Kształtowanie opinii publicznej

Dorota Żuchowska-Skiba

2021
Autor/Autorka: Dorota Żuchowska-Skiba

Opinia publiczna
Już w czasach biblijnych można odnaleźć wzmianki o możliwości wywołania publicznego oburzenia. Odniesienie do opinii
publicznej pojawiało się też w listach Cycerona, który pisał o „publicam opiniomen” i w XVI wieku u Erazma z Rotterdamu
(opiniones publicare) [1]. Jednak dopiero w XIX i XX wieku termin ten stał się przedmiotem debaty naukowej i badań. We
współczesnej refleksji nad opinią publiczną można wydzielić dwa odrębne podejścia w definiowaniu tego zjawiska:

1. integracyjne: opinia publiczna w tym podejściu stanowi niepisane prawo, które jednostka musi przestrzegać, aby nie zostać z
wykluczona z danej społeczności czy grupy. Obejmuje ono poglądy, zwyczaje i sposoby zachowania, których nie wolno
naruszać, jeśli chce się być członkiem jakieś grupy. W takim rozumieniu każdy bierze udział w procesie kształtowania opinii;
2. elitarne: opinia publiczna jest tworzona przez dobrze poinformowanych i dobrze wykształconych ludzi, którzy troszczą się o
szeroko pojęte dobro ogółu. W tym wypadku to jednostka decyduje czy chce brać udział w procesie tworzenia opinii [2].

Przegląd definicji opinii publicznej – w ujęciu historycznym

1. August Comte (1789-1857) – opinia publiczna pełni w społeczeństwie funkcję moralną (wskazującą co jest akceptowane a co
nie) i polityczną, dlatego widział potrzebę funkcjonowania instytucji/ organizacji, która wyrażałaby i kierowała opinią
publiczną – jej źródłem miał być organ władzy filozoficznej i ploretariat por. [3].
2. Gabriel Tarde (1843-1904) – opinia publiczna to chwilowa, mniej lub bardziej logiczna grupa sądów odpowiadających
bieżącym zagadnieniom, które są podzielane przez ludzi zamieszkujących wspólnie ten sam kraj, należących do jednej
warstwy społecznej [4].
3. Walter Lippmann (1889-1974) – opinię publiczną stanowią obrazy wzajemnych stosunków między ludźmi, ich potrzeby i
zamierzenia oraz obrazy samych ludzi powstałe w ich umysłach. W jego przekonaniu opinia publiczna manifestowała się jako
zewnętrzna reakcja wobec powstających problemów i wyrażała w głosowaniu, demonstracjach, przyzwoleniu dla rządowych
inicjatyw lub na protestach przeciw nim, a nawet bojkotowaniu proponowanych przez rząd rozwiązań [2].
4. Herbert Blumer (1900-1987) – w definiowaniu opinii publicznej zwracał uwagę, że nie należy traktować jej jako sumy opinii
indywidualnych jednostek, ale jako relację między nimi i wynik wzajemnego odziaływania na siebie i ścierania się różnych
postaw, poglądów, reakcji tych którzy uczestniczą w procesie jej budowania [2].

Schemat Allporta
Wielość definicji opinii publicznej, spowodowała konieczność uporządkowania istniejących koncepcji tego zjawiska i stworzenia
ich klasyfikacji. Taki charakter ma schemat, stworzony przez Gordona Allporta. Zwrócił on uwagę, że w istniejących podejściach
do określania fenomenu opinii publicznej można dostrzec pięć elementów:

1. jest zachowaniem, które pociąga za sobą werbalizację przekonań wielu ludzi;

2. zachowania te są stymulowane i kierowane przez ważną dla dużych grup ludzi wiedzę albo istotne dla nich obiekty, czy
sytuacje;
3. zachowania te wyrażają się w postaci aprobaty lub dezaprobaty dużych grup ludzi, w odniesieniu do określonych sytuacji,
obiektów, zdarzeń, które są obiektem opinii publicznej;
4. wraz ze zniknięciem problemu znika opinia publiczna nim wywołana, wskazuje to, że opinia publiczna ma zwykle charakter
tymczasowy i doraźny;
5. zachowania są wystarczająco silne, aby wywierać określone skutki i doprowadzić do realizacji jakiegoś celu, zmiany [4].

W oparciu o tą klasyfikację elementów definiujących opinię publiczną Gordon Allport zaproponował własną definicję. Termin ten
odnosi się do sytuacji, w których duże grupy jednostek wyrażają stanowiska na temat tego, co jest w określonych warunkach
popierane/ odrzucane w stosunku do osób lub propozycji o szerszym znaczeniu, które stwarzają prawdopodobieństwo
nieobojętnych działań wobec obiektu zainteresowań [3].

Proces opiniotwórczy
Zjawiska zachodzące podczas powstawania i ujawniania opinii publicznej określane są jako proces opiniotwórczy, obejmują one
warunki konieczne do jej wykształcenia się, należą do nich:

1. pojawienie się sytuacji, która przyciągnie uwagę dużej ilości jednostek;

2. przyciągający uwagę problem lub sytuacja powinna mieć charakter kontrowersyjny, gdyż sprzyja to i ułatwia proces
polaryzacji opinii;
3. formułowanie pierwszych propozycji rozwiązania problemu – na tym etapie pojawiają się opinie publiczne zyskujące
akceptację grupy i zaczynają one wywierać wpływ na członków grupy zmuszając ich do określonych reakcji (np. przyjęcia
stanowiska grupy);
4. stabilizacja dyskusji, przyjęcie trwałych stanowisk to ostatni etap procesu krystalizowania się opinii publicznej [2].

Beata Ociepka podkreśla, że w tworzeniu opinii publicznej istotną rolę odgrywają przywódcy opinii/ liderzy. Zgodnie z modelem
dwustopniowego przepływu informacji (zobacz rozdział: Modele komunikowania) osoby te z uwagi na posiadaną wiedzę, której
źródłem są również media masowe cieszą się dużym prestiżem i często są proszone o radę. Wraz z coraz większą ilością mediów z
których można współcześnie czerpać informacje oraz uzyskiwać komentarze na tematy polityczne, społeczne i gospodarcze rola
liderów w codziennym życiu uległa zmniejszeniu. Jednak nadal mają oni bardzo duże znaczenie w okresach kryzysowych, gdy stają
się przedstawicielami i wyrazicielami opinii publicznej [2].

Współcześnie taką rolę coraz częściej pełnią celebryci, czyli osoby będące obiektem zainteresowania mediów masowych,
zwłaszcza tabloidów i portali plotkarskich, dzięki czemu są obecni w przestrzeni publicznej [5]. Mają oni bardzo wpływ na
kształtowanie opinii publicznej, kreowanie trendów i mód oraz promowanie określonych poglądów i zachowań. Z jednej strony
obecność celebrytów w przestrzeni publicznej wpływa na nią pozytywnie. Pozwala bowiem na „odnowienie” sfery polityki oraz
przyczynia się do jej demokratyzacji. Zaangażowanie w sprawy publiczne, dzięki ich udziałowi celebrytów przybiera zupełnie inną
postać niż ta utożsamiana z tradycyjną działalnością partyjną. Celebryci są w takim rozumieniu alternatywnym sposobem na
polityczną działalność dla ludzi wcześniej niezaangażowanych i odciętych od spraw publicznych, np. mogą namawiać do udziału w
wyborach lub promować symbole narodowe. Z drugiej strony aktywność celebrytów w przestrzeni publicznej może mieć
charakter negatywny i przyczyniać się do jej degradacji poprzez trywializację dyskursu publicznego [6].

Sfera publiczna w nowoczesnych społeczeństwach – nowe trendy

Współcześnie możemy zauważyć fragmentaryzację sfery publicznej, co skutkuje powstaniem wielu mikrosfer. Stanowią one
przestrzenie, w których członkowie marginalizowanych grup, np. środowisk LGBT i mniejszości etnicznych itp. mogą przedstawiać
publicznie swoje poglądy i artykułować interesy oraz propagować określone wartości i zachowania. Celebryci odgrywają ważną
rolę w mikrosferach – pokazują, że dla różnych grup społeczeństwa otwierają się nowe możliwości, wcześniej ograniczone, np.
celebryci homoseksualiści zaświadczają, że można przyznać się do swojej orientacji i nadal być popularnym [7].

Formy wyrażania opinii publicznej

Wyrażanie opinii we współczesnym świecie odbywa się najczęściej za pomocą mass mediów, jednak dostęp do mediów
tradycyjnych jest zwykle utrudniony. Co prawda radio i telewizja w swojej ofercie posiadają programy podczas, których widzowie
mogą wyrazić swoją opinię, poprzez telefon lub mail to czas takich wypowiedzi jest limitowany co wynika z rygorów czasu
antenowego. Dlatego dziś miejscem do wyrażania opinii stają się media społecznościowe, które pozwalają np. za pomocą
nakładek na zdjęcia profilowe na FB lub możliwości łatwego udostępniania informacji lub wydarzeń wyrażać poparcie dla
określonych idei lub protest wobec nich [8]. Opinia publiczna może być też wyrażana w formie demonstracji ulicznych czy
protestów lub w formie petycji podpisywanych przez obywateli, które przedstawiają ich poglądy [2].

Opinia publiczna a media

Allport w swoich rozważaniach odnośnie opinii publicznej zaznacza, że opinia publiczna jest produktem powszechnej edukacji i
wytworem nowoczesnego systemu komunikowania masowego [4]. Zdaniem Tomasza Gobana Klasa dla powstania opinii
publicznej wystarczają środki prostsze, interpersonalne, jednak połączenie mediów masowych i interpersonalnych jest dla
powstania opinii publicznej najskuteczniejsze [9].
Artykułowanie opinii publicznej współcześnie jest łatwiejsze dzięki mediom masowym, gdyż w państwach demokratycznych mają
one obowiązek zapewnienia pluralizmu opinii i przedstawiania zróżnicowanych poglądów i opinii. Jednak środki masowej
komunikacji nie są tylko przestrzenią do prezentowania różnych opinii i poglądów obywateli, ale stanowią instrument
powstawania i artykułowania opinii publicznej [2]. Sprawia to, że media odgrywają ważną rolę w procesie formowania się opinii
publicznej, co pokazuje teoria spirali milczenia autorstwa Elizabeth Noelle-Neumann (2004).
Więcej o samym efekcie spirali milczenia przeczytasz w rozdziale Spirala milczenia.

https://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-video.php?id=139
opinia publiczna

Źródło: TED-Ed, Pros and cons of public opinion polls: R. J. Jason, 17.05.2013 (dostęp 30.11.2020). Dostępne w YouTube:
https://www.youtube.com/watch?v=ubR8rEgSZSU&ab_channel=TED-Ed, 2020 .
 ZADANIE

Zadanie 1:

Treść zadania:

Podaj przykład kwestii społecznych/problemów, które spowodowały wykrystalizowanie się opinii publicznej i przejawiały jej
artykułowaniem w formie manifestacji i protestów?

Rozwiązanie:

W Polsce taką kwestią, która od dziesięcioleci stanowi przedmiot opinii publicznej jest stosunek do aborcji. Reprezentują go
ruchy Pro-choice i Pro-life. Członkowie i sympatycy tych podmiotów mają odmienne stanowiska w sprawie dopuszczalności
aborcji i mobilizują się szybko do protestów i manifestacji, gdy proponowane są zmiany w zakresie prawa w tym obszarze.
Inne przykłady to kwestie związane z hodowlą zwierząt na futra, prawami kobiet i mniejszości narodowych oraz etnicznych
czy seksualnych.

Publikacja udostępniona jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Pewne
prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści publikacji pod
warunkiem wskazania autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej jako autorów oraz podania informacji o licencji tak długo, jak tylko
na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Pełny tekst licencji dostępny na stronie
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/.

Data generacji dokumentu: 2021-07-31 14:15:08

Oryginalny dokument dostępny pod adresem: https://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-permalink.php?

link=06b29185b8c4982affe65f51cdc7cc0f

Bibliografia

1. Młyniec, E.: Opinia publiczna. Wstęp do teorii, Forum Naukowe, Holding Edukacyjny, Poznań-Wrocław 2002.
2. Ociepka, B.: Opinia publiczna. [W:] Dobek-Ostrowska, B., Ociepka, B. (Red.), Teoria i praktyka propagandy, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
3. Kuśmierski, S.: Teoretyczne problemy propagandy i opinii publicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1980.
4. Staniszewski, R.: Opinia publiczna – teoretyczny sens i zakres pojęcia, Studia Politologiczne 2012, nr 25, s. 108-124,
dostęp:25.08.2020
5. Godzic, W.: Znani z tego, że są znani. Celebryci w kulturze tabloidów, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
2007.
6. Siuda, P.: Socjologiczna interpretacja zjawiska celebrities, dostęp:28.11.2020
7. McKee, A.: The Public Sphere: An Introduction, Cambridge University Press, Melbourne 2005.
8. Wichura, J.: Opinia publiczna w społeczeństwie zinformatyzowanym, Studia Politicae Universitatis Silesiensis 2014, T. 12, s.163-
186, dostęp:22.08.2020
9. Goban-Klas, T.: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1999.

Autor: Dorota Żuchowska-Skiba