ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

18

Αθήνα 2019
 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
ΘΕΜΑΤΩΝ

Πανελλήνιο Συνέδριο

Η δημιουργικότητα και η καινοτομία

στην εκπαιδευτική πράξη:
με αφετηρία τη μακρόχρονη εμπειρία
των Πειραματικών και Πρότυπων σχολείων.

2, 3, 4 Νοεμβρίου 2018

ΠΡΑΚΤΙΚΑ

18

Αθήνα 2019
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΥΖΕΛΗΣ, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΠΑΥΛΟΣ ΧΑΡΑΜΗΣ, Αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΙΩΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΣΑΚΗΣ, Μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΑΛΙΒΙΖΟΣ ΣΟΦΟΣ, Μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΜΑΡΙΑ-ΤΑΤΙΑΝΑ ΣΠΑΝΕΛΗ, Μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΕΛΕΝΗ ΤΣΙΚΙΖΑ, Μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΓΕΩΡΓΙΑ ΦΕΡΜΕΛΗ, Μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΘΕΟΔΩΡΑ ΑΣΤΕΡΗ, Σύμβουλος Α΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΚΡΗΣ, Σύμβουλος Α΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ, Σύμβουλος Β΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΕΛΗΚΑΡΗ, Σύμβουλος Α΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΤΣΙΡΑ, Σύμβουλος Β΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΜΠΑΤΑΡΓΙΑΣ, Σύμβουλος Β΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΑΣΠΑΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Σύμβουλος Α΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΤΣΙΡΑ, Σύμβουλος Β΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΑΝΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΝΑΒΑΣ, Αποσπασμένος εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής
Πολιτικής
ΕΥΘΥΜΙΑ ΚΑΦΡΙΤΣΑ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΑΡΓΥΡΩ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ, Προσωπικό του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Φιλολογική επιμέλεια:
ΑΝΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΝΑΒΑΣ, Αποσπασμένος εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής
Πολιτικής
ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΑΡΥΓΙΑΝΝΗ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΕΥΘΥΜΙΑ ΚΑΦΡΙΤΣΑ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΕΛΕΝΗ ΛΙΑΚΟΥ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΙΚΑΣ, Αποσπασμένος εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΗΛΙΟΥ, Αποσπασμένη εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Ηλεκτρονική Επεξεργασία-Σελιδοποίηση-Εξώφυλλο:
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΠΙΝΟΣ, Αποσπασμένος εκπαιδευτικός στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Επιμέλεια Έκδοσης: 
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΤΣΙΡΑ, Σύμβουλος Β΄ του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Πρόεδρος του ΙΕΠ
Γεράσιμος Κουζέλης
Προϊσταμένη του Γραφείου Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων
Αναστασία Κότσιρα
ISSN: 2654-0959
Copyright © 2019 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Διεύθυνση επικοινωνίας:
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
Γραφείο Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων
Περιοδικό ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ
Αν. Τσόχα 36, 115 21 Αθήνα
Τηλ.: 210 6014206,
E-mail: epeth@iep.edu.gr
Ιστοθέση: www.iep.edu.gr/library

Επισήμανση: Τα ενυπόγραφα άρθρα απηχούν προσωπικές απόψεις των συγγραφέων. Επιτρέπεται η

αναδημοσίευσή τους με την παράκληση να αναφέρεται η πηγή.
 Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών θεμάτων

ΤΕΥΧΟΣ 18
Ιούλιος 2019

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ:

Η δημιουργικότητα και η καινοτομία στην εκπαιδευτική πράξη:
με αφετηρία τη μακρόχρονη εμπειρία των Πειραματικών
και Πρότυπων σχολείων.

19 Κείμενα Κεντρικών Ομιλιών

«Δεν έχουν παιχνίδι οι εργασίες και το παιχνίδι δεν έχει εργασίες»: τα παιδιά μιλούν
για το παιχνίδι και το «μάθημα» στο νηπιαγωγείο.
Καλλιρρόη Παπαδοπούλου

Πειραματικό σχολείο - ένας θεσμός σε εξέλιξη.

Αλιβίζος Σοφός

Συνεδρίες

48 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ «ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ»

Το παιχνίδι ως εκπαιδευτικό εργαλείο για τη μάθηση και την ένταξη παιδιών

με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο.
Παναγιώτα Δραγατογιάννη, Βάιος Κυριάκης

Η αξιοποίηση της τέχνης στη διδασκαλία με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης
των μαθητών: μία καλή καινοτόμος πρακτική.
Σοφία Καλογρίδη

Μελέτη πλανητικού συστήματος με τη χρήση της εκπαιδευτικής ρομποτικής

ως εργαλείο.
Ευστράτιος Καρατζίδης, Βασίλειος Νεοφώτιστος

Η διαθεματική προσέγγιση της χρήσης κινητών συσκευών στην πρωτοβάθμια

εκπαίδευση και η μετασχηματιστική συμβολή της.
Κωνσταντίνος Πανούσης, Αλκιβιάδης Μιχαήλ Κωνσταντόπουλος, Μαρία Μπιμπούδη

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

 Διδάσκοντας “εκτός του πλαισίου”

Το παιχνίδι ως εκπαιδευτικό εργαλείο για τη μάθηση

και την ένταξη παιδιών με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο

Παναγιώτα Δραγατογιάννη1, Βάιος Κυριάκης, MSc2

1Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας & Θρησκευμάτων, Εκπαιδευτικός Φυσικής Αγωγής, padragat@sch.gr
2ΤΟΔΑ Σπάρτης - Παν. Πελοποννήσου, 2ο Πειραματικό ΓΕΛ Αθηνών, vaioskiriakis@gmail.com

Περίληψη
To πρόγραμμα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της δράσης T4E1 2017 – 2018 με τους μαθητές του
11ου Δημοτικού Σχολείου Λάρισας με στόχο να γνωρίσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από
το παιχνίδι και να προσεγγίσουμε τις αξίες που πρεσβεύει η Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά
την αρμονική συμβίωση και βελτίωση των σχέσεων σε όλα τα επίπεδα του βίου μεταξύ των
Ρομά και των υπόλοιπων μαθητών.
Σκοπός ήταν να συνδέσει τη μάθηση με την ίσως δημοφιλέστερη δραστηριότητα των παιδιών,
το παιχνίδι. Να συνδυάσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες με δημιουργική αναζήτηση, που είναι
και η βάση της μάθησης. Να βοηθήσει στη διαμόρφωση του κατάλληλου εκπαιδευτικού
κλίματος. Μέσα από αυτό αναδεικνύεται η σπουδαιότητα του παιχνιδιού για το παιδί αλλά και
η διαπολιτισμική διάσταση του παιχνιδιού καθώς και η χρηστικότητά του στην εκπαίδευση.
Η εκπόνηση του συγκεκριμένου προγράμματος έδωσε στα παιδιά τη δυνατότητα να γνωρίσουν
τα κράτη – μέλη και την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να συνειδητοποιήσουν το ρόλο
της. Παράλληλα έδωσε στους μαθητές την ευκαιρία να αλλάξουν ή ενδεχομένως να
περιορίσουν τις όποιες στερεοτυπικές τους αντιλήψεις με παιγνιώδεις και αθλητικές
δραστηριότητες καθώς και βιωματικές προσεγγίσεις.

Abstract
The program was implemented under Τ4Ε 2017-2018 by the students of the 11th Primary School
of Larissa, aiming to learn about the European Union through playing and approach the values
advocated by the European Union in terms of harmonious coexistence and improvement of
relations at all levels of life between the Roma and the rest of the students.

1
Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Τeachers 4 Europe ξεκίνησε το 2011 και υποστηρίζεται από την Αντιπροσωπεία της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα. Σκοπός της εκπαιδευτικής δράσης είναι να συμβάλλει στην καλύτερη
ενημέρωση των εκπαιδευτικών Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις
εξελίξεις επί των Ευρωπαϊκών θεμάτων. Επίσης, να τους υποστηρίξει να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους,
εφαρμόζοντας στην εκπαίδευση καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας, που συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των
εκπαιδευτικών προκλήσεων και αξιοποιούν τις τεχνολογίες των πληροφοριών και της επικοινωνίας.

49
Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων

The purpose was to link learning to playing, perhaps the most popular activity of children and
to help shape an educational climate conducive to learning by combining educational activities
with creative search which is the basis of learning. Through the program, the importance of play
for the child is enhanced, as well as its intercultural dimension and its usefulness to education.
The elaboration of this specific program gave children the opportunity to learn the countries,
the history of the European Union and its role. Further, it gave students the opportunity to
elirninate their stereotypical perceptions through playful and athletic activities as well as
through experiential approaches.

Εισαγωγή
Το σκεπτικό της συγκεκριμένης δράσης ήταν να εξετάσει την επίδραση ενός
προγράμματος ενίσχυσης της παιγνιώδους συμπεριφοράς σε όλα τα επίπεδα (κινητικό,
γνωστικό, κοινωνικό και συναισθηματικό) με σκοπό την αρμονική συμβίωση και τη βελτίωση
των σχέσεων όλων των μαθητών (ρομά και μη) και με απώτερο σκοπό την κοινωνική και
ατομική πρόοδο και ευημερία.
Τα παιχνίδια βοηθούν τα παιδιά να αναπτυχθούν ολόπλευρα (Huizinga, 1989).
Αναπτύσσουν τις κινητικές δεξιότητες και τις φυσικές ικανότητες των μαθητών. Καλλιεργούν
το συναισθηματικό και γνωστικό τομέα και συγχρόνως τους ψυχαγωγούν. Επιπλέον,
αναπτύσσεται η ταχύτητα, η ικανότητα αντίδρασης σε ακουστικά ερεθίσματα, η
αυτοσυγκέντρωση και η ομαδικότητα (Κάππας, 2005, Ρήγα, 2001). Μέσα από τα παιχνίδια τα
παιδιά έχουν την ευκαιρία να γυμναστούν, να ψυχαγωγηθούν αλλά και να καλλιεργήσουν την
ομαδικότητα, τη συνεργασία, την ευγενή άμιλλα και να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους
όπως και τους άλλους (Vygotsky, 1978), συμμετέχοντας τόσο κατά τη διάρκεια της ώρας της
Φυσικής Αγωγής όσο και του διαλείμματος σε μια σειρά επιδαπέδιων παιχνιδιών στον αύλειο
χώρο του σχολείου μας.
Αρχικά, το προηγούμενο έτος έγινε η μεταμόρφωση της αυλής του σχολείου σε ένα
χώρο με αισθητικό αλλά και ψυχαγωγικό ενδιαφέρον για τα παιδιά, με αποτέλεσμα, όχι μόνο
να έχουμε αισθητική, λειτουργική και παιδαγωγική αναβάθμιση της αυλής και μετατροπή της
σε ελκυστικό μέσο αγωγής αλλά επιπλέον οι μαθητές να απολαμβάνουν ποιοτική διαχείριση
του χρόνου διαλείμματος.
Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες και έγινε ανάθεση δραστηριοτήτων σε κάθε μία από
αυτές. Σχεδιάστηκαν τα παιχνίδια στην αυλή και όλοι οι μαθητές βοήθησαν στην απεικόνιση
των σχεδίων στο δάπεδο με μπογιές και πινέλα. Παράλληλα δημιουργήθηκε ο εξοπλισμός που
ήταν αναγκαίος για να παιχτούν τα παιχνίδια (π. χ. πιόνια, ζάρια κ.ά.).
Μέσα από όλα αυτά πετύχαμε να έχουμε την ένταξη όλων των μαθητών (ρομά και μη)
σε δημιουργικές δραστηριότητες συνεργασίας και χειροτεχνίας, καλλιέργεια του ομαδικού
πνεύματος και παράλληλη εκπαίδευσή τους στους κανόνες των παιχνιδιών.

Η ταυτότητα της έρευνας

Το παιχνίδι παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού, διότι συμβάλλει στη
γνωστική, στη συναισθηματική και στην κοινωνική ανάπτυξή του (Αυγητίδου, 2001).
Συγκεκριμένα, το παιδί μέσω του παιχνιδιού καταφέρνει να κατανοήσει τον κόσμο γύρω του,
να εκφράσει τα ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματά του και να αναπτύξει κοινωνικές
δεξιότητες (Vygotsky, 1978. Piagget, 1962. Nikolopoulou, 1993). Σήμερα ο ρόλος του
παιχνιδιού στη μαθησιακή και διδακτική διαδικασία είναι σημαντικός. Μέσω του παιχνιδιού
κινητοποιείται το ενδιαφέρον των μαθητών για μάθηση, αναπτύσσονται δεξιότητες,

50
 Διδάσκοντας “εκτός του πλαισίου”

καλλιεργούνται αξίες και διαμορφώνονται στάσεις. Έχει όλες τις ιδιότητες ενός εργαλείου
μάθησης, είναι δηλαδή ένα «φυσικό παιδαγωγικό μέσο» (Χατζηκαμάρη, 2004).
Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε στο 11ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας, στο οποίο φοιτούν
350 μαθητές από τους οποίους οι 210 είναι Ρομά, με τη συμμετοχή (ομάδα στόχος) 39 μαθητών
των Ε1 και ΣΤ1 τάξεων, από τον Ιανουάριο μέχρι το Μάιο του 2018.
Σκοπός του προγράμματος ήταν η καλλιέργεια του ενδιαφέροντος των παιδιών για την
Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, να γνωρίσουν τα κράτη, τον πολιτισμό και την ιστορία της
Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα των λαών της.
Με σεβασμό στη διαφορετικότητα να αναπτύξουν συμπεριφορά και στάση ανάλογη των
Ευρωπαίων πολιτών, σύμφωνα με τις αξίες που πρεσβεύει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Παράλληλα οι μαθητές και οι μαθήτριες που συμμετείχαν στις διάφορες δράσεις,
αποκόμισαν τα ιδιαίτερα στοιχεία της ευρύτερης παιδείας που το παιχνίδι και ο αθλητισμός
δύνανται να προσφέρουν μέσω της συμμετοχής, της προσπάθειας, του συναγωνισμού και της
προσωπικής υπέρβασης.
Η βασική μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η μαθητοκεντρική διδασκαλία μέσω της
ομαδοσυνεργατικής μεθόδου (Ματσαγγούρας, 2004) και με χαρακτηριστικά την ενεργό
συμμετοχή και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης και δράσης των μαθητών, την ενεργητική
συμμετοχή και συνεργασία τους στη διαδικασία της μάθησης, μέσα από βιωματική προσέγγιση
και παιγνιώδεις δραστηριότητες.
Στόχος ήταν να μην παραμένουν οι μαθητές απλοί παρατηρητές της γνώσης, να
αντιληφθούν τον σκοπό της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη συνύπαρξη και
συνεργασία όλων των κρατών-μελών για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού.

Αποτελέσματα και σχόλια

Το παιχνίδι υπήρξε βάση για την εκπαίδευση των παιδιών για αιώνες (Huizinga, 1968).
Τα παιδιά λατρεύουν το παιχνίδι και το παιχνίδι είναι φτιαγμένο για τα παιδιά. Οι μαθητές
έμαθαν σημαντικές πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παίζοντας, χωρίς να κάνουν κάτι
ιδιαίτερο για αυτό, πέρα από το να παίξουν. Το παιχνίδι αποτέλεσε ένα πολυχρηστικό εργαλείο
για την διαπολιτισμική σύνδεση, αλλά και ωφέλιμο μέσο για την εκπαιδευτική διαδικασία.
Οι μαθητές κατασκεύασαν επιτραπέζιο παιχνίδι γνώσεων με ερωτήσεις εκτός των
άλλων και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το παιχνίδι επίσης περιελάμβανε:
• Κάρτες με χαρακτηριστικά των μαθητών, τα οποία δούλεψαν τα παιδιά μεταξύ τους και έτσι
κατάφεραν να γνωριστούν ακόμη περισσότερο, να εντοπίσουν τα κοινά χαρακτηριστικά και
τις διαφορές τους, να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τους συμμαθητές τους και να
δουν τις κοινές προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα.
• Κάρτες με ερωτήσεις από μαθήματα της Ε΄ τάξης (Μαθηματικά, Φυσική κ. ά.)
• Οι πίστες περιελάμβαναν φωτογραφίες της τάξης, και τα κουτάκια που προχωρούν οι παίκτες
ήταν τα θρανία των μαθητών.
• Προορισμός ήταν η πόρτα εξόδου που οδηγούσε στη νίκη. Δηλαδή μόλις τα παιδιά θα
τελείωναν το επιτραπέζιο παιχνίδι γνώσεων, μπορούσαν να βγουν έξω στην αυλή και να
παίξουν τα παιχνίδια που αναφέρονται στη συνέχεια.

51
Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ που ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ:

Μπαζ – πισίνα ψάρεμα
Βασιζόμενοι στο τσιγγάνικο παιχνίδι μπαζ, επινοήσαμε το παιχνίδι ψάρεμα και
σχεδιάσαμε μία πισίνα με πολύχρωμα ψάρια, στο οποίο ανάλογα με το μέγεθος, κάθε ψάρι
αντιστοιχεί σε πόντους. Τέσσερις ομάδες γύρω από την πισίνα με μία αμάδα 2στο χέρι, πετάνε
να πετύχουν το ψάρι που θέλουν και αν το πετύχουν, παίρνουν τους πόντους που του
αντιστοιχούν. Η αντίπαλη ομάδα μπορεί παράλληλα, εκτός από το ψάρι που θα πετύχει, να
διώξει πετώντας την αμάδα το πιόνι της αντίπαλης ομάδας από κάποιο ψάρι, που έχει
ενδεχομένως μεγάλο βαθμό. Μαζεύονται οι βαθμοί στο τέλος και βγαίνει η νικήτρια ομάδα.
Μπορούμε επίσης να έχουμε και κάποιο ψάρι με αρνητική βαθμολογία και να αφαιρούνται
πόντοι. Μέσα από όλα αυτά εξασκούμε επιπλέον και την πρόσθεση και αφαίρεση.
Οι μαθητές παράλληλα αναζήτησαν επιπλέον πληροφορίες για το παιχνίδι αυτό -αν
υπάρχει σε άλλες χώρες της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης- καθώς και για άλλα
παιχνίδια των Ρομά. Για αιώνες οι Ρομά ανταγωνίζονταν και διεκδικούσαν την πρωτιά ο ένας
από τον άλλον σε αθλήματα που περιλαμβάνουν ρίψη αντικειμένων κάθε είδους (Ernest, 2013).

Φιδάκι
Ο στόχος του παιχνιδιού είναι να φτάσεις στο τελευταίο κουτάκι και να αποφύγεις τα
εμπόδια, δηλαδή τα φιδάκια, έτσι ώστε να τερματίσεις πρώτος, πριν από τους άλλους παίκτες
και να νικήσεις.
Στο συγκεκριμένο παιχνίδι, και μέσα στα πλαίσια του προγράμματος
«Teachers4Europe», εντάξαμε ερωτήσεις γνώσεων σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση, από το
μάθημα της κοινωνικής Κοινωνικής και Πολιτικής αγωγής της Ε΄ τάξης.

Στόχος (TargetBall)
Το παιχνίδι παίζεται πετώντας μια μπάλα σε στόχο από συγκεκριμένη απόσταση.
Μπορούν να παίζουν πολλά παιδιά διαδοχικά. Το targetball μπορεί να διεξαχθεί υπό μορφή
συναγωνισμού (ποιος θα συγκεντρώσει πρώτος έναν αριθμό πόντων) ή μπορεί απλά να είναι
ένα παιχνίδι εξάσκησης στη ρίψη.

Τέσσερα τετράγωνα ή τετρασφαίριση (FourScuare)

Το φόρσκουαιρ είναι άθλημα που παίζεται σε 4 τετράγωνα ίσα μεταξύ τους (Α,Β,Γ,Δ)
(κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού). Σε κάθε τετράγωνο αντιστοιχεί ένας παίκτης.
Σκοπός του είναι ο κάθε παίκτης να χτυπήσει την μπάλα με τα δύο χέρια και να την ρίξει μέσα
σε κάποιο από τα τετράγωνα των αντιπάλων, ο οποίος με τη σειρά του κάνει το ίδιο, μέχρι
κάποιος να μην το πετύχει και να χάσει τη μπάλα ή να βγει αυτή έξω από το τετράγωνο. Το
παιχνίδι παίζεται από 4 παίχτες. Αν κάποιος χάσει αντικαθίσταται από άλλο παίκτη της ομάδας
που περιμένει στη σειρά.
Το παιχνίδι ξεκινά με σερβίς πάντα από τη θέση Α (πάνω τετράγωνο αριστερά). Ο
παίκτης που θα υποδεχτεί την μπάλα από το σερβίς πρέπει να την αφήσει να αναπηδήσει στο

2
Αμάδα (Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια)
Οι «αμάδες» είναι πανάρχαια αθλοπαιδιά που έφθασε μέχρι τις μέρες μας με πολλές παραλλαγές. Κύρια μορφή
της ομαδικής αυτής αθλοπαιδιάς είναι η με πεπλατυσμένο λίθο σε μορφή δίσκου και μεγέθους παλάμης «αμάδα»,
με την οποία ο παίκτης, σέρνοντάς την στο έδαφος, επιχειρεί να σημαδεύσει και να χτυπήσει εκείνη του αντιπάλου.

52
 Διδάσκοντας “εκτός του πλαισίου”

δικό του τετράγωνο και κατόπιν να την μεταφέρει (χωρίς να την πιάσει) σε κάποιο άλλο
τετράγωνο. Αν η μπάλα ακουμπήσει σε κάποια από τις εξωτερικές γραμμές το παιχνίδι
συνεχίζεται κανονικά. Αν όμως ακουμπήσει σε κάποια από τις εσωτερικές γραμμές τότε ο
παίκτης που την έστειλε πάνω στη γραμμή βγαίνει από το παιχνίδι. Όταν ένας παίκτης βγει από
το παιχνίδι τη θέση του παίρνει ο πρώτος που περιμένει στη σειρά. Ο παίκτης που μπαίνει,
καταλαμβάνει πάντα το τετράγωνο Δ (κάτω τετράγωνο αριστερά).
Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι ένας από τους παίχτες αποτύχει να επιστρέψει την μπάλα
ή διαπράξει σφάλμα (φάουλ). Τότε φεύγει από το γήπεδο και πάει στο χώρο αναμονής. Οι
υπόλοιποι παίχτες κινούνται με φορά του ρολογιού για να συμπληρώσουν τη θέση αφήνοντας
το τετράγωνο Δ κενό για την είσοδο του νέου παίχτη.
Το φόρσκουαίρ σαν παιχνίδι έχει το πλεονέκτημα ότι μπορούν να παίζουν πολλά παιδιά
τα οποία περιμένουν να μπουν στο παιχνίδι.

Πατούσες κουτσό σκυταλοδρομίες (Midlinejump)

Πρόκειται για ένα παιχνίδι κινητικών δεξιοτήτων. Ο κάθε παίκτης προσπαθεί να
περάσει στα κουτάκια με τ' αποτυπώματα της πατούσας, πατώντας κάθε φορά με το σωστό πόδι
ή πόδια ανάλογα με το αποτύπωμα που υπάρχει στο αντίστοιχο κουτί. Ο παίκτης που δεν θα
κάνει κανένα λάθος είναι ο νικητής. Στην περίπτωση που περισσότεροι παίκτες δεν έχουν κάνει
κανένα λάθος νικητής είναι αυτός που κάνει το μικρότερο χρόνο.

Ομαδικά Αθλήματα (Βόλεϊ -Μπάσκετ)

Οι μαθητές, εκτός από τα παραπάνω παιχνίδια, επιδόθηκαν και σε αγώνες
Πετοσφαίρισης (Βόλεϊ) και Καλαθοσφαίρισης (Μπάσκετ).
Τα οφέλη των ομαδικών αθλημάτων δεν περιορίζονται μόνο στη βελτίωση της φυσικής
κατάστασης των παιδιών. Τα ομαδικά αθλήματα έχει βρεθεί ότι ενισχύουν την ανάπτυξη του
εγκεφάλου και αυξάνουν την ευφυΐα των παιδιών. Επίσης τα αθλήματα καλλιεργούν την
εμπιστοσύνη, αυξάνουν τη συγκέντρωση και διδάσκουν στα παιδιά πώς να ελέγχουν τα
συναισθήματά τους (Bailey, 2006). Τα παιδιά ουσιαστικά διδάσκονται δεξιότητες ζωής όπως
την υπομονή, την επιμονή, να ανταποκρίνονται θετικά στις αποτυχίες και να δουλεύουν σκληρά
για να επιτύχουν έναν στόχο ή σκοπό (Pellegriniand Smith, 1998).
Συμμετέχοντας σε ομαδικά αθλήματα κάθε παιδί:
 Μαθαίνει να λειτουργεί ομαδικά, αφήνοντας στην άκρη τον εγωκεντρισμό του. Κατανοεί
ότι δεν παίζει μόνο εκείνος, αλλά όλοι μαζί.

53
Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων

 Κατανοεί ότι όλοι λειτουργούν για το καλό της ομάδας και πως όλοι θα παίξουν και θα
προσφέρει ο καθένας με τον τρόπο του και σύμφωνα με τα ταλέντα του.
 Μοιράζεται εμπειρίες, νίκες και ήττες και ζει μαζί με τους άλλους παρόμοια συναισθήματα.
 Διαπιστώνει ότι, όπως ο καθένας έχει τον δικό του ρόλο στην ομάδα, που μπορεί να φέρει
εις πέρας καλύτερα, έτσι και στη ζωή, ο καθένας αναλαμβάνει διαφορετικές αρμοδιότητες
για το καλό του συνόλου.
 Μαθαίνει να σέβεται τη διαφορετικότητα του άλλου και βρίσκει στην ομάδα τον δικό του
χώρο.

Αποτελέσματα έρευνας
Τα οφέλη ήταν ιδιαίτερα σημαντικά και πολλαπλά για όλους όσοι συμμετείχαν στη
διαδικασία, καθώς κάτω από την ομπρέλα των παιχνιδιών και των αθλητικών δραστηριοτήτων
ενεργοποιήθηκε και συμμετείχε όλο το σχολείο (ρομά και μη), με αποτέλεσμα τη μετάδοση
γνώσεων και ιδεών στους μαθητές για τις αξίες και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης
επιτυγχάνοντας έτσι τον σκοπό του προγράμματος.
Αναλύθηκε το περιεχόμενο των απαντήσεων των μαθητών που προέκυψαν από
συζήτηση γύρω από τις σχέσεις τους με τους συμμαθητές τους και αξιολογήθηκαν οι
απαντήσεις στις προφορικές ερωτήσεις και τις γραπτές δοκιμασίες (τεστ) για την Ευρώπη και
την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα ευρήματα αυτά συνδυάστηκαν με δεδομένα που προέκυψαν από
την παρατήρηση από τον ίδιο τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό πάνω στις συμπεριφορές των
μαθητών μεταξύ τους κατά τη διάρκεια των παιχνιδιών. Από την ανάλυση των παραπάνω
αναδείχθηκε ότι:
 Όλο το πρόγραμμα είχε άμεση επίδραση στους μαθητές, τόσο της ομάδας στόχου όσο και
όλης σχεδόν της μαθητικής κοινότητας του σχολείου.
 Συμμετείχαν όλοι οι μαθητές από κοινού για την κατασκευή – ζωγραφική των παιχνιδιών
στον αύλειο χώρο.
 Οι μαθητές συμμετείχαν όλοι μαζί στα παιχνίδια και κανένας μαθητής, ανεξαρτήτως
πολιτισμικού υπόβαθρου, δεν έμεινε έξω από κανένα παιχνίδι, όπως συμβαίνει πολλές φορές.
 Ελαττώθηκαν αισθητά οι στερεότυπες συμπεριφορές.
 Άλλαξαν οι στάσεις και οι αντιλήψεις των μαθητών και οι μεταξύ τους σχέσεις.
 Η ομάδα στόχος των μαθητών των Ε1 – Στ1 τάξεων απέκτησε αρκετές γνώσεις για την
Ευρώπη και την Ευρωπαϊκή Ένωση, και κάποιες από αυτές τις γνώσεις μεταδόθηκαν στο
τέλος και στους υπόλοιπους μαθητές.

Συμπεράσματα
Η έννοια της συνεργασίας, της ευρωπαϊκής ιδέας και της διεθνούς σύμπραξης, η
αλληλοκατανόηση και η επικοινωνία ενθουσίασαν τους μαθητές μας. Κατάλαβαν ότι μπορεί
να είμαστε διαφορετικοί αλλά είμαστε όλοι ίσοι και έχοντας αξίες στη ζωή μας μπορούμε να
ελπίζουμε σε ένα καλύτερο αύριο. Οι μαθητές, σύμφωνα και με τους διδακτικούς στόχους που
τέθηκαν στην αρχή, δραστηριοποιήθηκαν αρκετά, έμαθαν να παίρνουν σωστές αποφάσεις,
αύξησαν τη συμμετοχή τους, κατανόησαν καλύτερα τα δικαιώματα και τις ευθύνες–
υποχρεώσεις τους, βελτίωσαν την ομαδικότητα τους και ενίσχυσαν τις επικοινωνιακές και
συναισθηματικές τους δεξιότητες.
Μέσα από όλα αυτά κατάφεραν να γνωρίσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, να μάθουν ποια
κράτη περιλαμβάνει και να αποκτήσουν βασικές γνώσεις για τις πρωτεύουσες των χωρών, τις
σημαίες, τα αξιοθέατα και τα μνημεία τους.

54
 Διδάσκοντας “εκτός του πλαισίου”

Επίλογος
Ένα παιχνίδι που ενσωματώνεται σε μια διδασκαλία συμβάλλει στη δραστηριοποίηση
του μαθητή, την απόκτηση εμπειριών αλλά και την εποικοδομητική ενασχόλησή του μ’ αυτό.
Όλοι οι συμμετέχοντες έχουν ίδια δικαιώματα, ίσες ευκαιρίες συμμετοχής και νίκης, ενώ
ταυτόχρονα τους δίνεται η δυνατότητα προσυμφωνίας των κανόνων. Το εμφανέστερο
πλεονέκτημα εφαρμογής παιχνιδιού στη διδασκαλία είναι η διασκέδαση που παρέχεται στα
παιδιά. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται την ολοκλήρωσή τους στο παρόν και την άμεση βίωση
του σήμερα. Όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα έχουν σαν απόρροια τη δημιουργία μιας
ενδιαφέρουσας και απολαυστικής ατμόσφαιρας, καθώς και την διανοητική και συναισθηματική
ανάπτυξη του παιδιού.
Η γνώση για την Ε.Ε. με τη μορφή παιχνιδιού έδειξε ότι η διάθεση μαθητών που
συμπεριφέρονται απορριπτικά προς ένα συγκεκριμένο μαθητή της μειονότητας αλλάζει, έστω
και προσωρινά, προς θετική κατεύθυνση. Αυτό σημαίνει ότι η συστηματική αξιοποίηση του
παιχνιδιού από έναν εκπαιδευτικό μπορεί να επιφέρει πιο σταθερές τροποποιήσεις στη στάση
των μαθητών του και, γιατί όχι, να περιορίσει τις προκαταλήψεις τους.

Βιβλιογραφία
Ελληνόγλωσση
Αυγητίδου, Σ. (2001). Το παιχνίδι. Σύγχρονες ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις. Αθήνα:
Τυπωθήτω.
Huizinga, J. (1989). Ο άνθρωπος και το παιχνίδι. Homo ludens. Γνώση. Αθήνα.
Κάππας, Χρ. (2006). Ο ρόλος του παιχνιδιού στην Παιδική Ηλικία. Αθήνα: Ατραπός.
Ματσαγγούρας, Η., (2004). Οµαδοσυνεργατική ∆ιδασκαλία και Μάθηση. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
Ρήγα, Β.(2001). Η Σωματική Έκφραση στο Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό σχολείο. Αθήνα:
Τυπωθήτω.
Χατζηκαμάρη, Π., &Κοκκίδου, Μ. (2004). Το παιχνίδι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Θεσσαλονίκη:
University Studio Press.
Vygotsky, L.S., (2000). Νους στην κοινωνία : Η ανάπτυξη των ανώτερων ψυχολογικών διαδικασιών ,
(μτφ. Μπίμπου Α., Βοσνιάδου Σ.), Αθήνα, Gutenberg.

Ξενόγλωσση
Bailey R. (2006), Physical Education and Sport in Schools: A Review of Benefits and Outcomes,
Journal of School Health 76(8):397-401.
Ernest S., Ryszard C. (2013). Traditional games and fun of the Roma community inhabiting eastern
Poland.An anthropological-ethnomethodological perspective. Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 288-293.
Nikolopoulou, A. (1993). Play, cognitive development, and the social world: Piaget, Vygotsky, and
beyond. Human Development 36:1–23.
Pellegrini A. D. &Smith P. K. (1998).Physical Activity Play: The Nature and Function of a Neglected
Aspect of Play, Child Development, June 1998, Volume 69, Number 3, Pages 577-598.
Piaget, J. (1962). Play, dreams and imitation in childhood. New York: Norton.
Vygotsky, L. (1978). The Role of Play in Development (pp. 92-104). In Mind in society (Trans.
M.Cole). Cambridge: MA Harvard University Press.

55