ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ
FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

ĐNŞAAT PROJELERĐNDE GECĐKME ANALĐZĐ

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Özkan SAĞLAM

Anabilim Dalı : Mimarlık

Programı : Proje ve Yapım Yönetim

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Attila DĐKBAŞ

AĞUSTOS 2009
ĐSTANBUL TEKNĐK ÜNĐVERSĐTESĐ
FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

ĐNŞAAT PROJELERĐNDE GECĐKME ANALĐZĐ

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Özkan SAĞLAM
(502071517)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Temmuz 2009

Tezin Savunulduğu Tarih : 06 Ağustos 2009

Tez Danışmanı : Doç. Dr. Atilla DĐKBAŞ (ĐTÜ)

Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Zeynep SÖZEN (ĐKÜ)
Prof. Dr. Heyecan Giritli (ĐTÜ)

AĞUSTOS 2009
ÖNSÖZ

Đnşaat sektörünün çok katılımcılı karmaşık yapısı, denetlenebilirliğindeki problemleri

beraberinde getirmektedir. Her aşamasında farklı uygulamaların gerçekleştirildiği
süreç içerisinde gecikme unsurlarının görülmesi doğal karşılanması gereken bir
durumdur. Asıl önemli olan bu gecikme unsurlarının doğru tespit edilmesidir.
Belirlenen gecikmelerin proje sonucuna olan etkilerinin görülebilmesi için birçok
analiz tekniği tasarlanmıştır. Tasarlanan her analiz tekniğinin farklı uygulama
yöntemlerinden dolayı aynı projeler üzerinde değişik sonuçlar doğurabildikleri
görülür. Đnşaat sektöründeki gecikmelerin sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesi için
gecikme analiz yöntemleri sürekli geliştirilmekte, lakin şu anki mevcut uygulamalar
içerisinde tam anlamıyla doğru sonuçlar alınamamaktadır. Bu tez çalışması
kapsamında inşaat projelerindeki tüm gecikme analiz süreçleri açıklanmaya
çalışılmış, değerlendirilen bilgiler doğrultusunda daha doğru gecikme analiz
uygulamalarının gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.
Çalışma sürecindeki yol göstericim ve tez danışmanım Doç. Dr. Attila Dikbaş’a, jüri
üyeleri Prof. Dr. Zeynep Sözen ve Prof. Dr. Heyecan Giritli’ye, eğitim hayatım
boyunca bana her türlü desteği veren aileme, çalışma süresince göstermiş olduğu
destek ve sabırlarından dolayı Zeynep’e, TÜBĐTAK’a ve bu çalışmayı mümkün kılan
herkese en içten teşekkürlerimi iletirim.

Ağustos 2009 Özkan Sağlam

Mimar

iii
iv
ĐÇĐNDEKĐLER

Sayfa

ÖNSÖZ .................................................................................................................. iii

ĐÇĐNDEKĐLER .......................................................................................................v
KISALTMALAR ................................................................................................. vii
ÇĐZELGE LĐSTESĐ .............................................................................................. ix
ŞEKĐL LĐSTESĐ.................................................................................................... xi
ÖZET.................................................................................................................. xiiii
SUMMARY ...........................................................................................................xv
1. GĐRĐŞ ..................................................................................................................1
1.1 Tezin Amacı ................................................................................................... 1
1.1 Tezin Kapsamı ............................................................................................... 1
1.2 Tezin Yöntemi ................................................................................................ 2
2. GECĐKMELERĐN SINIFLANDIRILMASI ......................................................3
2.1 Mazur Görülebilir Gecikme ............................................................................ 5
2.2 Mazur Görülemez Gecikme ............................................................................ 5
2.3 Tazmin Edilebilir Gecikme ............................................................................. 6
2.4 Tazmin Edilemez Gecikme ............................................................................. 8
2.5 Eş Zamanlı Gecikme ...................................................................................... 9
3. GECĐKME ANALĐZ TEKNĐKLERĐ ...............................................................11
3.1 Bütüncül Etki “Global Impact” .....................................................................12
3.2 Net Etki “Net Impact”...................................................................................13
3.3 Planlanan-Gerçekleşen “As-Planned Versus As-Built” ..................................14
3.4 Etkilenen-Planlanan “Impacted As-Planned” ................................................17
3.5 Bozulan-Gerçekleşen “Collapsed As-Built” ..................................................21
3.6 Zaman Etki Analizi “Time Impact Analyis” ..................................................28
3.7 Analiz Teknikleri Karşılaştırması ..................................................................35
3.8 Analiz Teknikleri Seçim Kriterleri .................................................................36
4. GECĐKME ANALĐZĐ UYGULAMA YOL HARĐTASI ..................................39
5. GECĐKME ANALĐZĐ ÖRNEK UYGULAMASI ............................................51
5.1 Proje Bilgisi...................................................................................................51
5.2 Gecikme Analizi Uygulaması ........................................................................51
5.2.1 Sözleşme ve kayıtların incelenmesi.........................................................51
5.2.2 Kayıtların doğruluğunun kontrol edilmesi ...............................................54
5.2.3 Programların kontrol edilmesi ve düzenlenmesi ......................................54
5.2.4 Gecikmelerin araştırılması ve tanımlanması ............................................55
5.2.5 Gecikme analiz metodu seçimi ...............................................................57
5.2.6 Seçilen analiz metodu ile gecikme analizi uygulaması ............................57
5.3 Gecikme Analizi Sonuçlandırması .................................................................62
6. DEĞERLENDĐRME VE SONUÇ ....................................................................63
KAYNAKLAR ......................................................................................................71
EKLER ..................................................................................................................73

v
vi
KISALTMALAR

EDE : Đşveren Gecikme Unsuru “Employer Delay Event”

CDE : Yüklenici Gecikme Unsuru “Contractor Delay Event”
FS : Finish to Start
FF : Finish to Finish
GI : Bütüncül Etki “Global Impact”
NI : Net Etki “Net Impact”
APAB : Planlanan-Gerçekleşen “As-Planned Versus As-Built”
WLV : Pencere Düzeyinde Değişken “Windows Level Variation”
IAP : Etkilenen-Planlanan “Impacted As-Planned”
NIIAP : Ayrıştırılmış Etkilenen-Planlanan “Non-Integrated Impacted As-
Planned”
CCIAP : Kronolojik Olarak Birleşik Etkilenen-Planlanan “Combined
Chronological Impacted As-Planned”
CAB : Bozulan-Gerçekleşen “Collapsed As-Built”
TIA : Zaman Etki Analizi “Time Impact Analysis”
SCL : Society of Construction Law
TBM : Tunnel Boring Machine “Tünel Açma Makinesi”
RFO : Ready For Operation “Đşe Başlamaya Hazır Olma”

vii
viii
ÇĐZELGE LĐSTESĐ

Sayfa

Çizelge 3.1 : GI Tekniği Güçlü ve Zayıf Yönleri Çizelgesi. ....................................13

Çizelge 3.2 : NI Tekniği Güçlü ve Zayıf Yönleri Çizelgesi. ....................................14
Çizelge 3.3 : APAB Gerçekleşen Program Kritik Yörünge Çizelgesi
(Keane ve Caletka, 2008). ..................................................................15
Çizelge 3.4 : APAB Gerçekleşen Program Özet Çizelgesi
(Keane ve Caletka, 2008). ..................................................................15
Çizelge 3.5 : APAB Program Kıyas Çizelgesi
(Keane ve Caletka, 2008). ..................................................................16
Çizelge 3.6 : APAB Sorumluluk Değerlendirme Çizelgesi
(Keane ve Caletka, 2008). ..................................................................16
Çizelge 3.7 : APAB Tekniği Güçlü ve Zayıf Yönleri Çizelgesi ...............................17
Çizelge 3.8 : IAP Tekniği Güçlü ve Zayıf Yönleri Çizelgesi ...................................20
Çizelge 3.9 : CAB Tekniği Güçlü ve Zayıf Yönleri Çizelgesi .................................26
Çizelge 3.10 : CAB Gecikme Analizi Sorumluluk Çizelgesi
(Keane ve Caletka, 2008). ..................................................................27
Çizelge 3.11 : TIA Pencere Özet Çizelgesi (Keane ve Caletka, 2008) .....................31
Çizelge 3.12 : TIA Gecikme Analizi Sorumluluk Çizelgesi
(Keane ve Caletka, 2008). .................................................................32
Çizelge 3.13 : TIA Tekniği Güçlü ve Zayıf Yönleri Çizelgesi .................................34
Çizelge 3.14 : Gecikme Analiz Metotları Sınıflandırma Çizelgesi...........................36
Çizelge 3.15 : Gecikme Analiz Metotları Sınıflandırması
(Arditi ve Pattanakitchamroon, 2005)................................................37
Çizelge 4.1 : Gecikme Analizi Uygulama Yol Haritası. ..........................................39
Çizelge 5.1 : TIA Analiz 1. Analiz Penceresi Sorumluluk Analiz Çizelgesi. ...........58
Çizelge 5.2 : TIA Analiz 2. Analiz Penceresi Sorumluluk Analiz Çizelgesi. ...........59
Çizelge 5.3 : TIA Analiz 3. Analiz Penceresi Sorumluluk Analiz Çizelgesi. ...........60
Çizelge 5.4 : TIA Analiz 4. Analiz Penceresi Sorumluluk Analiz Çizelgesi. ...........61

ix
x
ŞEKĐL LĐSTESĐ

Sayfa

Şekil 3.1 : IAP Şematik Uygulama (Gibson, 2008) .................................................20

Şekil 3.2 : Planlanan Bağlantı (Keane ve Caletka, 2008). ........................................22
Şekil 3.3 : Gerçekleşen Durum (Keane ve Caletka, 2008). ......................................22
Şekil 3.4 : Gerçekleşen Durum Gerçekleşen Bağlantı (Keane ve Caletka, 2008). ....22
Şekil 3.5 : Gerçekleşen Durum Alternatif Gerçekleşen Bağlantı
(Keane ve Caletka, 2008).......................................................................23
Şekil 5.1 : M. Projesi Kayıt Raporu 2006 ................................................................52
Şekil 5.2 : M. Projesi Kayıt Raporu 2007 ................................................................53
Şekil 5.3 : Şematik Gecikme Analizi Özet Programı ...............................................55
Şekil 5.4 : TIA 1. Analiz Penceresi Şematik Gösterimi Programı ............................58
Şekil 5.5 : TIA 2. Analiz Penceresi Şematik Gösterimi Programı ............................59
Şekil 5.6 : TIA 3. Analiz Penceresi Şematik Gösterimi Programı ............................60
Şekil 5.7 : TIA 4. Analiz Penceresi Şematik Gösterimi Programı ............................61
Şekil 6.1 : Örnek Proje CAB Tekniği Gecikme Analizi...........................................67
Şekil 6.2 : Örnek Proje TIA Tekniği Gecikme Analizi ............................................68
Şekil 6.3 : Örnek Proje Şematik Analiz Tekniği Önerisi .........................................70
Şekil A.1 : Proje Planlanan Program .......................................................................75
Şekil A.2 : Proje Gerçekleşen Program ...................................................................75
Şekil A.3 : Saha Raporları Özeti .............................................................................77
Şekil A.4 : IAP Planlanan Program .........................................................................78
Şekil A.5 : IAP Program Düzenleme ......................................................................80
Şekil A.6 : IAP Program Düzenleme ......................................................................81
Şekil A.7 : IAP Program Düzenleme ......................................................................82
Şekil A.8 : APAB Şeması .......................................................................................84
Şekil A.9 : APAB Planlanan Program .....................................................................84
Şekil A.10 : APAB Gerçekleşen Program ...............................................................85
Şekil A.11 : APAB Gerçekleşen Planlanan Program Kıyaslaması ...........................86
Şekil A.12 : CAB Kayıt Raporu ..............................................................................87
Şekil A.13 : CAB Kayıt Đnceleme ...........................................................................88
Şekil A.14 : CAB Taban Program ...........................................................................89
Şekil A.15 : CAB 1. Pencere Güncellemesi ............................................................89
Şekil A.16 : CAB 2. Pencere Güncellemesi ............................................................90
Şekil A.17 : CAB 3. Pencere Güncellemesi ............................................................91
Şekil A.18 : TIA 1. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................91
Şekil A.19 : TIA 1. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................92
Şekil A.20 : TIA 2. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................93
Şekil A.21 : TIA 2. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................94
Şekil A.22 : TIA 3. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................95
Şekil A.23 : TIA 3. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................95
Şekil A.24 : TIA 4. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................96
Şekil A.25 : TIA 4. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................96
Şekil A.26 : TIA 5. Analiz Pencere Güncellemesi ...................................................97

xi
Şekil A.27 : TIA 5. Analiz Pencere Güncellemesi .................................................. 98
Şekil A.28 : TIA Taban Program 1. Kısım .............................................................. 99
Şekil A.29 : TIA Taban Program 2. Kısım ............................................................ 100
Şekil A.30 : TIA Taban Program 3. Kısım ............................................................ 101
Şekil A.31 : TIA Taban Program 4. Kısım ............................................................ 102
Şekil A.32 : TIA Taban Program 5. Kısım ............................................................ 103
Şekil A.33 : TIA Taban Program 6. Kısım ............................................................ 104
Şekil A.34 : TIA Taban Program 7. Kısım ............................................................ 105
Şekil A.35 : TIA 1. Pencere Analizi 1. Kısım ....................................................... 106
Şekil A.36 : TIA 1. Pencere Analizi 2. Kısım ....................................................... 107
Şekil A.37 : TIA 1. Pencere Analizi 3. Kısım ....................................................... 108
Şekil A.38 : TIA 1. Pencere Analizi 4. Kısım ....................................................... 109
Şekil A.39 : TIA 1. Pencere Analizi 5. Kısım ....................................................... 110
Şekil A.40 : TIA 1. Pencere Analizi 6. Kısım ....................................................... 111
Şekil A.41 : TIA 2. Pencere Analizi 7. Kısım ....................................................... 112
Şekil A.42 : TIA 2. Pencere Analizi 1. Kısım ....................................................... 113
Şekil A.43 : TIA 2. Pencere Analizi 2. Kısım ....................................................... 114
Şekil A.44 : TIA 2. Pencere Analizi 3. Kısım ....................................................... 115
Şekil A.45 : TIA 2. Pencere Analizi 4. Kısım ....................................................... 116
Şekil A.46 : TIA 2. Pencere Analizi 5. Kısım ....................................................... 117
Şekil A.47 : TIA 2. Pencere Analizi 6. Kısım ....................................................... 118
Şekil A.48 : TIA 2. Pencere Analizi 7. Kısım ....................................................... 119
Şekil A.49 : TIA 3. Pencere Analizi 1. Kısım ....................................................... 120
Şekil A.50 : TIA 3. Pencere Analizi 2. Kısım ....................................................... 121
Şekil A.51 : TIA 3. Pencere Analizi 3. Kısım ....................................................... 122
Şekil A.52 : TIA 3. Pencere Analizi 4. Kısım ....................................................... 123
Şekil A.53 : TIA 3. Pencere Analizi 5. Kısım ....................................................... 124
Şekil A.54 : TIA 3. Pencere Analizi 6. Kısım ....................................................... 125
Şekil A.55 : TIA 3. Pencere Analizi 7. Kısım ....................................................... 126
Şekil A.56 : TIA 4. Pencere Analizi 1. Kısım ....................................................... 127
Şekil A.57 : TIA 4. Pencere Analizi 2. Kısım ....................................................... 128
Şekil A.58 : TIA 4. Pencere Analizi 3. Kısım ....................................................... 129
Şekil A.59 : TIA 4. Pencere Analizi 4. Kısım ....................................................... 130
Şekil A.60 : TIA 4. Pencere Analizi 5. Kısım ....................................................... 131
Şekil A.61 : TIA 4. Pencere Analizi 6. Kısım ....................................................... 132
Şekil A.62 : TIA 4. Pencere Analizi 7. Kısım ....................................................... 133

xii
ĐNŞAAT PROJELERĐNDE GECĐKME ANALĐZĐ

ÖZET

Đnşaat projelerinde gecikme analizi uygulamaları, kendine özgü karmaşık bir yapı
içerisinde yürütülen bu sektörün kontrol edilebilme çalışmalarında önemli rol
oynamaktadır. Birçok düzensizlik ve bilinmezliğin içerisinde yaşayan bir mekanizma
olarak gelişen inşaat sürecinde gecikmelerin meydana gelmesi sıklıkla karşılaşılan
bir gerçektir. Düzensiz yapı içerisinde ortaya çıkan bu gecikme unsurlarının
sorumluluk tespitinin yapılamaması mevcut yaşanan sürecin daha karmaşık ve
çözülemez bir hale gelmesine neden olmaktadır. Meydana gelen bu gecikmelerin
değerlendirilip doğru ve güvenilir sorumluluk analizlerinin tepsi edilmesi, süreç
içerisindeki katılımcıları motive ederek karşılıklı güven ilişkisi içerisinde
çalışmaların daha etkin ve verimli yürütülmesini sağlayacaktır. Đnşaat sektörünün
profesyonelleşme çalışmaları kapsamında birçok bilinmeyen risk unsuru varlığında
yürütülen bu sürecin standartlaştırılması sağlanarak, uygulamaların kontrol edilebilir
bir hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Gecikme analizi uygulamaları, süreç
içerisindeki risk unsurlarının sorumluluk çözümlemesini gerçekleştirmesiyle
sektörün kontrol edilebilme ve standartlaştırılma sürecine katkıda bulunacaktır.
Geleneksel yönetim tarzı içerisinde risk unsurlarının gerçekleşme durumlarında
meydana gelecek kayıplardan korunmak için projenin maliyeti içerisinde ek
artışlarda bulunularak alınan tedbir şekli, toplam inşaat maliyetlerinin artmasına
neden olmaktadır. Fakat profesyonel yönetim uygulamaları kapsamında gecikme
analiz tekniklerinin geliştirilmesiyle proje sürecinde gerçekleşebilecek olası risk
unsurları, ön maliyet artışlarına gerek kalmadan proje sürecinde değerlendirilebilir.
Bu durum rekabetçi ortamı güçlendirerek proje ön maliyetlerinin düşürülmesine
neden olmakta ve böylece inşaat sektörünün gelişmesine katkıda bulunmaktadır.
Çalışma kapsamında; gecikmelerin tespiti ve sorumluluk analizleri tanımlanmış,
analiz teknikleri incelenip karşılıklı kıyaslamalar yapılarak proje içerisindeki seçim
ölçütleri değerlendirilmiş, örnek bir uygulama ele alınarak gecikme analiz teknikleri
tartışılmış ve analiz yapacak proje yürütücüleri için bir yol haritası tasarlanmıştır.

xiii
xiv
DELAY ANALYSIS IN CONSTRUCTION PROJECTS

SUMMARY

Delay analysis applications in construction projects play an important role in

controlling processes of construction sector, which is distinctive and complicated.
Delays are frequently encountered facts in construction projects that take place in a
medium with manifold irregularity and obscurities. Failure in execution of
responsibility analysis of delays may contribute to the complicatedness and
insolubility in the existing process that occurs in a complicated structure. The ability
to perform an appropriate and reliable determination of responsibility analysis with
evaluation of delays, and making of the necessary examinations, would motive the
participants in the process and provide the execution of more efficient and effective
works in a mutual trust relationship. It is seen that, on the scope of professionalizing
attempts of the construction sector, the construction process is aimed to be made
more controllable by standardizing of the process that is executed under the existence
of many risk factors. Delay analysis applications will contribute to this controllability
and standardizing process by provision of responsibility distribution of risk factors in
the sector. In conventional administration approach, additional increases are
conducted to the project cost to be protected from the losses caused by possible
realization of risk agents. However in professional administration, thanks to
improvement of delay analysis methods, possible risk agents to occur through the
project process can be detected through the process instead of their conduction to
anticipated costs in advance. This occasion allows to lowering of the anticipated
costs, thus enhances the competitive market and finally helps the construction sector
develop.
In the content of this study, delays have been sorted according to responsibility
determination, selection criteria in the project have been evaluated by examining the
analysis techniques with reciprocal comparisons, the kind of roadmap to be followed
has been studied and a case study approached with the mentioned roadmap is dealt
and its delay analysis techniques have been researched.

xv
xvi
1. GĐRĐŞ

Đnşaat projelerinde gecikme analizleri başlığıyla belirlenen bu çalışma kapsamında

yapım sürecinde gerçekleşen gecikme unsurları sınıflandırılmıştır. Bu unsurların
değerlendirildiği analiz teknikleri tanımlanmış, analiz yapacaklara yol göstermek için
uygulama yol haritası oluşturulmuştur. Sonrasında bu yol haritasının kullanılmasıyla
birlikte mevcut devam etmekte olan bir proje incelenerek gecikme analizlerinin
pratikteki uygulanma şekilleri gösterilmiş, analiz tekniklerinin uygulamadaki
eksiklikleri tespit edilerek öneriler getirilmiştir.

1.1 Tezin Amacı

Tez kapsamında, gecikme unsurları ve bu unsurların değerlendirildiği analiz

teknikleri incelenerek gecikme analizi gerçekleştirecek proje yöneticilerine öğretici
düzeyde bir çalışma oluşturulması amaçlanmıştır. Yürütülen çalışmalar ve elde
edilen deneyimler doğrultusunda, analiz yapacaklara yol gösterilmesi amacıyla
gecikme analizi uygulama yol haritası tasarlanmış ve tasarlanan bu uygulama yol
haritasıyla birlikte örnek bir gecikme analiz çalışması gerçekleştirilerek, tez
kapsamında oluşturulan bütün teorik yapının pratik uygulama içerisinde
özümsenmesi amaçlanmıştır.

1.2 Tezin Kapsamı

Çalışmanın belirlenen sınırları içerisinde inşaat projelerinde gecikme analizleri

hakkındaki teorik araştırmalar, yazılı ve görsel kaynaklar incelenerek konunun
akademik boyutları ele alınmıştır. Uygulamalı gecikme analiz süreçlerinin
değerlendirilmesiyle de pratikteki sürecinde görüleceği bir kapsam belirlenmiştir.
Tez kapsamında, gecikme analiz süreçlerinin tamamıyla tanımlanabilmesi için
öncelikli olarak gecikmelerin sınıflandırılması ve analiz teknikleri konularına yer
verilmiştir. Sonrasında elde edilen deneyimler ve bilgi birikimleriyle bir gecikme
analizi uygulama yol haritası tasarlanmış ve bu yol haritasıyla birlikte örnek bir
analiz yürütülmüştür.

1
Gecikme durumlarını meydana getiren unsurların tanımlandırılmasının öncelikli bir
konu olduğu düşünülerek çalışmanın başlangıcında bu unsurların
sınıflandırılmalarına yer verilmiştir. Đnşaat projelerinde gecikmeye neden olan bütün
durumlar değerlendirilmiş ve gecikmelerin hangi koşullarda nasıl ele alınması
gerektiği bilgisi verilmiştir.

Yapım süreci içerisinde meydana gelen gecikmelerin değerlendirilmesinden sonra,

bağımsız birer etken olarak tespit edilen bu unsurların proje bütünü içerisindeki
etkisinin belirlenebilmesi için, gecikme analiz teknikleri uygulama yöntemleri
konusuna yer verilmiştir.

Gecikme unsurlarının incelenmesi ve proje bütününe olan etkilerinin tespit edilmesi

aşamalarının kavranmasıyla birlikte, analiz yapacaklara yol göstermek için gecikme
analizi uygulama yol haritası oluşturulmuştur. Üretilen bu yol haritasıyla birlikte,
yürütülmekte olan bir proje üzerinde örnek analiz uygulaması gerçekleştirilmiştir.

Sonuç ve değerlendirme kısmında ise bu çalışma kapsamında elde edilen bilgi ve

deneyimler doğrultusunda gecikme analiz teknikleri değerlendirilmiş ve
uygulamadaki eksiklikleri tespit edilmiştir. Bu eksikliklerin giderilebileceği örnek
model önerilerinde bulunulmuştur.

1.3 Tezin Yöntemi

Çalışma yöntemi içerisinde öncelikli olarak literatür araştırmaları yapılıp,

uluslararası kaynaklardan ulaşılan yazılı ve görsel veriler incelenerek elde edilen
bilgiler, gerçek saha uygulamaları içerisinde bütünleştirilmiştir. Literatür
araştırmalarının özümsenmesiyle birlikte gecikme analizleri hakkındaki teorik ve
pratik bilgi birikimleri oluşturulmuştur. Sonrasında gecikme analizi gerçekleştirecek
proje yürütücülerine yol gösterebilmek için özgün bir uygulama yol haritası
tasarlanmış, tasarlanan bu yol haritasında gecikme analizi sürecinde sırasıyla hangi
uygulamaların gerçekleştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Çalışmanın sonunda
araştırmalar doğrultusunda elde edilen bütün bilgilerin kolaylıkla özümsenebilmesi
için, örnek bir proje üzerinden uygulamalı gecikme analiz çalışması
gerçekleştirilmiştir.

2
2. GECĐKMELERĐN SINIFLANDIRILMASI

Proje bütünündeki gecikme analizinin gerçekleştirilmesi için, öncelikli olarak süreç

içerisinde meydana gelen gecikme unsurlarının tespit edilmesi gerekmektedir.
Gecikme unsurlarının proje bütününe nasıl bir etkisi olduğunun değerlendirilmesi,
analiz teknikleri başlığı altında incelenecek önemli bir konudur. Bu konu öncesinde
belirtilen bu unsurların sınıflandırılması ve sorumluluk analizlerinin
gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu süreç, analizlerin sonuçlanmasında etkin rol
oynayan öncelikli bir konudur. Taraflar arasında uzlaşmazlıklara neden olan gecikme
analizlerinin sonuçlandırılmalarındaki olası farklılıkların önlenebilmesi için, yapım
aşamasında meydana gelen olayların her iki tarafın da kontrolünden geçecek bir
şekilde tespit edilmesi gerekmektedir. Analize başlamadan proje kapsamındaki bütün
bilgi ve kayıtların incelemesi yapılarak, sürece etki eden gecikmelerin kim veya
kimlerin sorumluluğu altında gerçekleştiğini gösteren verilerin elde edilip, analiz
sonuçlandırmasında kanıt olarak kullanılmak üzere kayıt altına alınması
gerekmektedir.

Gecikme analizlerinde taraflar arasında aynı teknik kullanılarak farklı sonuçların

ortaya çıkarılmasındaki en büyük etken, gecikme olaylarının tek yönlü düşünülüp
taraflardan her birinin kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmesi istemidir. Analiz
sürecinde programa etki eden en ufak bir değişiklik, sürecin tamamını değiştirecek
sonuçlara neden olabilmektedir.

Đnşaat sektöründeki gecikme tanımlamaları, üç ana başlıkta değerlendirilebilir.

Birinci başlık altında, gecikmelerin mazur görülüp görülememe durumunu gösteren,
meydana gelen bu gecikmelerin proje içerisindeki ehemmiyetini ve sorumluluğunu
belirten tanımlamalar bulunmaktadır. Đkinci başlıkta ise gecikmelerin tazmin edilip
edilemeyeceği konusunda önem taşıyan durumlar incelenecektir. Üçüncü olarak da,
eş zamanlı gecikme başlığı altına giren ve analiz çalışmaları sonuçlandırmasında
önemli rol oynayan, işveren ve yüklenicinin eş sorumluluğunda gerçekleşen
gecikmelerin incelendiği konular bulunmaktadır.

3
Gecikmelerin mazur görülüp görülemeyeceği durumu, bu unsurların yüklenici
sorumluluğu altında mı yoksa başka nedenlerle mi gerçekleştiğini belirten bir
sınıflandırmadır. Yüklenici nedenli gecikmelerin hepsi mazur görülemez gecikmeler
başlığı altında toplanmaktadır. Bu gecikmelerden doğan sonuçlar için, ek süre
uzatımı talebinde bulunma ve tazmin edilebilme durumu söz konusu değildir.
Yüklenici sorumluluğunda olmayan tüm gecikmeler ki bunlara işveren nedenli
gecikmeler ve doğal koşullardan kaynaklı gecikmelerde dahil olmak üzere, mazur
görülebilir gecikme başlığı altında sınıflandırılmaktadır. SCL (2002) Gecikme
Protokolü 13. Maddesine göre yüklenici, herhangi bir kayıp yaşama durumunda
kalmadan, projedeki bolluğu da kullanarak işveren risk unsurlarını hafifletmekle
yükümlüdür. Yani işveren kaynaklı gecikme durumları, eğer telafi edilebilme imkanı
varsa, telafi edilmesi gereken mazur görülebilir gecikmelerdir.

Gecikmelerin tazmin edilebilir veya tazmin edilemez olması, mazur görülebilme

durumundan farklı bir konudur. Eğer işin bitiş tarihine etki eden işveren nedenli
mazur görülebilir bir gecikme durumu söz konusu ise, bu gecikme mazur görülebilir
ve tazmin edilebilir veya mazur görülebilir ve tazmin edilemez olarak ikiye
ayrılabilmektedir.

Đşin bitiş süresine etki eden işveren kaynaklı mazur görülebilir gecikmelerin
hepsinden dolayı yükleniciye süre uzatımı hakkı verilmesi gerekmektedir. Fakat daha
önce de belirtildiği gibi, bu mazur görülebilir gecikmelerin tazmin edilebilip
edilememesi durumu, gecikmenin projedeki konumuyla ve analizci tarafındaki
değerlendirilmesiyle alakalı olan başka bir konudur.

Analiz sonuçlarına etki eden en önemli gecikmeler, yüklenicinin ve işverenin işin

sürecine aynı anda etki etmiş oldukları eş zamanlı gecikmelerdir. Bu eş zamanlı
gecikmelerin değerlendirmesinden çıkan ayrılıklar ve anlaşmazlıklar, analiz
çalışmasının sonucuna etki eden en önemli unsurlardır. Jae-Seob (2007), eş zamanlı
gecikmelerin analiz çalışmasının sonuçlandırılmasında kritik bir rol üstlendiğini ve
eş zamanlı gecikmelerin değerlendirilme şekli ile diğer gecikmelerin yarattığı
sorumlulukların da karşı tarafa yüklenebileceğini belirtmiştir. Gecikme analizini
yapan araştırmacının, kayıtların toplanma aşamasında bu eş zamanlı gecikmeleri
detaylı bir şekilde irdeleyip sebep ve sonuçlarını tespit edebilmesi gerekmektedir.
Elde edilen kayıtlar ve bilgiler, analizin incelenmesi aşamasında eş zamanlı
gecikmelerin çözümlenmesinde anahtar rol üstlenecektir.

4
2.1 Mazur Görülebilir Gecikme

Yüklenicinin sorumluluğu altına girmeyen, yani yüklenicinin yaptığı veyahut

yapmadığı bir uygulamadan kaynaklanmayan gecikmelerin hepsi mazur görülebilir
gecikme olarak nitelendirilmektedir. Bu mazur görülebilir gecikme durumu, işveren
sorumluluğunda olabileceği gibi beklemedik koşullardan kaynaklamış bir gecikme
de olabilmektedir. Mazur görülebilir gecikmenin etkisi işin bitiş tarihini etkiliyorsa,
yani kritik yörünge üzerinde ise sözleşmede aksi belirtilmedikçe, SCL (2002)
Gecikme Protokolü kuralları içerisinde yükleniciye süre uzatımı hakkı verilmelidir.
Bu süre uzatımının tazmin edilebilir veyahut tazmin edilemez olması durumu, mazur
görülebilme durumundan çok farklı bir noktada olup gecikmenin proje içerisindeki
koşullarına göre değişmektedir. SCL (2002), Gecikme Protokolü 14. Maddesinde de
bu durum, hak kazanılmış süre uzatımı aynı zamanda tazmin getirebilir anlamına
gelmez şeklinde açıklanmıştır.

2.2 Mazur Görülemez Gecikme

Mazur görülemez gecikmeler, işveren sorumluluğu altına girmeyen durumlarda

ortaya çıkan yüklenici sorumluluğundaki gecikmelere verilen tanımdır. Mazur
görülemez gecikmelerin içerisinde sadece yüklenici taraflı gecikmelerden ziyade
yine yüklenicinin sorumluluğuna giren alt yüklenici, malzeme tedarikçisi ve
yüklenici sorumluluğundaki mevsim normallerinde görülen doğa koşullarından
kaynaklı gecikmelerde bulunmaktadır.

Tamamıyla yüklenici sorumluluğu altına giren bu mazur görülemez gecikmelerden

doğan ve proje bütününe etki eden analizlerle hesaplanmış dolaylı-dolaysız
maliyetlerin tamamını yüklenici üstlenmekle yükümlüdür. Mazur görülemez
gecikmelerden doğan etkilerin adından da anlaşılabileceği üzere, hiçbir şekilde
mazur görülebilmesinin söz konusu olmayacağı gibi, bu gecikmelerin doğrultusunda
herhangi bir ek süre uzatımı veyahut tazminat talebinde bulunulması da söz konusu
olamaz. Mazur görülemez gecikmeler yüklenici sorumluluğu altında
değerlendirileceği için, bu gecikmelerden dolayı projenin bitiş tarihinin
değişmesinden doğan ek maliyetlerin sözleşmede aksi belirtilmediği müddetçe
yükleniciden tazmin edilmesi gerekmektedir. Sözleşmede işin uzamasından kaynaklı
gecikme cezası bulunuyorsa bu ceza uygulanmalıdır.

5
Yüklenici sorumluluğunda gerçekleşen mazur görülemez gecikmeleri örnek olarak
şu başlıklar altında değerlendirmemiz mümkündür:

• Yönetimsel hatalar, (koordinasyondaki ve planlamadaki hatalar)

• Ön üretim “Shop Drawing” çizimlerindeki gecikme
• Alt yüklenici sorumluluğundaki gecikme
• Tahmin edilen ve beklenen iklim koşulları gecikmesi
• Kalitesiz işçiliğin getirdiği gecikmeler
• Malzeme tedariğindeki gecikme
• Đklim koşullarına karşı tedbir almamaktan kaynaklı gecikme
• Đzin belgelerinin temin edilmesinde yaşanan gecikme
• Mobilizasyon ve demobilizasyon sürecindeki gecikme
• Eksik veya kusurlu imalattan kaynaklı saha teslimi yapılamaması

2.3 Tazmin Edilebilir Gecikme

Tazmin edilebilir gecikme, yüklenicinin sorumluluğuna girmeyen, mazur görülebilir

gecikmeler başlığı altında toplanan ve işveren sorumluluğundaki koşullarda beliren
gecikmeler içerisinde işin bitiş tarihine etki eden durumlar için belirtilen bir tanımdır.
Yüklenicinin hiçbir etkisinin bulunmadığı işveren sorumluluğundaki gecikmelerden
kaynaklı meydana gelen durumlarda, hak sınırları içerisinde yükleniciye tazminat
hakkı doğmaktadır.

Đşveren sorumluluğuna giren gecikmelerden kaynaklı tazmin edilebilme durumları

aşağıda belirtildiği gibi özetlenebilmektedir:

• Projede değişiklik talep etme

• Projenin bütününü veyahut bir kısmını askıya alma
• Projenin bütününün veyahut bir kısmının ertelenmesi
• Sözleşmede belirtilmiş olan diğer işveren sorumlulukları

Yukarıda belirtilen durumlarda işverenin yükleniciye ek süre uzatımı vermesi

gerekmektedir. Bu ek süre uzatımı içerisinde işin bitiş süresinin uzamasından dolayı
ortaya çıkan dolaylı-dolaysız maliyetlerin işveren tarafından hak sınırları içerisinde
tazmin edilmesi gerekmektedir.