Ni̇hat Bi̇lgi̇n Ayt 4

NİHAT BİLGİN
ÜNİVERSİTEYE HAZIRLIK
MEKANK - 4
1. Düzgün Çembersel Hareket
2. Dönerek Öteleme Hareketi
3. Açısal Momentum
4. Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları
5. Basit Harmonik Hareket
Bilim Danışmanları
HALİL YAVAŞ - AYDIN AVCILAR
NİHAT BİLGİN YAYINCILIK
Üniversiteye Hazırlık FİZİK Fasikülleri - 8
© Bu kitabın her hakkı Nihat Bilgin Yayıncılığa aittir.

Kitabın metinleri, soruları, resimleri ve tertip şekli aynen veya değiştirilerek
başka kitaba alınamaz ve yayınlanamaz.
Bu fasikülde yer alan tüm testlerdeki soruların PDF çözümlerine

QR kod ya da www.nihatbilginyayincilik.com adresinden ulaşabilirsiniz.
Millî Eğitim Bakanlığı

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın Fizik Öğretim Programında yaptığı
son güncellemeler doğrultusunda hazırlanmıştır.
ISBN
978-605-81754-8-8
Kapak Tasarım
İbrahim Sağlam
Yayıncı Sertifika No: 19771
Basım Yeri ve Sertifika No

Ada Matbaacılık / 44093
Baskı: 2020 Programına göre
Mithatpaşa Caddesi No: 58/7 Kızılay-Ankara

0312 418 6821 • 0 532 218 0971
0 532 742 7928 • 0 505 918 5393
www.nihatbilginyayincilik.com
nihat.bilgin@yahoo.com | nihatbilgin1@gmail.com
ÖN SÖZ
Türkiye’de bugüne kadar ÖSYM'nin uyguladığı tüm sınavlarda, sınava
giren adayların yaptığı fizik sorularının net ortalaması her zaman çok
düşük değerlere sahip olmuştur. Son yıllarda sayısal alanda yoruma
dayalı soru sayısı artmıştır. Bu durum fizikteki net ortalamasını yük-
seltmemiş aksine daha da düşürmüştür. Bunun nedeni olarak birçok
madde sıralayabiliriz. Bizce önemli nedenlerden biri birçok öğrenci-
nin bir üniversiteye girebilmek için fizik alanından çok sayıda net çı-
karmak gerekmediğini düşünmesidir.
Oysa ki iyi bir üniversiteye yerleşmek için bu sınavda 3 milyon kişi

arasında ilk 100 bine girmek gerekiyor. Sisteme göre standart sap-
malardan dolayı en az net çıkartılan dersten çözülen her soru binler-
ce kişiyi geride bıraktırırken, çözemediğiniz her soru sizi binlerce kişi
geriye atıyor.
Son yıllarda fen derslerinde çıkan soruların genellikle yoruma daya-

lı olması öğrencilerimizde artık fizikte hiç işlem yapılmayacak algısı
oluşturmuş durumdadır. Sınavlarda sorulan soruların yoruma dayalı
olması olumlu bir gelişmedir. Ancak yorum yapabilmek için konuların
çok iyi anlaşılması ve hazırlık aşamasında basit formüllerin de kulla-
nılması gerekir. Lise seviyesinde ağır matematiksel işlemlere biz de
karşıyız ancak matematik fiziğin dilidir.
Eğitim-öğretim programlarının dolayısıyla sınav mantığının değişme-

siyle birlikte biz de tüm kitaplarımızda programa uygun düzenlemeler
yaptık. Fiziği günlük yaşamdaki olaylarla birleştirdik. Öğretim progra-
mına %100 uyarak hazırladığımız kitaplara az miktarda sayısal soru
da koyduk. Programın dışına çıkmadan farklı sorularla öğrencilerimi-
zi sınavlara hazırlamanın yanında onların çevrelerinde olup bitenleri
görmelerini de sağlamaya çalıştık.
Başarı dileklerimizle...
Nihat BİLGİN
İÇİNDEKİLER
Düzgün Çembersel Hareket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Dönerek Öteleme Hareketi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Açısal Momentum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
Basit Harmonik Hareket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
Tarama Testleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Düzgün Çembersel Hareketle İlgili Kavramlar
Çembersel Hareket
Düzgün Çembersel Hareket

Doğrusal yörüngede sabit hızla hareket eden bir cisme, Yarıçap Vektörü ( r )
hareket doğrultusuna dik sabit bir F kuvveti etki ederse
cisim Şekil 1 deki gibi O merkezli çember etrafında düz- Çembersel hareket yapan cismin herhangi bir andaki
gün çembersel hareket yapmaya başlar. Düzgün çem- konumuna hareketin merkezinden çizilen vektöre yarı-
bersel harekette hız değişimi vektöreldir. çap vektörü denir. Çembersel harekette yarıçap vektö-
rüne konum vektörü de denir.
v v
Çizgisel Hız ( v )
F v
Şekil 3 teki gibi düzgün çem-
F
O bersel hareket yapan bir v
F v
cismin, çember yayı üzerin- x
de birim zamanda aldığı O i
v yola çizgisel hız denir. Çiz- r
Şekil 1 gisel hız vektörü çember
yayına teğet olup, yarıçap
Çömleklerin yapım süre- v v
vektörüne diktir. Düzgün
cinde kullanılan makine Şekil 3
doğrusal harekette;
çembersel hareket yapar.
yol x
Lunaparkta eğlence araç- s ü rat = zaman (v = ) dir.
t
larının bazıları belirli bir
Düzgün çembersel harekette çizgisel hızın büyüklüğü
Nihat Bilgin Yayıncılık©
süre düzgün çembersel

ortalama sürate eşittir. Cisim çemberin tüm çevresini
hareket yapar. Çamaşır
dolanırsa, 2rr kadar yol alır ve bu esnada bir periyot
makinesinin gövdesinde
(T) kadar zaman geçer. Bu nedenle çizgisel hız ifadesi;
bulunan kazan, birbirine
2rr = v . T
bağlı dişliler, vantilatör Şekil 2: Düzgün çembersel
pervanesi gibi birçok nes- hareket yapan dönme dolap 2rr
v= = 2 r rf
T
ne çembersel yörüngede
dönme hareketi gerçekleştirir. şeklinde bulunur. Çizgisel hızın birimi m/s dir.
Açısal Hız ( ~ )
Düzgün Çembersel Hareketle İlgili Kavramlar
Şekil 3 teki gibi cismi merkeze bağlayan yarıçap vektö-
Periyot (T) rünün, birim zamanda radyan cinsinden taradığı açıya
açısal hız denir. Açısal hızın SI daki birimi rad/s dir.
Düzgün çembersel harekette bir tam dolanım için geçen
süreye periyot denir. Periyot sembol olarak T ile göste- Düzgün dairesel hareket yapan tablanın üzerindeki her
rilir, birimi saniyedir. nokta, merkezden geçen eksen etrafında bir tam devri-
ni aynı zaman içinde tamamlar. Dolayısıyla her noktanın
Frekans (f) açısal hızı aynıdır.
Düzgün çembersel hareket yapan cismin bir saniyedeki Çembersel hareket yapan bir cismi merkeze bağlayan
yarıçap vektörü bir tam devir yaptığında, 2r radyan açı
dolanım sayısına frekans denir ve sembol olarak f ile
tarar ve bu esnada bir periyot (T) kadar zaman geçer. O
1
gösterilir. Periyotla frekans arasında, f = bağıntısı hâlde açısal hız;
T
1
olup frekansın birimi s = s – 1 = Hertz’dir. i = ~.t
2r = ~ . T
6 Çembersel Hareket
2r c. ~ = 2rf
~= = 2rf
T
~ = 2 · 3 · 25 = 150 rad/s bulunur.
dir. Çizgisel hız ile açısal hız arasındaki bağıntı ise;
d. Silindir biçimli kazanın
2rr önden görünüşü şekilde- v
v=
T
ki gibi çemberdir. İç yü-
v = ~·r zeydeki A noktasının çiz- A
olur. r = 0,3 m
gisel hızı;
~ hızlı daha v=~·r
hızlı
v = 150 · 0,3 = 45 m/s bulunur.
ÖRNEK • 2
~
Şekil 4
Şekil 4 teki gibi dönmekte olan plağın merkezindeki çiz-

O K L
gisel hız sıfırdır. Ancak açısal hızı sıfır değildir. Merkez-
den uzaklaştıkça açısal hız sabit kalırken, çizgisel hızın
büyüklüğü artar. Özet olarak, dönen bir sistemde açısal
hız her noktada aynıdır, ancak çizgisel hızın büyüklüğü
değişkendir. Çizgisel hız, açısal hıza ve dönme ekseni- Yarıçapı 24 cm olan şekildeki ince dairesel levha, O nok-
ne olan uzaklığa bağlıdır. tasından geçen eksen etrafında ~ = 300 rad/s lik sabit
açısal hızla döndürülüyor. Buna göre;
Vektörel bir büyüklük olan açısal hızın yönü sağ el kuralı
ile bulunur. Dört parmak dönüş yönünde tutulursa yana a. Levhanın frekansı kaç s–1 dir?
açılan baş parmak açısal hız vektörünün yönünü gösterir.
b. O noktasından 12 cm ve 18 cm uzaklıkta bulunan K
ve L noktalarındaki uğur böceklerinin çizgisel hızları
ÖRNEK • 1 kaç m/s dir? (r = 3 alınız.)
Bir çamaşır makinesinin kazanı dakikada 1500 devir ya-
parak çamaşırları kurutmaktadır. Buna göre;
ÇÖZÜM
a. Kazanın frekansı kaç s–1 dir?
b. Kazanın periyodu kaç s dir? a. Açısal hız ile frekans arasındaki bağıntı ~ = 2rf idi.
Bu bağıntıdan frekans;
c. Kazanın açısal hızı kaç rad/s dir?
d. Silindir biçimli kazanın yarıçapı 30 cm olduğuna göre ~
f=
2r
iç yüzeyinde bir noktanın çizgisel hızı kaç m/s dir?
(r = 3 alınız.) 300
f= = 50 s – 1 bulunur .
2.3
ÇÖZÜM
b. Dairesel levha O noktası etrafında dönerken üze-
rindeki her noktanın açısal hızı eşit büyüklüktedir.
a. 1 dakika = 60 s dir. Kazan 60 s de 1500 devir yaptı- Ancak çizgisel hız, merkezden uzaklaştıkça artar.
ğına göre 1 saniyedeki devir sayısı; Çizgisel hız ile açısal hız arasındaki v = ~r bağıntı-
1500 sından;
f= = 25 s–1 bulunur.
60
vK = ~ · rK = 300 · 0,12 = 36 m/s
b. Kazanın periyodu;
vL = ~ · rL = 300 · 0,18 = 54 m/s bulunur.
1 1
T= = s bulunur.
f 25
Düzgün Çembersel Hareketle İlgili Kavramlar 7
Kazanım Testi 4. Şekildeki düze- K

nekte X ve Y
Y L
1. I. Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki hareketi kasnaklarının ek- 2r
X
senleri çakışacak 3r
r
II. Dönen otomobil tekeri şekilde perçinlen-
III. Venüs'ün Güneş etrafındaki hareketi miştir.
Yukarıdakilerden hangisi çembersel harekete ör- X kasnağı ok yönünde sabit hızla döndürülürken K
nek olarak verilebilir? ve L noktalarının açısal hızları ~K , ~L ; çizgisel
hızlarının büyüklüğü vK , vL dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
~K vK
D) II ve III E) I, II ve III Buna göre, ~ L ve v L oranı aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir?
~K vK
~L vL
A) 1 3
2 2
1 2
B)
2 3
2. Çembersel yörüngeye sahip bir parçacık hızlandırı- C) 1 1

cıda maksimum sürate ulaşan bir elektron aynı nok- 1 3
D)
tadan dakikada 1800 kez geçiyor. 3 2
1 2
Buna göre, elektronun periyodu kaç saniyedir? E)
3 3
1 1
A) 30 B) 20 C) 10 D) E)
20 30
5. Lunaparkta döner sa- ~

lıncak ok yönünde sa-
bit süratle T periyodu
K
ile dönerken açısal hızı
~ , K noktasının çiz-
gisel hızı v dir.
3. Şekildeki yatay tabla sabit ~ açısal hızıyla O nok- Döner salıncak ters
tası etrafında dönmektedir. yönde sabit süratle
~ 2T periyodu ile dönerse K noktasının aynı ko-
numda açısal hız ve çizgisel hızı için aşağıdaki-
lerden hangisi doğru olur?
2r O r Açısal hız Çizgizel hız

X Y
A) 1 1
– ~ – v
3 2
1 1
B) – ~ – v
2 2
Buna göre, aynı doğru üzerindeki X ve Y nok- C) –~ –v
vX
talarının çizgisel süratleri oranı v kaçtır? D) ~ v
Y
1 1 1 1
A) 1 B) C) D) 2 E) 3 E) ~ v
2 3 2 2
Testin Çözümleri 4. Açısal hız, kasnakların attıkları tur sayıları ile doğru
orantılıdır.
1. Üç hareket de çembersel harekete örnek olarak ~ K

verilebilir. ~
L
X 2r
Yanıt E dir. r 2~
3r
Y
Şekilde gösterildiği gibi X kasnağı ok yönünde ~

açısal hızı ile döndürülürken, Y kasnağı ~ açısal
hızıyla, Z kasnağı 2~ açısal hızıyla döner.
~K ~ 1
~ L = 2 ~ = 2 olur .
vK ~·3r
vL = 2~·r
2. 1 dakika = 60 s dir. Elektron 60 s de 1800 kez aynı
vK 3
noktadan geçtiğine göre periyodu; bulunur .
vL = 2
60
T= Yanıt A dır.
1800
1
T= s bulunur .
30 Yanıt E dir.
3. ~
5. ~
2r O r K
X Y
Yatay tabla O noktası etrafında dönerken üzerinde-

ki her noktanın açısal hızı eşit büyüklüktedir. Ancak Açısal hız ve çizgisel hız vektörel büyüklüklerdir.
çizgisel sürat merkezden uzaklaştıkça artar. v = ~·r Döner salıncak, şekildekinin tersi yönde döndürül-
olduğundan; düğünde açısal hız ve çizgisel hızın işareti (–) olur.
vX ~·2r Daha önce periyot T iken 2T yapıldığında açısal
vY = ~·r hız ve K noktasının çizgisel hızı öncekine göre yarı-
vX ya iner.
vY = 2 bulunur . Yanıt D dir.
Yanıt B dir.
Düzgün Çembersel Harekette İvme ve Kuvvet 9
Düzgün Çembersel Harekette İvme ve Kuvvet Düzgün çembersel hareket yapan bir cisim, r yarıçap-
lı çember üzerinde bir devir yaptığında, hız vektörü de
Bir ipin ucuna bağladığınız tenis topunu Şekil 5 teki gibi tam bir devir yaparak başlangıçtaki yönüne gelir. Bir
döndürmek için bir kuvvete gereksinim vardır. Topun başka deyişle, hız vektörünün ucu, v yarıçapındaki bir
çembersel bir yol izlemesine neden olan bu kuvvete çemberin 2rv çevresini T zamanda döner. Hızdaki deği-
merkezcil kuvvet denir. şim; ∆v = 2rv olduğundan;
Tv 2rv
Merkezcil kuvvet, cisimlerin çembersel yörüngelerde a= =
Tt T
dönmesini sağlar ve yönü cismin hareket doğrultusuna
2r r
dik olup merkeze doğrudur. olur. Çizgisel hızın v = değeri ivme bağıntısında
T
yerine yazılırsa;
Hız vektörüne dik uygulanan merkezcil kuvvet, hareket
doğrultusuna dik bir ivme doğurur. Bu ivme, hız vektörü-
nün büyüklüğünü değiştirmeden, yönünü değiştirir. 4r2 r
a=– veya
T2
Merkezcil İvme ve Merkezcil Kuvvetin Hesaplanması
v2
a = r = ~2 r
Çembersel bir yörüngede sabit hızla dönen bir cismin,
eşit zaman aralıklarıyla çizilmiş hız vektörleri Şekil 5 teki
gibi olur. Bu hız vektörlerinin büyüklükleri eşit, yönleri ise bulunur. Çembersel harekette bu ivmeye merkezcil ivme
farklıdır. denir. Buradaki (–) işareti r yarıçap vektörüyle a ivme
v6 vektörünün aynı doğrultulu ve ters yönlü olduğunu gös-
v5 v7 terir (Şekil 7).
v4 Her ivme, kendi yönünde v

bir net kuvvet tarafından
O
v3 oluşturulur. Düzgün çem-
r bersel harekette de cisme r
v2
ivme kazandıran kuvvet di- a
v1 namiğin temel prensibi olan O
Şekil 5 F = m . a dan;
Hız vektörlerinin başlangıç noktaları Şekil 6(a) daki gibi m.4r2 r

F= –
ortak bir noktada toplanırsa ardışık D v hız değişim T2 Şekil 7
vektörlerinin eşit büyüklükte, fakat farklı yönlerde oldu-
ğu görülür. ∆t süresindeki hız değişim vektörü D v ise, dir. Bu kuvvetin yönü, v
ortalama ivme vektörü; ivme ile aynı yönlü olup
v
yörüngenin merkezine Fmerkezcil
Tv doğrudur (Şekil 8). Bu
a ort = olur.
Tt
kuvvete merkezcil kuv- Fmerkezcil
Çok kısa zaman aralıkları için D v hız değişim vektörle- Fmerkezcil
vet adı verilir. Merkezcil
rinin, dolayısıyla ani ivme vektörlerinin hız vektörlerine
kuvvet, v hızı ile r yarıça- v Fmerkezcil
dik olduğunu söyleyebiliriz (Şekil 6(b)).
pına bağlı olarak;
v
Şekil 8
∆v = a . ∆t
∆v = v3 – v2 v4
v3 v4 4r2 r
F =-m
v2 T2
v1
mv 2 2
∆v = v2 – v1 (a)
v1
(b)
F= r = m~ r
Şekil 6
şeklinde de yazılabilir.
ÖRNEK • 3 ÖRNEK • 4
v = 6 m/s M L
(2)
3r
(1)
r
O K
L K O1 O2 2r
r = 10 m
Şekildeki K ve L kasnakları eş merkezli olarak birbirine

Kütlesi 1500 kg olan bir araba şekildeki gibi yarıçapı
perçinlenmiştir. Yarıçapı 3r olan M kasnağı gergin bir
r = 10 m olan çembersel bir yol üzerinde 6 m/s hızla dön-
kayış yardımıyla yarıçapı r olan K kasnağına bağlanmış
mektedir.
olup birlikte dönmektedir. (1) noktasına kütlesi m, (2)
Buna göre; noktasına kütlesi 2m olan noktasal cisimler yapıştırılmış-
tır. (1) ve (2) cisimleri için;
a. Arabanın merkezcil ivmesi kaç m/s2 dir? v1
a. Çizgisel hızlarının v oranını,
b. Arabaya etki eden merkezcil kuvvet kaç N olur? 2
c. Araba K noktasından L noktasına vardığında ortala- a1

b. Merkezcil ivmelerinin a oranını,
ma ivmesi kaç m/s2 olur? (r = 3 alınız.) 2
F1
c. Merkezcil kuvvetlerin oranını bulunuz.
ÇÖZÜM
F2
a. Arabanın merkezcil ivmesi; ÇÖZÜM

2
v 36
a= r = = 3, 6 m / s 2 M L
(2)
10
3r
(1)
b. F = m . a = 1500 . 3,6 = 5400 N bulunur. r
K
O1 O2 2r
c.
vK ~
3~
180°
L K Şekilde gösterildiği gibi M kasnağı gösterilen yönde ~
O
açısal hızı ile dönüyorsa K kasnağı, dolayısıyla L kasna-
ğı da 3~ açısal hızlarıyla dönerler.
vL
v1 ~ 1 . r1
a. v 2 = ~ 2 . r2
Şekilde K ve L noktalarındaki hızların büyüklükleri
eşit olup vK = vL = 6 m/s dir. v1 ~ . 3r 1
v –v v2 = 3~ . 2r = 2
Tv L K
a ort = =
Tt Tt
a1 ~ 21 . r1
∆v = 6 – (–6) b. =
a2
~ 22 . r2
∆v = 12 m/s
a1 ~2 . 3r 1
Hareketin periyodu; a2 = =
6
9~2 . 2r
2rr 2 . 3 . 10
T= v = = 10 s
6 F1 m1 . a1
olduğundan araba K dan L ye 5 s de varır. c. = m .a
F2 2 2
Tv 12 F1
a ort = = = 2, 4 m / s 2 bulunur . m .1 1
Tt 5 = =
F2 2m . 6 12
Düzgün Çembersel Harekette İvme ve Kuvvet 11
Kazanım Testi 4. Beton mikserleri düz- f

gün çembersel hareket
r
1. Aşağıda çembersel hareket barındıran bazı cihazlar yaparak beton harcını
veriliyor. sürekli karıştırır. Şekil- O
deki gibi bir beton mik-
I. Yağ ve sütü birbirinden ayıran makine
serinin hareketine ait f
II. Çamaşır makinesinde kurutma işlemini yapan frekansı ile dönen kıs-
döner hazne mın r yarıçapı biliniyor.
III. Kan ve plazmayı birbirinden ayıran santrifüj Bu bilinenlerle;
verilen cihazlardan hangileri merkezcil kuvvet I. Çizgisel sürat

sayesinde işlevini yerine getirir? II. Açısal sürat
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. Merkezcil kuvvet
D) II ve III E) I, II ve III niceliklerinden hangileri bulunabilir? (r biliniyor.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) I ve II E) I, II ve III
2. Düzgün çembersel harekette;
I. Çizgisel hız
II. Merkezcil kuvvet 5. Cisimlerin sabit bir merkez etrafında çembersel yö-
III. Açısal hız rüngedeki hareketine çembersel hareket, çembersel

hareket büyüklük olarak sabit bir hızla yapılıyorsa
IV. Frekans düzgün çembersel hareket adını alır.
verilenlerden hangileri vektörel büyüklüktür? I.
A) I ve II B) I ve III
Çömlek yapımında
C) III ve IV D) II, III ve IV kullanılan
makinenin hareketi
E) I, II ve III
II.
3. m kütleli bir cisim yatay ve Z Dünya’nın Güneş
sürtünmesiz bir masa üze- etrafındaki hareketi
rinde şekildeki gibi düzgün

çembersel hareket yap-
O
maktadır. Y
III. Yarım küre biçimli
rayda kaykayla
Cisim X, Y, Z noktaların- ip
sürekli gidip gelen
m
dan geçerken FX , FY , FZ v
sporcunun hareketi
merkezcil kuvvetlerin bü- X
yüklük ilişkisi nasıl olur?
Verilen hareketlerden hangileri düzgün çember-
A) FX = FY = FZ B) FX > FY > FZ sel harekete örnek olarak verilebilir?
C) FZ > FY > FX D) FX > FY = FZ (Sürtünme yok.)
E) FX = FY > FZ A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I, II ve III
Testin Çözümleri olduğundan v bulunabilir.
Açısal sürat;
1. I. Çiğ süt, hızla dönen bir kabın içine konulursa ~ = 2rf
merkezcil kuvvet sayesinde yağ kısmı sütten
olduğundan ~ bulunabilir. Merkezcil kuvvet;
ayrılır.
mv 2
F=
II. Çamaşır makinesinde ıslak giysideki su, dönen r
hazne yardımıyla etkili şekilde ayrılır. Bu, mer- bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki m bilinmediğinden
kezcil kuvvet sayesinde gerçekleşir. F bulunamaz.
III. Test tüpünün içine konulan kan, yüksek hızla Yanıt D dir.
döndürülürse plazma yukarıda kırmızı kan hüc-
releri aşağıda kalır. Bu ayrılma işlemi merkezcil
kuvvet tarafından gerçekleşir.
Yanıt E dir.
2. Çizgisel hız, merkezcil kuvvet ve açısal hız vektörel

büyüklüktür. Frekans ise skaler bir büyüklüktür.
5. I.
Yanıt E dir.
3. Düzgün çembersel hare- Z

kette hızın büyüklüğü tüm
noktalarda aynıdır. Merkezcil
kuvveti veren bağıntı; O Çömleklerin yapım sürecinde kullanılan makine
Y
v 2 düzgün çembersel hareket yapar.
F=m r
ip
olduğundan tüm noktalar- m
v
da merkezcil kuvvetler eşit X II.
büyüklüktedir. Buna göre
merkezcil kuvvetler arasında FX = FY = FZ ilişkisi
vardır.
Yanıt A dır. Dünya Güneş etrafında dolanırken yörüngesi

elips biçimindedir. Bu hareket sırasında Dünya
Güneş'e yaklaşıp uzaklaşırken hızı değişir. Bu
4. f
nedenle Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi
r düzgün çembersel hareket değildir.
O III.
Hızın büyüklüğü sürekli değiştiğinden bu hareket

Çizgisel sürat; düzgün çembersel hareket değildir.
v = 2rrf Yanıt A dır.

Yatay Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket 13
Yatay Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket yazabiliriz. Bu durumda m1 ve m2 kütleli cisimler için
çizilen serbest cisim diyagramı Şekil 12 deki gibidir.
m kütleli bir bilyeyi ipe bağlayıp Şekil 9 daki gibi yatay N1 N2
düzlemde düzgün çembersel hareket yaptırdığımızda, T1 T2 T2
ipteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü sabit olup merkezcil
kuvvete eşittir.
v m1g m2g
Şekil 12
O ip
m ÖRNEK • 5
T
r v
r
m2
O ip
Şekil 9
T: İpteki gerilme kuvveti, F: Merkezcil kuvvet olmak üzere; m1

2
mv
T=F= r = m ~ 2 r dir .
Şekildeki sürtünmesiz yatay masanın O noktasında
Yatay tabla üstündeki ipe bağlı olarak döndürülen m küt- sürtünmesiz bir delik vardır. Delikten geçirilen ipin
leli cisim ile tabla arasındaki sürtünme kuvveti fS olsun. ucuna m1 kütlesi, masanın üzerindeki ucuna da m2
~ kütlesi bağlıyken m2 kütleli cisme düzgün çembersel
hareket yaptırılıyor. m1 = 1 kg, m2 = 2 kg olup yö-
rünge yarıçapı 5 metre iken m1 hareketsiz kaldığı-

na göre;
O m yatay a. İpteki gerilme kuvveti kaç N dur?
T
b. m2 kütleli cismin çizgisel hızının büyüklüğü kaç

m/s dir?
Şekil 10
c. m2 kütleli cismin merkezcil ivmesinin büyüklüğü
Bu durumda T gerilme kuvveti için;
kaç m/s2 dir? (g = 10 N/kg)
T + fS = F merkezcil
bağıntısı yazılabilir. Birden fazla cisim aynı ipe Şekil 11 ÇÖZÜM

deki gibi bağlı olarak yatay düzlemde döndürüldüğünde
iplerde oluşan gerilme kuvvetlerinin büyüklüğü Şekil 11 a. İpteki gerilme kuvveti m1 kütleli cismin ağırlığına
deki gibi T1 , T2 olur. Cisimler aynı ipe bağlı olduğundan eşittir. Buna göre;
~ açısal hızları eşit olur. T = m1g = 1 · 10 = 10 N bulunur.
v1 v2 b. İpteki T gerilme kuvveti F merkezcil kuvvete eşit

T1 T2
olduğundan;
O
m1 m2 m2 v2
r1 r2 T = F = 10 = r
Şekil 11 2·v2
10 = & v = 5 m /s bulunur .
5
Buna göre; c.
v2
a= r
T1 = m1~2r1 + m2~2(r1 + r2)
25
T2 = m2~2(r1 + r2) a= = 5 m/s 2 bulunur .
5
Uzunluğu 2r olan bir ipin

düşey eksen
ortasına ve bir ucuna küt- v1 v2
~
leleri m olan özdeş iki ci-
K
ip sim şekildeki gibi bağla- O
yatay T1 m 1 T2 m2
tabla nıyor. Oluşturulan bu
2m sistem, O ucundan tutu-
larak yatay ve sürtünme-
siz bir masanın üstünde, sabit ~ açısal hızıyla döndürü-
Şekildeki gibi merkezinden geçen düşey eksen çev-
resinde dönebilen tablada, ipe bağlı olarak eksenden lüyor. İplerde oluşan gerilme kuvvetlerinin büyüklükleri
T1
2 m uzaklığa K cismi konuluyor. Yatay tabla ile K oranı kaçtır?
T2
cismi arasındaki sürtünme katsayısı 0,8 olup tabla
3 s de 2 devir yapacak şekilde döndürülüyor. K cis-
minin kütlesi 6 kg olduğuna göre;
ÇÖZÜM
a. Tablanın açısal hızı kaç rad/s dir? m1 ve m2 kütleli cisimlere etki eden merkezcil kuvvet-
b. K cisminin bağlı olduğu ipte oluşan gerilme kuv- lerin toplamı ipteki T1 gerilme kuvvetinin büyüklüğünü
vetinin büyüklüğü kaç N dur? (r = 3, g = 10 N/kg) verir. Yalnız m2 kütleli cisme etki eden merkezcil kuvvet
ise T2 gerilme kuvvetinin büyüklüğünü verir. O hâlde;
T1 = m1~2r1 + m2~2r2
ÇÖZÜM
T1 = m~2r + m~22r = 3m~2r
düşey eksen
~ T2 = m2~2r2 = m~2.2r = 2m~2r
T K
yatay T1 3
= bulunur .
fs tabla T2 2
2m
a. Tabla; 3 s de 2 devir yapıyor ise

ÖRNEK • 8
1 s de f devir yapar
–––––––––––––––––––––––––––– Yatay ve sürtünmesiz masa üzerinde düzgün çembersel
2 –1 hareket yapan bir cisim için;
f= s
3
bulunur. Açısal hız; I. Frekans
~=2.r.f II. Açısal hız

III. Merkezcil kuvvet
2
~=2·3· = 4 rad/s bulunur.
3 verilenlerden hangileri değişmez?
b. İpteki gerilme kuvveti ile sürtünme kuvvetinin topla- ÇÖZÜM

mı merkezcil kuvveti oluşturur.
Düzgün çembersel harekette periyot ve frekans sabittir,
Fm = T + fs 2r
değişmez. Açısal hız vektörel büyüklüktür. ~ = ba-
T
T = Fm – f s ğıntısı ile bulunur. Hareket sırasında yönü ve büyüklüğü
değişmez. Merkezcil kuvvet vektörel büyüklüktür. Hare-
T = m . ~2 . r – k . m . g
ket sırasında büyüklüğü değişmez ancak yönü değiştiği
T = 6 . 42 . 2 – 0,8 . 6 . 10 = 144 N için değişir.
Yatay Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket 15
Kazanım Testi 3. Yarıçapları 2r ve r olan X ve Y dişli çarkları şekil-

deki gibidir.
1. Yatay düzlemde düzgün çembersel hareket yapan ok

P
cisimlerden 2m kütleli olan X noktasından geçip
Y noktasına geldiği süre içinde m kütleli cisim K
noktasından L noktasına gelmektedir. 2r r
X Y
O1 O2
2r X r K R
2m L m
O1 O2
X dişlisi ok yönünde döndürüldüğünde;
I. Dişlilerin açısal süratleri

Y Şekil II
Şekil I II. P ve R noktalarının süratleri
III. P ve R noktalarının merkezcil ivmelerinin büyük-

Buna göre, cisimlere etki eden merkezcil kuvvet-
F1 lüğü
lerin büyüklükleri oranı kaçtır?
F2 verilenlerden hangileri eşit olur?
3 2 1 1 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
A) B) 1 C) D) E)
2 3 4 8
2. v
O 4. O noktası etrafından sabit f frekansıyla düzgün

çembersel hareket yapan disk üzerinde X noktası-
nın merkezcil ivmesinin büyüklüğü a dır.
O noktası etrafında düzgün çembersel hareket ~

yapan şekildeki m kütleli cismin merkezcil iv-
mesiyle ilgili;
2r r r
X
I. Yönü O noktasına doğrudur. O Y
II. Daima hıza dik olup, sürekli hızın yönünün değiş-

mesini sağlar.
yatay
III. Kütleye bağlı değildir.
söylenenlerden hangileri doğrudur? Diskin dönüş frekansı 2f yapılırsa Y noktasının

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II merkezcil ivmesinin büyüklüğü kaç a olur?
D) I ve III E) I, II ve III 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
Testin Çözümleri 3. ok
P
~
2~
1.
2r r
X Y
O1 O2
2r X r K
2m m
O1 L O2
R
Y Şekil II I. X dişlisi verilen ok yönünde büyüklüğü ~ olan

Şekil I açısal hız ile döndürüldüğünde Y dişlisi X in
tersi yönde büyüklüğü 2~ olan açısal hız ile dö-
Şekil I de 2m kütleli cisim t sürede 90° lik dönüş ner. O hâlde dişlilerin açısal süratleri eşit değildir.
yaparak Y noktasına geliyor. Bu cisim 360° lik yayı II. v = ~·r bağıntısına göre;
4t sürede alır. Yani 2m kütleli cismin periyodu
vP = ~·2r
T1 = 4t alınabilir.
vR = 2~·r
Şekil II de m kütleli cisim aynı t süresi içinde 180°
olduğundan P ve R noktalarının süratleri eşittir.
lik dönüş yaparak K noktasından L noktasına
v2
geldiğine göre bu cismin periyodu T2 = 2t olur. III. a = r bağıntısına göre;
4r2 r
Merkezcil kuvvet bağıntısı, F = m olduğundan; v2
T2 aP =
2r
4r2 ·2r
F1 2m v2
16 aR = r
= =1 bulunur .
F2 4r2 ·r
m
4 olduğundan P ve R noktalarının merkezcil ivme-
Yanıt B dir. leri eşit değildir.
Yanıt A dır.
2. v
v
amerk
4.
amerk
~
O amerk
v amerk r r
2r
X
O Y
v
I. O noktası yörüngenin merkezi olduğundan mer-

kezcil ivmenin yönü O noktasına doğrudur. yatay
II. Şekilde görüldüğü gibi ivme vektörü hız vektörü-

ne daima diktir. Hız, vektörel bir büyüklük olup Yarıçapı r, dönme frekansı f olan bir noktanın mer-
kezcil ivmesinin büyüklüğü a = 4r2 · f 2 · r bağıntısı
düzgün çembersel harekette yönü merkezcil
ile bulunur. Buna göre;
ivmeden dolayı sürekli değişir.
v2 aX = 4r2 · f 2 · 2r = a ise
III. a = r bağıntısı ile bulunur. Bağıntıya göre
merkezcil ivme kütleye bağlı değildir. aY = 4r2 · (2f)2 · r = 2a olur.
Yanıt E dir. Yanıt D dir.
Düşey Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket 17
Düşey Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket ÇÖZÜM
a. Düzgün çembersel L
K
hareket yapan bir cis- v
L min merkezcil ivmesi
mg TK v2 NL mg
i r
a = r bağıntısı ile
mg TL
TP bulunur. Uçağın 1080
M P r
TM km/h olan hızını m/s
ye çevirdiğimizde 300 NK
TS mg
mg TN m/s bulunur.
S
v
i Yörünge yarıçapı; K
N
mg mg
mg
v2
Şekil 13: Cismin yörüngesi üzerinde bazı noktalarda a= r
serbest cisim diyagramları
( 300 ) 2
m kütleli cisme, Şekil 13 teki gibi düşey düzlemde düz- 9g = r
gün çembersel hareket yaptıralım. Bu durumda cismin
90 000
mg ağırlığının ip doğrultusundaki bileşeni ile ipteki gerilme r=
90
kuvvetinin bileşkesi merkezcil kuvveti verir. İpteki gerilme
kuvvetinin büyüklüğü; cismin konumuna göre değişecektir. r = 1 000 m bulunur .
mv 2
r merkezcil kuvvet, T ipteki gerilme kuvveti olmak
b. Merkezcil kuvveti yine F ile gösterelim. Uçak şekilde-
üzere Şekil 13 teki K, L, M, N, S, P noktalarındaki ip
ki yörüngenin en altındaki K noktasından geçerken
gerilme kuvvetlerini bulalım.
koltuğun pilota uyguladığı tepki kuvveti;
v2
m r = TK + mg N K - mg = F
v2 mv 2
m r = TL + mg cos i N K = mg + r
v2 75 . ( 300 ) 2
m r = TP = TM
N K = 75 . 10 +
1000
mv 2 N K = 7500 N
r = TN - mg
mv 2 bulunur. Uçak yörüngenin en üst noktası olan L nok-

r = TS - mg cos i
tasından geçerken koltuğun pilota uyguladığı kuv-
vet;
ÖRNEK • 9
Bir eğitim uçağı 1080 km/h sabit hızla düşey düzlemde F = N L + mg

çembersel hareket yapacak şekilde dalış yapmaktadır.
mv 2
Pilotun kütlesi 75 kg olduğuna göre; NL = r - mg
a. Yörüngenin en alt noktasında merkezcil ivmenin 9g 75 . ( 300 ) 2
yi geçmemesi için çembersel yörüngenin en küçük NL = - 75 . 10
1 000
yarıçapı kaç m olmalıdır?
N L = 600 0 N bulunur .
b. Uçak yörüngenin en alt ve en üst noktalarından ge-
çerken koltuğun pilota uyguladığı tepki kuvveti kaç N
olur? (g = 10 N/kg)
1 m lik ipin ucuna 500 g lık L Kütlesi m = 0,5 kg olan bir m = 0,5 kg
bir cisim bağlanarak O nok- K
cisim 1 m uzunluğundaki v
tası çevresinde düşey düz- v ipin ucuna bağlanarak dü-
lemde düzgün dairesel ha- şey düzlemde 4 J luk kine- ip r = 1 m
r=1m 53°
reket yapacak şekilde A tik enerjiyle düzgün olarak
m ip O A
döndürülüyor. Cisim 3 sani- şekildeki yörüngede dön- O
yede 2 devir yapacak şekil- dürülüyor. Buna göre,
de döndürüldüğüne göre; A,
a. İpteki minimum geril-
K ve L noktalarından geçerken ipte oluşan TA , TK , TL
me kuvveti kaç N dur?
gerilme kuvvetleri kaçar N olur?
b. İpteki maksimum gerilme kuvveti kaç N dur?
(sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6; r = 3; g = 10 N/kg)
c. Cisim A noktasından geçerken ipteki gerilme kuvveti
kaç N dur? (g = 10 N/kg)
ÇÖZÜM
L ÇÖZÜM
K Cismin sahip olduğu ki- m = 0,5 kg
TL mg TK
v netik enerji 4 J olduğuna v
mg
53°
göre;
r=1m TK mg
m A
ip O TA 1
Ek = · m v2 r=1m
2 A
1 TA O
mg 4= · 0,5 · v2
2 mg TL
v = 4 m/s bulunur.
Cisim 3 s de, 2 devir yapacak şekilde döndürüldüğünde a. İpteki minimum geril- L

3 me kuvveti tepe nok- mg
periyodu T = s olur. Cismin açısal hızı;
2 tasındadır.
2r
~= Fm = TK + mg
T
~=
2 ·3
= 4 rad / s m · v2
3 TK = Fm – mg = r – mg
2 0, 5 · 16
TK = – 0,5 · 10 = 3 N
bulunur. İpteki gerilme kuvvetleri; 1
TA = Fm b. İpteki maksimum gerilme kuvveti en alt noktada

TA = m . ω2 . r = 0,5 . 16 . 1 = 8 N meydana gelir.
TL = Fm – mg Fm = TL – mg
TL = m . ω2 . r – mg m · v2
TL = Fm + mg = r + mg
TL = 0,5 . 16 . 1 – 0,5 . 10 = 3 N 0, 5 · 16
TL = + 0,5 · 10 = 13 N
TK = Fm – mg . sin 53° 1
TK = m . ω2 . r – mg . sin 53° c. Cisim A noktasından geçerken;

TK = 0,5 . 16 . 1 – 0,5 . 10 . 0,8 m · v2 0, 5 · 16
TA = Fm = r = = 8 N bulunur.
1
TK = 4 N
Düşey Düzlemde Düzgün Çembersel Hareket 19
Kazanım Testi 3. 50 cm uzunluğundaki A

ipin ucuna m kütleli bir
v
cisim bağlanarak düşey
1. Bir ipin ucuna bağlı m kütleli bir cisim, düşey düz- düzlemde saniyede 3 O 50 cm m
lemde Şekil I deki gibi O noktası çevresinde döndü- devir yapacak şekilde
ip
rülürken aniden ip kopuyor. döndürülüyor. Cisim A
C noktasından geçerken
h = 4,5 m
ip kopuyor.
hız Buna göre, cismin düş-
K B tüğü yer B noktasından
O B yer
kaç m uzaktadır?
ip
L A (r = 3; g = 10 N/kg ; Sürtünmeler önemsizdir.)
0
zaman
v A) 3 B) 5 C) 7 D) 9 E) 12
m
Şekil I Şekil II
Cismin bundan sonraki hareketinin hız-zaman grafi-

ği Şekil II deki gibi oluyor.
Buna göre, cisim hangi noktadan geçerken ip

kopmuştur? (Sürtünmeler önemsizdir.)
A) A B) B C) C D) K E) L
4. Kütlesi m olan bir cisim, iki ip ve halkalar yardımıyla
şekildeki gibi düşey bir çubuğa bağlıdır. Çubuk sabit

~ açısal hızıyla döndürüldüğünde iplerde oluşan ge-
rilme kuvvetlerinin büyüklüğü T1 ve T2 oluyor.
2. Boyu 50 cm olan ipin düşey düşey
ucuna 100 g lık bir ci- A
~
sim bağlanarak O B
noktası etrafında dü- v
60°
şey düzlemde sabit ~ r = 50 cm T1
C m
açısal hızıyla döndü- O ip
rülüyor. Cisim A nok- i
m yatay
tasından geçerken ip- i
teki gerilme kuvveti
D
sıfır oluyor. T2
Buna göre, cisim B, C ve D noktalarından geçer-

ken ipteki TB , TC , TD gerilme kuvvetlerinin bü-
yüklüğü için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? m , T1 ve i açısı bilinenleriyle ;
3 1 I. T2 gerilme kuvveti
(sin 60° = , cos 60° = , g = 10 N/kg)
2 2
II. Cisme etki eden merkezcil kuvveti
TB (N) TC (N) TD (N)
III. ~ açısal hızı
A) 1 2 3
B) 0,5 1 4 büyüklüklerinden hangileri bulunabilir?
C) 0,5 1 2 (g yer çekimi ivmesi biliniyor.)
D) 1 1 2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) 0,5 2 3
D) II ve III E) I ve II
Testin Çözümleri TC = Fmerkezcil TD = Fmerkezcil + mg
TC = 1 N TD = 1 + 1
1.
C y
TD = 2 N olur.
–x x
Yanıt C dir.
K B –y
O vX v
Şekil I
L vY
A 3. Cisim saniyede 3 devir yaptığına göre f = 3 s–1 dir.
v = 2r · r · f A
Şekil II den, ip koptuktan sonra hız v = 9 m/s m
cismin yaptığı hareketin hem v = 2 · 3 · 0,5 · 3
yatay hem de düşey hız bile- vX v = 9 m/s
şeni olduğu anlaşılmaktadır. h=5m
Yatay doğrultuda hız sabit 0 zaman h = 5 · t2
olup düşey doğrultuda hız vY 5 = 5 · t2
önce azalmış sonra artmıştır. yer
t=1 s B
Buna göre cisim A noktasın- Şekil II x
dan geçerken ip kopmuş ve x=v·t=9·1=9 m olur.
cisim bundan sonra eğik atış hareketi yapmıştır. İp L Yanıt D dir.
de kopsaydı cisim pike atışı yapardı. Pike atışında
cismin ilk düşey hızı negatif yönde olurdu.
Yanıt A dır.
4. düşey
~
T1
T1·sini
2. A
T1·cosi
m B m yatay
g mg T2·cosi
co v
s
60 60°
° T2 mg
r = 50 cm
C m
TC O ip T2·sini
mg TD
I. Düşey denge konumundan;
D T1 . sini = T2 . sini + mg
mg
bağıntısından T2 bulunur.
A noktasında gerilme kuvvetinin sıfır olması için; II. Yatayda denge yoktur. İpteki gerilme kuvvetlerinin
Fmerkezcil = mg yatay bileşenleri toplamı merkezcil kuvveti oluşturur.
Fmerkezcil = 0,1 · 10 = 1 N olur. Fm = (T1 + T2) . cosi
Fmerkezcil = TB + mg cos 60° bağıntısından Fm bulunur.
TB = Fmerkezcil – mg . cos 60° III. Fm =m· ~2·r bağıntısına göre Fm ile m bilinip r
1 bilenmediğinden ~ bulunamaz.
TB = 1 – 0,1 · 10 · = 0,5 N
2 Yanıt E dir.
Virajları Dönen Araçlara Etkiyen Kuvvetler 21
Virajları Dönen Araçlara Etkiyen Kuvvetler Bağıntıdaki k sürtünme katsayısı, r virajın yarıçapı, g yer
çekimi ivmesidir. Formülden de görüldüğü gibi hız, kütle-
Şekil 14 teki otomobil, r yarıçaplı virajı v hızıyla döner- ye bağlı değildir. Hız ayarlaması bu değerlere göre yapı-
lır. Virajlarda araçlar en fazla bu hızla gitmek zorundadır.
ken üzerine G ağırlığı ve yolun N tepki kuvveti ile
Sürtünme, kaymayı veya savrulmayı önler.
birlikte virajın merkezine doğru merkezcil bir kuvvet etki
eder.
O r a
Şekil 15: Sürtünmesiz eğimli virajda hareket.

fS
Ağırlığı mg olan bir araç sürtünmesiz eğimli virajı v

büyüklüğündeki hızla Şekil 15 teki gibi dönüyor olsun.
Araç virajı dönerken etki eden kuvvetler Şekil 16(a) daki
N N
serbest cisim diyagramında verilmiştir. Şekil 16(b) üze-
rindeki N tepki kuvvetinin NX yatay bileşeni dönme
sırasında araca etki eden merkezcil kuvvettir.
fS
fS
N
a
G mg N Ny
a
Şekil 14: Otomobil yatay virajı alırken, teker-
leklerle yol arasındaki sürtünme kuvveti, a
r
otomobili çembersel hareket yapmaya zorlar O
ve merkezcil kuvveti oluşturur. Nx
a a
Otomobilin hızına dik, merkeze yönelik bir kuvvet ol-
(a) (b)
masaydı, otomobil hız doğrultusunda doğrusal hareket m·g
m·g
yapardı. Oysa çembersel hareket yapıyor. Yatay yolda
virajı alırken merkezcil kuvveti sağlayabilecek tek kuv- Şekil 16: Aracın serbest cisim diyagramı
vet sürtünme kuvvetidir. Sürtünme kuvveti otomobilin
lastikleri ile yer arasında olup, yarıçap doğrultusunda- Şekil 16(b) deki üçgenden;
dır. Otomobilin güvenle hareketini sürdürebilmesi için
Nx Nx
fS(max) ≥ Fmer olmalıdır. fS(max) ne kadar büyük ise, mer- tan a = = mg
Ny
kezcil kuvvet de o kadar büyük olur. Güvenli dönüş için;
mv 2 mv 2
fS(max) = kmg ve Fmerkezcil = r değerleri yerine ya- r
zılırsa; tan a = mg
mv 2
k · mg $ v2
r tan a = rg
v2
k·g $ r
v = g . r . tan a
2
v # k ·r · g
bulunur. Bu bağıntı, aracın güvenli bir şekilde virajı dö-
nebilmesi için hızın değerini verir. Bu bağıntı bulunurken
v max = k ·r · g bulunur. sürtünmenin önemsiz olduğuna dikkat ediniz.
ÖRNEK • 12 Silindir İçinde Dönen Motosiklete Etkiyen Kuvvetler
r
fs
Şekil 17
Şekildeki otomobil, 50 m yarıçaplı virajı v = 20 m/s lik Şekil 17 deki r yarıçaplı silindirin içinde motosikletlinin
hızla güvenli biçimde dönüyor. Buna göre; düşmeden düzgün çembersel hareket yapması isteni-
yor. Hareket sırasında silindirin tepki kuvveti motosiklet-
a. Viraj yatay bir yüzeyde ise sürtünme katsayısı en az
liye çembersel hareket yaptırır. Bir başka ifadeyle, silin-
kaçtır?
dirin uyguladığı tepki kuvveti merkezcil kuvvet vazifesi
b. Yoldaki sürtünme önemsiz ise yolun eğimi kaçtır? yapar. O hâlde tepki kuvveti;
(g = 10 N/kg)
mv 2
N= r
ÇÖZÜM olur. Silindir ile motosiklet arasındaki sürtünme kuvveti-
a. Otomobilin güvenli biçimde dönüş yapabilmesi için nin büyüklüğü, bu tepki kuvvetine bağlıdır.
yol ile tekerlek arasındaki maksimum sürtünme kuv- fs

veti merkezcil kuvvetten büyük veya eşit olmalıdır.
Buna göre;
N r
fS ( max ) $ Fmer
mv 2
kmg = r G = mg
Şekil 18
v2
k = r.g
Sürtünme kuvvetinin yönü ise Şekil 18 de gösterildiği
20 2
4 gibi düşey yukarı doğru olduğundan motosikletlinin düş-
k= = bulunur . memesi için;
50 . 10 5
4
Buna göre sürtünme katsayısı (k), olduğunda fs = mg
5
güvenli dönüş gerçekleşir.
fs = k · N
fs = k · F
b. Yoldaki sürtünmenin önemsiz olması durumunda yo-
lun eğimi; mv 2
fs = k · r
mv 2 değeri yerine yazılırsa;
r
tan a = mg
mv 2
2
k· r = mg
v
tan a = r . g
olur. Motosikletlinin düşmeden dolanabilmesi için en kü-
4 çük hızı;
tan a =
5
r.g
bulunur. Dikkat edilirse minimum sürtünme katsayısı v= olmalıdır.
k
ile yola verilecek eğim aynı değerlerdir.
Yarıçapı 20 cm olan bir dik silindir, OOʹ ekseni çevre- m kütleli bir cisim yatayla 53° lik açı yapacak biçimde
sinde ~ açısal hızıyla dönerken A cismi düşmeden düşey eksen etrafında ~ açısal hızıyla döndürülen bir
silindirle birlikte dönüyor. A cismi ile silindirin yüzeyi koninin içinde, koniye göre düşmeden durabilmektedir.
arasındaki sürtünme katsayısı 0,5 olduğuna göre; Cismin yörünge yarıçapı 1 metre olduğuna göre, ~ açı-
sal hızı kaç rad/s dir?
a. Silindirin dönerken çizgisel hızının büyüklüğü en az (sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6; g = 10 N/kg)
kaç m/s dir?
b. Silindirin açısal hızı en az kaç rad/s dir? (g = 10 N/kg) ÇÖZÜM
ÇÖZÜM m kütleli cisme etki eden ~

N
N tepki kuvveti ve mg
a. Cisim kaymadan silindirle birlikte dönebildiğine göre
ağırlığının bileşkesi 53°
fs = mg olmalıdır. Buradan;
merkezcil kuvvet değe- m
fs = mg 2
~ rine eşittir. m~ r
kN = mg O m~2 r
tan 53° = mg
mv 2 mg
k r = mg fs 2
4 ~ r 53°
= g
g .r A 3
v=
k 4 ~2 · 1
mg =
3 10
10 . 0, 2
v=
0, 5 40 10
O ~= =2 rad / s bulunur .
v = 2 m /s bulunur . 3 3
b. Silindirin açısal hızı; ÖRNEK • 15

v 2 Boyu , = 50 cm olan ipin
~= r = = 10 rad / s olur .
0, 2
ucuna m = 100 g kütleli
noktasal bir cisim bağlanı- 37° , = 50 cm
ÖRNEK • 14
yor. Cisme düşey eksen ile
Yarıçapları r ve 2r olan iki farklı ~
O 37° lik açı yapacak biçim-
silindirin birleştirilmesi ile oluşan r
de yatay eksende düzgün m
sistem ~ sabit açısal hızıyla OOʹ 1 m çembersel hareket yaptırı-
ekseni çevresinde döndürülüyor.
lıyor. Cisme etki eden merkezcil kuvvet kaç N dur?
Özdeş cisimler belirtilen konumda
silindirlere göre hareketsiz kalıyor.
Buna göre yüzeylerin minimum 2 m ÇÖZÜM
k1
sürtünme katsayıları oranı 2r Cisme etkiyen merkezcil
k2
kaçtır? kuvveti; ipteki gerilme
O , = 50 cm
kuvveti ile cismin ağırlığı- 37°
nın bileşkesi oluşturur. T
ÇÖZÜM
Fm
Her iki cisim de silindirlere göre hareketsiz kaldığı için tan37° = mg Fm m
sürtünme kuvvetleri cisimlerin ağırlıklarına eşittir. mg

3 Fm
FS1 = FS2 = mg =
4 0, 1· 10
k1
k1m~2r = k2m~22r & = 2 olur . 3
k2 Fm = N bulunur.
4
3. Düşey kesiti şekilde verilen sürtünmesiz düzenek A

Kazanım Testi noktasından geçen eksen çevresinde sabit ~ açı-
sal hızıyla döndürülüyor.
1. Düşey kesiti şekilde ~
verilen koni biçimli
~
sürtünmesiz kap, dü- m = 2 kg
şey eksen çevresinde m
B
~ = 5 rad/s lik sabit
açısal hızla döndürü- 53° 53°
37° yatay
lüyor. A 5 m
A ––
x 3
B noktasına konulan m kütleli cisim hareket sı- Hareket sırasında m = 2 kg kütleli cismin platfor-
rasında koniye göre yer değiştirmediğine göre, x ma göre konumu değişmediğine göre, ~ açısal
uzaklığı kaç m dir? (sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6; g = 10 hızının büyüklüğü kaç rad/s dir?
N/kg)
(sin 53° = 0,8; cos 53° = 0,6; g = 10 N/kg)
1 3 5
A) B) 1 C) D) 2 E) A) 2 B) 2 2 C) 2 3
2 2 2
D) 2 5 E) 3
2. İpe bağlı m kütleli oyuncak bir uçak düşey eksen

etrafında v çizgisel hızı ile şekildeki gibi döndürü-
lüyor.
düşey eksen
ip
m v
4. Yarıçapı 2r olan şekildeki içi boş kürenin iç kıs-
T ipteki gerilme kuvveti, N tepki kuvveti, g yer- mındaki sürtünmeler önemsizdir. Kürenin içindeki
çekim ivmesi olmak üzere, uçağın şekildeki ko- m = 3 kg kütleli cisim r yarıçaplı yörüngede sabit
hızla düzgün çembersel hareket yapmaktadır.
numunda serbest cisim diyagramı nasıl olur?
A) B) C)
T N T
m m m 2r
O
mg mg N mg
m
r
D) E)
T N
Buna göre, cismin küreye olan etkisi kaç N dur?
m m
1 3
(sin 30° = ; sin 60° = ; g = 10 N/kg)
2 2
N mg
A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 24
Testin Çözümleri 3.
a
~ Fm
1. ~
37° mg
53° 53°
m yatay
Fm B A
5 m
––
3
37°
m kütleli cismin çembersel hareket yapabilmesi için
A
x merkezcil kuvvete ihtiyaç vardır. Bu merkezcil kuv-
veti, şekilde gösterildiği gibi ağırlık ile eğik düzlemin
m kütleli cisme gerekli merkezcil kuvveti koninin tepki kuvvetinin bileşkesi sağlar.
tepki kuvveti ile ağırlığın bileşkesi sağlar.
Fm
Fm m~2 r tana = mg
tan37° = mg = mg
5
~2
3 ~2 r m~2 r 4 3
= g tan 53° = mg & =
4 3 10
~2 = 8
3 ( 5)2 · x
=
4 10 ~ = 2 2 rad/s olur.
3
x= metre bulunur .
2 Yanıt B dir.
Yanıt C dir.
4. Gerekli merkezcil kuvveti,

şekilde gösterildiği gibi küre- 30°
T
nin tepkisi ile cismin ağırlığı-
nın bileşkesi sağlar. 30°
Fm Fm
tan 30° = mg
mg
1
Fm = · 3 · 10
3
2. Fm = 10 N
T
bulunur. Cismin küreye olan etkisi T olmak üzere;
m v
T= ( Fm) 2 + ( mg ) 2
mg
T= ( 10 ) 2 + ( 10 3 ) 2 = 20 N bulunur .
Oyuncak uçağa etki eden kuvvetler şekildeki gibidir.
Yanıt A dır. Yanıt D dir.
Düzgün Olmayan (Düşey Raylarda) ÖRNEK • 16

Çembersel Hareket m = 2 kg
A
C
Şekil 19 daki gibi sürtünmesiz rayın A noktasından m
kütleli bir cismi serbest bırakalım. Cismin hızı K nokta-
sından itibaren azalarak tepe noktasında en küçük de-
h = 1,8 m r = 0,6 m
ğerini alır.
A
v3 S v4
M yatay
B
v2 NM NS
i
mg Düşey kesiti şekilde verilen sürtünmesiz rayın A nokta-
mg h
L sından serbest bırakılan 2 kg kütleli cisim, B ve C nokta-
NL
NK
larından geçerken rayın cisme uyguladığı tepki kuvveti
mg
v1 kaç N dur? (g = 10 N/kg)
K
mg ÇÖZÜM
Şekil 19
A ve B noktalarındaki toplam enerjilerin eşitliğinden; cis-
min B noktasındaki hızını bulalım.
mv 2
N: rayın tepki kuvveti, r : merkezcil kuvvet olmak Ep ( A ) = Ek ( B )
üzere cisim ray üzerinde dolanırken K, L, M, S noktala-

rında rayın tepkisi aşağıdaki gibidir. 1
m . g. h = . m . v 2B
2
mv 21
1
N K = mg + r 2 .10 .1,8 = . 2 . v 2B
2
mv 22 vB = 6 m /s
NL = r
bulunur. B noktasında cisme etkiyen tepki kuvveti;
mv 23
N M = r - mg cos i
mv 2B
N B = mg + r
mv 24
NS = - mg olur . 2 . 36
r N B = 20 + = 140 N
0, 6
Dikkat edilirse, rayın tepki kuvveti en alt noktada mak-
simum, en üst noktada minimumdur. Cismin düşmeden dur. Cismin C noktasındaki hızı;
en üst noktadan geçebilmesi için; Ep ( A ) = Ek ( C ) + Ep ( C )
mv 24
olmalıdır. 1
r $ mg mgh = . m . v 2C + mg 2 r
2
36 = v 2C + 24
Uyarı
Cismin en üstteki S noktasından ancak geçebilmesi v 2C = 12
için bu noktada yüzeyin tepki kuvvetinin sıfır olması
gerekir. Bu durumda merkezcil kuvvetin büyüklüğü yer- bulunur. C noktasında cisme gösterilen tepki kuvveti;
çekimi kuvvetinin büyüklüğüne eşittir. S noktasındaki mv 2C
tepki kuvveti NS olmak üzere; NC = r - mg
Fmerkezcil = NS + mg olur. 2 · 12
NC = - 20 = 20 N bulunur .
0, 6
Düzgün Olmayan (Düşey Raylarda) Çembersel Hareket 27
ÖRNEK • 17 ÇÖZÜM
B A
L
m
vL
mg
C
r=1m
r
vK
yatay
K
Cisim B noktasından geçerken rayın cisme uyguladığı

K noktasından fırlatılan cisim, düşey çemberin L nokta-
tepki kuvveti;
sından düşmeden geçebiliyor. Buna göre cismin;
NB = Fm – mg
a. L noktasındaki hızı en az kaç m/s dir?
b. K noktasındaki hızı kaç m/s dir? m · v 2B

2mg = r – mg
(g = 10 m/s2 ve sürtünmeler önemsizdir.)
m · v 2B
3mg = r
ÇÖZÜM
v 2B = 3rg bulunur.
a. Cisme şekildeki gibi yalnızca vL
yer çekimi kuvveti etki eder. Cisim C noktasından B noktasına çıkarken enerjinin ko-
Cismin L noktasından düşme- runumu kanunundan;
mg
den geçebilmesi için, merkezcil
1 1
· m · v 2B + mgr = m · v 2C
kuvvet en az ağırlığa eşit olma- 2 2
lıdır. v nin en küçük değeri;
1 1
· 3rg + g · r = · v 2C
Fm = Ağırlık 2 2
5 rg 1
mv 2L = · v 2C
& v L = g · r = 10 m / s bulunur . 2 2
r = mg
b. K ve L noktalarındaki enerji eşitliğinden; v 2C = 5 rg bulunur .
Ek(K) = Ek(L) + Ep(L)

B A
1 1
mv 2K = mv L2 + mg . 2 r
2 2
m N
vK = 5 2 m /s bulunur . C
mg r
ÖRNEK • 18
Düşey kesiti şe- C noktasından geçerken rayın gösterdiği tepki kuvveti;

kildeki gibi veri- B A
m · v 2C
len sürtünmesiz NC = FM = r
r
rayın A noktasın- m · 5 rg
daki cisim ser- C NC = r = 5 mg
best bırakılıyor. bulunur. Yani cismin ağırlığının 5 katıdır.
Cisim B nokta-
sından geçerken
rayın cisme uyguladığı tepki kuvveti cismin ağırlığının 2
katıdır. Cisim C noktasından geçerken rayın gösterdiği
tepki kuvveti cismin ağırlığının kaç katıdır?
Kazanım Testi 3. Toplam kütlesi 1200 kg olan ve Şekil I deki sürat - za-
man grafiğine göre hareket eden bir araç, eğrilik yarı-
çapı 250 m olan vadide hareket hâlindedir.
1. Yarıçapı r = 1,6 m olan sürtünmesiz bir rayın düşey
kesiti şekildeki gibidir. A noktasından v0 hızıyla atılan v(m/s)
m
0
25
m kütleli cisim B noktasından düşmeden geçebil- 25
r=
mektedir. v
0 t(s)
B
Şekil I Şekil II
r = 1,6 m Araç yolun en alt noktasından geçerken, 50 kg

kütlesindeki şoföre araba koltuğunun uyguladığı
v0
tepki kuvveti kaç N olur? (g = 10 N/kg)
yatay A) 625 B) 500 C) 400
A
D) 300 E) 225
Buna göre, cismin B noktasındaki hızının en kü-
çük değeri kaç m/s dir? (g = 10 N/kg)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
2. Kütlesi 50 kg olan lunaparktaki bir vagon 50 metre

4. Düşey kesiti şekildeki gibi verilen rayın yüzeyindeki
yarıçaplı O merkezli çembersel yörüngenin X nok-
sürtünmeler önemsizdir.
tasından 5 m/s hızla geçiyor.
K
m = 12 kg
L
O
17 m
6m
X yatay
K noktasından serbest bırakılan m = 12 kg küt-

Buna göre, X noktasında araca uygulanan tepki
leli cisim L noktasından geçerken rayın cisme
kuvveti kaç N olur?
tepkisi kaç N olur? (g = 10 N/kg)
A) 800 B) 600 C) 525
A) 60 B) 80 C) 120
D) 450 E) 375
D) 150 E) 240
Düzgün Olmayan (Düşey Raylarda) Çembersel Hareket 29
Testin Çözümleri 3. N
v
1.
B
mg
mg
r = 1,6 m Şoföre araba koltuğunun uyguladığı tepki kuvveti;
m · v2
v0 N= r + mg
yatay
A
50 · ( 25 ) 2
N= + 50 · 10 = 625 N bulunur.
Cisim B noktasından düşmeden geçtiğine göre, ge- 250
rekli merkezcil kuvveti ağırlık sağlar. Yanıt A dır.
Fmerkezcil = mg
m · v 2B
r = m· g
vB = r · g
v B = 1, 6 · 10 = 4 m / s bulunur .
Yanıt D dir. 4.
K
h
L
17 metre N mg
6m
2. yatay
Y
L seviyesine göre enerjinin korunumu yazılırsa;

1
mgh = · m · v 2L
2
v 2L = 2gh
NX
X v 2L = 2 · 10 · (17 – 12) & v 2L = 100
5 m/s
bulunur. L noktasından geçerken rayın cisme
mg
uyguladığı tepki kuvveti;
X noktasında araca uygulanan tepki kuvveti ile ağır- Fm = N + mg

lığın bileşkesi merkezcil kuvveti oluşturur.
N = Fmerkezcil – mg
F = NX – mg
m · v 2L
N= – mg
mv 2 r
NX = F + mg = r + mg
12 · 100
50 · 5 2 N= – 12 · 10 = 80 N bulunur.
NX = + 500 = 525 N bulunur. 6
50
Yanıt C dir. Yanıt B dir.
Test 1 3. O noktası etrafında düzgün çembersel hareket ya-

pan ve şekildeki konumlardan okla gösterilen yön-
lerde aynı anda geçen A ve B cisimleri X ve Y
1. Yatay düzlemde r yarıçaplı çember etrafında sabit noktalarına ilk kez aynı anda varıyorlar.
T periyodu ile a oku yönünde dolanan cisim X
noktasından Y noktasına 3 saniyede gelmektedir.
K
b
a
O X
B Y
r r
N L
X A
Y
A cisminin periyodu T1 , B cisminin periyodu T2
T1
M olduğuna göre, oranı kaçtır?
T2
Başka bir cisim de 2r yarıçaplı çember etrafında 3 2 3 1

A) 2 B) C) D) E)
K noktasından b oku yönünde sabit T periyo- 2 3 5 4
du ile dolandığına göre, 5 saniye sonra nereden
geçer?
A) L noktasından B) L-M arasından
C) M noktasından D) M-N arasından
E) N noktasından
4. 3r uzunluğundaki bir ipe bağlı P ve S cisimleri mer-

kezi O noktasında bulunan çemberlerin çevresinde
hareket ediyor .
2. O merkezli çembersel vP vS
pist üzerindeki X nokta- X
sında duran bir koşucu 2r r
P O
sabit hızla ok yönünde S
koşmaya başlıyor.
K O Y
Koşucu 2 dakika son-
ra ilk kez X noktasına
ulaştığına göre, hareke- Z
te başladıktan 5 dakika sonra nereden geçer?

Düzgün çembersel hareket yapan cisimlerin çiz-
A) X-Y arasından B) Y noktasından vP
gisel hızlarının v oranı kaçtır?
S
C) Y-Z arasından D) Z noktasından
3 2 1 3
E) Z-K arasından A) B) C) D) E) 3
5 5 3 2
Çembersel Hareket 31
5. r yarıçaplı yörüngede düzgün çembersel hareket 7. r yarıçaplı yörüngede T periyodu ile düzgün çem-
yapan m kütleli cismin t = 0 anındaki konumu şe- bersel hareket yapan cismin çizgisel hızının büyük-
kildeki gibidir. lüğü v dir.
v v
r O r O
m A
Cismin periyodu 4 saniye olduğuna göre (0-3) Buna göre cisim, A noktasından geçtikten
T
saniye aralığındaki yer değiştirmesi kaç r olur? 2
süre sonra hızındaki değişimin büyüklüğü kaç v
2 3 olur?
A) 2 B) 2 C) D) E) 1
2 2
3
A) 4 B) 2 C) D) 2 E) 2 2
2
6. Yarıçapları şekilde verilen kasnaklarla kurulu şekil-

deki düzenekte 4r yarıçaplı kasnak ~ açısal hızı
ile döndürüldüğünde 2 numaralı cismin merkezcil 8. r yarıçaplı ipin ucunda düzgün çembersel hareket
ivmesinin büyüklüğü a oluyor. yapan cismin çizgisel hızının büyüklüğü v, açısal hı-
zının büyüklüğü ~ dır.
4r
2r
1 r
2 v
ip
O
~ r
3
Buna göre, 1 ve 3 numaralı cisimlerin a1 , a3

merkezcil ivmelerinin büyüklükleri için aşağıda-
kilerden hangisi doğrudur?
(r ve 4r yarıçaplı percinlenmiş kasnakların merkezleri çakı- Cismin dolanım periyodu sabit kalmak koşuluyla
şıktır.) ipin boyu uzatılırsa v ile ~ nasıl değişir?
a1 a3 v ~
A) 2a 4a A) Artar Artar
B) 4a 2a B) Azalır Artar
C) 4a 8a C) Artar Değişmez
D) 8a 4a D) Azalır Değişmez
E) 2a 6a E) Değişmez Değişmez
9. İpin ucuna bağlı bir cisim düşey düzlemde düzgün 11. Şekildeki düzenekte K ve L kasnaklarının merkez-
çembersel hareket yapmaktadır. m kütleli cisim X leri çakışacak biçimde perçinlenmiştir.
noktasından geçerken ipteki gerilme kuvvetinin bü- X
yüklüğü 2mg oluyor. 2r
2r L r
r 2
v 1
K
ip O
X X kasnağı ok yönünde sabit hızla döndürüldü-
m
ğünde 1 numaralı cismin merkezcil ivmesinin
büyüklüğü a1 , 2 numaralı cisminki ise a2 oldu-
a1
ğuna göre, a oranı kaçtır?
2
Y
1 1 1 1
Buna göre, cisim Y noktasından geçerken ipteki A) B) C) D) E) 1
16 8 4 2
gerilme kuvvetinin büyüklüğü kaç mg dir?
(g: yerçekimi ivmesidir.)
3 5
A) 1 B) C) 2 D) E) 3
2 2
12. Bir ipin ucuna bağlanan m kütleli cisme, O noktası

çevresinde düşey düzlemde düzgün çembersel ha-
reket yaptırılıyor.
m
v
10. Şekildeki yatay levha, düşey eksen etrafında
~ = 4 rad/s lik açısal hızla döndürüldüğünde m ip r
kütleli cisim kaymadan levha ile birlikte ancak döne-
biliyor. O
~
m
r
O
Cisim yörüngenin en üst noktasından geçerken
yatay
ipteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü 3mg oldu-
ğuna göre, bu anda merkezcil ivmenin büyüklü-
r = 0,5 metre olduğuna göre, statik sürtünme kat- ğü kaç g dir? (g: yerçekimi ivmesidir.)
sayısının değeri kaçtır? (g = 10 m/s2)
1
A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
A) 0,5 B) 0,6 C) 0,7 D) 0,8 D) 0,9 2
1·A 2·D 3·C 4·E 5·B 6·D 7·B 8·C 9·E 10·D 11·B 12·E
Test 2 3. Şekildeki gibi sabit ~ açısal hızı ile sürtünmesiz

tabla üzerinde tabla ile birlikte dönen m ve 2m küt-
1. Kütleleri m1 ve m2 olan cisimler sürtünmesiz yatay leli cisimlerin bağlı olduğu iplerde oluşan gerilme
düzlemde 2r, r yarıçaplı çembersel yörüngelerde kuvvetlerinin büyüklüğü T1 ve T2 dir.
şekildeki gibi 2v, v çizgisel hızlarıyla düzgün çem- ~
bersel hareket yapıyor.
2m m
m1 = m T1 T2
2v
yatay
ip 2r
d d
v
r T1
O ip m2 = 2m
Buna göre, oranı kaçtır?
T2
2 4 5 3
A) B) C) D) 1 E)
3 5 6 2
Buna göre m1 , m2 kütleli cisimler için;
~ : Açısal hızın büyüklüğü

T : İpteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü
a : Merkezcil ivmenin büyüklüğü
niceliklerinden hangileri eşittir?

A) Yalnız ~ B) Yalnız T C) ~ ve T
D) T ve a E) ~ ve a
2. Yatay düzlemde, 3r uzunluğundaki esnek olmayan

çubuğa takılmış m, 2m, 3m kütleli bilyelere, O nok-
tası etrafında düzgün çembersel hareket yaptırılır- 4. Sürtünmesiz masa üzerinde ~ = 5 rad/s sabit açısal
ken çubuğa göre bilyelerin konumu değişmiyor. hızı ile 10 cm yarıçaplı yörüngede, ipe bağlı m2
kütleli cisim şekildeki gibi düzgün çembersel hareket
v1 v2 v3 yapmaktadır.
~ = 5 rad/s
r r r
O m2
m f1 2m f2 3m f3 O 10 cm
yatay
Buna göre, bilyelerle çubuk arasındaki f1 , f2 ,

m1 = 1 kg
f3 sürtünme kuvvetlerinin büyüklük ilişkisi nasıl-
dır? m1 kütleli cisim dengede kaldığına göre, m2 küt-
A) f2 > f1 = f3 B) f1 > f2> f3 leli cisim kaç kg dır?
C) f3 > f2 > f1 D) f1 = f3 > f2 (g = 10 m/s2)
E) f1 = f2 = f3 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
5. Şekilde verilen silindir düşey ~ 7. Düşey kesiti şekildeki gibi verilen sürtünmesiz rayın
eksen etrafında ~ açısal hı- X noktasındaki m kütleli cisim serbest bırakılıyor.
zıyla dönerken m kütleli ci- m
v=0
sim silindire göre hareketsiz m
X
kalıyor.
Silindir sürtünmeli olduğu-

na göre; r 5r
Y r
I. Cismin kütlesi
r
II. Silindirin yarıçapı
III. Dönme frekansı

Buna göre, cisim Y noktasından geçerken rayın
verilenlerden hangileri ayrı ayrı azaltılırsa cisim tepki kuvveti kaç mg olur? (g: yer çekimi ivmesidir.)
aşağı yönde kayabilir?
A) 4 B) 5 C) 6 D) 7 E) 8
A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III
D) I ve III E) I, II ve III
8. Kütlesi m olan bir cisme yatay ve sürtünmesiz masa
üzerinde düzgün çembersel hareket yaptırılıyor.
v
K O
ip
m
T, ipteki gerilme kuvveti; g yerçekimi ivmesi; N,

tepki kuvveti olduğuna göre cisim K noktasında
iken serbest cisim diyagramı aşağıdakilerden
hangisi gibidir?
A) B) N
6. m1 ve m2 kütleli cisimler yarıçapları r1 , r2 olan T
çembersel yörüngelerde v, 2v çizgisel hızlarıyla eşit
periyotlu düzgün çembersel hareket yapmaktadır.
m1 mg mg
v
C) N D) N
r1 r2 T T
O1 O2
mg mg
2v
m2
Şekil I Şekil II E) N
r1 T
Buna göre, r oranı kaçtır?
2
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4
9. Bir ipin ucuna bağlı m kütleli cisim düşey düzlemde 11. Bir eğlence parkında şekilde gösterilen platform ya-
düzgün çembersel hareket yapmaktadır. tay düzlemde düşey eksen etrafında sabit ~ açısal
X hızıyla döndürülüyor.
~
Y
v r r r
O
m Z
ip a i
b
m
m 2m
K
Cismin hareketi sırasında ip X, Y, Z ve K nok-

talarının hangilerinde koparsa cisim yatay atış
hareketi yapar? Eşit uzunluktaki zincirlerin ucuna bağlı özdeş koltuk-
A) Yalnız X B Yalnız K C) X ve Z larda oturan çocuklar, platform ile birlikte dönmeleri
sırasında belirtilen noktalara bağlı zincirler düşeyle
D) X, Z ve K E) X ve K
a , b ve i açıları yapıyor.
Kütleleri verilen çocukların düşeyle yaptıkları

açıların büyüklük ilişkisi nasıldır?
A) a > b > i B) a = b = i
C) i > b > a D) a > b = i
E) i > a = b
10. Sürtünmelerin önemsenmediği yatay bir tabla üze-

rinde m ve 2m kütleli cisimler 2r ve r uzunluğunda-
ki iplere bağlı olarak y-yl ekseni çevresinde sabit ~
açısal hızıyla dönüyorlar.
y
m 2m 12. Sürtünmesiz yatay düzlemde düzgün çembersel

2r r
hareket yapan bir cisim için;
T1 O T2
I. Merkezcil ivme – Çizgisel hız
yatay tabla
II. Merkezcil kuvvet – Açısal hız
yl
III. Çizgisel hız – Açısal hız
Buna göre, iplerde oluşan gerilme kuvvetlerinin
T1 vektörlerinden hangileri birbirine dik vektörler-
büyüklükleri oranı kaçtır? dir?
T2
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1
A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E)
2 D) I ve III E) I, II ve III
1·C 2·A 3·B 4·D 5·C 6·D 7·E 8·C 9·E 10·D 11·D 12·E
Test 3 2. Sürtünmesiz yatay masa üzerinde bir ucu O nokta-

sına sabitlenmiş ipin diğer ucundaki m kütleli cisim
sabit T periyodu ile döndürülüyor.
1. Aşağıda verilen hareketlerden kaç tanesi düzgün
çembersel harekete örnek verilebilir? m
ip
O
Atlı karınca yatay
Buna göre;
I. Açısal hız
II. Çizgisel hız
III. İpteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü

Balerin
niceliklerinden hangileri zamanla değişir?
D) I ve III E) II ve III
Döner kavşaktaki
araba
Helikopter pervanesi
3. Şekildeki K ve L kasnakları birbirine eş merkezli

olarak çakılmıştır.
Dönme dolap L
3r
2r r 2
K X
r
1
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
X kasnağı ok yönünde sabit periyotla döndü-

rüldüğünde 1 ve 2 noktalarının açısal hızlarının
~1
~ 2 oranı kaç olur?
1 1 1 2
A) B) C) D) E) 2
6 4 2 3
4. Sürtünmesiz yatay masa üzerinde kütleleri m1 , m2 6. Yarıçapları 2r , r olan kasnaklar şekildeki gibi birbi-
olan cisimlere O noktası etrafında düzgün çember- rine gergin kayışla bağlıdır.
sel hareket yaptırılıyor.
m1 m2
2r r
O O1 O2
T1 T2 X
Y
I. N1 II. N2 O1 merkezli kasnak ok yönünde sabit hızla döndürü-

m1 m2 lüyor.
T1 T2 T2
Buna göre, kasnaklar üzerinde verilen X ve Y
noktaları için;
G1 G2 I. Merkezcil ivme
III. IV.
II. Açısal hız
N1
m1 m2 III. Çizgisel hız
T1 T2
niceliklerinden hangilerinin büyüklüğü eşit de-
ğildir?
G1 G2
Cisimler şekildeki konumdan geçerken I, II, III ve
IV te verilen serbest cisim diyagramlarından han-

gileri doğrudur?
A) I ve II B) I ve IV C) II ve III
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
7. Düşey kesiti şekildeki gibi olan bileşik kapta su yük-

sekliği h dir.
y
~
P R
h
5. O noktası etrafında eşit m2
ve sabit periyotlarla v2
döndürülen m1 , m2 r2
kütleli cisimler için; v1 yl
I. Çizgisel hız m1 Kap, yyl ekseni çevresinde ~ açısal hızıyla dön-

O r1
dürülürken P ve R kollarında su yüksekliği hP , hR
II. Açısal hız
oluyor.
III. Frekans
Buna göre h, hP ve hR arasındaki ilişki nedir?
niceliklerinden hangile-
A) hP = hR = h B) h > hP > hR
ri kesinlikle eşittir?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II C) hR > h > hP D) hP > hR > h
D) II ve III E) I, II ve III E) hR > hP = h

8. m kütleli cisim r uzunluğundaki ipin ucunda v çiz- 10. Uzunluğu r olan bir ipin ucuna m kütleli cisim bağ-
gisel hızı ile (1) numaralı yörünge üzerinde düzgün lanarak O noktası etrafında yatay düzlemde sabit v
çembersel hareket yaparken merkezcil kuvvetin bü- hızı ile döndürülüyor.
yüklüğü F dir. v
m
r
O m
2r ip
v
ata
r
(2) (1) O m r yarıçapı ve dolanım periyodu bilindiğine göre;
ip
F : Merkezcil kuvvet büyüklüğü
v : Çizgisel hızın büyüklüğü
f : Dolanım frekansı
Aynı cisim yine O noktası etrafında (2) numara- niceliklerinden hangileri bulunabilir? (r = 3)
lı yörüngede 2v çizgisel hızıyla düzgün çember-
A) Yalnız v B) Yalnız f C) F ve f
sel hareket yaparsa merkezcil kuvvetin büyüklü-
ğü kaç F olur? D) v ve f E) F, v ve f
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
11. Koni biçimindeki bir cisim OOl ekseni etrafında sa-

bit ~ açısal hızıyla döndürülüyor.
O
9. Yatay bir tabla, O merkezinden geçen eksen etrafında
~
~ açısal hızıyla döndürülürken tabla üzerindeki m
kütleli cisim tablaya göre hareketsiz kalabilmektedir.
~
1
m 2
O
3
Buna göre;
Ol
I. Tablanın açısal hızı
II. Cismin kütlesi Koni üzerindeki 1, 2 ve 3 numaralı noktalarda

a1 , a2 , a3 merkezcil ivmelerinin büyüklük ilişkisi
III. Cismin O noktasına olan uzaklığı
nasıldır?
niceliklerinden hangileri artırılırsa cisim kesinlik-
A) a1 > a2 > a3 B) a3 > a2 > a1
le yer değiştirmez?
C) a1 = a2 = a3 D) a1 > a3 > a2
D) I ve II E) I, II ve III E) a3 > a1 > a2
1·E 2·B 3·A 4·A 5·D 6·D 7·C 8·A 9·B 10·D 11·A
2. Bir ipin ucuna bağlanan top şekildeki gibi yatay düz-

Test 4
lemde çembersel yörüngede döndürülüyor. Top K
1. İpin ucuna bağlanan m kütleli top çembersel yörün- noktasından geçerken ip aniden kopuyor.
gede yatay düzlemde şekildeki gibi döndürülüyor. K
O
ip
O
ip
v
İpin koptuktan sonra topun hareketi aşağıdaki-

lerden hangisinde doğru gösterilmiştir?
A)
Top şekildeki konumdan geçerken üzerine etki v K
eden kuvvetler aşağıdakilerden hangisinde doğ-
O
ru gösterilmiştir?
(G: Ağırlık, T: İpteki gerilme kuvveti, F: Merkezkaç kuvvet,
N: Tepki kuvveti)
A)
O
T B) v
K
O
G
B)
O
C)
F K
G
O
v
C)
O
T
N
G v
D)
K
D) N
O
O
T
G
E)
K
E) v
O
T O
F
3. Bir plak şekilde gösterildiği gibi dönerken üzerine ko- 5. Sürtünmelerin önemsiz
nulan tavla zarı plağa göre hareketsiz kalmaktadır. olduğu eğimli virajı sav-
dönme rulmadan dönen bir oto-
yönü mobil şekildeki gibidir. a
Dönme sırasında oto-
mobile etki eden kuvvetler aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru gösterilmiştir?
( G : Ağırlık, N : Normal kuvvet, F : Merkezcil kuvvet)

Buna göre, zar üzerine etki eden kuvvetlerin gös-
A) N B) N
terimi hangi seçenekte doğru verilmiştir?
( G : Ağırlık, fS : Sürtünme kuvveti, N : Tepki kuvveti)
A) B) F
N
a a
fS fS
G G
G G N
C) N D)
C) D)
N
N
fS
fS F
G a a
G
E) G N G
E) N
N
fS
4. Kütlesi m olan bir otomobil şekildeki taş köprünün en G

üst noktasından geçerken hızının büyüklüğü v dir.
6. O noktası etrafında düz-

gün çembersel hareket
yapan K ve L çubukları- L
Köprünün eğrilik yarıçapı r olduğuna göre, ve- nın periyotları sırasıyla O
rilen noktada otomobile uygulanan tepki kuvve- 3T ve T dir. 60°
tinin büyüklüğü aşağıdakilerden hangisi ile he-
saplanabilir? Buna göre, şekildeki
konumdan geçtikten K
mv 2 mv 2
A) mg B) r C) mg – r 5T süre sonra çubuklar
arasındaki açı kaç derece olur?
mv 2 mv 2
D) r - mg E) r + mg A) 180 B) 120 C) 60 D) 30 E) 0
7. Aşağıda çembersel hareketle ilgili çeşitli olaylar ve- 9. Aşağıda çembersel hareketle ilgili çeşitli olaylar ve-
rilmiştir. rilmiştir.
Hangi seçenekte verilen olay yanlış anlatılmıştır?

I. Sabit büyüklükteki
hızla virajı dönen A) Tekerleklerle yol ara-
şekildeki otomobilin sındaki sürtünme
ivmesi sıfırdır. kuvveti (fs) arabayı fs
eğrisel yolun yörün-
II. Sürtünmesiz yatay ma- gesinde tutan merkezcil kuvvettir.
sanın üzerinde bir ipin
B) Trenlerin tekerleri birbirine bağlı olduğundan
ucunda çembersel
ip virajlı yollarda içerdeki ve dışardaki tekerin çizgi-
hareket yapmakta
sel hızı aynıdır.
olan bir bilye, ip kop-
tuktan sonra da aynı hareketini sürdürür. N i
C) Yatayla i açısı yapan
III. Bir eğlence parkın- eğimli bir virajı dönen
daki platform düşey arabaya etki eden kuv-
eksen etrafında dön- vetler şekildeki gibidir. i
mg
me hareketi yapar-
ken, insanların düşey D) Düzgün çembersel harekete neden olan merkez-
eksenden uzaklaş- cil kuvvet sabit değildir. Bu kuvvet, aynı merkez-
malarının nedeni cil ivme gibi sürekli yön değiştirir.
eylemsizliktir. üst
E) Düşey düzlemde ipin
v
Verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? ucunda düzgün çem-
ip
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III bersel hareket yapan
bilyenin hız büyüklü- yan
ğü düzgün olarak artı-
rılırsa ip alt noktada
kopar. alt

seklikleri h dir. Kap şekildeki gibi ~ açısal hızı ile
döndürülürken kollardaki su yükseklikleri h1 , h2 , h3 10. Şekildeki sürtünme- düşey
siz koni sabit ~ açı- ~
oluyor.
sal hızı ile döndürü-
~
lürken m kütleli ci-
sim verilen konumda
m
1 2 3 koniye göre hareket- r
siz kalıyor.
h
su Buna göre;
a
r r I. a açısı yatay
II. Cismin kütlesi

Buna göre h , h1 , h2 ve h3 yükseklikleri arasın-
daki ilişki nasıldır? III. Yörünge yarıçapı
A) h3 > h2 > h > h1 B) h1 = h2 = h3 = h verilen değerlerden hangileri tek başına küçültü-

lürse, cismin koniye göre konumu değişmez?
C) h1 > h2 > h3 > h D) h > h1 = h2 = h3
E) h3 > h2 = h > h1
1·A 2·B 3·C 4·C 5·A 6·C 7·D 8·A 9·B 10·B
Test 5 3. Yarıçapları sırasıyla r, 2r, 2r olan K, L, M dişli çarkla-

rından birbirine perçinli K ile L nin eksenleri çakışık
olup, M dişlisi sabit ~ açısal hızı ile döndürülmekte-
1. Yatay ve sürtünmesiz bir yüzey üzerinde, eşit pe- dir.
riyotlarla düzgün çembersel hareket yapan m1, m2
~
kütleli cisimlerin bağlı oldukları iplerdeki gerilme kuv-
vetlerinin büyüklüğü sırasıyla T1 ve T2 dir. M
L 2r
v1 v2 K
2r
r 2r r
O1 m1 = m O1 ip
ip m2 = 2m
(2)
(1)
Şekil I
Şekil II (1) ile gösterilen noktanın merkezcil ivmesi a1, (2)
ile gösterilen noktanın merkezcil ivmesi a2 oldu-
T1
m1 = m, m2 = 2m olduğuna göre oranı kaçtır? a1
T2 ğuna göre, a oranı kaçtır?
2
1 1 1 1 3
A) B) C) D) E) 1 A) 1 B) C) 2 D) 3 E) 4
8 4 3 2 2
4. Yatay bir düzlem üzerinde, eşit büyüklükteki v hızla-

rıyla düzgün çembersel hareket yapan m1, m2 kütleli
cisimlerden m2 kütleli olanı, A noktasından geçtikten
t süre sonra B noktasından geçiyor.
2. Özdeş iki cisim, yatay bir düzlem üzerinde aynı bü-

yüklükteki merkezcil kuvvetlerin etkisinde r ve 2r v m1 v
C
yarıçaplı yörüngelerde düzgün çembersel hareket
D r K
yapmaktadır. B m2
A
v1
E
m r
r 2r
F F Buna göre m1 kütleli cisim C noktasından geçtik-

m ten t süre sonra nereden geçer?
Şekil I v2 A) C noktasından
Şekil II
B) D ile E arasından
Şekil I deki cismin açısal hızı ~1, Şekil II dekinin C) D noktasından
~1
~2 olduğuna göre ~ oranı kaçtır? D) E noktasından
2
A) 1 B) 2 C) 2 D) 3 E) 3 E) E ile K arasından
5. Üzerinde m1 = 1 kg, m2 = 2 kg kütleli cisimler bulunan 8. Yay sabiti k = 100 N/m olan şekildeki yayın bir ucu
şekildeki yatay sürtünmesiz tabla, ~ = 5 rad/s lik açı- O noktasında tutturulmuş, öteki ucuna ise m = 1 kg
sal hızla düşey eksen etrafında döndürülürken cisim- kütleli cisim bağlanmıştır. m kütleli cisme, sürtünmesiz
lerin tablaya göre konumları değişmiyor. yatay masanın üzerinde düzgün çembersel hareket
yaptırılıyor.
düşey
~ v
k
O m
m1 = 1 kg m2 = 2 kg
ip
yatay
tabla
60 cm
Cisim v = 2 m/s lik hızla döndürüldüğünde yö-
Buna göre ipte oluşan gerilme kuvveti kaç N rüngenin yarıçapı 50 cm olduğuna göre yayın
dur? boyundaki uzama kaç cm dir?
A) 5 B) 10 C) 15 D) 24 E) 30 A) 2 B) 4 C) 8 D) 16 E) 20
6. m kütleli bir cisim, ipin A

ucuna bağlanarak düşey v
düzlemde düzgün çem-
bersel hareket yapacak ip
şekilde döndürülüyor.
O
Cisim yörüngenin en
üstündeki A noktasın-
dan geçerken ipteki
B
gerilme kuvveti mg ol-
duğuna göre B noktasından geçerken ipteki ge-
rilme kuvveti kaç mg olur? (g : yer çekimi ivmesi)
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
9. ~
ip 45°
7. 1 m uzunluğundaki bir ipin ortasına ve bir ucuna küt-
leleri 100 g olan birer top bağlanmıştır. Bir çocuk bu
ipi, boş ucundan tutarak dıştaki topun çizgisel hızı, 6 m
r
m/s olacak şekilde yatay bir düzlem içinde döndürü-
yor.
6 m/s
Şekildeki düzenekte m kütleli cisim, açısal hızı ~

T olacak şekilde döndürüldüğünde, düşeyle 45° lik açı
100 g 100 g yapıyor.
5
Cismin dönme eksenine olan uzaklığı r = m
0,5 m 0,5 m 8
olduğuna göre ~ açısal hızı kaç rad/s dir?
2
Çocuğun ipe uyguladığı kuvvet kaç N dur? (sin 45° = cos 45° = , g = 10 N/kg)
2
A) 1,8 B) 3,8 C) 5,4 D) 7,2 E) 9,0 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
10. Şekildeki sürtünmesiz sistemde ipin bir ucuna m3 = 3 kg 12. Şekildeki yatay viraja, çizgisel süratleri eşit olan X,
kütleli cisim, öteki ucuna da makara sistemi ve m1, m2 Y, Z araçları girdiğinde Y aracı dönebileceği maksi-
kütleli cisimler bağlanmıştır. mum süratle güvenli biçimde virajı geçiyor.
yatay masa
v
ip v v v
r=1m m 3 = 3 kg
iç dış
X Y Z
Buna göre X ve Z araçlarının virajlardaki hare-

m 1 = 2 kg m 2 = 3 kg
ketleriyle ilgili olarak;
I. X aracı dışa savrulur.
Hareket sırasında makara dengede kaldığına göre,
m3 kütleli cismin çizgisel hızı kaç m/s dir? II. X aracı içe savrulur.
(Makara ağırlığı önemsiz; g = 10 N/kg) III. Z aracı dışa savrulur.
A) 2 B) 3 C) 4 D) 8 E) 10 IV. Z aracı güvenli biçimde döner.
söylenenlerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) I ve IV E) II ve IV
13. ~ açısal hızıyla döndürü-

~
len şekildeki silindirin içi-
ne asılan m kütleli cisim A
noktasına değerek silindi- ip a
11. Yatay düzlemde O noktası çevresinde sabit hızla dö-
re göre hareketsiz kalıyor.
nen şekildeki tablanın X noktasında m kütleli bir A
A noktasında cisme uygu- m
uğur böceği bulunmaktadır.
lanan tepki kuvveti F1 ka-
r
dardır.
2r O g yer çekimi ivmesi

r X Y
ve cismin kütlesi m bilindiğine göre, cisme etki
eden merkezcil kuvvetin hesaplanabilmesi için;
a, ipin düşeyle yaptığı açı

Tablanın dönme hızı sabit kalarak uğur böceği Y ~, silindirin açısal hızı
noktasına giderse çizgisel hız ve açısal hız bü-
yüklüğü önceki duruma göre nasıl değişir? F1 , A noktasında cisme gösterilen tepki kuvveti
r, silindirin yarıçapı
çizgisel hız açısal hızı
A) Değişmez Değişmez niceliklerinden hangilerinin de bilinmesi gerekli
B) Artar Değişmez ve yeterlidir? (Sürtünmeler önemsizdir.)
C) Azalır Artar A) a ve F1 B) a, ~ ve F1
D) Artar Artar C) a, ~, F1 ve r D) F1 ve ~
E) Değişmez Azalır
E) Yalnız r
1·B 2·B 3·E 4·A 5·B 6·B 7·C 8·C 9·D 10·C 11·B 12·D 13·A
Test 6 (Çıkmış Sınav Soruları) 4. Bir ucu, sürtünmesiz yatay bir düzlem üzerine tut-
turulmuş, R boyundaki ipin serbest ucuna bir cisim
1. Yarıçapı r olan çembersel bir yörüngede v çiz- bağlanmıştır.
r
gisel hızı ile hareket eden bir cismi, yarıçaplı Cisim, bu düzlem üzerinde sabit T periyodu ile
2
dairede 2v hızıyla hareket ettirebilmek için mer- dönerken,
kezcil kuvveti kaç katına çıkarmak gerekir? I. İpi geren kuvvet
A) 1 B) 2 C) 2 D) 4 E) 8 II. Hız
(1981/II) III. Merkezcil kuvvet
niceliklerinin büyüklüklerinde zamanla aşağıda-

kilerden hangisi gözlenir?
2. Bir doğrusal yörüngede O v
sabit v hızı ile hareket eden A) I değişir, II ve III değişmez.
bir cisim, O noktasına gel- B) II değişir, I ve III değişmez.
diği andan başlayarak ve C) I ve II değişir, III değişmez.
sürekli olarak şekildeki gibi F
D) Üçü de değişir.
bir F kuvvetinin etkisinde
kalıyor. E) Hiçbiri değişmez.
Kuvvetin doğrultusu, yönü ve büyüklüğü değiş- (1983/II)

mediğine göre, cismin (s) yörüngesinin bundan
sonraki biçimi aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
A) O B) O C) O
F F F s
s s
D) O E) O 5. Bir ipin ucuna bağlı m cismi, düşey düzlemde

s
Şekil I deki gibi O noktası çevresinde döndürülürken
s
ipten kurtuluyor. Cismin bundan sonraki hareketinin
F F hız-zaman grafiği Şekil II de verilmiştir.
(1981/II) v P hz
m K
3. Şekildeki yarım çember R

K
biçimindeki rayın K nok- N
O
L
tasından m kütleli bir bil- zaman
ye ilk hızsız bırakılıyor.
Bilye L noktasından L yatay

S
geçerken, rayın bilyeye
uyguladığı tepki kuvveti, aşağıdakilerden hangi- Şekil I Şekil II
sine eşittir? (Sürtünme yok, yerçekimi ivmesi g)

Buna göre cisim, hangi noktada kurtulmuştur?
A) 0 B) mg C) 2mg
A) P B) K C) L D) S E) N
D) 3mg E) 4mg
(1982/II) (1985/II)
6. Yatay duran düzgün ve türdeş bir çubuğa, 1 kg küt- 8. Şekildeki gibi merke- düşey eksen
leli iki boncuk şekildeki gibi geçirilmiştir. Çubukla bir zinden geçen eksen
~
boncuk arasındaki sürtünme kuvveti 0,5 N dur. çevresinde dönebilen
tablada, eksenden 2
~ = 2 rad/s
metre uzakta bir cisim
yatay tabla
boncuk boncuk bulunmaktadır. 2m
1 kg 1 kg Cisimle tabla arasındaki sürtünme katsayısı 0,2

10 cm 10 cm olduğuna göre, cisim dışa doğru kaymaya baş-
ladığı anda tablanın açısal hızı kaç rad/s dir?
20 cm 20 cm
(g = 10 m/s2)
eksen
1
A) 4 B) 2 C) 2 D) 1 E)
2
Çubuk, merkezinden geçen düşey eksen çevre-
sinde, ~ = 2 rad/s açısal hızla döndürülürse, (1987/II)
boncukların durumu ne olur?
A) Oldukları yerde kalırlar.

B) İçe kayarak merkezde kalırlar. 9. Tekerleklerle yol arasındaki sürtünme katsayısı
0,1 olan bir araba, 400 m yarıçaplı yatay bir viraja
C) Birbirlerine biraz yaklaşırlar.
15 m/s hızla girerse ne olur? (g = 10 m/s2)
D) Dışa kayarak uçlarda kalırlar.
A) Dışa savrulur.
E) Dışa kayarak boşluğa fırlarlar.
B) İçe devrilir.
(1986/II)
C) Güvenli biçimde virajı alır.
D) Viraja girdiği noktadaki teğet doğrultusunda
gider.
E) Viraj yayının orta noktasındaki teğet doğrultu-
sunda gider.
(1988/II)
7. Düşey duran çembersel P 10. Şekildeki düzenekte X ve Y çarkları eksenleri çakı-

rayda dolanan bir cisim şacak biçimde perçinlenmiştir.
ile ray arasındaki tepki
kuvveti yalnız P tepe nok- X
r
tasında sıfırdır. Y 2r
P
r
Buna göre, cisim P nok- K
2r
tasında iken, aşağıda- v
kilerden hangisi doğru-
zincir
dur?
A) Merkezcil kuvvet ağırlığın yarısına eşittir. Düzenek çalışırken, K noktasındaki aK ve P nok-

B) Merkezcil kuvvet ağırlığa eşittir. tasındaki aP merkezcil ivmelerin büyüklüklerinin
aK
C) Merkezcil kuvvet sıfırdır. oranı a nedir?
P
D) Merkezcil ivme sıfırdır.
1 1 1 1
E) Hız sıfırdır. A) B) C) D) E) 1
16 8 4 2
(1987/II)
(1989/II)
11. Yatay bir levha, düşey bir eksen çevresinde → ω açı- 13. Eşit kütleli küçük K, L cisimleri, kütlesi önemsiz 3d
sal hızıyla dönmektedir. Dönme ekseninden r = 1 m uzunluğundaki esnek olmayan bir çubukla birbirine
uzaktaki bir cisimle levha arasındaki statik sürtünme bağlanmıştır. Bu cisimler, şekildeki yatay düzlem
katsayısı 0,4 tür. içinde, sabit O noktasından geçen düşey eksen çev-
resinde serbestçe dönüyor.
~
O
K L
O r=1m d 2d
yatay levha yatay düzlem
Buna göre,
Cismin kaymadan levha ile birlikte dönmesi için
~ nın büyüklüğünün sınır değeri kaç rad/s olma- I. K nın açısal hızı L ninkine eşittir.
lıdır? (g = 10 m/s2) II. K nın merkezcil ivmesinin büyüklüğü L ninkine
eşittir.
A) 0,25 B) 0,4 C) 0,5 D) 2 E) 4
III. K nın kinetik enerjisi L ninkine eşittir.
(1993/II)
yargılarından hangileri doğrudur?
(Sürtünmeler önemsizdir.)

D) I ve II E) II ve III
(2008/Fen 2)
14. Şekildeki halkalı L çubuğu OO´ ekseni çevresinde

sabit açısal hızla dönüyor. Serbest düşen bir bilye, L
çubuğu I konumunda iken 10 m/s hızla, II konumuna
seklikleri h dir. Kap, xxl ekseni çevresinde ~ açısal
ilk kez geldiğinde de 30 m/s hızla halkadan geçiyor.
hızıyla döndürülürken K, L, M kollarındaki su yük-
seklikleri sırasıyla hK , hL, hM oluyor. bilye duvar duvar
x
K L M
halka L
O Ol O Ol
h bilye L
su
d d
halka
~
düşey düşey
xl
I II
Buna göre; h, hK , hL , hM arasındaki ilişki nedir?
Buna göre, çubuğun bir devir yapması için ge-
A) hK = hM > h = hL B) hL = h > hM = hK çen süre (çubuğun periyodu) kaç saniyedir?
C) hK = hM = h = hL D) hL > h > hM = hK (g=10 m/s2 ; havanın direnci önemsenmeyecektir ; L çubu-
ğu halka düzlemine diktir.)
E) hK = hM > h > hL
A) 1 B) 2 C) 4 D) 6 E) 8
(1997/II) (2010/LYS)
15. Küçük K, L cisimleri, kütlesi önemsenmeyen eşit 17. Ahmet, bir ipin ucuna bağladığı taşı düşey düzlemde
bölmeli ve esnek olmayan ince bir çubuğun uçları- şekildeki gibi çembersel yörüngede döndürürken, bir
na şekildeki gibi bağlanmıştır. Bu düzenek, sabit O anda ip koparak taştan ayrılıyor.
noktasından geçen düşey eksen çevresinde yatay düşey
düzlemde serbestçe dönüyor.
II
K L III
O
2m m
ip taş
K’nin kütlesi 2m, L’ninki de m olduğuna göre,
herhangi bir anda, I
yatay
I. K ve L’nin açısal hızları birbirine eşittir. IV
II. K ve L’nin çizgisel hızları birbirine eşittir.

III. K ve L’ye etki eden merkezcil kuvvetlerin büyük-
lükleri birbirine eşittir.
V
yargılarından hangileri doğrudur? yer
(yatay)
D) I ve III E) II ve III İpin koptuğu andan taşın yere düştüğü ana kadar
(2011/LYS) taşın hız ve ivme vektörleri birbirine paralel oldu-
ğuna göre, şekildeki I, II, III, IV ve V noktalarının
hangilerinde ip kopmuş olabilir?
A) Yalnız II B) Yalnız V C) I ve III

D) I ve IV E) II ve V
(2018/AYT)
18. Otoyollar inşa edilirken, seyahat eden araçların

virajları emniyetli bir şekilde dönebilmesi için;
I. yol ile araçların tekerlekleri arasındaki sürtünme

kuvvetini azaltacak türden malzemelerin kullanıl-
16. Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin ha-
ması,
reketi süresince;
I. Çizgisel hızının büyüklüğü değişmez. II. virajların içe doğru uygun açıyla eğimli olarak
inşa edilmesi,
II. Açısal hızı değişmez.
III. virajların, yarıçapı mümkün olduğu kadar küçük
III. Merkezcil ivmesinin büyüklüğü değişmez.
olacak şekilde inşa edilmesi
eylemlerinden hangileri yapılmalıdır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III
(2015/LYS) (2019/AYT)
1·E 2·C 3·D 4·E 5·E 6·A 7·B 8·D 9·C 10·C 11·D 12·E 13·A 14·C 15·D 16·E 17·D 18·B
Dönerek Öteleme Hareketi
Açısal Momentum
Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları
Dönerek Öteleme Hareketi

Dönme ve Öteleme Kütle merkezinin (vKM) öteleme hızı;
Çevredeki canlıların, araçların ya da nesnelerin hareket- x 2rr

v KM = =
T T
leri özelliklerine göre öteleme, dönme veya titreşim hare-
keti olarak adlandırılır. v KM = ~ . r
Bir cismin kütle merkezinin bir noktadan başka bir nok- olur. Demek ki kütle merkezinin ilerleme hızıyla teker
taya belirli bir doğrultu ve yönde yer değiştirmesine öte- üzerindeki bir noktanın çizgisel hız büyüklüğü eşit olmak-
leme hareketi denir. Öteleme hareketi yapan bir cismin tadır. Yuvarlanan bir cismin herhangi bir noktasının anlık
tüm noktaları hareket düzlemine paralel olacak biçimde hızı bu iki hızın bileşkesi olur. Dönme hareketinin çizgisel
hareket eder ve cisim üzerindeki tüm noktaların hızı ay- hızı vd, öteleme hareketinin hızı vö ise, herhangi bir nok-
nıdır. Katı bir cismin kütle merkezinin yer değiştirmek- tanın anlık hızı, v = v d + v ö olur. Örneğin Şekil 3 teki
sizin sabit bir eksen etrafında yaptığı dolanıma dönme K, L, M ve N noktalarının anlık hızlarını bulalım.
hareketi denir.
vd
vd
L vö
vd vö N
r
vö 2 vö
K Şekil 3
Şekil 1: Üretim bandı üzerindeki koli öteleme, vö
tekerler ise dönme hareketi yapar.
r vd
Yuvarlanma hareketi, öteleme ve dönme hareketlerinin
bileşkesidir. Bir cisim yuvarlanırken, kütle merkezi yol alır.
vd M vö
Cismin diğer noktaları da kütle merkezi çevresinde döner.
~ A A K noktası için;
r r vK2 = vd2 + vö2 & vK = 2 ~r

x v
L noktası için;
vL = ~r + ~r = 2~r
M noktası için;
2rr vM = ~r – ~r = 0
Şekil 2: Dönerek öteleme hareketi N noktası için;
Şekil 2 deki gibi yuvarlanan bir tekeri göz önüne ala- ~r 3

vN = + ~r = ~r bulunur.
2 2
lım. Tekerin kütle merkezi etrafında sabit ~ açısal hı-
zıyla kaymadan dönerek ilerlediğini kabul edelim. Teker vd vK L
bir tam devir yaptığında kütle merkezi; vö vd
Şekil 4
x = 2rr
vö vd M vö
K
yolunu alır. Bu esnada geçen zaman bir periyot (T) olur.
50 Dönerek Öteleme Hareketi
K, L, M ve N noktalarının anlık hızlarının büyüklüklerini b. Tekerin dönme hızının büyüklüğü;

karşılaştıracak olursak; vL > vN > vK > vM olduğu görülür. vd = ~ . r = 12 . 0,2 = 2,4 m/s
Dikkat edilirse seçilen noktaların yere göre büyüklüğü dir. Teker dönerek ilerlediğine göre ağırlık merkezi-
tekerin yere değdiği M noktasına olan uzaklığı ile doğru nin hızı tekerin öteleme hız büyüklüğüne eşittir.
orantılıdır.
vö = vd = 2,4 m/s
Yuvarlanma Hareketinde;
• Cismin her noktası, kütle merkezi çevresinde hem ÖRNEK • 2
döner, hem de ilerler.
• Kütle merkezinin öteleme hızı, çember üzerindeki bir

noktanın çizgisel hızına eşit büyüklüktedir.
K
• Kütle merkezinin sadece öteleme hızı vardır, dönme
hızı sıfırdır.
• Herhangi bir noktanın anlık hızı, öteleme hızıyla

dönme hızının bileşkesine eşittir.
L
ÖRNEK • 1 Yarıçapı 3r olan şekildeki teker kaymadan dönerek ilerle-

mektedir. Teker, şekildeki konumdayken K noktasının küt-
le merkezine göre hızı 2v olduğuna göre, L noktasının
yere göre hızı kaç v dir? (Noktalar eşit aralıklıdır.)
I II
12 m ÇÖZÜM
Yarıçapı 20 cm olan şekildeki teker kaymadan dönerek 3v

r
ilerlemektedir. Teker I konumundan II konumuna 5 s de K
geldiğine göre; r 2v
r v
a. Tekerin açısal hızı kaç rad/s dir?
v r
b. Tekerin dönme (vd) ve öteleme (vö) hız büyüklüğü
2v r
kaç m/s dir? (r = 3 alınız.) L
r
3v
ÇÖZÜM
Teker dönerek ilerlerken üzerindeki bir noktanın yere
Dönerken ilerleyen cisimlerde biri öteleme hızı, öteki de göre hızı, kütle merkezinin hızı ile o noktanın çizgisel
dönme hızı olmak üzere iki çeşit hız vardır. Bir noktanın hızının vektörel toplamı kadardır.
hızı bu iki hızın vektörel toplamına eşittir.
K noktasının kütle merkezine göre hızı 2v olduğuna göre
a. Teker I konumundan II konumuna 5 s de geldiğine eşit aralıklı noktaların kütle merkezine göre hızları şekilde-
göre dönme sayısı; ki gibidir. Buna göre kütle merkezinin öteleme hızı da 3v
12 olmalıdır. Bu durumda L noktasının yere göre hızı;
n=
2rr
L
12 2v 3v
n= = 10
2 . 3 . 0, 2
dur. 10 turu 5 s de yaptığına göre 1 s de 2 tur yapar. L vL = v
Yani hareketin frekansı f = 2 s–1 dir.
vL = v bulunur.
~ = 2rf = 2 . 3 . 2 = 12 rad/s
Dönme ve Öteleme 51
Kazanım Testi 4. Yarıçapı r olan şekildeki tekerlek ok yönünde kay-

madan dönerek ilerlemektedir.
1. Şekildeki gibi dönerek X
ilerleyen çemberin
r
merkezi O noktasıdır.
O r
Buna göre, çember Y P
O
üzerindeki X ve Y
noktalarının yere
göre vX , vY hız vek- yer
törleri aşağıdakiler- yer
den hangisinde doğru gösterilmiştir?
Tekerlek üzerindeki P noktası için;
A) B) C) D) E)
I. Öteleme hız vektörü dönme hız vektörüne diktir.
vX
II. Öteleme ve dönme hızları eşittir.
vY III. Yere göre hız büyüklüğü sıfırdır.
söylenenlerden hangileri doğrudur?

D) I ve II E) I ve III
2. Şekildeki O merkezli A
tekerlek ok yönünde
kaymadan dönerek
ilerlemektedir. r r
B O
Teker üzerindeki A 5. Şekildeki Y kasnağı 3r yarıçaplı olup eşmerkezli X
noktasının kütle mer- dişlisi ile birlikte hareket ediyor.
yer
kezine göre hızı v ol- (yatay)
Y
duğuna göre, B nok-
tasının yere göre hızının büyüklüğü kaç v olur?
3r
1 5 3
A) B) 1 C) 2 2 D) E) X
2 2 2 K r
O
3. Ok yönünde kaymadan dö-

B
nerek ilerleyen O merkezli
A
çember şekildeki konumda
L
iken A, B, C ve D noktaları- O
nın yere göre hızlarının bü- K noktasının sabit raya göre hızının büyüklüğü vK ,
yüklüğü vA , vB , vC , vD dir. C L ninki vL dir.
D yer
Bu hızların büyüklüğü ile vK
Buna göre, v oranı kaçtır?
ilgili; L
I. vA > vC II. vB = vD III. vA > vD A) 2 B) 5 C) 10
söylenenlerden hangileri doğrudur? 10 3

D) E)
2 3
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I ve III
r
1. vd
vö r vö = v
X O P
O vö vd = v
Y
yer
vY
yer vd I. Şekilde gösterildiği gibi öteleme ve dönme hız
X noktasının öteleme ve dönme hız vektörleri şekil vektörleri birbirine diktir. Bu nedenle I. öncül
üzerinde gösterilmiştir. Bu iki vektörün bileşkesi aynı doğrudur.
yönde ve aynı doğrultuda olur. Y noktasının dönme II. Öteleme ve dönme hızları büyüklük olarak eşittir
ve öteleme vektörleri şekil üzerinde gösterildiği gibi- ancak hız vektörel büyüklük olduğundan yönü
dir. ile birlikte ele alınır. O hâlde öteleme ve dönme
Yanıt C dir. hızları eşit değildir. II. öncül yanlıştır.
III. P noktasının yere göre hızının büyüklüğü;

vö = v
v 2P = v 2 + v 2 = 2 v 2
2. A noktasının hızı v oldu- A vP = 2 v bulunur .

ğuna göre B noktasının
vd = v
hızı
v
olur. v Buna göre III. öncül yanlıştır.
vyer
2 2
v v Yanıt A dır.
v B = v yer = ( ) 2 + v 2 B O
2
5
vB = v bulunur .
2
Yanıt D dir.
5.
10 v
Y
3. vd
vö vd B X
A B A 3r O
K v
vö r
10 r
O O
vö
C C
2v
vd D vö D
vd L
X dişlisinin raya değdiği noktanın hızı sıfır olup, di-

O noktasının öteleme hızının büyüklüğü v olsun.
ğer noktaların raya göre hızı, raya değen noktaya
Buna göre;
uzaklıklarıyla orantılıdır.
vB = 2v vD = 0 vA > vC vA > vD vK 10 v 10
vL = 2v
=
2
olduğundan E seçeneği doğrudur.
Yanıt D dir.
Yanıt E dir.
Eylemsizlik Momenti 53
Eylemsizlik Momenti Eylemsizlik Momenti için Basit Bağıntılar

İpin ucunda sallanan bir sarkaç veya merkezi etrafında
Newton’un I. hareket yasasına göre, bir cisme etki eden
dönen ince bir tekerlek düşünün. Bu örneklerin ikisinde
net kuvvet sıfır ise, cisim o anda ne yapıyorsa onu yap-
de kütle dönme ekseninden sabit uzaklıktadır. Bu örnek-
maya devam eder. Eğer cisim duruyorsa durmaya de-
lerdeki gibi, bir nesnenin m olarak nitelenen tüm kütlesi,
vam eder. Cismin bir ilk hızı varsa, bu hızla doğrusal
dönme ekseninden her zaman aynı “r” uzaklığında ise,
yol üzerinde hareketini sürdürür. Dönme olaylarında
eylemsizlik momenti;
da eylemsizlik prensibi geçerlidir. Bir eksen etrafında
dönmekte olan bir nesne, o eksen etrafında dönmeye I = mr 2
devam etmek ister. Burada olduğu gibi döngüsel eylem-
sizliği sağlayan niceliğe, eylemsizlik momenti denir. bağıntısı ile bulunur. Eylemsizlik momentinin SI daki bi-
Bir başka ifadeyle; dönme hareketi yapan bir nesnenin, rimi kg·m2 dir.
bu hareketteki değişimlere gösterdiği direnç, eylemsizlik Eğer kütle, bacağınızda olduğu gibi her yere homojen
momentidir. Dönen cisimler dönmeye devam etmek is- biçimde dağılmamış ise, bu kez eylemsizlik momenti
ter, dönmeyen cisimler de bu şekilde kalmak ister. daha azdır ve formülü de değişiktir. Şekil 8 de değişik
Doğrusal düzlemdeki eylemsizlik gibi, döngüsel eylem- cisimlerin dönme eksenlerine göre eylemsizlik moment-
sizlik de kütleye bağlıdır. Fakat doğrusal eylemsizliğin leri birlikte verilmiştir.
aksine, döngüsel eylemsizlik kütlenin dağılımına bağlı- basit sarkaç çember
dır. Nesnede, kütlenin daha yoğun bulunduğu alan ile
dönme hareketinin ekseni arasındaki mesafe ne kadar
büyükse, eylemsizlik momenti de o kadar büyük olur r Ι = mr2 r
(Şekil 5 ve Şekil 6).
Ι = mr2
içi boş silindir içi dolu silindir
r
eylemsizlik momenti küçük
Ι = mr2 Ι = 1 mr2
2
eylemsizlik momenti büyük r
Şekil 5: Aynı sürede ipi kısa olan sarkaç, uzun olana göre
daha fazla salınım yapar.
dönme ekseni ortasından dönme ekseni bir ucundan

geçen içi dolu çubuk geçen içi dolu çubuk
eylemsizlik momenti küçük ol- eylemsizlik momenti büyük ol- ,

,/2 ,/2
duğu için döndürmek kolaydır. duğu için döndürmek zordur.
Şekil 6: Eylemsizlik momenti, kütlenin dönme ekseninden Ι = 1 m ,2
olan uzaklığına bağlıdır. Ι = 1 m ,2 3
12
Bir ip cambazı, ey-

lemsizlik momentini ar-
içi boş küre içi dolu küre
tırmak için uzun bir sırık-
la hareket eder. Uzun
sırık cambazın dönme- r Ι = 2 mr2 r Ι = 2 mr2
ye karşı direncini artıra- 3 5
rak, ona, kendini ayarla-
yabilmesi için zaman
Şekil 7 Şekil 8: Kütleleri m olan farklı nesnelerin gösterilen eksenler
kazandırır. etrafındaki eylemsizlik momentleri.
ÖRNEK • 3 şeklinde yazabiliriz. SI sistemine göre birimler çizelge-

deki gibidir. Ι = Σmr2 bağıntısıyla verilen eylemsizlik
100 cm yarıçaplı çembersel yörüngede dönmekte olan
1 momenti cismin şekline, kütlesine ve dönme ekseninin
noktasal bir cismin eylemsizlik momenti kg.m2 dir.
5 yerine bağlı olup hızına bağlı değildir. Bir başka ifadeyle,
Buna göre cismin kütlesi kaç kg dır?
her cismin eylemsizlik momenti farklıdır.
Kütle Eylemsizlik Açısal hız Dönme kinetik

ÇÖZÜM
(m) momenti (I) (~) enerjisi (Ek)
Noktasal bir cisim için eylemsizlik momenti;
kg kg · m2 rad/s J
I= mr2
bağıntısıyla bulunur. Buna göre cismin kütlesi; Sonuç
I = mr2 v v ~
m m
1
= m · 12 & m = 1 kg bulunur. (a)
5 5
~ ~
Dönen Bir Cismin Kinetik Enerjisi
v v
Kütleleri m1, m2, ... , mn olan O
parçacıklardan oluşmuş katı ~
(b)
(c)
bir cismin O-Oʹ ekseni çevre-
v1 Şekil 10
sinde ω açısal hızı ile döndü-
r1
ğünü düşünelim (Şekil 9). m1 Şekil 10(a) daki gibi yalnızca öteleme hareketi yapan
m1, m2, ... , mn kütlelerinin
1
her biri dönme eksenine göre bir cismin kinetik enerjisi, E k = mv 2 olur. Şekil 10(b)
v2
2
farklı uzaklıklara sahiptir. deki gibi yalnızca dönme hareketi yapan bir cismin ki-
r2
Dönme hareketinde açısal 1
m2 netik enerjisi, E k = I ~ 2 olur. Şekil 10(c) deki gibi
hız ~ sabit olduğundan çiz- 2
gisel hızın değeri r ile orantı- hem dönme hem de öteleme hareketi yapan bir cismin
1 1
lıdır. m1, m2, ....mn kütleleri- kinetik enerjisi, E k = mv 2 + I ~ 2 bağıntıları ile he-
Ol 2 2
nin dönme eksenine
saplanabilir. Şekil 8 de, bazı cisimlerin verilen dönme
uzaklıkları sırasıyla r1, r2,....rn Şekil 9
eksenine göre eylemsizlik momentleri verilmiştir.
dir. Parçaların kinetik enerji-
lerinin toplamı, cismin kinetik enerjisini vereceğinden; Şekil 11 deki sürtünmesiz eğik düzlemin tepe noktasın-
da tutulan eşit kütleli küre ve küp biçimindeki cisimler
1 1 1
Ek = m v 2 + m v 2 + ..... + m n v 2n serbest bırakıldığında yatay zemine ulaşma süreleri ve
2 1 1 2 2 2 2
olur. v = ω.r değeri yerine yazılırsa; hızları farklı olur.
1 1 1
Ek = m ( ~ r1) 2 + m 2 ( ~ r2) 2 + ... + m n ( ~ rn) 2
2 1 2 2
1 2
Ek = ~ ( m 1 · r 21 + m 2 · r 22 + ... + m n r n2)
2
1 2
Ek =
2
~ / mr2 bulunur . yatay
Şekil 11
Bağıntıdaki Σmr2 cismin dönme eksenine göre eylem-
sizlik momenti olduğundan cismin kinetik enerjisini; Küp biçimindeki cisim yalnızca öteleme hareketi yap-
tığı için potansiyel enerjisi öteleme kinetik enerjisine
1 dönüşür. Küre, dönerek öteleme hareketi yaptığı için
Ek = I~2
2
potansiyel enerjisi hem dönme hem de öteleme kinetik
enerjisine dönüşür. Bu nedenle yatay düzleme ulaştığın- v = ~ · r bağıntısından;

da küpün öteleme hızı kürenin öteleme hızından büyük
4 = ~ · 1 ⇒ ~ = 4 rad/s
olur. Bunun sonucunda küp yere daha erken ulaşır.
değerini yerine yazalım.
1
Ek = . 5 . 1 2 . 16 = 16 J bulunur .
ÖRNEK • 4 5
Kütlesi 1 kg olan şekildeki ho- ~

b. Cismin öteleme kinetik enerjisi;
mojen çubuğun uzunluğu 3 m
dir. Çubuk ortasından geçen ek- 1
E k (ö) = mv 2
sen çevresinde ~ = 4 rad/s lik 2
açısal hızla dönmektedir. Buna d=3m
1
E k (ö) = . 5 . 4 2 = 40 J bulunur .
göre çubuğun dönme kinetik 2
1
enerjisi kaç J olur? ( I = md 2) c. Cismin toplam kinetik enerjisi:
12
Ek(toplam) = Ek(d) + Ek(ö)
ÇÖZÜM Ek(toplam) = 16 + 40 = 56 J bulunur.
Çubuğun dönme kinetik enerjisi;

1
Ek = I~2 ÖRNEK • 6
2
1 1
Ek = ( md 2) ~ 2
2 12
r
1
Ek = · 1· 3 2 · 4 2 = 6 J bulunur .
24
Şekildeki içi dolu r yarıçaplı silindir, yatay düzlem üzerin-

ÖRNEK • 5 de 2 m/s lik hızla kaymadan dönerek ilerliyor. Silindirin
kütlesi 4 kg olduğuna göre toplam kinetik enerjisi kaç J
Şekildeki yatay düzlem üze- ~ 1 2
olur? ( I = mr , enerji kayıpları önemsizdir.)
rinde v = 4 m/s lik hızla kay- 2
v = 4 m/s
madan dönerek ilerleyen içi r
dolu kürenin kütlesi 5 kg dır.
Kürenin yarıçapı 1 m oldu- ÇÖZÜM
yatay
ğuna göre; Silindir dönerek ilerlediği için toplam kinetik enerjisi öte-
a. Kürenin dönme kinetik enerjisi kaç J olur? leme ve dönme kinetik enerjilerinin toplamıdır.
b. Kürenin öteleme kinetik enerjisi kaç J olur? 1 1

E k ( toplam ) = mv 2 + Ιω 2
2 2
c. Kürenin toplam kinetik enerjisi kaç J olur? çizgisel hız ile açısal hız arasında v = ω.r ilişkisi oldu-
2 2
( I = mr , enerji kayıpları önemsizdir.) ğundan;
5
1 1 1 v2
E k ( toplam ) = mv 2 + ( mr 2) .
2 2 2 r2
ÇÖZÜM
1 1
a. Kürenin dönme kinetik enerjisi; E k ( toplam ) = mv 2 + mv 2
2 4
1 2 1 2 1 1
Ek(d) = Ιω = ( mr 2) ω 2 E k ( toplam ) = 4.2 2 + .4 .2 2
2 2 5 2 4
1
Ek(d ) = mr 2 . ~ 2 yazılabilir. E k ( toplam ) = 12 J bulunur .
5
Kazanım Testi 3. Uzunluğu 3, olan esnemeyen çubuğa bağlı 3m, 2m

ve m kütleli noktasal 1, 2, 3 numaralı cisimler O
noktası etrafında dönmektedir.
1. Kütle merkezi Y noktası olan türdeş dairesel bir
levha, sırasıyla X, Y ve Z noktalarından geçen dik ~
eksenler etrafında ayrı ayrı döndürülüyor.

1 2 3
O
3m 2m m
, , ,
r 2r
X Y Z Buna göre, cisimlerin O noktasına göre I1 , I2 ,
I3 eylemsizlik momentlerinin büyüklük ilişkisi
nasıldır?
A) I1 > I2 > I3 B) I1 = I2 = I3
Bu durumda levhanın eylemsizlik momenti seçi-
len eksenlere göre IX , IY , IZ arasındaki büyük- C) I2 > I1 > I3 D) I3 > I1 > I2
lük ilişkisi nasıldır?
E) I3 > I2 > I1
A) IX > IY > IZ B) IX = IY = IZ
C) IY > IX > IZ D) IZ > IX > IY
E) IX = IY > IZ
2. Her birinin kütlesi m olan özdeş cisimler kütlesi

önemsiz esnemeyen çubuğun üzerinde Şekil 1 deki
gibi dönerken eylemsizlik momenti I oluyor.
~ 4. , uzunluğundaki esnemeyen ipin ucunda O nok-
m m tasına göre salınım hareketi yapan Şekil I deki m
kütleli noktasal cismin eylemsizlik momenti I dır.
Şekil 1 O O
x x x x ,
2,
~
Şekil 2 Şekil I
2x 2x Şekil II
Sistem Şekil 2 deki gibi döndürüldüğünde ey- Başka bir değişiklik yapmadan ipin uzunluğu 2,
lemsizlik momenti kaç I olur? yapılırsa eylemsizlik momenti kaç I olur?
1 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4 A) B) 1 C) 2 D) 4 E) 8
4 2 2
5. O noktası etrafında ~ açısal hızıyla döndürülen 7. Şekildeki gibi durmakta olan eşit kütleli küp ve küre-
kütlesi önemsiz levhanın üzerine kütleleri sırasıyla ye, F kuvveti x yolu boyunca uygulanıyor.
4m, m, 2m olan noktasal X, Y, Z cisimleri yapıştırı-
lıyor.
F
küp
~ yatay
Y F
2r küre yatay
O 3r x
r Z
X Küp yalnızca öteleme hareketi, küre ise hem dönme

hem de öteleme hareketi yapmaktadır.
x yolu sonunda küp ve küreye ait;
I. Yapılan iş
Buna göre cisimlerin IX , IY , IZ eylemsizlik mo-
mentlerinin büyüklük ilişkisi nasıldır? II. Kinetik enerji
A) IX > IY > IZ B) IZ > IX = IY III. Sürat
C) IY > IX > IZ D) IZ > IX > IY niceliklerinden hangileri eşit olur?

E) IX = IY = IZ
8. Yarıçapları eşit içi dolu X silindiri, içi dolu Y küresi

ve içi boş Z silindiri aynı yükseklikten aynı anda ser-
best bırakılıyor. Üç cisim de kaymadan yuvarlanıyor.
içi dolu içi boş

6. Kütleleri eşit, kütle dağılımları farklı iki küreden, küre silindir
kütlenin daha çok merkezde toplandığı kürenin içi dolu Z

silindir Y
eylemsizlik momenti, kütlenin daha çok dış yüzey-
de toplandığı kürenin eylemsizlik momentinden X
...............1...............
Dönme hareketi yapan bir nesnenin bu harekette-

yer
ki değişimlere gösterdiği direnç ...............2............
adını alır.
Cisimlerin eğik düzlemlerin alt uçlarına ulaşma
Yukarıdaki paragraflarda 1 ve 2 numaralı boş- hızları vX , vY , vZ olduğuna göre bunların büyük-
luklara aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır? lük ilişkisi nasıldır?
1 2 1 2
( I X = mr 2 , I Y = mr 2 , I Z = mr 2 , enerji kayıpla-
2 5
A) büyüktür eylemsizlik momenti rı önemsizdir.)
B) küçüktür eylemsizlik momenti
A) vY > vX > vZ B) vZ > vX > vY
C) küçüktür açısal hız
D) büyüktür açısal momentum C) vX = vY = vZ D) vX > vY > vZ
E) küçüktür açısal momentum E) vY > vZ > vX
Testin Çözümleri 5. Cismi oluşturan her parçacığın dönme eksenine

olan dik uzaklığı ve kütlesi arttıkça eylemsizlik
momenti de artar. Buna göre;
1. Cismi oluşturan her parçacığın dönme eksenine
olan dik uzaklığı arttıkça eylemsizlik momenti de IX = 4m·r2
artar. Buna göre, IZ > IX > IY olur. IY = m·(2r)2 = 4m·r2
Yanıt D dir. IZ = 2m·(3r)2 = 18m·r2
Buna göre, IZ > IX = IY olur.
Yanıt B dir.
2. Şekil 1 deki sistem için;
I1 = m·x2 + m·x2 = 2m·x2 = I 6. Kütleleri eşit, kütle dağılımları farklı iki küreden,
kütlenin daha çok merkezde toplandığı kürenin
yazabiliriz. Şekil 2 deki sistem için; eylemsizlik momenti, kütlenin daha çok dış yüzey-
I2 = m·(2x)2 + m·(2x)2 de toplandığı kürenin eylemsizlik momentinden
küçüktür.
I2 = 8mx2 = 4I
Dönme hareketi yapan bir nesnenin bu hareketteki
bulunur. değişimlere gösterdiği direnç eylemsizlik momenti
adını alır.
Yanıt E dir.
Yanıt B dir.
7. Küp yalnızca öteleme hareketi yapar. Küre ise hem

dönme hem de öteleme hareketi yapar. F kuvveti
3. Noktasal cisimlerin eylemsizlik momentleri I = m·,2
uygulanarak her iki cisme x kadar yol aldırılıyor.
bağıntısı ile hesaplanır.
Yapılan iş her iki cisim için de;
I1 = 3m·,2
W = F·x kadar olup eşittir.
I2 = 2m·(2,)2 = 8m·,2
Yapılan işler eşit olduğundan x yolu sonunda kine-
I3 = m·(3,)2 = 9m·,2 tik enerjileri de eşit olur.
Buna göre I3 > I2 > I1 olur. Küre hem dönme hem de öteleme hareketi yapar.
Yapılan iş hem dönme hem de öteleme kinetik
Yanıt E dir. enerjilerine dönüşür. Küp yalnızca öteleme hareketi
yapar. Bu nedenle x yolu sonunda küpün sürati
küreninkinden büyük olur.
Yanıt C dir.
4. Dönme noktasından , uzaklığında bulunan noktasal

8. Eylemsizlik momenti cisimlerin tembelliğinin bir ölçü-
cisimlerin eylemsizlik momenti I = m·,2 bağıntısı ile
südür.
hesaplanır. Buna göre;
IZ > IX > IY olduğuna göre
I1 = m·,2 = I
vY > vX > vZ bulunur.
I2 = m·(2,)2 = 4I bulunur.
Yanıt A dır.
Yanıt D dir.
59
Açısal Momentum
Açısal Momentum parmağı Şekil 2 deki gibi dönme yönünde büküldüğünde
yana açılan baş parmak açısal momentum vektörünün
Çizgisel momentum konusunu incelerken doğrusal bir yönünü gösterir.
yörüngede v hızıyla hareket eden m kütleli bir cismin
~
momentumunu P = m · v bağıntısıyla vermiştik. Çiz-
L=Ι·~ L=Ι·~
gisel momentum olarak da bilinen bu büyüklük cismin
~
şekline bağlı değildir. Kütlesi ve hızı olan cisimler bir
momentuma sahip olduğuna göre, çembersel hareket
yapan bir cismin de momentumu vardır. Peki bu hareketi
yapan cisimlerin momentumu nasıl hesaplanır?
Şekil 1 deki gibi r
v
yarıçaplı yörüngede v
r
hızıyla çembersel hare- O
m
ket yapan bir cisim dü-
şünelim. Çembersel Şekil 2
Şekil 1
hareket yapan cismin
açısal momentumu, konum vektörü ile momentum vek- Jiroskop
törünün vektörel çarpımına eşittir. L açısal momentum Bir jiroskop, halka çerçeve içe-
olmak üzere; risinde eksen üzerine yerleşti-
rilmiş rahatlıkla dönebilen ve
L = r# P sürtünmesi azaltılmış olan bir
bağıntısı ile verilir. Çizgisel momentum gibi açısal mo- diskten oluşur (Şekil 3). Jiros-
kobun diski belirli bir hızla dön-

mentum da vektörel bir büyüklüktür. Bağıntıdaki P ye-
dürüldüğünde, bir açısal mo-
rine m · v yazıldığında;
mentum kazanır. Yer çekimi
L = r#mv kuvveti kendine doğru jirosko-
ba bir yön vermeye çalışsa da
yazılır. Şimdi de v = ~ · r değerini yerine yazalım; Şekil 3: Jiroskop
jiroskop, bu kuvvete dik bir
L= mr2 ·~ açıyla hareketine devam eder.
bulunur. mr2 büyüklüğü çembersel hareket yapan cis- Şimdi de jiroskop prensibi ile çalışan Şekil 4 teki gibi
min her taneciği için farklı büyüklüktedir. Bu nedenle dönmekte olan bisiklet tekerleğini inceleyiniz. Yer çe-
tüm taneciklerin toplamı anlamında /
mr 2 kullanılır. O kiminin oluşturduğu bir tork bisiklet tekerleğinin açısal
hâlde açısal momentumunun büyüklüğünü; momentumunun yönünü (tekerleğin aksı boyuncadır)
değiştirmeye çalışır. Tekerleği devirmeye ve onun dön-
L= / mr2 · ~
me eksenini değiştirmeye çalışan yer çekimi, tekerleğin
biçiminde yazabiliriz. Bağıntıdaki /
mr 2 cismin eylem- dairesel bir yol izlemesine neden olur. Siz de dönen bir
sizlik momentidir. Öyleyse çembersel hareket yapan cis- levhanın üzerinde durarak bunu deneyebilirsiniz.
min açısal momentumunun büyüklüğü;
L = Ι·~
m2
bağıntısıyla bulunur. SI daki birimi kg· s dir.
Açısal momentum için bulduğumuz bağıntılar gök cisim-
lerinin belirli bir yörünge etrafındaki hareketlerinde ve
atomik boyutta elektronların çekirdek etrafındaki hare-
ketlerinde de geçerlidir.
Açısal Momentumun Yönü Şekil 4: Dünyanın yer çekimi tekerleğe bir tork uyguladığın-
da, açısal momentum tekerlek aksını yataya yakın şekilde
Açısal hız vektörü ile açısal momentum vektörü aynı tutar. Tork tekerleği devirmek yerine, tekerleğin yavaşça
yönde olup, yönleri sağ el kuralı ile bulunur. Sağ elin dört dönmesini sağlar.
60 Açısal Momentum
Açısal İvme, Tork ve Eylemsizlik Momenti ÖRNEK • 1

Arasındaki İlişki
Sürtünmesiz rayın K m
r O r
Düzgün çembersel hareket yapan bir cisim için açısal noktasından serbest bı- K
hız değişimi olmadığından açısal ivme yoktur. rakılan m kütleli cismin
L noktasına varıncaya r
Dönmekte olan cisimlere çizgisel hız vektörü doğrultu-
kadarki süreçte açısal
sunda bir kuvvet uygulanırsa cisimlerin çizgisel ve açısal
ivmesi a , eylemsizlik
hızlarında bir değişme olur. Çizgisel hızın birim zaman L
momenti I dır. Aynı K
içinde büyüklüğündeki değişime çizgisel ivme, açısal
noktasından boyutları aynı olan 2m kütleli başka bir
hızın birim zamandaki değişimine ise açısal ivme denir.
cisim serbest bırakıldığında a ve I nasıl değişir?
a açısal ivme olmak üzere;
D~ ~ son - ~ ilk ÇÖZÜM

a= =
Dt t son - t ilk
D~
Açısal ivme a = olduğundan cismin kütlesine
rad1 Dt
olur. Açısal ivmenin SI daki birimi veya dir. bağlı değildir. Eylemsizlik momenti I = mr2 olup kütle
s2 s2
Çizgisel v hızıyla düzgün çembersel hareket yapan arttıkça I da artar.
cisme Şekil 5 te gösterildiği gibi F kuvveti uygulanma-
ya başlanırsa bu kuvvetin O noktasına göre oluşturdu-
Açısal Momentumun Korunumu ve Günlük Yaşamdaki Yeri
ğu tork, cismin açısal hızında bir değişiklik meydana ge- Net kuvvetin sıfır olduğu bütün sistemlerde momentum
tirir. Bunun sonucunda da açısal ivme oluşur. Merkezcil korunduğu gibi, eğer sisteme etki eden net bir tork yok-
kuvvetin uzantısı dönme ekseninden geçtiği için torku sa, dönen sistemlerde de açısal momentum korunur.
sıfırdır. Açısal momentumun korunumu yasasına göre; eğer dö-

nen sisteme dengelenmemiş dış bir tork uygulanmıyor-
L
sa, o sistemin açısal momentumu sabittir.
F Bu demektir ki, dışardan bir tork yoksa eylemsizlik mo-
v
r m menti ile açısal hızın çarpımı her zaman aynıdır.
O Fmer
Şimdi açısal momentumun korunumuna çeşitli örnekler
verelim.
Şekil 5 Momentumun korunumu kanunu gezegen hareketle-

rinde ve galaksi şekillerinde de görülür. Güneş çevre-
Cismin çizgisel hızında oluşan değişiminden dolayı çiz- sinde eliptik bir yörüngede dolanan Dünya, Güneş'e
gisel ve açısal ivmelerin büyüklükleri arasında; yaklaştığında yörünge yarıçapı küçülür (Şekil 6). Açı-
Dv D~ · r sal momentumunun korunumuna göre bu durumda
a= =
Dt Dt Dünya'nın çizgisel hızı artar. Dünya Güneş'ten uzak-
laştığında ise yörüngenin yarıçapı büyüdüğünden çiz-
a = a·r
gisel hızı azalır.
bağıntısı vardır. v ile aynı doğrultuda uygulanan F v1

nin O noktasına göre oluşturduğu tork;
r2 r1 Dünya
x=F·r
x = ma · r Güneş
x = m · ar · r = mr2 ·a v2
x = I·a Şekil 6
bulunur. Bu bağıntı, torkun eylemsizlik momenti ve açı- Açısal momentumun korunumu ile ilgili ilginç bir örnek
sal ivme cinsinden ifadesidir. Şekil 7 de görülmektedir. İki elinde ağırlıklar bulunan
Açısal Momentum 61
bir adam kolları yanlara açılmış durumda sürtünmesiz inebilir. Sıfır açısal momentumlu burgular ve dönüşler,
döner bir levhanın üzerinde ayakta durmaktadır. Kolları vücudun bir kısmının diğer kısmı üzerinde dönmesi ile
açık durumda ağırlıkları tuttuğu için, adamın eylemsizlik yapılırlar. Düşme sırasında, eylemsizlik momentini de-
momenti bu pozisyonda göreceli olarak fazladır. Yavaş- ğiştirmek için kedi bacaklarını ve kuyruğunu şekillendi-
ça döndüğünde, açısal momentumu, eylemsizlik mo- rir. Vücut şeklinin sürekli değiştirilmesi, baş ve kuyruk
menti ile açısal hızının çarpımına eşittir. Ağırlıkları vücu- bir yöne dönerken, bacakların diğer yöne dönebilmesini
duna yakın şekilde tuttuğunda ise eylemsizlik momenti sağlar, böylelikle kedi, yere ulaştığında bacakları aşağı
azalacaktır. Sonuçta ne olur? Dönme hızı artacaktır! Bu doğru olur.
değişimi en iyi hisseden dönen kişinin kendisi olacaktır. Bu manevra sırasında toplam açısal momentum hep
sıfır olarak kalır. Manevra bittiğinde kedi artık dönmü-
yordur. Bu manevra, vücudu bir miktar döndürür fakat
sürekli bir dönüş oluşturmaz. Böyle olsaydı, bu açısal
momentumun korunumuna aykırı olurdu.
İnsanlar da benzer burguları kedi kadar hızlı olmasa da

kolaylıkla yapabilirler. Astronotlar temel eksenler etrafın-
da sıfır-açısal-momentumlu dönüşler yapmayı öğrenir-
ler. Bu dönüşleri, uzayda serbestçe salınırken vücutları-
na istedikleri yönde şekil verebilmek için kullanırlar.
(a) (b)
ÖRNEK • 2
Şekil 7: Açısal momentumun korunumu. Kişi kollarını ve
ağırlıkları kendine doğru çektiğinde eylemsizlik momentini

küçültür. Buna bağlı olarak dönme hızı artar. ~
m
Bu hareketi en çok artistik patinaj yapanlar kullanır. r
Önce kolları ve belki bir ayakları dışarı doğru uzatılmış

olarak dönerlerken, daha büyük bir dönme hızına ulaş-
mak için kollarını ve bacaklarını kendilerine doğru çe-
hava
kerler. Dönen bir vücut toplanırsa dönme hızı artar.
Şekildeki gibi m kütleli esnek küresel balon kapalı bir

kap içinde ~ açısal hızıyla dönüyor. Kap içindeki ba-
sınç artırılarak balonun yarıçapı yarıya düşürülürse açı-
sal hızı kaç ~ olur?
2
(I = mr 2 ; sürtünmeler önemsiz)
5
ÇÖZÜM
Şekil 8 Dışarıdan bir tork uygulanmadığı için açısal momentum

korunur. Buna göre;
Tramplenden havuza atlayan sporcu daha seri hareket
etmek için havada kendisini toplayıp küçültür. Sporcu- L1 = L2
nun bu hareketi eylemsizlik momentini azaltarak hızını
I1 · ~1 = I2 · ~2
artırır (Şekil 8).
2 2 r
Eğer bir kedi sırt üstü tutulur ve yüksekten aşağı bıra- mr 2 · ~ = m ( ) 2 · ~ 2
5 5 2
kılırsa, kendisi bir burgu hareketi yapar ve başlangıçta
~2 = 4~ bulunur.
bir açısal momentumu olmasa bile ayaklarının üstüne
ÖRNEK • 3 ÇÖZÜM
Kütleleri eşit şekildeki X ve Y L

Y dişlilerinin yarıçapları sı- X
v
rasıyla 2r, 3r dir. X dişlisi r
3r O m
sabit açısal hızla dönerken 2r
açısal momentumu 2 L
oluyor. Buna göre, Y dişlisi-
nin açısal momentumu ne olur? (I = mr2)
a. Açısal momentumun yönü sağ el kuralı ile bulunur.

ÇÖZÜM
Sağ elin dört parmağı dönme yönünde büküldüğün-
Dişlilerin birim zaman içindeki devir sayıları yarıçaplarıy-
de yana açılan baş parmak L nin yönünü gösterir.
la ters orantılıdır. Bu nedenle X dişlisinin açısal hızı 3~
Buna göre açısal momentumun yönü şekilde göste-
ise Y ninki 2~ olur. Açısal momentumu veren bağıntı,
rildiği gibi, düşey doğrultuda ve yukarı yöndedir.
L = I · ~ dır. 2~ b. Verilenleri L = m · v · r bağıntısında yerine yazalım.
3~
X dişlisi için; Buna göre çizgisel hız;
LX = IX · ~X 3r 0,3 = 0,2 · v · 0,5 & v = 3 m/s bulunur.

2r
LX = m(2r)2 · 3~
LX = 12mr2~ = 2L X ÖRNEK • 5
Y
L Bir makaraya sarılmış çok ince
mr2~ = bulunur.
6 ipin uç kısmı tutularak makara ser-
Y dişlisi için; best bırakılıyor. Makaranın yarıçapı
2 cm ve kütlesi 20 gramdır. Makara
LY = IY · ~Y
30 cm alçaldığı anda makaranın açı-
LY = m(3r)2 · 2~ sal momentumu kaç kg·m2/s dir?
1
LY = 18mr2~ = 3L bulunur. (I = mr 2 , g = 10 m/s2 ;
2
İp kütlesi önemsizdir.)
X ve Y dişlileri birbirine göre zıt yönlerde döndüğü için
açısal momentumlarının yönleri de zıttır. X dişlisinin ÇÖZÜM
açısal momentumu 2 L ise Y ninki –3 L dir. Makaranın potansiyel enerjisi kinetik enerjiye dönüşür.
1 1
mgh = I · ~2 + m · v2
2 2
ÖRNEK • 4 1 1
mgh = I · ~2 + m · r2 · ~ 2
2 2
v 1 1
mgh = I · ~2 + 2I · ~2
O m = 200 g 2 2
r = 50 cm
3 3 L2
mgh = I · ~2 =
2 2I
3 L2 m 2 r 2 gh
Kütlesi 200 g olan bir taş, uzunluğu 50 cm olan ipin ucu- mgh = · & L2 =
2 1 3
na bağlanıp yatay düzlemde döndürülüyor. Buna göre; mr 2
2
a. Açısal momentumun yönünü bulunuz. ( 2 · 10 – 2) 2 · ( 2 · 10 – 2) 2 · 10 · 0, 3
L2 =
m2 3
b. Taşın açısal momentumu 0,3 kg · s ise çizgisel
m2
hızının büyüklüğü kaç m/s dir? L = 4 · 10 – 4 kg s olur .
Kazanım Testi 3. Şekil I deki patenci dönüş sırasında eylemsizlik mo-

mentini yarıya düşürmek için Şekil II deki gibi kolları-
1. Sürtünmesiz yatay masanın üzerinde bir ucu m küt- nı kendine doğru çekiyor.
leli cisme bağlı ipin diğer ucu açılan delikten geçiril-
miştir.
v
R
m
yatay levha
Şekil I Şekil II
Bundan sonra patencinin açısal hızı kaç katına

Cismin hareketi sırasında ip, elle sürekli çekilir- çıkar?
ken;
1 1 3
A) B) C) 1 D) E) 2
I. Açısal momentum 4 2 2
II. Açısal hız
III. Çizgisel hız

4. Bir çubuğun çevresinde şe-
büyüklüklerinden hangileri artar?
kildeki gibi takla atan sporcu,

A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III dönüş hızını artırmak için;
I. Bacaklarını kendine doğru
çekmeli
II. Kollarını birbirinden uzaklaş-

tırmalı
III. Bacaklarını birbirinden uzaklaştırmalı
söylenenlerden hangilerini yapmalıdır?

2. Eşit bölmeli ve ağırlğı önemsiz esnek olmayan bir

çubuk O noktası etrafında ~ açısal hızıyla döndürü-
lüyor. Çubuk üzerinde gösterilen noktalara m1 = m2
= m3 kütleli üç cisim yapıştırılıyor. 5. Belli yükseklikte ince bir duvar üzerinde yürüyen
bir kişi düşmemek için;
m1 O m2 m3
I. Bir sırt çantası taşımalı
Bu cisimlerin O noktasına göre L1 , L2 , L3 açı- II. Kollarını yana açmalı

sal momentumlarının büyüklük ilişkisi nasıldır? III. Uzun bir sırıkla hareket etmeli
A) L2 > L1 > L3 B) L3 > L1 > L2 söylenenlerden hangilerini yapmalıdır?
C) L1 = L2 = L3 D) L1 > L2 > L3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) L3 > L2 > L1 D) II ve III E) I, II ve III

6. Döner bir levhanın üzerinde duran 8. Oturduğu tabure ile birlikte Şekil I de belirtilen yönde
İbrahim'in elindeki bisiklet tekeri şe- dönme hareketi yapan sporcunun açık olan kolların-
kildeki gibi dönmektedir. Tekerlek da ağırlık vardır.
alt üst edilirse levha tekerin tersi
yönde dönmeye başlar.
Bu olay;
I. Açısal momentumun
II. Kinetik enerjinin dö

ner le v h a
III. Mekanik enerjinin
niceliklerinden hangilerinin korunmasından do-

Şekil I Şekil II
layı gerçekleşir? (Başlangıçta İbrahim ve levha durgun,
sadece bisiklet tekeri hareketlidir.)
Sporcu kollarını Şekil II deki gibi kendine çekti-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III ğinde;
D) I ve III E) I, II ve III I. Eylemsizlik momenti büyür.
II. Açısal momentumu sabit kalır.
III. Dönme hızı artar.
söylenenlerden hangileri doğru olur?

7. Dairesel levha üzerine yapıştırılan m kütleli bir ci-

sim şekildeki gibi levha ile birlikte dönmektedir.
z c
9. Şekil I deki gibi ~1 açısal hızıyla dönmekte olan

y
türdeş olmayan topacın bir süre sonra savrulmaya
a
x
başladığı ve dengesinin bozulduğu görülür.
b v
m
Levha üzerinde a , b ve c ile gösterilen vektör-

~1 ~2
ler için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a b c Şekil I Şekil II
Açısal
A) Açısal hız Yarıçap Bu olayda;
momentum
Açısal I. Açısal hız değişmez.
B) Yarıçap Açısal hız
momentum
II. Dönme yarıçapı değişmez.
Açısal Çizgisel
C) Açısal hız
momentum momentum III. Açısal momentum değişir.
D) Açısal hız Yarıçap Yarıçap verilenlerden hangileri doğrudur?
Açısal A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
E) Yarıçap Açısal hız
momentum
Testin Çözümleri adamın dönmeye karşı direncini artırarak, ona ken-

dini ayarlaması için zaman kazandırır.
Yanıt E dir.
1. İpin çekilmesiyle uygulanan kuvvet açısal hıza dik ol-
duğundan tork üretmez. Bu nedenle açısal momen- 6. Başlangıçta İbrahim ve levha hareketsiz olduğu
tum korunur, yani; hâlde, tekerlek yukarıya doğru yönelmiş bir başlan-
gıç açısal momentumuyla yatay bir düzlem içinde
I1 · ~1 = I2 · ~2 dönmektedir. Bisiklet tekerleği ters yönde döndürül-
dir. İpin kısalmasıyla yarıçap azalır ve buna bağlı düğünde, levha, toplam açısal momentumun sabit
olarak da eylemsizlik momenti ( I ) azalır, açısal hız kalmasını sağlamak için dönmeye başlar.
(~) artar. Yani I1 > Ι2 olduğundan ~2 > ~1 olur. Yanıt A dır.
v = ~ · r bağıntısında ~ daki artış r deki azalıştan
daha büyüktür. Bu nedenle v çizgisel hızı artar. 7. z ~ L : Açısal momentum
Sorumuzun yanıtı II ve III olur. R: Yarıçap
y ~: Açısal hız
Yanıt C dir.
L
2. Açısal momentumu veren bağıntı L = mr2 · ~ dır. m1 , x
m2 , m3 kütleli cisimlerin O noktasından olan r1 , r2 , R v
r3 uzaklıkları arasıda r3 > r1 > r2 ilişkisi olduğundan m
L3 > L1 > L2 bulunur.
Yanıt E dir.
Yanıt B dir.
3. Açısal momentumun korunumuna göre; 8. Eylemsizlik momenti, kütlenin dönme ekseninden

I1 · ~1 = I2 · ~2 olan uzaklığına bağlıdır. Sporcu kollarını kendine doğ-
ru çektiğinde kütle, dönme eksenine yaklaşır. Böylece
I eylemsizlik momenti küçülür. I. öncül yanlıştır.
I·~ = · ~2 & ~ 2 = 2 ~ bulunur .
2
Sisteme etki eden net bir tork olmadığından açısal
Buna göre patencinin açısal hızı 2 katına çıkar.
momentum sabit kalır. II. öncül doğrudur.
Yanıt E dir.
L = I·~ bağıntısında I eylemsizlik momenti azalır. L
4. Sporcu bacaklarını kendine sabit olduğundan ~, yani dönme hızı artar. III. öncül
doğru çekerse eylemsizlik mo- doğrudur.
menti azalır. Bunun sonucunda Yanıt D dir.
da dönüş hızı artar.
9.
Sporcu kollarını veya bacakla-
rını birbirinden uzaklaştıracak olursa, vücudu dönme ~1
~2
ekseni olan çubuğa yaklaşmış olur. Bunların sonu-
cunda eylemsizlik momenti azalacığından dönme
hızı artar.
Yanıt E dir
Şekil I Şekil II
5. Adam bir sırt çantası taşırsa toplam kütlesi artarak
kütle merkezi yukarı çıkar. Bunun sonucunda eylem- mg mg
sizlik momenti artacağından dengenin bozulması
Şekil I deki gibi dönmekte olan topaç, ağırlık vektörü-
zorlaşır. Adamın kolları açıkken eylemsizlik momenti
nün dönme eksenine göre tork oluşturması nedeniyle
daha büyüktür. Bu durumda dengesi daha zor bozu-
açısal momentum değişir. Bu durum hem dönme yarı-
lur. Bir başka ifadeyle adam dengesini sağlamak için
çapının hem de açısal hızın değişmesine neden olur.
kollarını açar. Ayrıca eylemsizlik momentini artırmak
Yanıt C dir.
için uzun bir sırıkla da hareket edebilir. Uzun sırık
66
Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları
Newton’un Genel Çekim Kanunu F1 F2
m1 m2
Şekil 3
Çekim Kanunu d
F1 = – F2
Newton buradaki düşüncelerini genelleştirerek, genel çe-

kim kanunu adını verdiği sonucu bulmuştur. Bu kanuna
göre, uzayda cisimler birbirlerini kütlelerinin çarpımıyla
doğru, aralarındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak
Şekil 1 çekerler. Şekil 3 te de gösterildiği gibi, birinci kütlenin ikin-
ciye uyguladığı çekim kuvveti, ikincinin birinciye uygula-
17. yüzyılda yaşayan Newton, Kepler ve Galileo’nun ça- dığı kuvvete eşit fakat ters yönlüdür. Bu kuvvetin değeri;
lışmalarını kullanarak, ilk çağlardan beri merak edilen
gezegenlerin yörüngelerinde kalma nedenini açıklamayı G · m1 · m2
F=
başarmıştır. Newton’un gök cisimlerinin hareketini anla- d2
mak için yaptığı ilk çalışma; Ay’ın hareketini incelemek
olmuştur. Eğer Ay, hiçbir kuvvetin etkisinde olmasaydı, ile hesaplanır. F kuvvet, G evrensel çekim sabiti, m
sabit hızla ve bir doğru boyunca hareketini sürdürmesi kütle, d iki kütlenin merkezleri arasındaki uzaklık olmak
gerekiyordu. Ancak, yeryüzündeki bir gözlemciye göre, üzere birim tablosu çizelgedeki gibidir.
Ay’ın dairesel hareket yaptığı gözleniyordu. Öyleyse,
Kuvvet Kütle Uzaklık Sabit
Ay’ın Dünya’ya yönelik ivmesi buna neden olan kuvvet (F) (m) (d) (G)
olmalıydı. Ancak bu durumda Ay yörüngesinde kalabilir-

N · m2
di. Peki Ay’ı yerkürenin etrafında döndüren kuvvet nedir? N kg m 6,67 · 10–11
kg 2
Newton bu sorunun yanıtını bahçesinde otururken bul-
du. Altında oturduğu ağaçtan bir elma yere düştüğü sıra- Kendi ekseni etrafında dönen gezegenler kütle çekim
da o, bu problemi düşünüyordu. Yerkürenin elma üzeri- kuvveti etkisiyle belirli bir yörüngede dolanım hareketi
ne uyguladığı kuvvetin Ay’a da uygulanmış olabileceğini yapar. Bu hareket sırasında gezegenlerin açısal momen-
düşündü. Dünya'nın elmaya uyguladığı çekim ivmesi- tumu korunur. Bunun nedeni yörünge merkezine doğru
nin, Ay'a uyguladığı çekim ivmesinden 3600 kat daha olan kütle çekim kuvvetinin gezegen üzerinde bir tork
büyük olduğunu; çekim ivmesinin uzaklığın karesiyle oluşturmamasıdır. Benzer şekilde Ay ve yapay uyduların
ters orantılı olarak değişiminden yola çıkarak hesapladı. dolanım hareketinin nedeni kütle çekim kuvvetidir.
Ay Kütle Çekim İvmesinin Bağlı Olduğu Değişkenler

F F
Dünya
Büyük bir kütle ile yakın çevresinde bulunan küçük küt-
leler, çekim kanununa göre birbirlerine eşit büyüklükte
kuvvet uygularlar. Ancak küçük kütleli cisimlerin ivmesi
Şekil 2 büyük olduğundan, bu tür bir sistem incelenirken büyük
Newton’a göre; Dünya, kütlesinden dolayı çevresindeki kütleli cisim sabit kabul edilir. Örneğin; Dünya üzerindeki
bütün cisimleri kendi merkezine doğru çeken bir kuvvetin bütün pratik uygulamalarda Dünya’yı sabit kabul ederiz.
kaynağıdır. Bu kuvvete kütle çekim kuvveti denir. Do- Bu durumda, herhangi bir gezegen ve üstündeki bir ci-
layısıyla kütle çekim kuvveti etkisindeki kütlelerin çekim sim söz konusu olduğunda gezegen sabit kabul edilebi-
alanı içinde bulunduğu da söylenebilir. Newton, çekim lir. Çekim kanununa göre kütlesi M olan bir gezegenin
kuvvetinin, uzaklığın karesiyle ters orantılı olduğunun üzerindeki m kütleli bir cisme uyguladığı çekim kuvveti;
varsayılması durumunda Ay’ın hareketinin açıklığa ka- M·m
F=G şeklinde yazılır.
vuştuğunu tespit etmiştir. Newton bu bağıntıların geçerli R2
olabilmesi için Dünya’nın bütün kütlesinin merkezde bir Bağıntıdaki R gezegenin yarıçapıdır. Burada m kütlesi-
noktada toplanmış gibi davrandığını da öngörmüştür. ne etkiyen çekim ivmesinin;
Newton’un Genel Çekim Kanunu 67
F M
a= m = G ivme
R2
olduğu görülür. Dikkat edilirse küresel kabul edilen ge- g
zegenin yüzeyinde bulunan bütün cisimler için G, M ve

R değerleri sabittir. Bu sabit sayıya gezegenin çekim
alanı veya çekim ivmesi denir. Bu nedenle gezegenin
çekim alanı; gezegenin üzerindeki birim kütleye uygu- g/2
ladığı çekim kuvveti olarak da tanımlanır. Gezegenin
merkezinden olan uzaklığı R, çekim ivmesini de g ile g/4
gösterdiğimizde; g/9
M 0 R/2 R 2R 3R uzaklık
g= G
2
R
Şekil 5: Çekim ivmesinin gezegenin merkezinden olan uzak-
genel bağıntısını yazabiliriz. Örneğin; Şekil 4 te A sevi- lığa bağlı olarak değişimi.
g g
yesindeki çekim ivmesi g , B deki , C deki dur.
4 9 Uyarı
Dünya’nın şekli tamamen küresel olmayıp kutuplardan
C basıktır. Yani kutup yarıçapı ekvator yarıçapından
R
g daha küçüktür. Bu nedenle kutuplardaki bir cisim
9 Dünya’nın merkezine ekvatordaki bir cisme göre daha
R B
yakın bulunmaktadır. Çekim ivmesi uzaklıkla ters oran-
g
tılı olduğundan, kutuplardaki çekim kuvveti ekvatorda-
A 4
R kine göre biraz fazladır.
g
Uydular
Dünya’nın çevresin-
Şekil 4: Gezegenin yüzeyinde ve dışında çekim ivmesi geze- de belirli bir yörün-
v
gen merkezine olan uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak geye oturtulmak iste-
uydu
azalır. nen uydu, bir roketle
yörünge yüksekliğine
Dünya
Yaklaşık küre biçiminde olan bir gezegenin hacmi kadar taşınır. Uydu-
4 r
V = r R 3 bağıntısı ile hesaplanır. Özkütlesi d olan nun dairesel hareke-
3 te başlayabilmesi için
gezegenin kütlesi için M = dV yazılabilir. Bu değerler
uydu ayrılma sırasın-
çekim ivmesi bağıntısında yerine yazılırsa;
da, istenilen yarıçap-
4 taki yörünge çem-
rR3 · d Şekil 6
d· V 3 berine teğet olacak
g= G =G
R2 R2 şekilde v hızıyla fırlatılır. Dünya’nın kütlesi MD , uydunun
4 kütlesi mU olmak üzere uydunun Şekil 6 da gösterilen
g = G· · r·R · d yörüngede hareketini sürdürebilmesi için merkezcil kuv-
3
vetin uydu ile Dünya arasındaki çekim kuvvetine eşit ol-
bulunur. Buna göre çekim ivmesi, gezegenin merke- ması gerekir.
zinde sıfır olurken yüzeyde en büyük değerine ulaşır. Fmerkezcil = Fç ekim
Bir gezegenin içinde, yüzeyinde ve yüzeyden sonsuza
kadar olan uzaklıklarda çekim ivmesinin değişim grafiği mU · v2 mD · mU
r =G yaz ı labilir .
Şekil 5 teki gibidir. r2
68 Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları
Bağıntıdan uydunun hızını yalnız bırakırsak; ÖRNEK • 2

MD
v= G· r Bir X gezegeninin kütlesi Dünya’nın kütlesinin 4 katı, yarı-
çapı ise Dünya’nın yarıçapının 2 katı kadardır. Buna göre;
bulunur. Bağıntıdan anlaşılacağı gibi uydunun dolanım
hızı kendi kütlesinden bağımsızdır. a. Dünya’da 600 N ağırlığındaki bir adamın X gezege-
nindeki ağırlığı kaç N olur?
Uyarı
b. Dünya’da kütlesi 74 kg gelen bir adamın X gezege-
Dünya’nın çevresine yerleştirilen haberleşme uydula- nindeki kütlesi kaç kg olur?
rından yararlanabilmek için, uydunun hep aynı bölgeyi
görmesi gereklidir. Bunun için uydunun yörünge açısal ÇÖZÜM
hızı, Dünya'nın kendi ekseni etrafında dönme açısal a. Dünyada cismin ağırlığı;
hızına eşit olmalıdır. Aksi hâlde uydu ileri-geri kaya-
mD
caktır. m.G = 600 ................................( 1 )
R 2D
bulunur. X gezegeninde cismin ağırlığı;
ÖRNEK • 1
mX = 4mD , RX = 2RD
Şekildeki kütlelerin yerleri m3 = 9m
sabitleştirilmiş olup m2 4 mD
m · gl = m · G
kütleli cisim m1 kütleli cis- 4 R 2D
mi F kuvvetiyle çekmekte- 3d
dir. Buna göre, m1 kütleli mD

m · gl = m · G ............................( 2 )
cisme etki eden bileşke R 2D
kuvvet kaç F dir? 2d

m1 = m m2 = 4m (1) ve (2) denklemlerinin eşitliğinden cismin ağırlığı-
ÇÖZÜM nı yine 600 N buluruz.
m3 b. Kütle değişmeyen madde miktarıdır. Yani X gezege-
ninde de cismin kütlesi yine 74 kg dır.
R= 2F ÖRNEK • 3
F31 = F
v2
m2 m2 = m
m1 F21 = F
2r
Newton’un çekim yasasına göre aralarında d uzaklığı
m1 · m2
olan iki cisim birbirini F = G ile çekerler. m2 ve v1
d2 M
m3 kütleli cisimlerin m1 üzerine uyguladığı çekim kuv- m1 = m
r
vetleri şekildeki gibidir. Buradan;
m1 · m2 m · 4m Kütlesi M olan bir gezegenin çevresinde r ve 2r yarıçaplı
F21 = G =G
( 2d ) 2 4d2 yörüngelerde dolanan m1, m2 kütleli uyduların çizgisel
hızları v1, v2 dir.
m2
F21 = G =F ise;
d2 a. Gezegenin uydulara uyguladığı çekim kuvvetlerinin
m1 · m3 m · 9m F1
F31 = =G oranı kaçtır?
( 3d ) 2 9d2 F2
v1
b. Uyduların çizgisel hızlarının v oranı kaçtır?
m2 2
F31 = G =F dir .
d2 a1
c. Uyduların gezegene yönelik ivmelerinin a oranı
2
Buna göre bileşke kuvvet 2 F bulunur. kaçtır?
Kütle Çekim Potansiyel Enerjisi ve Kepler Yasaları 69
ÇÖZÜM Kütle çekim potansiyel enerjisi;
M·m G · m1 · m2
G. EP = –
F1 r2 F1 r
a. = & =4
F2
G . M·m F2 bağıntısı ile verilir. Bağıntıdaki (–) işareti kütleler ara-
( 2r ) 2 sındaki uzaklık arttıkça çekim potansiyel enerjisinin ar-
tacağını gösterir (Şekil 8).
b. Uydular gezegenin çevresinde dolanırken merkezcil
kuvvetleri çekim kuvveti tarafından karşılanır. F1 F2
m1 m2
Fç ekim = Fmerkezcil
r
G.
M .m mv 21
Şekil 8
r2 r
=
M .m mv 22 Kütle çekim kuvvetinin etkili olduğu kütlelerden birinin
G.
2
( 2r ) 2r bulunduğu konumdaki toplam enerjisinin mutlak değeri-
ne bağlanma enerjisi denir. Kütlelerden birinin bu çekim
v1
v2 = 2 kuvvetinin etkisinden kurtulması için cisme verilmesi
gereken en küçük enerjiye de kurtulma enerjisi denir.
c. Düzgün dairesel hareket yapan bir cismin merkeze Dünya çevresinde dolanan uydunun o yörüngede sahip
yönelik ivmesi; olduğu enerjinin mutlak değeri uydunun bağlanma ener-
jisidir. Uydunun Dünya'nın çekim etkisinden kurtulması
v2 için uyduya verilmesi gereken minimum enerji de kurtul-
a= r
ma enerjisidir.
ile bulunur. Buradan;
v 21 ( 2)2 Kepler Yasaları

a1 r r
a2 = =
1
v 22 Tarih boyunca birçok bilim insanı astronomi ile ilgilen-
2r
2r miştir. Gök cisimlerinin hareketli oldukları anlaşıldıktan
a1 sonra bu ilgi daha da artmıştır. Bu bilim insanlarından
a2 = 4 bulunur . bir tanesi de Johannes Kepler (Yohans Kepler)’dir.
Kepler kendisinden önce yapılmış çalışmalardan ya-
rarlanarak gezegenlerle ilgili elde ettiği sonuçları ma-
Kütle Çekim Potansiyel Enerjisi
tematiksel bağıntılarla açıklamaya çalışmıştır. Kepler,
gezegenlerin Güneş etrafındaki hareketlerini üç kanun-
m la açıklamıştır.
h F = mg 1. Yörüngeler Kanunu
yer X
G
Şekil 7 F2 Şekil 9
F1
Şekil 7 de gösterildiği gibi yerden h yükseklikteki m
kütleli cisme etki eden yer çekimi kuvveti F = mg dir. F3
Cisim için yer çekimi potansiyel enerjisi; Y
EP = F · h = mgh
Her gezegen, odaklarından birinde güneş bulunan elips
bağıntısı ile bulunur. Benzer biçimde merkezleri arasın- şeklinde bir yörünge üzerinde dolanır. Şekil 9 daki X ge-
da r kadar uzaklık bulunan m1 , m2 kütleli gezegenler zegeninin odakları F1, F2; Y gezegeninin odakları F1 ve
arasında da kütle çekim potansiyel enerjisi vardır. F3 tür.
2. Alanlar Kanunu Güneşlerine olan or- T2

talama uzaklıkları R1 R2
t
ve R2 olan iki gezegen
R1
v2 v1 aynı güneş çevresinde G
S2 S1 T1
t G T1 ve T2 periyodu ile
Güneş Şekil 12 deki gibi dö-
nüyor olsun. Buradan;
Şekil 12
Şekil 10 R 31 R 32
= = sabit
Güneşi gezegene birleştiren yarıçap vektörü, eşit zaman T 21 T 22
aralıklarında eşit alanlar tarar. Şekil 10 da gösterildiği
gibi ∆t zamanında taranan S1 alanı, yine ∆t zamanında bağıntısı yazılabilir.
taranan S2 alanına eşittir. Bu nedenle, gezegen Güneş'e Ortalama yörünge ya-
rıçapı, güneşten geze- Rmin Rmax
yaklaştığında yörünge hızı artar, uzaklaştığında ise aza-
lır. Buna göre Şekil 10 daki hızlar arasında v2 > v1 ilişkisi gene olan maksimum Güneş
vardır. ve minimum uzaklıklar
toplamının yarısıdır
Şekil 13
Uyarı (Şekil 13). O hâlde or-
talama yarıçap;
Kepler’in İkinci Kanunu ve
Açısal Momentumun Korunumu R min + R max
R ort = ile bulunur .
2
v
F ÖRNEK • 4
Güneş
Plüton
Şekil 11 R2 = 25R
Güneş’in çevresinde eliptik bir yörüngede hareket

eden bir gezegen düşünün. Gezegenin üzerine etki G Dünya
eden kütle çekim kuvveti, daima yarıçap vektörü R1 = R
boyuncadır ve Güneş’e doğru yönelmiştir (Şekil 11).

Sabit bir noktaya yönelmiş böyle bir kuvvet merkezcil
Güneş sistemindeki cüce gezegen Plüton'un Güneş’e
kuvvet adını alır. Bu merkezcil kuvvetten dolayı geze-
uzaklığı, Dünya’nın Güneş’e uzaklığının yaklaşık 25 ka-
genin üzerine etkiyen tork ( F nin R ye paralel olma-
tıdır. Dünya’nın dolanım periyodu 1 yıl olduğuna göre
sından dolayı) sıfırdır. Yani;
Plüton’un periyodu kaç yıldır?
x = F x R
x = F · R · sin0° = 0
olur. Tork sıfır olduğundan açısal momentum koru- ÇÖZÜM
nur.
R 31 R 32
= = sabit
T 21 T 22
3. Periyotlar Kanunu
R3 ( 25 R ) 3
Bir gezegenin güneşine olan ortalama uzaklığının küpü- =
nün periyodunun karesine oranı daima sabittir. 12 T 22
R3 1 15 625
= sabit = & T2 = 125 yıl bulunur.
T2 1 T 22
ÖRNEK • 5 Güneş ve gezegen arasındaki çekim kuvveti uzaklığın

karesi ile ters orantılıdır. Bu nedenle A ve C noktaların-
Dünya
daki çekim kuvvetlerinin büyüklüğü eşit değildir.
Şekilde gösterilen K
gezegeninin Güneş’e 2R Yanıt I, II ve III olur.
uzaklığı Dünya’nın
Güneş’e uzaklığı- K
nın yarısı kadardır. G gezegeni ÖRNEK • 7
R
Dünya’nın Güneş
X
etrafındaki dolanım
roket
periyodu 1 yıl olduğuna göre K gezegenin dolanım peri-
yodu kaç yıldır?
uydu
ÇÖZÜM
R 31 R 32
= = sabit
T 21 T 22
( 2R ) 3 (R)3
= & TK = 2 y ı l Dünya
1 2
T 2K 4
Dünya üzerindeki roket X yörüngesine bir haberleşme

uydusu taşıyarak yerleştiriyor.
ÖRNEK • 6
t2 E1: Roketin, Dünya'nın çekim alanından kurtulması için

t1 B C gerekli enerjidir.
S2
S1 E2: Uydunun bulunduğu yörünge üzerinde sahip olduğu
gezegen
G toplam enerjinin mutlak değeridir.
A
F: Uydunun X yörüngesinde dolanmasını sağlayan
kuvvetidir.
Güneş etrafında dönen şekildeki gezegenin A-B ve B-C
Buna göre;
aralıklarında taradığı alanlar arasında S1 > S2 ilişkisi
vardır. Bu alanlar taranırken geçen süreler ∆t1 , ∆t2 ol- E1: Kurtulma enerjisidir.
duğuna göre;
E2: Bağlanma enerjisidir.
I. ∆t1 ve ∆t2 süreleri
F: Kütle çekim kuvvetidir.
II. A ve C noktalarındaki çizgisel hız büyüklüğü
verilenlerden hangileri doğrudur?
III. Güneş’in A ve C noktalarında gezegene uygula-
dığı çekim kuvvetlerinin büyüklüğü
ÇÖZÜM
niceliklerinden hangileri farklıdır?
Roketin Dünya'nın çekim alanından kurtulması için ve-
ÇÖZÜM
rilmesi gereken enerjiye kurtulma enerjisi denir. E1 in
Gezegeni güneşe birleştiren yarıçap vektörü eşit za- tanımı doğrudur.
manlarda eşit alanlar tarar. S1 > S2 olduğuna göre
Uydunun Dünya etrafındaki yörüngesinde sahip olduğu
∆t1 > ∆t2 dir.
enerjinin mutlak değerine bağlanma enerjisi denir. E2
Gezegen Güneş'e yaklaşırken çizgisel sürati artar, nin tanımı doğrudur.
uzaklaşırken azalır. Yani A noktasındaki v1 hızının bü-
Uydunun X yörüngesi üzerinde dolanması için gerekli
yüklüğü, C noktasındaki v2 hız büyüklüğüne eşit değildir.
kuvvet kütle çekim kuvvetidir. F nin tanımı doğrudur.
Kazanım Testi 4. Kepler kanunları ile ilgili olarak;
I. Her gezegen, odaklarından birinde Güneş bulu-

1. Aralarındaki uzaklık d, kütleleri m1 , m2 olan şekil- nan elips şeklinde bir yörünge üzerinde dolanır.
deki iki cismin birbirine uyguladığı kütle çekim kuv-
II. Güneşi gezegene birleştiren yarıçap vektörü eşit
veti F dir.
zaman aralıklarında eşit alanlar tarar.
m1 m2
III. Bir gezegenin güneşine olan ortalama uzaklığı-
nın karesinin, periyodunun küpüne oranı daima
d sabittir.
Cisimler arasındaki uzaklık yarıya indirilirse küt- verilenlerden hangileri doğrudur?

le çekim kuvveti kaç F olur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
1 1 D) II ve III E) I, II ve III
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
5. Kepler'e göre, gezegenler odaklarının birinde güneş

bulunan elips biçimindeki yörüngelerde dolanır.
Güneş çevresinde elips biçiminde bir yol izleyen

gezegen için;
I. Açısal Momentum
2. Güneş etrafındaki yörüngesi şekilde verilen bir geze- II. Eylemsizlik momenti
gen, K noktasından L noktasına 40 günde geliyor ve
bu sırada S kadar alan tarıyor. III. Güneş-gezegen arasındaki kütle çekim kuvveti
M IV. Yörünge hızı

L
S büyüklüklerinden hangileri değişmez?
2S G
K A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) I ve IV E) I, III ve IV
N
Aynı gezegen M noktasından N noktasına ge-

linceye kadar 2S alan taradığına göre M-N ara-
6. Dünya Güneş et-
sındaki yolculuğu kaç gün sürer? Güneş
rafında şekildeki Dünya r1
A) 20 B) 40 C) 60 D) 80 E) 120 gibi eliptik bir yö- B A
rüngede dolan-
maktadır. R1 R2
Dünya, yörün-
genin A noktasından B noktasına geldiğinde;
I. Açısal momentum
3. Bir yıldız etrafında dolanmakta olan K ve L uydula-
II. Kinetik enerji
rının yıldıza olan ortalama uzaklıkları R ve 4R dir.
K uydusu yıldız etrafında bir turunu 3 yılda ta- III. Toplam enerji
mamladığına göre, L uydusu bir turunu kaç yıl- niceliklerinden hangileri değişmez? (R1 > R2)
da tamamlar?
A) 12 B) 24 C) 36 D) 48 E) 60
Testin Çözümleri 4. I ve II. öncüller Kepler kanunlarına göre doğrudur.
Bir gezegenin güneşine olan ortalama uzaklığının

1. küpünün, periyodunun karesine oranı daima sabit-
m1 m2
F F tir. Bu nedenle III. öncül yanlıştır.
Yanıt C dir.
m1 m2
4F 4F
5. Gezegen Güneş etrafında dönerken sisteme dışa-

d
2 rıdan bir kuvvet uygulanmadığı için sabit bir açısal
momentuma sahiptir.
İki cisim arasındaki kütle çekim kuvveti;
L = I·~ bağıntısına göre gezegen eliptik hareketeni-
m1 · m2 ni sürdürürken Güneş'e yakın geçtiği sırada Güneş
F=G·
d2 ile arasındaki mesafe azalacağından I eylemsizlik
bağıntısı ile verilir. Buna göre, kuvvet uzaklığın kare- momenti azalır. Açısal momentumun sabit kalması
si ile ters orantılıdır. Kütleler arasındaki uzaklık yarı- için ~ açısal hızı artar. Gezegen, Güneş'e yaklaştı-
ya indirilirse kütle çekim kuvveti 4 katına çıkar. ğında yörünge hızı artar.
Yanıt E dir. Gezegen ile Güneş arasındaki mesafe değiştiğinde
aralarındaki kütle çekim kuvveti de değişir.
2. M L Yanıt A dır.
S
2S G
K
Kepler’in alanlar kanununa göre Güneş etrafında

dolanan bir gezegen eşit zaman aralıklarında eşit
alanlar tarar. Buna göre yarıçap vektörü, S alanını 6. Dünya
40 günde tararsa 2S alanını 80 günde tarar.
Yanıt D dir. Güneş

r1
B A
3. Kepler’in periyotlar kanunu;
R3
= sabittir. Buradan; R1 R2
T2
Dünya, Güneş’in çevresinde dolanırken bir tork etki-
R 3K R 3L
= sinde kalmadığından açısal momentum değişmez.
T 2K T 2L
Dünya Güneş’in çevresinde dolanırken bazen
R3 64 R 3 Güneş’e yaklaşır bazen de uzaklaşır. Bunun sonu-
=
32 T 2L cunda Dünya’nın çizgisel hız büyüklüğü değişir, de-
ğişen hız ile birlikte kinetik enerji de değişir. Ancak
TL = 24 y ı l bulunur .
toplam enerji her zaman korunur.
Yanıt B dir. Yanıt D dir.
74 Dönerek Öteleme Hareketi - Açısal Momentum - Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları
Test 1 3. Şekildeki gibi v 1 = 5 m/s lik hızla kaymadan döne-

rek ilerlemekte olan m1 = 2 kg kütleli içi dolu küresel
1. Merkezi O noktasın- X
bir cisim, sürtünmesiz yatay düzlem üzerinde dur-
da olan çember kay- makta olan m2 = 2 kg kütleli cisme merkezi olarak
madan ok yönünde çarpıyor.
dönerek ilerlemekte- v2 = 0
v1
dir. O
Y
X noktasının kütle ç. önce
m1 m2
merkezine göre hızı
v olduğuna göre
O, X ve Y noktaları- v1l = 0 vl2 = ?
yer
nın öteleme ve yere
göre hızlarının büyüklük ilişkisi için aşağıdakiler- m1 m2
ç. sonra
den hangileri doğrudur?
(Enerji kayıpları önemsizdir.) Bu çarpışmada m1 kütleli cisim enerjisinin ta-
mamını dönmeden vʹ2 hızıyla öteleme hareketi
Öteleme hızı Yere göre hız
yapan m2 kütleli cisme aktardığına göre, vʹ2 kaç
A) vO = vX = vY vY > vX > vO 2 2
m/s olur? ( I = mr , enerji kayıpları önemsizdir.)
B) vX > vY > vO vO = vX = vY 5
C) vO = vX = vY vO = vX = vY A) 3 B) 4 C) 5
D) vO > vX > vY vY > vX > vO D) 2 5 E) 35
E) vO = vX = vY vX > vY > vO
4. Kütlesi m, 2m ve 3m olan 1, 2, 3 numaralı cisimler

tablalara yapışık olarak sırasıyla sabit ~, ~, 2~ açı-
2. h yüksekliğindeki eğik düzlemin tepesinden serbest sal hızları ile döndürülüyor.
bırakılan m kütleli ve r yarıçaplı içi dolu küresel ~
cisim kaymadan yuvarlanarak yere varıyor. m
1
r
2r
~ 2m
h 2
2r
yer
2~ 3m
Cismin yere varma hızının büyüklüğü; 3
I. h yüksekliği
r
II. m kütlesi
III. r yarıçapı Cisimlerin dönme eksenlerine göre L1 , L2 , L3 açı-
sal momentumlarının büyüklük ilişkisi nasıldır?
niceliklerinden hangilerinin büyütülmesiyle de-
ğişmez? (Enerji kayıpları önemsizdir.) A) L1 > L2 > L3 B) L2 > L3 > L1
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II C) L3 > L2 > L1 D) L2 = L3 > L1

D) II ve III E) I, II ve III E) L2 > L1 = L3
Dönerek Öteleme Hareketi - Açısal Momentum - Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları 75
5. r yapıçaplı çembersel yörüngede sabit açısal süratle 8. Yarıçapları 2r ve r olan şekildeki X ve Y dişlileri
dönen bir cismin açısal momentumunun büyüklüğü döndürülürken kinetik enerjileri EX ve EY oluyor.
L dir. X
Cismin açısal sürati değiştirilmeden açısal mo- Y
2r
L
mentumun büyüklüğünün olması için çem-
4
bersel yörünge kaç r olmalıdır? r
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
EY = 4EX olduğuna göre, cisimlerin eylemsizlik

IX
momentlerinin oranı kaçtır?
IY
1
A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E)
2
6. Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin açı-

sal momentumunun yönü;
I. Çizgisel hız
II. Merkezcil ivme
III. Açısal hız

niceliklerinden hangilerinin yönüyle aynıdır?

7. O noktası etrafında ~ açısal hızıyla döndürülen 9. Merkezleri etrafından birlikte dönebilen 1 ve 2 numa-
eşit bölmeli esnemeyen çubuğa sabitlenen her ba- ralı kasnakların yarıçapları sırasıyla r ve 2r dir.
kımdan özdeş 1, 2 ve 3 numaralı cisimlerin konum-
2
ları şekildeki gibidir.
1
~
2r
r
1 2 3
1, 2 ve 3 numaralı cisimlerin O noktasına göre 1 ve 2 numaralı kasnakların eylemsizlik moment-

L1 , L2 , L3 açısal momentumlarının büyüklükleri leri arasındaki ilişki I1 = 2I2 olduğuna göre, kas-
arasındaki ilişki nedir? naklar döndürülürken açısal momentumlarının
L1
A) L1 = L3 > L2 B) L3 > L2 > L1 büyüklüklerinin oranı kaçtır?
L2
C) L3 > L1 > L2 D) L1 = L2 = L3
1 1
E) L3 = L2 > L1 A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
10. Sürtünmelerin önemsiz olduğu yatay düzlem üzerin- 12. O noktası etrafında sabit ~ açısal hızıyla dönen
de düşey çubuğa iple bağlı m kütleli cisim v hızıyla dairesel levhanın üzerine sabitlenmiş m1 , m2 , m3
döndürüldüğünde ip çubuğa sarılmaktadır. kütleli cisimlerin O noktasına göre açısal momen-
düşey tumlarının büyüklükleri birbirine eşittir.
m2
çubuk
v
ip
O r r r
yatay O
İpin çubuğa sarılması sırasında açısal momentu- m1 ~

mun ve eylemsizlik momentinin büyüklükleriyle
ilgili ne söylenebilir?
m3
Açısal momentum Eylemsizlik momenti
A) Değişmez Artar
B) Artar Artar
Buna göre m1 , m2 , m3 kütlelerinin büyüklük
C) Değişmez Değişmez
ilişkisi nasıldır?
D) Değişmez Azalır
E) Azalır Değişmez A) m3 > m2 > m1 B) m1 = m2 = m3
C) m1 = m2 > m3 D) m2 = m3 > m1
E) m1 > m2 > m3
13. 3r ve 4r yarıçaplı yörüngelerde ~, 2~ açısal hızla-

rıyla döndürülen noktasal X ve Y cisimlerinin eylem-
sizlik momentlerinin büyüklüğü eşittir.
2~
Y
4r
11. Aynı ipe bağlı olarak sürtünmesiz yatay düzlemde ~
döndürülen m1 ve m2 kütleli cisimlerin O noktasına
göre açısal momentumlarının büyüklükleri L1 ve L2 3r
X
O
dir.
m2 = m
r r
O ip ip
m1 = 8m
Buna göre, X ve Y cisimlerinin çizgisel momen-

PX
L1 tumlarının oranı kaçtır?
Buna göre, oranı kaçtır? PY
L2
1 2 3 3
A) 8 B) 4 C) 2 D) 1 E) A) B) C) 1 D) E) 2
2 3 4 2
1·E 2·D 3·E 4·B 5·B 6·C 7·C 8·D 9·E 10·D 11·C 12·E 13·A
Test 2 3. Karşınızdaki düşey duvarda asılı saat çalışmaktadır.
+y
1. Kısa bacaklı hayvanlar, uzun bacaklı hayvanlara
göre çabuk adımlarla daha kolay koşar.
Bu durum kısa bacaklı hayvanların; +x
I. Kütlesi
+z
II. Eylemsizlik momenti
III. Kinetik enerjisi Buna göre akrebin açısal momentumu hangi

yöndedir?
niceliklerinden hangilerinin kesinlikle uzun ba-
(z ekseni sayfa düzlemine diktir.)
caklılara göre küçük olmasının bir sonucudur?
A) +x B) +y C) +z
D) –z E) –x
4. Özdeş iki top düşey eksen etrafında Şekil I deki gibi

~1 açısal hızıyla dönerken aracın kol uzunlukları
Şekil II ve Şekil III teki gibi değişiyor.
~1
2. Şekil I deki gibi bacaklarını bükmeden koşmaya çalı-

şan öğrenci, daha hızlı ve daha kolay hareket etmek r Şekil I
için bacaklarını Şekil II deki gibi büküyor. r
~2
2r
Şekil II
r
~3
Şekil II Şekil I 2r
Şekil III
2r
Bükülü bacaklarla daha hızlı ve kolay hareket
etme nedeni;
I. Eylemsizlik momenti
Buna göre, sistemlerin E1 , E2 ve E3 dönme ki-
II. Açısal momentum netik enerjilerinin büyüklükleri arasındaki ilişki
III. Çizgisel momentum nasıldır?
verilen niceliklerden hangilerinin küçülmesidir? A) E1 = E2 = E3 B) E1 > E2 > E3
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) E3 > E2 > E1 D) E2 > E1 > E3

D) I ve II E) I ve III E) E1 > E3 > E2
5. Şekil I deki boş kova ipe bağlı olarak O noktasından 7. Yatay bir tabla O noktasından geçen eksen etrafın-
geçen dik eksen etrafında sabit ~ açısal hızıyla da ~ açısal hızıyla döndürülürken X ve Y cisim-
dönmektedir. lerinin konumları değişmiyor. Hareket sırasında Y
cismi X cisminin üzerinden alınıyor.
O O
~
~ Y
yatay
Bundan sonra;
I. X cisminin konumu
Şekil I Şekil II
II. Sistemin eylemsizlik momenti
Başka bir değişiklik yapmadan aynı kovanın içi- III. Sistemin açısal momentumu
ne Şekil II deki gibi yük konulduğunda; niceliklerinden hangileri değişmez?
I. Eylemsizlik momenti A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
II. Açısal hız
III. Açısal momentum
niceliklerinden hangileri artar?

(Enerji kayıpları önemsizdir.)
6. Herşeyiyle özdeş iki bisikletten birinin lastikleri hava,

diğerinin lastikleri su ile dolu iken aynı koşullarda bi-
sikletleri ayrı ayrı süren bir sporcu, suyla dolu teker-
lekli bisikleti sürmenin daha zor olduğunu söylüyor. 8. Lavaboda suyun delikten akışıyla ilgili;
Bu olaya tekerlerin; I. Açısal hız artar.
I. Eylemsizlik momenti II. Açısal momentum korunur.
II. Sürtünme kuvveti III. Girdap oluşur.
III. Bisikletin kütle merkezinin yerinin değişmesi söylenenlerden hangileri doğrudur?
verilenlerden hangileri neden olmuştur? (Sürtünmeler ve sıvının viskozitesi önemsizdir.)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve II D) I ve III E) I, II ve III
9. G1 ve G2 gezegenlerinin Güneş etrafındaki yörünge 11. Güneş etrafında eliptik yörüngede dolanan bir
yarıçapları Şekil I ve Şekil II deki gibidir. gezegenin eylemsizlik momentinin arttığı süreç-
te, gezegene ait;
G1 gezegeninin X noktasındaki açısal momentu-
munun büyüklüğü G2 gezegeninin Y noktasındaki I. Açısal hız
açısal momentumunun büyüklüğüne eşittir. II. Açısal momentum
III. Potansiyel enerji
Güneş
r1 niceliklerinden hangileri azalmaktadır?
1 X
3R R A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
G1
D) I ve II E) I ve III
Şekil I
Güneş
2 Y
2R R
G2
Şekil II
Buna göre, gezegenlerin 1 ve 2 noktalarındaki

L1
açısal momentumlarının büyüklükleri oranı
L2
kaçtır?
4 1 1
A) 2 B) C) 1 D) E)
3 2 4
12. Dünya, merkezi O noktasında olan türdeş bir küre

olsun.
Z
Y r
X r
O r
10. Aralarında d uzaklığı bulunan, sırasıyla 4m ve m
kütleli X, Y cisimleri, birbirlerine F büyüklüğünde
çekim kuvveti uyguluyor.
4m
m
X
Buna göre Dünya üzerinden ve dışından seçilen
X, Y, Z noktalarındaki gX , gY , gZ çekimi ivmele-
d
rinin büyüklük ilişkisi nasıldır?
Bu cisimlerin arasındaki uzaklık kaç d olursa çe- A) gY > gZ > gX B) gY > gX > gZ
kim kuvvetinin büyüklüğü 16F olur? C) gZ > gX > gY D) gZ > gY > gX
1 1 1 1 1
A) B) C) D) E) 2 E) gZ > gY = gX
16 8 4 3
1·B 2·A 3·D 4·B 5·A 6·A 7·D 8·E 9·C 10·C 11·A 12·B
3. İp cambazları ip üzerinde yürürken ellerine şekildeki

Test 3
gibi uzun bir sırık alırlar.
1. Ağırlığı önemsiz iplerin ucuna takılan noktasal özdeş

cisimler salınım hareketi yapmaktadır.
I1 I2 I3
,
2
m
,
2,
m
m Sırığın bu olaydaki işleviyle ilgili aşağıdakilerden

hangisi doğrudur?
Sarkaçların I1 , I2 , I3 eylemsizlik momentlerinin A) Eylemsizlik momentini artırmak için

büyüklük ilişkisi nasıldır? B) Daha hızlı yürümek için
(Sürtünmeler önemsizdir.) C) Düşme sırasında dayanmak için
A) I1 = I2 = I3 B) I3 > I2 > I1 D) Eylemsizlik momentini azaltmak için

E) Açısal momentumunu artırmak için
C) I1 > I2 > I3 D) I2 > I1 > I3
E) I3 > I1 = I2
4. Şekil I deki sistem düşey eksen çevresinde dönerken

Şekil II deki gibi kollar içeri çekiliyor.
2. Dönmekte olan bir patencinin verilen pozisyon-

lardaki Ι1 , Ι2 , Ι3 eylemsizlik momentlerinin bü-
yüklük ilişkisi nasıldır?
Şekil I Şekil II
Bu olaydan sonra sistemin;

I. Eylemsizlik momenti
Ι1 Ι2 Ι3 II. Açısal hızı

III. Açısal momentumu
A) I1 > I2 > I3 B) I3 > I2 > I1
niceliklerinden hangileri artar?
C) I1 = I2 = Ι3 D) I2 > I3 > I1
E) I3 > I1 > I2 D) I ve II E) II ve III
5. Dairesel disk biçimindeki 7. Newton · metre · saniye2

yatay bir tabla, sürtün-
Aşağıdakilerden hangisinin birimi olarak kullanı-
mesiz düşey mil etrafın-
labilir?
da şekildeki gibi dönmek-
tedir. A) Eylemsizlik momenti
B) Açısal momentum
Tablanın dış kısmın-
daki öğrenci merkeze C) Çizgisel momentum
doğru yürürse sistemin; D) Açısal hız
I. Eylemsizlik momenti E) Çizgisel hız
II. Açısal momentum
III. Açısal hız
niceliklerinden hangileri sabit kalır?

D) I ve II E) II ve III
8. m kütleli bir cisim r yarıçaplı yörüngede sabit bü-
yüklükteki P çizgisel momentumuyla dolanmakta-
dır.
Bu cismin açısal momentumuyla ilgili;
I. Yönü hareket süresince değişmez.

II. Çizgisel momentum vektörüne daima diktir.
III. Büyüklüğü L = P · r bağıntısı ile bulunur.

6. Döner tabure üzerinde oturan sporcu, dönen diskin
milini tek elle tutmaktadır. Sporcu ve tabure Şekil I
deki gibi durgun hâldeyken, disk düşey eksen etra- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
fında dönmektedir. D) I ve III E) I, II ve III
tabure
9. Şekildeki cisim O noktası etrafında düzgün çember-
sel hareket yapmaktadır.
Şekil I Şekil II
20 m/s
Disk, Şekil II deki gibi ters çevrilirse;
I. Tabure dönmeye başlar. O m = 100 g

r = 100 cm
II. Açısal momentum korunur.
III. Tabure ile disk aynı yönde döner.
yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, noktasal cismin açısal momentumu-

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III nun büyüklüğü kaç J·s dir?
D) I ve II E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
10. 12. Düzgün çembersel hareket yapan şekildeki m kütleli

v
cismin açısal momentumunun büyüklüğü L dir.
ip m
~
m
Şekildeki gibi çembersel hareket yapan m kütleli

cismin açısal momentumunun yönü;
Cismin çizgisel sürati aynı kalmak koşuluyla yö-
I. Çizgisel hız
rünge yarıçapı 2 katına çıkarılırsa, açısal momen-
II. Açısal hız tumun büyüklüğü kaç L olur?
III. Merkezcil kuvvet 1 1
A) 1 B) 2 C) 4 D) E)
niceliklerinden hangilerinin yönüyle aynıdır? 4 2
13. Şekilde sayfa düzleminde v hızı ile çembersel ha-

reket yapan m kütleli cismin çizgisel momentum
vektörü P , açısal momentum vektörü L dir.
m v
11. Eylemsizlik momenti 50 kg·m2 olan şekildeki türdeş

küresel cisim, gösterilen eksen etrafında 16 joule lük
dönme kinetik enerjisi ile dönmektedir. Buna göre, cismin hızı şekildeki yönde olduğu
anda P ve L nin yönleri için aşağıdakilerden
~ hangisi doğrudur?
P L
r
A) 9
B) 7
C) 9
Buna göre, küresel cismin açısal momentumu-
nun büyüklüğü kaç J·s dir? D) 7
E) 7
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
1•C 2•B 3•A 4•B 5•B 6•D 7•A 8•E 9•B 10•B 11•D 12•B 13•E
Test 4 3. Şekildeki r yarıçaplı bir çember, ~ açısal hızıyla kay-

madan dönerek ilerlemektedir. K noktasından geçen
çember en fazla L noktasına çıkabilmektedir.
1. Şekildeki yatay ve sürtünmesiz masa üzerinde dön-
dürülen m kütleli cismin çizgisel hızı v dir. r
yatay
v
çivi ~ L h
m r
m
a
yatay
K
h yüksekliği 0,4 m olduğuna göre, çemberin K

Cismin dönüşü sırasında ip çiviye dolanıp boyu noktasındaki vK çizgisel hızı kaç m/s dir?
kısaldığına göre; (Içember = mr2, g = 10 m/s2, sürtünmeler önemsizdir.)
I. Cismin açısal momentumu değişmez. A) 1 B) 2 C) 2 2
II. Cismin eylemsizlik momenti azalır. D) 4 E) 3 2

III. Cismin çizgisel hızının büyüklüğü artar.
yargılarından hangileri gerçekleşir?

4. Dünya’nın etrafında R, 2R, 3R yarıçaplı yörüngeler-

de v1, v2, v3 sabit çizgisel hızlarıyla dolanan uydu-
ların kütleleri m1 = 2m, m2 = m, m3 = m dir.
v1
2. Şekildeki ok yönünde döndürülen A ve B kasnakları- m1
R v2
nın eylemsizlik momentleri arasında 3IA = 2IB ilişkisi
vardır. m2
2R
ip
A B
3R
3r
2r v3
m3
Buna göre uyduların L1 , L2 , L3 açısal momen-

tumlarının büyüklük ilişkisi nasıldır?
Buna göre kasnakların açısal momentumlarının
LA A) L1 = L2 = L3 B) L2 > L1 = L3
oranı kaçtır? (İp gergin durumdadır.)
LB
C) L3 > L2 > L1 D) L1 > L3 > L2
2 3 4
A) 1 B) C) D) 2 E) E) L2 > L1 > L3
3 2 9
5. Sabit hızı v olan m kütleli bir mermi, şekilde içi boş 7. Kütleleri sırasıyla m, 2m ve 3m olan içi tamamen
kürenin A deliğinden içeri girip, aynı delikten dışarıya dolu kendi içlerinde türdeş silindirler eğik düzlemin
çıkmaktadır. tepe noktasından serbest bırakılıyor.
~
m v A r r A v m
2m
a1
Küre yuvarlanma hareketi yaptığına göre, küre- a2 3m
nin çizgisel hızı en az kaç v dir? (Mermiye etki eden a3
yer çekimi ve sürtünmeler önemsizdir, r = 3)
1 1 3 2 3
A) B) C) D) E)
3 2 5 3 4 yer
Kaymadan dönerek ilerleyen silindirlerin ivme-

lerinin büyüklüğü sırasıyla a1 , a2 , a3 olduğuna
göre ivmelerin büyüklük ilişkisi nasıldır?
(Enerji kayıpları önemsizdir.)
A) a1 = a2 = a3 B) a2 > a1 > a3
6. m kütleli bir cisim çizgisel v hızıyla yatay düzlemde
C) a3 > a1 = a2 D) a1 > a2 > a3
şekildeki gibi döndürülüyor.
E) a1 = a3 > a2
v
O m
ip
Harekete ait r yarıçap vektörü, P çizgisel mo-

mentumun, L açısal momentumu aşağıdaki han-
gi seçenekte doğru gösterilmiştir?
8. Sabit v hızı ile kaymadan dönerek ilerleyen şekildeki

A) L B)
P P tekerin, L noktasında yere göre hızı vL, K noktasında
yere göre hızı vK dir.
r r
L r
K
C) D) L r v
P L
r
r r
P
r
L
E) L vL
P Buna göre, v oranı kaçtır?
K
r 1 2 1 3 3
A) B) C) D) E)
2 3 3 2 5
9. Aşağıdakilerden hangisi çembersel hareket ya- 11. Dünya'nın etrafında R, 2R, 3R yarıçaplı yörünge-
pan bir cismin yarıçap vektörüyle çizgisel mo- lerde v1, v2, v3 çizgisel hızlarıyla dolanan uyduların
mentum vektörlerinin vektörel çarpımına eşittir? açısal momentumları eşittir.
A) Açısal momentum
B) Eylemsizlik momenti
v1
C) Çizgisel hız
m1
D) Açısal hız R v2
E) Kinetik enerji m2
2R
3R
v3
m3
Buna göre uyduların m1 , m2 , m3 kütleleri bü-

yüklük bakımından nasıl sıralanır?
A) m1 = m2 = m3 B) m2 > m1 = m3
C) m3 > m2 > m1 D) m1 > m2 > m3

E) m2 > m1 > m3
10.
12. Birbirine bağlı olarak dönen şekildeki X ve Y dişlile-
rinin açısal momentumlarının büyüklükleri eşittir.
3r Y
Yatay masanın üstüne konulan saatin yelkova-
nının açısal momentum vektörü aşağıdakilerden
r
hangisi gibidir?
A) Masa düzlemine dik yönü dışa doğru (9)

B) Masa düzlemine dik yönü içe doğru (7)
Buna göre, dişlilerin IX ve IY eylemsizlik mo-
C) Masa düzleminde yönü sağa doğru (") IX
mentlerinin oranı kaçtır?
D) Masa düzleminde yönü sola doğru (!) IY
E) Masa düzleminde yönü yukarı doğru (-) A) 1 B) 2 C) 3 D) 6 E) 12
1•E 2•A 3•B 4•D 5•C 6•E 7•A 8•B 9•A 10•B 11•D 12•C
Test 5 4. Kütleleri oranı

M1
=
1
olan iki gezegenin yarıçap-
M2 8
R1 1
1. Dünya’da 750 N ağırlığında gelen bir kişi, yarıçapı ları oranı = tür.
R2 4
Yer yarıçapının 4 katı, kütlesi Yer kütlesinin 32 katı
olan bir gezegende kaç N gelir? Buna göre, bu gezegenlerin yüzeylerindeki çe-
g1
A) 500 B) 750 C) 800 kim alanlarının g oranı kaçtır?
2
D) 1000 E) 1500 1
A) 4 B) 3 C) 2 D) 1 E)
2
5. Bir cisim kütlesi M, yarıçapı R olan bir gezegende

2. Bir cisim, Dünya’da düşey olarak en fazla h kadar v0 hızıyla düşey yukarı atıldığında t1 süre; 4M kütleli
yükseğe atılabiliyor. R
ve yarıçaplı gezegende aynı hızla düşey yukarı
2
Aynı cisim aynı koşullarla özkütlesi Dünya öz- atıldığında t2 süre havada kalıyor.
1
kütlesinin 4 katı, yarıçapı Dünya yarıçapının si t1
2 Buna göre, oranı kaçtır?
olan başka bir gezegende atılsa, en fazla kaç h t2
yükselebilir?
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16
(Hava sürtünmeleri önemsizdir.)
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
6. Kütleleri eşit olan K ve L haberleşme uyduları şekilde

verilen yörüngelerde yaklaşık dairesel bir yol izleye-
rek dolanmaktadır.
vL
Dünya vK = v
3. Kütlesi m olan bir cisim; yarıçapı R ve kütlesi M olan
r r L
bir gezegene götürüldüğünde, cisme etki eden kütle r K
çekim kuvveti F1 olmaktadır. Aynı cisim yarıçapı 2R
ve kütlesi 2M olan başka bir gezegene götürüldü-
ğünde F2 kütle çekim kuvvetinin etkisinde kalıyor.
F2 K uydusunun çizgisel hızı v ise L uydusunun çiz-
F1 gisel hızı kaç v olur?
A) 4 B) 2 C) 1 D)
1
E)
1 2 2
A) B) 2 C) D) 2 E) 4
2 4 3 2
7. Bir gezegenin Güneş etrafındaki dolanım yörüngesi 9. Dünya ile Ay arasında d kadar uzaklık varken Ay’ın
şekildeki gibidir. Dünya etrafındaki dolanım periyodu T dir.
v2
M m
G L Ay
d
M
v3 v1
K
Şekilde verilen gezegenin K, L, M noktalarındaki Dünya

hızları sırasıyla v1 , v2 , v3 olduğuna göre, bu hız-
ların büyüklük ilişkisi nasıldır? Aralarındaki uzaklık iki katına çıkarılabilseydi
Ay’ın Dünya etrafındaki dolanım periyodu kaç T
A) v2 > v1 > v3 B) v3 > v2 > v1 olurdu?
C) v2 > v3 > v1 D) v1 = v2 > v3 A) 2 B) 2 2 C) 4
E) v3 > v1 > v2 D) 4 2 E) 8
10. Şekilde Güneş’in etrafında dönmekte olan bir geze-

gen görülmektedir. Gezegenin yörüngesi üzerinde
eşit zaman aralıklarında aldığı yollar KL ve PR dir.
8. Güneş etrafında sabit bir yörüngede dolanan şekil-
deki gezegenin kütlesi m, Güneş’in merkezine olan
uzaklığı r dir. G
S2 R
m K S1
gezegen
M r P
L
Güneş Buna göre;
I. S1 alanı S2 alanına eşittir.

Güneş’in kütlesi M olduğuna göre, gezegenin II. Gezegenin Güneş’e olan ortalama uzaklığı
Güneş’e yönelik ivmesi için, aşağıdaki ifadeler- büyürse Güneş çevresindeki dolanım periyodu
den hangisi doğru olur? da büyür.
(G: evrensel çekim sabiti)
III. PR arasındaki ortalama sürat, KL arasındaki
r2
Mm GM ortalama süratten büyüktür.
A) B) C)
GM r2 r2 yargılarından hangileri doğrudur?
D)
M
E)
GMm A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
r2 r2 D) I ve II E) I, II ve III
11. Bir uydu Dünya etrafın- 14. gezegen

uydu R
da şekildeki gibi R yarı-
m
çaplı yörüngede dönmek- M R
G
tedir.
Uydunun dolanım peri- Dünya

yodunun bulunabilmesi
için, r sabiti ve G genel Güneş çevresinde dolanmakta olan bir gezege-
çekim sabitinden başka; nin hareketi sırasında;
I. Dünya’nın kütlesi (M) I. Güneş’in gezegene uyguladığı çekim kuvveti

II. Uydunun kütlesi (m) II. Gezegenin yörünge hızı
III. Yörünge yarıçapı (R) III. R vektörünün birim zamanda taradığı alan
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi yeterlidir? büyüklüklerinden hangileri değişir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I ve II
12. m1, m2 kütleli uydular; m2

v2
v1, v2 çizgisel hızlarıyla

şekildeki gibi r yarıçaplı
çembersel yörüngede
Dünya’nın çevresinde
15. Dünya’nın merkezinden R, 2R, 3R uzaklıktaki yörün-
dolanmaktadır. Dünya
v1
gelerde dolanan uyduların kütleleri sırasıyla m1, m2,
Bu iki uydunun; m1 m3 tür.
I. Periyotları
II. Çizgisel hızları
v1
III. Merkezcil kuvvetleri
m1
niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır?
R
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Dünya v2
2R
D) I ve II E) II ve III M m2
v3
3R
m3
Dünya’nın uydulara uyguladığı çekim kuvvetle-

R1 3 rinin büyüklükleri eşit olduğuna göre, uyduların
13. Yarıçapları oranı = olan iki gezegenin yüzey- kütleleri arasında hangi ilişki vardır?
R2 2 g1
lerindeki çekim ivmeleri oranı g = 2 dir.
2 A) m3 > m2 > m1 B) m1 > m2 > m3
d1
Buna göre, bu gezegenlerin özkütlelerinin C) m1 = m2 = m3 D) m2 > m1 > m3
d2
oranı kaçtır? E) m3 > m1 = m2
3 4 4 5 1
A) B) C) D) E)
2 5 3 3 3
1•E 2•B 3•D 4•C 5•E 6•A 7•E 8•C 9•B 10•D 11•C 12•D 13•C 14•E 15•A
Test 6 (Çıkmış Sınav Soruları) 5. Kütlesi m1 olan bir cismin, çekim ivmesi g1 olan bir
gezegendeki ağırlığı P dir. Kütlesi m2 olan başka bir
cismin, çekim ivmesi g2 olan başka bir gezegende-
1. Dünyanın kütlesi m, yarıçapı r ve bir kilogram başına ki ağırlığı da P dir. Bu iki kütle birbirine bağlanarak
üzerindeki çekim kuvveti g dir. üçüncü bir gezegende tartılınca ağırlığın yine P ol-
Kütlesi 4m, yarıçapı 2r olan bir gök cismi üze- duğu görülüyor.
rindeki çekim alanı kaç g dir? Üçüncü gezegendeki çekim ivmesini g1 ve g2 ye
A) 0,5 B) 1,0 C) 1,5 bağlı olarak veren bağıntı aşağıdakilerden hangi-
sidir?
D) 2 E) Hiçbiri g1 g2 g1 + g2 g1
A) B) g g C)
g1 + g2 1 2 g 1 + g2
(1974)
g2
D) E) g1 + g2
g1 + g2
(1981/II)
2. Bir roketin üzerine etkiyen yer çekimi kuvvetinin,

1
roketin yer üzerindeki ağırlığının katı olma-
4
sı için, roket yer yüzeyinden kaç yer yarıçapı (R)
uzaklıkta olmalıdır? 6. I. Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma süresi
1 1 II. Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanma süresi

A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
III. Dünya’nın Ay’a uyguladığı çekim kuvveti
(1974)
Ay - Dünya uzaklığı, şimdikinin iki katı olsaydı,
yukarıdakilerden hangisi değişirdi?
3. Yerin Güneş etrafında 12 ayda dolandığı biliniyor.
(1982/II)
Güneş’in ilk uydusunun Güneş’e uzaklığı yerin
1
Güneş’e uzaklığının ü kadar ise, uydunun Gü-
4
neş etrafındaki dolanım süresi kaç ayda olur?
A) 24 B) 3,0 C) 6,0 D) 1,5 E) 48

7. Dünya-Ay sisteminde, Dünya’nın kütlesi, Ay’ın kütle-
(1976)
sinin 81 katıdır.
Dünya’nın Ay’a uyguladığı Fd ve Ay’ın Dünya’ya

uyguladığı Fa “Evrensel Çekim” kuvvetleri ara-
sındaki ilişki için aşağıdakilerden hangisi doğru-
dur?
4. G evrensel çekim sabiti, r yerin yarıçapı, M ye-
A) F d = – 1 F a B) F d = F a
rin kütlesi ve g de yerin çekim ivmesi olduğuna
G
göre, g oranı aşağıdakilerden hangisine eşittir? C) F d = – 81 F a D) F d = 81 F a
M r2 M2 r2
A) B) C) D) E) Mr2
r2 M r2 M2 E) F d = 9 F a
(1979)
(1983/II)
8. Bir cismin ağırlığı ekvatordan kutuplara doğru gidil- 11. Şekildeki K, L dişlile- K
dikçe artar. rinin yarıçapları sıra- 2R L
sıya 2R, R; eylemsiz- R
Bu olay;
lik momentleri de 4Ι, Ι
I. Cisimlerin özkütlesi, sıcaklık azaldıkça artar. dır. K dişlisi ~ açısal
II. İki cisim arasındaki çekim kuvveti, aralarındaki hızıyla dönerken K
uzaklık azaldıkça artar. nin dönme kinetik enerjisi EK, L ninki de EL oluyor.
EK
III. Dünya kutuplardan basıktır. Buna göre, oranı kaçtır?
EL
gerekçelerinden hangisi ya da hangileriyle ilgilidir?
A) 1 B) 2 C) 4 D) 8 E) 16
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) I ve III E) II ve III (2007-Fen 2)
(1985/I)
9. K
12. Şekildeki K, L dişlilerinin yarıçapları sırasıyla R, 2R

M
dir. K dişlisi sabit açısal hızla dönerken dişlilerin dön-
me kinetik enerjileri birbirlerine eşit oluyor.
L
L K
Dönerek ilerleyen bir tekerin üzerindeki K, L, M IK R IL

2R
noktalarının şekilde verilen konumdaki vK, vL, vM
hızlarının büyüklükleri arasındaki ilişki nasıldır?
A) vK = vL < vM B) vK = vL > vM
K, L dişlilerinin merkezlerine göre eylemsizlik
C) vK > vM > vL D) vK < vM < vL IK
momentleri sırasıyla, IK , IL olduğuna göre,
E) vK > vL > vM IL
oranı kaçtır?
(1987/II) 1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
(2010/LYS)
10. Yerin çevresinde dönmekte olan Türksat 1B uydusu,

yerden bakan bir gözlemciye göre hareketsiz görünür.
Buna göre, bu uydunun yer yüzeyinden uzaklığı,

13. mK kütleli K cismi dinamometreyle Yer’de tartıldığın-
aşağıdakilerden hangisine bağlı değildir?
da 24 N geliyor. mL kütleli L cismi de aynı dinamo-
A) Uydunun kütlesine metre ile Ay’da tartıldığında 2 N geliyor.
B) Yerin kütlesine 1
Ay’ın çekim ivmesi Yer’in çekim ivmesinin sı
mK 6
C) Yerin yarıçapına olduğuna göre, m oranı kaçtır?
L
D) Evrensel çekim kat sayısına
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
E) Yerin kendi ekseni çevresinde dönme periyoduna
(1995/II) (2012/LYS)
14. Her birinin uzunluğu , ve kütlesi m olan düzgün, tür- 16. Şekildeki m kütleli ve R yarıçaplı bir küre yatay
deş X, Y çubukları sürtünmesiz yatay düzlemde sıra- düzlemde sabit ~ açısal hızıyla kaymadan dönerek
sıyla O1 ve O2 noktalarından geçen bu düzleme dik ilerlemektedir.
→
eksenler çevresinde, ω açısal hızlarıyla şekildeki gibi
dönüyor. m
R
~ ~
O1 O2 yer (yatay)
X Y
Buna göre, bu kürenin toplam kinetik enerjisi
~
kaç mR2~2 dir?
X in O1 noktasına göre açısal momentumu LX , Y nin (Kürenin kütle merkezine göre eylemsizlik momenti
O2 noktasına göre açısal momentumu da LY dir. 2
I= mR2 dir.)
5
LX
Buna göre oranı kaçtır? 1 3 3 7 4
LY A) B) C) D) E)
5 10 5 10 5
(Bölmeler eşit aralıklıdır ve X in O1 noktasına göre eylem-
sizlik momenti: ΙX =
1
m,2 dir.) (2014/LYS)
3
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4
4 2
(2012/LYS)
17. Bilim insanları, 2011 yılında Japonya’da meydana
gelen 9,0 şiddetindeki deprem sonrasında depre-
min, yerkürenin kendi ekseni etrafındaki dönme sü-

resini yaklaşık 1,8 mikrosaniye kısalttığı fikrini ileri
sürdüler.
İleri sürülen bu fikir doğruysa yerkürenin kendi

ekseni etrafındaki hareketinin,
I. Açısal hızı artmıştır.
II. Eylemsizlik momenti azalmıştır.
III. Açısal momentumu artmıştır.

15. Kütleleri birbirine eşit iki kişiden Ebru, Ekvator üze-
rindeki bir kentte; Burcu da Ankara'da yere göre ha-
reketsiz durmaktadır. D) I ve II E) II ve III
Yerin dönme eksenine göre; (2014/LYS)
I. Ebru'nun açısal hızı Burcu'nun açısal hızından

büyüktür.
II. Ebru'nun açısal momentumu Burcu'nun açısal

momentumundan büyüktür. 18. Aralarında d uzaklığı bulunan, sırasıyla 4m ve m
III. Ebru'nun eylemsizlik momenti Burcu'nun eylem- kütleli K, L cisimleri, birbirlerine F büyüklüğünde
sizlik momentinden büyüktür. çekim kuvveti uyguluyor.
yargılarından hangileri doğrudur? Bu cisimlerin arasındaki uzaklık kaç d olursa çe-

kim kuvvetinin büyüklüğü 9F olur?
1 1 1 1 1
D) I ve II E) II ve III A) B) C) D) E)
2 3 4 5 9
(2013/LYS) (2015/LYS)
19. Bir gezegenin kütle-çekim kuvvetinden kurtulabilmek 21. Yerküre, Güneş etrafında birbirlerine uyguladıkları
için gerekli olan hızın karesi, o gezegenin kütlesiyle kütle çekim kuvveti nedeniyle belirli bir yörünge iz-
doğru ve yarıçapıyla ters orantılıdır. lemektedir. Her yıl bu yörünge üzerinde Yerküre'nin
M gezegen Güneş'e en yakın olduğu gün 3 Ocak'tır.
(v2kaçış ~ r )
gezegen Güneş dışındaki diğer gök cisimlerinin etkisinin
Güneş sistemindeki bazı gezegenlere ait yuvarlatıl- ihmal edildiği durumda;
mış kütle ve yarıçap değerleri aşağıdaki tabloda ve- I. Yerküre'nin çizgisel hızı,
rilmiştir.
II. Yerküre'nin Güneş'e göre açısal momentumu,
Merkür Venüs Dünya Mars Neptün III. Yerküre'ye Güneş tarafından uygulanan kütle
Kütle 0,3 5,0 6,0 0,6 103,0 çekim kuvveti
(x1024 kg)
büyüklüklerinden hangileri 3 Ocak'ta, 3 Hazi-
Yarıçap 2,4 6,0 6,5 3,2 25,0
(x106 m)
ran'dakinden daha büyüktür?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
Buna göre, tabloda görülen gezegenlerin hangi-
sinin kütle çekim kuvvetinden kurtulmak en ko- D) I ve III E) I, II ve II
laydır? (2018/AYT)
A) Merkür B) Venüs C) Dünya
D) Mars E) Neptün
(2016/LYS)
22. Buz pisti üzerinde bulunan Faruk, dik bir pozisyon-

da ve ellerini iki yana açarak, ağırlık merkezinden
geçen düşey bir eksen etrafında sabit açısal hız ile
dönmektedir.
Faruk, ellerini vücuduna doğru yaklaştırdıkça

düşey dönme eksenine göre açısal momentumu
20. Dönen katı cisimlerin hareketini açıklamakta kul- ile eylemsizlik momenti ilk duruma göre nasıl de-
lanılan; ğişir?
I. tork (kuvvet momenti), (Sürtünmeler ihmal edilecektir.)
II. eylemsizlik momenti, Açısal momentumu Eylemsizlik momenti

A) Artar Değişmez
III. açısal momentum
B) Azalır Artar
büyüklüklerinden hangileri vektöreldir? C) Değişmez Değişmez
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) Azalır Azalır
D) I ve III E) II ve III E) Değişmez Azalır
(2017/LYS) (2019/AYT)
1•B 2•C 3•D 4•B 5•A 6•C 7•A 8•E 9•C 10•A 11•A 12•A 13•B 14•E 15•E 16•D 17•D 18•B 19•A 20•D 21•D 22•E
Basit Harmonik Harekette Temel Kavramlar 93
Basit Harmonik Hareket
Basit Harmonik Harekette Temel Kavramlar
Genlik ve Uzanım
denge
konumu
Şekil 3
O
genlik genlik
Şekil 1
Şekil 3 teki gibi basit harmonik hareket yapan bir cis-
Sarmal bir yayın ucuna bağlanan bir kütlenin salınım min, denge konumuna olan en büyük uzaklığına genlik
yapması, bir ipin ucuna bağlanmış bir cismin salınım denir. R ile gösterilir. Basit harmonik hareket yapan
hareketi, mengeneye sıkıştırılmış bir çelik şerit yayın tit- cismin herhangi bir anda denge konumuna olan uzaklı-
reşimi birer basit harmonik harekettir (Şekil 1). Örnekle- ğına uzanım denir. x veya y ile gösterilir. Uzanımın en
re dikkat edilirse, hepsinde ortak yan şudur: Hareket iki
büyük değeri genlik, en küçük değeri sıfırdır.
nokta arasında oluşmakta ve eşit zaman aralıklarında
tekrarlanmaktadır. Ayrıca hareket denge konumunun iki
yanında simetrik biçimde oluşur. Periyot
Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin yatay ve Cismin tam bir salınım hareketi yapması için geçen sü-
düşey çap üzerindeki iz düşümleri de basit harmonik ha- reye periyot denir ve T ile gösterilir.
rekettir (Şekil 2). y

v
A B
M
30°
M
30°
R
v v
K 60°
x
K O R R L
L v 2 2
N N
T T
4 4
K L A B L x
K O
Şekil 2 T
2
Şekil 2 de düzgün çembersel hareket yapan cisim K Şekil 4: Çember üzerindeki hareketli noktanın,
noktasından L noktasına gelinceye kadar, yataydaki iz çap üzerindeki iz düşüm hareketi.
düşümü K′ noktasından L′ noktasına gelir. Yine cisim N
noktasından M noktasına geldiğinde, düşeydeki iz düşü- Şekil 4 teki gibi düzgün çembersel hareket yapan cisim
mü de N′ noktasından M′ noktasına gelir. K noktasından L noktasına gelip yarım tur yaptığında
Denge konumundan eşit uzaklıktaki iki nokta arasında, periyodun yarısı kadar süre geçer. O hâlde basit harmo-
değişken ivmeli periyodik harekete basit harmonik ha- nik hareket yapan cismin K′ den L′ noktasına varması
reket denir. T
için kadar süre geçer.
2
94 Bast Harmonk Hareket
T ÇÖZÜM
L′ den O′ ne dönüş sırasında geçen süre de kadar-
2
dır. O hâlde K′ den harekete geçen cisim L′ noktasına a.
T T T T
6 12 12 6
varıp tekrar K′ noktasına geldiğinde bir periyotluk süre
geçmiştir. Hareket O noktasına göre simetrik olduğu K O L
A B
T T
için, K′O′ arasını sürede, O′L′ arasını da yine sü- t1 t2 t3 t4
4 4
rede alır.
Basit harmonik hareket yapan cisim, K dan O ya ka-
Çembersel hareketteki yay uzunluklarına dikkat ederek
dar hızlanır ve O da maksimum hıza ulaşır. Cisim
iz düşümü alındığında, cisim O′B′ ya da A′O′ arasını
O-L arasında yavaşlayarak durduktan sonra geri dö-
T
kadar sürede alır. Benzer yoldan K′A′ ya da B′L′ ner. Noktalar arası uzaklıklar eşit olmasına rağmen
12
T bu aralarda geçen süreler farklıdır. Şekilde gösteril-
aralıklarını sürede alır.
6
diği gibi;
Şekil 4 ün alt kısmını Şekil 5 te tekrar ele alalım. K′- L′
noktaları arasında basit harmonik hareket yapan cismin T T T T
t1 = t2 = t3 = t4 = dır.
6 12 12 6
periyodu, K′ den harekete başlayarak tekrar K′ ne dön-
mesi için geçen süredir. Noktalar arasında geçen süre- t1 + t2 + t3 + t4 =
T
dir.
ler şekil üzerinde gösterilmiştir. 2
T
= 12 s ise T = 24 s olur.
T T 2
4 4
K A B L
T
O b. t3 = = 2 s de
12
T
T T T T t4 = = 4 s de
6 12 12 6 6
varır.
Şekil 5
Frekans
1 saniyedeki salınım sayısına frekans denir. f ile göste- ÖRNEK • 2
rilir. Düzgün çembersel harekette olduğu gibi, basit har-
denge
monik harekette de periyot ile frekans arasında; konumu
T·f=1 eşitliği vardır.

K A O L
KL noktaları arasında basit harmonik hareket yapan bir

ÖRNEK • 1
cisim A noktasından geçerken uzanım vektörü nasıl
olur?
K L
A O B
denge ÇÖZÜM
konumu
denge
Şekilde sürtünmesiz yatay bir yüzeyin üzerine konulan konumu
cisim K-L noktaları arasında basit harmonik hareket
x
yapmaktadır. Cisim K noktasından L noktasına 12 s de K O L
A
vardığına göre; uzanım
vektörü
a. Cismin periyodu kaç s dir?
b. Cisim O dan B ye ve B den L ye kaç s de varır? Uzanım vektörü daima O denge konumundan cisme
(Noktalar eşit aralıklıdır.) doğru çizilen konum vektörüdür.
Basit Harmonik Harekette Temel Kavramlar 95
Kazanım Testi 4. A-D noktaları arasında basit harmonik hareket ya-

pan şekildeki cisim A noktasından C noktasına 2
saniyede ulaşıyor.
1. X-A noktaları arasında basit harmonik hareket ya-
pan şekildeki cisim, O noktasından Z noktasına 1
saniyede geliyor.
A B O C D
denge noktası
Buna göre, cisim A noktasını geçtikten 27 sani-

X Y O Z A ye sonra nerede bulunur?
denge
noktası A) A B) B C) O D) C E) D
Buna göre, cismin periyodu kaç saniyedir?
(Noktalar arası uzaklıklar eşittir.) 5. Yatay düzlemde X-L arasındaki basit harmonik ha-
reket yapan cismin periyodu 12 saniyedir.
A) 3 B) 6 C) 12 D) 24 E) 36
X Y O K L
denge noktası
Cisim okla gösterilen yönde Y noktasından geç-

2. K-L noktaları arasında basit harmonik hareket ya-
tikten 10 saniye sonra nerede bulunur?
pan şekildeki cisim K noktasından harekete başla-
(Bölmeler eşit aralıklıdır.)

dıktan 5 s sonra ilk kez N noktasına geliyor.
A) X noktasında B) X-Y arasında
C) Y noktasında D) O noktasında
K M O N L E) O-K arasında
denge
noktası
6. Saydam bir çubuğun paralel ışık demeti

Buna göre, cismin periyodu kaç saniyedir?
ucundaki saydam olma-
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30 yan cisim sabit ~ açı-
L
sal hızıyla düşey düz- ~
lemde döndürülürken
O
sistem üstten şekildeki N K
gibi ışıklandırılıyor.
3. K-L noktaları arasında basit harmonik hareket ya- Hareket sırasında ya-
1 –1
pan şekildeki cismin frekansı s dir. tay zemin üzerinde
4 zemin
oluşan gölgenin hare- N L K
ketiyle ilgili;
I. Çembersel hareket yapar.
K O L
denge II. Basit harmonik hareket yapar.
noktası
III. Kl den Ll ne gelme süresi Ll nden Nl ne
gelme süresine eşittir.
Buna göre K noktasından harekete başlayan
cisim kaç saniye sonra O noktasından 2. kez yargılarından hangileri doğrudur?
geçer? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 8 D) II ve III E) I ve III
Testin Çözümü 4. Cismin periyodu T = 6 saniyedir. Yani cismin A nok-

tasından D noktasına gidip tekrar A noktasına geri
dönmesi 6 saniye sürmektedir. Cisim 6 saniyenin
T
1. O-Z arası saniyede alınır. katlarında hep A noktasından geçer.
12
T T T T Cisim 24 saniye sonra yine A noktasındadır. Geri-
6 12 12 6
ye kalan 3 saniyede de D noktasına varır.
X Y O Z A T T 1 T 1 T
6 =1s 12 = 2 s 12 = 2 s 6 =1s
Buna göre,
A B O C D
T
=1
12
Yanıt E dir.
T = 12 saniye bulunur.
Yanıt C dir.
5. T T T =2s
2. 12 = 1 s 12 = 1 s 6
T T T T
6 12 12 6
X Y O K L
K M O N L
Cisim K noktasından N noktasına; T =2s

6
T T T
+ + = 5 saniyede varmaktadır.
6 12 12 Cisim Y noktasından geçtikten 8 saniye sonra yine
Buna göre, Y noktasındadır. Y den geçtikten 2 saniye sonra da
T X noktasına varır.
= 5 saniye
3
Yanıt A dır.
T = 15 saniye bulunur.
Yanıt B dir.
6. Düşey düzlemde çem- paralel ışık demeti

bersel hareket yapan
1 cismin yatay eksen üze-
3. T = = 4 saniye bulunur. Cisim K noktasından L
f L
T rindeki gölgesi basit har- ~
noktasına saniyede, L noktasından O nokta-
2 monik hareket yapar. Bu
T
sına saniyede varır. Buna göre cismin K nok- nedenle I. öncül yanlış, O
4 N K
T T 3
tasından geçtikten + = T = 3 saniye sonra II. öncül doğrudur.
2 4 4
2. kez O noktasından geçer. Cisim K noktasından
T T
T T geçerken gölgesi Kl 4 4
4 4 noktasındadır. Cisim L zemin
N L K
noktasına geldiğinde
K O L gölgesi Ll noktasında, N noktasına geldiğinde,
T gölgesi Nl noktasındadır. Bu nedenle III. öncül doğ-
4
rudur.
Konumun Zamana Göre Değişimi
Kuvvet, Hız ve İvmenin Konuma Göre Değişimi 97
Konumun Zamana Göre Değişimi Kuvvet, Hız ve İvmenin Konuma Göre Değişimi
Konum Denklemi Hız Denklemi
Basit harmonik hareket yapan bir cismin hareketinin
Basit harmonik hareket yapan bir cismin herhangi bir
herhangi bir anında denge noktasına olan uzaklığı ko- andaki hızı hız denklemiyle bulunur.
num denklemiyle hesaplanır.
Cismin herhangi bir andaki hızının büyüklüğü, vx yatay,
vy düşey olmak üzere;
K
K v x = ~ · R · sin ~ t
R v v y = ~ · R · cos ~ t
y
a O denge
O x m konumu
bağıntılarıyla hesaplanır. sin~t, –1 ile +1 arasında
değer aldığından cismin maksimum hızının büyüklüğü
L v = ~ · R ifadesi ile hesaplanır. Basit harmonik hareket
L
yapan cismin hızı genlik noktalarında sıfır olup denge
Şekil 6: Çembersel hareket ve basit harmonik hareket ilişkisi noktasında ise maksimum değer alır.
Şekil 6 da çember içindeki taralı üçgen kullanılarak ya- Basit harmonik hareket yapan bir cismin hareketinin
tayda x ve düşeyde y için uzanım denklemlerini yaza- herhangi bir konumda sahip olduğu hız büyüklüğü ise,
lım. x ekseni üzerindeki uzanım;
vx = ~ R 2 - x 2 vy = ~ R 2 - y 2
x
cosa =
R bağıntısıyla hesaplanır.
x = R · cosa = R · cos~t
İvme Denklemi
bulunur. y ekseni üzerindeki uzanım;
y Basit harmonik hareket yapan bir cismin herhangi bir
sina = ⇒ y = R · sina anda sahip olduğu ivme değerinin bulunmasını sağla-
R
a yan denkleme ivme denklemi denir.
bulunur. Açısal hız, ~ = olduğundan, a = ~t olur. Bu
t
değer yerine yazılırsa; ax yatay düzlemdeki, ay düşey düzlemdeki ivme büyük-
lükleri olmak üzere;
y = R · sin~t
a x = ~ 2 · R · cos ~ t
bulunur. Bağıntıdaki ~; çembersel harekette açısal hız,
titreşim hareketi için açısal frekans adını alır. a y = ~ 2 · R · sin ~ t
Uzanımın zamana bağlı değişim grafiği Şekil 7 deki gibi
olur. Bu grafik, sinüs grafiğine benzediği için basit har- bağıntılarıyla bulunur. Şekil 8 de basit harmonik hare-
monik harekete, sinüzoidal hareket de denir. ket yapan cismin ivmesi genlik noktalarında maksimum,
denge noktasında ise sıfır değerini alır.
uzanım
ivme
+R
T 3T
amax = ~2·R
— —
2 4 T
0 zaman
T
—
4
–R –R +R
uzanım
0
Şekil 7
T 3T
Şekil 7 deki grafiğe göre, ve anlarında cismin amax = –~2·R
4 4
hızı sıfırdır.
Şekil 8: İvmenin uzanıma bağlı değişim grafiği
Kuvvet Denklemi ÖRNEK • 3

y
Basit harmonik hareketteki kuvvete geri çağırıcı kuvvet
denir. Yataydaki geri çağırıcı kuvvetin büyüklüğü Fx ,
düşeydeki geri çağırıcı kuvvetin büyüklüğü Fy olmak v
üzere;
x
R=3m K
Fx = m · ~2 · R · cos~t
Fy = m · ~2 · R · sin~t
bağıntılarıyla bulunur (Şekil 9).

Şekildeki m kütleli bir cisim xy düzleminde 3 m yarıçap-
kuvvet lı yörüngede 12 s periyotla düzgün çembersel hareket
yapmaktadır. Cisim t = 0 anında K noktasından harekete
Fmax = m·~2·R başladığına göre;
a. 4. s de cismin x ve y uzanımının büyüklüğü kaç m
dir?
–R +R b. 4. s de cismin vx, vy hızlarının büyüklüğü kaç m/s
uzanım
0
dir?
c. Uzanımın ilk kez x = 2 m olduğu noktada vx kaç m/s
dir? (r = 3 alınız.)
Fmax = –m·~2·R
ÇÖZÜM
Şekil 9: Geri çağırıcı kuvvetin uzanıma bağlı değişim grafiği
a. Cisim, 12 s de 360°
dönüyorsa, K nokta- 3
K O L R=3 y=3
sından itibaren 4 s de 2
xmax = R x=0 xmax = R 120° döner. 60°
K
3
v=0 vmax = ~R v=0 x=
Taralı üçgenden; 2
amax = ~2 R a= 0 amax = ~2 R
3
x = 3 · cos 60 ° = m
Fmax = m~2 R F=0 Fmax = m~2 R 2
3 3
Şekil 10 y = 3 · sin 60 ° = m bulunur.
2
Basit harmonik hareketteki geri çağırıcı kuvvetin yönü

Şekil 10 da görüldüğü gibi denge konumuna yöneliktir. b. vx = ~ R 2 - x 2
Kuvvet ile birlikte ivme de değişkendir ve denge konu-
mundan uzaklaştıkça büyür. Uzanım en büyük değerini 2r 3
vx = 32 - ( ) 2
aldığında, kuvvet ve ivme de en büyük değerini alır. T 2
Basit harmonik hareket yapan cisim denge konumu- 1 27 3 3

vx = · = m/s
2 4 4
na gelince, geri çağırıcı kuvvet sıfır olur. Ancak cisim
bir hız kazandığı için duramaz ve yoluna devam eder. vy = ~ R 2 - y 2
Denge konumunu geçer geçmez geri çağırıcı kuvvet
etkisini gösterir. Fakat bu durumda yönü öncekinin 1 3 3 2
vy = 32 - ( )
tersinedir. Yani kuvvetin yönü denge konumuna doğ- 2 2
rudur. 1 3 3
vy = · = m/s
2 2 4
2r ÖRNEK • 5
c. vx = ~ R 2 - x 2 = · R2 - x2
T
x = 4 · sin 50rt denklemiyle basit harmonik hareket ya-
1 1
vx = · 32 - 22 = · 9- 4 pan bir hareketli için;
2 2
5 a. Genlik, açısal hız, periyot ve frekans değerlerini bu-
vx = m/s bulunur.
2 lunuz.
b. t anındaki hız ve ivme denklemlerini yazınız.

ÖRNEK • 4
Genliği 0,3 m; açısal hızı 4r rad/s olan basit harmonik ÇÖZÜM

hareket yapan bir cismin hareketinin düşey y eksenin-
deki; a. Basit harmonik harekette uzanım denklemi
x = R . sin~t şeklindedir.
a. Uzanım denklemini yazınız. Buna göre, x = 4 . sin 50 rt bağıntısında genlik
b. Hız denklemini yazınız. R = 4 m dir. Açısal hız ise ~ = 50r rad/s dir. Hare-
c. İvme denklemini yazınız. ketin periyodu ise;
1 2r
ç. t = s anında cismin konumu nedir? ~=
3 T
2r 2r 1
T= ~ = = s bulunur.
ÇÖZÜM 50 r 25
1
a. Basit harmonik hareketin uzanım denklemi, f= olduğuna göre hareketin frekansı
T
y = R · sin ~t dir. f = 25 s–1 dir.

Soruda verilen değerleri yerine yazalım.
y = 0,3 · sin 4rt metre b. Basit harmonik hareket yapan bir hareketli için
hız denklemi v = ~R. cos ~t dir. ~ = 50r rad/s,
b. Basit harmonik hareketin hız denklemi, R = 4 m olduğuna göre;
v = ~ · R · cos ~t dir. v = 50r · 4 · cos(50rt)

Verilen değerleri yerine yazalım.
v = 200r cos(50rt)
v = 4r · 0,3 · cos 4rt
bulunur. Bu hareketlinin ivme denklemi
v = 1,2r · cos 4r t m/s
a = –~2 · R · sin~t olduğundan;
c. İvme denklemi, a = –~2 · R · sin ~t dir. Verilen de- a = –1 · 104 · r2 · sin(50rt) bulunur.
ğerleri yerine yazalım.
a = – (4r)2 · 0,3 sin 4r t

ÖRNEK • 6
a = – 4,8r2 · sin 4rt m/s2
Basit harmonik hareket yapan bir cismin uzanım denkle-
mi x = 0,4 sinrt m dir. Buna göre;
ç. a seçeneğindeki konum denkleminde t yerine
t=
1
s değerini yazalım. a. Cisim ilk defa x = 0,2 m konumundan kaç s sonra
3 geçer?
x = 0,3 · sin 4rt
b. Cisim x = 0,2 m konumunda iken hızını bulunuz.
1 3
x = 0,3 · sin (4r · ) = 0,3 · (– )
3 2 1 3
(r = 3, sin30° = , cos30° = )
3 2 2
x = –0,3 m
2
ÇÖZÜM ÇÖZÜM
a. Verilen değerleri uzanım denkleminde yerine yaza- 1 1

a. f = = = 0,25 s–1
lım. Buradan; T 4
0,2 = 0,4 sinrt

b. vmax = ~ · R
1
sinrt =
2 2r 2·3
vmax = ·R= · 0,16
1 r T 4
bulunur. Sinüs değeri olan açı 30° veya rad-
2 6 vmax = 0,24 m/s
yandır. O hâlde;
r
r·t =
6
c. amax = ~2 · R
1
t= s bulunur .
6 4r2 4 · 32
amax = ·R= · 0,16
2
T 42
amax = 0,36 m/s2
b. Anlık hız;
ç. Fmax = m · amax = 4 · 0,36 = 1,44 N
v=~· R2 - x2
bağıntısı ile hesaplanır. Buradan;

d. Uzanım 8 cm olduğu anda cisim L ya da A noktasın-
v = r ( 0, 4 ) 2 - ( 0, 2 ) 2 dan geçer. Cismin bu noktalardaki hızı;
v = r · 0, 16 - 0, 04
v = ~· R2 - x2
v , 1 m /s bulunur .
R 2 3R2
v=~ R2 - ( ) =~
2 4
ÖRNEK • 7 3 · ( 0, 16 ) 2
2·3 3 3
v= = · R
4 4 2 2
3
v= 3 · 0, 16
K L O A B
4
v = 0, 12 · 3 m/s
4 kg kütleli bir cisim, T = 4 s periyotla ve 16 cm genlikle
K-B noktaları arasında basit harmonik hareket yapmak-
e. a = ~2 · x
tadır. r = 3 ve noktalar arasındaki uzaklıklar eşit oldu-
ğuna göre; 4r2 4 · 32
a= ·x = · 0, 08
T2 42
a. Frekans kaç s–1 olur? a = 0,18 m/s2
b. Cismin maksimum hızı kaç m/s dir? F = ma = 4 · 0,18 = 0,72 N
c. Cismin maksimum ivmesi kaç m/s2 dir?

f. K L A B
ç. Cisme etkiyen maksimum kuvvet kaç N olur?
O
T T T T
d. Uzanımın 8 cm olduğu anda cismin hızı kaç m/s dir? 6 12 12 6
e. Uzanımın 8 cm olduğu andaki kuvvet kaç N olur? K-B noktaları arası eşit bölmelidir. Cismin K dan L ye
T 4 2
f. Cisim K dan L ye kaç s de varır? gelmesi görüldüğü gibi, = = s sürer.
6 6 3
m = 1 kg 0,1 m 0,1 m
k
Şekil I m
K O L
10 cm 10 cm
denge
konumu
F(N)
16
K-L noktaları arasında T = 3 saniye periyotla basit har-
monik hareket yapan m kütleli cismin hareket genliği
x = 0,1 metredir. Buna göre;
a. Cismin O noktasındaki hızı kaç m/s dir?
–4
x(cm) Şekil II b. Cisim denge konumundan 6 cm uzakta iken hızı kaç
4
m/s dir? (r = 3 alınız.)
ÇÖZÜM
–16
a. Cisim O noktasından maksimum hızla geçer.
Şekil I de denge konumunda duran yay sarkacı 10 cm
vmax = ~ . R
çekilerek serbest bırakıldığında, gösterilen noktalar ara-
sında basit harmonik hareket yapıyor. Yaya etki eden 2r
vmax = ·R
kuvvetin uzanıma bağlı değişim grafiği Şekil II deki gibi T
olduğuna göre, cisim denge konumundan kaç m/s lik 2·3

vmax = · 0,1
hızla geçer? 3
vmax = 0,2 m/s
ÇÖZÜM
Kuvvet-uzanım grafiğinde eğim yay sabitini verir. b. v = ~ · R2 – x2

F 2r
k= x v= · ( 0, 1 ) 2 – ( 0, 06 ) 2
T
16
k= = 400 N/m 2·3
0, 04 v= · 1· 10 –2 – 36 · 10 – 4
3
bulunur. Cismin denge konumundaki hızı;
v=
2r R
bağıntısı ile bulunur. v=2· 64 · 10 – 4
T
Buradan; v = 0,16 m/s bulunur.
2rR
v=
T
2rR
v=
m
2r
k
R
v=
m
k
0, 1
v=
1
400
v = 2 m/s bulunur .
Kazanım Testi 4. Bir yayın ucuna 4 kg kütleli bir cisim asıldığında küt-
le, yayı 10 cm uzatıyor. Bu cisim denge konumunda
iken yay aşağı doğru 5 cm çekilip serbest bırakılıyor.
1. Bir cisim, şekildeki sürtünmesiz yatay zemin üzerin-
de A-B noktaları arasında T = 2 s periyotla basit har-
monik hareket yapmaktadır.
(–) (+) O O
O
yatay (m) x = 10 cm
A(–5) K O B(+5)
x1 = 5 cm
3 AK = 2 KO olduğuna göre, cismin K nokta-

sındaki hızı kaç m/s dir? (r = 3)
Buna göre, cisim en alt noktada iken ivmesi kaç
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12 m/s2 dir? (g = 10 N/kg, r = 3 alınacak)
A) 3 B) 4 C) 5 D) 10 E) 15
2. Sürtünmesiz yatay masanın üzerinde 0,5 m genlikle

basit harmonik hareket yapan cismin kütlesi 4 kg dır.
xmax = 0,5 m xmax

k = 100 N/m
A O B 5. Basit harmonik hareket yapan bir cismin metre

cinsinden konumunun zamanla değişim ifadesi
r
Buna göre, A noktasında cisme etkiyen net kuv- y = 5 · sin ( . t ) şeklinde veriliyor.
3
vet kaç N dur? (r = 3 alınız.)
Hareketin periyodu kaç s dir? (r = 3 alınız.)
A) 12,5 B) 20 C) 25 D) 50 E) 62,5
A) 9 B) 8 C) 7 D) 6 E) 3
3. Yay sabitleri k1 = k2 = 100 N/m olan yaylar 2 kg küt-

leli cisme şekildeki gibi bağlanıyor. Cisim, denge ko-
numundan yatayda 20 cm çekilip bırakılınca sistem
basit harmonik harekete başlıyor.
m = 2 kg
k1 k2
6. Basit harmonik hareket yapan bir cisim için hız denk-
lemi v = 3 cos rt m/s şeklinde veriliyor.
Cismin maksimum hızı kaç m/s dir? Buna göre, hareketin genliği kaç m dir?
(r = 3 alınız ; sürtünmeler önemsizdir.) (r = 3 alınız.)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Fyay = k · (x + x1)
1. (–) (+)
A(–5) B(+5) Fyay = 40 · (0,15)
a
yatay (m) Fyay = 60 N
K O
m
3m
mg = 40 N
R=5m
Net kuvvet yukarı yönlü olduğundan ivme yukarı
3 AK = 2 KO olduğundan KO = 3 m olur.
yönlüdür.
Cismin K noktasındaki hızı;
Fnet = m · a
2 2
vK = ~ R - x 60 – 40 = 4 · a
2r a = 5 m/s2 bulunur.
vK = 52 - 32
T
2·3 Yanıt C dir.
vK = 25 - 9
2
vK = 12 m/s bulunur.
Yanıt E dir.
2. Cisme yay tarafından uygulanan kuvvetler A ve B

5. Basit harmonik hareket yapan bir cismin uzanım
noktalarında maksimum olur. Yine bu noktalardaki
denklemi y = R . sin~t idi.
kuvvetlerin büyüklükleri eşit olup yönleri O denge
noktasına doğrudur. r r
y = 5 · sin( · t) ise ~ =
3 3
Fmax = k · xmax 2r
~=
T
Fmax = 100 · 0,5
r 2r
= ⇒ T=6s bulunur.
Fmax = 50 N bulunur. 3 T
Yanıt D dir.
Yanıt D dir.
3. Sistemdeki yaylar paralel bağlı gibi davranır. Bu yüz-

den sistemin toplam yay sabiti;
k = k1 + k2
k = 100 + 100 = 200 N/m dir.

6. v = R . ~ . cos ~ . t ve v = 3 . cos r . t denklemlerin-
1 2 1
kx = mv 2 den faydalanılarak;
2 2
~=r
1 1
· 200 ( 0, 2 ) 2 = · 2 · v 2 Vmax = ~ · R
2 2
v = 2 m/s bulunur . ~·R=r·R=3 ⇒ R=1m olur.
Yanıt B dir. Yanıt A dır.
Yay Sarkacı ve Basit Sarkaç Birimler aşağıdaki çizelgede verilmiştir.
Yay Sarkacı Kuvvet (F) Uzama-sıkışma (x) Yay sabiti (k)

Esnek bir yayın ucuna bir kuvvet uygulandığında yay N m N/m
uzar. Yayın uzaması uygulanan kuvvetin büyüklüğü-
ne bağlıdır. Normal durumdaki yayın ucuna esneklik
sınırını aşmayacak şekilde, farklı ağırlıklar asıldığında
x1, x2 ... gibi uzamaların, asılan ağırlıklarla doğru oran- denge
tılı olduğu görülür (Şekil 11). Kuvvet-uzama grafiği konumu +R
Şekil 12 deki gibidir.

denge
m m konumu
–R +R
–R
Şekil 13
x1 F1 Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp
x2 Şekil 13 te görüldüğü gibi denge konumundan R kadar
F2
ayrılıp serbest bırakılırsa basit harmonik hareket yapar.
G1 Ortam sürtünmesiz ise, hareket sonsuza kadar devam
G2 eder. m kütlesine etki eden geri çağırıcı kuvvetin hem
F = –kx hem de F = –m~2x olduğunu biliyoruz. Bu iki
Şekil 11: Yaydaki uzamaların kuvvetle değişimi. kuvvet eşit olduğundan;
– kx = – m ~ 2 x
kuvvet
k = m~2
G2
2r
k = m ( m) 2
T = 2r T
k
G1
sonucu bulunur. Bu bağıntı basit harmonik hareket ya-
pan yay sarkacının periyot bağıntısıdır. Bağıntıdaki T
0 uzama periyot, m kütle, k ise yayın esneklik katsayısıdır.
x1 x2
Şekil 12: Esnek bir yayın kuvvet-uzama grafiği

Uyarı
Newton’un 3. hareket kanununa göre, her etkiye eşit ve • Bağıntıya dikkat edilirse periyot ifadesinin yay sarka-
zıt yönlü bir tepki vardır. Buna göre yayın ucuna astı- cının yatayda veya düşeyde olmasına bağlı olmadı-
ğı görülür.
ğımız kütlenin ağırlığı G , yay tarafından uygulanan bir
• Yay sarkacında basit harmonik hareketin başlangıç-
kuvvetle dengelenir. Bu kuvvete geri çağırıcı kuvvet de-
ta belirli bir genlikte başlatılması gerekmektedir. Bu
nir. Şekil 11 deki F 1 , F 2 kuvvetleri geri çağırıcı kuvvet- genlik yayın esneklik sınırını geçmedikçe herhangi
lerdir. Geri çağırıcı kuvvet sıkışma ve uzamalarla doğru bir değerde olabilir. Yine bağıntıya dikkat edilirse
orantılı olduğundan; yay sarkacının periyodu, deney yapılan yerin yer
F =-k· x çekimi ivmesine, ivmeli harekete ve titreşim genliği-
ne bağlı değildir.
bağıntısını yazabiliriz. Burada k yay sabiti, x ise uzama
veya sıkışma miktarıdır. (–) işareti, cismin konum vektö- Şimdi de bileşik yay sistemleri için yay sabitini bulmaya
rü ile kuvvetin zıt yönlü olduğunu gösterir. çalışalım.
Yay Sarkacı ve Basit Sarkaç 105
Yayların Seri Bağlanması ÖRNEK • 10

k1
Şekil 14 te görüldüğü gibi yayla-
rın seri bağlanması durumunda x1
F
toplam uzama, yaylardaki uza-
maların toplamına eşittir. Buna k2
göre;
x = x1 + x2 .................... (1) x2 F 0,1 m
dir. Seri bağlı yaylara aynı kuvvet
etki ettiğinden;
x = x1 + x2 m = 4 kg
F=k.x
F = k1 . x1 Şekilde gösterilen yayın ucuna 4 kg kütleli bir cisim asıl-
Şekil 14: Seri bağlı
dığında yay 0,1 m uzayarak dengeye gelmektedir. Kütle
F = k2 . x 2 yaylar
denge konumundayken sistem hafifçe çekilerek titreşi-
F F F me bırakılırsa oluşacak hareketin periyodu kaç s dir?
olacaktır. x = ,x = ,x = değerlerini (1) nu-
k 1 k1 2 k2 (r = 3, g = 10 N/kg, sürtünmeler önemsenmiyor.)
maralı bağıntıda yerine yazdığımızda sistemin toplam
yay sabiti;
ÇÖZÜM
F F F
= +
k k1 k2 Yayın ucuna asılan 4 kg kütleli cismin ağırlığı yayın
1 1 1 0,1 m uzamasını sağlamıştır. Buna göre;
= + + ... bulunur .
k k1 k2
F = kx
mg = kx
Yayların Paralel Bağlanması
4 . 10 = k . 0,1
k1 k2 k = 400 N /m
bulunur. k değerini yay sarkacı için bulduğumuz periyot

F1 F2 ifadesinde yerine yazalım.
x x m
T = 2r
k
F
4
T = 2r
F = F1 + F2 400
Şekil 15: Paralel bağlı yaylar 1
T=2·3· = 0,6 s bulunur.
10
Şekil 15 teki gibi özdeş yaylar paralel bağlı ise sisteme
etki eden kuvvet, yaylara etki eden kuvvetlerin toplamı-
ÖRNEK • 11
na eşittir.
Yay sabitleri k1 = 1200 N/m,
F = F1 + F 2
k2 = 600 N/m olan iki yay şe-
k . x = k1 . x1 + k2 . x2 kildeki gibi seri bağlanarak k1 = 1200 N/m
uçlarına m = 1 kg kütleli cisim

x = x1 = x2
bağlanıyor. Sistem denge ko-
yazılabilir. Çünkü, uygulanan kuvvet iki yay tarafından numundan bir miktar çekilerek k2 = 600 N/m
dengelendiğinden her iki yay da aynı miktar uzayacaktır. serbest bırakıldığında yapa-
Buradan sistemin toplam yay sabiti; cağı basit harmonik hareketin m = 1 kg
k = k1 + k2 + ..... olarak bulunur. periyodu kaç s dir?

(Sürtünmeler önemsizdir, g = 10 N/kg, r = 3 alınız.)
ÇÖZÜM ÖRNEK • 13
Seri bağlı yaylar için toplam yay sabiti, kuvvet (N)
1 1 1
= +
k toplam k1 k2 15
bağıntısı ile bulunur veya pratik olarak;
k1 · k2 10
k toplam =
k1 + k2
5
1200 · 600
k toplam = = 4 00 N / m
12 00 + 600 0 uzanım (m)
0,05 0,1 0,15
bulunur. Bu değeri yay sarkacı için periyot bağıntısında
yerine yazalım; Kuvvet-uzanım grafiği şekilde verilen yayın ucuna
m 4 kg kütlesinde bir cisim asılıyor. Cisim denge konumun-
T = 2r
k dan 0,1 m yukarıya kaldırılıp serbest bırakıldığında;
T = 2·3
1
= 0, 3 s bulunur . a. Titreşim hareketinin periyodu kaç s dir?
4 00
b. Cisim en alt noktada iken ivmesinin değeri kaç m/s2
olur? (r = 3 alınacak)
ÖRNEK • 12
ÇÖZÜM
a. Grafiğin eğimi yay sabitini verdiğinden;

k1 k2 k3
5
Eğim = k =
0, 05
k = 100 N/m
m = 2 kg
bulunur. Bu değeri periyot ifadesinde yerine yazar-
sak;
k1 = 300 N/m, k2 = 400 N/m, k3 = 1100 N/m olan üç yay
şekildeki gibi paralel bağlanıp uçlarına m = 2 kg kütle- T = 2r
m
li bir cisim bağlanıyor. Sistem bir miktar çekilip serbest k
bırakıldığında yapacağı basit harmonik hareketin peri- 4

T=2·3
yodu kaç s olur? 100
(Sürtünmeler önemsizdir, g = 10 N/kg, r = 3 alınız.) T = 1,2 s bulunur.
ÇÖZÜM
b. x = 0,1 m değeri basit harmonik harekette ivme ba-
Şekildeki üç yayın eş değer yay sabiti; ğıntısında yerine yazılırsa;
300 + 400 + 1100 = 1800 N/m dir.
4r2 x
a=
Bu değer sarmal yayların periyot bağıntısında yerine T2
yazılırsa;
4 · 32
a= · 0, 1
T = 2r
m ( 1, 2 ) 2
k
2 a = 2,5 m/s2 bulunur.
T=2·3 = 0,2 s bulunur.
1 8 00
Basit Sarkaç ~2 =
g
,
Boyu değişmeyen, ağırlıksız bir ipin ucuna asılmış kütle- 2r 2 g
( ) =
den oluşan sisteme basit sarkaç denir. T ,
, olarak bulunur.
a a T = 2r g
,
Periyot bağıntısında görüldüğü gibi, basit sarkacın pe-

riyodu sarkacın bulunduğu yerin çekim ivmesine ve
s s
sarkaç ipinin uzunluğuna bağlı olup; ip uzunluğunun ka-
reköküyle doğru, yer çekimi ivmesinin kareköküyle ters
orantılıdır. Bu nedenle aynı uzunluktaki basit sarkacın
Şekil 16 periyodu Dünya’da ve Ay’da farklı olur. Ayrıca periyot,
Şekil 16 daki sistem bir basit sarkaçtır. Cisim, düşeyle ipin ucuna asılı cismin kütlesine bağlı değildir.
a açısı yapan bir konumdan serbest bırakılırsa, denge
konumunun iki yanından simetrik olarak yinelenen peri-
Uyarı
yodik bir hareket yapar. a açısı 10° den küçük olursa sa-
Asansörün içindeki basit sarkacın periyodu aşağıdaki
lınım hareketi bir basit harmonik hareket özelliği gösterir.
gibidir.
• Asansör duruyor ya da sabit hızla hareket hâlinde

a a ise;
,
T = 2r
,
g
m
s s
• Asansör a sabit ivmesiyle yukarı yönde hızlanıyor
a
ya da aşağı yönde yavaşlıyorsa;
mg ,
T = 2r
g+ a
Şekil 17
• Asansör a sabit ivmesiyle aşağı yönde hızlanıyor ya
Sarkaç kütlesinin üzerinde hareket ettiği s yayları bir
da yukarı yönde yavaşlıyorsa;
doğru parçası olarak kabul edilebilir. Salınım hareketi-
ni sağlayan geri çağırıcı kuvvet, mg ağırlığının s yayına
T = 2r
,
teğet olan F = mgsina bileşenidir (Şekil 17). Cisim sa- g- a
lınırken a nın artış yönü kuvvet vektörünün yönüyle ters bağıntılarıyla hesaplanır.
olduğundan;
Fnet = –mgsina .......................... (1)

Sonuçlar
s
dir. Küçük açılar için sina = eşitliği yazılabilir.
, • Basit sarkacın periyodu sarkaç ipinin boyu (,) ve yer
Bunu (1) numaralı bağıntıda yerine yazarsak, çekimi ivmesine (g) bağlıdır.
s • a < 10° olmak koşuluyla basit sarkacın periyodu
Fnet = –mg · .......................... (2)
,
genlik ve cismin kütlesine bağlı değildir.
bulunur. Ayrıca s yayı, basit harmonik hareketin uzanı-
mı durumunda olduğundan; • Periyodu 2 saniye olan sarkaca saniyeleri vuran sar-
kaç denir.
Fnet = ma = –m~2s
yazılabilir. (1) ve (2) bağıntılarının sağ tarafları eşitlenir-

se;
s
–m~2s = –mg ·
,
yatay yatay
a a a a
, = 0,4 m , = 0,4 m
m
K m K P
A L A
L M
0,4 m uzunluğundaki esnemeyen ipin ucuna m kütleli , = 0,4 m uzunluğundaki esnemeyen bir ipin ucuna m
bir cisim bağlanıyor. Sistem şekildeki gibi K-A noktaları kütleli cisim şekildeki gibi bağlanıyor. Cisim düşeyle a
arasında küçük açılarla basit harmonik hareket yapıyor. açısı yapacak şekilde K noktasına kadar çekilip serbest
Buna göre; bırakılıyor. Noktalar arasındaki yay uzunlukları eşit ol-
a. Bu sarkacın periyodu kaç s dir? duğuna göre;
b. Sarkaç A noktasından harekete geçtikten 1,8 s sonra a. Hareketin periyodu kaç s dir?
nerede olur? b. Cisim K dan L ye, L den M ye kaç s de varır?
c. İpteki maksimum gerilme kuvvetinin ifadesini yazı- c. Cisim K dan P ye kaç s de varır?
nız. (r = 3 alınız. g = 10 N/kg, a < 10°) (r = 3 , g = 10 N/kg , a < 10°)
ÇÖZÜM ÇÖZÜM
a. Basit sarkacın periyodu; a. Basit sarkacın boyu ,, çekim ivmesi g olduğuna göre
periyodu;
,
T = 2r g , 0, 4
T = 2r g = 2·3 10
0, 4
T = 2·3 = 1, 2 s bulunur .
10 4
T = 6· = 1, 2 s bulunur .
100
b. Sarkacın periyodu 1,2 s olduğuna göre m kütleli ci-
sim A noktasından harekete geçtikten 1,2 s sonra
b.
yine A noktasındadır. Geriye kalan 0,6 s de ise K
noktasına varır.
a a
c.
yatay
m
a a K P
T T
, –– L T M T A ––
6 –– –– 6
12 12
K m
A
v L Şekilde gösterildiği gibi;
mg T 1, 2
t KL = = = 0,2 s
6 6
Cisim K-A noktaları arasında basit harmonik hareket
yaparken L noktasında, ipteki gerilme kuvveti maksi- T 1, 2
t LM = = = 0, 1 s
mum olur. Bir başka ifadeyle L noktasında ipte olu- 12 12
mv 2
şan gerilme kuvveti mg + dir.
, 1, 2
T
c. t KP = = = 0, 6 s bulunur .
2 2
İp uzunluğu , olan bir sarkaç durgun asansörün içinde f

frekansı ile salınım yapmaktadır.
, ,
a. Asansör sabit hızla yukarı çıkarken,
g
b. Asansör ivmesi ile yukarı yönde hızlanırken,
2
T1 = T T2 = ?
c. Asansör g ivmesi ile aşağı doğru hızlanırken, basit
sarkacın frekans ifadesi ne olur? g 4g
ÇÖZÜM Çekim ivmesi g olan Dünya’da, esnemeyen ipin uzun-

luğu , , basit sarkacın periyodu T1 = T dir. Aynı sarkaç,
a. m kütleli bir cisim, , boyundaki ipin ucunda basit har- çekim ivmesi 4g olan K gezegenine götürülürse peri-
monik hareket yaparken periyot ifadesi; yodu kaç T olur?
T = 2r
, ve frekans ifadesi,
g
1 1 g ÇÖZÜM
f= =
T 2r , Çekim ivmesi g olan Dünyada periyot T1 = T olarak
olur. Durgun bir asansörde yer çekimi ivmesi g dir.
verilmiştir. Buna göre,
Asansördeki basit sarkacın frekansı;
gdünya = g
1 g
f=
2r , ,
T1 = T = 2r g
olur. Asansör sabit hızla aşağıya ya da yukarıya
doğru hareket ederken basit sarkacın frekansı de- bulunur. Çekim ivmesi Dünya’dakinin 4 katı olan K ge-
ğişmez. zegendeki periyot T2 olmak üzere,
g gK = 4g
b. Asansör ivmesi ile yukarıya doğru hızlanırken
2
sarkaca etkiyen ivme; ,
T2 = 2r
4g
g 3
a = g+ = g T1 ve T2 periyotlarını oranlarsak;
2 2
,
olur. Bu değer frekans ifadesinde yerine yazılırsa, 2r g
T
=
3g T2 ,
2r
1 2 1 3g 4g
f= =
2r , 2r 2, T
=2
olur. Görüldüğü gibi frekansın değeri artmıştır. T2
T
c. Asansör g ivmesi ile aşağıya doğru hızlanırken sar- T2 = bulunur .
2
kaca etkiyen ivme a = g – g = 0 olur. Bu durumda
frekans;
1 0
f= =0
2r ,
olur. Bu sonuç, sarkacın salınım hareketi yapmaya-
cağını, asansöre göre bırakıldığı yerde kalacağını
gösterir.
Kazanım Testi 3. Şekildeki yay sarkacı A-B noktaları arasında T peri-

yodu ile basit harmonik hareket yapmaktadır.
1. Bir cisim K, L noktaları arasında T periyodu ile basit

harmonik yapmaktadır.
denge noktası A B C
t1 t2
Aynı yay sarkacı, C noktasına kadar çekilip bıra-
kılırsa periyodu kaç T olur?
K O L
(Yay da esneklik sınırı aşılmıyor.)
Aralıklar eşit olduğuna göre, t1 ve t2 süreleri sı- 1 3
A) B) 1 C) D) 2 E) 4
rasıyla kaç T dir? 2 2
1 1 1 1 1 1
A) , B) , C) ,
12 6 12 3 6 12
1 1 1 1
D) , E) ,
12 4 6 4
4. K-L noktaları arasın-
da T periyodu ile basit
harmonik hareket yapan a a
2. m kütleli bir cisim şekilde
şekildeki ip sarkacının
gösterilen K ve L nokta-
kütlesi m dir.
ları arasında basit har-
a1 K O L
monik hareket yapmakta- F1 Başka bir değişiklik
K m
dır. yapmadan kütle 2m ya-
denge pılırsa hareketin periyo-
K ve L seviyelerinde F1 ,
konumu du kaç T olur? (a < 10°)
a1 ; F2 , a2 kuvvet ve
ivmelerin yönleri aşa- 1 1
L A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
F2 a2 2 4
ğıdakilerin hangisinde
doğru gösterilmiştir?
A) a1 B) C) F1 a 1
5. O noktasından K noktasına çıkarılıp serbest bırakı-

F1 F1 a 1 lan şekildeki basit sarkaç, T periyodu ile basit harmo-
nik hareket yapmaktadır.
F2 F2 a 2
a a
a2 F2 a 2
C) D)
K L
F1 a 1 F1 a 1
O
F2 a 2
a açısı iki katına çıkarılırsa periyot kaç T olur?
(2a küçük açı, esnemeyen ipin ucuna bağlı sarkaç küresi-
F2 a 2 nin yarıçapı önemsizdir.)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
6. Kütlesi m = 2 kg olan bir cisim yay sabiti 200 N/m 8. Şekildeki gibi asansörün tavanına ipinin boyu 0,4
olan yayın ucuna bağlanıyor. metre, kütlesi 1 kg olan bir cisim bağlanıyor.
L
a a
, = 0,4 m
m
K
K L
30°
Oluşturulan yay-kütle sistemi, eğim açısı 30° olan

şekildeki sürtünmesiz eğik düzlemin üzerine konulu-
yor. Asansör aşağı yönde sabit hızla hareket ederken
cismin periyodu kaç saniye olur?
Sistem K-L noktaları arasında basit harmonik
hareket yaptığına göre, hareketin periyodu kaç (r = 3, g = 10 N/kg, a < 10°)
saniyedir? (r = 3 alınız.) A) 0,6 B) 0,8 C) 1 D) 1,2 E) 1,6
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8
7. Yay sabitleri k1 = 30 N/m, k2 = 60 N/m olan iki yay

Şekil I ve Şekil II deki gibi ayrı ayrı bağlanıyor.
9. Esneklik sabiti 200 N/m olan şekildeki yaya bağlı

k1 k2
k1 8 kg kütleli cisim P-R noktaları arasında basit har-
monik hareket yapıyor.
k2 m2 = 0,1 kg
Şekil II k = 200 N/m

m1 = 0,2 kg
P
Şekil I
S
Basit harmonik hareket yaptırıldıklarında Şekil I deki O

sistemin periyodu T1 , Şekil II deki sistemin periyodu m = 8 kg
T2 dir. Y
Buna göre T1 ve T2 kaç saniyedir? (r = 3 alınız.) R
A) B) C) D) E) Buna göre cisim S-R arasını kaç saniyede alır?

T1 0,6 0,2 0,4 0,8 0,6 (Noktalar arası uzaklıklar eşittir. r = 3 alınız.)
T2 0,1 0,6 0,2 0,2 0,2
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 0,8 E) 1,2
Testin Çözümleri 6. K-L noktaları arasında basit harmonik hareket yapan

m
sistemin periyodu T = 2r olup eğik düzlem
k
1. denge noktası açısının sistemin periyoduna etkisi yoktur. Verilen
T T değerler yerine yazılırsa;
—
t1 = 12 t2 = —
6
2
T = 2 ·3 = 0, 6 s bulunur.
K O L 200
Yanıt D dir.
Yanıt A dır.
7. Şekil I de yaylar birbirine seri bağlandığından;

k1 · k2 30 · 60
keş1 = = = 20 N/m
2. Genliğin en büyük olduğu K ve L k1 + k2 30 + 60
noktalarında kuvvet ve ivme maksi- bulunur. Sistemin periyodu;
F1 a 1
mum değerdedir. Yönleri ise denge
m 0, 2 3
konumuna doğrudur. F2 a 2 T1 = 2r =2·3 = s
k eş1 20 5
Şekil II de yaylar birbirine paralel bağlandığından;
Yanıt B dir. keş2 = k1 + k2
keş2 = 30 + 60 = 90 N / m
bulunur. Sistemin periyodu;

m
3. Yay sarkacında periyot, T = 2r bağıntısıyla m 0, 1 1
k T2 = 2r =2·3 = s bulunur .
k eş2 90 5
bulunur. Bunun dışında yay sarkacında periyot yayın
Yanıt E dir.
esneklik sınırı aşılmadıkça hiçbir şeyle değişmez.
Bir başka ifadeyle genliğin artırılması ile periyot de-
ğişmez, yine T dir. 8. Asansör sabit hızla aşağı ya da yukarı yönde hareket
ederken cisme etki eden çekim ivmesi g dir.
Yanıt B dir.
,
T = 2r g
0, 4
T=2·3 = 1, 2 s bulunur.
10
4. İp sarkacında periyot, T = 2r
,
g bağıntısıyla bu- Yanıt D dir.
lunur. Bağıntıdan görüleceği gibi ip sarkacının pe-
riyodu kütlenin artmasıyla değişmez. Ayrıca küçük
açılarda periyot genliğe bağlı değildir. m
9. T = 2r
k
Yanıt C dir. k = 200 N/m
8 6
T=2·3 = s
200 5 P
T
—
T T T T 6
tSR = + + = S
12 12 6 3 T
—
12
, 6 O
5. İp sarkacında periyot, T = 2r g bağıntısıyla bu- 5 2 T
—
tSR = = s bulunur . m = 8 kg 12
lunur. Bağıntıdan görüleceği gibi ip sarkacının pe- 3 5 Y
T
—
riyodu küçük açılar için açının değişmesiyle değiş- 6
R
mez.
Yanıt B dir.
Yanıt A dir.
Basit Harmonik Hareket 113
Test 1 3. K-L noktaları arasında basit harmonik hareket yapan

şekildeki yay sarkacının periyodu 4 saniyedir.
1. X-Z noktaları arasında basit harmonik hareket ya-

pan şekildeki basit sarkaç X noktasından geçtikten
4 saniye sonra Y noktasından ilk kez geçmektedir. K
aaaa P m O
ip
y
X Z L
O
A Buna göre, m kütleli cisim O noktasından P
Y
düşey oku yönünde geçtikten 5 saniye sonra nerede
olur?
Buna göre, sarkaç küresinin Y den A oku yö-
nünde geçtikten kaç saniye sonra çizgisel ivme- A) K noktasında B) K-O arasında
sinin büyüklüğü ilk kez sıfır olur? (2a < 10°) C) O noktasında D) O-L arasında
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8 E) L noktasında
4. Şekilde verilen yay sarkaçlarında kullanılan cisimler

ve yaylar özdeştir.
k
k
m
i m
2. A-B noktaları arasında basit harmonik hareket ya-

Şekil I Şekil II
pan m kütleli cisim A noktasından O noktasına 2
saniyede geliyor.
k k
m Şekil III
a a
ip
Sürtünmesiz ortamda basit harmonik hareket ya-
pan cisimlerin periyotları sırasıyla T1 , T2 , T3 ol-
B A duğuna göre bunlar arasındaki büyüklük ilişkisi
m
O
nasıldır?
A) T1 = T2 = T3 B) T1 = T2 > T3
Buna göre, sarkacın periyodu kaç saniyedir?
(a < 10°) C) T3 > T1 = T2 D) T3 > T2 > T1
A) 4 B) 6 C) 7 D) 8 E) 10 E) T2 > T3 > T1
5. Özdeş yayların uçlarına bağlanan m1 , m2 kütleli 7. Yay sabitleri k1 , k2 olan yayların ucuna m1 = m2
cisimler X-K noktaları arasında basit harmonik ha- kütleli cisimler asılı iken sistem şekildeki gibi den-
reket yapmaktadır. gededir. Cisimler R düzeyine kadar çekilip serbest
bırakılıyor.
m1
yatay
X Y O Z K k1 k2
P
O
m2 m1 m2
yatay
X Y O Z K R
t = 0 anında belirtilen oklar yönünde hareket m1 kütleli cisim ikinci kez O noktasından geçtiğinde
eden m1 ve m2 kütleli cisimler ilk kez O nokta- m2 kütleli cisim ilk kez P noktasına geliyor.
m1
sında karşılaştıklarına göre m oranı kaçtır? k1
2 Buna göre oranı kaçtır?
(Sürtünmeler önemsizdir. Noktalar arası uzaklıklar eşittir. k2
Cisimler noktasal kabul edilecektir.) 1 1 9 3
A) B) C) D) E) 2
1 1 1 1 4 3 2 4 2
A) B) C) D) E)
2 3 6 9 9
8. , uzunluğundaki ipin ucuna bağlı m kütleli cisim

Şekil I deki gibi X-Y noktaları arasında basit harmo-
a a
, ,
Z
m m
Y X X
O
6. Sürtünmesiz ortamda yay sabiti k O
olan yaya bağlı şekildeki m kütleli denge denge
konumu konumu
cisim X-Y noktaları arasında basit
k X Şekil I Şekil II
harmonik hareket yapmaktadır.
Buna göre; Aynı düzenekte Z noktasına Şekil II deki gibi çivi

m O çakılıp basit harmonik hareket yaptırıldığında
I. k, yay sabiti
cismin;
II. m, cismin kütlesi
Y I. Denge konumundaki sürati
III. g, yerçekimi ivmesi
II. Periyodu
niceliklerinden hangileri büyütülürse sistemin
III. Çıktığı yükseklik
periyodu değişmez?
niceliklerinden hangileri değişmez?
A) Yalnız I B) Yalnız III
(İp, çiviye dolanmıyor, a < 10°)
C) I veya III D) II veya III
E) I veya II D) II ve III E) I ve III
9. Şekildeki yay sarkacında kütle m, yay 11. Özdeş yayların ucuna eşit kütleli cisimler asılıyken
sabiti k dır. denge durumu şekildeki gibidir. 1 numaralı sarkaca
k A bağlı kütle Z hizasına kadar, 2 numaralı sarkaca
m kütleli cismin A-B noktaları ara-
bağlı kütle R hizasına kadar çekiliyor.
sında T periyodu ile basit harmonik m O
hareket yapmaktadır.
B
1 2
Şekil I Şekil II Şekil III
X m m
k k k k k Y
Z
K
k k 2m k L
P
m R
m
Cisimler aynı anda serbest bırakıldığında 1. ya-

Özdeş yaylar kullanılarak kurulan Şekil I, Şekil II
yın ucundaki cisim X hizasından ilk kez geçti-
ve Şekil III teki düzeneklerden hangilerine basit
ğinde 2. yayın ucundaki cisim nereden geçer?
harmonik hareket yaptırıldığında periyot yine T
olur? A) X hizası B) X-Y arası
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III C) Z hizası D) Z-K arası
E) L hizası
10. Özdeş üç yay kullanılarak şekildeki düzenekler kuru-

luyor. Her iki düzenekte cisimler Y hizasına kadar
çekilip aynı anda serbest bırakıldığında X-Y arasın- 12. Sürtünmelerin önemsiz olduğu bir
da basit harmonik hareket yapmaya başlıyor. ortamda bir yay sarkacı X-Y nokta-
m
ları arasında T periyodu ile basit k X
k
harmonik hareket yapmaktadır. r
m O
Başka bir değişiklik yapmadan
r
2m
yalnızca genlik artırılırsa m kütle-
k k Y
li cismin periyodu T, maksimum
hızı vmax ve maksimum ivmesi amax nasıl deği-
X O Y şir?
T vmax amax
m kütleli cisim bir tam salınım yaptığında 2m
kütleli cisim nerede bulunur? A) Değişmez Artar Değişmez
B) Değişmez Artar Artar
A) X noktasında B) O noktasında
C) Azalır Artar Artar
C) X-O arasında D) O-Y arasında D) Artar Artar Atar
E) Y noktasında E) Değişmez Değişmez Artar
1·C 2·D 3·E 4·B 5·D 6·B 7·C 8·E 9·D 10·A 11·A 12·B
Test 2 3. Sürtünmesiz ortam-

da denge konumu O a a
noktası olan basit ,
1. Sürtünmesiz yatay düzlemde X-Y noktaları arasında sarkaç X-Y noktaları
basit harmonik hareket yapan m kütleli bir cisim arasında basit har- X Y
şekildeki gibi ok yönünde ilerlemektedir. monik hareket yap-
s s
maktadır. O
m
yatay
Salınım hareketinin genliği s, ipin uzunluğu , ve
hareketin periyodu T bilinenleriyle;
Y O X
I. O noktasındaki hızın büyüklüğü
Cismin şekildeki konumunda serbest cisim di-
II. Y noktasındaki ivmenin büyüklüğü
yagramı aşağıdakilerden hangisi gibidir?
(g: Yerçekimi ivmesidir.) III. X noktasındaki maksimum kuvvetin büyüklüğü
A) N B) N C) N niceliklerinden hangileri bulunabilir?
Fyay Fyay (a < 10°, r = 3)
mg mg mg D) II ve III E) I, II ve III
C) N D)
Fyay Fyay
mg
2.
4. m kütleli bir cisim sürtünmesiz yatay masa üzerinde

P-R noktaları arasında T periyodu ile basit harmo-
r r
sarkaçlı saat salıncakta bunge jumping k
sallanan çocuk yapan sporcu m
P O R
T periyodunu büyütmek için;
I. m kütlesi
II. k yay sabiti

sallanan metronom
sandalye III. r genliği
niceliklerinden hangileri tek başına artırılmalı-

Yukarıdaki hareketlerden kaç tanesi basit harmo-
dır?
nik harekete örnek olarak verilebilir?
(Tüm sürtünmeler önemsizdir.) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
5. Kuvvet-uzanım grafiği şe- kuvvet 7.

kildeki gibi olan A ve B
3F
yaylarının uçlarına 27m A
ve 8m kütleleri bağlana- 2F P O R
B
rak basit harmonik hareket F
uzanım P-R arasında basit harmonik hareket yapan bir
yaptırılıyor. 0
x 2x 3x cismin ivmesi maksimum değere ulaştığında cis-
me ait;
I. Hız
A
27m II. Uzanım
III. Kuvvet
B niceliklerinden hangileri en büyük değerini alır?
8m
TA D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre, yay sarkaçlarının periyotlarının
TB
oranı kaçtır?
3 4 3 5 2
A) B) C) D) E)
2 3 4 4 3
6. A-B noktaları arasında basit harmonik hareket ya-

pan yay sarkacı ve ip sarkacının ucunda m kütleli
buz vardır.
i i
k ,
m m buz
A buz
A O B 8. Şekildeki m kütleli cisim , uzunluğundaki esneme-
x
O
yen ipin ucunda X-Y noktaları arasında T periyodu
x ile basit harmonik hareket yapmaktadır.
B Şekil II
Şekil I i i
,
Hareket sırasında buzun yarısı eriyinceye kadar
geçen sürede sarkaçların periyodu nasıl değişir?
X m Y
(i < 10°)
O
Yay sarkacı İp sarkacı
A) Değişmez Değişmez T değerinin küçülmesi için m , , , g , i büyüklük-
B) Azalır Değişmez lerinden hangilerini küçültmek gerekir?
C) Artar Değişmez (g: Yerçekimi ivmesidir, i < 10°)
D) Azalır Azalır A) Yalnız , B) Yalnız g C) g ve ,
E) Artar Artar
D) m, i ve , E) m, g ve ,
9. Boyları eşit ve x olan Şekil I deki yayların uçlarına 11. Bir yay ve bir ipin ucuna bağlanan m kütleli cisimler
2m ve 9m kütleleri bağlanıp serbest bırakıldığında yeryüzünde f1 , f2 frekansları ile basit harmonik ha-
Şekil II deki görünümü alarak dengeye geliyorlar. reket yapmaktadır.
T1 T2 f1 f2
i i
x
2x
x
m
Şekil I x x
O m
denge konumu
2m 9m –x
Şekil II 1
Ay'daki çekim ivmesi Dünya'dakinin sı kadar
6
Şekil II deki sisteme basit harmonik hareket yaptırıl-
olduğuna göre sistemler Ay'a götürüldüğünde
dığında periyotları T1 , T2 oluyor.
f1 , f2 frekansları nasıl değişir? (i < 10°)
T1
Buna göre, oranı kaçtır? f1 f2
T2
A) Artar Azalır
2 2 2 3 B) Değişmez Azalır
A) B) C) D) 1 E)
9 3 3 2
C) Değişmez Artar
D) Değişmez Değişmez
E) Azalır Azalır
10. Yay sabiti k olan esnek yayın ucuna bağlı m kütleli

bir cisim, x genliği ile A-B noktaları arasında basit
12. Şekildeki m kütleli basit sarkaç O konumundan 2i

k
kadar açılıp serbest bırakılıyor.
A ii ii
x
O
m
x
B X Z
Y O
Cismin O noktasındaki hızının büyüklüğü;
Sarkaç küresi X noktasından Y noktasına t
I. Yay sabiti
sürede geldiğine göre, hareketin periyodu için
II. Cismin kütlesi aşağıdakilerden hangisi doğrudur? (2i < 10°)
III. Hareketin genliği A) 8t den büyüktür.
niceliklerinden hangilerinin tek başına büyütül- B) 8t kadardır.

mesi ile küçülür? C) 8t-9t arasındadır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 6t kadardır.
D) II ve III E) I, II ve III E) 6t-7t arasındadır.
1·B 2·E 3·C 4·A 5·A 6·B 7·D 8·A 9·D 10·B 11·B 12·D
Test 3 3. Eğim açıları sırasıyla i, 2i ve 3i olan sürtünmesiz

eğik düzlemler üzerinde basit harmonik hareket ya-
pan eşit kütleli cisimlerin periyotları eşittir.
1. O merkezli içi boş r O r
sürtünmesiz yarım k2
r i r k1
küre biçimli yolun K m
noktasında bulunan m
m
m kütleli cisim ser- K L
best bırakıldığında i 2i
K-L noktaları arasında T periyodu ile basit harmo-
nik hareket yapıyor. k3
Buna göre;
m
I. i açısı
II. m kütlesi
3i
III. g yer çekim ivmesi
niceliklerinden hangileri küçültülürse T değiş- Buna göre; k1 , k2 , k3 yay sabitlerinin büyüklük

mez? (i < 10°) ilişkisi nasıldır?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) k1 > k2 > k3 B) k1 = k2 = k3

D) II ve III E) I, II ve III C) k2 > k1 > k3 D) k3 > k2 > k1
E) k1 > k3 > k2
2. İp uzunlukları , , , , 2, olan basit sarkaçlarda bilye- 4. m kütleli bir cisim sürtünmesiz yatay masa üzerinde
lerin kütleleri sırasıyla 2m, m ve m dir. K-L noktaları arasında T periyodu ile r genlikli
basit harmonik hareket yapmaktadır.
T1 T2 T3
r r
i 2i , i
2, m
,
K O L
2m m
m
Buna göre;
Sarkaçlar sırasıyla i, 2i ve i açılarıyla basit har- I. r genliği

monik hareket yapmaktadır. II. m kütlesi
Buna göre, basit sarkaçların T1 , T2 , T3 periyot- III. k yay sabiti
larının büyüklük ilişkisi nasıldır? (2i < 10°)
niceliklerinden hangileri büyütülürse T değiş-
A) T3 > T1 = T2 B) T1 = T2 = T3 mez? (KO = OL = r)
C) T2 > T1 = T3 D) T1 > T2 > T3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) T1 = T2 > T3 D) II ve III E) I, II ve III
5. İp uzunlukları sırasıyla 4, ve , olan basit sarkaçlar, 7. Özdeş iki yayın ucuna sırasıyla 4m ve m kütleli
uçlarında m kütleli cisimler varken şekildeki konum- cisimler bağlanıyor. Bu yaylar denge konumundan
larından serbest bırakılıyor. şekildeki gibi x ve 2x kadar sıkıştırıldıktan sonra
T1 , T2 periyodu ile basit harmonik hareket yaptırılı-
düşey
yor.
K
yatay
,
i
4, i i i m
k
k m
m D
A
2x
B C
O 4m denge
konumu
x
Cisimler ilk kez hangi doğrultu üzerinde veya denge
aralıkta karşılaşır? (2i < 10°) konumu
A) B-K doğrusu B) B-O arası Buna göre her iki sistem için;
C) O-C arası D) C-K doğrusu I. Periyotları
E) C-D arası II. Maksimum hızları
III. Maksimum ivmeleri

niceliklerinden hangileri farklıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

6. Yay sabiti k olan şekildeki yayın ucuna bağlanan

m kütleli cisim P-R arasında x genliğiyle basit
harmonik hareket yapmaktadır. 8. Şekillerde verilen üç sarkaç basit harmonik hareket
x x yapmaktadır.
k
m T1 = 3 s T2 = 4 s T3
P O R a
,1 2a ,2 a
denge ,1 + ,2
konumu
Yalnız k ve x bilinenleriyle cisme ait; m 2m

Şekil I Şekil II 3m
I. O noktasındaki hız
Şekil III
II. Hareketin periyodu
İp uzunluğu ,1 olan sarkacın periyodu T1 = 3 s,
III. P noktasındaki kuvvet
,2 olan sarkacın periyodu T2 = 4 s dir.
niceliklerinden hangileri bulunabilir?
Şekil III teki basit sarkacın ip uzunluğu ,1 + ,2
(r = 3 alınız.)
olduğuna göre T3 periyodu kaç saniyedir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III (2a < 10° , sürtünmeler önemsizdir.)
D) II ve III E) I, II ve III A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 9
9. , uzunluğundaki ipin 11. Şekildeki sürtünmesiz sistemde A noktasından ser-

ucuna m kütleli bir ci- best bırakılan m kütleli cisim esnek yayın önündeki
a a
sim bağlandıktan sonra tablaya çarpıp kenetlendikten sonra basit harmonik
,
A-B noktaları arasında harekete başlıyor.
basit harmonik hareket
B m A B
yaptırılıyor.
O h
Cisim A ve B noktala-
rından geçerken uygu- h
m
lanan F geri çağırıcı kuvvet Şekil I ve Şekil II de, O k A
tabla h
noktasından geçerken uygulanan net kuvvet Şekil III
yatay
te verilmiştir.
Daha sonra aynı cisim B noktasından serbest bıra-
Fnet kılıp tabla ile kenetlendikten sonra sistem yine basit
B
F A O
harmonik hareket yapıyor.
a F a Buna göre, m kütleli cismin her iki durumdaki;
G G G I. Periyodu
Şekil I Şekil II Şekil III
II. Maksimum hızı
Buna göre, hangi şekiller üzerindeki kuvvetler III. Maksimum ivmesi
doğru verilmiştir?
(G: m kütleli cismin ağırlığıdır.) niceliklerinden hangileri aynı kalır?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
10. Eğim açısı 2a olan sürtünmesiz eğik düzlem üze-

rindeki esnek yaya bağlı m kütleli cisim P-R nokta-
ları arasında basit harmonik hareket yapmaktadır.
R
x
O
x m
P
2a
Hareketin genliği sabit kalmak koşuluyla eğim 12. Sürtünmelerin önemsiz ol- a (cm/s2)
açısı a yapılırsa cismin; duğu yatay bir düzlemde +8
basit harmonik hareket
I. Frekansı yapan m kütleli cismin +2
ivmesinin konuma bağlı –2 x (cm)
II. Periyodu
değişim grafiği şekildeki
III. Maksimum hızı –8
gibidir.
Buna göre, cismin yapmış olduğu basit harmo-
(Yay kütlesi önemsizdir.)
nik hareketin periyodu kaç s dir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III (r = 3 alınız.)
D) I ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
1·C 2·A 3·B 4·A 5·A 6·C 7·E 8·D 9·C 10·E 11·A 12·C
Test 4 3. Kütlesi m = 2 kg olan bir cisim yatay ve sürtünmesiz

düzlem üzerindeki yaylara bağlanarak şekildeki sis-
tem oluşturuluyor.
1. Yer yüzünde Şekil I ve Şekil II deki gibi hazırlanan
ip sarkacı ile yay sarkacı basit harmonik hareket m = 2 kg
k1 k2
yapmaktadır. Bu durumda m1 kütleli cisim denge ko-
numundan geçerken hızı v1, m2 kütleli cisim denge
konumundan geçerken hızı v2 olmaktadır. Yay sabitleri k1 = 350 N/m, k2 = 450 N/m olduğuna
düşey göre, cisim denge konumundan ayrılıp serbest
bırakılırsa yapacağı basit harmonik hareketin pe-
m2
riyodu kaç s olur? (r = 3 alınız.)
i i
, A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,6 E) 0,8
denge konumu
m1
denge konumu
Şekil I Şekil II
Her iki sistem, çekim ivmesi Dünya'nınkinden bü- 4.

yük olan bir gezegene götürülürse v1 , v2 hızları
nasıl değişir? (Sürtünmeler önemsizdir ; i < 10°) X Y O K L
v1 v2
A) Artar Değişmez
X-L noktaları arasında basit harmonik hareket yapan
B) Değişmez Değişmez
cismin periyodu 6 s dir.
C) Artar Azalır
D) Azalır Değişmez Cisim X noktasından harekete geçtikten 25 s
sonra nereden geçer?
E) Artar Artar
(Birim kareler özdeştir.)
A) X B) Y C) O D) K E) L
2. Şekildeki K-M noktaları arasında T = 3 s periyotla

basit harmonik hareket yapan cismin L noktasındaki
hızının büyüklüğü vL, ivmesinin büyüklüğü aL dir.
K L M
x (cm)
5. Kütlesi m = 1 kg olan bir
(–20) 0 (+20)
cisim şekildeki gibi bir yayın k
ucuna bağlanıp denge konu-
Buna göre cm/s olarak vL, cm/s2 olarak aL aşağı- L m = 1 kg
mundan 0,1 m kadar çekilip
dakilerden hangisidir? (r = 3 alınız.) 0,1 m
serbest bırakıldığında K-L
vL aL noktaları arasında 0,3 s lik O
periyotla basit harmonik ha- 0,1 m
A) 20 0
reket yapmaktadır. K
B) 20 5
C) 40 0 Buna göre K noktasında cisme uygulanan yay
D) 40 5 kuvvetinin büyüklüğü kaç N olur? (r = 3 alınız.)
E) 25 0 A) 40 B) 60 C) 100 D) 120 E) 160

6. Şekildeki sistemde m kütleli cisim K-L noktaları ara- 8. K-L noktaları arasında basit harmonik hareket yapan
sında basit harmonik hareket yapmaktadır. şekildeki basit sarkaç düşeyle θ açısı yapmaktadır.
m
i
K O L
Cisim O noktasından geçerken;

K L
I. Hızı
II. İvmesi O
III. Yay potansiyel enerjisi

Aynı düzenekte düşeyle yapılan açı 2i yapılırsa
büyüklüklerinden hangileri sıfırdır? (KO = OL) sarkacın;
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II I. Salınım frekansı
D) I ve III E) II ve III II. Maksimum hızı
III. Maksimum ivmesi
niceliklerinden hangileri artar? (2i < 10°)

D) II ve III E) I ve II
7. Yay sabiti k olan özdeş üç yayla şekildeki kütle-

yay düzenekleri oluşturuluyor. Şekil I deki kütle
m1 = 1 kg, Şekil II deki kütle m2 = 9 kg dır. 9. Şekildeki A noktasından t = 0 anında salınıma bıra-
kılan m kütleli sarkaç küresi, A-C arasında, T = 8
Şekil I Şekil II
saniye periyotla, basit harmonik hareket yapıyor.
k k k k
T2 a a
T1 k
m2 = 9 kg m C
A
B
k
Sarkaç küresi, t = 15 saniye anında nerede olur?
m1 = 1 kg (Sürtünme yok, a < 10°)
A) B - C nin tam ortasında

Bu düzenekler basit harmonik hareket yaparken
B) B - C arasında, C ye yakın
T1
periyotları oranı kaçtır? C) Tam B noktasında
T2
D) A - B arasında, A ya yakın
1 1
A) B) C) 3 D) 2 E) 1
9 3 E) A - B nin tam ortasında
10. 12. Şekildeki asansör 2 m/s2 lik ivme ile yukarı yönde
k hızlanırken yay sarkacı ve basit sarkacın periyotları
m eşit oluyor.
B
O
i i
A
i
Şekildeki düzenekte yaya bağlı m kütlesi A-B nokta-

T1
ları arasında basit harmonik hareket yapmaktadır.
Hareketin frekansını artırmak için; T2
I. Yay sarkacı yatay yüzeyli bir yere taşınmalı
II. Özdeş bir yay daha şekildeki yaya paralel bağ-

lanmalı. Aynı asansör yukarı yönde 2 m/s2 ivme ile ya-
T1
III. m kütlesi küçültülmeli vaşlarsa periyotlarının oranı kaç olur?
T2
söylenenlerden hangileri tek başına yapılmalı-
(Sürtünmeler önemsizdir ; g = 10 m/s2 ; i < 10°)
dır?
A) I ve II B) II ve III C) I ve III 2 3 5
A) B) C)
3 2 2
D) Yalnız II E) Yalnız III
5 3
D) E)
2 2
11. Uzunlukları ,1 ve ,2 olan iki ipin ucuna m1 ve m2 küt-

leli cisimler bağlanarak oluşturulan iki sarkaç, aynı O
noktasına bağlanıyor.
O
13.
i b , aa aa
,1 ,2
m
m1 m2 Y
K
A C
L X
B O
Bu şekilde oluşturulan sarkaçlar aynı anda A ve Kütlesi m, ip uzunluğu , olan ip sarkacı, O denge
C noktalarından serbest bırakıldıklarında ilk kez noktasından K noktasına kadar çıkarılıp serbest
B-C arasında yan yana geldiklerine göre; bırakılıyor. Noktalar arasındaki yay uzunlukları eşit
I. ,2 ipi ,1 ipinden uzundur. 1
olup hareket sırasında cisim L den O ya s de gel-
6
II. m2 kütlesi m1 den büyüktür. mektedir.
III. a açısı β açısından büyüktür.
Buna göre esnemeyen sarkaç ipinin uzunluğu
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? kaç metredir?
(a ve β küçük açılardır.) (g = 10 m/s2 ; r = 3 alınız, 2a < 10°)
7 8 10 11 13
D) I ve III E) II ve III A) B) C) D) E)
9 9 9 9 9
1·A 2·C 3·C 4·B 5·A 6·E 7·E 8·D 9·D 10·B 11·A 12·A 13·C
Test 5 3. (1), (2), (3) numaralı F (N)

(1)
yayların kuvvet-uza- 180
nım grafikleri Şekil I 120 (2)
1. A noktasından serbest bırakılan 25, uzunluğundaki
deki gibidir. Aynı yay-
basit sarkaç B noktasından çiviye takılınca C nokta- (3)
larla Şekil II deki sis- 60
sına kadar yükselebiliyor. Bu durumda basit sarka- x (m)
temler kuruluyor. 0
cın periyodu 9 s dir. 0,5 1 1,5
Şekil I
9, a (2)
B 25,
(1) (1)
i (2)
2m
C A
3m
O T1 T2
m
B noktasındaki çivi kaldırılırsa aynı basit sarka- (3) (3)
cın periyodu kaç s olur?
(a ve i küçük açılardır.)
T3
A) 7 B) 9 C) 10 D) 12 E) 14
Şekil II
Bu sistemlere basit harmonik hareket yaptırıldı-

ğında T1 , T2 , T3 periyotları arasındaki büyüklük

ilişkisi nasıldır?
A) T3 > T2 > T1 B) T3 > T1 > T2
C) T1 > T2 > T3 D) T1 = T2 = T3
E) T1 > T3 > T2
4. Özdeş kütle ve özdeş yaylarla kurulu düzeneklerde

2. m kütleli bir cisim şekildeki gibi uzunluğu , olan
Şekil I deki sistemin frekansı f1, Şekil II dekinin f2 dir.
yayın ucunda f frekansıyla basit harmonik hareket
,
yapmaktadır. Aynı yaydan kadarlık bir parça kesi- k
4 m
lip, bu parça ile yeni bir sistem oluşturuluyor.
k
m
, k k
37°
m1 = m
Şekil I Şekil II
a O a
f1
Yeni sistemin de f frekansıyla basit harmonik f2
hareket yapması için ucuna asılacak kütle kaç m (Sürtünmeler önemsizdir.)
olmalıdır? (O noktası, denge konumudur.)
1 3
A) 1 B) C) D) 2 E) 3
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 3 5
5. Şekildeki asansör 6 m/s2 lik ivme ile aşağı yönde 7. Yay sabitleri şekil üzerin-
hızlanırken boyu 1 m olan basit sarkaç salınıma de verilen sistemin ucuna
k1 = 60 N/m
bırakılıyor. m = 400 g lık bir kütle ası-
lıp basit harmonik hareket
yaptırılıyor. k2 = 30 N/m
a a
Sistemin periyodu kaç
,=1m saniyedir? (r = 3 alınız.)
k3 = 20 N/m
m a = 6 m/s2
m = 400 g
3 4 4 6 2
A) B) C) D) E)
2 5 3 5 3
Buna göre basit sarkacın periyodu kaç saniye

olur? (r = 3 alınacak , a < 10°)
1 1
A) 1 B) 2 C) 3 D) E)
2 3
8. Yay sabiti 25 N/m olan özdeş dört yay şekildeki gibi

4 kg lık bir kütleye bağlanıyor.
m = 4 kg
Sisteme sürtünmesiz yatay düzlem üzerinde

basit harmonik hareket yaptırıldığında periyodu
kaç saniye olur? (r = 3 alınız.)
A) 1 B) 1,2 C) 2 D) 2,4 E) 3
6. K-L noktaları arasında küçük açılarla basit harmonik

hareket yapan şekildeki ip sarkacın ucundaki m küt-
1
lesi, K dan X noktasına saniyede geliyor. 9. Bir yay ve bir kütleden oluşan şekildeki sistemde, m
4
kütleli cisim K-L noktaları arasında basit harmonik
hareket yapmaktadır.
, m
m
K L
K P O R L
X Z
Y
Hareketin periyodu 12 saniye olduğuna göre, ci-
Buna göre, sarkacın periyodu kaç saniyedir? sim O dan P ye kaç saniyede gelir?
(KP = PO = OR = RL)
3 3
A) B) C) 1 D) 2 E) 3
2 4 A) 6 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
10. A 13. uzanım
+r
K L O M N
K L
0
M N zaman
K-N noktaları arasında T = 12 s lik periyotla basit
–r
harmonik hareket yapan A cismi O noktasından
ok yönünde geçtikten 6 s sonra hangi noktada
olur? (Noktalar eşit aralıklıdır.) Basit harmonik hareket yapan ve uzanım-zaman
değişimi şekildeki gibi olan cismin ivmesi ve hı-
A) K B) L C) O D) M E) N
zının işareti hangi aralıklarda zıttır?
A) K ve L B) M ve N C) K ve N
D) L ve N E) K ve M
11. Bir basit harmonik harekette genliğin değiştiril-

mesi;
I. Frekans
14. K-P arasında basit harmonik hareket yapan cisim
II. Maksimum hız
t = 0 anında M noktasından ok yönünde geçiyor.
III. Maksimum ivme
büyüklüklerinden hangilerini değiştirmez?

x
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III K L M N P
D) I ve II E) I, II ve III Cisim M den P ye 2 saniyede vardığına göre, ha-

reketin periyodu kaç saniye olur? (Aralıklar eşittir.)
A) 2 B) 4 C) 8 D) 12 E) 16
12. m kütleli bir cisim , boyundaki ipin ucunda X-Z nokta-

ları arasında basit harmonik hareket yapıyor.
15.
K L M
x(m)
–10 0 +10
a a
,
Şekildeki x ekseni üzerinde K - M noktaları ara-
sında T = 3 saniyelik periyotla basit harmonik
m
hareket yapan bir cismin, K noktasındaki ivmesi-
X Z
Y
nin büyüklüğü ve yönü nedir? (r = 3)
A) +x yönünde, 20 m/s2
t = 0 anında Y noktasından geçen m kütleli cisim B) –x yönünde, 20 m/s2
1 saniye içerisinde Y noktasından 6 kez geçtiği-
C) –x yönünde, 40 m/s2
ne göre, sarkacın periyodu kaç saniyedir?
1 1 2 3 D) +x yönünde, 40 m/s2
A) B) C) D) E) 1
6 3 3 5 E) +x yönünde, 10 m/s2
1·C 2·D 3·D 4·A 5·C 6·A 7·D 8·B 9·E 10·C 11·A 12·B 13·E 14·C 15·D
Test 6 (Çıkmış Sınav Soruları) 4. M P O R N

x
(–r) r 0 r (+r)
(– ––) (+ ––)
2 2
1. Şekilde görülen sarkacın
ucundaki kütle, L konumunda Şekildeki MN noktaları arasında T = 12 s periyot-
durgun iken, ipin taşıyabilece- la basit harmonik hareket yapan bir cisim, O nok-
ği en büyük kütledir. tasından O x yönünde harekete başladıktan 9 s
sonra hangi noktada bulunur?
K noktasından ilk hızsız
M K
bırakılan bu sarkacın ipi ne- L A) P B) R C) O D) M E) N
rede kopar?
(1980)
A) K noktasında B) K ile L arasında
C) L noktasında D) L ile M arasında
E) M noktasında
(1977)
5. Basit harmonik hareket ya-
pan, şekildeki düzeneğin pe-
2. Aynı düzlemde, O noktası M2 riyodunu artırmak için aşağı-
etrafında T1 = 3 s, T2 = 5 s lik T2 daki işlemlerden hangisi ya- +a
M1
periyotlarla dönen M1 ve M2 T1 pılmalıdır?
cisimleri şekildeki konumdan A) Kütle küçültülmeli M 0
O
harekete başladıklarına göre,
B) Kütle büyütülmeli
10 s sonraki konumları nasıl –a

olur? C) Yay sabiti büyütülmeli
D) Genlik küçültülmeli
A) M2 B) M2 C) M2
E) Genlik büyütülmeli
M1 60° (1983/II)
12
0°
M1
O O O
M1
D) M2 E) M2
6. Bir noktasal parçacık, şekildeki x ekseni üzerinde K
60°
ve L noktaları arasında, T = 3 saniye periyotla basit
M1
0°
12
O O
M1
(–) (+)
x(cm)
(1979) K(–10) 0 L(+10)
Bu parçacığın L noktasındaki ivmesinin yönü ne-

dir ve büyüklüğü kaç cm/s2 dir? (r = 3 alınacak)
3. Basit harmonik salınımlar yapan bir sarkacın,
uzanımının en büyük olduğu andaki ivmesi için, A) – x yönünde ve 40
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? B) – x yönünde ve 20
A) En büyük değerini alır.
C) Sıfır
B) En küçük değerini alır.
C) Sıfırdır. D) + x yönünde ve 40
D) Düşey konumdaki ivmenin iki katı olur. E) + x yönünde ve 20
E) Sarkacın boyuna ve kütlesine bağlıdır.
(1979) (1984/II)
7. Bir cisim şekildeki gibi Pl-P noktaları arasında basit 9. Bir yayın ve bir sar- sarkaç
harmonik hareket yapmaktadır. kacın ucundaki m
kütleli cisimler, yer yay
O çekimi alanında şe-
Pl P
kilde kesikli çizgilerle m
denge konumu gösterilen yörünge-
m
lerde, f frekansıyla
Bu cismin ivmesinin büyüklüğü için aşağıdaki- salınım yapıyorlar.
lerden hangisi doğrudur?
Çekim ivmesinin yerinkinden daha büyük oldu-
A) Değişkendir ve cismin denge konumundan geç- ğu bir gezegende, bu yay ve sarkacın frekansları
tiği anda sıfırdır. için ne söylenebilir?
B) Değişkendir ve cismin denge konumuna en uzak A) İkisininki de artar.
olduğu anda sıfırdır. B) İkisininki de azalır.
C) Değişkendir ve cisim denge konumuna yaklaşır- C) Yayınki değişmez, sarkacınki artar.
ken artar. D) Yayınki değişmez, sarkacınki azalır.
D) Değişkendir ve cisim denge konumundan uzak- E) Sarkacınki değişmez, yayınki artar.
laşırken azalır. (1989/II)
E) Her an sıfırdır.
(1985/II) 10. Titreşim periyotları T ve 2T olan Y1 ve Y2 yay - küt-

le düzenekleri Şekil I deki gibi denge durumundadır.
Şekil II deki gibi, Y1 yayı düşey doğrultuda a kadar
sıkıştırılıp, Y2 yayı da a kadar çekildikten sonra aynı

anda serbest bırakılıyorlar.
8. Şekildeki K noktasından bırakılan bir basit sarkaç den- Y1 Y2 Y1 Y2
ge konumundan geçerken, ip çiviye takılıyor ve sarkaç
topu L noktasına kadar yükselerek geri dönüyor. T
T 2T 2T
a a
0 M1 0
M1 M2 a M2 a
Şekil I Şekil II
çivi
K L M2 kütlesi ilk kez denge konumundan geçtiği
h2 t1 t2 h1 anda, M1 kütlesi hangi konumda bulunur?
A) B) C)
O Y1 Y2 Y1 Y2 Y1 Y2
Hareket böylece sürdüğüne göre, sarkaç topu-

nun: a
a a
I. KO ve OL yollarını alması için geçen t1 ve t2 0 M2 0 M1 0
M1 M2 a M1 a M2 a
süreleri,
II. h1 ve h2 yükseklikleri
D) E)
arasındaki ilişkiler nasıldır? (Sürtünme yok) Y1 Y2 Y1 Y2
A) t1 > t2, h1 < h2 B) t1 < t2, h1 > h2
C) t1 > t2, h1 = h2 D) t1 < t2, h1 = h2 a a

0 M2 0
M1
E) t1 = t2, h1 = h2 M2 a M1 a
(1985/II) (1987/II)
11. Çekim alanının g olduğu bir yerde şekildeki yayın 13. Şekildeki basit sarkaçta m kütlesi, M denge konu-
ucuna asılı m kütleli cisim P-K, sarkaçtaki m kütleli mundan 2a açısı kadar açılıp, bırakılıyor.
cisim de M-N arasında aynı f frekansıyla salınım
yapıyorlar.
aa aa
K m
, K O
L N
O m M
M N
m
m kütlesi, K den L ye t sürede geldiğine göre;
P O
I. Sarkacın periyodu 8t dir.
Çekim alanının 2g olduğu bir yerde, bunların fre- II. Sarkacın periyodu 8t den daha küçüktür.
kanslarının yine f olması için ne yapılmalıdır?
III. m kütlesi M den N ye t den daha uzun sürede gelir.
A) Yay ve sarkaçtaki cisimlerin kütleleri 2m ye
IV. m kütlesi L den M ye t den daha kısa sürede
çıkartılmalıdır. gelir.
B) Yaydaki cismin kütlesi 2m ye, sarkacın boyu 2, yargılarından hangileri doğrudur?
ye çıkartılmalıdır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
C) Yalnız yaydaki cismin kütlesi 2m ye çıkartılmalıdır. D) II ve IV E) III ve IV
D) Yalnız sarkacın boyu 2, ye çıkartılmalıdır. (1994/II)
,
E) Yalnız sarkacın boyu ye düşürülmelidir.
2
(1990/II)
14. Aynı noktaya bağlı özdeş iki basit sarkaç, şekildeki

K, N noktalarında tutulurken aynı anda serbest bıra-
kılıyor.
12. Şekildeki I ve II yaylarının esneklik katsayıları k
1
ve k dir. Yayların uçlarına asılı m ve 2m kütleli
2 i
i i
cisimler titreşirken periyotları T1 ve T2 oluyor.
I II K
N
L
1 M
k k
2
düşey
m T1 2m T2 Buna göre, bu sarkaçlar nerede çarpışır?

(2i küçük, sarkaç kürelerinin yarıçapları önemsizdir.)
T1 A) KL arasında B) L noktasında
T2 C) LM arasında D) M noktasında
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E) E) MN arasında
2 4
(1992/II) (1996/II)
15. Esnek, özdeş dört yay ile mX, mY kütleli cisimler şe- 17. Şekildeki basit sarkaç tavan
kildeki gibi asılmıştır. Cisimler düşey doğrultuda tit- K konumundan ilk hız-
reştirildiklerinde periyotları eşit oluyor. sız harekete başlıyor. i i
yatay Sarkacın küresi K ip

konumundan L ko-
numuna gelirken; küre
K
I. Kürenin açısal L
hızının büyüklüğü düşey
mX
artar.
II. Kürenin merkezcil ivmesinin büyüklüğü artar.
mY
III. İpteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü artar.
mX yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre, m oranı kaçtır?
Y A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) 1 B) 2 C) 2 D) 2 2 E) 4
(2011/LYS)
(1998/II)
18. , uzunluğundaki bir ipin ucuna 2m kütleli cisim, şe-

kildeki gibi bağlanmıştır. m kütleli bir mermi v hızıyla
2m kütleli cisme saplanıyor ve ip, düşeyle küçük bir
16. Esneklik katsayısı k olan X yayına 2m kütleli P cismi, açı yaparak salınım hareketi yapmaya başlıyor.
esneklik katsayısı 2k olan Y yayına da m kütleli R tavan
cismi şekildeki gibi asılıyor. Bu düzenekler ayrı ayrı (yatay)
düşey doğrultuda titreştirildiğinde P ve R nin yaptığı
harmonik hareketlerin periyotları sırasıyla TP, TR olu- , ip
yor.
2m
v
tavan tavan yatay
m
I
X k Y 2k Bu hareketin periyodunu;
I. merminin kütlesi,
II. merminin hızı,
P 2m R m III. ipin boyu,
IV. yerçekimi ivmesi,
TP V. cismin kütlesi
TR
niceliklerinden hangileri etkiler?
(Yayların kütleleri önemsenmeyecektir.)
A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve V
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4 D) II, III ve IV E) I, II, III, IV ve V
4 2
(2010/LYS) (2014/LYS)
19. Esnek olmayan, yeterince tavan 21. Tüm sürtünmelerin ihmal edildiği bir ortamda şekil-
sağlam bir iple sıkıca bağ- (yatay) deki özdeş ve kütleleri önemsiz yayların uçlarına
lanarak tavana asılan bir bağlanmış, eşit kütleli X, Y ve Z cisimleri; yayların
bilye, şekildeki gibi direnç A B
denge konumlarından eşit miktarda çekilip serbest
kuvvetlerinin ihmal edildiği bırakıldıktan sonra; X ve Z cisimleri düşey doğrultu-
ortamda A ve B noktaları da, Y cismi ise eğik düzlem yüzeyine paralel doğrul-
arasında salınım hareketi O tuda basit harmonik hareket yapmaktadır.
yapmaktadır. Bilyenin yörüngenin en alt noktası olan tavan tavan
O noktasından herhangi bir geçişi sırasında bilyeye
etkiyen net kuvvetin Fnet, bilyenin merkezcil ivmesi- k
k
k
nin a ve çizgisel hızının v olduğu biliniyor. Y
X k
Buna göre; Fnet , a ve v nin yönü aşağıdakilerden
yer
hangisi gibi olabilir? (yatay)
Z
A) Fnet a B)
a
v Buna göre; X, Y ve Z cisimlerinin titreşim fre-
v kansları; fX , fY ve f Z arasındaki ilişki nedir?
Fnet A) fX < fY = fZ B) fX = fY < fZ
C) a D) C) fX = fY > fZ D) fX > fY > fZ

Fnet
v a
E) fX < fY < fZ
v (2019/AYT)
Fnet
E) Fnet
a
(2018/AYT)
20. Sürtünmelerin ihmal edildiği ve yer çekim ivmesinin

10 m/s2 olarak kabul edildiği ortamda, bir ucu tava-
na sabitlenmiş olan esnek yayın diğer ucuna 2 kg
kütleli noktasal bir cisim asılarak düşey doğrultuda
basit harmonik hareket yapması sağlanıyor. Cismin
titreşim periyodunun, basit harmonik hareket yapan
1 metre uzunluğundaki bir basit sarkacın salınım pe-
riyoduna eşit olması isteniyor.
Buna göre, yayın esneklik sabiti kaç N/m olmalı-

dır?
A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
(2018/AYT)
1·B 2·D 3·A 4·D 5·B 6·A 7·A 8·C 9·C 10·B 11·D 12·D 13·D 14·D 15·E 16·D 17·E 18·B 19·A 20·B 21·C
TARAMA TESTLERİ 133
TARAMA TESTLERİ TARAMA TESTLERİ
Tarama Testi 1 3. Şekildeki yatay tablanın gösterilen noktalarında du-

ran m ve 2m kütleli cisimlerle tabla arasında sürtün-
me katsayısı 0,25 tir.
1. Aynı ipe bağlı ve kütleleri eşit iki topa, şekildeki gibi
sürtünmesiz yatay düzlemde düzgün çembersel ha- ~ = 5 rad/s
m 2m
reket yaptırılıyor.
tabla O
10 cm 10 cm
v1 v2
20 cm 20 cm
m
m Tabla, O noktası çevresinde ~ = 5 rad/s lik sabit
açısal hızla döndürülmeye başlanırsa, kütlelerin
durumu ne olur?
A) İkisi de oldukları yerde kalır.
1 B) m kütleli cisim yerinde kalır, 2m kütleli olanı boş-

Cisimlerin hızları oranı ise, dolandıkları yö-
4 luğa fırlar.
rüngelerin yarıçaplarının oranı aşağıdakilerden
hangisidir? C) İkisi de boşluğa fırlar.
1 1 D) İkisi de tabla kenarına gelir ve orada kalır.
A) 16 B) 8 C) 1 D) E)
2 4
E) 2m kütleli cisim yerinde kalır, m kütleli olanı boş-
luğa fırlar.
4. Merkezinden geçen eksen etrafında ~ açısal hızıy-

2. Yatay tabla üzerinde bulunan ve dönme ekseninden la dönme hareketi yapan platformun A noktasından
3 m uzaktaki karınca ile tabla arasında sürtünme bir taş, yatayla 30° lik açı yapacak biçimde, yere
katsayısı 0,3 tür. göre x ekseni boyunca hareket edecek şekilde
v0 = 10 m/s lik hızla atılıyor.
düşey eksen
~ v0
yatay tabla
30°
3m A x
Tabla ~ = 2 rad/s lik açısal hızla döndürülürse

karıncanın durumu ne olur? ~
A) Dışa savrulur.
Taşın yine A noktasına düşmesi için platformun
B) Olduğu yerde kalır.
~ açısal hızı en az kaç rad/s olmalıdır?
C) İçe doğru biraz yaklaşır.
1 3
(sin30°= , cos30°= , g=10 m/s2, r = 3 alınacak;
D) Dönme eksenine kadar içe doğru yaklaşır. 2 2
sürtünmeler önemsizdir.)
E) Karıncanın kütlesi bilinmeden bir şey söylene-
mez. A) 12 B) 9 C) 6 D) 5 E) 3
134 TARAMA TESTLERİ
5. Şekildeki dairesel yolun eğrilik yarıçapı 20 metredir. 7. Basit harmonik hareket yapan bir cismin uzanım za-
man grafiği şekildeki gibidir.
v=?
uzanım (m)
R = 20 m
+r
6 8
Araç yolun en üst noktasından geçerken, araba- 0 2 4
zaman (s)
ya etki eden tepki kuvveti, ağırlığının yarısı kadar
olduğuna göre, bu noktadaki hızı kaç m/s dir? –r
(g = 10 m/s2)
A) 40 B) 20 C) 15 D) 10 E) 5 Buna göre, hareketin frekansı kaç s–1 dir?

1 1 1 1 1
A) B) C) D) E)
16 8 6 4 2
6. Merkezi O noktasında ve yarıçapı R olan Dünya

küresinin kabuğunun üzerindeki bir cismin ağırlığı
10 N olarak ölçülüyor.
10 N
R X
R
2
O O
8. Ay, Dünya’nın uydusu olup Dünya etrafında şekildeki
gibi bir yörüngede dolanmaktadır.
Ay
R=0 Y O
Dünya
Ay’ın bir anda yok olduğu düşünülürse Dünya’da;

I. Günler uzar.
R
Aynı cismin O noktasından kadar uzakta- II. Gelgit olayı azalır.
2
ki X noktasında ve Dünya’nın merkezindeki Y
III. Geceler daha soğuk olur.
noktasında ağırlığı kaç N olarak ölçülür?
IV. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönme hızı
X noktasında Y noktasında artar.
A) 40 Sonsuz söylenenlerden hangileri gerçekleşir?
B) 10 10
A) I ve II B) II ve III
C) 5 0
D) 5 100 C) II, III ve IV D) III ve IV
E) 40 0 E) I, II ve III
1·E 2·A 3·A 4·E 5·D 6·C 7·B 8·C

Tarama Testi 2 3. Şekil I deki sarmal bir yayın kuvvet - uzanım grafiği
Şekil II deki gibidir. Yayın ucuna 1 kg kütleli cisim
bağlanarak yay 10 cm gerilip bırakılıyor.
1. Sürtünmesiz yatay düzlem üzerinde K-L noktaları
arasında basit harmonik hareket yapan cismin uza- F(N)
2
nım denklemi, x = cos 10r t dir. 100
5
k
2
10 cm –2 x(m)
K O L –100
10 cm m = 1 kg
Buna göre, cismin K noktasındaki ivmesinin de- Şekil II
ğeri kaç m/s2 dir?
Şekil I
A) 60r2 B) 40r2 C) 30r2
D) 20r2 E) 10r2 Buna göre, kütlenin maksimum ivmesi kaç m/s2
olur?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 8 E) 10
2. Dünya yüzeyinde duran şekildeki uydunun Dünya

üzerindeki potansiyel enerjisi E kadardır.
yapay
uydu
m
R
2R 4. m kütleli bir cisim, Şekil I deki gibi , uzunluğundaki
ipin ucunda v1 hızıyla yatay düzlemde döndürülür-
ken hareketin frekansı f, ipteki gerilme kuvveti T1 dir.
M
f
Aynı cisim frekansıyla Şekil II deki gibi yatay düz-
2
Uydunun kesikli çizgiyle gösterilen yörüngeye fırlatı- lemde döndürülürken ipteki gerilme kuvveti T2 dir.
lıp bu yörüngede dolanması sağlanıyor.
v1 v2
Son durumda uydunun potansiyel enerjisinin
değişimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru- , , /2
O1 m O2 m
dur? ip ip
E E
A) kadar artar. B) kadar azalır.
2 2 Şekil I Şekil II
3
C) E kadar azalır. D) E kadar artar.
2 T1
2 T2
E) E kadar artar.
3
A) 16 B) 8 C) 4 D) 2 E) 1
5. Şekildeki m kütleli cisim düşey düzlemde düzgün 7. Şekildeki hızarda dişli çark merkezden geçen ekseni
çembersel hareket yapıyor. etrafında f frekansıyla düzgün olarak döndürülüyor.
v K
m X
L
Hareketin f frekansı ve r sabiti bilinenleri ile;
Cisim K konumundan geçerken merkezcil ivmesi I. a, X noktasının merkezcil ivmesi

a ise L konumundan geçerken merkezcil ivmesi
II. ~, açısal hızı
kaç a olur?
III. T, periyodu
A) 3 B) –3 C) 2 D) –2 E) –1
niceliklerinden hangileri bulunabilir?
6. Sürtünmesiz R yarıçaplı düşey çembersel rayın A

noktasından v0 hızıyla m kütleli cisim atılıyor. Cisim
C noktasından düşmeden geçebiliyor.
C
D v 8. Şekildeki düzenekte L ve M çarkları eksenleri çakı-
şacak biçimde perçinlenmiş olup K ve M kasnakları
gergin kayış ile bağlıdır.
B
R
v0
3r
A r 2r
X Y
L
K M
B, C, D noktalarından geçerken rayın cisme gös-
terdiği tepki kuvvetleri FB , FC , FD ise aşağıdaki-
lerden hangisi doğrudur? K kasnağı sabit bir hızla döndürüldüğünde, X
A) FB > FC > FD B) FB = FC = FD noktasındaki aX ve Y noktasındaki aY merkezcil
aX
ivmelerinin büyüklüklerinin a oranı kaçtır?
C) FB > FD > FC D) FD > FC > FB Y
E) FD > FC = FB 3 2 3 4
A) 3 B) C) D) E)
2 3 4 3
1·B 2·E 3·C 4·B 5·E 6·C 7·E 8·E

Tarama Testi 3 3. Çapı 2 cm olan bir misket, v = 2 m/s hızla kaymadan

dönerek ilerlemektedir.
1. yy′ ekseni etrafında ~ açısal hızı ile dönen silindirin r

yatay
iç yüzeyindeki m kütleli cisim silindire göre kayma-
dan ancak durabiliyor. v = 2 m/s
m r
y
~ yatay(yer)
Enerji kayıpları önemsiz olduğuna göre, misketin

kütle merkezi en fazla kaç cm yükselir?
2
m (I = mr2, g = 10 m/s2 )
5
A) 16 B) 28 C) 29
r D) 48 E) 70
y
~ açısal hızının bulunabilmesi için;
k, sürtünme katsayısı
r, silindirin yarıçapı
m, cismin kütlesi 4. Dünya’nın yüzeyindeki çekim ivmesi g dir.
g, yer çekimi ivmesi L
niceliklerinden hangileri bilinmelidir?

A) g, r ve m B) g, k ve m C) g, r ve k
D) g ve m E) k ve m
O
K
X
Dünya
Dünya’nın içinde bir K noktası, yüzeyinde L nokta-

2. Her bir bölmesinin uzunluğu , olan şekildeki eşit
sı ve dışında X noktası şekildeki gibi verilmiştir.
bölmeli esnemeyen türdeş ve özdeş X, Y çubukları
sırasıyla ~ ve 2~ açısal hızlarıyla A ve B noktaları I II III
çevresinde döndürülüyor. L
~ 2~
A B O K O O
X Y
X
Çubuklardan biri en uç noktası çevresinde dön- gK < g gL = g gX > g
1
dürüldüğünde eylemsizlik momenti I = m , 2
3 Buna göre K, L ve X noktalarındaki çekim ivme-
LX
olduğuna göre açısal momentumlarının bü- lerinin yönü ve büyüklüğü ile ilgili verilenlerden
LY
yüklükleri oranı kaçtır? hangileri doğrudur?
7 5 9 3
A) B) C) D) E) 1 D) I ve II E) I, II ve III
8 6 8 2
5. Şekildeki basit sar- 8. Yatay ve sürtünmesiz tablanın üzerinde m = 4 kg

kaç A ve C noktaları kütleli bir cisim varken tabla sabit ~ = 2 rad/s lik
arasında basit har- açısal hızla döndürülüyor.
monik hareket yap- düşey
maktadır.
A C ~
Cisim B noktasın- K L
B T
dan L noktasına 0,5
saniyede geldiğine göre, periyodu kaç saniye-
37° m = 4 kg
dir?
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 16
r = 0,5 m
Hareket sırasında ipte oluşan gerilme kuvveti

6. Şekildeki K-L noktaları arasında T = 4 saniye peri-
kaç N olur? (sin 37° = 0,6; cos 37° = 0,8; g = 10 N/kg)
yotla basit harmonik hareket yapan cisim, t = 0 anın-
da O noktasından v hızıyla geçiyor. A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 16
K O v L x
(–x) (+x)
t = 6 saniye anındaki hızı, aşağıdakilerden hangi-

si olur? (Sürtünme yok, |KO| = |OL|)

3
A) – v B) – v C) 0
2
3
D) v E) v
2
7. Şekil I deki gibi sarmal bir yayın ucuna bağlanan m

kütleli cisim T periyodu ile basit harmonik hareket ya-
9. Bir öğrenci, ipin ucuna bağladığı teneke kavanozu
pıyor.
r yarıçaplı yörüngede ~ açısal hızı ile döndürürken
Şekil I Şekil II hareketin merkezcil ivmesi a1 oluyor. Aynı öğrenci
aynı kavanozu 2r yarıçaplı yörüngede 2~ açısal hızı
ile döndürürken merkezcil ivme a2 oluyor.
m
m
T1 = T T2
Bu yaylardan özdeş olan iki tanesi Şekil II deki

gibi yan yana bağlanarak, yine ucuna m kütlesi a1
asılırsa, sistemin bu durumdaki periyodu T2 kaç Buna göre, a oranı kaçtır?
2
T olur?
1 1 1
1 1 A) B) C) D) 1 E) 2
A) 2 B) 2 C) 1 D) E) 8 4 2
2 2
1·C 2·A 3·B 4·D 5·B 6·B 7·D 8·D 9·A

Tarama Testi 4 3. Şekildeki içi boş silindirin üst kapağında birbirine ve

dairenin merkezine eşit uzaklıkta K, L, M delikleri
açılıyor. Alt kapaktaki delikler ise K, L, M deliklerinin
1. Şekildeki otomobil tekerleği sabit hızla saniyede 25 düşey izdüşümleridir.
devir yapmaktadır.
düşey
~
K L
M O
v
0,2 m
O
A h = 20 cm
Kl Ll
Ml Ol
Dönme ekseninden 0,2 metre uzaktaki bir nokta- Silindir O-Ol ekseni çevresinde sabit ~ açısal hı-
nın çizgisel hızı kaç m/s dir? (r = 3 alınacak) zıyla döndürülürken üst kapaktaki deliklerden birin-
A) 60 B) 45 C) 30 D) 15 E) 9 den serbest bırakılan bir misket, alt kapaktaki delik-
lerden birinden geçiyor.
Buna göre, ~ açısal hızı en az kaç rad/s dir?

(r = 3 alınız.)
A) 50 B) 40 C) 30 D) 20 E) 10
4. Yarıçapı 2r , kütlesi 3m olan Şekil I deki X diski

4~ sabit açısal hızı ile yatay düzlemde dönerken
4m kütleli r yarıçaplı türdeş Y diskinin dönmesi
engellenmiştir.
r 4m
2. Şekildeki düzenekte X ve Y çarklarının eksenleri ça- Y
kışacak biçimde perçinlenmiş olup Z ve Y kasnak- 2r
3m X Y
ları gergin kayış ile bağlıdır.
X ~2
~1 = 4~
A
r r 2r
B Şekil I Şekil II
Z X
Y Y diski Şekil II deki gibi X diskinin üzerine dü-
şüp birlikte dönmeleri sağlanırsa ~2 açısal hızı
kaç ~ olur?
Düzenek çalışırken A noktasının merkezcil ivme-
1
sinin büyüklüğü 2 m/s2 ise, B noktasının merkez- (Diskin eylemsizlik momenti mr 2 olup, sürtünmeler
2
cil ivmesinin büyüklüğü kaç m/s2 olur? önemsizdir.)
A) 8 B) 6 C) 4 D) 2 E) 1 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
5. Kütleleri sırasıyla m ve 2m olan X ve Y otomobil- 8. Basit harmonik hareket yapan bir cismin hız-zaman
leri eğim açısı a olan sürtünmesi önemsiz bir viraja grafiği şekildeki gibidir.
aynı anda giriyor. X otomobilinin yörünge yarıçapı r, hız(m)
Y ninki 4r dir.
+v
X otomobili en fazla v hızıyla savrulmadan virajı
dönebildiğine göre Y otomobili virajı savrulma-
0 zaman (s)
dan en fazla kaç v hızı ile dönebilir? 2 4
1 –v
A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
2
Hareketin genliği 0,8 m olduğuna göre cismin

maksimum hızı kaç m/s olur?
(r = 3 alınız.)
6. Her bakımdan özdeş olan yaylarla Şekil I ve Şekil II
deki sistemler kuruluyor. Oluşturulan sistemler basit 3 4 5 6
A) B) C) D) E) 1
2 3 4 5
harmonik hareket yaparken Şekil I deki sistemin fre-
kansı f1, Şekil II dekinin f2 dir.
m1 = 2m
Şekil I
m2 = 9m 9. Düşey eksen çevresinde gittikçe artan ~ açısal hı-

zıyla döndürülen yatay tablanın üstünde, şekildeki
Şekil II
gibi üst üste duran m1 , m2 kütleli cisimler vardır.
m1 kütleli cisim bir iple dönme eksenine bağlıdır. m1
kütleli cisim ile m2 kütleli cisim arasındaki sürtünme
f1 kuvveti f1 , m2 ile zemin arasındaki sürtünme kuvveti
Sürtünmeler önemsiz olduğuna göre, oranı
f2 f2 olup f1 , f2 değerleri bilinmektedir.
kaçtır?
düşey
5 2 1 4 3
A) B) C) D) E) ~
4 3 3 3 2
m1
ip
m2
r
7. İpinin boyu , olan şekildeki
1
basit sarkacın frekansı
3 a a
–1
s dir. , m2 kütleli cisim kaymaya başladığı anda ~ nın
değerini bulmak için f1 ve f2 değerlerinden başka
Bu sarkacın boyunu ilk
aşağıdakilerden hangileri de bilinmelidir?
boyunun kaç katına çıka-
1 –1 A) m2 ve r B) m1 , m2 ve r
ralım ki, frekansı s
6
olsun? C) m1 ve m2 D) Yalnız r
A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 12 E) Yalnız m2
1·C 2·A 3·E 4·C 5·C 6·E 7·B 8·D 9·A

Tarama Testi 5 3. Dönme periyotları T1 = 3 saniye ve T2 = 5 saniye

olan iki bisikletli aynı noktadan, aynı yönde çember-
sel harekete başlıyorlar.
1. 1 metrelik ipin ucuna bağlı, kütlesi 1 kg olan bir bilye
şekildeki K noktasından ilk hızsız bırakılıyor. 4 saniye sonra iki bisikletlinin yarıçap vektörleri
arasındaki açı kaç derecedir?
düşey
A) 45 B) 60 C) 95
K D) 150 E) 168
37°
1m
L
v
Bilye L den geçerken ipteki gerilme kuvveti kaç N 4. Şekildeki yatay tabla O-O′ ekseni etrafında sabit ~
olur? açısal hızıyla dönerken, üzerindeki X ve Y cisim-
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8; g = 10 m/s2) leri sırasıyla r ve 3r uzaklıkta kaymadan tabla ile
A) 12 B) 16 C) 18 D) 20 E) 24 birlikte ancak dönebilmektedir.
X ~ Y
tabla
2. Şekildeki sürtünmesiz düzenekte m2 = 2 kg kütleli r 3r

cisim boru içerisinden geçirilmiş iple m1 kütleli cisme O
bağlanıyor. Boru merkezinden geçen eksen etrafın-
da sabit ~ açısal hızıyla döndürüldüğünde m1 kütleli Buna göre, X ve Y cisimleri ile tabla arasındaki
cisim düşeyle 37° lik açı yapmakta ve m2 nin konu- kX
sürtünme katsayılarının oranı kaçtır?
mu değişmemektedir. kY
~ 1 1 1 1 2
A) B) C) D) E)
2 3 4 5 5
37°
m1
5. Çekim ivmesi 8g olan bir gezegende bir basit sar-

kaç T = 8 s periyotla basit harmonik hareket yap-
m2 = 2 kg maktadır.
Bu sarkaç, yer yüzeyine getirilirse periyodu kaç

Buna göre, m1 kütleli cismin merkezcil ivmesi
s olur? (g: yer çekim ivmesidir)
kaç m/s2 dir?
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8; g = 10 m/s2) A) 2 2 B) 8 C) 16 2
D) 32 E) 64
A) 7,5 B) 12 C) 15 D) 22,5 E) 25
6. O noktası çevresinde serbestçe dönebilen şekildeki 8. Şekildeki sarkaçlarda esnemeyen ipin boyu ,, yay
m1 kütleli makaraya, kütlesi önemsiz ince ip sarılmış sabiti k, kütleler eşit olup m kadardır.
ve ipin ucuna m2 = 1 kg kütleli cisim bağlanmıştır.
m1 = 2 kg
, k
r
O m
m (f2)
(f1)
m2 = 1 kg
Basit harmonik hareket yapan sarkaçların fre-
kansı f1 ve f2 olduğuna göre;
Cisim serbest bırakılıp ok yönünde 10 metre
aşağı indiğinde hızı kaç m/s olur? I. m kütlesi artırılırsa f1 değişmez; f2 azalır.
(Ιmakara =
1
mr2 , g= 10 m/s2 , sürtünmeler önemsizdir.)
II. , uzunluğu artırılırsa f1 azalır.
2
III. k yay sabiti artırılırsa f2 artar.
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
(Yayın esneklik sınırı aşılmıyor.)

D) I, II ve III E) II ve III
9. Yarıçapı R, kütlesi M olan Dünya’nın yüzeyindeki

7. Şekillerdeki düzeneklerde kullanılan yaylar özdeştir.
çekim ivmesi g kadardır.
Şekil I Şekil II
m1 m2
T1 = 5 s T2 = 12 s m2
m1
Dünya’nın yoğunluğu değişmeden yarıçapı 2R
Şekil I deki m1 kütlesinin periyodu 5 saniye, olsaydı yüzeyindeki çekim ivmesi kaç g olurdu?
m2 ninki 12 saniye olduğuna göre, Şekil II deki
(Dünya’nın küre biçiminde olduğu kabul edilecek.)
(m1 + m2) sisteminin periyodu kaç saniye olur?
1
A) 15 B) 13 C) 11 D) 9 E) 7 A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
2
1·E 2·A 3·E 4·B 5·C 6·D 7·B 8·D 9·C

Tarama Testi 6 3. Bir adam ipin ucuna bağladığı topu yatay düzlemde
sabit periyotla şekildeki gibi döndürüyor.
1. Yay sabiti k1 olan yayın ucuna Şekil I deki gibi m

kütleli cisim bağlanıp, r1 genlikli titreşim hareketi
yaptırıldığında toplam enerjisi E olmaktadır. Aynı sis-
temde, yay sabiti k2 yapılıp genlik r2 olunca, toplam
E
enerji olmaktadır (Şekil II).
2
r1 r1
k1
Şekil I
m
Adam hareket sırasında ipin uzunluğunu düzgün
olarak artırırsa;
r2 r2 I. Hareketin çizgisel hızı artar.
k2
II. Hareketin açısal hızı değişmez.
m Şekil II
III. Hareketin ivmesi artar.
yargılarından hangileri gerçekleşir?

r2 = 2r1 olduğuna göre, sistemlerin frekansları-
f1
nın oranı kaçtır? D) II ve III E) I, II ve III
f2
1 2
A) B) C) 2
2 2
D) 2 2 E) 3 2
4. Çembersel harekette, konum ( R ), çizgisel hız

( v ) ve merkezcil ivme ( a ) vektörlerinin birbirine
göre yönelimlerini aşağıdaki çizimlerden hangisi
gösterir?
2. En fazla 200 N luk gerilmeye dayanabilen 2 m uzunlu- A) B)
ğundaki esnemeyen ipin ucuna 1 kg lık cisim bağlanıp, v v
a
a
cisme yatay düzlemde çembersel hareket yaptırılıyor.
R R
v
ip C) D)
r=2m a a
v v
R R
İp kopmadan cismin kazanabileceği açısal hızın E)

en büyük değeri kaç rad/s olur? v
A) 30 B) 25 C) 20 D) 10 E) 5 R a
5. Karayollarında araçların güvenli seyahat edebilme- 7. Çembersel bir yörüngede dolanan bir cismin açısal
leri için virajlı yollara bir eğim verilir. hızı sabit kalmak koşulu ile, yörünge yarıçapı artırılı-
yor.
Bu durumda cismin v çizgisel hızı ile f frekansı

nasıl değişir?
v f
A) Artar Artar
B) Artar Değişmez
C) Azalır Değişmez
D) Azalır Artar
Aracın sürati biliniyor.
E) Artar Azalır
Buna göre, yola verilen eğimin hesaplanabilmesi
için;
I. Aracın kütlesi
II. Virajın yarıçapı

8. Yatay düzlemdeki virajın
III. Yer çekimi ivmesi
merkezinden r kadar uzak-
niceliklerinden hangileri de kesinlikle bilinmeli- tan viraja giren toplam m
dir? (Yolun sürtünmesiz olduğu kabul edilecektir.) kütlesine sahip motosikletli
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III v hızıyla virajı devrilmeden
geçiyor.
Motosikletli aynı yoldan x
daha büyük bir hızla geç-
mek için;
I. x uzaklığını büyütmeli
II. m toplam kütleyi büyütmeli
III. r viraj yarıçapını küçültmeli

6. İpin ucuna F kuvveti uygulanarak makaraların kay-
madan dönmesi sağlanıyor. söylenenlerden hangilerini yapabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II veya III
~1 D) I veya II E) I, II veya III
r
3r
~2
9. Yarıçapı R, kütlesi M olan

Dünya yüzeyinde çekim ivmesi
g dir. M R
r yarıçaplı makaranın açısal hızı ~1 , 3r yarıçaplı Kütle sabit kalmak koşuluyla

~1 R
makaranın açısal hızı ~2 olduğuna göre ~ ora- Dünya’nın yarıçapı yapı-
2
2
nı kaçtır? lırsa yüzeyindeki çekim ivmesi kaç g olur?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 6 E) 12 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
1·D 2·D 3·E 4·A 5·C 6·D 7·B 8·A 9·D

3. Dönme frekansı 10 s–1 olan şekildeki yatay diskin

Tarama Testi 7
üzerinde bulunan 0,1 kg kütleli cisim, 10 cm uzunlu-
ğundaki iple eksene bağlıdır.
1. Kütlesi m olan bir cisim, yay sabiti k olan yayın ucu-
na Şekil I deki gibi asıldığında yaptığı basit harmonik ~
salınımların periyodu T dir.
Şekil I Şekil II
T
k k k
m
k k
Cisimle disk arasındaki sürtünme kuvveti 6 N
ise, ipteki T gerilme kuvveti kaç N olur?
(r = 3, g = 10 m/s2)
m
A) 30 B) 24 C) 20 D) 18 E) 12
Aynı m kütleli cisim, dört yayla kurulu Şekil II
deki sistemde basit harmonik hareket yaptığında
periyodu kaç T olur?
1 1
A) B) C) 2 D) 4 E) 1
4 2
4. Bir basit sarkacı, kütlesi Dünya’nın kütlesinin 2

1
katı, yarıçapı Dünya’nın yarıçapının si olan
2
gezegene götürüp boyunu da yarıya indirirsek
yeni periyodu ilk periyodunun kaç katı olur?
1 1 1
A) B) C) D) 1 E) 4
8 4 2
2. Yer çekimi ivmesinin olmadığı bir yerde P-S arasın-

da basit harmonik hareket yapan m1 ve m2 kütleli
f
cisimlerin frekansları sırasıyla f ve dir.
2
5. 50 cm uzunluğundaki ipin ucuna 400 g kütleli bir ci-

sim bağlanarak, cisme şekildeki gibi dairesel hareket
P yaptırılıyor.
R m1 m2 37° , = 50 cm
r
S m = 400 g
a1
Bu cisimlerin maksimum ivmeleri oranı a kaç-
2
tır? Hareket esnasında ipte oluşan gerilme kuvveti
kaç N olur? (g = 10 m/s2, sin37° = 0,6; cos37° = 0,8)
1 3
A) B) C) 2 D) 3 E) 4
2 4 A) 10 B) 8 C) 6 D) 5 E) 4
6. 8. K, L, M cisimleri sırasıyla r, 2r ve r yarıçaplı çember-

düşey
sel yörüngelerde düzgünce dolanmakta iken K ve L
nin periyotları, L ve M nin ise çizgisel hızlarının bü-
R yüklükleri eşit olmaktadır.
yatay
K Buna göre aK, aL, aM merkezcil ivmelerinin bü-
O yüklükleri arasındaki ilişki nedir?
A) aK = aM > aL B) aL > aK = aM
L C) aM > aL > aK D) aM > aK = aL
E) aK > aL > aM
Şekildeki K noktasından serbest bırakılan m küt-
leli bir cisim L noktasından geçerken çembere ne
kadar kuvvet uygular?
(O düşey duran çemberin merkezi, g yerçekimi ivmesidir.)
A) mg B) 2mg C) 3mg
D) 4mg E) 5mg
9. Şekildeki zy düzleminde çembersel hareket yapan

cisim, yörüngenin en üst noktasından geçerken çiz-
gisel momentumu P , açısal momentumu L ve ya-
rıçap vektörü r dir.
y
7. Eşit bölmeli ağırlığı önemsiz şekildeki türdeş çubuk,

O noktasından geçen düşey eksen etrafında yatay
v
düzlemde, sabit frekansla dönmektedir.
O
z
Buna göre, verilen vektörlerin yönleri için aşağı-

Çubuğun uçlarına yapıştırılan iki cismin;
dakilerden hangisi doğrudur?
I. Açısal hızları
P L r
II. Periyotları
A) z y –x
III. Çizgisel hızlarının büyüklükleri
B) x y –z
niceliklerinden hangileri eşit olur? C) –z x –y
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) y z –x
D) I ve II E) I ve III E) –z –x y
1·E 2·E 3·A 4·B 5·D 6·C 7·D 8·C 9·E

Tarama Testi 8 3. Şekil I deki m kütleli cisim, T periyodu ile basit har-
monik hareket yapmaktadır.
1. Aynı merkezli ve birbiriyle perçinli X ve Y kasnakları

m
şekildeki gibi gergin iple O2 merkezli Z kasnağına
Şekil I
bağlıdır.
Z m Şekil II
X
Y O r r 3r
Şekil I deki yay 3 eşit parçaya ayrılıp Şekil II deki
1 O2
gibi bağlanırsa m kütlesinin periyodu kaç T olur?
1 1 1 1
A) B) C) D) E) 3
3 2 2 3
X ve Z kasnaklarının açısal momentumları eşit
IX
olduğuna göre eylemsizlik momentlerinin
IZ
oranı kaçtır?
1 1 1
A) 2 B) 1 C) D) E)
2 3 6
2. Şekil I deki sarkaç AB arasında, Şekil II deki sarkaç 4. Kuvvet-uzanım grafikleri Şekil I deki gibi olan I, II ve
C - D arasında salınım yapmaktadır. Şekil I deki sar- III yaylarının ucuna 3m, 2m, m kütleli cisimler Şekil II
kaç A dan Şekil II deki sarkaç C den aynı anda ser- deki gibi bağlanıyor.
best bırakılıyor.
I II III
Şekil I Şekil II F(N)
I
200
II
a 150
, a
III
100
4,
m 50
A B 0 x(m) 3m 2m m
1 2
O1
m
C D Şekil I Şekil II
O2
Yaylı sistemlere basit harmonik hareket yaptırıl-
Birinci sarkaç O1 den ikinci kez geçerken ikinci dığında T1 , T2 , T3 periyotlarının büyüklük ilişkisi
sarkaç nereden geçer? (a < 10°) nasıl olur?
A) O2 - D arasından B) C - O2 arasından A) T1 = T2 = T3 B) T2 > T1 = T3
C) D noktasından D) C noktasından C) T1 > T2 = T3 D) T2 = T3 > T1
E) O2 noktasından E) T1 > T2 > T3

5. Yatay tabla O noktasından geçen dik eksen etrafın- 7. Dairesel bir yörüngede dolanan bir cismin çizgisel
da sabit ~ açısal hızı ile döndürülüyor. hızının büyüklüğü sabit kalmak koşulu ile, cismin yö-
rünge yarıçapı zamanla küçültülüyor.
düşey
~ Bu durumdan, cismin f frekansı, ~ açısal hızı ve
m a ivmesinin büyüklüğü nasıl etkilenir?
O
f ~ a
r
A) Artar Artar Artar
B) Azalır Azalır Artar
C) Artar Değişmez Değişmez
O noktasından r kadar uzaktaki m kütleli kap-
lumbağa kaymadan tabla ile birlikte dönebildiği- D) Azalır Azalır Azalır
ne göre, yüzeyle kaplumbağa arasındaki sürtün- E) Artar Artar Değişmez
me katsayısının en küçük değeri aşağıdakilerden
hangisine eşittir?
(g: yer çekimi ivmesi)
~ ~2 r ~r 8. Şekildeki eşit bölmeli ve ağırlığı önemsiz esneme-

A) gr B) g C) g
yen çubuk, O noktası etrafında ~ açısal hızı ile
~2 döndürülüyor. Çubuğun uçlarına yapıştırılmış m ve
D) gr E) ~gr
2m kütleli X, Y cisimlerinin O noktasına göre açısal
momentumları LX ve LY oluyor.
~
O
X Y
m 2m
LX
LY
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
6. m kütleli bir taş şekildeki sürtünmesi önemsiz eğik

düzlemin üzerinde ipin ucunda sabit hızla döndürü-
lüyor. 9. Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı sırasında K
noktasından L noktasına gelme süresi 3t, X nok-
K tasından Y noktasına gelme süresi 2t dir.
v 53°
m X
L
ip
2t A2 A1 3t
L
K
Y
Taş K noktasında iken ipte oluşan gerilme kuvve-
ti TK , L noktasında iken TL ise TL – TK değeri kaç Yarıçap vektörlerinin K-L arasında taradığı alan
mg dir? A1 , X-Y arasında taradığı alan A2 olduğuna
(sin37° = 0,6; cos37° = 0,8; g yerçekimi ivmesidir) A1
göre oranı kaçtır?
A2
4 6 8
A) B) 1 C) D) E) 2 4 2 9 3
5 5 5 A) B) C) 1 D) E)
9 3 4 2
1·D 2·A 3·A 4·E 5·B 6·C 7·A 8·B 9·E

Tarama Testi 9 3. Çekim alanı şiddetinin g

olduğu bir yerde bulunan ,
boyundaki bir basit sarka- ,
1. Şekil I deki eşit kütleli cisimlerin periyotları 3 ve 4
cın periyodu T dir.
saniyedir.
Şekil I Şekil II
Bu basit sarkacın ipinin
boyunu 4 katına çıkara-
g T
rak çekim ivmesinin
4
k1 k2 k1 k2 olduğu başka bir gezegene götürürsek periyot
kaç T olur?
m m
m 1
T1 = 3 s T2 = 4 s A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
T3 2
Yaylar, Şekil II deki gibi yan yana bağlanırsa, aynı

m kütleli cismin T3 periyodu kaç saniye olur?
12 5 4. Aynı yaydan 10 cm ve
A) 7 B) 5 C) D) E) 10
5 12 40 cm lik parçalar ke-
silerek, uçlarına şekil- 10 cm
deki gibi m kütleli ci-

m1 = m
simler asılıyor. 40 cm
T1
İki sisteme basit
harmonik hareket
yaptırılınca periyot-
T1 T2 m2 = m
ların oranı kaç-
T2
tır?
1 1
A) 4 B) 2 C) 1 D) E)
2 4
5. Dünya, Güneş’in çevresinde şekildeki gibi elips bir

yol izleyerek döner.
2. Kütleleri ve yay sabitleri şekil üzerinde yazılı yay sar-
v2
kaçlarının periyotları sırasıyla T1 = 2 s ve T2 = 3 s dir.
2d v1
d 3d
k1 k2 Dünya
Güneş
v3
m 3m Dünya’nın dönüşü sırasında şekil üzerinde ve-

T1 = 2 s T2 = 3 s
rilen noktalarda v1 , v2 , v3 çizgisel hızlarının
büyüklük ilişkisi nasıldır?
k1
Buna göre, yay sabitlerinin oranı kaçtır? A) v1 > v2 > v3 B) v3 > v2 > v1
k2
C) v2 > v1 = v3 D) v2 > v1 > v3
9 3 9 3 2
A) B) C) D) E) E) v3 > v1 > v2
16 4 2 2 3
6. Şekildeki K noktasından bırakılan bir basit sarkaç 8.

denge konumundan geçerken, ip çiviye takılıyor ve
sarkaç topu L noktasına yükselerek geri dönüyor.
5,
9,
çivi
m
K L Düzgün çembersel hareket yapan yatay tabla
t1 t2 üzerine sabitlenmiş cismin hareketi süresince;
O
I. Açısal hızı
Sarkaç topu KO arasını t1 sürede, OL arasını da t2 II. Çizgisel hızının büyüklüğü
t1 III. Merkezcil ivmesinin büyüklüğü
sürede aldığına göre oranı kaçtır?
t2
1 3 5
A) B) 1 C) D) 2 E)
2 2 2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
9. , uzunluğundaki esnemeyen bir ipin ucuna bağlı m

7. Durgun bir asansörün tavanına asılı basit sarkacın kütleli cisme, yatay düzlemde düzgün çembersel ha-
periyodu T olarak ölçülüyor. reket yaptırılıyor.
v
, m
O
,
m
Buna göre;
I. Çizgisel hız iki katına çıkarılırsa merkezcil ivme

dört katına çıkar.
Sarkacın periyodunun azalması için, asansörün II. Periyodu iki katına çıkarılırsa merkezcil kuvvet
hareketi aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? yarıya iner.
A) Aşağı doğru sabit hızlı hareket III. Frekansı iki katına çıkarılırsa ipteki gerilme kuv-
B) Aşağı doğru hızlanan hareket veti yarıya iner.
C) Yukarı doğru sabit hızlı hareket yargılardan hangileri doğrudur?
D) Yukarı doğru hızlanan hareket A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
E) Yukarı doğru yavaşlayan hareket D) I, II ve III E) I ve III
1·C 2·B 3·E 4·D 5·B 6·C 7·D 8·E 9·A

3. Sertlikleri farklı, serbest boyları eşit yayların ucuna

Tarama Testi 10
m, 2m ve 3m kütleli cisimler asılınca şekildeki denge
durumunu alıyorlar. Bu kütleler salınıma bırakılınca
1. Bir ipin ucuna bağlı m kütleli bir cisim, düşey düz- frekansları sırasıyla f1, f2 ve f3 oluyor.
lemde Şekil I deki gibi O noktası çevresinde döndü-
rülürken aniden ip kopuyor. Cismin bundan sonraki
hareketinin hız-zaman grafiği Şekil II de verilmiştir.
M
N hız
L
m 2m 3m
O (f1) (f2)
P (f3)
K
ip
v 0 Buna göre, frekansların büyüklük sırası nasıl
zaman
m olur?
A) f3 > f2 > f1 B) f1 > f2 > f3

Şekil I Şekil II
C) f1 = f2 = f3 D) f2 > f1 > f3
Buna göre, cisim hangi noktadan geçerken ip E) f1 > f3 > f2
kopmuştur? (Sürtünmeler önemsizdir.)
A) K B) L C) M D) N E) P
2. Bir motosiklet sabit süratle şekildeki yolun X, Y, Z

4. Sürtünmelerin önemsiz olduğu sistemler özdeş yay-
noktalarından geçiyor.
larla kuruludur.
Z
m
v r
k k m
X yatay k k
r
Y Şekil II
2m
Aracın yolculuğu sırasında X, Y, Z noktalarında

Şekil I
araca uygulanan tepki kuvvetleri NX , NY , NZ nin
büyüklük ilişkisi nasıldır?
Şekil I deki sistemin periyodu T1, Şekil II ninki T2
A) NX > NY > NZ B) NY > NZ = NX T1
olduğuna göre, oranı kaçtır?
C) NY > NX > NZ D) NY > NZ > NX T2
E) NZ > NX > NY 1
A) B) 1 C) 2 D) 2 2 E) 3
2
5. Basit harmonik hareket yapmakta olan bir cismin 8. Şekildeki gibi basit harmonik hareket
uzanımı 20 cm olduğu anda ivmesi 80 cm/s2 olmak- yapan bir yay sarkacının kütlesi artırıla-
tadır. rak periyodundaki değişim ölçülüyor.
20 cm Buna göre, ölçülen periyodun cismin

x
kütlesine bağlı değişim grafiği aşağı-
dakilerden hangisidir?
O
x
denge
konumu
Buna göre, hareketin frekansı aşağıdakilerden A) periyot B) periyot C) periyot

hangisidir?
kütle kütle kütle
2 1
A) 2r B) 2r C) r D) r E) r 0 0 0
D) periyot E) periyot
kütle kütle
0 0
6. İp uzunluğu ,1 olan bir basit sarkaç T1 periyodu ile
salınım yapmaktadır. İp uzunluğu ,2 olan başka bir
basit sarkaç ise T2 periyodu ile salınım yapmaktadır.
İp uzunluğu ,1 + ,2 olan bir sarkacın periyodu

aşağıdakilerden hangisidir?
(Her üç sarkacın düşeyle yaptıkları açılar a dır ve a < 10°)
A) T1 . T2 B) T 21 + T 22
C) T1 + T2 D) 2 . T1 . T2
E) T1 + T2
9. Uluslararası uzay istasyonu alçak Dünya yörünge-

7. , uzunluğundaki ipin ucuna m kütleli bir cisim, 2, sinde dolanmaktadır.
uzunluğundaki ipin ucuna 2m kütleli bir cisim bağla-
İstasyonun bulunduğu konumda Dünya’nın çekim
narak iki ip sarkacı oluşturuluyor.
alanı sıfırdan farklı olmasına rağmen istasyon içindeki
Şekil I Şekil II astronotlar yerçekimsiz ortam hissi yaşamaktadır.
Bunun nedeni istasyonun bulunduğu noktada;

, a a
I. Ay’ın çekim ivmesi, Dünya’nın çekim ivmesine
4,
eşit ve zıt yönlüdür.
m
II. Güneş’in çekim ivmesi, Dünya’nın çekim ivmesi-
ne eşit ve zıt yönlüdür.
2m
III. İstasyonun merkezcil ivmesi, Dünya’nın çekim
ivmesine eşittir.
Şekil I deki basit sarkacın titreşim frekansı f ol-
verilenlerden hangileridir?
duğuna göre, Şekil II dekinin kaç f dir? (a < 10°)
1 1
A) B) C) 1 D) 2 E) 4 D) I ve III E) II ve III
4 2
1·E 2·C 3·C 4·C 5·E 6·B 7·B 8·D 9·C

Düzgün Çembersel Hareket
3.
Test 1’in Çözümleri
1. K
b
O X
B Y
a
r r A
N L
X
3 1
Y A cismi gideceği yolun ünü, B cismi ise sini
4 2
aynı sürede almıştır. Bir başka ifadeyle A cisminin
3 1
M
frekansı ise B ninki dir. Buna göre;
4 2
1
X noktasından a oku yönünde dolanan cisim Y T1 f2 2
= =
noktasına 3 saniyede geldiğine göre hareketin peri- T2 f1 3
yodu T = 4 saniyedir. 4
K noktasından b oku yönünde dolanan cismin de T1 2

= bulunur.
periyodu T = 4 saniye olur. Bu cisim K noktasından T2 3
geçtikten 4 saniye sonra yine K noktasından geçer. Yanıt C dir.

5 saniye sonra ise L noktasından geçer.
Yanıt A dır.
4.
2.
vP vS
X 2r r
P O
S
K O Y
Cisimler aynı ipe bağlı olarak dolandıklarından açı-

sal hızları eşittir. Buradan;
Z
~P = ~S
Koşucunun periyodu 2 dakika olduğuna göre 2 nin vP vS
= r
katlarında yine X noktasından geçer. Koşucu 4 da- 3r
kika sonra X noktasından geçerek başlangıçtan 5 vP
dakika sonra Z noktasından geçer. v S = 3 bulunur.
Yanıt E dir.
Yanıt D dir.
2 Düzgün Çembersel Hareket
5. 7.
1s 1s
r O r O
X A B
r v
2r
X noktasından geçen cisim 3 s sonra Y noktasın- T

Cisim A notasından geçtikten süre sonra B
dan geçer. Cismin yaptığı yer değiştirme 2 r dir. 2
noktasından geçer. Hız vektörel büyüklük olduğun-
Yanıt B dir. dan A ve B noktaları arasında hızdaki değişimin
büyüklüğü ∆v = 2v bulunur.
Yanıt B dir.
6.
2~ 4r
2r
1 r
2
8.
~
3 v
4r yarıçaplı kasnak şekilde gösterilen yönde ~ açı- ip

sal hızı ile döndürüldüğünde 2r yarıçaplı kasnak O
r
aynı yönde 2~ açısal hızı ile döner. Merkezcil iv-
menin büyüklüğünü açısal hıza bağlı olarak veren
bağıntı;
a = ~2 · r
dir. r ve 2r yarıçaplı kasnaklar aynı merkezli oldu- Çizgisel hızın büyüklüğü;

ğundan ikisinin de açısal hızı ~ olur. 2 numaralı 2r r
cismin merkezcil ivmesi; v=
T
a2 = ~2 · r = a bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki T sabit olup r ar-
tırılırsa v de artar.
olarak verilmiştir. Buradan;
Açısal hızın büyüklüğü;
a1 = (2~)2 · 2r = 8a
2r
~=
a3 = ~2 · 4r = 4a T
bağıntısı ile bulunur. T sabit kaldığına göre ~ değiş-
bulunur.
mez.
Yanıt D dir.
Yanıt C dir.
Düzgün Çembersel Hareket 3
9. 11. ~ 2~
4~
2r
2r L r
r 2
O
X Y
Fmerkezcil 1 X K
mg
X kasnağı saat ibresi yönünde ~ açısal hızıyla
döndürüldüğünde birbirine çakışık K ve L kasnakla-
Y rı 2~ açısal hızıyla döner. Y kasnağı ise 4~ açısal
mg hızıyla döner. Buna göre;
a1 ~2 · 2r 1
Cisim X noktasından geçerken mg ağırlığı mer- a2 = ( 4~ ) 2 · r = 8 bulunur.
kezcil kuvvete dik olduğundan ipteki T gerilme kuv-
Yanıt B dir.
vetinin büyüklüğü merkezcil kuvvete eşittir. Yani;
TX = Fmerkezcil = 2mg
dir. Cisim Y noktasından geçerken ipteki gerilme

kuvvetinin büyüklüğü merkezcil kuvvet ile mg ağır-
lığının toplamı kadardır. Buna göre;
TY = Fmerkezcil + mg = 3mg
bulunur.
Yanıt E dir. 12. m

v
T = 3mg
O
10. ~ = 4 rad/s
m
r fs
O
yatay Cisim yörüngenin en üst noktasından geçerken ipte-
ki gerilme kuvvetinin büyüklüğü, merkezcil kuvvetle
cismin ağırlığının farkına eşittir. İpteki gerilme kuvve-
m kütleli cisim yatay levha ile birlikte ~ = 4 rad/s lik
tinin büyüklüğü T olmak üzere;
açısal hızla dönerken cismin kaymadan durması için
sürtünme kuvveti ile merkezcil kuvvetin eşit olması T = Fmerkezcil – mg
gerekir.
3mg = Fmerkezcil – mg
Fmerkezcil = fsürtünme
Fmerkezcil = 4mg
m· ~2 · r = k · mg
bulunur. Cismin bu andaki merkezcil ivmesinin bü-
42 · 0,5 = k · 10 yüklüğü
k = 0,8 bulunur. Fmerkezcil

a= m = 4g bulunur.
Yanıt D dir.
Yanıt E dir.
2.
Test 2’nin Çözümleri v1 v2 v3
1. m1 = m r r r
2v O
m f1 2m f2 3m f3
ip 2r
v
r
O ip m2 = 2m
Bilyeler çubuğa göre hareketsiz kaldığına göre sür-
tünme kuvvetleri bilyelerin merkezcil kuvvet büyük-
lüklerine eşittir. Bilyeler aynı çubuğun etrafında dön-
düğüne göre açısal hızları eşittir.
f1 = m~2 · 3r
2v v
~1 = = r
2r f2 = 2m~2 · 2r
v
~2 = r
f3 = 3m~2 · r
olduğundan ~1 = ~2 dir.
olduğundan f2 > f1 = f3 bulunur.
Çembersel hareket yatay düzlemde gerçekleştiğine
Yanıt A dır.
göre iplerdeki gerilme kuvvetinin büyüklüğü merkez-
cil kuvvetlere eşittir.
( 2v ) 2 v2
T1 = m = 2m r
2r
v2 v2
T2 = 2m r = 2m r
olup iplerdeki gerilme kuvvetlerinin büyüklüğü eşittir.

F1
a1 = m
1
m ( 2v ) 2 2v2
a1 = = r
m2r
3. ~
F2
a2 = m
2 2m m
T1 T2
2 2
2 mv v
a2 = = r
2mr yatay
olduğundan merkezcil ivmelerin büyüklüğü eşit de- d d
ğildir.
T1 gerilme kuvveti 2m kütleli cismin merkezcil kuv-
Yanıt C dir.
vetine, T2 gerilme kuvveti iki cismin merkezcil kuv-
vetleri toplamına eşittir.
T1 2m~2 · 2d
=
T2 2m~2 · 2d + m~2 · d
T1 4
= bulunur.
T2 5
Yanıt B dir.
4. ~ = 5 rad/s 6. m1
m2 v
O 10 cm
T
yatay r1 r2
O1 O2
T
m1 = 1 kg
2v
Merkezcil kuvvet 1 kg kütleli cismin ağırlığına eşittir. m2
Buna göre; Şekil I Şekil II
Fmerkezcil = m2 · ~2 ·r Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin periyo-
m1g = 1 · 10 = 10 N 2r r
du T = v bağıntısı ile bulunur. İki cismin periyot-
10 = m2 · (5)2 · 0,1 ları eşit olduğundan;
100 T1 = T2
m2 = = 4 kg bulunur.
25 2 r r1 2 r r2
Yanıt D dir. v = 2v
r1 1
r2 = 2 bulunur .
Yanıt D dir.
7. m
v=0
X
5.
fs r
NY
m Y 5r
N r
mg
r X ve Y noktalarındaki toplam enerjilerin eşitliğinden;
EP(X) = EP(Y) + Ek(Y)

Cisim dengede iken
1
fs = m · g m · g · 5r = m · g · r + m · v 2Y
2
k·N=m·g m v 2Y = 8m · g · r
k · m · ~2 · r = m · g bulunur. Cisim Y noktasından geçerken rayın tepki-

si;
bağıntısını yazabiliriz. Kütleler sadeleştiği için kütle-
nin azaltılması yörünge durumunu bozmaz. mv 2Y
NY = r
Çembersel hareketin yarıçapı veya dönme frekansı
azaltılırsa cismin yörüngesi bozulabilir. 8 mgr
NY = r = 8 mg
Yanıt C dir.
Yanıt E dir.
8. N 10. Aynı açısal hızla döndürülen cisimlerin bağlı olduğu

iplerdeki gerilme kuvvetlerinin büyüklüğü merkezcil
T kuvvetlerinin büyüklüğüne eşittir.
K O
ip
y
mg
~
T: İpteki gerilme kuvveti merkezcil kuvvet kadar
olup yönü O noktasına doğrudur. m F1 F2 2m
mg: Cismin ağırlığı olup yönü Dünya'nın merkezine O

doğrudur.
yatay tabla
N : Tepki kuvveti olup yönü mg ile zıt yöndedir.
yl
Yanıt C dir.
T1 F1 m · ~2 · 2r
= =
T2 F2 2m · ~2 · r
T1
= 1 bulunur .
T2
Yanıt D dir.
11.
~
r r r
a b i
9. X v
Y m
m 2m
O
Z
Şekilde kuvvet bileşenlerine bakıldığında;
Fm = T · sina = m~2 · r T·cosa
T · cosa = mg olur.
a
v T
K Her iki denklem taraf tarafa
bölünürse;
yer T·sina
T · sin a m~2 · 2r
= mg den
T · cos a
Cismin hareketi sırasında ip, X veya K noktasında
koparsa cisim yatay atış hareketi yapar. İp Y nokta- ~2 · 2r
tana = g
sında koparsa cisim pike atışı yapar. İp Z nokta-
bulunur. Açısal hız ~ ve yerçekim ivmesi g aynı
sında koparsa cisim yukarıdan aşağıya düşey atış
olduğundan a açısı yarıçap ile orantılıdır.
hareketi yapar.
O hâlde a > b = i olur.
Yanıt E dir.
Yanıt D dir.
12. Düzgün çembersel ha-

v
reket yapan bir cismin
merkezcil ivmesi ile a
merkezcil kuvveti aynı O
yönlü olup O noktasına F
doğrudur.
Açısal hız yönü sağ

elin dört parmağı dönme yönünü gösterecek şekilde
sarıldığında yana açılan baş parmak yönündedir. O
hâlde açısal hız sayfa düzlemine dik dışa doğrudur.
( 9 Açısal hız yönü)
Sadece merkezcil ivme ile merkezcil kuvvet aynı

yönlü olup diğerleri birbirine dik doğrultudadır.
Yanıt E dir.
2.
Test 3’ün Çözümleri ~
v
1. ip
O m
Fmer
yatay
m kütleli cisim T sabit periyodu ile döndürülürken;

2r
açısal hız, ~ = nin yönü ve büyüklüğü değiş-
T
mez.
2r r
Çizgisel hız, v = nin yönü değişir, büyüklüğü
T
değişmez.
Merkezcil kuvvet büyüklüğü Fmerk. = m ~ 2 r değiş-

mez.
Yanıt B dir.
3. 2~
~ L
6~
3r
2r r
K X 2
Y r
Verilen beş hareket de düzgün çembersel harekete X kasnağı 6~ açısal hızıyla döndürüldüğünde, L
örnek olarak verilebilir. kasnağı ve L ile çakışık olan K kasnağı 2~ açısal
hızı ile döner. K kasnağına bağlı Y kasnağı da ~
Yanıt E dir. açısal hızıyla döner. ~, tur sayısı ile doğru orantılı
olduğuna göre;
~1 = ~
~2 = 6 ~ dan;
~1 1
~2 = 6 olur .
Yanıt A dır.
4. 6. ~
2~
m1 m2
O
T1 T2 T2 2r r
O1 O2
X
Y
Düzgün çembersel hareket yapan cisimlere ait ser-

best cisim diyagramı çizilirken, düşey düzlemde X kasnağı ok yönünde w açısal hızıyla döndürül-
ağırlık G, zeminin tepki kuvveti N, m1 kütleli cismin düğünde Y kasnağı ters yönde 2~ açısal hızıyla
merkezcil kuvveti T1 – T2 , m2 kütleli cismin merkez- döner.
cil kuvveti T2 ile gösterilir.
Merkezcil ivme;
I. N1 II. N2
amerk = ~2r
m1 m2
T1 T2 T2
bağıntısı ile hesaplanır. O hâlde;
amerk(X) = ~22r
G1 G2
amerk(Y) = 4~2r den;
Bu kuvvetler Şekil I ve Şekil II de doğru olarak göste- amerk(X) ] amerk(Y) dir.

rilmiştir.
Çizgisel hız;
Yanıt A dır.
v = ~r bağıntısı ile hesaplanır.
vX = ~·2r
vY = 2~·r
vX = vY bulunur.
Yanıt D dir.
5. m2
v2
r2
v1
O m1
r1
7. y
~
P R
Sabit periyotla dönen bir cisim için açısal hız;
2r
~= bağıntısı ile bulunur. h
T
Cisimlerin periyotları eşit olduğundan ~1 = ~2 dir.
Çizgisel hız v = ~·r bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki
~ lar eşit olup r1 ve r2 farklı olduğundan v 1 ! v 2 yl
dir.
Bileşik kap ~ açısal hızı ile döndürüldüğünde R
v1 = ~r1 v2 = ~r2
kolundaki su F merkezcil kuvveti etkisiyle yükselir.
1 P kolundaki su ise alçalır. O hâlde;
Frekans f = bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki T
T
ler eşit olduğundan frekanslar eşittir. hR > h > hP olur.
Yanıt D dir. Yanıt C dir.
8. m 10. v
2r r
O m
ip
v
r yatay
(2) (1) O m
ip
r yarıçap, T periyot olmak üzere çizgisel hızın bü-
2r r
yüklüğü, v = bağıntısı ile bulunur.
T
1
f= olduğundan f bulunabilir.
T
m kütleli cisim r yarıçaplı (1) yörüngesinde v çiz-
mv 2
gisel hızı ile düzgün çembersel hareket yaparken Merkezcil kuvvetin büyüklüğü, Fmerkezcil = r
etkiyen merkezcil kuvvet; bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki m kütlesi bilinme-
diği için Fmerkezcil bulunamaz.
mv 2
F= r Yanıt D dir.
bağıntısı ile bulunur. Aynı cisim 2r yarıçaplı (2) yö-
rüngesinde 2v çizgizel hızı ile düzgün çembersel
hareket yaparsa;
m4v2
Fl =
2r
Fl = 2F bulunur.
Yanıt A dır. 11. O

~
r1 1
9. ~
r2 2
r3 3
r m
O
Ol
Yatay tabla ~ açısal hızıyla dönerken m kütleli
Koni biçimindeki cismin üzerindeki 1 , 2 , 3 noktala-
cisim r yarıçaplı yörüngede ancak dengede kalıyor
rının merkez doğruya uzaklıkları r1 > r2 > r3 tür.
ise; merkezcil kuvvet Fmerkezcil , sürtünme kuvveti
FS ye eşittir. Merkezcil ivmenin büyüklüğü;
Fmerkezcil = FS amerkezcil = ~2r
m~2r = k·m·g den bağıntısı ile bulunur. Koninin her noktasında açısal
hız değeri olan ~ lar eşit olduğundan merkezcil iv-
~ artırılırsa cisim dışa savrulur.
meler;
m artırılırsa cismin konumu değişmez.
a1 > a2 > a3 olur.
r artırılırsa cisim dışa savrulur.
Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
4. mv2
Test 4’ün Çözümleri N mg – N =
r
v
1.
T O mg
Topun üzerine etki eden kuvvetlerden birisi G ağır-

lık kuvveti, diğeri T ip gerilmesidir.
Yanıt A dır.
Arabaya etki eden kuvvetler şekilde gösterilmiştir.

Merkeze doğru mg , merkezin dışına doğru N tepki
2. v kuvveti vardır. Çembersel harekette net kuvvet dai-
K ma merkeze doğrudur.
O
Fnet = m·amerk.
v2
mg – N = m· r
İpteki T gerilme kuvveti O noktasına doğru olup

mv 2
cismin çembersel hareketini sürdürmesini sağlar. Bu N = mg – r
kuvvet ortadan kalktığında cisim düzgün doğrusal
Yanıt C dir.
hareket yapar.
Yanıt B dir.
5. N
3. dönme
yönü N
fS
a
G
G
Eğimli virajda hareket eden otomobile etki eden kuv-

Plak üzerinde dönen cisme etkiyen kuvvetler; vetler;
G ağırlık kuvveti, N tepki kuvveti, f S sürtünme
G : Ağırlık kuvveti
kuvveti olmak üzere yönleri şekildeki gibidir.
N : Yüzeyin tepki kuvveti
N
şeklindedir. Aracın çembersel hareket yapmasını
fS
sağlayan merkezcil kuvveti, N tepki kuvvetinin ya-
G tay bileşeni sağlar.
Yanıt C dir. Yanıt A dır.

6. Ancak II. önermede ip koptuktan sonra aynı hareke-

tini sürdürür dediğinden bu önerme yanlıştır.
L
Şekildeki platformda dönme hareketi sırasında dü-
O
şey eksenden uzaklaşmanın nedeni eylemsizliktir.
60° Bu nedenle III. önerme doğrudur.
L çubuğunun periyodu T olup 5T süre sonra aynı

konumuna geri gelir. K çubuğunun periyodu 3T
olup 3T süre sonunda aynı konuma gelir. 2T süre
daha hareket ettiğine göre;
3T sürede 360° açı tarar Yanıt D dir.

2T sürede 240° açı tarar
buna göre K çubuğu ilk konumuna göre 240° açı

taramış olur.
K
a 240°
L O 8. ~
60°
3
1 2
K ve L çubukları arası açı 60° dir.
Yanıt C dir. h
su
r r
Merkezcil kuvvet F = m·~2·r olduğundan r artarsa

F de artar. 3 nolu bölmede dönme eksenine olan
uzaklık 2r olup bu bölmede su en çok yükselir.
7. Hız vektörel bir büyüklük- h3 > h2 > h > h1 olur.
tür. Hızın büyüklüğü sabit
Yanıt A dır.
kalmak koşuluyla yönü
değiştiğinde hız değişmiş
olur. Sabit hızla virajı dö-
nen otomobilin hız vektörünün yönü değiştiği için
merkezcil ivmesi vardır. Bu nedenle I. önerme yan-
lıştır.
Sürtünmesiz yatay masa 9. Trenler virajlı yollarda dönüş yaparken; eğrisel yolun
üzerinde bir ipin ucunda v dışında kalan tekerlekler, iç kısımdaki tekerleklerden
çembersel hareket yap- daha fazla yol aldığından çizgisel hızları eşit olmaz.
makta olan bir bilye ip ip
koptuktan sonra o andaki Diğer seçenekler doğrudur.
hız vektörünün doğrultu- Yanıt B dir.
sunda düzgün doğrusal hareket yapar.
10. düşey
~
m
r
a
yatay
Düzgün çembersel hareket yapan m kütleli cisim

koniye göre hareketsizdir. Cismi etki eden kuvvetler
aşağıdaki şekil üzerinde verilmiştir.
m
mv2
Fm = r
mg
a
yatay
Cisme uygulanan N tepki kuvveti ile cismin m g

ağırlığının bileşkesi merkezcil kuvveti oluşturur. Ci-
sim r yarıçaplı yörüngede v çizgisel hızıyla dola-
nırken;
mv 2
r
tan a = mg
bağıntısını yazabiliriz. a açısı küçültülürse cismin

konumu değişir. Cismin kütlesi küçültülürse cismin
konumu değişmez. Yörünge yarıçapı küçültülürse
cismin konumu değişir.
Yanıt B dir.
Özdeş iki cisme etki eden merkezcil kuvvetler eşit

Test 5’in Çözümleri olduğuna göre;
1. F1 = F2
v1 v2
~
2r m ~ 21 . r = m ~ 22 . 2 r & ~1 = 2 bulunur .
r 2
O1 m1 = m O1 ip
ip m2 = 2m
Yanıt B dir.
Şekil I
Şekil II
Şekil I deki çemberin çevresi 2rr, Şekil II deki

çemberin çevresi 4rr dir. m1, m2 kütleli cisimlerin
periyotlarının eşit olması için v1 = v ise v2 = 2v
olmalıdır. Yatay düzlem üzerinde, bir ipin ucun-
da dolanan bir cismin ipte oluşturduğu gerilme
kuvvetinin büyüklüğü (T), merkezcil kuvvete eşit
mv 2
olup F = T = r bağıntısı ile bulunur.
m 1 v 21
T1 r1
=
T2 m 2 v 22
r2
m .v 2
T1 r 1
= = bulunur . 3.
T2 2m.4v2 4 2~ ~
2r Yanıt B dir.
2~ M
L 2r
K
2r
r
(2)
(1)
2. v1 M dişlisi saat ibresinin dönme yönünün tersine ~

m açısal hızıyla döndüğünde, K dişlisi ve K ile per-
r 2r
çinlenmiş olan L dişlisi 2~ açısal hızı ile saat ibresi
F F yönünde döner. Bu durumda (1) ve (2) ile gösterilen
m noktalardaki merkezcil ivmelerin oranı;
v2
Şekil I a1 ~ 2L . 2 r
a2 =
Şekil II ~ 2M . 2 r
Düzgün çembersel hareket yapan bir cismin bu
a1 ( 2~ ) 2 .2r
hareketini sürdürebilmesi için cisme etki etmesi = =4 bulunur .
a2
gereken merkezcil kuvvet; ~2 .2r
mv 2 2 Yanıt E dir.
F= r = m~ r dir.
4. Merkezcil kuvvetlerin eşitliğinden

T2 = 2T
v m1 F1 = F2
v
C
T1 = T
r m 1 . ~ 21 . r1 = m 2 . ~ 22 . r2
B A
m2
r
1. 5 2 . r1 = 2 . 5 2 . r2 & r1 = 2 bulunur .
2r 2
Yani r1 = 40 cm, r2 = 20 cm dir. Hareket sırasında

r yarıçaplı çembersel yörüngenin çevresi 2rr, 2r ipte oluşan gerilme kuvveti;
yarıçaplı çembersel yörüngenin çevresi 4rr dir. Bu T = F1 = F2
yörüngelerde düzgün çembersel hareket yapan m1
dir. Bunlardan birinde değerleri yerine yazarsak;
kütleli cismin periyodu T1, m2 kütleli cismin periyodu
T = m1 . ~12 . r1 = 1 . 52 . 0,4 = 10 N bulunur.
T2 olsun.
Burada dönme ekseninin kütle merkezi olduğuna
2rr
T1 = v dikkat edin. Dönen cisimler, kütle merkezi çevresin-
4rr de döner.
T2 = v
Yanıt B dir.
dir. Bir başka ifadeyle, T1 = T ise T2 = 2T dir.
m2 kütleli cisim, şekilde gösterilen A noktasından
T2
B noktasına t = = T sürede varır. Aynı sürede
2
m1 kütleli cisim bir tam devir yaparak yine C nokta-

sından geçer.
Yanıt A dır.
6. A ve B noktalarında m A
v
kütleli cisme etki eden
mg
kuvvetler şekildeki gibidir. TA
A noktası için;
O
5. TA + mg = Fm
~ = 5 rad/s TB
TA = Fm – mg
B
F1 F2 yazılabilir. TA gerilme
m1 m2
kuvvetinin mg olabilmesi mg
r1 r2
merkezcil kuvvetin 2mg
olması gerekir.
Cisimlere aynı ip çembersel hareket yaptırdığına
B noktası için;
göre, çembersel hareket yaptıran kuvvetlerin büyük-
Fm = TB – mg
lüğü eşittir. Bu kuvvetlerden bir tanesinin büyüklüğü
ipteki gerilme kuvveti kadardır. Denge sağlandığında TB = Fm + mg
m1 kütleli cismin dönme eksenine olan uzaklığı r1, m2 TB = 2mg + mg = 3mg bulunur.
kütleli cismin dönme eksenine olan uzaklığı r2 olsun. Yanıt B dir.
7. 9. ~
6 m/s
3 m/s
T 45°
100 g 100 g
m r
m~2r
0,5 m 0,5 m
İpe uygulanan T kuvveti cisimlerin merkezcil kuvvet- mg

leri toplamına eşittir. Dıştaki topun çizgisel hızı 6 m/s
ise içteki topun çizgisel hızı 3 m/s olur. Çünkü çizgi-
sel hız yarıçapla orantılıdır. m kütleli cisme etki eden merkezcil kuvvet ve ağırlık
kuvveti şekildeki gibidir. Taralı üçgenden;
v 21 v 22
T = m1 r + m2 r2 m . ~2 . r
1 tan 45 ° = mg
32 62
T = 0, 1 + 0, 1 5
0, 5 1 ~2 .
8
T = 5, 4 N bulunur . 1=
10
Yanıt C dir. 2
~ = 16
~ = 4 rad / s bulunur .
Yanıt D dir.
10.
2T
T T
a = 2 m/s2 a = 2 m/s2
m1g = 20 N m2g = 30 N
8.
v
k
O m Makara sistemine bağlı cisimler belirtilen yönde
a = 2 m/s2 lik ivme ile hareket ederken ipteki T geril-
me kuvvetinin değeri;
Cisim sürtünmesiz yatay yüzey üzerinde düzgün T = m1g + m1a = 24 N
olarak döndürülürken, merkezcil kuvvet yayın x
bulunur. O hâlde 2T = 48 N dur. Bu kuvvet aynı za-
kadar açılmasını sağlar. manda m3 kütleli cisme çembersel hareket yaptıran
F = kx merkezcil kuvvettir.
mv 2 m3 v2
Fmerkezcil =
r = kx r
1. 2 2 3 . v2
= 100 . x 48 =
0, 5 1
x = 8 cm bulunur . v 2 = 16 & v = 4 m /s
Yanıt C dir. Yanıt C dir.
11. 13. Düşey dengeden;

T cosa = mg dir.
2r O
r X Y Yatayda denge yoktur. F1 tepki kuvveti ile ipteki
gerilme kuvvetinin yatay bileşeni merkezcil kuvveti
oluşturur.
Tablanın merkezindeki çizgisel hız sıfırdır. Ancak açı- Fm = F1 + T sina

mg
sal hız sıfır değildir. Merkezden uzaklaştıkça açısal hız Fm = F1 + cos a · sina T
sabit kalırken, çizgisel hız büyüklüğü artar.
Fm = (mg . tan a) + F1
Yanıt B dir. F1
Buna göre merkezcil kuvvetin
hesaplanabilmesi için m, g, a ve mg
F1 bilinmelidir.
Yanıt A dır.
12. Tekerlekleriyle yol arasındaki sürtünme kuvveti fs

olan bir otomobil yarıçapı r olan yatay virajlı yolu
güvenli biçimde alıyorsa;
v= kgr
dir. X aracının dönme yarıçapı Y ninkinden daha

küçük olduğundan bu araç dışa doğru savrulur. Z
aracının dönme yarıçapı Y ninkinden büyük oldu-
ğundan güvenli biçimde döner.
Yanıt D dir.
3. R
Test 6’nın Çözümleri K
N
1.
v
yatay
L
r mg
L noktasında cisme etki eden kuvvetlerden biri rayın

N tepki kuvveti, öteki de cismin mg ağırlığıdır. Mer-
Her iki durum için merkezcil kuvvet ifadesini yazalım. kezcil kuvvet, tepki kuvveti ile ağırlığın bileşkesine
eşittir. Buna göre;
v2
F=m r
Fmerkezcil = N - mg
2
( 2v )
Fʹ = m r v2
m = N - mg
2 R
F 1 v2
= & Fl = 8 F bulunur . N= m + mg ............. ( 1 )
Fl 8 R
Yanıt E dir.
bulunur. Enerjinin korunumundan;
Ep = Ek
1
mgR = mv2
2
mv2 = 2mgR ........................ (2)
(2) numaralı bağıntıdan bulduğumuz mv2 değerini

(1) numaralı bağıntıda yerine yazalım.
2 mgR
N= + mg = 3 mg bulunur.
R
Yanıt D dir.
4. v
2. O v Fm
doğrusal
yörünge m
T
R
F
s yatay düzlem
Doğrusal yörüngede sabit v hızıyla hareket eden Periyot sabit olduğuna göre cisim yatay düzlemde
cisim O noktasına geldiği andan itibaren sürekli düzgün çembersel hareket yapmaktadır. Yani hızın
bir F kuvvetinin etkisinde kalıyor. F kuvveti sabit hız ve merkezcil kuvvetin büyüklüğü değişmez. Merkez-
vektörüne dik olarak etki ettiği için cismin hareketi cil kuvveti ipteki gerilme kuvveti oluşturduğu için ip-
yatay atış hareketindeki cismin yörüngesine benzer. teki gerilme kuvveti de değişmez.
Yanıt C dir. Yanıt E dir.
5. hz 7. P
Şekil II Fm = mg
r
zaman
Şekil II deki grafik, yukarı yönde düşey atılan bir cis-

min hız-zaman grafiğidir. Cisim düşey düzlemde çembersel hareket yaparken
rayın tepkisi ile cismin ağırlığının bileşkesi merkezcil
Düşey düzlemde Şe-
kuvveti oluşturur. Tepe noktasında tepki kuvveti sıfır
kil I deki gibi düzgün
olduğuna göre ağırlık tek başına merkezcil kuvveti
çembersel hareket ya-
v oluşturur.
pan m kütleli cismin
bağlı olduğu ip, N nok- N
Yanıt B dir.
m O
tasında koparsa cisim
bundan sonra yukarı
yönde düşey atış hare-
keti yapar.
Şekil I
Yanıt E dir.
6.
~ = 2 rad/s 8. düşey eksen
Fs
Fs Fs
yatay tabla
2m
Sürtünme kuvveti gerekli merkezcil kuvveti sağlaya-

Cisim kaymaya başlama sınırında iken merkezcil
bilirse boncuklar oldukları yerde kalırlar. Merkezcil
kuvvet, sürtünme kuvvetine eşit olmalıdır.
kuvveti bulalım.
m~2r = kmg
F = m · ~2 · r
~2 · 2 = 0,2 · 10
F = 1 · 22 · 0,1 = 0,4 N
~ = 1 rad/s
Fs(max) = 0,5 N olarak verilmiştir. Merkezcil kuvvet
0,4 N olduğuna göre boncuklar oldukları yerde kalır- Tabla ~ = 1 rad/s lik açısal hızı biraz geçtiği anda
lar. cisim kaymaya başlar.
Yanıt A dır. Yanıt D dir.
9. Verilen değerlere göre virajın güvenle dönülebielceği 11. ~

maksimum hızı bulalım.
Fs H Fmerkezcil Fs
r=1m O
v2
kmg H m r yatay levha
vmax = kgr
Açısal hızın büyüklüğünün sınır değerinde sürtünme
vmax = 0, 1 ·10 · 400 kuvveti merkezcil kuvvete eşit olmalıdır. Açısal hız;
kmg = m~2r
vmax = 20 m/s
0,4 · 10 = ~2 · 1
bulunur. Aracın hızı 15 m/s olup maksimum hızdan
küçük olduğu için araç virajı güvenle döner. ~ = 2 rad/s bulunur.
Yanıt C dir. Yanıt D dir.

10. X
v
Y
2r
P R r
2r K
v
12.
2v zincir x
K L M
K noktasının çizgisel hızı v olsun. Aynı zincir R den

de geçtiği için R noktasının da çizgisel hızı v olur. X
ve Y çarkları perçinli olduğu için P noktasının çizgisel
su
hızı 2v olur. Çünkü yarıçapı R noktasının 2 katıdır.
d d
K ve P noktaları için;
~
2 xl
v
a= r
merkezcil ivme bağıntılarını yazalım. Buradan; Bileşik kap ~ açısal hızı ile döndürüldüğünde K ve M
kollarındaki sular Fm kuvveti etkisiyle eşit miktarda
v2
aK = yükselir. K ve M kollarındaki sıvı yükselmesi L ko-
2r
lundaki sıvı miktarının azalmasına neden olur. Buna
( 2v ) 2
aP = göre;
2r
aK 1 hK = hM > h > hL elde edilir.
a P = 4 bulunur .
Yanıt E dir.
Yanıt C dir.
13. Merkezcil kuvvet ifadesi olan F = m~2r yi her iki cis-

O
K L me uygularsak;
d 2d FK = 2m~2 · r
yatay düzlem
FL = m · ~2 · 2r
Cisimler aynı çubuğa bağlı olduğu için açısal hızları olur. Yani cisimlere etki eden merkezcil kuvvetler de
eşit olmalıdır. I. yargı doğrudur. eşit olur. III. yargı da doğrudur.
a = ~·r bağıntısına göre L cisminin yarıçapı daha Yanıt D dir.

büyük olduğu için merkezcil ivmesi de daha büyük-
tür. II. yargı yanlıştır.
Eşit kütleli cisimlerden L nin çizgisel hızı büyük oldu-

ğu için kinetik enerjisi de büyüktür. III. yargı da yan- 16. Düzgün çembersel harekette hareket düzgün oldu-
lıştır. ğundan periyot ve yarıçap sabittir, değişmez.
Yanıt A dır. T: periyot

r: yarıçap
v: çizgisel hız
14. bilye duvar duvar ~: açısal hız
a: ivme
halka L olmak üzere;
O Ol O Ol 2r r
v= olduğundan v değişmez.
bilye L T
2r
~= olduğundan ~ değişmez.
T
halka a = ~2 · r olduğundan a değişmez.
düşey düşey Yanıt E dir.
I II
Yerçekimi ivmesi 10 m/s2 olduğu için cismin hızının

10 m/s den 30 m/s ye çıkması için 2s süre gerekir. 17. düşey
Çubuğun yarım devir yapması için 2s gerektiğine
göre tam bir devir yapması için 4s gerekir. Yani çu-
buğun periyodu 4 saniyedir.
v
Yanıt C dir.
I
yatay
IV
15.
K L g v
O
2m m g
V
yer
Cisimler aynı çubuğa bağlı olduğu için açısal hızları (yatay)
eşittir. I. yargı doğrudur.
I ve II numaralı noktalarda hız ve ivme vektörleri bir-
L nin dönme yarıçapı büyük olduğu için çizgisel hızı birine paraleldir.
daha büyüktür. II. yargı yanlıştır.
Yanıt D dir.
18. Bir otomobil yatay virajı alırken, tekerleklerle yol ara-

sındaki sürtünme kuvvetinin, merkezcil kuvveti den-
gelemesi gerekir. Eğer sürtünme kuvveti merkezcil
kuvveti dengeleyemez ise araba savrulur.
Virajlarda sürtünmenin yetersiz olacağı düşünüle-

rek, savrulmayı önlemek için şekildeki gibi, yola içe
doğru bir eğim de verilebilir. Virajlı yollar yapılırken,
bir hız sınırı ve virajın yarıçapına uygun olarak yolun
eğim açısı düzenlenir. O hâlde II. öncül doğrudur.
Yatay virajda güvenli dönüş şartı;

Fs H Fmer
m v2
k · mg H r
kgr H v 2 dir .
Güvenli dönüş için sürtünme katsayısı (k) ve eğrilik

yarıçapı (r) büyük olmalıdır. I. ve III. öncül yanlıştır.
Yanıt B dir.
1. Dönerek Öteleme Hareketi
2. Açısal Momentum
3. Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları
Test 1’in Çözümleri 3.

v1
v2 = 0
1. vö vd ç. önce
m1 m2
X
vl1 = 0 vl2 = ?
O vö
vö ç. sonra
Y m1 m2
vd vY m1 kütleli içi dolu küresel cisim dönerek ilerlediğine

yer
göre çarpışmadan önceki toplam enerjisi;
1 1
Ek1 = mv 21 + Ιω 21
Tekerlek üzerindeki bütün noktaların öteleme hızı 2 2
eşit olduğundan O, X ve Y noktalarının öteleme 1 1 2
hızları eşit olur bu nedenle vO = vX = vY yazabiliriz. Ek1 = mv 21 + ( mr 2) · ω 21
2 2 5
X ve Y noktalarının dönme hızları eşit büyüklükte v 21
1 1 2
olup O noktasının dönme hızı sıfırdır. Ek1 = mv 21 + ( mr 2) ·
2 2 5 r2
Noktaların yere göre hızları, dönme ve öteleme hız-
1 1
larının vektörel toplamına eşittir. Buna göre; Ek1 = · 2 · 5 2 + · 2 · 5 2 = 35 J
2 5
vX = 2v
bulunur. m1 kütleli cismin bu enerjisi m2 kütleli cisme ak-
vY = 2v tarıldığına göre;
vO = v 1
35 = m vl 2
2 2 2
vX > vY > vO olur.
1
Yanıt E dir. 35 = 2 · vl22 & vl2 = 35 m / s bulunur .
2
Yanıt E dir.
4. ~
m
1
2. r
2r
~ 2m
h 2
yer 2r
2~ 3m
Küresel cismin h yüksekliğinde sahip olduğu po- 3
tansiyel enerji, hareket sırasında dönme ve öteleme
kinetik enerjilerine dönüşür. Cismin yere varma hızı; r
h yüksekliği artınca artar, kütlenin ve yarıçapın art-
ması sonucu değiştirmez. Kütle m, açıal hız ~ , dönme yarıçapı r olmak üzere
1 1 2 v2 açısal momentumu veren bağıntı;
mgh = mv 2 + · mr 2
2 2 5 r2 Yanıt D dir. L = mr2 · ~
ile bulunur. 1, 2 ve 3 numaralı cisimlerin açısal mo- 7. Kütle m, açısal hız ~ , dönme yarıçapı r olmak
mentumları; üzere açısal momentumu veren bağıntı;
L1 = m · (2r)2 · ~ = 4 mr2 · ~ L = mr2 · ~
L2 = 2m · (2r)2 · ~ = 8 mr2 · ~ ile bulunur.
L3 = 3m · r2 · 2~ = 6 mr2 ~ ~
dir. Buna göre L2 > L3 > L1 bulunur.
Yanıt B dir. 1 2 3
Her üç cismin ~ açısal hızları eşit olduğundan;
L1 = m · (2)2 · ~ = 4m~
L2 = m · (1)2 · ~ = m~
5. Kütle m, açıal hız ~ , dönme yarıçapı r olmak üzere L3 = m · (4)2 · ~ = 16m~

açısal momentumu veren bağıntı; L3 > L1 > L2 bulunur.
L= mr2 ·~ Yanıt C dir.
ile bulunur. ~ değiştirilmeden açısal momentumun
L
olması için yörünge yarıçapı;
4
L
= mx2 · ~
4
1
x= r bulunur.
2
Yanıt B dir. 8. Dönme açısal hızı ~ , eylemsizlik momenti I olan
bir sistemin dönme kinetik enerjisi
1
E= · I · ~2
2
bağıntısı ile bulunur.
~X = ~ ~Y = 2~
6. Açısal hız vektörü ile açısal momentum vektörü aynı
yönde olup, yönleri sağ el kuralı ile bulunur. Sağ elin 2r
dört parmağı şekildeki gibi dönme yönünde bükül-
düğünde yana açılan baş parmak açısal momentum r
vektörünün yönünü gösterir.
L Y
~ X
Dişlilerin açısal hızları yarıçaplarıyla ters orantılı ol-

duğundan ~X = ~ ise ~Y = 2~ olur.
EY = 4EX
1 1
I (2~)2 = 4 · I · ~2
2 Y 2 X
2IY= 2IX
IX
= 1 bulunur.
IY
Yanıt C dir. Yanıt D dir.
9. Kasnakların açısal hızları yarıçapları ile ters orantılı- 11. Cisimler aynı ipe bağlı olduğundan açısal hızları
dır. ~2 = ~ ise ~1 = 2~ olur. eşittir. Açısal momentum;
~2 = ~ L = mr2 · ~
~1 = 2~
2r
r
m2 = m
r r
1 O ip ip
2 m1 = 8m
Açısal momentum L = I · ~ bağıntısı ile bulunur.
I1 = 2I2 olduğundan
Buradan;
L1 = ~1· I1 = 2~ · 2I2
L1 m 1 · r 21 · ~
L2 = ~2· I2 = ~ · I2 =
L2 m 2 · r 22 · ~
L1
= 4 bulunur. L1 8m · r2
L2 = = 2 bulunur.
L2 m · ( 2r ) 2
Yanıt E dir.
Yanıt C dir.
12.
m2
r r r
O
10. düşey m1 ~
çubuk m3
v
ip Aynı dairesel levha üzerinde sabitlenmiş cisimlerin
O açısal hızları eşittir. Açısal momentumu veren bağıntı;
yatay
L = m · r2 · ~ dir.
Ortam sürtünmesiz olup dışarıdan bir tork uygulan- m1 , m2 , m3 kütleli cisimlerin O noktasına göre
madığı için açısal momentum korunur. açısal momentumları eşit olduğuna göre;
İp çubuğa sarıldığı için r azalır. Eylemsizlik momenti; m1 · r2 · ~ = m2 · (2r)2 · ~ = m3 · (3r)2 · ~
I = m ·r2 m1 · r2 = 4m2 · r2 = 9m3 · r2
olduğundan I azalır. yazılabilir. Buna göre m1 > m2 > m3 tür.
Yanıt D dir. Yanıt E dir.

13. 2~
Y
4r
~
3r
O X
Eylemsizlik momenti;
I = m · r2
bağıntısı ile bulunur. X ve Y cisimlerinin eylemsizlik

momentleri eşit olduğuna göre;
IX = IY
mX · (3r)2 = mY · (4r)2
yazabiliriz. mX = 16m , mY = 9m alınabilir. Kütlesi

m, çizgisel hızı v olan bir cismin çizgisel momentu-

mu;
P=m·v=m·~·r
dir. Buradan;
PX 16 m · ~ · 3 r 2
= = bulunur.
PY 9m · 2~ · 4r 3
Yanıt A dır.
Test 2’nin Çözümleri 5. Eylemsizlik momenti I = m · r2 bağıntısı ile bulunur.

Bağıntıdaki r sabit bırakılıp m artırıldığında I artar.
1. Kısa bacaklı hayvanların uzun bacaklı hayvanlara Açısal momentum L = I · ~ bağıntısı ile bulunur.
göre çabuk adımlarla daha kolay koşmalarının ne- Dışardan bir kuvvet uygulanmadığı için L açısal mo-
deni kısa bacaklıların eylemsizlik momentinin daha mentumu korunur. I arttığına göre ~ azalır.
küçük olmasından kaynaklanır. Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
2. Bir cismin kütle merkezi dönme ekseninden uzaklaş-

tıkça eylemsizlik momenti artar. Bükülü durumdaki 6. Eylemsizlik momenti tembelliğin bir ölçüsüdür. Suy-
bacağınızı sallamak düz bacağa göre daha kolaydır. la dolu tekerde kütle arttığı için eylemsizlik momenti
Bir başka ifadeyle, bacaklarımızın eylemsizlik mo- artar. Bu nedenle tekerleri suyla dolu bir bisikleti sür-
mentini küçültmek için onları basitçe bükeriz. Bu, ko- mek daha zordur.
şarken bacaklarımızı bükmenin önemli bir nedenidir. Yanıt A dır.
Çünkü bükülmüş bacakları öne ve arkaya sallamak
daha kolaydır. Bu olayda açısal ve çizgisel momen-
tumun bir etkisi yoktur.
Yanıt A dır.
7. ~
3.
+y Y
Fm
X
+x fS yatay
+z
Başlangıçta X ve Y cisimlerine etkin eden merkezcil
kuvvet X cismiyle zemin arasındaki sürtünme kuv-
Açısal momentumun yönü sağ el kuralı ile bulunur.
vetine eşittir.
Dört parmak, akrebin dönme yönünü gösterecek bi-
çimde sağ elimizi ayarlarsak baş parmak –z yönünü Fm = fS
gösterir. (mX + mY)·~2·r = k(mX + mY)·g
Yanıt D dir. Eşitliğin her iki tarafında parantezin içindeki terimler
sadeleşir. Yani kütlenin değişmesi cismin konumunu
değiştirmez. O hâlde Y cisminin alınmasıyla X cis-
4. Sisteme dış bir kuvvet uygulanmadığı için her üç minin konumu değişmez.
şeklin açısal momentumu sabit olup değişmez.
Eylemsizlik momenti;
Şekil I den Şekil III e doğru kollar açıldığı için eylem-
I = m · r2
sizlik momenti giderek artar. Buna bağlı olarak da
açısal hız küçülür. ~1 > ~2 > ~3 olarak verilmiştir. bağıntısı ile bulunur. m azalırken r değişmediğine
1 L2 göre I azalır.
E= I~2 = olduğundan;
2 2I Sisteme dışardan bir tork uygulanmadığına göre açı-
E1 > E2 > E3 bulunur. sal momentum değişmez.
8. Lavabonun içinde deliğe yaklaşan her su molekü- 4m m

lünün belirli bir açısal momentumu vardır. Bir dış 16F
X Y
kuvvet olmadığından açısal momentum korunur. De-
liğe yaklaştıkça açısal momentumun korunması için
d
L = I·~ = mrv bağıntısı gereğince suyun hızı artar. 4
En sonunda da suyun yüzeyinde kırılma oluşacağın-
dan girdap görülür. X ve Y cisimleri arasındaki çekim kuvvetinin 16F
1
Yanıt E dir. olması için aralarındaki uzaklık d olmalıdır.
4
Yanıt C dir.
9.
Güneş 11. Güneş etrafında eliptik yörüngede dolanan bir geze-
r1
1 X genin eylemsizlik momentinin artması için I = m · r2
3R R
bağıntısına göre r artmalıdır. Buna göre gezegen
G1 Güneş’ten uzaklaşacak ve buna bağlı olarak da açı-
sal hızı azalacaktır.
Şekil I Gezegene etki eden bir tork olmadığından açısal
momentum değişmez.
Güneş’in kütlesi M, gezegenin kütlesi m alındığın-
Güneş da gezegenin potansiyel enerjisi;
2 Y M·m
2R R EP = –G ·
r
G2 bağıntısı ile bulunur. Bağıntıdaki r Güneş-gezegen
arasındaki ortalama uzaklıktır. Bağıntıdaki r artarsa
Şekil II EP artar.
Yanıt A dır.
Tork etkisi olmadığından hareket boyunca açısal
momentum değişmez. X ve Y noktalarındaki açısal
momentumlar eşit olduğundan 1 ve 2 numaralı nok- 12. çekim ivmesi
talarda da açısal momentumlar eşittir.
L1
= 1 bulunur. O
L2 g g
Yanıt C dir.
10. Kütleleri m1 , m2; aralarındaki uzaklık d olan iki

cismin birbirine uyguladığı çekim kuvveti;
m1 · m2
F = G· r 0 r uzaklık
d2
dir. Bağıntıya göre kütleler arasındaki çekim kuvveti
Dünya’nın merkezinden yüzeye gidildikçe çekim iv-
uzaklığın karesiyle ters orantılıdır.
mesi artar. Yüzeyde çekim ivmesi en büyük değerine
4m ulaşırken çekim ivmesi, Dünya’nın merkezine olan
m
F F
uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak azalır.
X Y
Buna göre gY > gX > gZ dir.
d Yanıt B dir.
Test 3’ün Çözümleri 3.
1.
I1 I2 I3
,
2
m
,
2,
m
m
Bir ip cambazı, eylemsizlik momentini artırmak için
uzun bir sırıkla hareket eder. Uzun sırık cambazın
dönmeye karşı direncini artırarak, ona, kendini ayar-
Kütlesi m ip uzunluğu , olan bir sarkacın eylem- layabilmesi için zaman kazandırır.
sizlik momenti I = m,2 bağıntısıyla bulunur. Bir Yanıt A dır.
başka ifadeyle,eylemsizlik momenti ip uzunluğunun
karesiyle doğru orantılıdır.
Buna göre I1 > I2 > I3 tür
Yanıt C dir.
4.
2.
Şekil I Şekil II
I = mr2 bağıntısına göre yarıçap azaldığı için eylem-

sizlik momenti azalır.
Ι1 Ι2 Ι3
L = I.ω bağıntısında I eylemsizlik momenti azaldığı,
L açısal momentumu değişmediği için ω açısal hızı
Eylemsizlik momenti, bir kolumuzu ya da bacağı-
artar.
mızı uzattığımızda artar. Buna göre patencinin bu
pozisyonlardaki eylemsizlik momentleri arasında; Dışarıdan tork oluşturulmadığı için açısal momen-
I3 > I2 > I1 ilişkisi vardır. tum değişmez.
Cevap B dir.
Yanıt B dir.
5. 7. F = m · a bağıntısını kullanarak
m
Newton = kg · yazabiliriz.
s2
m
N · m · s2 = kg · · m · s2 = kg · m2
s2
Eylemsizlik momenti
I = m · r2
Öğrenci merkeze doğru yürürken I = mr2 bağıntı- olduğundan kg · m2 eylemsizlik momentinin birimi-
sana göre r azaldığı için I azalır. O hâlde I. yargı dir.
yanlıştır. Yanıt A dır.
Açısal momentumun korunumuna göre dış kuv-
vetler tork oluşturmuyorsa açısal momentum sabit
kalır. Buna göre II. yargı doğrudur.
L = I.ω bağıntısında, L sabit I azalıyorsa ω açısal 8.
hızı artar. Bu nedenle III. yargı yanlıştır. L v P
Cevap B dir.
m
Şekilde L ile gösterilen açısal momentumun vek-

törünün yönü hareket süresince değişmez. I. öncül
doğrudur.
L ile P vektörleri daima diktir. II. öncül doğrudur.
L = P · r = mvr bağıntısı ile bulunur. III. öncül doğru-

dur.
Yanıt E dir.
6.
9.
20 m/s
tabure O m = 100 g
r = 100 cm
Şekil I Şekil II
Noktasal bir cisim için açısal momentum;
Disk ters çevrildiğinde dönme yönü değişmiş olur. L= m· v· r
Toplam açısal momentumun sabit kalması için tabu-
re, bisikletin tekerleriyle ters yönde dönmeye başlar. bağıntısı ile bulunur.
L = 0,1 · 20 · 1
Toplam açısal momentumun sabit kalması için tabu-
re ile bisiklet tekeri zıt yönde döner. L = 2 J·s bulunur.
Yanıt D dir. Yanıt B dir.

10. ~ L 12.
v
m
ip m
aF
Çembersel hareket yapan cismin açısal momentu-

Sağ elin dört parmağı dönme yönünde büküldüğün-
mu L = m · v · r bağıntısı ile bulunur. Çembersel
de yana açılan başparmak açısal momentum vektö-
hareketin ilk durumunda yarıçap r, ikinci durumunda
rünün yönünü gösterir.
2r alınırsa;
Buna göre m kütleli cisim sayfa düzleminde dönü-
L1 = m · v · r
yorsa, açısal momentum ve açısal hız vektörlerinin
yönü sayfa düzleminden dışa doğrudur. Ayrıca çizgi- L2 = m · v · 2r
sel hız ve merkezcil ivme vektörleri de şekilde göste-
L2 = 2L bulunur.
rilmiştir.
Yanıt B dir.
Yanıt B dir.
11.
~
r
13. P
m
v
r
Eylemsizlik momenti I, açısal momentumu L olan
7L
1
bir cismin kinetik enerjisi, E k = I ~ 2 dir.
2
1 2
Ek = I~
2
2
1 ( I·~ ) Hız vektörü ile çizgisel momentum vektörü aynı yön-
Ek =
2 I
lüdür. Buna göre P nin yönü şekildeki gibi olmalıdır.
1 L2
Ek = Açısal momentumun yönü sağ el kuralı ile bulunur.
2 I
Sağ elin dört parmağı v nin yönünü gösterecek şe-
1 L2
16 = · kilde elimizi ayarlarsak, L nin yönü şekildeki gibi 7
2 50
olarak bulunur.
L = 40 J · s bulunur .
3.
Test 4’ün Çözümleri r
~ L h
1.
v m r
çivi
a
m yatay
K
Çemberin K noktasında sahip olduğu dönme ve öte-

leme kinetik enerjilerin toplamı L noktasında potan-
siyel enerjiye dönüşür.
1 1
Sistem sürtünmesiz olup dışarıdan bir tork uygulan- mv 2K + I ~ K
2
= mgh
2 2
madığı için açısal momentum korunur. I. yargı doğ-
rudur. 1 1 v 2K
mv 2K + mr 2 = mgh
2 2 r2
Eylemsizlik momenti I = mr2 olup dönme yarıçapının
karesi ile doğru orantılıdır. İp çiviye dolanıp yarıçap vK = gh
azalacağı için eylemsizlik momenti de azalır. II. yargı
da doğrudur. vK = 10 · 0, 4
Açısal momentum korunduğu için L = m · v · r bağın- v K = 2 m /s bulunur .

tısına göre çizgisel hızın büyüklüğü artar. Bu neden-
le III yargı da doğrudur. Yanıt B dir.
Yanıt E dir.
4. Kütlesi m olan bir uydu kütlesi M olan bir geze-

2. genin çevresinde R yarıçaplı yörüngede v hızıyla
ip
A B dolanıyorsa;
3r GMm mv 2
=
R 2 R
2r
GM
v=
R
yazabiliriz. Açısal momentum;
Kasnaklar aynı ipe bağlı olduğu için, çizgisel hızla-
rının büyüklükleri eşittir. Buna göre, açısal momen- L = mvR
tumları oranı; GM
L= m · R = m G ·M ·R
vA R
LA IA · r IA rB olduğundan;
A
= = ·r
LB vB IB A L1 = 2m GMR
IB · r
B
L2 = m GM 2 R
LA 2 3
= · = 1 bulunur . L3 = m GM 3 R
LB 3 2
L1 > L3> L2 bulunur.
Yanıt A dır.
Yanıt D dir.
5. ~ 7.
A A m
2m
a1
r rr r a2 3m
K L
a3
A deliğinden kürenin içine giren merminin yine bu

delikten dışarı çıkabilmesi için kürenin bu süre için-
de yarım devir yapması gerekir. Bir başka ifadeyle, yer
mermi şekilde gösterilen (r + r + rr) yolunu alırken

küre de K noktasından L noktasına yuvarlanma hare-
Silindirlerin kütleleri farklıdır. Ancak birim kütle başı-
ketiyle gelir. Merminin v hızı sabit olduğuna göre,
na sahip oldukları eylemsizlik momentleri eşittir. Bu
v . t = r + r + rr bağıntısını yazabiliriz. nedenle silindirlerin ivmeleri eşit olur.
Yuvarlanma hareketi yapan kürenini hızı v´ ise;
Yanıt A dır.
vʹ · t = r · r
yazabiliriz. Bu iki bağıntıyı oranlarsak;
vl · t rr
=
v·t 2r + rr
8. M v
3
vl = v bulunur . r
5
K
Yanıt C dir. v
r 2
L
r
Dönerek ilerleyen tekerlek üzerindeki bir noktanın

hızı; o noktanın çizgisel hızı ile tekerin öteleme hızı-
nın vektörel toplamına eşittir.
M noktasının çizgisel hızı tekerin öteleme hızına eşit

v
olup v dir. Bu durumda K noktasının çizgisel hızı
2
olur.
6. L
P v 3v
vK = v + =
2 2
v
vL = v + 0 = v
m
O r
Buna göre;
vL 2
vK = 3 bulunur.
Çizgisel momentum vektörü her zaman yarıçap vek- Yanıt B dir.

törüne dik olup çizgisel hız ile aynı yöndedir.
Sağ elin dört parmağı dönme yönünde yörünge üze-

rinde tutulursa dört parmağa dik olan baş parmak
9. Çizgisel momentum vektörü ile yarıçap vektörünün
açısal momentum vektörünün yönünü gösterir.
çarpımına açısal momentum denir.
Yanıt E dir.
Yanıt A dır.
10. 12. ~
X
3~
3r Y
Sağ elin dört parmağı yelkovanın hareket yönünü

gösterecek biçimde açılırsa dört parmağa dik olarak
açılan baş parmak açısal momentumun yönünü gös- X dişlisinin açısal hızı ~ alınırsa Y ninki 3~ olur.
terir. ( 7 L )
Açısal momentumların büyüklüğü eşit olduğundan;
Yanıt B dir.
LX = LY
IX · ~ = IY · 3~
11.
IX
= 3 bulunur.
IY
v1 Yanıt C dir.
m1
R v2
m2
M
2R
3R
v3
m3
Yörüngelerdeki uyduların merkezcil ivmesini yerçe-

kimi ivmesi sağlar.
M v2
G· =
R 2 R
M
v= G·
R
bulunur. Açısal momentum;
L = m ·v ·R
M
L=m G· ·R
R
L= G · m 2 · M ·R
bulunur. L, G, M değerleri uydular için aynı olduğu-
na göre R değeri büyük olanın kütlesi küçük olmalı-
dır.
R3 > R2 > R1 olduğundan m1 > m2 > m3 olmalıdır.
Yanıt D dir.
4. Kütlesi M, yarıçapı R olan bir gezegenin çekim alanı

Test 5’in Çözümleri
(çekim ivmesi);
1. Cismin kütlesi m, Dünya’nın kütlesi M olsun. Bir cis- M

g = G·
min ağırlığı gezegenin o cisme uyguladığı kütlesel R2
bağıntısı ile bulunur. Buna göre;
çekim kuvvetinden ileri gelir. Yani;
M1
GMm G· 1
mg =
R2 g1 R 21
12
dir. gʹ, gezegenin çekim ivmesi olmak üzere cismin g2 = M2
=
8
G· 2
gezegendeki ağırlığı; R 2 4
2
G · 32 · Mm GMm
mgl = = 2· g1
( 4R ) 2 R2 g2 = 2 bulunur .
mgʹ = 2 · 750 = 1500 N olur.
Yanıt C dir.
Yanıt E dir.
2. Dünya için çekim ivmesi;

4
g= · rG · R · d
3
bağıntısı ile bulunur. Gezegen için çekim ivmesi;
4 R
gl = · rG · ( ) · 4d
3 2
4
gl = · rG · 2R · d
3
olur. Dikkat edilirse gʹ = 2g dir. Yani gezegenin
çekim ivmesi, Dünya’nınkinin 2 katıdır. v2 = 2gh tan
h, g ile ters orantılıdır. Bu nedenle cisim, gezegende
h 5. İlk gezegendeki çekim ivmesi;
Dünya’dakinin yarısı kadar, yani kadar yükselebi-
2
lir. M
g1 = G ·
R2
Yanıt B dir. dir. İkinci gezegendeki çekim ivmesi;
4M 16 M
g2 = G · = G·
R 2 R2
( )
2
3. m kütleli cisim ile ilk gezegen arasındaki çekim kuv-
veti; bulunur. Buna göre birinci gezegende çekim ivmesi
g ise ikinci gezegendeki 16g dir. Düşey yukarı doğru
Mm
F1 = G atılan bir cismin uçuş süresi;
R2
dir. Aynı cisim ile ikinci gezegen arasındaki çekim 2 · v0
t= dir.
kuvveti ise; g
2 Mm Buna göre;
F2 = G
2 2 · v0
4R
dir. Bu kuvvetlerin oranı; t1 g
= = 16 bulunur.
F2 t2 2 · v0
1
= bulunur. 16 g
F1 2
Yanıt D dir Yanıt E dir.
6. 8. m
gezegen
M r
vL
Dünya vK = v
r r L Güneş
r K
Gezegen Güneş’in çevresinde dolanırken araların-

daki çekim kuvveti merkezcil kuvvete eşit olur.
K uydusunun çizgisel hızı; Fmerkezcil = Fç ekim
2
m· v M·m
2r
= G· mv 2 M·m
4r2 r = G· 2
r
M
2v2 = G · r v2 M
r = G· 2
r
bulunur. L uydusunun çizgisel hızı;
v2
Merkezcil ivme r olduğundan
m · v 2L M·m
= G· M
3r ( 3r ) 2 amerkezcil = G · bulunur.
r2
1 M Yanıt C dir.
v 2L = ·G· r
3
2 v2
v 2L =
2
vL = v
3
Yanıt A dır.
9.
m
Ay
d
M
7. Güneşi gezegene birleştiren yarıçap vektörü eşit

zamanlarda eşit alanlar tarar. Bunun için gezegen Dünya
Güneş’e yaklaştığında çizgisel hızını artırır.
v2
Kepler’in periyotlar kanununa göre
M d 31 d 32
G L =
T 21 T 22
v3 v1
d3 8d3
K =
2
T T 22
Buna göre
T2 = 2 2 T bulunur .
v3 > v1 > v2 olur.
Yanıt E dir. Yanıt B dir.

10. 12. Uyduların yörünge yarıçapları eşittir. Bütün uydular

R3
için oranı sabit olduğundan periyotları da eşit
G T2
R 2r
K olur. ~= bağıntısına göre açısal hızları da
T
P eşit olmalıdır.
L
v2 m2
I. Kepler’in alanlar kanununa göre yarıçap vektö-
rünün eşit zaman aralıklarında taradığı alanlar
eşittir. Bu nedenle I. yargı doğrudur.
II. Kepler’in periyotlar kanunu;
Dünya v1
R3
= sabit
T2 m1
biçiminde verilir. Buna göre R büyürse T de
büyür. II. yargı da doğrudur.
I. m1 , m2 kütleli uydular aynı ~ açısal hızı ile
III. P-R arasındaki ortalama sürat, K-L arasındaki
dolandıkları için;
ortalama süratten küçüktür. Bu nedenle III. yargı
2r
yanlıştır. ~=
T
Yanıt D dir. bağıntısına göre T periyotları eşittir.
II. v çizgisel hızı;

v=~·R
bağıntısıyla verilir. m1 , m2 kütleli uydular için ~
ile R eşit olduğundan v1 = v2 dir.
III. Merkezcil kuvvet bağıntısı;

v2
F= m
R
11.
dir. Uyduların kütleleri farklı olabileceği için mer-
uydu
m kezcil kuvvetleri de farklı olabilir.
M R
Yanıt D dir.
Dünya
13. Yarıçapı R, özkütlesi d olan bir gezegenin çekim

ivmesi;
R yarıçaplı yörüngede çembersel hareket yapan m 4
g = G· r ·R · d
kütleli bir cisme etki eden merkezcil kuvvet; 3
\
sabit
v2 4r2 R
F= m =m 4
R T2 bağıntısı ile verilir. Bağıntıdaki G · r kısmı sabit-
3
bağıntısıyla bulunur. Uyduya etki eden merkezcil lerden oluştuğuna göre;
kuvvet, çekim kuvvetinden kaynaklanır. g1
Fmerkezcil = Fç ekim d1 R1
= g
d2 2
4r2 R M·m R2
m = G·
2
T R2
2
bağıntısına göre T periyodunu bulabilmek için r ve d1 3 4
= = bulunur .
G den başka M ile R nin de bilinmesi gerekir. d2 1 3
2
14. 15.
gezegen
R
v1
G
m1
R
Dünya v2
2R
I. Gezegenler Güneş çevresinde elips biçiminde M m2
bir yörünge üzerinde dolanır. Bu nedenle geze-

v3
gen bazen Güneş’e yaklaşır, bazen de uzaklaşır. 3R
Çekim kuvveti uzaklığın karesiyle ters orantılı ol- m3
duğundan, Güneş’in gezegene uyguladığı çekim
kuvveti değişir. Gezegenler ile Dünya arasındaki çekim kuvveti;
II. Gezegen Güneş’e yaklaşırken çizgisel hızı bü- M·m

F = G·
yür, uzaklaşırken küçülür. Bir başka ifadeyle, ge- R2
zegenin yörünge hızı değişkendir. bağıntısıyla bulunur. Dünyanın uydulara uyguladığı
III. Yarıçap vektörünün birim zamanda taradığı alan- çekim kuvvetleri eşit olduğuna göre m3 > m2 > m1
lar eşittir. dir.
Yanıt E dir. Yanıt A dır.

4. G evrensel çekim sabiti, r yerin yarıçapı, M yerin küt-

Test 6’nın Çözümleri
lesi olmak üzere yer çekimi ivmesi;
m
1. Kütlesi m, yarıçapı R olan bir gezegende yer çeki- g = G·
R2
mi ivmesi; bağıntısıyla verilir. Buradan;
m
g = G· G r2
R2 g = M bulunur.
bağıntısıyla bulunur. Kütle 4 katına, yarıçap 2 ka-
tına çıktığında yer çekimi ivmesi değişmez. Yanıt B dir.
Yanıt B dir.
2. B
R
A g
4
R
g 5. Her üç gezegende ağırlıkları eşit olarak verilmiştir.
m
m1 · g1 = m2 · g2 = (m1 + m2) · g3
m2 g2
m2g2 = ( g 1 + m2) · g3
g1 · g2
g3 =
g1 + g2
m Yanıt A dır.
g = G· bağıntısına göre çekim ivmesi yerin küt-
R2
lesiyle doğru, yer merkezinden olan uzaklığın kare-
siyle ters orantılıdır. Bu nedenle Yerin merkezinden
1
2R uzaklıkta yer çekimi ivmesi e iner.
4
Yanıt C dir.
6. I. Keppler’in periyotlar kanunu;

3. Güneşlerine olan ortalama uzaklıkları R1 ve R2 R3
olan ik gezegen aynı güneş çevresinde T1 , T2 peri- = sabit
T2
yodu ile dolanıyorsa Keppler’in periyotlar kanununa
bağıntısıyla verilir. Ay-Dünya uzaklığı değişirse
göre;
Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma süresi değişir.
R 31 R 32
= = sabit yazabiliriz. II. Dünya-Güneş uzaklığı sabit kaldığı için
T 21 T 22 Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanım süresi
Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığını 4 birim dersek, değişmez.
uydunun Güneş’e olan uzaklığı 1 birim olur. Buna
III. Kütle çekim kuvveti;
göre;
m1 · m2
3 3 F = G·
4 1 R2
=
2
( 12 ) T 22
bağıntısıyla verilir. R değiştiğinde Dünya’nın Ay’a
T2 = 1, 5 ay bulunur . uyguladığı çekim kuvveti değişir.
Yanıt D dir. Yanıt C dir.

7. 9.
m1 m2 K v
F1 F2 v
v
d M v
v
F1 = – F2
v v
Newton’un genel çekim kanununa göre, uzayda ci- L
simler birbirlerini kütlelerinin çarpımıyla doğru, arala-
rındaki uzalığın karesiyle ters orantılı olarak çekerler. Tekerin öteleme hızı v olsun. Bu durumda teker üze-
Şekilde gösterildiği gibi, birinci kütlenin ikinciye uy- rindeki K, L, M noktalarının çizgisel hızı da v olur.
guladığı çekim kuvveti, ikincinin birinciye uyguladığı
K, L, M noktalarının yere göre hızını bulmak için,
kuvvete eşit fakat ters yönlüdür.
öteleme hızı ile çizgisel hız vektörel olarak toplanır.
Yanıt A dır. Buna göre;
vK = 2v
vM = 2v
vL = 0 bulunur.
Yanıt C dir.
10. v
uydu
muydu
8. I. Kütlesi m, hacmi V olan bir cismin özkütlesi

m Dünya d
d= dir. Sıcaklık azaldığında V azalacağı
V
için d artar. Bu, bilgi olarak doğrudur. Ancak bir M
cismin ağırlığının ekvatordan kutuplara doğru gi-

dildikçe artmasıyla ilgisi yoktur.
v çizgisel hızı ile şekildeki gibi dolanmakta olan uydu
II. Aralarındaki uzaklık R olan m1 ve m2 kütleli iki ile Dünya arasındaki çekim kuvveti, uydunun mer-
cismin birbirine uyguladığı çekim kuvveti kezcil kuvvetine eşittir. M dünyanın kütlesi, d Dünya-
m1 · m2 uydu arasındaki uzaklık olmak üzere;
F = G·
R2 m uydu · v 2 m uydu · M
bağıntısıyla verilir. İki cisim arasındaki R uzak- = G·
lığı azalırsa F kuvveti artar. d d2
III. Dünya tam küre biçimli olmayıp ekvatorda şişkin, M

d=G bulunur .
kutuplarda basıktır. Bir başka ifadeyle, Dünya’nın v2
kutuplardaki yarıçapı ekvatordakinden kısadır. Buna göre d uzaklığı; uydunun hızına dolayısıyla
Bu nedenle ekvatordaki çekim ivmesi kutuplar- periyoduna, Dünya’nın yarıçapına ve Dünyanın küt-
dan daha küçüktür. lesine bağlıdır, uydunun kütlesine bağlı değildir.
Yanıt E dir. Yanıt A dır.

11. 1
~ 13. Yerin çekim ivmesi g, Ay’ınki g dir. Ay’daki ağır-
K 2~ 6
lığı 2 N olan L cisminin Dünyadaki ağırlığı;
2R L
R 2 · 6 = 12 N
olur. Bu iki cismin kütleleri oranı;

mK 24
m L = 12 = 2 bulunur.
Yanıt B dir.
K dişlisi ~ açısal hızıyla dönerken L dişlisi de 2~
açısal hızıyla döner.
1
Dönme kinetik enerjisi E = I ~2 ifadesini K ve L
2
dişlilerine uygularsak,
1
EK = 4I ~2
2
1
EL = I · (2~)2
2
EK
= 1 bulunur.
EL
Yanıt A dır.
12. ~
2~ L
K
14. Dönme ekseni bir ucundan geçen içi dolu m kütleli
IL
IK R
2R
çubuğun eylemsizlik momenti
1
I= m,2
3
dir. Dönme ekseni ortasından geçen içi dolu m küt-
Dişlilerin birim zaman içindeki devir sayıları yarıçap- leli çubuğun eylemsizlik momenti;
larıyla ters orantılıdır. Bu nedenle L dişlisinin açısal
1
hızı ~ ise K nın ki 2~ olur. I= m , 2 dir.
12
Dönme kinetik enerjisi; ~ ~
O1 O2
1
E= I~2
2 X Y
bağıntısıyla bulunur. Dişlilerin dönme kinetik enerji- ~
leri birbirine eşit olduğundan; Açısal momentumu veren bağıntı L = I · ~ oldu-
1 1 ğundan;
I · ~ 2 = I L · ~ 2L
2 K K 2
LX IX · ~
2 2 =
IK · ( 2~ ) = IL · ~ LY IY · ~
IK 1
=
1
bulunur . LX m · ,2
IL 4 3
= =4 bulunur .
LY 1
m · ,2
Yanıt A dır. 12 Yanıt E dir.
15. ~ 16.
Burcu m
R
r1
yer (yatay)
Kürenin toplam kinetik enerjisi, dönmeden ve ötele-

r2 meden kaynaklanan enerjilerin toplamıdır.
Ebru
1 1
E top = mv 2 + I ~ 2
2 2
v = ~R
1 1 2
E top = m ~ 2 R 2 + · mR 2 ~ 2
2 2 5
I. Dünya üzerinde duran bütün cisimlerin Dünya’nın 1 1

E top = + ( mR 2 ~ 2)
dönme eksenine göre açısal hızları eşittir. Bu 2 5
nedenle Ebru ve Burcu’nun açısal hızları eşit E top =
7
mR 2 ~ 2
olup I. yargı yanlıştır. 10
Yanıt D dir.
II. Açısal momentum;
L = P · r = mvr
L = m(~r)r = mr2 · ~
dir. m ve ~ lar aynı r2 > r1 olduğundan

Ebru’nun açısal momentumu Burcu’nunkinden
büyüktür. O hâlde II. yargı doğrudur.
III. Eylemsizlik momenti;
I = mr2
bağıntısı ile bulunur. m ler eşit r2 > r1 olduğun-

dan Ebru’nun eylemsizlik momenti Burcu’nun
eylemsizlik momentinden büyüktür. III. öncül de
doğrudur.
Yanıt E dir. 17. Yerkürenin kendi ekseni etrafındaki dönme süresinin
kısalması dönme periyodunun azalması demektir.
2r
~=
T
bağıntısına göre T küçülürse ~ artar. I. önerme
doğrudur.
Dışarıdan net tork etkisi olmadığından açısal mo-

mentum (L) değişmez.
I eylemsizlik momenti olmak üzere Açısal momen-

tum;
L = I· ~
bağıtısi ile bulunur. L sabit ~ arttığına göre I aza-

lır.
Yanıt D dir.
18. Kütleleri m1 , m2; aralarındaki uzaklık d olan iki 20. Verilenlerden;

cismin birbirine uyguladığı çekim kuvveti;
I. Tork " vektörel büyüklüktür.
m1 · m2
F = G· II. Eylemsizlik momenti " vektörel büyüklük değil-
R2 dir.
dir. Bağıntıya göre kütleler arasındaki çekim kuvveti
III. Açısal momentum " vektörel büyüklüktür.
uzaklığın karesiyle ters orantılıdır.
4m Yanıt D dir.
m
F F
K L
4m m
9F 21.
K L
d 3 Ocak G
3
K ve L cisimleri arasındaki çekim kuvvetinin 9F

1
olması için aralarındaki uzaklık d olmalıdır. • Yerküre 3 Ocak’ta Güneş’e en yakın konum-
3
Yanıt B dir. dadır. Bir gezegen güneşinin çevresinde dola-
nırken eşit zaman aralıklarında eşit alanlar tarar.
Bu nedenle gezegenler güneşe yaklaştıkça çiz-

gisel hızları artar.
19. Merkür Venüs Dünya Mars Neptün • Dışardan sisteme bir tork uygulanmadığı için
Kütle 0,3 5,0 6,0 0,6 103,0 açısal momentum tüm yörünge boyunca koru-
(x1024 kg) nur, değişmez.
Yarıçap 2,4 6,0 6,5 3,2 25,0 • İki kütle arasındaki kütle çekim kuvveti kütleler
(x106 m)
arasındaki uzaklığın karesiyle ters orantılıdır.
Yerküre 3 Ocak’ta Güneş’e en yakın konumda
M gezegen olduğundan aralarındaki çekim kuvveti en büyük
Gezegenler için rgezegen oranlarını bulalım.
değerini alır.
0, 3 · 10 24 1 Yanıt D dir.
Merkür için, = · 10 18
2, 4 · 10 6 8
5 · 10 24 5
Venüs için, = · 10 18
6 · 10 6 6
6 · 10 24 12
Dünya için, = · 10 18
6, 5 · 10 6 13
0, 6 · 10 24 3 22. Eylemsizlik momenti;

Mars için, = · 10 18
3, 2 · 10 6 16
I = m 1 · r 21 + m 2 · r 22 + .....................
24
103 · 10 103
Neptün için, = · 10 18 şeklindedir. Eller vücuda yaklaşınca dönme ekseni-
25 · 10 6 25
ne olan uzaklık azalacağından eylemsizlik momenti
Buna göre Merkür’ün kütle çekim kuvvetinden kur- azalır. Dış tork olmadığı sürece açısal momentum
tulmak en kolaydır. değişmez.
Yanıt A dır. Yanıt E dir.
Basit Harmonik Hareket
3. Periyot, T = 4 saniye olarak

Test 1'in Çözümleri
verilmiştir. m kütleli cisim 4
saniye sonra yine O nokta-
1. Basit sarkacın periyodu T ise aralıklardan geçme sından, P oku yönünde hare-
K
süresi şekildeki gibi olup çizgisel ivmenin büyüklüğü ket eder. y
denge konumunda sıfır olur. m O
P
Cisim O noktasından geçtik-
T T T T y
+ + = =4 ten 1 saniye sonra L nokta-
6 12 12 3
sına gelir. L
olduğundan T = 12 saniye bulunur.
Bu nedenle cisim 5 saniye sonra L noktasında olur.
Yanıt E dir.
ip
X Z
O 4. Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp
T Y T
6 T T 6 basit harmonik hareket yaptırıldığında hareketin pe-
12 12
m
düşey riyodu, T = 2r bağıntısı ile verilir. Bağıntıdaki
k
k yay sabitidir. Bağıntıya dikkat edilirse yay sarkacı-
Sarkaç küresi Y den geçtikten
nın periyodu yer çekimi ivmesine bağlı değildir. Bu
T T
+ +
T
= 5 saniye sonra ivmesinin büyüklüğü nedenle yay sarkaçları ister eğik düzlem üzerinde, is-
6 6 12 ter yatay düzlemde hareket etsin periyodu değişmez.
ilk kez sıfır olur.
k
Yanıt C dir. k
2 k k
2
k
k
m
i m
Şekil I Şekil II
2. Sarkaç küresinin A noktasından harekete başladık-

2k
tan sonra tekrar A noktasına varması için geçen
k k
süre periyottur. m Şekil III
a a Buna göre;
ip m 2m
T1 = 2 r = 2r
k k
m 2
B A
m 2m
T2 = 2 r = 2r
k k
O 2
m
m kütleli cisim A noktasından O noktasına 2 sa- T3 = 2 r olduğundan;
2k
niyede geldiğine göre periyot; T1 = T2 > T3 bulunur.
T = 4 · 2 = 8 saniye bulunur. Yanıt B dir.
Yanıt D dir.
46 Basit Harmonik Hareket
5. T1 T1 7. m1 kütleli cisim önce

6 12 R den P noktasına
oradan da O noktası- k1 k2
m1 3 T1 P
yatay na vardığında
X Y O Z K 4
kadar süre geçer. Aynı
m1 O
T2 sürede m2 kütleli ci- m2
12 sim R den P noktası-
na varıyor. m2 kütleli R
m2
T2
yatay cisim için geçen süre yazabiliriz. Buradan;
X Y O Z K 2
3 T1 T2
m1 kütleli cisim için X-O arasında geçen süre; =
4 2
T1 T1 3 T1 3 T1
+ = = T2
6 12 12 2
dir. m2 kütleli cisim için Z-O arasında geçen süre 3 m m
· 2r = 2r
T2 2 k1 k2
dir.
12
9 k1
3 T1 T2 =
4 k2
=
12 12
Yanıt C dir.
3T1 = T2
bulunur. Her iki cisim için periyot bağıntılarını yaza-

lım.
3 · T1 = T2
m1 m2
3 · 2r = 2r
k k
Her iki tarafın karesi alınırsa;

m1 1
m2 = 9 8.
bulunur.
a
Yanıt D dir. ,
Z
m
X
O
6. Yay sarkaçlarında periyot; denge
konumu
m
T = 2r
k k X Basit harmonik hareket yapan bir sistem sürtünme-
bağıntısı ile bulunur. Bağıntıya göre g
yerçekimi ivmesi büyütülürse T peri- sizdir. Sürtünme yoksa cismin denge konumundaki
yodu değişmez. m
sürati ve çıkabildiği yükseklik değişmez.
O
Basit sarkaçta periyot, T = 2 r

,
g bağıntısıyla bu-
Y
lunur. İp Z noktasında çiviye takıldığında , uzunlu-
ğunun değişmesi sonucu periyot küçülür.
Yanıt B dir. Yanıt E dir.

9. Yay sabiti k, ucundaki kütle m olan şekildeki sar- 11.

m
kacın periyodu, T = 2r bağıntısı ile bulunur.
k
1 2
Şekil I deki sistemde toplam Şekil I

X m m
yay sabiti k olduğundan;
Y
m k k Z
T1 = 2r = T bulunur.
k k k K
2 2
L
k k P
R
m
Cisimler X hizasında dengededir. 1 numaralı sar-
Şekil II deki sistemin toplam yay Şekil II kacın ucundaki kütle Z hizasına kadar çekildiği için
sabiti 2k, kütle 2m olduğundan; genliği 2 birim, 2 numaralı sarkacın ucundaki küt-
le R hizasına kadar çekildiği için genliği 6 birimdir.
2m k k 2k
T2 = 2 r = T bulunur. Kütle ve yay sabitleri eşit olan cisimlerin;
2k
m
T = 2r
2m k
bağıntısından periyotları eşit olacağından X denge
Şekil III te toplam yay sabiti
k
, kütle hizasından aynı anda geçerler.
Şekil III
2
m olduğundan; Yanıt A dır.
m 2m k
T3 = 2 r = 2r bulunur.
k k k
2 2
T3, T ye eşit değildir. k
Yanıt D dir.
12. Yay sarkaçlarında periyot;
m
T = 2r
10. Yay sarkaçlarında periyot; k k X
bağıntısı ile verilir. Bağıntıya
m r
T = 2r göre periyot genliğe bağlı
k m O
değildir. r
Y
Maksimum hız;
Üstteki düzeneğin periyodu T1 , alttakinin T2 olsun.
2r
m v=~·r= ·r
T1 = 2 r = T alınırsa T
k
bağıntısı ile bulunur. Bağıntıya göre r artarsa v de
2m m artar. Maksimum ivme;
T2 = 2 r = 2r 4 = 2T
k k
2 4r2
a = ~2 · r = ·r
bulunur. m kütleli cisim T süre sonra Y noktasında T2
iken 2m kütleli cisim yarım tur atarak X noktasında bağıntısıyla bulunur. Bağıntıya göre r artarsa ivme
bulunur. de artar.
Yanıt A dır. Yanıt B dir.

3.
Test 2'nin Çözümleri
a a
,
1.
m
yatay X Y
Y O X s s
O
Yay ucunda hareket eden m kütleli cisme etki eden
kuvvetler; , uzunluğundaki bir ipin ucuna cisim bağlanıp basit
mg: Ağırlık kuvveti harmonik hareket yaptırıldığında hareketin periyodu
T ve genliği s bilinenleriyle;
N: Yüzeyin tepki kuvveti
2r
Açısal hız, ~ = bağıntısıyla hesaplanır.
Fyay: Yayın cisme uyguladığı kuvvet şekildeki gibidir. T
N
Fyay O noktasındaki hızı, vmax = ~·s ile bulunabilir.
Y noktasındaki ivmesi, amax = ~2·s ile bulunabilir.
X noktasındaki F = m·amax bağıntısı ile hesaplana-

mg
bilir. Bağıntıdaki m bilinmediğinden F bulunamaz.
Yanıt B dir.
Yanıt C dir.
2.
4. r r
k
sarkaçlı saat salıncakta bunge jumping m
sallanan çocuk yapan sporcu
P O R
Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp

basit harmonik hareket yaptırıldığında hareketin pe-
riyodu;
m
T = 2r
sallanan metronom k
sandalye
bağıntısı ile verilir. T periyodunu büyütmek için;
Basit harmonik hareket; iki nokta arasındaki eşit za-
man aralıklarında gerçekleşen salınım hareketidir. m kütlesi artırılabilir.
Verilenlerin hepsi bu tanıma uygun salınım hareketi k yay sabiti azaltılabilir.
gerçekleştirir.
Periyot genliğe bağlı değildir.
Yanıt E dir.
Yanıt A dır.
5. 7. Basit harmonik hareket yapan bir cismin ivmesinin

A
maksimum değere ulaştığı yerler, uzanımların mak-
27m
simum olduğu noktalardır. Bu noktalar şekil üzerin-
deki P ve R olup burada cismin hızı sıfırdır.
B
8m
Kuvvet uzanım grafiğinde eğim yay sabitini verir. P O R
3F kuvvet Cisme etki eden kuvvet dinamiğin temel prensibi

A doğrusunun eğimi = x
F = m·a bağıntısıyla bulunur. İvme maksimum iken
2F 3F
B doğrusunun eğimi = x A kuvvet de maksimumdur.
2F
olduğundan kA = 3k, B
Yanıt D dir.
F
kB = 2k alınabilir. uzanım
0
x 2x 3x
Esnek bir yayın ucuna m
kütleli bir cisim bağlanıp basit harmonik hareket yap-
tırıldığında hareketin periyodu;
m
T = 2r
k
bağıntısı ile verilir. O hâlde;
27 m
TA = 2 r
3k
8m
TB = 2 r
2k
8.
TA 3
= bulunur. i i
TB 2 ,
Yanıt A dır.
X m Y
6. O
i i
k , , uzunluğundaki bir ipin ucuna m kütleli cisim bağ-
lanıp basit harmonik hareket yaptırılırsa hareketin
m m buz periyodu;
A buz
A B
x O
T = 2r
,
O g
x
B Şekil II bağıntısı ile bulunur.
Şekil I , ip uzunluğu küçültülürse

g yer çekim ivmesi büyütülürse
m
Yay sarkaçlarında T = 2r olduğundan kütle
k T periyodu küçülür. Basit sarkaçta periyot cismin
, kütlesine ve küçük açılar için i açısına bağlı değil-
azaldıkça periyot azalır. İp sarkaçlarında T = 2 r g dir.
olduğundan kütle azaldıkça periyot değişmez.
Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
9. 11. f1 f2
T1 T2
i i
x
x
m
x x
x
O m
denge konumu
2m 9m –x
2mg m
Şekil I 9mg Yay sarkaçlarında periyot, T = 2r bağıntısı
k
Şekil II
ile bulunur. Bağıntıya dikkat edilirse periyot çekim
Serbest boyları x olan yayların ucuna bağlanan ci-
ivmesine bağlı değildir. Bu nedenle Dünya ve Ay'da
simler her iki yayın boyunu 2x e çıkardığından yay-
yay sarkaçlarının periyodu değişmez.
lardaki uzama miktarları eşit olup x kadardır.
1
f frekans, T periyot olmak üzere f = dir. T de-
Esnek yaylarda kuvvet-uzama bağıntısı; T
ğişmediği sürece f de değişmez.
F = k·x
ile verilir. Buradan; Basit sarkaçta periyot, T = 2r

, bağıntısı ile
g
2mg = k1·x
bulunur. Ay'da çekim ivmesi Dünya'dakinden daha

9mg = k2·x küçük olduğundan Ay'da periyot büyür. Buna bağlı
k1 2 olarak da frekans azalır.
=
k2 9 Yanıt B dir.
m
bulunur. Yay sarkaçlarında periyot, T = 2r
k
olduğundan;
2m
T1 2r
2k
= = 1 bulunur .
T2 9m 12.
2r
9k Yanıt D dir.
ii ii
m
X Z
T T
6 Y T O T 6
10. Basit harmonik hareket yapan bir cismin denge ko- 12 12
numundaki hızı maksimum değer alır. Buradan;
Basit sarkacın periyodu T olarak alınırsa her bir ara-
vmax = ~·r
lıktan geçme süresi şekil üzerinde verildiği gibidir.
2r
~= Sarkaç küresi X noktasından Y noktasına t süre-
T
m de geldiğine göre;
T = 2r
k T
=t
~ nın azalması için, T artmalı, m artmalı veya 6
k azaltılmalıdır. T = 6t bulunur.
3.
Test 3'ün Çözümleri k1
k2
m
m
1. r O r
r i r i 2i
m
K L k3
m
m kütleli cisim r yarıçaplı yarım küre içerisinde basit
r
harmonik hareket yaptığında periyodu, T = 2r g
bağıntısı ile bulunur. Periyot i açısı ve m cisim 3i
kütlesine bağlı değildir.
Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp
Yanıt C dir. basit harmonik hareket yaptırıldığında hareketin pe-
riyodu;
m
T = 2r
k
bağıntısı ile verilir. Periyot genliğe, eğik düzlemin
eğim açısına bağlı değildir.
Periyotlar eşit olduğundan;

2. T1 T2 T3 m m m
2r = 2r = 2r
k1 k2 k3
i i k1 = k2 = k3 bulunur.
2i ,
, 2,
Yanıt B dir.
2m m
m
, uzunluğundaki bir ipin ucuna m kütleli cisim bağ-

periyodu;
, 4.
T = 2r g
r r
bağıntısı ile bulunur. m
Basit sarkaçta periyot cismin kütlesine ve küçük açı- K O L

lar için i açısına bağlı değildir.
, Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp

T1 = 2 r g basit harmonik hareket yaptırıldığında hareketin pe-
riyodu;
,
T2 = 2 r g m
T = 2r
k
2,
T3 = 2 r g bağıntısı ile verilir.
T3 > T1 = T2 bulunur. T periyodu r genliğine bağlı değildir.
Yanıt A dır.
Yanıt A dır.
5. , uzunluğundaki bir ipin ucuna m kütleli cisim bağ- 6. x x

k
m
periyodu;
P O R
, denge
T = 2r g konumu
bağıntısı ile bulunur. A-K ve D-K doğruları üzerinden
bırakılan cisimlerin periyodu; Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp
basit harmonik hareket yaptırıldığında hareketin pe-
4,
TA = 2 r g = 2 T alınırsa riyodu;
, m
TD = 2 r T = 2r
g = T olur. k
Cisimlerin her bir aralığı geçme süresi şekil üzerinde bağıntısı ile verilir. O noktasındaki hız;
verildiği gibidir. vmax = ~·x
düşey bağıntısı ile cisme etkiyen kuvvet;

K
yatay F = k·x
bağıntısı ile bulunabilir. Yalnız k ve x bilinenleriyle

4,
P noktasındaki kuvvet bulunabilir.
m Yanıt C dir.
D
A
2T 2T
6 B C 6
2T O 2T
12 12
T
A noktasından bırakılan cisim sürede B-K doğ-
3
rusu üzerine gelir.
düşey
K
yatay
,
m
T T T T
6 12 12 6
D
A
B C
O
D noktasından bırakılan diğer cisim de;

T T T T
+ + =
6 12 12 3
sürede aynı doğru üzerine gelir.
Yanıt A dır.
7. 8. T1 = 3 s T2 = 4 s T3 = ?
k ,1 a 2a ,2 a
,1 + ,2
k m
m 2m
2x
Şekil I Şekil II 3m
4m denge
Şekil III
konumu
x
denge
konumu , uzunluğundaki bir ipin ucuna m kütleli cisim bağ-
Esnek bir yayın ucuna bağlı m kütleli bir cisim basit lanıp basit harmonik hareket yaptırılırsa hareketin
harmonik hareket yaparken; periyodu;
m ,
Periyodu, T = 2r T = 2r g
k
Maksimum hızı, vmax = ~·r bağıntısı ile bulunur.
Maksimum ivmesi, amax = ~2·r ,1

T1 = 3 = 2 r g
bağıntıları ile bulunabilir.
,2
4m T2 = 4 = 2 r g
T1 = 2 r = 2T
k
T1 ! T2 olur.
m Her iki tarafın karesi alınıp oranlanırsa;
T2 = 2 r =T
k
,1
2r ~ 9 = ( 2r ) 2
~= bağıntısına göre; ~ 1 = , ~ 2 = ~ olur. g
T 2
~ ,2
v max 1 = ·x 16 = ( 2 r ) 2
2 g
v max 1 ] v max 2 olur.
v max 2 = ~ · 2 x ,1 9
= bulunur .
, 2 16
~2
a max 1 = ·x
4 , 1 + , 2 = 9 + 16 = 25 olduğundan;
a max 1 ] a max 2 olur.
2
a max 2 = ~ · 2 x ,1 + ,2 25
T3 = 2 r g = 2r g
Yanıt E dir.
T3 = 5 s bulunur .
Yanıt D dir.
9. 11.
B
Fnet
B h
F A O
a F a h
m
k A
G G G tabla h
Şekil I Şekil II Şekil III yatay
Basit harmonik hareket yapan cisim için herhan- Cisim A ve B noktalarından ayrı ayrı bırakıldığında
gi bir andaki geri çağırıcı kuvveti O denge konu- enerjileri farklı olduğundan yaydaki sıkışma miktarı
muna doğrudur. Şekil I ve Şekil II de geri çağırıcı da farklı olur. Yay sarkaçlarında periyot genliğe bağlı
kuvvetin yönü doğru gösterilmiştir. Şekil III te denge olmadığından yaydaki sıkışma miktarı basit harmo-
konumundaki cisme geri çağırıcı kuvvet etki etmez. nik hareket yapan sistemin periyodunu değiştirmez.
Merkezcil kuvvetten dolayı O noktasında net kuv-
Cisim B noktasından bırakıldığında yere ulaşma
vetin yönü merkeze doğrudur. Fnet bileşke kuvvet
hızı artar. Bu da maksimum hızı olan vmax = ~·r yi
olduğundan ayrıca G gösterilmez. Bu nedenle III. artırır. ~ sabit olduğundan genlik artar.
öncüldeki gösterim yanlıştır.
Maksimum ivme amax = ~2·r bağıntısında r arttı-
Tüm durumlarda ağırlık kuvveti yerin merkezine ğından amax artar.
doğrudur.
Yanıt A dır.
Yanıt C dir.
10. R
x
O
x m
P
12. a (cm/s2)
2a +8
Esnek bir yayın ucuna m kütleli bir cisim bağlanıp +2

x (cm)
basit harmonik hareket yaptırıldığında hareketin pe- –2
riyodu;
–8
m
T = 2r
k
F = k·x
bağıntısı ile verilir. Periyot eğim açısına bağlı olma-
dığından frekans da eğim açısına bağlı değildir. m·a = k·x
m x
2r = a
Açısal hız, ~ = bağıntısı ile bulunur. Bağıntı- k
T
m x
daki T değişmediğine göre ~ açısal hız da değiş- T = 2r = 2r a
k
mez. Maksimum hız vmax = ~·x bağıntısı ile bulu-
2 2r
nur. ~ Açısal hız değişmediğine göre vmax da T = 2r = =r=3 s bulunur .
8 2
değişmez.
Yanıt C dir.
Yanıt E dir.
3.
Test 4’ün Çözümleri k1
m = 2 kg
k2
düşey
1.
Verilen düzenekte yaylar paralel bağlıymış gibi çalı-
şır. Sistemin toplam yay sabiti;
i i
, m2
ktop = k1 + k2 = 350 + 450 = 800 N/m
bulunur. Sistemin periyodu ise;

denge konumu
m1 m
T = 2r
denge konumu
k top
2
Şekil I Şekil II T=2·3 = 0,3 s bulunur.
800
Küçük açılarla basit harmonik hareket yapan bir ip Yanıt C dir.
,
sarkacının periyodu T = 2r g dir. Bu bağıntıya
göre T ile g ters orantılıdır. Bir başka ifadeyle, sar-
kaca etkiyen çekim ivmesi büyürse periyot küçülür. 4.
Basit sarkacın ucundaki m1 kütlesi denge konumun-
X Y O K L
2r
dan geçerken hızı v1 = ~ · R = · R dir. Sistem,
T T
— T
— T
— T
—
çekim ivmesinin Dünya’nınkinden daha büyük olan 6 12 12 6
bir gezegene götürülürse periyodu küçülür. Bu du-

X noktasından hareket eden cismin periyodu 6 s
rumda v1 artar.
ise cisim 24 s sonra yine X noktasında olur. Cisim X

Basit harmonik hareket yapan yay sarkacının periyo- T
noktasından Y noktasına s de geldiği için geriye
m 6
du T = 2r dır. Bağıntıdan da anlaşılacağı gibi kalan 1 s de ise Y noktasında olur.
k
yay sarkacının periyodu çekim ivmesine bağlı değil- Yanıt B dir.
dir. Bu nedenle v2 hızı değişmez.
Yanıt A dır.
5. Yay sarkaçları için verilen
m
T = 2r bağıntısından k
k
yararlanarak yay sabitini bula-
L m = 1 kg
lım. 0,1 m
m O
T = 2r
k 0,1 m
1 K
0, 3 = 2 · 3
k
2. K L M
x (cm) 1 1
=
(–20) 0 (+20) 20 k
1 1
= & k = 400 N / m
L noktasında cismin hızı maksimum olup büyüklüğü; 400 k
bulunur. K ve L noktalarında cisme etki eden kuvvet
2r
vL = ~ · R = ·R maksimum olduğundan;
T
2·3 Fmax = k . x
vL = · 20 = 40 cm/s
3
bulunur. L noktasında cismin ivmesi ise sıfırdır. Fmax = 400 . 0,1 = 40 N bulunur.
Yanıt C dir. Yanıt A dır.

6. K O L 8. I. 10° den küçük olmak koşuluyla basit sarkaçlarda

x x periyot, dolayısıyla frekans genliğe bağlı değildir.
m Buradaki 2i açısı 10° den küçük olduğu için fre-
kans ya da periyot değişmez.
v=0 v=0
II. Basit harmonik hareket yapan bir sistemde mak-
Fmax Fmax
amax amax
simum hız ifadesi, vmax = ~ . r bağıntısı ile
veriliyordu. Bağıntıdaki r hareketin genliği olup
vmax açının değişmesiyle değişir. O hâlde açı i dan
F=0 2i ya çıkarsa maksimum hız artar.
a=0
m kütleli cisim K-L noktaları arasında genliği x olan

basit harmonik hareket yapmaktadır. Cisim K ve L i i
noktalarından geçerken yay, maksimum sıkışmış
veya maksimum açılmış durumda olup bu noktalarda
kuvvet ve ivme maksimumdur. O noktası denge nok- K r r L
tası olduğundan cisim bu konumda iken yay normal Fmax O Fmax
amax amax
hâlindedir. Bir başka ifadeyle, cisim O noktasında
v=0 v=0
iken yay potansiyel enerjisi sıfırdır. Ayrıca O nokta- vmax
sında kuvvet ve ivme de sıfırdır. F=0
a=0
Yanıt E dir.
Basit harmonik hareket yapan ip sarkacına etki
eden kuvvet, ivme ve hız vektörlerinin durumu
7. Şekil I Şekil II şekildeki gibidir.
III. Basit harmonik hareket yapan bir sistemde mak-
k k k k simum ivmeyi veren bağıntı amax = ~2 . r dir.

T2
Benzer şekilde r arttığında amax da artar.
Yanıt D dir.
T1 k
m2 = 9 kg
9.
m1 = 1 kg
a a
k
Şekil I deki sistemin toplam yay sabiti k1 = , Şekil
3
II deki sistemin toplam yay sabiti k2 = 3k dır. Bu
sistemler basit harmonik hareket yaparken periyotla-
A C
rının oranı;
T
— T
—
=2s B =2s
m1 1 4 4
2r k
T1 k1 T1 Sistemin periyodu 8 s olduğundan A noktasından
3
= ( = =1 bırakılan cisim 8 s sonra yine A noktasında olur. 4
T2 m2 T2 9
2r 3k s daha geçince C noktasına gelir. Yani ilk bırakıldığı
k2
andan 12 s sonra C noktasında olur. Geriye kalan 3 s
bulunur. sürede ise A-B arasında A ya yakın bir yerde olur.
Yanıt E dir. Yanıt D dir.

10. 12.
k i i
m
B
O
T1
A
i
T2
I. Bir yay sarkacının frekansını veren ifade
1 1 k
f=
T
=
2r m dir. Bağıntıdan görüldüğü gibi
yay sarkaçlarının periyodu veya frekansı sarka- Yay sarkacının periyodunu veren bağıntı
cın bulunduğu yere bağlı değildir. Bu nedenle m
T = 2r dır. Bağıntıdan da anlaşıldığı gibi, çe-
sistem yatay bir yüzey üzerine taşınırsa frekansı k
değişmez. kim ivmesi yay sarkacının periyodunu değiştirmez.
II. İki yay paralel bağlanırsa toplam yay sabiti 2k Basit sarkacın periyodunu veren ifade T = 2 r
,
g
olur. Bu durumda frekans artar.
olduğundan asansörün ivmeli hareketi bu sarkacın
III. Yukarıdaki bağıntıya göre m küçülünce yine fre- periyodunu değiştirir.
kans artar.
Asansör yukarı yönde a = 2 m/s2 lik ivme ile çıkar-
Yanıt B dir. ken cisme etkiyen ivme 10 + 2 = 12 m/s2 olur. Bu
durumda iki sarkacın periyodu eşit olduğundan;
m ,
2r = 2r
k 12
m ,
=
k 12
bulunur. Asansör yukarı yönde 2 m/s2 lik ivme ile

yavaşlarken cisme etkiyen ivme 10 – 2 = 8 m/s2
olur.
11. O
m
T1 2r
k
=
i b T2 ,
,1 ,2 2r
8
,
m1 m2 T1 12
A C =
T2 ,
T1 B T2
8
Sarkaçlar aynı anda A ve C noktalarından serbest bı- T1 , 8 2
rakılınca ilk kez B-C arasında karşılaşmışlar. O hâlde = · = bulunur .
T2 12 , 3
periyotlar arasında T2 > T1 bağıntısı vardır. Bir başka
ifadeyle, 2 numaralı sarkaç daha yavaş hareket et- Yanıt A dır.
,
miştir. Basit sarkaçta periyot ifadesi T = 2 r g dir.
Bu bağıntıya göre T2 > T1 olması için ,2 > ,1 olma-
lıdır. Basit sarkacın periyodu kütle ve genliğe bağlı
değildir.
Yanıt A dır.
13.
m
Y
K
T
— T
T O T X —
6 L — 6
—
12 12
T 1
=
12 6
T=2s bulunur.
Buradan periyot;
,
T = 2r · g
,
2=2·3·
10
10
,= m bulunur.
9
Yanıt C dir.
2.
Test 5’in Çözümleri ,
4k 4k 4k 4k
m1 = m
1.
9, a Şekil I
B 25,
çivi
Şekil I de yay sabitleri 4k olan dört yay birbirine seri
i
bağlanmıştır. Bu sistemin toplam yay sabiti;
C A 1 1 1 1 1
= + + +
k top 4k 4k 4k 4k
T2 O T1
4 4
k top = k
Hareketin periyodu, cismin AO ve OC arasında yap-
tığı hareketlerin periyotlarının toplamının ikiye bölü- bulunur. Bu sistem basit harmonik hareket yaptığında
müdür. AO arasının periyodu T1, OC arasının periyo- titreşim frekansı;
du T2 olmak üzere; 1 k
f1 = · m
T1 T2 2r
T
= + , ,
2 4 4 olur. Şekil I deki yaydan kadarlık
4 4
9 2r 25 , 2r 16 , kısmını alıp Şekil II yi oluşturalım.
· 4k
2
=
4 g + 4 · g Şekil II nin üzerinde de yazıldığı m2
, , gibi yay sabiti 4k dır.

9 = 5r · g + 4r · g
Şekil II
Bu sistemin titreşim frekansı;
,
9 = 9r · g 1 4k
f2 = · m2
2r
, 1 olur. f1 = f2 olduğuna göre;
g = r
1 k 1 4k
bulunur. Çivi sökülünce hareketin periyodu; · m = 2r · m2
2r
25 , , k 4k
Tl = 2 r · g = 10 r · g m = m2
1 m2 = 4m bulunur .
Tl = 10 r · r = 10 s bulunur .
Yanıt D dir.
Yanıt C dir.
3. kuvvet (N) 4.
k
(1) m
180
k
120 (2)
37° Şekil I
60 (3)
0 uzanım (m m
0,5 1 1,5 k k
Şekil II
Şekil I
Her iki sistemde yaylar birbirine paralel bağlandığın-

(2)
dan ve ktoplam1 = ktoplam2 olduğundan;
(1) (1)
(2) k toplam
2m 1
f= m bağıntısına göre;
2r
3m a f1
= 1 dir.
T1 T2 f2
Yanıt A dır
m
(3) (3)
T3
Şekil II
Kuvvet-uzanım grafiklerinde eğim yay sabitini verir.

Buna göre;
180
k1 = = 120 N / m
1, 5
120
k2 = = 80 N / m
1, 5
60
k3 = = 40 N / m
1, 5
5.
bulunur. Şimdi sistemlerin periyotlarını bulalım.
a a
m1 ,=1m
3m
T1 = 2 r · = 2r ·
120 + 120 240
m m a = 6 m/s2
T1 = 2 r ·
80
m2 2m
T2 = 2 r · = 2r ·
80 + 80 160
Asansör aşağı yönde 6 m/s2 ivmeyle hızlanırken
m asansördeki cisme etki eden toplam ivme;
T2 = 2 r ·
80
m3 a = 10 – 6 = 4 m/s2 dir. Basit sarkacın periyodu;
m
T3 = 2 r · = 2r ·
40 + 40 80 ,
T = 2r a
olduğundan T1 = T2 = T3 olur.
1
T=2·3 = 3 s bulunur.
4
Yanıt D dir.
Yanıt C dir.
6. 8. m = 4 kg
m
K L Yaylar birbirine paralel bağlandığından sistemin yay
T
— T
—
6 X T Z 6
sabiti;
— Y T
—
12 12
keş = 4k
Sarkacın periyodu; keş = 4 . 25 = 100 N/m
T 1 bulunur. Sistemin periyodu ise;

=
6 4
3 m
T = 2r
T= s olur. k
2
Yanıt A dır. 4
T=2·3 = 1,2 s dir.
100
Yanıt B dir.
7.
k1 = 60 N/m
k2 = 30 N/m keş = 10 N/m
k3 = 20 N/m
m = 400 g
Sistemin yay sabiti;
1 1 1 1
= + +
keş k1 k2 k3
1 1 1 1
= + +
keş 60 30 20
9. m
1 1+2+3 6
= =
keş 60 60
K P O R L
keş = 10 N/m T T T T
— — — —
6 12 6 12
bulunur. Sistemin periyodu da;
m T
T = 2r TOP =
k 12
0, 4 6 12
T=2·3 = saniye olur . TOP = = 1 saniye olur.
10 5 12
10. 2s 1s 1s 2s 13. uzanım

A
+r
K L O M N K L
0
T
— T
— T
— T
— M N zaman
6 12 12 6
–r
Sistemin periyodu 12 s olduğuna göre cisim 3 s de

N noktasına gider. 3 s sonra da tekrar O noktasına Basit harmonik hareket yapan bir cismin hızının ve
döner. Yani cisim 6 s sonra tekrar O noktasındadır. ivmesinin işareti cisim denge konumundan maksi-
mum genliğe doğru hareket ederken birbirine zıttır.
Yanıt C dir.
O hâlde cismin ivmesi ve hızı K ve M bölgelerinde
birbirine zıttır.
a denge a
v=0 konumu v=0
–r O +r
N K
11. I. Frekans basit harmonik hareket yapan cismin
M L
genliğine bağlı değildir.
Yanıt E dir.
II. vmax = ~ · R olduğundan genliğin değişmesi
maksimum hızı değiştirir.
III. amax = –~2 · R olduğundan genliğin değişmesi 14. denge

maksimum ivmeyi değiştirir. konumu
T
— T
— T
— T
—
Yanıt A dır. 6 12 12 6
x
K L M N P
Şekle göre;
T T
TMP = +
12 6
T
2=
12. 4
T = 8s dir .
a a
, Yanıt C dir.
m K L M
15.
X Z x(m)
Y –10 0 +10
4r2
a= ·R
Cisim Y noktasından geçtikten 1 s sonra 6 kez Y T2
noktasından geçtiğine göre;
4 · 32
a= · 10 = 40 m / s2
T
·6=1 32
2
1 Cismin ivmesi daima denge noktasına doğrudur. O
T= s bulunur. hâlde ivme +x yönünde 40 m/s2 değere sahiptir.
3
4.
Test 6’nın Çözümleri T T T T
6 12 12 6
M P O R N
x
1. L konumunda dur- (–r) r 0 r (+r)
(– ––) (+ ––)
2 2
gun iken ipteki geril-
2s 1s 1s 2s
me kuvveti ağırlığa
eşittir. K noktasın-
dan serbest bırakı- Şekle bakıldığında cisim OX yönünde harekete
lan bir cisim hızlan- başladıktan 9 s sonra M noktasında olur.
M K
maya başlar ve Yanıt D dir.
hızının etkisiyle o L
mv 2 mg
cisme r değe-
rinde kuvvet etki eder. İpin dayanacağı maksimum
gerilme mg olduğundan ip Fm ve mg kuvvetlerinin
etkisiyle K-L noktaları arasında kopar.
Yanıt B dir.
5. Basit harmonik hareket ya-

2. M1 kütleli cismin periyodu 3 s M2 pan M kütleli yay sarkacının;
olduğundan cisim 9 s sonra ol- T2
M1 M
duğu yere gelir. Geriye kalan 1 s T1 T = 2r +a
k
deki konumu
O periyodunu arttırmak için ya

3s 360° dönerse kütle büyütülmeli ya da k yay M 0
sabiti küçültülmelidir.
1s x
–––––––––––––––––––––– –a
360
x= = 120 ° olur. Yanıt B dir.
3
M2 kütleli cismin periyodu 5 s M2

olduğundan cismin 10 s sonraki
konumu yine aynı noktada olur. O
0°
12
zaman, cisimlerin dönme yönü O

saat ibresinin tersine olduğundan M1
aralarındaki açı 120° dir. 6. (–) (+)

Yanıt D dir. x(cm)
K(–10) 0 L(+10)
L noktası maksimum genlik noktası olduğundan

3. Basit harmonik sa-
ivme;
lınımlar yapan sar-
kacın uzanımı şe- 4r2
a max = ·R
kilde gösterildiği T2
gibi K ve L nokta-
4 · 32
larında en büyük- K L a max = · 10 = 40 cm/s2
32
tür. K ve L nokta-
ve ivmenin yönü daima denge konumuna doğrudur.
larında ivme de en Fmax Fmax
amax amax O hâlde L noktasındaki ivme –x yönünde 40 cm/s2
büyük değerini alır.
dir.
Yanıt A dır. Yanıt A dır.

7. 9.
Pl O P
yay sarkaç
denge konumu
amax amax m
Fmax Fmax
v=0 vmax v=0 m
Şekle bakıldığında ivmenin değişken ve denge ko- • Yay sarkacının frekansı;

numundan geçtiği anda sıfır olduğu gözlemlenir.
1 k
f= m
Yanıt A dır. 2r
olduğundan bulunduğu yerin çekim ivmesi yay sar-
kacının frekansını değiştirmez.
• Basit sarkacın frekansı ise
1 g
f=
2r ,
olduğundan çekim ivmesi büyük bir yere götürül-
düğünde sarkacın frekansı artar.
Yanıt C dir.
8.
,1
10. Y1 Y2 Y1 Y2
çivi ,2
K L
h2 t1 t2 h1 T
T 2T 2T
O a a
0 M1 0
• Şekle göre t1 ve t2 süreleri;
M1 M2 a M2 a
T1 T2
t1 = t2 =
4 4 Şekil I Şekil II
2r ,1 2r ,2 Birincinin periyodu T1 = 4 s ve Y1 Y2
t1 = g t2 = g
4 4 ikincinin periyodu T2 = 8 s
kabul edilirse herbirinin den-
r ,1 r ,2
t1 =
2 g .... (1) t1 =
2 g .... (2) ge konumundan a kadar
uzağa gitmesi periyodun a
(1) ve (2) denklemlerine bakıldığında ,1 > ,2 oldu- dörtte biri sürede olur. İkinci M2 0
ğundan t1 > t2 dir. yay Şekil I deki konumundan M1 a
8
• Enerjinin korumundan h1 yüksekliğinden EP potan- Şekil II deki konuma =2s
4 Şekil III
siyel enerjisiyle bırakılan cisim sürtünmeler ihmal de gelir. 2 s lik süre ise birinci
edildiğinden yine aynı yüksekliğe çıkmalıdır.
yayın yarım periyodu demektir. Birinci yay bu süre
O hâlde; h1 = h2 dir. içinde ilk konumundan Şekil III teki konuma gelecek-
Yanıt C dir. tir.
Yanıt B dir.
11. 13.
K aa aa
,
m
O m
M N O
K
m
L N
P O M
Yay sarkacının frekansı; m kütlesi K dan M ye hızını arttırarak geldiğinden L

T
1 k den M ye t den daha kısa sürede (tʹ = ) gelir.
f= m
12
2r
K-L ile N-O aralığını t, L-M ve M-N aralığını da eşit
olduğundan her iki durumda da f frekansıyla salı-
ama t den kısa sürede alır. Periyodu da 8t den
nım yapar. Çekim alanı g olan yerde basit sarkacın
daha kısadır. II ve IV doğrudur.
frekansı;
Yanıt D dir
1 g
f=
2r ,
Çekim alanı 2g olan yerde basit sarkacın frekansı;
1 2g
fʹ =
2r ,
dir. f ʹ = f olması için basit sarkacın boyunu , den 2,
ye çıkarmamız gerekir.
Yanıt D dir.
12. I II
14.
1
k k
2 i
i i
m T1 2m T2 K
T N
— L
4
Şekil I için; T T
M —
— 2
4
m düşey
T1 = 2r ................................................ (1)
k
Şekil II için; Sarkaçların kütlesi ile genlik açıları küçük oldu-
2m 4m m ğundan her iki sarkacın salınım periyodu da cis-
T2 = 2π = 2r = 4r ...... (2)
k k k min düşey düzlem ile yaptığı açıdan bağımsızdır.
2 Periyot;
(1) ve (2) bağıntıları oranlanırsa; ,
T = 2r g dir.
m
T1 2r
k 1 Sarkaçların periyotları eşit olduğundan M noktasın-
= =
T2 m 2 da çarpışırlar.
4r
k Yanıt D dir. Yanıt D dir
15. (1) (2) 17. tavan

yatay
i i
ip
mX küre
K
L v2 = max
mY v1 = 0
düşey
Yaylar (1) deki gibi bağlandığında düzeneğin yay sa-
v
biti, k1 = k + k = 2k olur. Yaylar (2) deki gibi bağlan- I. ~ = r bağıntısına göre v artacağı için ~ artar.
dığında düzeneğin yay sabiti;
v2
II. a = r bağıntısına göre küresel cismin hızı arta-
1 1 1 2 k
= + = dan k 2 =
k2 k k k 2 cağından merkezcil ivmesinin büyüklüğü artar.
olur. Aynı periyotla salındığına göre; III. L noktasında çizgisel hız maksimumdur.
T1 = T2 Merkezcil kuvvet bağıntısı;
mX mY mv 2
2r = 2r Fm = r
2k k
2 dir. v arttığına göre ipteki gerilme kuvveti de
artar.
mX 2mY
= Yanıt E dir.
2k k
mX
mY = 4
Yanıt E dir.
16. tavan
18.
tavan
(yatay)
X k Y 2k
ip
,
2m
m
P 2m R m
Basit sarkacın periyodu;

2m
TP 2r
k ,
= T = 2r
TR m g
2r
2k bağıntısıyla bulunur. Bağıntıya dikkat edilirse basit
2m sarkacın periyodu ipin uzunluğu , ve yerçekimi iv-
TP k
bulunur . mesi g nin dışında bir şeye bağlı değildir.
TR
= m =2
2k Yanıt B dir.
Yanıt D dir.
19. 21. Yay sarkacından periyot;

tavan (yatay)
m
T = 2r
k
1
frekans ise f = olduğundan;
T
1 k
A Fmerkezcil amerkezcil B f=
2r m şeklindedir.
Yayın yatay, düşey ya da eğik düzlemde olması fre-
O kans değerini etkilemez.
v
v 1 k
fX = m
2r
O noktasında merkezcil kuvvet ve merkezcil ivme
1 k
şekildeki yöndedir. fY = m
2r
O noktasındaki v hızının yönü sola veya sağa doğ- 1 1 1
= +
ru olabilir. k toplam k1 k2
1 1 1
Yanıt A dır. = + & kZ = k
kZ k k 2
k
1 2
fZ = m bulunur .
2r
Buna göre frekanslar arasındaki ilişki fX = fY > fZ dir.
Yanıt C dir.v
20.
k
, = 1 metre
2 kg T1
T2
Yay sarkacının periyodu T1 , ip sarkacının periyodu

T2 olsun.
m
T1 = 2r
k
T2 = 2 r
,
g
bağıntısı ile verilir.
T1 = T 2
2r
m
= 2r
,
k g
m ,
= g
k
2 1
= ⇒ k = 20 N/m bulunur.
k 10
Yanıt B dir.
68 TARAMA TESTLERİ TARAMA TESTLERİ
3.
Tarama Testi 1 Çözümler ~ = 5 rad/s
1. m 2m
Fs1 Fs2
tabla
O
v1 v2
10 cm 10 cm
m
m 20 cm 20 cm
Tabla üzerindeki kütlelerin çembersel hareket yapa-

bilmesi için gerekli merkezcil kuvvetler;
m kütleli iki cisim aynı yörüngede dolandıklarından ~ F1 = m~2 · r

açısal hızları eşittir. F1 = m · 52 . 0,1
v1 = ~ · r1 ..................................................... (1) F1 = 2,5m

F2 = 2m . ~2 · r
v2 = ~ · r2 ..................................................... (2)
F2 = 2m . 52 . 0,1 = 5m olur.
(1) ve (2) denklemleri oranlanırsa;
Cisimlere uygulanan sürtünme kuvvetleri;
v1 ~ · r1
v 2 = ~ · r2 Fs1 = kmg
Fs1 = 0,25 · m · 10
r1 1
r2 = 4 bulunur . Fs1 = 2,5m

Fs2 = k2mg
Yanıt E dir.
Fs2 = 0,25 · 2m · 10 = 5m olur.
Sürtünme kuvveti gerekli merkezcil kuvveti sağlaya-

cağından her iki cisim de oldukları yerde kalır.
Yanıt A dır.
2. düşey eksen 4. Taşın aynı yere düşmesi için havada kalma süresi
~
periyodun en az yarısına eşit olmalıdır. Cismin hava-
Fs da kalma süresi;
yatay tabla
1
v 0 · sin 30 ° 10 ·
3m 2 1
tçıkış = g = = s
10 2
Fm = m . ~ 2 . r 2tçıkış = 1 saniye bulunur.
Fm = m . (2)2 . 3 = 12m Buna göre platformun periyodu 2 saniye olmalıdır.

Fs = k . N = k . m . g Bu durumda açısal hız;
Fs = 0,3 . m . 10 = 3m 2r
~=
T
Fm > Fs olduğundan sürtünme kuvveti merkezcil iv- 2·3
~=
meyi karşılayamaz. Bu nedenle karınca dışa savru- 2
lur. ~ = 3 rad/s bulunur.

TARAMA TESTLERİ 69
5. mg
7. uzanım (m)
T=
2
v=? +r
T
— 3T
— T=8s
mg 2 4
R = 20 m zaman (s)
0 T
—
4
–r
Arabaya etki eden kuvvetler şekilde gösterilmiştir.
Bu kuvvetlerin bileşkesi çemberin merkezine doğru Şekilden de anlaşılacağı gibi T = 8 s dir. Hareketin
olup merkezcil kuvveti oluşturur. Arabanın bulundu- frekansı;
ğu noktadaki çizgisel hızı; 1 1 -1
f= = s bulunur.
2 mg T 8
v
m r = mg – Yanıt B dir.
2
2 mg
v
m r =
2
v2 10
=
20 2
v = 10 m/s bulunur.
Yanıt D dir.
8.
6. Ay
ivme
g Dünya
Dünya ve Ay birbirlerine kütle çekim kuvvetiyle bağ-

lıdır. Ay yok olursa eylemsizlik momentinin azalması
g nedeniyle Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki hızı ar-
2
tar. Bu da, günlerin kısalmasına neden olur. O hâlde
g I. öncül yanlış, IV. öncül doğrudur.
4
g Ay’ın çekim etkisi kalkacağından yalnızca Güneş’in
9
0 etkisiyle gelgit olayı gerçekleşir. Bunun sonucunda
R R 2R 3R uzaklık
2 gelgit azalır. II. öncül doğrudur.
Grafikte de gösterildiği gibi çekim ivmesi gezege- Ay, geceleri Güneş’ten aldığı ısıyı Dünya’ya gön-
nin merkezinde sıfır, yüzeyde en büyük değerini alır. dererek Dünya’nın ısınmasına neden olur. Ay yok
Gezegenin merkezinden kabuğa kadar olan kısım- olursa Dünya’da geceler daha soğuk olur. III. öncül
da çekim ivmesi uzaklıkla doğru orantılı olarak artar. doğrudur.

70 TARAMA TESTLERİ
Tarama Testi 2 Çözümler F

3. tana = eğim = k = x Şekil I
100
k= = 50 N / m
1. 2
F = k · x olduğundan uzanım k
miktarı 10 cm iken;
O 10 cm
K L
Fl = 50 · 0,1 = 5 N
Uzanım denklemi x = R . cos~ . t olan cismin maksi-
Fl = m · a 10 cm m = 1 kg
mum genlikteki ivmesi a = ~2 . R idi. O hâlde;
5=1·a
2
x= · cos 10 r · t
5 a = 5 m/s2 bulunur.
a = ~2 · R Yanıt C dir.
2
a = ( 10 r ) 2 · = 40 r 2 bulunur .
5
Yanıt B dir.
2.
Yapay
uydu
m
R
2R
M
4. Her iki şekilde de ipi geren kuvvet merkezcil kuvveti
oluşturur. Merkezcil kuvvetin değerini veren ifade;
m kütleli uydu M kütleli Dünya yüzeyindeyken po-
4r2 r
tansiyel enerjisi; F= m = m . 4 r 2 . r . f 2 dir.
2
T
Mm
E = –G
R
v1 v2
bağıntısıyla bulunan değer kadardır. Uydu şekilde
gösterilen yörüngeye çıktığında potansiyel enerjisi; , , /2
O1 m O2 m
Mm ip ip
El = –G
3R
olur. Potansiyel enerjideki değişim; Şekil I Şekil II
∆E = El – E Her iki şekilde iplerde oluşan gerilme kuvvetlerinin
Mm Mm oranı;
∆E = –G – (–G )
3R R T1 m . 4r2 . , . f2
2 Mm =
∆E = + G T2 , f
3 R m . 4 r2 · · ( ) 2
2 2
2
∆E = + E T1
3
=8 bulunur .
bulunur. T2
Yanıt B dir.
Yanıt E dir.
TARAMA TESTLERİ 71
5. 7.
v K
X
a
–a
v
L
Bir cismin f frekansı ve r sabiti bilinenleriyle;
Cisim düzgün çembersel hareket yaptığı için mer-
• ~ = 2 r f açısal hızı bulunabilir.
kezcil ivmenin büyüklüğü her noktada aynıdır. Ancak
yönü değişir. K noktasındaki merkezcil ivme a ise 1
• T= periyodu bulunabilir.
f
L noktasındaki – a olur.
• a = ~2 · r olup r bilinmediğinden a merkezcil
Yanıt E dir. ivme bulunamaz.
Yanıt E dir.
8. 2~
6. B noktasındaki rayın C
tepkisi; 3~
D 3r
v
m · v 2B Y
r 2r
FB = X
r L
a M
B K
C noktasındaki rayın R
tepkisi;
m · v 2C v0 Kasnakların açısal hızları şekil üzerinde yazıldığı gi-
FC = r – mg bidir.
A
D noktasındaki rayın aX ( 2~ ) 2 · 3r 4~2 ·3r
tepkisi; aY = =
( 3~ ) 2 · r 9~2 ·r
m · v 2D
FD = r – mg · sin a aX 4
aY = 3 bulunur .
vB > vD > vC olduğundan FB > FD > FC bulunur.
Yanıt E dir.
Yanıt C dir.
72 TARAMA TESTLERİ
3. Enerji korunumundan;
Tarama Testi 3 Çözümler
1 1
mv 2 + I ~ 2 = mgh
2 2
1. y
1 1 2
~ mv 2 + ( mr 2) ~ 2 = mgh
2 2 5
1 1
mv 2 + mv 2 = mgh
Fs 2 5
Fm
m 7 v2
· =h
10 g
mg h = 0, 28 metre
r
h = 28 cm bulunur .
y
r
yatay
Cismin dengede kalma koşulundan yararlanarak
h = 28 cm
açısal hızı bulalım. r
v = 2 m/s
mg = k · N 1 cm
yatay
mg = k · m · ~2 . r
g
~= bulunur . Yanıt B dir.
r ·k
Buna göre, g, r ve k bilinmelidir.
Yanıt C dir.
4. Çekim ivmesinin büyüklüğü gezegenin merkezinde
sıfır, yüzeyinde en büyük değerini alır. Gezegenin
merkezinden yüzeyine kadar olan kısımda çekim iv-
mesi uzaklıkla doğru orantılı olarak artar. Yüzeyden
sonra uzaklığın karesiyle ters orantılı olarak azalır.
Yönü ise her zaman gezegenin kütle merkezine doğ-
rudur.
Yanıt D dir.
2. Her bölmenin uzunluğu , olduğuna göre çubukların

toplam uzunluğu 4, dir. İşlem kolaylığı olması açı-
5.
sından çubuklardan birinin toplam kütlesi 4m olsun.
X ve Y çubuklarının eylemsizlik momentleri; ,

1 1 28
IX = m,2 + 3m ( 3, ) 2 = m,2
3 3 3
A C
1 1 16 T T
IY = 2m ( 2, ) 2 + 2m ( 2, ) 2 = m,2 — T L —
3 3 3 6 K —
T — 6
12 B 12
28
LX IX ·~X m,2 ·~
3 Şekil incelendiğinde;
= =
LY IY ·~Y 16
m,2 ·2~ T 1
3 TBL = =
12 2
LX 7
= bulunur .
LY 8 T = 6 s bulunur.
Yanıt A dır.
Yanıt B dir.
TARAMA TESTLERİ 73
6. T T 8. düşey
— —
4 4 ~
K O v L
x T
(–x) (+x)
1s 1s 37°
Fm
Sistemin periyodu 4 s olduğundan şekil incelenirse
basit harmonik hareket yapan cisim 6 s sonra yine O r = 0,5 m
noktasında –x yönünde v hızına sahip olur.
Yanıt B dir. Cisim ipteki T gerilme kuvvetinin etkisinde çembersel

hareket yapmaktadır. T gerilme kuvvetinin yatay bile-
şeni merkezcil kuvveti oluşturur.
T . cos 37 ° = Fm
T . cos 37 ° = m ~ 2 r
4 . 2 2 . 0, 5
T= = 10 N bulunur .
4
5
Yanıt D dir.
7. Şekil I Şekil II
m
m
T1 = T 1 9.
T2 = T
2
İlk durumda;
m
T1 = 2 r
k
dır. İkinci durumda ise yaylar paralel bağlandığından
keş = 2k dır. Yayların periyodu ise;
amerk = ~2 · r
m
T2 = 2 r a1 = ~2 · r ...................................................... (1)
2k
1 m a2 = (2~)2 · 2r = 8~2 . r ................................. (2)
T2 = · 2r
2 k
(1) ve (2) denklemleri taraf tarafa oranlanırsa;
1
T2 = T bulunur . a1
2 ~2 ·r 1
a2 = =
8
8~2 ·r
Yanıt D dir. bulunur.
Yanıt A dır.
74 TARAMA TESTLERİ
3. Misketin üst kapaktan alt kapağa ulaşma süresi;

1 2
h= gt
2
1.
1
0, 2 = 10 t 2
2
1
v t= saniye
0,2 m 5
O
A
bulunur. Açısal hızın en küçük değeri sorulduğu için
misket M deliğinden serbest bırakılmış ise Ll deli-
1
ğinden çıkmalıdır. Yani silindir tur dönmelidir.
3
T 1 3
Saniyede 25 devir yapan bir cismin frekansı f = 25 = olduğunda T = olur. Bu durumda
3 5 5
s–1 dir. Çizgisel hızı;
2r 2r
~= = = 10 s olur.
vA = 2 r r . f T 3
5 Yanıt E dir.
vA = 2 . 3 . 0,2 . 25 = 30 m/s bulunur.
Yanıt C dir.
4.
r 4m
Y
2r Y
3m X
X ~2
~1 = 4~
Şekil I Şekil II
Disklere dışardan herhangi bir tork uygulanmadığı

2. için açısal momentum korunur.
~
2~ A Şekil I ve Şekil II deki açısal momentumların eşitli-
r r 2r ğinden;
B
L1 = L2
X
Y
IX·4~ = (IX + IY)·~2
Kasnakların açısal hızları arasındaki ilişki şekildeki 1 1 1
( 3 m · 4 r 2) 4 ~ = ( 3 m · 4 r 2 + · 4 m · r 2) ~ 2
gibidir. 2 2 2
aA = ~2 . r = 2 m/s2 ( 6 m · r 2) 4 ~ = ( 8 m ·r 2) ~ 2
aB = (2~)2 . r = 4~2 . r = 8 m/s2 olur. ~2 = 3~ bulunur .
Yanıt A dır. Yanıt C dir.
TARAMA TESTLERİ 75
5. bulunur. Şekil II de yaylar paralel bağlı olduğundan;

N
keş = 4k
1 k 1 4k
f2 = m = 2r
2r 9m
F 1 k
f2 = m ..................................... (2)
3r
(1) ve (2) bağıntıları oranlanırsa;
α α
1 k
f1 · m
2r 3
G = mg = = bulunur .
f2 1 k 2
· m
3r Yanıt E dir
Sürtünmenin önemsiz olduğu eğimli virajlarda sav-
rulmadan dolanabileceği en yüksek hız;
mv 2
F r
tan a = mg = mg
v= gr tan a
X aracı için;
v X = g · r · tan a = v
olduğuna göre, Y aracı için emniyetli dönüş hızı;
vY = g · 4 r · tan a
7.
v Y = 2 g · r · tan a = 2 v bulunur .
a a
,
Yanıt C dir.
6.
m1 = 2 kg
1 1
Sarkacın frekansını ten ya yani yarıya indir-
3 6
Şekil I memiz isteniyor. O hâlde;
1 g
a f= · .............................. (1)
2r ,
f 1 g
m2 = 9 kg = ............................ (2)
2 2r ,l
Şekil II (1) ve (2) denklemleri oranlanırsa;
1 g
f 2r ,
Şekil I de yaylar paralel bağlı olduğundan; =
f 1 g
2 2r ,l
keş = 2k
1 k 1 2k ,l
f1 = 2= & ,l = 4 , bulunur .
2r m = 2r 2m ,
1 k Yanıt B dir
f1 = m ........................................ (1)
2r
76 TARAMA TESTLERİ
8. hız(m) 9.
~
+v
T m1
—
2 T f1
0 zaman (s)
2 4 f2 m2
–v
Şekilden de anlaşılacağı gibi cismin periyodu m2 kütleli cisim kaymaya başladığı anda;
T = 4 s dir. Cismin maksimum hızı; fs(top) = Fm f1
2r f1 + f2 = m2~2r f2
vmax = ~ · R = ·R
T m2
2·3 eşitliği yazılabilir. f1 ve f2 bilindiğine göre ~ yi bulmak
vmax = · 0,8 = 1,2 m/s bulunur.
4
için m2 ve r bilgilerine gereksinimimiz vardır.
Yanıt D dir.
Yanıt A dır.
TARAMA TESTLERİ 77
Tarama Testi 5 Çözümler 2. ~
1. düşey 37°
37° 1 m
T
h T 37°
Fm m1
53°
L m1g
v
mg
h m2 = 2 kg
sin 53° =
1
4 m2g
h=
5
Cisim K noktasından L noktasına gelirken enerjinin T = m2 · g = 2 · 10 = 20 N
korunumundan; bulunur. Şekil incelendiğinde;
1 Fm = T · sin 37°
mgh = · m · v2
2
v2 = 2gh Fm = 20 · 0,6 = 12 N
T · cos 37° = m1 · 10 & m1 = 1,6 kg
4
v2 = 2 · 10 ·
5 Fm = m1 · a
v = 4 m/s
16
12 = · a & a = 7,5 m/s2 bulunur.
bulunur. İpteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü; 10
Yanıt A dır.
Fm = T – mg cos 37°
m ·v 2
T= r + mg · cos 37 °
1· ( 4 ) 2
T= + 1·10 · 0,8
1
T = 24 N bulunur . 3. 1. cisim için;
Yanıt E dir.
3s 360° dönerse
4s x1° döner
–––––––––––––––––
x1 = 480°
1. cisim ilk konumundan 480° – 360° = 120° lik uzak-

lıktadır. 2. cisim için;
5s 360° dönerse
4s x2° döner
–––––––––––––––––
x2 = 288°
4s sonra iki cisim arasındaki açı;
288° – 120° = 168° olur.

Yanıt E dir.
78 TARAMA TESTLERİ
4. 6. m2 kütleli cisim 10 metre aşağı indiğinde kaybetti-

O
ği potansiyel enerji; cismin öteleme, makaranın ise
~
X Y dönme kinetik enerjisine dönüşür.
fX fY
tabla 1 1
m2 · g·h = m · v 2 + I makara · ~ 2
2 2 2
r 3r 1 1 1
O m2 · g·h = m · v 2 + ( m 1 · r 2) ~ 2
2 2 2 2
Cisimlere etki eden sürtünme kuvvetleri, merkezcil 1 1
m2 · g·h = m ·v 2 + m 1 ·v 2
kuvvet görevini yapar. Her iki cisim için sürtünme 2 2 4
kuvvetinin merkezcil kuvvete eşitliği yazılırsa; 1 1
1 · 10 ·10 = ·1·v2 + ·2·v2
2 4
fs = Fmerkezcil
v = 10 m / s bulunur .
kX · mX · g = mX · ~2 · r
Yanıt D dir.
kY · mY · g = mY · ~2 · 3r
kX 1
= bulunur.
kY 3
Yanıt B dir. 7. Şekil I Şekil II
m1 m2
T1 = 5 s T2 = 12 s m2
T3 = 13 s
m1
m
Bir yayın periyodu T = 2r bağıntısıyla bulu-
k
nur. Buna göre;
m1
5 = 2r
5. Gezegendeki çekim ivmesi; k
25 k
g′ = 8g m1 =
4r2
olarak verilmiştir. Sarkacın gezegendeki periyodu;
m2
, 12 = 2 r
Tl = 2 r k
gl
144 k
, m2 =
8 = 2r 4r2
8g
Yaya bağlanan kütle m1 + m2 olduğunda yayın pe-
,
r g =8 2 riyodu;
bulunur. Sarkacın yer yüzündeki periyodu; 25 144

T = 2r +
4r2 4r2
,
T = 2r g T = 25 + 144
T = 2 · 8 2 = 16 2 s dir . T = 13 saniye bulunur .

TARAMA TESTLERİ 79
8. 9. Bir gezegenin yüzeyindeki çekim ivmesi;

4
g = G· r Rd
, k 3
ile hesaplanır. Dünyanın yoğunluğu değişmeden ya-
rıçapı iki katına çıkarılırsa çekim ivmesi de iki katına
m
m (f2) çıkar.
Yanıt C dir.
(f1)
1 g 1 k
f1 = f2 = m
2r , 2r
I. m kütlesi artırılırsa f1 değişmez f2 azalır. O hâlde

I. öncül doğrudur.
II. , uzunluğu artırılırsa f1 azalır. Bu nedenle II.

öncül doğrudur.
III. k yay sabiti artırılırsa f2 artar. Bu nedenle III. öncül

doğrudur.
Yanıt D dir.
80 TARAMA TESTLERİ
2.
Tarama Testi 6 Çözümler v
T
r=2m
1. r1 r1
k1
Şekil I
m
İp kopmadan cismin dairesel hareket yapması için;
T = Fm
r2 r2
k2 T = m . ~2 . r
m Şekil II 200 = 1 . ~2 . 2
~ = 10 rad/s olmalıdır.
Şekil I ve II için enerji bağıntılarını yazarak; Yanıt D dir.
1
E1 = E = k r2
2 1 1
2E
k1 =
r 21
E 1
E2 = = k2 r 22
2 2
E
k2 =
r 22
bulunur. Yaylı sarkaçlarda periyot ve frekans bağıntı-
sı,
m
T = 2r
k
1 k
f= m
2r
şeklinde idi. Buradan;
3.
1 k1
f1 2r m k1
= =
f2 k2 k2
1
2r m
bulunur. Yukarıda bulduğumuz k1 ve k2 değerlerini
yerine yazarak;
2E Yatay düzlemde;
f1 r 21 2 r 22 2r r
= = • v=
E T
f2 r 21
r 22 bağıntısına göre, r arttıkça v çizgisel hızı artar.
f1 2 · r2 2 · 2 r1 2r
• ~=
= T
f2 r1 = r1
bağıntısına göre, T sabit olduğundan ~ açısal
f1 hız değişmez.
= 2 2 bulunur .
f2 • a = ~2 . r
Yanıt D dir.
bağıntısına göre, r arttıkça a ivmesi artar.
Yanıt E dir.
TARAMA TESTLERİ 81
4. v 6.
~1
r
a F
R
O 3r
~2
Adından da anlaşılacağı gibi merkezcil ivme merke-

ze doğrudur. Çembersel harekette ivme vektörü dai-
ma hız vektörüne diktir. 3r yarıçaplı makara sabit makara olsaydı;
~1
Yanıt A dır. ~ 2 = 3 olurdu. Ancak 3r yarıçaplı makara hem
dönme, hem de öteleme hareketi yaptığı için;
~1
~ 2 = 6 olur.
Yanıt D dir.
5. N
a
a
G = mg
Şekilden;
mv 2
F r
tan a = mg = mg
v2
tan a = rg
7. Çizgisel hız ile açısal hız arasındaki ilişki;
bulunur. Bu bağıntı, aracın güvenli bir şekilde virajı v = ~ · r dir.

dönebilmesi için hızın değerini verir. Buna göre açısal hız sabit kalmak koşulu ile yörünge
Soruda verilen eğimin hesaplanabilmesi için v aracın yarıçapı artarsa çizgisel hız da artar.
hızının büyüklüğü ile birlikte, r virajın yarıçapı ve g ~ = 2rf bağıntısına göre açısal hız değişmediği sü-
yer çekimi ivmesi bilinmelidir.
rece frekans da değişmez.
82 TARAMA TESTLERİ
8. 9.
M R
Fmerk
y
Yarıçapı R, kütlesi M olan Dünya’nın çekim ivmesi;
O
x M
g=G
R2
mg
bağıntısı ile bulunur. Bağıntıda M sabit alınıp yarı-
R
çap yapılırsa;
Motosikletli hızını artırdığında merkezcil kuvvet ar- 2
tar. O noktasına göre artan tork motorun devrilme- M GM
gl = G =4
R 2 R2
sine sebep olur. x uzaklığını artırmak için sürücü ( )
2
motoru daha çok yatırırsa y azalır.
gl = 4g bulunur.
Fmerk·y = mg·x den tork dengesi sağlanır ve motor
virajı daha yüksek süratle dönebilir. I. yargı doğru- Yanıt D dir.
dur.
Toplam kütlenin artması tork dengesini sağlamaz.
mv 2
r · y = m · g ·x ten m önemsizdir. II. yargı yanlış-
tır.
r; viraj yarıçapı azaltılırsa Fmerk artar. Artan Fmerk

motoru devirir. III. yargı yanlıştır.
Yanıt A dır.
TARAMA TESTLERİ 83
3.
~
1. Şekil I Şekil II
T
k k k
m
k k
İpteki gerilme kuvveti;
Fm = f s + T
m
T = Fm – fs = m · ~2 · r – fs
Şekil I de yay sabiti k1 = k, Şekil II de toplam yay
k k ~ = 2 r · f = 2 · 3 · 10 = 60 rad/s
sabiti k 2 = + = k dir.
2 2
T = 0,1 · (60)2 · 0,1 – 6
Her iki sisteme aynı m kütlesi asıldığına göre yapa-
cakları basit harmonik hareketlerin periyotları eşit T = 36 – 6 = 30 N bulunur.
olur. Yanıt A dır.
Yanıt E dir.
4. Yeryüzündeki yer çekimi ivmesi;

MD
g = G·
R 2D
RD
idi. MG = 2MD ve R G = olan bir gezegende çe-
2
kim ivmesi;
2MD
2. gl = G ·
RD
( )2
2
gl = 8 g
P
bulunur. Yeryüzünde basit sarkacın periyodu;
r
,
R m1 m2
T = 2r g ......................................... (1)
,
r dir. Boyu ye indirilen basit sarkacın gezegendeki
2
periyodu;
S
,
2 1 ,
Basit harmonik hareket yapan cisimlerin ivmeleri; Tl = 2 r = · 2 r · g ........... (2)
8g 4
amax = ~2 . r = 4 . r2 . f2 . r bulunur. (1) ve (2) bağıntıları oranlanırsa;
idi. O hâlde; 2r g
,
T
=
a1 4r2 · f2 · r Tl 1 ,
a2 = =4 · 2r g
f
4r2 · ( ) 2 · r 4
2 Yanıt E dir.
1 Yanıt B dir.
Tl = T bulunur .
4
84 TARAMA TESTLERİ
5. 7.
37°
T
O
Fm
mg
Çubuk dönerken çubuk üzerindeki bütün noktaların
Şekle göre; açısal hızları, periyotları ve frekansları aynı olur. I. ve
T . cos 37° = mg II. yargı doğrudur.
T . 0,8 = 0,4 . 10 = 5 N Çubuk üzerindeki cismin dönme eksenine uzaklığı

bulunur. arttıkça çizgisel hızı da artar. III. yargı yanlıştır.
Yanıt D dir. Yanıt D dir.
4r2 r
8. a = bağıntısına göre, K ve L nin periyotları
T2
eşit ise yarıçapı büyük olan L nin merkezcil ivmesi
6. düşey daha büyük olur.
Yani aL > aK olur.

R
v2
K a = r bağıntısına göre, L ve M nin çizgisel hızları
yatay
O eşit ise yarıçapı küçük olan M nin merkezcil ivmesi
Talt daha büyük olur.
Yani aM > aL olur.

L
mg Yanıt C dir.
K noktasındaki potansiyel enerji, L noktasındaki ki-

netik enerjiye dönüşür.
Buradan;
1
mgR = mv2 9. L
2
v2 = 2gR P
v
bulunur. L noktasında cisme uygulanan kuvvetler
m
şekildeki gibidir. Bu kuvvetlerin bileşkesi gerekli mer- O r
kezcil kuvveti sağlar.
v2
m· = Talt – mg
R Çizgisel momentum vektörü her zaman yarıçap vek-
v2 yerine 2gR yazılırsa; törüne dik olup çizgisel hız ile aynı yöndedir.
2 gR
m· = Talt – mg Sağ elin dört parmağı dönme yönünde yörünge üze-
R
rinde tutulursa dört parmağa dik olan baş parmak
Talt = 3mg bulunur.
açısal momentum vektörünün yönünü gösterir.
Yanıt C dir.
Yanıt E dir.
TARAMA TESTLERİ 85
3.
m
Şekil I
1. X kasnağı saat ibresi yönünde 3 tur dönerse Z
kasnağı da aynı yönde 1 tur döner. ~X = 3~ alınır-
m Şekil II
sa ~Z = ~ olur.
X ve Z kasnaklarının açısal momentumları eşit oldu- Şekil I de sistemin periyodu

ğuna göre;
m
LX = LZ T1 = T = 2 r ............................ (1)
k
IX ·~X = IZ ·~Z Yay üç eşit parçaya bölündüğünde k′ = 3k olur. Şekil
II de yaylar paralel bağlandığından;
IX ~Z 1
= ~ = bulunur . k2 = 3k + 3k + 3k = 9k
IZ X 3
m 2r m
T2 = 2 r = ............... (2)
Yanıt D dir. 9k 3 k
(1) ve (2) denklemleri oranlanırsa;
m
T1 2r
k 1
= & T2 = T bulunur .
T2 2r m 3
3 k
2. Yanıt A dır.
Şekil I Şekil II
, a a 4. I II III
F(N)
4, I
m 200
II
A B 150
T T
— O1 — III
4 4 m 100
C D 50
2T
— 2T
—
4 O2 4 x(m) 3m 2m m
0 1 2
Şekil I Şekil II
Şekil I için;
, Kuvvet-uzanım grafiklerinde eğim yay sabitini verir

T1 = 2 r g
F
(k = x ).
T1 = T
200
Şekil II için; • k1 = = 100 N / m
2
4, 3m 3
T2 = 2 r T1 = 2 r = r m
g 100 5
T2 = 2 T 150
• k2 = = 75 N / m
2
Şekil I deki sarkacın O1 den ikinci kez geçmesi için 2m 2 6
T2 = 2 r = r m
geçen zaman; 75 15
T T 3 100
+ = T dir. • k3 = = 50 N / m
2 4 4 2
3 m 2
T süresinde Şekil II deki sarkaç O2-D arasında bir T3 = 2 r = r m
4 50 5
yerdedir.
O hâlde T1 > T2 > T3 bulunur.
86 TARAMA TESTLERİ
5. düşey 7. v = 2rrf bağıntısına göre, yörünge yarıçapı küçülür-

~ se frekans artar.
Fs
m v = ~r bağıntısına göre yörünge yarıçapı küçülürse
O açısal hız artar.
r
v2
a = r bağıntısına göre yörünge yarıçapı küçülürse
merkezcil ivme artar.
Yanıt A dır.
Kaplumbağanın tabla ile birlikte dönebilmesi için sür-
tünme kuvveti merkezcil kuvvete eşit olmalıdır.
Fs = m~2r
kmg = m~2r 8. ~
2 O
~ r
k= g bulunur. X Y
Yanıt B dir. m 2m
Bir nokta etrafında dönen cismin eylemsizlik mo-

menti I = m · r2 ile orantılıdır.
X ve Y cisimlerinin eylemsizlik torkları IX ve IY

olmak üzere;
IX = m · 42 = 16m
IY = 2m · 22 = 8m
olarak yazılabilir. Cisimlerin O noktasına göre açı-

6.
K sal momentumları;
v 53°
TK 0,6mg L= I · ~
m
TL ip LX = 16m · ~
LY = 8m · ~
L
olarak bulunur. Buna göre
0,6mg
LX
= 2 olur.
LY
53° Yanıt B dir.
mg·sin37° = 0,6·mg
mg
37°
Cismin hızı sabit olduğuna göre, K ve L noktaların-

daki merkezcil kuvvetler eşit olmalıdır. 9. Gezegen Güneş’in çevresinde dolanırken eşit za-
man aralıklarında eşit alanlar tarar.
FK = FL
Öyleyse 3t sürede A1 , 2t sürede A2 alan tarar.
0,6mg + TK = TL – 0,6 mg
A1 A2
TL – TK = 1,2mg =
3t 2t
6 A1 3
TL – TK = mg bulunur. = bulunur.
5 A2 2
Yanıt C dir. Yanıt E dir.
TARAMA TESTLERİ 87
3.
1. Şekil I Şekil II ,
k1 k2 k1 k2
T
m m
m
Basit harmonik hareket yapan bir basit sarkacın pe-
T1 = 3 s T2 = 4 s
12 riyodu;
T3 = s
5
Yay sabiti k1 olan yay sarkacının periyodu 3 s ise ,
T = 2r g
bağıntıyı;
ile bulunur. Her iki durumdaki periyotları oranlarsak;
m
T2 = 2 r = 3s
k , ,
9 2r g g
T
= =
biçiminde yazabiliriz. Yay sabiti k2 olduğunda ise; Tl 4, 16 ,
2r g
m g 4
T2 = 2 r = 4s
k T , g 1
16
Tl
= g · 16 , = 16
biçiminde yazabiliriz. Yaylar paralel bağlandığında; T 1
=
Tl 4
k k 25
keş = + = k Tl = 4T bulunur.
9 16 144
m 12 Yanıt E dir.
T3 = 2 r = s bulunur .
25 5
k
144
Yanıt C dir. 4.
10 cm
m1 = m
40 cm
T1
m
2. T1 = 2 = 2 r
k1
3m k1 k2
T2 = 3 = 2 r
k2 m2 = m
m T1
T1 k1 m 3m
2
= = Yay sabiti yayın boyu ile ters orantılı olduğundan, 10
T2 3 3m T1 = 2 s T2 = 3 s
k2 cm lik yayın yay sabiti k ise, 40 cm lik yayın yay sabiti
k
olur. Buna göre;
2 k2 4
=
3 3k1 m
T1 k
4 k2 =
= T2 m
9 3k1 k
k1 4
3
= bulunur. Yanıt D dir.
k2 4 T1 1
Yanıt B dir. = bulunur .
T2 2
88 TARAMA TESTLERİ
5. Gezegeni Güneş’le birleştiren yarıçap vektörü eşit 8.

zaman aralıklarında eşit alanlar tarar. Bu nedenle
gezegen Güneş’e yaklaştıkça çizgisel hızı artar.
v3 > v2 > v1
Yanıt B dir.
Cismi merkeze bağlayan yarıçap vektörünün, birim
zamanda radyan cinsinden taradığı açıya açısal hız
denir.
Tablanın her noktası, merkezden geçen eksen etra-
6.
fından bir tam devrini aynı zaman içinde tamamlar.
5, Bu nedenle her noktanın açısal hızı aynıdır.
9,
Çizgisel hız ile açısal hızın büyüklükleri arasında
çivi
4, v = ~r bağıntısı vardır. r değişmediği sürece çizgisel
m hızın büyüklüğü değişmez. Burada dikkat edilmesi
K L
gereken nokta şudur. Çizgisel hızın yönü değiştiği
t1 t2
O için çizgisel hız da değişir. Ancak çizgisel hızın bü-
yüklüğü değişmez. Merkezcil ivmenin büyüklüğü;
2r 9, v2
t1 = g a= r
4
2r bağıntısı ile verilir. v ile r sabit kaldığı sürece mer-

4,
t2 = g kezcil ivmesinin büyüklüğü değişmez. Merkezcil iv-
4
menin büyüklüğü değil de merkezcil ivme sorulsaydı

3·2 r ,
t1 g yön değiştiği için merkezcil ivme de değişirdi.
4 3
= = bulunur .
t2 2·2 r , 2 Yanıt E dir.
4 g Yanıt C dir.
9. v
, m
O
7.
v2
a= r
,
bağıntısına göre yörünge yarıçapı değişmeden çiz-
gisel hız iki katına çıkarılırsa merkezcil ivme dört ka-
tına çıkar. Bu nedenle I. yargı doğrudur.
m
4r2 r
F=m
T2
bağıntısına göre periyot iki katına çıkarsa, kuvvet
Durgun bir asansörün tavanına asılı basit sarkacın
periyodu; 1
e ineceğinden II. yargı yanlıştır.
4
, Bu olayda gerekli merkezcil kuvveti ipteki gerilme
T = 2r g kuvveti sağlar. F = m4r 2 rf 2 bağıntısına göre, fre-
idi. Periyodun azalması için g yer çekim ivmesinin kans iki katına çıkarılırsa merkezcil kuvvet, dolayı-
artması gerekir. Bunun için asansör ya yukarı doğru sıyla ipteki gerilme kuvvetinin büyüklüğü dört katına
hızlanmalı ya da aşağı doğru yavaşlamalıdır. çıkar. O hâlde III. yargı da yanlıştır.
Yanıt D dir. Yanıt A dır.

TARAMA TESTLERİ 89
3.
1.
M
N hız
L
m 2m 3m
O (f1) (f2) (f3)
K P
ip mg
v 0 mg = k1 · x ⇒ k1 = x = k
zaman
m 2 mg
2mg = k2 · x ⇒ k2 = x = 2k
3 mg
Şekil I Şekil II 3mg = k3 · x ⇒ k3 = x = 3k
Hız-zaman grafiği incelendiğinde hızın düzgün ola- 1 k
f1 = m =f
rak arttığı görülür. O hâlde hız vektörü ile ivme vektö- 2r
rü aynı yönlüdür. Sadece P noktasında ivme vektörü 1 2k 1 k
f2 = = m =f
ile hız vektörü aynı yönlüdür. 2r 2m 2r
Yanıt E dir. 1 3k 1 k
f3 = = m =f
2r 3m 2r
O hâlde; f1 = f2 = f3
Yanıt C dir.
2. NZ
v
NX
Z
v mg 4.
NY
X yatay
v k k m
mg k k
Y
mg
2m Şekil II
X noktası, yatayda olduğundan tepki kuvveti cismin

Şekil I
mg ağırlığına eşittir. Y ve Z noktalarında cisim çem-
mv 2 Şekil I deki paralel bağlı iki yayın toplam yay sabiti
bersel hareket yapmaktadır. r merkezcil kuvvet k1 = 2k dir. Şekil II de de yaylar paralel bağlı gibi
olsun Y noktasında;
görev yapar. Bu sistemde de k2 = 2k dir.
mv 2
NY = mg + r 2m
T1 2r
2k m 2k
bulunur. Z noktasında; = = ·
T2 m k m
2r
mv 2 2k
NZ = mg – r
T1
olacağından NY > NX > NZ dir. = 2 bulunur .
T2
Yanıt C dir.
Yanıt C dir.
90 TARAMA TESTLERİ
5. 20 cm 7. Şekil I Şekil II
O , a a
denge 4,
konumu m
Basit harmonik salınımlar yapan bir cismin ivmesini

veren bağıntı; 2m
2
4r r
a= = 4r2 · r · f2
T2 1 g
dir. Verilenleri bu bağıntıda yerine yazarak; Basit sarkacın frekansı f = bağıntısı ile bu-
2r ,
lunur.
80 = 4r2 . 20 . f2
1 g
80 = 80r2 · f2 Şekil I için; f =
2r ,
1 1 g
f = r s –1 bulunur. Şekil II için; f l =
2r 4,
Yanıt E dir. f
Buradan, f l = bulunur.
2
Yanıt B dir.
,
6. Basit sarkacın periyodu T = 2r g bağıntısından
bulunur. Bu bağıntıyı her duruma uygulayalım.
8. Yay sarkaçlarında periyot
,1
T1 = 2r g m
T = 2r bağıntısı ile
k
,2
T2 = 2r bulunur. Bu bağıntıya göre
g
x
Bu denklemlerden ,1 ve ,2 çekersek; periyot, kütlenin karekö-
küyle doğru orantılıdır.
T 21
,1 = ·g m = 1 ise T = 1 x
4r2
m = 4 ise T = 2
T 22
,2 = ·g
4r2 m = 9 ise T = 3
Bu değerleri aşağıdaki denklemde yerine yazarak Buna göre grafik aşağıdaki gibidir.
periyodu bulalım. periyot
,1 + ,2 3
T3 = 2r g
2
T 21 T 22
T3 = 2r + 1
4r2 4r2
0 kütle
T3 = T 21 + T 22 1 4 9

TARAMA TESTLERİ 91
9. Uzay istasyonu Dünyanın çekim ivmesi etkisiyle

Dünya’nın çevresindeki yörüngesinde dolanmak-
tadır. Bu nedenle uzay istasyonu aslında Dünya’ya
doğru düşmektedir. Bu düşme ivmesine merkezcil
ivme denir.
Serbest düşmeye bırakılmış bir asansör içinde bulu-

nan kişinin yerçekimini algılamaması gibi, istasyonda
da merkezcil ivme nedeniyle yerçekimi algılanamaz.
Yanıt C dir.

Ni̇hat Bi̇lgi̇n Ayt 4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ni̇hat Bi̇lgi̇n Ayt 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NİHAT BİLGİN

© Bu kitabın her hakkı Nihat Bilgin Yayıncılığa aittir.

Bu fasikülde yer alan tüm testlerdeki soruların PDF çözümlerine

Millî Eğitim Bakanlığı

Yayıncı Sertifika No: 19771

Basım Yeri ve Sertifika No

Baskı: 2020 Programına göre

Mithatpaşa Caddesi No: 58/7 Kızılay-Ankara

Oysa ki iyi bir üniversiteye yerleşmek için bu sınavda 3 milyon kişi

Son yıllarda fen derslerinde çıkan soruların genellikle yoruma daya-

Eğitim-öğretim programlarının dolayısıyla sınav mantığının değişme-

Dönerek Öteleme Hareketi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

Açısal Momentum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59

Kütle Çekimi ve Kepler Kanunları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Basit Harmonik Hareket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95

Tarama Testleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Düzgün Çembersel Hareket

süre düzgün çembersel

Şekil 4 teki gibi dönmekte olan plağın merkezindeki çiz-

Kazanım Testi 4. Şekildeki düze- K

2. Çembersel yörüngeye sahip bir parçacık hızlandırı- C) 1 1

5. Lunaparkta döner sa- ~

2r O r Açısal hız Çizgizel hız

1. Üç hareket de çembersel harekete örnek olarak ~ K

Şekilde gösterildiği gibi X kasnağı ok yönünde ~

Yatay tabla O noktası etrafında dönerken üzerinde-

v4 Her ivme, kendi yönünde v

Hız vektörlerinin başlangıç noktaları Şekil 6(a) daki gibi m.4r2 r

Şekildeki K ve L kasnakları eş merkezli olarak birbirine

c. Araba K noktasından L noktasına vardığında ortala- a1

a. Arabanın merkezcil ivmesi; ÇÖZÜM

Kazanım Testi 4. Beton mikserleri düz- f

III. Kan ve plazmayı birbirinden ayıran santrifüj Bu bilinenlerle;

verilen cihazlardan hangileri merkezcil kuvvet I. Çizgisel sürat

2. Düzgün çembersel harekette;

III. Açısal hız rüngedeki hareketine çembersel hareket, çembersel

rinde şekildeki gibi düzgün

E) FX = FY > FZ A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

Testin Çözümleri olduğundan v bulunabilir.

2. Çizgisel hız, merkezcil kuvvet ve açısal hız vektörel

3. Düzgün çembersel hare- Z

Yanıt A dır. Dünya Güneş etrafında dolanırken yörüngesi

Hızın büyüklüğü sürekli değiştiğinden bu hareket

v = 2rrf Yanıt A dır.

T: İpteki gerilme kuvveti, F: Merkezcil kuvvet olmak üzere; m1

rünge yarıçapı 5 metre iken m1 hareketsiz kaldığı-

b. m2 kütleli cismin çizgisel hızının büyüklüğü kaç

bağıntısı yazılabilir. Birden fazla cisim aynı ipe Şekil 11 ÇÖZÜM

v1 v2 b. İpteki T gerilme kuvveti F merkezcil kuvvete eşit

Uzunluğu 2r olan bir ipin

a. Tabla; 3 s de 2 devir yapıyor ise

~=2.r.f II. Açısal hız

b. İpteki gerilme kuvveti ile sürtünme kuvvetinin topla- ÇÖZÜM

Kazanım Testi 3. Yarıçapları 2r ve r olan X ve Y dişli çarkları şekil-

1. Yatay düzlemde düzgün çembersel hareket yapan ok

I. Dişlilerin açısal süratleri

III. P ve R noktalarının merkezcil ivmelerinin büyük-

O 4. O noktası etrafından sabit f frekansıyla düzgün

O noktası etrafında düzgün çembersel hareket ~

II. Daima hıza dik olup, sürekli hızın yönünün değiş-

söylenenlerden hangileri doğrudur? Diskin dönüş frekansı 2f yapılırsa Y noktasının

Y Şekil II I. X dişlisi verilen ok yönünde büyüklüğü ~ olan

I. O noktası yörüngenin merkezi olduğundan mer-