FAZ DEĞİŞİM MALZEMELERİ İLE ISIL

ENERJİ DEPOLAMA
Enerji Depolama Niçin Önemlidir?
Günümüzde, artan nüfus ve sanayileşmeden
kaynaklanan enerji ihtiyacı ülkemizin kısıtlı
kaynaklarıyla karşılanamamakta, enerji üretimi ve
tüketimi arasındaki fark hızla büyümektedir. Bu
durumda, mevcut enerji kaynaklarımızdan daha
etkili bir biçimde yararlanmak giderek artan bir
önem kazanmaktadır.

Enerji talebindeki hızlı artışın karşılanması için,

yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen
enerjinin verimli bir şekilde depolanması ve ihtiyacı
karşılayacak en uygun dönüşümlerin geliştirilmesi
yararlı olacaktır.
 Enerji depolamanın amacı nedir?
• Bir yandan enerjinin kullanıldığı alanlarda oluşan
atık enerjiyi depolama (örneğin sanayi ve
endüstrideki atık ısının depolanması gibi),

• Diğer yandan, yalnız belirli zamanlarda enerji

verebilen (örneğin; güneş enerjisi gibi)
yenilenebilir enerji kaynaklarının enerjisini
depolayarak, enerji temin zamanı ile talebi
arasında doğabilecek farkı gidermeye
amaçlamaktadır.
Enerji depolamanın faydaları nelerdir?

• Enerji sistemlerinin verimi artırılır. Bu sayede

enerji tasarrufu sağlanır. Örneğin; kış aylarında
ısıl enerjinin depolanarak yeniden kullanılması;
ısıtma sistemlerinde % 22
yaz aylarında aynı yöntemle iklimlendirme
sistemlerinde ise % 40’a varan oranda bir enerji
tasarrufu sağlayabilmektedir.

• Yardımcı enerji kaynağına duyulan ihtiyaç

azaltılır. Böylece, değerli olan fosil
yakıt
rezervleri (kömür, petrol ve doğal gaz
gibi) muhafaza edilmiş olur.
Enerji depolamanın faydaları nelerdir?

• Enerji üretimi için kullanılan yakıtların çevreye

verdiği zararın önüne geçilmesinde önemli rol
oynar. Daha az fosil yakıt tüketilmesine bağlı
olarak çevreye yayılan sera gazı miktarının
azalması sağlancak ve böylece daha temiz bir
hava solunmuş olacaktır.

• Ayrıca bu sayede küresel ısınmaya karşı önemli

ölçüde destek sağlanmış olacaktır.
 Enerji depolamanın faydaları nelerdir?
Elektrikle ısıtılan evlerde gece boyunca tüketilen
enerjinin fazlasının depo edilerek gündüz
saatlerinde ısıtma sistemlerinin daha az
kullanılması, gündüz kullanılan enerjinin gece
kullanılandan daha pahalı olmasından dolayı
bireysel ekonomiye de katkı sağlayabilir.
Ülkemizin fosil yakıtlar bakımından dışa
bağımlılığı da düşünüldüğünde, enerji
depolamayla sağlanacak enerji tasarrufunun
ülke ekonomisine de ciddi katkılar sağlayacağı
aşikârdır. Enerji depolama konusundaki
çalışmalar yalnızca bizim gibi enerji ihtiyacında
dışa bağımlı ülkelerde değil, çok sayıda gelişmiş
ülkelerde de rağbet görmektedir.
 Başlıca Enerji Depolama Yöntemleri
Nelerdir?

Enerji depolama yöntemleri arasında en verimli ve ekonomik

olanı Isıl Enerji Depolama (IED) yöntemidir. Bu yöntem;
duyulur ve gizli ısı depolama olmak üzere ikiye ayrılır.
 Duyulur Isı Depolama Nedir?
• Enerjinin; katı ya da sıvı haldeki bir maddenin ısı
depolama kapasitesinden yararlanılarak depolanmasıdır.
Isı depolama maddesinin sıcaklığı arttırılarak enerji
duyulur şekilde depolanır. Duyulur ısı depolama süresince
ortamının sıcaklığı değişir. Depolanan ısıl enerji miktarı;
ortamın özgül ısısına Cp, sıcaklık değişimine ΔT ve
depolama maddesinin miktarına (m) bağlıdır.

•
 Gizli Isı Depolama Nedir?

• Enerjinin; sabit bir faz geçiş sıcaklığında “faz

değişimi yoluyla madde içerisinde
depolanmasına” Gizli Isı Depolama (GID) denir.
 Faz Değişim Maddesi (FDM) nedir? İşlevi Nedir?

FDM: Isıl enerji depolama için kullanılan sabit bir faz değiştirme
sıcaklığında ortamdaki ısı enerjisini soğurup yaymak suretiyle ısı
regülasyonu sağlayan maddelerdir.
Bu tip maddeler “ Gizli ısı depolayıcı maddeler” olarak da
adlandırılırlar.
Duyulur ve Gizli Isı Depolama
 Gizli Isı Depolamanın Duyulur ısı
depolamaya kıyasla avantajları nelerdir?

• FDM’nin birim kütlesi veya birim hacmi başına ısı

depolama kapasitesi duyulur ısı depolama maddelerine
kıyasla daha yüksektir.

• Duyulur ısı depolama sistemlerine nispeten “kullanılacak

ısı deposunun hacmi” daha küçüktür.

• Enerji depolama süresince FDM’nin sıcaklığı hemen

hemen sabit kaldığından “sabit sıcaklıkta enerji
depolama ve geri kazanım uygulamaları” için oldukça
uygundur.
Duyulur ısı depolayan bazı maddelerin FDM’nin birim ünite
başına enerji depolama kapasitelerinin karşılaştırılması
Gizli Isı Depolamada Kullanılan FDM’ler Kaç Gruba
Ayrılır?
 FDM Seçiminde Dikkate alınması Gereken Kriterler Nelerdir?
Isıl-Fiziksel Kriterler
İstenilen sıcaklık aralığında erime sıcaklığına sahip olmalıdır,

Birim hacim ya da kütle başına depoladığı faz değişim ısısı

yüksek olmalıdır,

Yüksek ısıl iletkenliğe sahip olmalıdır,

Düşük buhar basıncına sahip olmalı ve faz değişimi esnasında

küçük hacim değişimi göstermelidir,

Düzenli erime ve katılaşma davranışı göstermelidir.

page 15
• Kinetik Özellikler
• Sıvı fazın aşırı soğumasını önlemek için
çekirdekleşme hızı yüksek olmalıdır
• Isının hızlı geri kazanımı için kristal büyüme hızı yüksek
olmalıdır.

• Kimyasal Özellikler
• Çok sayıda erime/katılaşma dönüşümünden sonra
kimyasal kararlılık göstermelidir,
• Yapı malzemelerine karşı korozif olmamalıdır,
• Toksik, yanıcı ve patlayıcı olmamalıdır.

• Ekonomik Özellikler
• Kolay temin edilebilir olmalıdır,
• Düşük maliyete sahip olmalıdır.
 İnorganik FDM Olarak; Tuz Hidratlar
• Tuz hidratlar M.nH2O formülü ile karakterize edilirler ve M burada bir
inorganik bileşiktir. Tuz hidratlar yüksek ısı depolama
yoğunluklarından dolayı depolama maddelerinin önemli bir
ısı sınıfını
oluştururlar.
•
FDM Olarak kullanılan Bazı Tuz Hidratlar
 Organik FDM Olarak; Parafinler

• Parafinler, oda sıcaklığında wax kıvamına

sahip büyük oranda ağır hidrokarbonlardan
oluşan maddelerdir.

• Alkanların erime sıcaklıkları ve erime gizli ısıları

karbon sayısının artmasıyla artar.

• C14-C40 aralığındaki alkanların erime

noktaları; 6-80 oC sıcaklık aralığındadır ve bu
alkanlar genellikle parafinler olarak
adlandırılırlar.
FDM Olarak Kullanılan Bazı Parafinler
Parafin olmayan Organik FDM’ler
FDM Olarak Kullanılan Yağ Asitleri
FDM Olarak Kullanılan Yağ Asitleri ve Yağ Asidi Esterleri
 FDM Olarak Kullanılan Ötektik Karışımlar
• Ötektik karışım; kristallenme süresince bileşen
kristallerinin bir karışım oluşturduğu, birinin
her
düzenli olarak eridiği ve katılaştığı iki veya daha fazla
bileşenin minimum erime noktalı karışımıdır.

• Bu tip bir karışım; molekül ağırlığı küçük olan bir

FDM’nin molekül ağırlığı yüksek olan FDM’ye belirli mol
ya da kütle oranında katılarak hazırlanabilir.

• Saf bileşenlerden ayrı olarak, spesifik iklim şartlarına

uygun erime sıcaklığına sahip ötektikler GID
uygulamaları için kullanılabilirler
FDM Olarak Kullanılan Bazı Tuz Hidrat Ötektik Karışımları
FDM Olarak Kullanılan Bazı Yağ Asidi
Ötektik Karışımları
Bazı Ticari FDM’ler
FDM’ler Nerelerde ya da Ne Amaçla Kullanılabilirler?
Sıcak gıda ürünlerinin taşınmasında ve muhafazasında

Elektronik cihazların Soğutulmasında

 Çeşitli tekstil ürünlerinde

 Sağlık uygulamalarında kan numuneleri ve organ taşımacılığı

Ameliyat masalarında sıcak- soğuk terapilerde

 Binaların ısıtılması ve soğutulması işlemlerinde

İnşaat sektöründe yalıtım amacıyla Seraların iklimlendirilmesinde

 Bu alanda ne gibi çalışmalar yapılmaktadır?
• Yeni katı-sıvı faz değişim özellikli FDM’lerin sentezi
ve karakterizasyonu
• Ötektik FDM’lerin geliştirilmesi
• FDM’lerin makro ve mikro ölçekte kapsüllenmesi
• Yapıca kararlı FDM/Polimer karışımlarının hazırlanması
ve karakterizasyonu
• FDM/Bina yapı malzemesi kompozitlerinin hazırlanması
ve karakterizasyonu
• FDM’lerin ya da kompozit FDM’lerin ısıl iletkenliklerinin
iyileştirilmesi
• FDM’lerin binalarda kullanımına ilişkin küçük ölçekli
pilot uygulamalar
 Yeni katı-sıvı faz değişim özellikli FDM’lerin sentezi ve karakterizasyonu

• Bazı polialkollerin veya yağ asitlerinin esterleri

sentezlenerek, ısıl enerji depolama özellikleri ölçülmüştür:
• Suppes et al. (2003) tarafından bazı yağ asiti esterleri
• Li and Ding (2007a; 2007b) tarafından butanediol di-stearate and diol
di-stearates ester serileri,
• Canik and Alkan (2010) prepared hexamethylene dilauroyl,
dimyristoyl, and dipalmytoyl amides,
• Alkan ve Sarı (2008) etlen glikol’ün stearik, palmitik, miristik ve laurik
asitlerle olan esterleri,
• Sarı ve ark., (2010), n-butyl alkol isopropil alkol ve gliserin’in stearik,
palmitik, miristik ve laurik asitlerle olan esterleri,
• Sarı ve ark., (2010), eritritol polialkolü ile stearik ve palmitik asit
esterleri,
• Sarı ve ark., (2010), galaktitol (dulcitol) polialkolü ile stearik ve palmitik
asit esterleri,
• Sentezlenenen bu yeni FDM’lerin erime sıcaklık aralığı; 20-50°C
• Faz değişim entalpileri ise;120-250 kJ/kg aralığındadır.
 Bu yeni FDM’lerin karakterizasyonunda hangi teknikler
Kullanılmıştır?

Kimyasal yapı karakterizasyonunda:

1HNMR ve FT-IR spektroskopi teknikleri

Enerji depolama özellikleri (Erime-katılaşma faz değişim sıcaklıkları ve

entalpilerinin ölçümünde:
DSC analiz tekniği

Isıl kararlılıklarının belirlemesinde:

TG analiz tekniği

Enerji depolama ömrünün belirlenmesinde:

Isıl Döngü testi ve ardından DSC ve FT-IR analizleri

Isıl iletim katsayılarının arttırılmasında:

Isıl iletkenlik zenginleştirme metodu
 Ötektik FDM’lerin geliştirilmesi
Genellikle,
• Yağ asidi,
• Tuz hidrat
• Parafinlerin
ötektik karışımları hazırlanmıştır.
Amaç:
(1) Farklı iklim şartlarına ugun faz değişim sıcaklığına sahip (genellikle
düşük sıcaklıklarda;10-30°C aralığında) yeni ötektik FDM’ler
geliştirmek.

(2) Faz değişim sıcaklığı yüksek FDM’lerin daha düşük değere çekerek
enerji depolama amaçlı kullanım alanlarını arttırmak.

Ötektik bileşim oranları faz diyagramı ve enerji depolama özellikleri

DSC analiz tekniği ile belirlenmiştir.
 Ötektik Karışımların Hazırlanması

(1) Deneysel olarak belirlenmeden

önce karışımı oluşturacak
bileşenlerin ötektik geçiş sıcaklığı
Schroder’in eşitliğine göre teorik
olarak hesaplanır.

ln x
H  1 
B  
B  1 
R T TB 

ΔHMA : B’nin erime entalpisi

XMA: B’nin mol kesri
T: Karışımın erime sıcaklığı
TMA: B’nin erime sıcaklığı
A-B ikili % bileşim- katılaşma sıcaklık eğrileri
(2) Schroder’in eşitliğine göre
hesaplanan teorik bileşim oranna
yakın bileşim oranlarında bir seri
karşım hazırlanır.
page 36
Ötektik Karışımlara ilişkin örnek bir Faz Diyagramı (Sarı ve ark., 2008)

Kaprik asit (KA)-Stearik asit (SA) ötektik faz diyagramı

FDM’lerin Makro Ölçekte Kapsüllemesi
FDM’lerin Mikro Ölçekte Kapsüllemesi
 Mikro kapsülleme tekniği nedir?
• FDM’lerin mikro ölçekte kapsüllenmesi enerji
depolama konusunda son yıllarda yaygın
biçimde kabul edilen bir tekniktir.

• Oluşturulan Mikrokapsüller; çekirdek-kabuk

yapısında fonksiyonel malzemeyi uzun süre dış
etkilerden korumak ya da dış faza geçmesini
engellemek için oluşturulurlar.

• Genellikle mikrokapsüllerin kabuk malzemesi

olarak, farklı morfolojik ya da fizikokimyasal
özellikleri bulunan doğal yada sentetik polimerler
kullanılır.
 FDM içerikli Mikrokasülllerin özellikleri ve avantajları nelerdir?

• Gün ışığını geçirebilme Yeterli ısı transfer oranını

sağlayabilecek parçacık büyüklüğünde hazırlanabilme
• Yükse “yüzey alanı/hacim oranı” sağlayarak ısıl iletkenliği arttırabilme
• Düzgün dağılımlı olma
• Yüksek FDM kapsülleme oranına sahip olma özelliği
• Erime esnasında akma göstermeme
• Uzun kullanım ömrü
• Kullanım sıcaklığının oldukça üzerindeki sıcaklıklarda bozunmama
• Enerji depolama ortamında ısıyı transfer eden akışkan (su, hava gibi)
ile direkt temas ettiğinden dolayı hızlı enerji depolayabilme ve
salıverebilme
• Ek bir depolama kabı gerektirmediğinden düşük maliyetli, küçük
hacimli ve hafif enerji depolama sistemlerinin dizaynına imkan verme
• FDM’nin korozif etkisini önleme
 FDM’nin kokusunu maskeleme
MikroFDM’lerin üretiminde kullanılan teknikler nelerdir?

• Emultion polimerization
• In-Situ Polimerization
• Spray-Drying
• Complex coacervation
• Interfacial polycondensation
 MikroFDM’ler nerelerde kullanılabilirler?
Teknik Uygulamalarda
• Binalarda sıcaklık dalgalanmalarını azaltmak amacıyla beton ya da
sıva malzemesi içine sızdırmaz mikrokapsüller içeren yapı malzemeleri
şeklinde
• Elektronik parçaların soğutulması ve yüksek hız makineleri için sıvı
soğutma sistemlerinde
• Zemin ve tavan yüzeylerinde bina iklimlendirilmesinde Otomobillerin
tavanlarında
• Gıda taşınması için ısıtılmış kaplarda

Yüksek Teknoloji Uygulamalarında

• Bitki ve tohumlar için mikro iklim kontrollü çevreye sahip
sıvı sistemlerinde, bitkiler üzerine mantar ve bakteri
etkisinin arttırılmasında veya düşük sıcaklıkta dona karşı
koruma sağlanmasında
• Dizüstü bilgisayarlar gibi elektronik cihazlar için ısı
absorplayan boyalarda
• Hassas elektronik parçalar ve diğer teknik cihazlar için aktif soğutma
sistemlerinde
• Uçak fren disklerinde kullanılan ve yüksek oranda enerji
absorplayan gözenekli karbon maddelerde
 Sağlık Alanında
• Mikrokapsüllenmiş FDM içeren ortopedik
destek maddelerde
• Sıcaklığa duyarlı ilaçların taşınması için mikro
gözenekli köpük kompozitlerde
• Travmaya maruz kalan bölgelerin körelmesine
karşı korumayı arttırmak için vücut zırhlarında
• Yaraların iyileşmesini hızlandırmak için sıcak
bandajlar ve soğutucu vücut sargılarında
• Yatalak hastaların uzun zaman yatmalarından ileri
gelen yatak yarasını azaltmak ve derinin serinletilmesi
için destek yüzeylerde
Tekstil Ürünlerinde
• Tekstil uygulamalarında mikrokapsüllenmiş FDM’ler,
kumaşların içerisine katılarak soğuğa karşı ısıtma
sıcağa karşı serinletme amaçlı
• Yangın giysileri, dalış kıyafetleri, özel çalışma
elbiseleri, askeri üniformalar, eldivenler ve ayakkabılar
• Elektrik dirençli ısıtıcı tekstil ürünleri elektrikli ısıtıcı
devre içeren özel tekstil ürünleri
Üretilen MikroFDM örnekleri
Yapıca kararlı FDM/Polimer karışımlarının hazırlanması
ve karakterizasyonu
• Yapıca ya da şekilce kararlı polimer/FDM kompozit
dört önemli avantaja sahiptir:
• 1) FDM polimer örgü yapısı içerisine hapsedildiği
için, karışımın sıcaklığı FDM’nin erime sıcaklığının
üzerinde iken, herhangi bir FDM sızıntısı gözlenmez.
Bu nedenle bu karışımlar yapıca kararlı FDM’ler olarak
adlandırılırlar.
• 2) Bu tip karışımlar pratikte kullanılacakları zaman
ek bir depolama kabı gerektirmezler.
• 3) Isı depolama ünitesinde ısı transfer ısı iletim
hızını arttırdıklarından enerji depolama sistemlerinin
verimliliğini arttırırlar.
• 4) Bu tip karışımlar istenilen boyutlarda kolaylıkla ve
düşük maliyetle hazırlanabilir.
 Yapıca kararlı FDM/Polimer karışımların
hazırlanmasında kullanılan metodlar

• FDM ve Polimerin eriyik hallerinin

ekstrüzyon metoduyla karışım haline
getirilmesi

• FDM ve Polimerin her ikisini de çözebilen

bir çözücüde çözülüp sonra homojen olarak
karıştırılması ve sonrasında çözücünün
uçurulması
 FDM/Bina yapı malzemesi kompozitleri
• (1) Yapı malzemesin içerisine erimiş haldeki
FDM’nin direkt olarak emdirilmesi

(2) Vakumla emdirme yöntemi

FDM’nin önce mikro ölçekte kapsülleyip sonra bu

mikroFDM’lerin yapı malzemesine katılması

Kullanılan FDM’ler: Düşük sıcaklıkta (10-30°C) katı-

sıvı faz değişimine sahip
olanlar Kullanılan bina yapı
malzemeleri: Alçı, çimento, perlite
diatomite, vermikulite gibi killer
Elde edilen kompozit FDM türleri: Çimonto sıva,
alçı sıva, kartonpiyer, tuğla, beton ve
diğer şekillerde
 En etkili method:Vakumla Emdirme Metodu

Sıvı FDM

Gözenekli yapı
Vakum pompası
malzemesi

Isıtıcı

Şekil 6. Vakum emdirme Şekil 7. Vakum emdirme

düzeneğinin şematik görüntüsü düzeneğinin fotoğraf görüntüsü

page 53
Kompozit FDM’ler
Literatürde üretimi ve karakterizasyonu çalışılmış bazı
komposit FDM örnekleri
Kompozit FDM’ler Binalarda Nasıl Kullanılabilirler?
Experimental study of under-floor electric heating
system with shape-stabilized PCM plates
Kunping Lina , Yinping Zhanga, , a a
, Xu Xu , Hongfa Di , Rui
b a
Yang and Penghua Qin
Energy and Buildings
Volume 37, Issue 3, March 2005, Pages 215-
220
Çalışma Grubumuz tarafından hazırlanan ve karakterize
edilen bazı yapıca kararlı kompozit FDM örnekleri

SEM Analizleri

Şekil 12. KA-SA emdirilmeden önce ve Şekil 13. KA-SA emdirilmeden önce ve sonra
sonra GP‘nin fotoğraf ve SEM görüntüleri Alçı‘nın fotoğraf ve SEM görüntüleri

page 59
Şekil 14. KA-SA emdirilmeden önce ve sonra VMT‘nin
fotoğraf ve SEM görüntüleri
 Isıl Enerji Depolama Özelliklerinin Belirlenmesi

Şekil 22. KA-SA ötektik karışımının DSC termogramı Şekil 23. Yapıca kararlı KA-SA/GP kompozit karışımının DSC
termogramı

Şekil 24. Yapıca kararlı KA-SA/Alçı kompozit karışımının Şekil 25. Yapıca kararlı KA-SA/VMT kompozit karışımının DSC
DSC termogramı
termogramı
page 61
Tablo 7. KA-SA ve KA-SA/GP’nin ölçülen ısıl-fiziksel özellikleri.

FDM Erime Erime entalpisi, Katılaşma Katılaşma entalpisi,

sıcaklığı, oC kJ/kg sıcaklığı, oC kJ/kg

KA-SA 25.39 188.15 25.20 184.11

KA-SA/GP 24.82 102.75 23.34 100.41

KA-SA/Alçı 25.64 50.80 24.37 49.51

KA-SA/VMT 25.64 71.53 24.90 69.64

Hazırlanan Kompozitlerin Isıl Depolama Performansları

Şekil 10. Isıl performans ölçüm Şekil 11. Faz değişimli kompozit duvarlardan
düzeneğinin fotoğraf görüntüsü yapılı test hücresinin fotoğraf görüntüsü
 KA-SA ötektik karışımı erimiş halde akma davranışı göstermeksizin Yüzeyi
Genilşletilmiş Perlit (GP) içerisinde ağırlıkça maksimum hapsedilme oranı
oran % 55,

27.5
KA-SA/GP'li hücreniniç sıcaklığı
27
Saf GP'li hücrenin iç sıcaklığı
26.5

26

25.5
C
o
Sıcaklık,

25

24.5

24

23.5

23

22.5 Zaman, sn
0 2000 6000
4000
8000
10000

14000
KA-SA ötektik karışımı erimiş halde akma davranışı göstermeksizin alçı
içerisinde ağırlıkça maksimum hapsedilme oranı oran % 25,

30

Saf Alçı'lı hücrenin iç sıcaklığı

28 KA-SA/Alçı'lı hücrenin iç sıcaklığı

26
C
o
Sıcaklık,

24

22

20

18
0 2000 6000 8000 10000 12000
4000
Zaman,sn
 KA-SA ötektik karışımı erimiş halde akma davranışı göstermeksizin Vermikulit
(VMT) içerisinde ağırlıkça maksimum hapsedilme oranı oran % 40,

27.5

27 KA-SA/VMT'lihücrenin iç

26.5 sıcaklığı Saf VMT'lihücrenin iç

26 sıcaklığı

25.5
C
o
Sıcaklık,

25

24.5

24

23.5

23

22.5 Zaman,sn
0 2000 6000
4000
8000
10000
12000
14000
KAYNAKLAR
KİMYA LİSANS ÖĞRENCİLERİ ARAŞTIRMA
PROJESİ EĞİTİMİ ÇALIŞTAYI

page 68