 3(4  3 A)  4(1  A)  23 13 A  39
  
A = 3, B = -5, C = - 2
x 2  4 x  23 3x  5 2
 ( x2  4)( x  3)  x 2  4  x  3 dx 
dx  dx 

xdx 1 1 3 d ( x 2  4) 5 x 1
3 2  5 2 dx  2 dx   2  arctg    2 d ( x  3)
x 4 x 4 x3 2 x 4 2  
2 x  3
3 5  x
= ln( x 2  4)  arctg    2ln x  3  C
2 2 2
12
 P ' ( x) 1
 P( x)  P( x)
   ( x)dx  dP( x) .
'
dx dP ( x ) ln P ( x ) C sepse P

Shembull
4x  8 2(2 x  4) (2 x  4)dx ( x 2  4 x  3)' dx
 x2  4x  3 dx   x2  4x  3 dx  2 x2  4x  3  2 x2  4x  3 
1
 2 d ( x 2
 4 x  3)  2ln x 2
 4x  3  C
x  4x  3
2

13
 2 x3  x 2  3x
Gjeni  dx .
3x 2  5 x  2
Pasi pjesëtojmë polinomin e numëruesit me polinomin e emëruesit do të kemi :
2 x3  x 2  3x  2 3  2x 
 3x2  5x  2 dx    x  x  3x2  5x  2 dx 
3  2x x3 x 2 3  2x
  x dx   xdx   2
2
dx     2 dx (1)
3x  5 x  2 3 2 3x  5 x  2
3  2x 3  2x A B
Kemi që 2    ose
3x  5 x  2 (3x  1)( x  2) 3x  1 x  2
3  2 x  A( x  2)  B(3x  1)
Meqënëse A = 1 dhe B = -1 atëherë
3  2x 3  2x  1 1  1 1
 3x2  5x  2  (3x  1)( x  2)   3x  1 x  2   3x  1  x  2 dx 
dx  dx    dx  dx 

1 1 1 1 1
3  3x  1  x2
d (3 x  1)  d ( x  2)  ln 3 x  1  ln x  2  C
3 2
Zëvendësojmë tek barazimi (1)
2 x3  x 2  3x x3 x 2 1 1
 3x 2  5 x  2 dx  
3 2 3
 ln 3 x  1 
2
ln x  2  C .

14