Migracja, akulturacja, R.

13

1. Kategorie migrantów (Boski, 2022), tabela: podstawowe charakterystyki

a) Uchodźcy – wewnętrzne czynniki „wypychające” (najczęściej katastrofy

ekonomiczne). Cel: adaptacja psychologiczna. Należy udokumentować:

- Zagrożenia wywołujące uzasadnioną obawę przed prześladowaniami;

- Obecność jednego z 5 źródeł prześladowań (np. etniczne, religijne);

- Brak ochrony w kraju rodzinnym.

b) Emigranci ekonomiczni – cel: adaptacja ekonomiczna.

c) Pobytowcy edukacyjni/akulturacja – procesy powiązane z akulturacją.

2. Przyczyny migracji Polaków (trzy, silne więzi nie są......); modelowanie,
facylitacja, główne motywy emigracyjne („wypychające”);

Przyczyny migracji Polaków:

a) Silne więzi rodzinne nie są przeciwwagą emigracji (zostają utrzymane, rodziny

sprowadzane przez emigrantów).

b) Brak więzi w zakresie społeczeństwa obywatelskiego oraz państwa (kontestowanie

władzy państwowej, samo państwo źródłem niezadowolenia).

c) „Kult Zachodu” – dążenie do sprawdzenia się na Zachodzie (materializm + prestiż).

Obywatelstwo/status uchodźcy:

a) Prawo ziemi (dzieci imigrantów urodzone na miejscu stają się automatycznie

obywatelami kraju przyjmującego)

b) Prawo krwi (na mocy pochodzenia od przodków: rodziców, dziadków).

Emigracja wpisana w ponad 200 lat historii Polski (polityczna, ekonomiczna,

kulturotwórcza).

Trudno o rodzinę w której któryś z członków nie przebywa na stałe za granicą.

Klimat psychologiczny torujący drogę do wyjazdu, przez mechanizm:

1. Modelowania (pójdę ich drogą).

2. Facylitacji (ściąganie „swoich” do krajów).

- Polska należy do krajów europejskich tworzących w XIX, XX w. największą liczebną

emigrację.

Dwa główne motywy emigracyjne („wypychające”):

1. Polityczne (prześladowania).

2. Ekonomiczne („za chlebem”).

POLSKA EMIGRACJA:
1. Uchodźcy polityczni

Pierwsza Wielka Emigracja po powstaniu listopadowym (ok. 10 000 emigrantów),

- Adam Mickiewicz – uhonorowany wykładając literaturę słowiańską (College de

France), psychologicznie nieprzystosowany.

- „Pan Tadeusz” – artystyczna ekspresja tęsknoty do kraju.

Druga Wielka Emigracja od II Wojny Światowej do końca PRL.

- Osoby poza krajem z decyzją o niepowracaniu po 1945 (walczące o Polskę

niepodległą, m.in. w Wielkiej Brytanii).

- Intelektualiści zmuszeni do wyjazdu, działacze Solidarności (pozbawienie

obywatelstwa, zaoczne wyroki śmierci) - m.in. Jan Nowak-Jeziorański, Czesław
Miłosz.

2. Emigracja ekonomiczna „za chlebem”

Trzy wielkie „fale emigracji zarobkowej”

1. 1870-1914;

2. 1939-1950;

3. 1980-1985.

Kaszubi w Ontario (społeczności polonijne w Ameryce Północnej”).

- Przez pięć pokoleń utrzymywanie elementów kultury etnicznej (film Kaszuby

Canada, 1997).

- Wiele artefaktów kulturowych.

Pierwszy okres „wychodźstwa” – emigracja Podkarpacia do Ameryki (Stany Zjednoczone,

Kanada, Brazylia).

Emigracja wojskowo-wysiedleńcza okresu II Wojny Światowej;

- Polskie siły zbrojne – Rząd w Londynie (m.in. Korpus gen. Andersa);

 - Wywiezienia przez Niemców – roboty przymusowe / obozy koncentracyjne.

Emigracja solidarnościowa końca PRL;

- Kryzys ekonomiczno-polityczny PRL w okresie powstania Solidarności (1980-81) i

po odwołaniu stanu wojennego (po 1983).

- Polskę opuściło ok. 1,5 miliona obywateli (od 90. XX ruchy reemigracyjne).

3. Emigracja w Polskim przekazie artystycznym: charakterystyka.

Mickiewicz „Nadał ton” przyszłym pokoleniom piszących o emigracji, wskazując na

rozpacz, tragedię zagubionego, tęskniącego za ojczyzną Polaka: MODLITWA
PIELGRZYMA.
Emigranci S. Mrożek (1975)
- Groteska, XX= ograniczony „robol”; AA = filozof spoza realnego świata;
- Skazani na siebie w jakiejś wynajmowanej piwnicy w Niemczech, pędzą nędzną
egzystencję emigrantów. Obaj są równie absurdalni, niedopasowani do otaczającej
rzeczywistości, skazani na sromotną klęskę.

Odczłowieczenie/zdehumanizowani. Prowadzenie egzystencji na poziomie zwierząt

(infrahumanizacja).
 - Emigracja współtowarzyszy historii Polski w okresie ponad 200 lat;

- Literatura jako mająca wpływ na samowiedzę Polaków (kanon wykształcenia

młodych Polaków);

- Twórcy dzieł jako mający większe oddziaływanie niż przedstawiciele nauk

społecznych;

- Polska specyfika;

- Psychologia kulturowa: dzieła o narodowym wydźwięku symbolicznym jako ważne

źródło danych empirycznych.

- Często prezentowana autodehumanizacja powodowana przez materializm emigrantów

(dążenie do podwyższenia standardów, utrata wyższych wartości)

Opis literacki polskiej emigracji tragiczny: Od opisu rozpaczy wprost, autorzy przeszli do
rozpaczy egzystencjalnej w postaci szyderstwa i odczłowieczenia (szczuropolacy).

4. Model dysharmonii (podstawowe tezy)

- Zwielokrotniony wysiłek = Pracowitość, aby sprostać oczekiwaniom własnym oraz

innych;

- Koszty fizyczne i psychospołeczne tego wysiłku;

- Oszczędzanie i różne formy odkładania na istotne dla rodziny większe wydatki, w

tym wysyłanie środków finansowych do kraju;

- Życie ograniczone, monotematyczne.

Tezy:
1. Poprawa dobrobytu materialnego (różnice ekonomiczne z poziomu krajowego).
2. Sektory nisko kwalifikowanej pracy.
3. Różnice płacowe (płaca minimalna jako znacznie wyższy poziom życia niż w kraju
pochodzenia).
4. Degradacja zawodowa.
5. Rozbieżność oczekiwań i stanu aktualnego (poziom zerowy na start „pułapka
egzystencjalna emigranta”).
6. Wysiłek i oszczędzanie (Silna maksymalizacją oszczędności i ograniczanie
wydatków).
7. Dysharmonia psychologiczna.
8. Homoeconomicus (trwała świadomość wątków powiązanych z finansami;
autodehumanizacja).
9. Samopoświęcanie się (wytrwałość w imię lepszej przyszłości – brak satysfakcji z
codzienności, autodestrukcja).
10. Decyzje finalne i zmiana stylu życia.
Interpretacja:

Polacy żyjący w Irlandii postrzegani jako bardziej sumienni niż żyjący w kraju (Polsce).
Polacy są bardziej sumienni w oczach Irlandczyków, niż Irlandczycy w oczach Polaków.

Sumienność nie jest całkowicie cecha stała człowieka podatna na jego interakcji z sytuacją
(kontekst czyni człowiekiem silniej pracowitym, bądź nie).

Sumienność jako ograniczająca kontakty społeczne niesprzyjająca bliskości z partnerami,

ograniczając możliwości akulturacyjne.

Podsumowanie:

Po kilku latach pobytu za granicą ludzie dostrzegają zamiany w swej osobowości (zwykle
ugodowość, sumienność).

W przypadku współczesnych Polaków migrujących za zachód do UE, kierunek tych zmian

można określić jako wzrostowy dotyczy on bowiem przyrostów w zakresie wszystkich
wymiarów ocenianych jako konstruktywne.

Zmiana jest jednak odnotowywana jedynie wówczas, gdy jej kierunek jest prospektywny: od
tego jaki byłem w Polsce (punkt odniesienia porównań, do tego jaki jestem obecnie). W
zakresie oszacowań retrospektywnych nie odnotowuje się żadnych zmian.
5. Aklimatyzacja a akulturacja
Akulturacja psychologiczna- klasyczna definicja:

Odnosi się do zmian w jednostce, która uczestniczy w sytuacji kontaktu kulturowego, idzie tu
o osobę na którą bezpośrednio oddziałuje wpływ zewnętrznej kultury oraz zmiany w
kulturze, której jest uczestnikiem.

Krytyka: zbyt szerokie ujęcie, niekonkretne.

„Aklimatyzacja” a akulturacja:

Aklimatyzacja – adaptacja organizmu do wpływów zmienionego środowiska ekologicznego

(np. klimat tropikalny i wzrost potliwości).

6. Learn i Earn (charakterystyka i różnicowanie główne); akulturacja bez

migracji;

Learn (uczyć się) i Earn (zarabiać)

Learn: uczenie się i liczenie z ograniczeniami pobytu (mało lub brak miejsca na zarobek);

Earn: zarobek, brak nastawienia na poznanie kultury (minimalna akulturacja, przynajmniej

początkowo).
7. ABC akulturacji

Trójczłonowe ujęcie akulturacji (poziom jednostkowy; Ward i in.,1991).

A (afekt) – teorie stresu oraz radzenia sobie z trudnościami akulturacyjnymi.

- Trudne doświadczenia osób kontaktujących się z inną kulturą (szok kulturowy, stres
akulturacyjny).

- Ów kontakt jako jedna z postaci stresu psychologicznego (taki jak np. choroba
somatyczna).

- Zastosowanie psychologicznych teorii stresu.

- Etapy od „miesiąca miodowego” do szoku kulturowego.

B – teorie uczenia się kulturowego.

- Początkowe deficyty i nabywanie kompetencji do funkcjonowania w „nowej”

rzeczywistości (prototyp: znajomość praktyczna języka „obcego” którą dysponuje
przyjeżdżający do innego kraju).
 - Adaptacja społeczno-kulturowa: nabyte kompetencje (behawioralny a nie afektywny
aspekt akulturacji) ( treningi kompetencji i komunikacji kulturowych).

C – dynamika tożsamości osób przebywających długo w

środowisku odmiennym od rodzinnego.

8. Model Berrego: 4 makrospołeczne warianty relacji międzygrupowych i

strategie akulturacyjne jednostek (znać nazewnictwo); krytyka modelu zarzut
akulturowości.

Cztery wymiary polityki i struktury społeczeństwa (swoi oraz obcy).

Relacje między grupami etnicznymi sprowadzają się do czterech wariantów. Dychomizacja

odpowiedzi na dwa pytania:

a) Czy należy dążyć do utrzymania odmienności grup etnicznych znajdujących się w

obszarze organizmu państwowego lub pragnących się tam znaleźć? (TAK lub NIE).

b) Czy należy dążyć do otwartości i minimalizowania dystansu między grupami, raczej

niż do odgradzania ich od siebie? (TAK lub NIE).

Cztery makrospołeczne warianty relacji międzygrupowych:

1. Wyłączanie;

2. Segregacja;

3. Tygiel / republika obywateli;

4. Wielokulturowość.

Model teoretyczny Berry’ego

1. Wyłączanie (czystki etniczne)

Eliminowanie obecności jednej z grup etnicznych.

Grupa dominująca radykalnie odrzuca:

a) Prawa mniejszości do utrzymywania odmienności na wspólnym obszarze;

b) Możliwość kontynuowania własnych relacji z mniejszością. np. eksterminacje w

nazistowskich obozach zagłady.
2.Segregacja

- Aprobata dla zachowania dziedzictwa grup etnicznych.

- Sprzeciw do utrzymywania równorzędnych kontaktów międzygrupowych.

- Zhierarchizowane społeczeństwawieloetniczne (np. segregacja białych i czarnych w

USA) (uznanie niezależnych ścieżek rozwojowych różnych ras, przy dominacji jednej
grupy).

3.Model republikański oraz tygiel etniczny:

a) Model republikański: „chłonność” na obcokrajowców przy usuwaniu różnorodności

oraz dążeniu do homogenizacji etnicznej.

- Wzorzec obywatela wyklucza stosowanie wobec niego kategoryzacji etnicznych.

- Zakaz publicznego demonstrowaniaprzynależności etniczno-religijnej („sprawa

chust”, Francja, 2004 – zakaz noszenia w szkołach hidżabów).

b) Tygiel etniczny (szybkowar): relatywne otwarcie na odmienność etniczną zakładając,

że imigranci możliwie szybko „przemienią” się w obywatela nowego kraju.

Tygiel etniczny + Model republikański

Utajone kryteria: stosowanie zasad i bycie ocenianym według standardów grupy
dominującej.

4.Wielokulturowość (pluralizm)

Promocja relacji między odmiennymi grupami przy zachowaniu tożsamości każdej z nich.

- Afirmacja odmienności.

- Każda kultura oferuje unikalne wartości(współistnienie jako „ludzki geniusz”).

- Nosi wątek wspólnotowy.

- np. polityka Kanady (koniec lat 60-tych); Austrii (lata
70-te).
- festiwale wielokulturowe jako realizacja idei
(„Tygodnie wielokulturowe” na swps, od 2004 roku).

Strategie akulturacyjne jednostek.

Dwa pytania egzystencjalne. Rozstrzygnięcie nadaje
kształt życia w nowym wielokulturowym środowisku:

1. Czy chcę utrzymywać w życiu obecność kultury w której wychowałem się i żyłem
przed znalezieniem się w obrębie nowego środowiska kulturowego? (TAK lub NIE).

2. Czy chcę ukształtować życie i żyć według zasad i reguł obowiązujących w obrębie
nowego środowiska kulturowego w którym się znalazłem (TAK lub NIE).

Z odpowiedzi powstają cztery postawy wobec akulturacji:

1. Marginalizacja

Odpowiada systemowemu wykluczeniu.

Postawienie się poza obszarem obu kultur.
Strategia rzadka – produkt nieudanej
akulturacji (dekulturacji).

2. Separacja

Odpowiada segregacji systemowej.

Odgradzanie od nowego i obcego środowiska
(organizacja życia wokół kraju pochodzenia).

3. Asymilacja

„Nie” dla kultury pochodzenia. „Tak” dla kultury

przyjmującej (pełne wejście w obszar drugiej kultury
przy odcięciu więzów).

Pełna asymilacja niemożliwa w pierwszym oraz

drugim pokoleniu (Model Republikański ułatwia
realizację).

4. Integracja

Podwójne „Tak” dla kultury pochodzenia oraz

dla kultury przychodzącej (związanie z
wielokulturowością systemową).

- Trudności w interpretacji teoretycznej i pomiarze.

 - Przyporządkowanie kategorii akulturacyjnych
z obu poziomów (jednostkowego i systemowego):
dopasowanie między rozwiązaniem
kulturowym a wyborami osoby.
- np. separacja stanem pożądanym, gdy dominują
systemowo praktyki segregacyjne.

- Brak zgodności indywidualnych wyborów

z kulturowymi ramami: konsekwencje
drastyczne.
- np. czarni obywatele RPA niestosujący zasad
„Apartheidu”.

Pomiar strategii akulturacyjnych:

1. Bezpośredni pomiar kwestionariuszowy strategii
Berry’ego (2003).

Strategia integracji najbardziej pożądana do życia w

„obcym” kraju. Marginalizacja najmniej.

- Integracja stabilnie przewyższa nad pozostałymi opcjami.

- Aprobata społeczna dla „podwójnego TAK”.

Wnioski: wypowiedzi pro-integracyjne nie pokazują osobistego przeświadczenia, a osąd

ogólny (zawsze i wszędzie jest lepiej gdy ludzie otwierają się na
różnorodność).

- Wskazanie zaprzestania czterech skal pomiarowych na

rzecz dwóch wymiarów (Rudmin, 2003).

Główna hipoteza: Integracja sprzyja adaptacji (niskiemu

stresowi).

- Pozytywne postawy do obu kultur jako zasób osłabiający konflikty i źródło

optymizmu.

- Marginalizacja jako symptom dezadaptacji (powinna być silniej związana ze stresem).

Krytyka:
Analizy korelacyjne z 18 badań Berry’ego: zależności
nieistotne statystycznie, brak powtarzalności wyników,
dowodów, że integracja stanowi bufor stresu (Rudmin, 2003).
Integracja:
 1. Czynnik sprzyjający adaptacji psychologicznej +

2. Wysokie obciążenie dla funkcjonowania w dwu

odrębnych systemach i prób godzenia ich w swoim życiu
(Boski, 2009).

Najnowsze weryfikacje (International Comparative

Study of Ethnocultural Youth).

- Projekt ICSEY obejmuje 13 krajów przyjmujących

imigrantów pochodzących z 25 państw.

- Pomiary wobec czterech stylów akulturacji (zakres:

tradycja, małżeństwo, język, przyjaźnie,
uroczystości).
a) zdecydowanie wyższe oszacowania integracji niż
trzech pozostały strategii.
b) integracja negatywnie skorelowana z wszystkimi
pozostałymi skalami, trzy pozostałe pozytywnie
skorelowane wzajemnie (integracja vs. inne skale).

9. Kulturowa psychologia akulturacji (trzy poziomy [słoje] kultury, domena

symboliczna, język, wartości).

Zarzut modelu akulturacji Berry’ego – akulturowość.

Nieuwzględnianie treści kulturowych obu kultur; - badanie akulturacji nie może sprowadzać
się do uzyskiwania niezobowiązujących deklaracji lub preferencji które może wyrazić
dowolna osoba na świecie.

W kulturowym modelu akulturacji etykiety kraju pochodzenia i osiedlenia są zbędne.

Psycholog operuje materiałem symboli i wartości/praktyk kulturowych. Diagnostą jest

badacz specjalista, a nie sam zainteresowany (Boski, 2009).

Uwzględniane są następujące składniki:

1. Kompetencje kulturowe (w zakresie wiedzy oraz zachowań).

2. Przywiązanie afektywne komponentów kulturowych.

 3. Trudności / konflikty przejawiające się w poczuciu różnic w praktykach, wartościach
(dystans kulturowy) i porażkach i negatywnych emocjach.

4. Tożsamość kulturowa.

5. Sytuacja życiowa i zadowolenie z niej.

„O akulturacji psychologicznej mówimy wówczas, gdy osoba

wywodząca się z określonego systemu kulturowego (A) i
ukształtowana przezeń znalazła się w polu relatywnie długich i
intensywnych oddziaływań kultury (B), które wymuszają lub
inicjują spontaniczne procesy adaptacyjne prowadzące do
zmian w funkcjonowaniu psychologicznym o różnym stopniu
przystosowalności”.

Zastrzeżenia:

a) Nie każda podróż zagraniczna związana z akulturacją (np. uczony nie wychodzący
poza kampus).

b) Dla akulturacji niekonieczne opuszczenie obszaru swojego kraju (np. firmy

zagraniczne).

- Akulturacja jako nabywanie kultury rozumianej jako triada języka, symboliki,

wartości oraz praktyk. Podobnie jak nabywanie kultury macierzystej.

- Miarą nabycia kultury są kompetencje a nie preferencje.

- Dominacja Learn, a nie Earn (emigracja ekonomiczna).

- Akulturacja w innych okresach niż ankulturacja.

- Negatywny transfer wcześniej i utrwalonej kultury macierzystej: stres kulturowy.

- Akulturacja nie wymaga migracji, lecz takowa traktowana jest jako prototyp.

- Docelowo akulturacja prowadzi do DWUKULTUROWOŚCI.

-

Kulturacja a socjalizacja:
Kulturacja: świadome, intencjonalne, uczenie oparte na szkolnym instruktażu.

Socjalizacja: okazjonalne, incydentalne, mimowolne przyuczenie bez nauki szkolnej.

DYSTANS JĘZYKOWY: Opanowanie języka w stopniu równym macierzystemu trudne, po

przejściu wieku krytycznego niemożliwe.

- Szybkie rozpoznania słuchowe.

DYSTANS SYMBOLICZNY: Duży dystans symboliczny może nie powodować

konfliktów, lecz nie dostarcza wspólnych tematów.

DYSTANS W WARTOŚCIACH/PRAKTYKACH: Wyższy poziom kultury, tym lepiej dla

adaptacji.

10. Program Erasmus: podstawowe wnioski z badań.

11. Akulturacja właściwa nabywanie drugiego języka (podstawowe
prawidłowości).

- Brak znajomości języka kraju osiedlenia ogranicza, a nawet uniemożliwia pełne

funkcjonowanie.
- Stopień dwujęzyczności: tj. stopień zrównoważenia języków.
- Bogatsza gestykulacja z uwagi na deficyty językowe.

12. Symbole i ich kateksja tożsamościowa (podstawowe prawidłowości, s. 62).

- Tożsamość symboliczna 🡪 znajomość symboli, ale także ich kateksja (przywiązanie

afektywne).

- Efekt pokoleniowy (ten sam okres dorastania=podobne doświadczenia).

- Imigranci: przenoszenie tożsamości symbolicznej z kraju pochodzenia („rdzewienie”), i

nabywanie cząstkowo tożsamości sym. z kraju osiedlenia; kolejne pokolenia odwrócenie
zależności.
13. Ekspozycja wielokulturowa a konsekwencje dla uprzedzeń oraz twórczości.

Akulturacja: Sposoby stawania się /bycia osobom dwukulturową

Ekspozycja wielokulturowa a konsekwencje dla uprzedzeń

Przy kontakcie wielokulturowym, na skutek odmiennych schematów🡪 rozmrożenie

poznawcze, osłabienie sztywnych poglądów (potrzeba domknięcia poznawczego jako
mediator).

Ekspozycja wielokulturowa a konsekwencje dla twórczości

Złożoność integratywna 🡪 zdolność do uwzględniania i łączenia różnorodnych perspektyw

zamiast jednego (etnocentrycznego) punktu widzenia.
- Odpowiednik OBNIŻONEJ potrzeby domknięcia poznawczego.
- Dwukulturowość pozytywne wpływu na myślenie twórcze, produktywność
innowacyjną.
TU DORZUCAM TO, BO NIE WIEM GDZIE WRZUCIĆ, A MOŻE SIĘ PRZYDAĆ
O STAWANIU SIĘ DWUKULTUROWYYM

Akulturacja: Sposoby stawania się /bycia osobom dwukulturową

Metatożsamość dwukulturowa: jako różne postaci integracji.

1. Integracja jako pozytywne wartościowanie dwukulturowości.

2. Integracja jako specjalizacja funkcjonalna;

3. Integracja jako kompetencja dwujęzyczna;

4. Integracja jako fuzja elementów składowych (powstanie na styku kultur nowej jakości
psychologicznej).

5. Integracja jako autonomia psychologiczna wobec obu kultur wyjściowych

(systemy/kody bez bezwarunkowego przywiązania, brak uprzedzeń wobec kultur
obcych).
Wartości i praktyki oraz tożsamość aksjologiczna:

Mechanizm przyrostu tożsamości aksjologicznej:

1. Przekształcenia upodabniające prototyp kulturowy, względem prototypu kraju

pochodzenia (przy niezmienności praktyk własnych).

2. Przez zacieranie się wyrazistości kultury macierzystej w II i III pokoleniu.