Oszustwo w świadczeniu usług

Zygmunt Kukuła

Oszustwo w świadczeniu usług

Streszczenie

W artykule podjęto polemikę z tezą postawioną w jednym z wcześniej

opublikowanych opracowań, że świadczenie usług nie stanowi
rozporządzenia mieniem, a tym samym w stosunku do takiego
postępowania sprawcy nie można wykorzystać przepisu z art. 286 § 1 k.k. o
oszustwie. Sformułowano uwagi krytyczne, odrzucając to założenie w
całości. Przestępcze wyłudzenie świadczonych usług dotyczy głównie obrotu
gospodarczego, stanowiąc tylko jedno z wielu oszustw godzących w tę
sferę. Autor zwrócił uwagę na niedocenianą rolę usług we wspomnianym
obrocie i prawną możliwość wykorzystania art. 286 § 1 k.k. w celu ich
ochrony przed oszustwami.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 18
 Z. Kukuła

1. W numerze 5 z 2009 r. Prokuratury i Prawa ukazał się tekst Moniki

Całkiewicz noszący tytuł „Świadczenie usług a rozporządzenie mieniem
w rozumieniu art. 286 § 1 k.k.”. Autorka krytycznie odniosła się nim między
innymi do postanowienia SN z dnia 15 czerwca 2007 r., I KZP 13/07 1,
przyjmując na gruncie prowadzonych przez nią wywodów i przytaczanych
argumentów, że „świadczenie usług nie stanowi rozporządzenia mieniem w
rozumieniu art. 286 § 1 k.k.”. W rozwinięciu prezentowanego przez nią
stanowiska możemy dowiedzieć się, że przy wyłudzeniu usługi oszukany
dokonuje jedynie określonych czynności faktycznych i żadnym swoim bądź
cudzym mieniem nie rozporządza (s. 47), a w dalszej kolejności, iż nawet
najszersza definicja mienia na gruncie prawa cywilnego nie obejmuje
pojęciem mienia czynności faktycznych, do których zalicza się świadczenie
usług, jak też brak jest podstaw, by przypisywać pojęciu mienie w k.k. inne
szersze znaczenie (s. 46), aż wreszcie i to, że usługi niewątpliwie nie
zaliczają się do praw majątkowych, rzeczowych ani obligacyjnych i w ogóle
do jakichkolwiek praw, gdyż są bytem ze sfery świata rzeczywistego, a nie
normatywnego (s. 49). Z przedstawionymi opiniami na ten temat nie sposób
się zgodzić, myśl przewodnia, w świetle której przedmiotem oszustwa z art.
286 § 1 k.k. nie mogą być usługi, nie zasługuje na aprobatę. Gwoli ścisłości
należy jednak podzielić opinię Autorki, że problematyka oszustw
popełnionych w związku ze świadczeniem usług nie posiada imponującego
dorobku doktryny i orzecznictwa, i za wyjątkiem ostatnich paru lat nie była
tam szerzej poruszana. Tym bardziej należy więc docenić sam fakt, że
zdecydowała się podjąć i rozwinąć ten wątek, ponieważ jego praktyczna
doniosłość dla procesu stosowania przepisu art. 286 § 1 k.k. z każdym
kolejnym rokiem nabiera coraz większego znaczenia. Przed przystąpieniem
do szczegółowej oceny przedstawionego w jej tekście zapatrywania
należałoby zwrócić uwagę na pierwszy znaczący mankament,
sprowadzający się do sformułowania poddanej krytyce tezy prawie w całości
na wzajemnych relacjach pomiędzy ustaleniami zawartymi w postanowieniu
SN z dnia 15 czerwca 2007 r. a zakwestionowanym w nim wyroku SA w
Lublinie z dnia 11 lipca 2000 r., II AKa 100/002, zawierającym stanowisko
przeciwne, według którego usługi nie stanowią ani rzeczy ruchomej, ani
prawa majątkowego, do którego zresztą Autorka się przychyliła.
Zaabsorbowana występującymi rozbieżnościami w ocenie obu orzeczeń
wdała się w spór o dużym poziomie szczegółowości, przez co odbiło się to
niekorzystnie na procesie pogłębionej analizy kwestii cywilnoprawnych,
skupiających się wokół relacji dotyczących art. 44 i 44 1 kodeksu cywilnego w
stosunku do znamion oszustwa, co w konsekwencji zawęziło znacznie

1
OSNKW 2007, nr 7–8, poz. 56.
2
Prok. i Pr. 2001, dodatek „Orzecznictwo”, nr 9, poz. 19.

Prokuratura
19 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

zakres przedmiotowy omawianego tematu, pomijając niezwykle istotne

przesłanki, dające podstawy do przyjęcia odmiennych ustaleń w tej kwestii.
W tym też aspekcie zgłoszenie kilku uwag krytycznych może jedynie
wpłynąć korzystnie na proces właściwego pojmowania i oceny świadczenia
usług w kontekście rozporządzenia mieniem, jako jednego ze znamion
niezwykle często występującego przestępstwa oszustwa. Najpierw jednak
należy wskazać szczegółowe zagadnienia, których dokładne przedstawienie
pozwoli zbudować fundamenty krytycznej oceny wobec przyjętego
stanowiska Autorki. Rozważania te koncentrować się będą wokół czterech
kwestii: usług jako istotnej części składowej działalności gospodarczej,
normatywnego uregulowania usług, mienia w rozumieniu kodeksu cywilnego
i kodeksu karnego oraz związku pomiędzy świadczeniem usług a
rozporządzeniem mieniem. Zanim to jednak nastąpi, należałoby przytoczyć
kilka ogólnych uwag dotyczących samego przestępstwa oszustwa, które
okażą się pomocne przy formułowaniu wniosków końcowych.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 20
 Z. Kukuła

2. Konstrukcja przestępstwa oszustwa, wypracowana na syntetycznym

ujęciu znamion tego czynu przez kodeks karny z 1932 r., pomimo upływu
czasu i wprowadzeniu w życie kolejnych kodeksów, nadal zachowała swoją
aktualność. Odstąpiono, i słusznie zresztą, od kazuistycznych określeń
znamion tego przestępstwa, które nie spełniałyby swoich zadań. Nie
wzbudza sporu na obecnym poziomie wiedzy to, że im bardziej kazuistyczne
stają się przepisy, tym częściej są obchodzone3. Pozwala to na dosyć
sceptyczną ocenę propozycji Autorki, aby bardziej szczegółowo
doprecyzować znamiona oszustwa z art. 286 § 1 k.k., poprzez zabieg użycia
do tego celu zwrotów „działania na szkodę”, „świadczenia usług” czy
„wyłudzenia usługi” (s. 48). Sedno przyjętych w tym przepisie rozwiązań
sprowadza się więc do zamiaru osiągnięcia korzyści majątkowej, przez
doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za
pomocą jednego z trzech sposobów: wprowadzenia w błąd, wyzyskania
błędu, bądź niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego
działania. Są to pojęcia elastyczne o cechach wartościujących, a przy tym
pojemne, co wcale nie oznacza, że prowadzą do zastosowania wykładni
rozszerzającej na niekorzyść sprawcy, niedozwolonej w prawie karnym
materialnym. Zgromadzony przez doktrynę i orzecznictwo dorobek,
uzyskany przez czas obowiązywania kodeksu z 1932 r., zachował swoją
aktualność po dziś dzień, także gdy chodzi o wykładnię znamienia korzyści
majątkowej oraz mienia. W pełni zasadne jest twierdzenie O. Górniok, iż
najtrwalszą cechą dokonywanych oszustw pozostaje zmienność ich
kształtów, zaś zmiany rzeczywistości, pod wpływem których one zmieniają
się, następują po sobie coraz szybciej, co sprawia, iż przy rozpoznawaniu
tego typu ustawowych znamion wyłaniają się stosunkowo liczne
wątpliwości4. Temu właśnie celowi służyć mają znamiona wartościujące,
w omawianym przypadku nawiązujące w swojej istocie coraz częściej do
pojęć i utrwalonych reguł funkcjonujących w obszarze działalności
gospodarczej, bowiem doświadczenie piszącego te słowa potwierdza, iż
skutki oszustw silnie oddziaływują na bezpieczeństwo obrotu
gospodarczego. Bez wykorzystania znamion wartościujących niełatwo
byłoby wyrazić społeczną szkodliwość takich czynów, poprzestając na
korzystaniu z ostrych znamion ustawowych, zamkniętych w sztywnych

3
R. N i p o l d t, Die Strafbarkeit von Umgehungshandlungen,
dargestellte am Beispiel der Erscheinung von Agrarsubventionen –
rozprawa doktorska obroniona na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu w
Gissen w 1974 r., s. 9 i n.
4
O. G ó r n i o k, „Niekorzystne rozporządzenie” i „cudze mienie” jako
znamiona przestępstwa oszustwa (na tle niektórych sposobów wyłudze ń
nieruchomości), Prokuratura i Prawo 2002, nr 9, s. 8.

Prokuratura
21 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

ramach przepisów5, tym bardziej, że skuteczne przeciwdziałanie patologiom

w tej sferze staje się coraz trudniejsze. Podkreślić przy tym należy, że art.
286 § 1 k.k. nie zawiera w kwestii wprowadzania w błąd pokrzywdzonego
czy wyzyskania jego błędu żadnych ograniczeń, staje się to możliwe przy
wykorzystaniu wszelkich sposobów i metod, które doprowadzą do powstania
rozbieżności pomiędzy świadomością po stronie dysponenta mieniem a
rzeczywistym stanem rzeczy6, ponieważ z tymi stanami faktycznymi
najczęściej będzie nam dane spotykać się w praktyce.
3. Lektura tekstu potwierdza moje przypuszczenia, iż Autorka nie
próbowała nawet w minimalnym stopniu rozpatrywać usług ogólnie, jako
części składowej działalności gospodarczej podatnej na dokonywanie
oszustw, ograniczając się wyłącznie do poruszanych w orzeczeniu sądowym
usług transportowych. Z taką samą ostrożnością wypada odnieść się do jej
spostrzeżeń, że spory prawne w segmencie usług dotyczą najczęściej usług
transportowych, tym bardziej, że nie poparto tego żadnym materiałem
źródłowym (s. 47). Te dwie przesłanki potwierdzają, że jest to zdecydowanie
zbyt skromny materiał, aby opierając się na nim, przystępować do
konstrukcji twierdzenia o większym stopniu uogólnień.

5
O. G ó r n i o k, O karaniu tzw. obchodzenia prawa, (w:) Prawo.
Społeczeństwo. Jednostka, Księga jubileuszowa dedykowana prof.
Leszkowi Kubickiemu, Warszawa 2002, s. 158.
6
P. K a r d a s, J. S a t k o, Przestępstwa przeciwko mieniu. Przegląd
problematyki, Orzecznictwo SN 1918–2000. Piśmiennictwo, Kraków 2002,
s. 75.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 22
 Z. Kukuła

Na ekonomiczną rolę usług zwracano już uwagę w przeszłości7. W

literaturze cywilistycznej znany jest podział usług według różnych kryteriów i
sposobu ich oddziaływania, co prowadzi do wyodrębnienia m.in. usług
produkcyjnych, osobistych, kierowniczych i czysto informacyjnych8. Dla nas
istotniejsze okażą się jednak postanowienia ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej9, albowiem będzie ona rzutowała w
dużym stopniu na ocenę stanowiska Autorki. Art. 2 ustawy pod postacią
działalności gospodarczej rozróżnia zarobkową działalność wytwórczą,
budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i
wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową, wykonywaną
w sposób zorganizowany i ciągły. Poszczególne rodzaje działalności, w tym i
usług, określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w
sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) 10. Uzupełnieniem jest
rozporządzenie tego samego organu z dnia 7 marca 2003 r., w sprawie
przyporządkowania działalności oznaczonej kodami ISIC lub NICE do
PKD11. Należy zwrócić uwagę na trzy składniki tej definicji: zarobkowa
działalność, działalność zawodowa, zorganizowana i ciągła. Nie sposób przy
tej okazji pominąć bardzo istotnego dla prowadzonych rozważań orzeczenia
NSA z dnia 24 maja 1991 r., SA/Wr 294/91 12, które pozwoli odnieść się do
słuszności zakwestionowanego stanowiska Autorki, obejmującego status
prawny świadczenia usług. Sąd rozszerzył w nim wykładnię działalności
gospodarczej, przyjmując, iż pojęcie to nie sprowadza się tylko do procesów
technologicznych i zjawisk ekonomicznych zachodzących w toku
działalności wytwórczej, budowlanej, handlowej i usługowej, prowadzonej w
celach zarobkowych i na rachunek podmiotu, ale obejmuje także czynności
faktyczne i prawne, związane np. z uzyskiwaniem środków produkcji, o ile
nie są one zabronione przez prawo13. Dodać należy, że w PKD rozróżnia się
wśród usług takie ich rodzaje, jak: transport, łączność, telekomunikację, a
także pozostałą niesklasyfikowaną działalność usługową. O silnym związku
7
A. G i n g s b e r t, Usługi i ich rola społeczno-ekonomiczna, Warszawa
1965; W. J a s t r z ę b s k i, Propozycja systematyzacji usług, Warszawa
1965; M. R y ł k a, Organizacja usług w gospodarce narodowej, Warszawa
1970.
8
M. S o ś n i a k, Umowy o świadczenie usług z art. 570 kodeksu
cywilnego, Państwo i Prawo 1981, nr 5, s. 64.
9
Dz. U. z 2004 r., Nr 173, poz. 1807 z późn. zm.
10
Dz. U. z 2004 r., Nr 33, poz. 289 z późn. zm.
11
Dz. U. z 2003 r., Nr 51, poz. 445.
12
OSP 1992, nr 2, poz. 30.
13
Podobne stanowisko zajął również SN w wyroku z dnia 15 listopada
1990 r., II CR 865/89, OSP 1992, nr 11–12, poz. 238; tak że w uchwale z dnia
16 maja 1991 r., III CZP 39/91, z glosą J. N a w o r s k i e g o, OSP 1991, nr
11–12, poz. 238 i 239.

Prokuratura
23 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

usług z pozostałymi postaciami działalności gospodarczej świadczyć może

pojęcie handlu, który polega także na zakupie lub sprzedaży usług zarówno
w kraju, jak i za granicą14. W pewnym zakresie czynności uznawane za
handlowe stają się usługami (wynajem lokali dla celów handlowych), a
niektóre z usług wspierają z kolei handel (reklama, giełdy towarowe, targi,
kantory wymiany walut). Zaszła też konieczność wprowadzenia od dnia 1
maja 2004 r. Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU)
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6 kwietnia 2004 r.15.

14
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie
Scalonej Nomenklatury Towarowej Handlu Zagranicznego (CN) – Dz. U. z
2004 r., Nr 98, poz. 979.
15
Dz. U. z 2004 r., Nr 89, poz. 844 z późn. zm.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 24
 Z. Kukuła

Zarobkowy charakter działalności gospodarczej wiąże się integralnie z jej

odpłatnością, co nie przesądza, iż należy ją zawsze kojarzyć z osiąganiem
dochodów płynących z tego źródła. SN uznał, że kryterium dochodowości
nie jest konieczną przesłanką definiującą działalność gospodarczą16.
Decyduje o tym cel wykonywanej działalności. Gdy będzie to działalność
non-profit, odpadną podstawy do uznania jej za gospodarczą 17. W
kontekście warunków stawianych przez art. 2 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej, usługami jednoznacznie powiązanymi z
zawodową działalnością zarobkową staną się usługi turystyczne, o których
mowa w ustawie z dnia 29 lipca 1997 r. o usługach turystycznych 18, usługi
ochrony osób i mienia z ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. 19, usługi
wymienione w ustawie z dnia 14 lutego 2003 r. o udostępnianiu informacji
gospodarczych20. Ze względu na międzynarodową pozycję tego typu
działalności gospodarczej zwrócić też należy uwagę na ustawę z dnia 10
marca 2006 r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą 21.
Działalność gospodarcza, częścią składową której stają się usługi, ma
niewątpliwie charakter zarobkowy, i chociaż zysk nie stanowi jej
nieodłącznej cechy, to jednak eo ipso proceder ten musi wiązać się z
ponoszeniem jakichkolwiek wydatków, w następstwie których musi dojść do
rozporządzenia mieniem. Tak więc już na tym etapie można znaleźć
argumenty poddające w wątpliwość stanowisko Autorki, według którego ze
świadczeniem usług nie łączy się żadne rozporządzenie mieniem,
działalność gospodarcza, nawet jeśli nie prowadzi wprost do osiągnięcia
korzyści, nie polega przecież na przysłowiowym „przelewaniu z pustego w
próżne”, konieczne jest uruchomienie jakichś składników majątkowych na
ten cel, nawet gdy z formalnego punktu widzenia nie należą do
pokrzywdzonego.

16
Uchwała SN z dnia 30 listopada 1992 r., III CZP 134/92, OSNCP 1993, nr 5,
poz. 79.
17
W. J. K a t n e r, Prawo działalności gospodarczej. Komentarz.
Orzecznictwo. Piśmiennictwo, Warszawa 2003, s. 79.
18
Tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.
19
Tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 145, poz. 1221 z późn. zm.
20
Dz. U. z 2003 r., Nr 50, poz. 424 z późn. zm.
21
Dz. U. z 2006 r., Nr 79, poz. 546.

Prokuratura
25 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

4. Kontynuując dalej swoją polemikę, za niesłuszne ocenić należy

twierdzenie Autorki, iż usługi nie są normatywnie uregulowane. Przeczy
temu chociażby zapis w art. 750 k.c., nakazujący do umów o świadczenie
usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosować przepisy o
zleceniu z tego kodeksu. Do pojęcia „usług” jako takich kodeks cywilny
nawiązuje kilkakrotnie w art. 395 § 2, art. 794 § 1, art. 846 § 1, art. 850, art.
851, art. 852 § 1. Zaś o zarobkowym charakterze usług świadczą przepisy o
spedycji z art. 794 i n. k.c. W dalszej części o zasadności argumentów
przemawiających przeciwko jej stanowisku przesądzają rozwiązania
znajdujące się w ustawach szczególnych, chociażby ustawy z dnia 18 lipca
2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną 22, zawierającej także
przepisy wykroczeniowe, służące prawnokarnej ochronie tego sektora usług
w art. 23 i 24. Pojęcie świadczenia usług w tej postaci odpowiada pojęciu
usługi społeczeństwa informacyjnego, występującego w dyrektywie
2000/31/WE23. Warto przywołać jeszcze ustawę z dnia 5 lipca 2002 r. o
ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną opartych lub
polegających na dostępie warunkowym24, ustawę – Prawo
telekomunikacyjne z dnia 16 lipca 2004 r.25 oraz ustawę – Prawo pocztowe z
dnia 12 czerwca 2003 r.26. Szczegółowe rozważania wokół nich wykraczają
jednak poza ramy przyjętego tematu.

22
Dz. U. z 2002 r., Nr 144, poz. 1204 z późn. zm.
23
X. K o n a r s k i, Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą
elektroniczną, Warszawa 2004, s. 65.
24
Dz. U. z 2004 r., Nr 126, poz. 1068.
25
Dz. U. z 2004 r., Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.
26
Dz. U. z 2004 r., Nr 130, poz. 1188 z późn. zm.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 26
 Z. Kukuła

5. Zgodzić się należy z opinią Autorki, że kodeks karny nie definiuje

terminu mienia, i w tym zakresie odsyła do postanowień kodeksu cywilnego
w art. 44, jak i art. 44 1, gdyż ochronie prawnokarnej podlega bez wyjątku
własność i inne prawa majątkowe, przysługujące także Skarbowi Państwa
oraz innym państwowym osobom prawnym. Poza sporem jest i to, że nie ma
podstaw do nadania pojęciom używanym przez prawo karne, identycznym,
jakie występują w nazewnictwie cywilnym, odmiennego znaczenia. Na tym
jednak kończy się zgodność poglądów, kiedy Autorka nie znajduje podstaw,
aby w prawie karnym przypisywać pojęciu mienie szersze znaczenie.
Argumenty, że nawet najszersza definicja mienia w prawie cywilnym nie
obejmuje pojęciem mienia czynności faktycznych, za jakie uznaje ona
świadczenie usług, nie znajdują potwierdzenia wśród zapatrywań
przedstawicieli tej dyscypliny naukowej. W piśmiennictwie natrafiamy na
zgodne opinie dotyczące mienia i praw majątkowych z art. 44 k.c. Przede
wszystkim przepis ten ma charakter definicji legalnej, odnosi się do
wszystkich gałęzi prawa, a mienie bez wątpienia jest pojęciem zbiorczym 27,
co więcej, w skład mienia mogą wchodzić także prawa majątkowe, które nie
mają charakteru praw cywilnych28. M. Bednarek przyjmuje, iż mienie nie
tylko jest nazwą zbiorczą dla ogółu podmiotowych praw majątkowych
zarówno cywilnych, jak i pozostałych, ale też pojęciem nadrzędnym
(ogólnym wobec poszczególnych praw majątkowych)29. Ustawodawca do
kategorii mienia zalicza wszelkie inne prawa majątkowe różnej
proweniencji30. W skład pojęcia „innych praw” poza własnością wchodzą
także wierzytelności, również te, które wynikają z zawartych umów 31 (a
przecież usługi powstają właśnie w wyniku zawartej umowy – dop. autora). Z
prawem majątkowym mamy do czynienia wtedy, gdy pozostaje ono w
ścisłym związku z ekonomicznym interesem uprawnionego 32. Do
wyznaczników praw majątkowych „należy zaliczyć pojęciowe abstrakcyjne
27
K. P i a s e c k i, Kodeks cywilny. Księga I. Część ogólna, Kraków 2003, s.
252; K. P i e t r z y k o w s k i (red.), Kodeks cywilny, t. 1: Komentarz do art.
1–44911, Warszawa 2005, s. 181.
28
H. C i e p ł a, B. C z e c h, S. D ą b r o w s k i, T. D o m i ń c z y k, H.
P i e t r z y k o w s k i, Z. S t r u s, M. S p y c h o w i c z, A. W y p i ó r k i e w i c z,
Kodeks cywilny, t. 1: Art. 1–352, Warszawa 2005, s. 111.
29
M. B e d n a r e k, Mienie. Komentarz do art. 44–533, Kraków 1997, s. 20.
30
E. G n i e w e k (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2006, s. 105.
31
K. P i a s e c k i, Kodeks…, op. cit., s. 253–254.
32
K. P i e t r z y k o w s k i (red.), Kodeks…, op. cit., s. 180; H. C i e p ł a i
in., Kodeks…, op. cit., s. 111; W. C z a c h ó r s k i, Zobowiązania. Zarys
wykładu, Warszawa 1994, s. 36; A. D y o n i a k, Pojęcie majątku w prawie
cywilnym, Państwo i Prawo 1985, nr 11–12, s. 123; A. W o l t e r, Prawo
cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1967, s. 115; S. G r z y b o w s k i,
System prawa cywilnego, t. 1: Część ogólna, Ossolineum 1974, s. 231.

Prokuratura
27 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

powiązanie podmiotu tych praw ze sferą majątkową, niezależnie od jego

rzeczywistej wartości rynkowej”33 (sic!). Bez znaczenia jest również to, czy
w konkretnej sytuacji za prawo takie można uzyskać pewną sumę pieniężną
lub inne dobro34. Należy także przytoczyć uwagę, w myśl której prawem
majątkowym jest też ekspektatywa tego prawa, na równi z prawem
majątkowym uznawane są te stany faktyczne, z których wynikają określone
uprawnienia i powstają roszczenia o wartości majątkowej35.

33
H. C i e p ł a, ibidem, s. 111.
34
K. P i e t r z y k o w s k i, ibidem, s. 180.
35
H. C i e p ł a, ibidem, s. 111.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 28
 Z. Kukuła

Jak widać, nigdzie jednak żaden z autorów nie wyłączył usług, nawet
w sposób dorozumiany, z szerokiego katalogu znaczeniowego mienia,
których źródłem będą umowy. Trudno zresztą wymagać od nich, ażeby
wymieniali wszystkie bez wyjątku prawa majątkowe, w tym dotyczące usług.
Pełne wyliczenie praw obligacyjnych, jak wiadomo, nie jest faktycznie
możliwe, stąd też wobec braku negatywnych przesłanek ze strony prawa
cywilnego, usługi wraz z umowami o ich świadczenie wchodzą w skład
pojęcia mienia w znaczeniu nadanym przez kodeks cywilny, tym bardziej, że
Autorka w żadnym fragmencie swojego opracowania nie przedstawiła
przykładu negatywnego, wywodzącego się z doktryny prawa cywilnego. Tym
też sposobem lansowana przez nią teza o zakazie szerszego rozumienia
terminu mienie w prawie karnym nie znalazła potwierdzenia, a sam zabieg w
tym kierunku wypada ocenić jedynie jako próbę przypisania przez nią temu
terminowi innego znaczenia niż zawarte w kodeksie cywilnym.

Prokuratura
29 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

W tej więc sytuacji przejść należy do ustalenia znaczenia pojęcia mienia

w prawie karnym materialnym, zbudowanego przez doktrynę i orzecznictwo.
Wbrew temu, co zawarto w artykule będącym przedmiotem prowadzonej
polemiki, zarówno pojęcie mienia, jak i korzyści majątkowej jest
ustabilizowane i w miarę jednolicie pojmowane. Już bowiem w
dwudziestoleciu międzywojennym utrwaliły się poglądy w tym obszarze,
akceptowane do chwili obecnej. Według nich, mienie, którym można
niekorzystnie rozporządzać, występuje w szerokim ujęciu, zgodnie z jego
określeniem zawartym w art. 44 k.c. 36, co pokrywa się niewątpliwie w całości
z rozumieniem znaczenia mienia mogącego być przedmiotem oszustwa37,
tym bardziej, że dyspozycja przestępstwa przeciwko mieniu z art. 286 § 1
k.k. nie podaje cech fizycznych tego mienia.

36
A. M a r e k, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004, s. 582; M.
D ą b r o w s k a - K a r d a s, P. K a r d a s, (w:) C. B o g d a n, K. B u c h a ł a, Z.
Ć w i a k a l s k i, J. M a j e w s k i, M. R o d z y n k i e w i c z, M. S z e w c z y k, W.
W r ó b e l, A. Z o l l, Kodeks karny. Komentarz. Część szczególna, t. 3,
Kraków 1999, s. 150; O. G ó r n i o k, D. P l e ń s k a, I. A n d r e j e w,
L. K u b i c k i (red.), System prawa karnego. O przestępstwach w
szczególności, t. 4, cz. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gda ńsk, 1989, s.
418; J. N i s e n s o n, M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny i prawo o
wykroczeniach. Łódź 1947, s. 291; T. O c z k o w s k i, Oszustwo jako
przestępstwo majątkowe i gospodarcze, Kraków 2004, s. 25.
37
T. O c z k o w s k i, ibidem, s. 25.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 30
 Z. Kukuła

W nazwie „inne prawa majątkowe” zawierają się wszelkie prawa, tak

rzeczowe jak i płynące ze stosunków zobowiązaniowych 38, generalnie jest to
całokształt sytuacji majątkowej danej osoby, a więc ochronie przepisu z art.
286 § 1 k.k. podlega bardzo szeroki zakres praw majątkowych 39. Tak samo
jak w prawie cywilnym, również w prawie karnym jest to nazwa zbiorcza,
oznaczająca wszelkie kategorie podmiotowych praw majątkowych 40, a także
usługi, świadczenia, zyski lub pożytki stanowiące majątek41, jak również
przyjęcie określonego zobowiązania, a nie dopiero jego wykonanie 42.
L. Peiper precyzuje to określenie znacznie dokładniej, przyjmując, że „będą
to wszelkiego rodzaju prawa, chociażby wedle ustaw cywilnych
rozporządzenie nimi pozbawione było prawnego znaczenia i prawnej
skuteczności”43. W orzecznictwie sądowym pod pojęciem mienia rozumie się
całokształt sytuacji majątkowej osoby44, co nie pozostaje w kolizji z
prezentowanymi poglądami doktryny. Tak więc wyłudzenie nienależnego
świadczenia pod wszelką postacią stanowi czyn, godzący w wolność w
zakresie dyspozycji składnikami swego majątku45. Trzeba zaznaczyć, że
powstanie szkody w mieniu nie jest koniecznym warunkiem do przyjęcia, że
doszło do niekorzystnego rozporządzenia46, wystarczy, że pokrzywdzony
utracił zysk, do którego miał już prawo 47. Nawiązano w tym miejscu do
korzyści majątkowej, będącej jednym ze znamion przestępstwa oszustwa.
Jej rozumienie jest szersze od znaczenia zysku, obejmuje nie tylko
przysporzenie majątkowe, ale również i polepszenie ogólnej kondycji
majątkowej. Może przybierać ona różne postacie, byleby prowadziła przez to
38
L. G a r d o c k i, Prawo karne, Warszawa 1999, s. 298.
39
T. O c z k o w s k i, Oszustwo…, op. cit., s. 26.
40
P. K a r d a s, J. S a t k o, Przestępstwa przeciwko mieniu..., op. cit., s.
74; I. L i p k i n, Oszustwo w świetle k.k. obowiązujących i projektów
ustawodawczych (studium dogmatyczno-historyczne), Warszawa 1926, s.
1254; A. M o g i l n i c k i, Na marginesie orzecznictwa. Oszustwo. Gazeta
Sądowa, Warszawa 1933, nr 8, s. 114.
41
P. K a r d a s, J. S a t k o, ibidem.
42
Z. H o f m o k l - O s t r o w s k i, Kodeks karny i orzecznictwo Sądu
Najwyższego, Warszawa 1935, s. 264; J. B a f i a, K. M i o d u s k i, M.
S i e w i e r s k i, Kodeks karny. Komentarz, t. 2, Warszawa 1987, s. 266.
43
L. P e i p e r, Kodeks karny i Prawo o wykroczeniach, Kraków 1933, s.
730; podobnie też J. N i s e n s o n, M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny i prawo
o wykroczeniach z komentarzem, Warszawa 1935, s. 193.
44
Wyrok SN z dnia 13 czerwca 1933 r., 3K 367/33, Zb. O. 1933, nr 8, poz.
162; OSP 1934, poz. 129.
45
A. N. P r e i b i s z, Niekorzystne rozporządzenie mieniem jako znami ę
oszustwa (art. 286 § 1 k.k.), Prokuratura i Prawo 2005, nr 10, s. 76.
46
Wyrok SN z dnia 30 sierpnia 2000 r., V KKN 267/00, OSNKW 2000, nr 9–10.
47
Wyrok SN z dnia 6 lutego 1921 r., Kr 481/20, RPiE 1922, nr 2, s. 339.

Prokuratura
31 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

lub miała prowadzić do zmniejszenia pasywów w majątku 48, może to być

również chęć uchronienia się od możliwej szkody49. O tym, że jest to wszelka
dyspozycja majątkowa obejmująca cudze mienie, wspomina W. Cieślak 50.
Taka wykładnia korzyści majątkowej wpłynęła na utrwalenie poglądu, że
zasięgiem swojego oddziaływania obejmuje zamiar osiągnięcia godziwego
zarobku, normalnego wynagrodzenia za świadczoną pracę czy nawet
uzyskania możliwości świadczenia usług51. Prowadzi to do potraktowania za
korzyść majątkową zachowań wiodących do ustąpienia praw majątkowych,
zawarcia korzystnej dla sprawcy umowy52, nie wyłączając otrzymywania
świadczonych usług53, nawet przejściowe bezprawne korzystanie z cudzego
mienia może podpadać pod taką korzyść54. Na bezpośredni związek
pomiędzy wyłudzeniem mienia a świadczeniem usług, za które należy się
wynagrodzenie, zwrócono wprost uwagę w jednym z orzeczeń SN, przy
czym na wypełnienie ustawowych znamion oszustwa wskazywać ma zamiar
sprawcy, który przejawia się wprowadzeniem w błąd lub wyzyskaniem błędu,
a nie wyłącznie pobraniem przez niego ewentualnie kwot, które by mu nie
przysługiwały55. Do korzyści majątkowej zalicza się zarówno szkodę
rzeczywistą (damnum emergens), jak i utracone korzyści (lucrum cessans),
co jest akceptowane przez doktrynę56.

48
O. G ó r n i o k, O pojęciu korzyści majątkowej w k.k., Państwo i Prawo 1978,
nr 4, s. 109.
49
M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1965, s. 362.
50
W. C i e ś l a k, Rozporządzenie mieniem jako znamię wymuszenia
rozbójniczego, Palestra 1995, nr 11–12, s. 53.
51
J. M a k a r e w i c z, Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938; G.
R e j m a n (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 1999,
s. 1431.
52
W. Ś w i d a, Prawo karne, Warszawa 1978, s. 632.
53
H. P o p ł a w s k i, M. S u r k o n t, Środki przekupstwa, Palestra 1971, nr 6, s.
38.
54
Wyrok SN z dnia 5 grudnia 1961 r., II KR 468/61, REPiS 1962, nr 3, s. 390.
55
Wyrok SN z dnia 6 lipca 1982 r., IV KR 94/82, OSNKW 1983, nr 1–2, poz. 7;
OSPiKA 1983, nr 3, poz. 64.
56
P.
K a r d a s, J. S a t k o, Przestępstwa przeciwko mieniu..., op. cit., s. 78; O.
G ó r n i o k, D. P l e ń s k a, System prawa karnego..., s. 419; I. L i p k i n,
Oszustwo…, op. cit., s. 1255; A. M a r e k, Kodeks karny..., op. cit., s. 582.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 32
 Z. Kukuła

W świetle przytaczanych opinii nie znaleziono podstaw do wyłączenia

świadczonych usług spod zakresu znaczeniowego mienia również na
gruncie kodeksu karnego, podane zaś przez Autorkę dosyć skromne –
przyznać trzeba – przykłady zachowań, mające w jej przeświadczeniu
dyskwalifikować usługi jako przedmiot ochrony art. 286 § 1 k.k., nie
zawierają w sobie żadnego przekonującego argumentu. Zresztą
powoływana przez nią literatura na poparcie swojej tezy wydaje się nader
oszczędna.
6. Mając już za sobą wyjaśnione znaczenia takich terminów, jak: mienie,
prawa majątkowe, usługi i korzyść majątkowa, można przejść do
zasadniczej oceny postawionej przez Autorkę tezy, że świadczenie usług nie
stanowi rozporządzenia mieniem w rozumieniu art. 286 § 1 k.k. W związku z
tym należy powrócić do przytoczonych poprzednio uwag o występującej
zależności pomiędzy działalnością gospodarczą i świadczeniem usług z
jednej strony a rozporządzeniem mieniem z drugiej. Zanim to jednak
nastąpi, konieczne jest zwrócenie uwagi na dosyć istotny szczegół
powiązany z tą kwestią. Otóż, Autorka nie próbowała nawet dociec, że
przepis art. 286 § k.k. nie wspomina tak naprawdę w żadnym miejscu, czy
takie rozporządzenie ma być bezpośrednie, pośrednie, czy też dopuszcza
się stosowanie obu tych postaci jednocześnie. W przypadku dookreślenia
przez ustawodawcę, o który dokładnie model rozporządzania mieniem
chodzi, można by mówić o zawężającym bądź rozszerzającym znaczeniu
tego zwrotu, wytyczając w tym samym granice penalizowanych obszarów.
Skoro ustawodawca zrezygnował z przeprowadzenia tej operacji, dopuszcza
się przyjęcie szerokiego zakresu znaczeniowego rozporządzania mieniem,
bez narażania się na zarzut wykorzystywania niedozwolonej wykładni
rozszerzającej. Przeciwne stanowisko nie znajdowałoby uzasadnienia w
wykładni językowej tego zwrotu.

Prokuratura
33 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

Prawidłowość przyjętej wykładni znajduje odzwierciedlenie już w dorobku

orzecznictwa przedwojennego, albowiem „przez rozporządzenie mieniem
należy rozumieć każdą czynność, która wywołuje ten skutek, iż posiadacz
mienia (bez względu na to, czy mieniem jest rzecz czy prawo) mienie to
traci”57, bądź każdą czynność prawną powodującą taki stan majątku
pokrzywdzonego, że charakteryzuje się on jakimkolwiek uszczerbkiem58.
Rozporządzenie dobrem majątkowym należy rozumieć najszerzej, pod
pojęcie to wchodzi również zawarcie umowy nakładającej obowiązek
świadczenia59. W literaturze możemy też napotkać stanowisko, według
którego niekorzystne rozporządzenie mieniem to nie tylko pozbawienie
przyszłych dochodów bądź poniesienia w przyszłości określonych
wydatków, ale pogorszenie sytuacji majątkowej pokrzywdzonego
przestępstwem poprzez przesunięcie terminów spłaty długu 60. Koresponduje
z tym interesujący wywód J. Satko, według którego nawet wywiązanie się ze
zobowiązania w części oznacza także niekorzystne rozporządzenie
mieniem, a w skrajnych przypadkach nawet spełnienie świadczenia
wzajemnego w całości – np. pokrzywdzony otrzymuje całe świadczenie z tą
tylko różnicą, że ze zwłoką, gdyby je otrzymał w ustalonym terminie, mógłby
przeprowadzić inną zyskowną dla niego transakcję, bądź zapłacić w terminie
inne wymagalne zobowiązanie, dysponując właśnie środkami, które sądził,
że otrzyma w określonym w oszukańczej transakcji terminie61.

57
Wyrok SN z dnia 6 lutego 1934 r., 3K 1200/33, Głos S ądownictwa 1934, nr
10, s. 783.
58
Wyrok SN z dnia 29 listopada 1933 r., 2K 1007/33, Zb. O. 1934, nr 3, poz.
52.
59
J. N i s e n s o n, M. S i e w i e r s k i, Kodeks..., op. cit., s. 194.
60
O. G ó r n i o k i in., System…, op. cit., s. 419.
61
J. S a t k o, Glosa do wyroku SN z dnia 30 sierpnia 2000 r., V KKN
207, OSP 2001, nr 3, s. 168.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 34
 Z. Kukuła

Wspomniana wcześniej zależność występująca pomiędzy działalnością

gospodarczą, świadczeniem usług i rozporządzaniem mieniem, stanie się
jeszcze bardziej wyrazista, kiedy przyjrzymy się bliżej regulacjom ustaw,
których przedmiotem będą właśnie świadczone zawodowo, w sposób
zorganizowany i ciągły poszczególne usługi. Definicje niektórych rodzajów
usług nie pozostawiają wątpliwości co do konieczności rozporządzania
mieniem przez świadczeniobiorcę, w celu wykonania jej postanowień wobec
kontrahenta. Art. 2 pkt 4 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną
przewiduje określone świadczenia usług drogą elektroniczną, jako
wykonanie usługi świadczonej bez jednoczesnej obecności stron, poprzez
przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i
otrzymywanej za pomocą urządzeń do elektronicznego przetwarzania,
włącznie z kompresją cyfrową i przechowywania danych, która jest w całości
nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci
telekomunikacyjnej. Usługodawcą, o czym mowa w pkt. 6 tego przepisu, jest
osoba fizyczna, prawna, i jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowości prawnej, która prowadząc chociażby ubocznie działalność
zarobkową lub zawodową, świadczy usługi drogą elektroniczną. Podobnie
wygląda to na płaszczyźnie ustawy o ochronie niektórych usług
świadczonych drogą elektroniczną, opartych lub polegających na dostępie
warunkowym. Art. 1 nie pozostawia żadnych wątpliwości, że celem ustawy
jest określenie zasad ochrony prawnej niektórych usług świadczonych w tej
postaci. Definicja tych usług znalazła się w art. 2 pkt 2, są nimi usługi, z
których korzystanie jest uzależnione od uprzedniego nabycia przez
usługobiorcę urządzenia dostępu warunkowego lub uzyskania
indywidualnego upoważnienia dostępu do danej usługi, forma nabycia jest
obojetna. Świadczenie usług telekomunikacyjnych określa art. 2 pkt 41
ustawy – Prawo telekomunikacyjne. Jest to wykonywanie usług za pomocą
własnej sieci, z wykorzystaniem sieci innego operatora lub sprzedaż we
własnym imieniu i na własny rachunek usługi telekomunikacyjnej,
wykonywanej przez innego dostawcę usługi. Za usługę telekomunikacyjną
uznaje się usługę polegającą głównie na przekazywaniu sygnałów w sieci
telekomunikacyjnej. Zwrócić należy w związku z tym uwagę na zdefiniowaną
w tej ustawie w art. 2 pkt 14 kalkulację kosztów, za którą uważa się
wyliczanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego kosztów związanych
ze świadczeniem usług, odrębnie dla każdej z usług, dla której
przedsiębiorca jest obowiązany prowadzić kalkulację kosztów, zgodnie z
zatwierdzonym na dany rok obrotowy przez Prezesa UKE opisem kalkulacji
kosztów. Cechą wspólną wymienionych usług jest korzystanie z sieci oraz
urządzeń, których utrzymanie w stanie gotowości do świadczenia usług
nierozerwalnie połączone jest z ponoszeniem stałych wydatków na ich
techniczną sprawność, z czym przecież musi wiązać się rozporządzanie

Prokuratura
35 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

mieniem. Trudno sobie wyobrazić że może być inaczej, a takie jest przecież
stanowisko Autorki. Trzeba więc bliżej przyjrzeć się umowom o świadczenie
usług telekomunikacyjnych, a to ze względu na najbardziej
rozpowszechnione w ostatnim czasie oszustwa, związane z zawieraniem
takich umów z sieciami operatorów telefonii komórkowej. Sprawcy zawierają
umowy, dysponując skradzionymi dokumentami tożsamości innych osób, w
promocji, w której otrzymują telefon komórkowy wart nierzadko kilkaset
złotych, a nawet więcej, za złotówkę. Naiwnością wydawać by się mogło, że
przy tej umowie świadczący usługi nie rozporządza żadnym swoim bądź
cudzym mieniem, a usługa to wyłącznie czynność faktyczna. Dla operatora
sieci sprzedaż telefonu jako rzeczy nie generuje zysku, który stanowią
właśnie dochody płynące z użytkowania tego telefonu w sieci, a więc z usług
telekomunikacyjnych. Wystarczy tylko wspomnieć że utrzymanie stacji
przekaźnikowych, umożliwiających przesył informacji, obciąża właśnie
operatora. Im więcej pojawia się nieuczciwych świadczeniobiorców, tym
większe pociąga to straty dla przedsiębiorcy.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 36
 Z. Kukuła

Kolejnym przykładem będą usługi pocztowe. W art. 2 ust. 1 prawa

pocztowego opisano istotę tych usług, które są wykonywane zarobkowo w
obrocie krajowym lub zagranicznym62. Na rynku spotykamy się z usługami
detektywistycznymi, uregulowanymi w ustawie z dnia 6 lipca 2001 r. o
usługach detektywistycznych63. Zdefiniowano je w art. 2 ust. 1 jako
czynności polegające na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu
informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, realizowane ze
zleceniodawcą. Wykonywanie tej działalności usługowej zalicza się do form
reglamentowanych działalności gospodarczej. Równie rozpowszechnioną
jak usługi telekomunikacyjne stały się w ostatnich latach usługi turystyczne,
z tego względu, a także przez konieczność zagwarantowania prawnej
ochrony klientów, doczekały się stosunkowo wcześnie ustawowej regulacji
za sprawą ustawy z dnia 29 lipca 1997 r. o usługach turystycznych 64.
Podobnie jak poprzednio wymieniona, również i ta działalność gospodarcza
zalicza się do regulowanych. Za usługi turystyczne uznaje się w art. 3 pkt 1
usługi przewodnickie, hotelarskie oraz wszelkie inne usługi świadczone
turystom lub odwiedzającym65. W celu wykonania swoich zobowiązań biura
podróży zawierają odpłatne umowy z kontrahentami krajowymi i
zagranicznymi, którzy świadczą usługi wobec biur lecz na rzecz klientów
tych biur. Konieczne jest więc zwrócenie się do tych biur, które w zamian za
odpowiednie wynagrodzenie (cena + marża) biorą na siebie
odpowiedzialność za należyte wykonanie umowy66.

62
Przepis ten jest dosyć obszerny, wylicza poszczególne rodzaje usług,
stąd też nie został szerzej przedstawiony.
63
Dz. U. z 2002 r., Nr 12, poz. 110 z późn. zm.
64
Tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.
65
Np. usługi hotelarskie oznaczają krótkotrwałe, ogólnodost ępne
wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc noclegowych, a tak że
miejsc na ustawienie namiotów lub przyczep samochodowych, oraz
świadczenie w obrębie obiektu usług z tym związanych – art. 3 pkt 8.
Znajduje się w niej w art. 3 pkt 11 definicja klienta, która jest o tyle
istotna, że uznaje za niego także osobę, której przekazano prawo do
korzystania z usług turystycznych objętych uprzednio zawart ą umow ą.
66
Zob. szerzej na ten temat M. N e s t o r o w i c z, Prawo turystyczne, Kraków
2003.

Prokuratura
37 i Prawo 12, 2010
Oszustwo w świadczeniu usług

Autorka poruszyła kwestię usług transportowych, które jej zdaniem nie

łączą się z żadnym rozporządzaniem mieniem po stronie przewoźnika, nie
wchodząc głębiej w analizę tej dziedziny działalności, trzeba zwrócić uwagę
na jeden istotny szczegół, pominięty przez nią w trakcie swoich wywodów.
Otóż, zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 15 listopada 1982 r. – Prawo
przewozowe67, przewoźnik może powierzyć wykonanie przewozu innym
przewoźnikom na całej przestrzeni przewozu lub jej części, jednakże ponosi
odpowiedzialność za ich czynności jak za swoje własne. Na podstawie art. 6
ust. 1 przewóz może być wykonywany przez kilku przewoźników tej samej
lub różnej gałęzi transportu na podstawie jednej umowy przewozu. Każda
taka zmiana łączy się z koniecznością ponoszenia wydatków, o czym nie
trzeba chyba szczególnie przypominać. Dla uporządkowania poruszanej
problematyki wypada wspomnieć, że art. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003
r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych 68 posługuje się
określeniem transakcji handlowej jako umowy, której przedmiotem jest
odpłatne dostarczanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, jeżeli strony
tej umowy zawierają ją w związku z wykonywaną przez siebie działalnością
gospodarcza lub zawodową.
Ponieważ rynek usług stanowi przestrzeń otwartą, w której obecność
swoją zaznaczają coraz to nowe ich postacie, koniecznym jest zwrócenie
uwagi na niektóre istotniejsze umowy nieskodyfikowane, odgrywające coraz
większą rolę w obrocie gospodarczym i mogące być przedmiotem
oszukańczych zamachów ze strony sprawców. Wybrano do tego celu trzy z
umów nienazwanych: factoring, sponsoring i catering. Ten pierwszy
obejmuje oprócz przedmiotu głównego zawartej umowy, tj. skupu
wierzytelności, także świadczenie dodatkowych usług, np. prowadzenie
rachunkowości, windykację należności, usługi reklamowo-marketingowe i
inne. Jeżeli chodzi o sponsoring, to z chwilą zawarcia umowy sponsor
ponosi praktycznie same wydatki, ponieważ to on przekazuje środki na
sfinansowanie od strony technicznej określonego przedsięwzięcia, lecz w
ostatecznym rozrachunku jego celem jest osiągnięcie wzrostu obrotów 69. Z
zawarciem umowy na usługi cateringowe dla podejmującego się ich
świadczenia wiąże się to, podobnie jak przy sponsoringu, z ponoszeniem
wydatków, zakupem żywności itp. Przedstawione w tym miejscu uwagi nie
pozostawiają chyba żadnych wątpliwości, że usługi nie są, jak uważa
Autorka, czynnościami faktycznymi, lecz pociągają za sobą konieczność
rozporządzenia mieniem.

67
Tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., Nr 50, poz. 601 z późn. zm.
68
Dz. U. z 2003 r., Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.
69
„Gazeta Prawna” nr 236 z dnia 5 grudnia 2006 r., dodatek „Tygodnik
Prawa Gospodarczego”, s. 5.

Prokuratura
i Prawo 12, 2010 38
 Z. Kukuła

7. W przeprowadzonej analizie ponad wszelką wątpliwość wykazano,

zwłaszcza na przykładzie wybranych rodzajów zawieranych umów o
świadczenie usług, że do ich essentialia negotti wchodzi czynność
rozporządzania mieniem przez pokrzywdzonego, które na skutek
okoliczności podmiotowych może okazać się dlań niekorzystne. Wyłączenie
tych stanów faktycznych spod zasięgu penalizacji art. 286 § 1 k.k. nie
znajduje racjonalnego uzasadnienia. Nietrudno jest sobie wyobrazić, jakim
rykoszetem odbiłoby się to na funkcjonowaniu porządku prawnego, włącznie
z dalszym istnieniem i stabilnością całych segmentów zawodowego
świadczenia usług przez niezliczoną rzeszę przedsiębiorstw, zagrożonych
masowym pojawieniem się bezkarnych zachowań. Podjęta z tezą Autorki
polemika dowodzi, jak ważną dla praktyki stosowania przepisu o oszustwie
staje się kwestia wyjaśnienia świadczenia usług, jako realnego przedmiotu
przestępczych zamachów sprawców. Z tym większym szacunkiem należy
odnieść się do jej zapatrywań, które szanuję, ale z którymi pozwoliłem sobie
nie zgodzić się, poddając negacji słuszność przedstawionych argumentów.
Dla doktryny o orzecznictwa stanowić to powinno czytelny sygnał, jak wiele
należy jeszcze zrobić na tym odcinku, by ograniczyć podobne spory w
przyszłości.

Fraud involving services

Abstract

This paper questions the thesis advanced in one of previously published

studies, that the rendering of services does not constitute disposal of prop-
erty and therefore no perpetrator of fraud involving services can be held li-
able under Article 286 § 1 of the Penal Code concerning frauds. Critical re-
marks are herein formulated that permit to refute the thesis in its entirety.
The felonious obtaining of services under false pretences concerns primarily
the business of trading, being just one of many fraudulent activities which
harm that particular sphere. The author hereof brings to the attention an un-
derestimated role of services in the business and legal possibility of applying
Article 286 § 1 of the Penal Code in order to provide protection against
frauds.

Prokuratura
39 i Prawo 12, 2010