„Biokimia”

Lëmi: Teknologji ushqimore

Profili: Teknologji ushqimore
Niveli: II
Klasa 11

I. Qëllimi i Lëndës
Nxënësi në përfundim të lëndës së zhvilluar në klasën e 11, duhet të:
 shpjegojë rëndësinë dhe rolin e biokimisë dhe lidhshmërinë e saj me kiminë organike,
fiziologjinë, mikrobiologjinë etj;
 zgjerojë dhe thellojë njohuritë për lipidet, fosfolipidet dhe steroidet;
 shpjegojë komponimet e karbonit dhe funksionin e tyre në organizëm, gjatë procesit të
zbërthimit dhe biosinetzës së tyre;
 definojë strukturën e polipeptideve dhe proteineve dhe renditjen e aminoacideve sipas
metodës së EDMAN-it;
 përshkruajë informacionet gjenetike;
 shpjegojë vitaminat, strukturën dhe klasifikimin e tyre;
 shpjegojë hormonet natyrën kimike të hormoneve, sintezën dhe veprimin në qelizë;
 analizojë strukturën kimike, klasifikimin dhe veprimin fiziologjik të alkaloideve;
 vlerësojë veprimin e dëmshëm fiziologjik të disa alkaloidëve (drogave) në organizëm, të
substancave biokimike në mjedis dhe mënyrën e parandalimit të ndotjes;
 zhvillojë ndërgjegjen për avancimin dhe mbrojtjen e natyrës, mjedisit jetësor dhe mjedisit
të punës ;

II. Fondi i orëve

35 javë x2 orë/javë 70 orë

III. Programi i hollësishëm i lëndës

Kapitulli 1: Hyrje në Biokimi 2 orë

a. Qëllimet e kapitullit
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:
 definojë fushën e studimit të Biokimisë dhe lidhshmërinë e saj me shkencat tjera të
ngjashme.
 kuptojë rëndësinë e komponimeve të karbonit si përbërës kryesor të organizmave të gjallë,
zbërthimin dhe biosintezën e tyre.
 përshkruajë burimet e substancave natyrore dhe funksionin e tyre për organizmin.
 shfrytëzojë njohuritë e fituara nga kimia organike për njohjen e biokimisë

b.Temat e kapitullit:
 Pasqyre shkurtër historike e zhvillimit të biokimisë
 Vetitë e komponimeve natyrore dhe rëndësia e tyre

c. Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të:
 shpjegojë temat e kapitullit duke ofruar shembuj analog dhe duke bërë ilustrimet e
nevojshme sipas temave të kapitujve;
 përdorë samë shumë ilustrime vizuale;
 bëjë dallimin në mes nxënësve me anë të pyetjeve gojore;
 përcjellë me kujdes përparimin e nxënësve.
 organizojë vlerësimin e nxënësve ne anë të testit me shkrim.

d. Kushtet për realizimin e kapitullit

 figura,
 fotografi të zbuluesve të ndryshëm në lëmin e biokimisë, tabela etj.
 projektor, videobim, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti

Kapitulli 2. Lipidet. Fosfolipidet dhe steroidet 12 orë

a.Qëllimet e kapitullit
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:
 kuptojë lipidet dhe klasifikimin e tyre
 definojë hidrolizën e lipideve me acide, baza dhe enzime dhe të tregoj produktet e fituara
 përshkruajë dallimin në mes të yndyrnave dhe vajrave
 kuptojë se fosfolipidet janë lipide të përbëra dhe në molekulën e tyre përpos elementeve
tjera përmbajnë azot dhe fosfor
 tregojë se fosfolipidet janë përëbërs të qelizave të gjalla dhe të membranës qelizore
 tregojë se steroidet janë produkte natyrore me prejardhje bimore dhe shtazore dhe marrin
pjesë në përbërjen e çdo qelize

b.Temat e kapitullit
 Lipidet. Klasifikimi i tyre.
 Fosfolipidet
 Acidet e tamthit
 Steroidet dhe sterolet. Kolesteroli
 Enzimat

c. Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të:
 shpjegojë temat e kapitullit duke ofruar shembuj analog dhe duke bërë ilustrimet e
nevojshme sipas temave të kapitujve;
 përdorë samë shumë ilustrime vizuale;
 bëjë dallimin në mes nxënësve me anë të pyetjeve gojore;
 përcjellë me kujdes përparimin e nxënësve.
 organizojë vlerësimin e nxënësve ne anë të testit me shkrim.
d. Kushtet për realizimin e kapitullit
 figura, fotografi, tabela etj.
 laborator
 projektor, videobim, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti

Kapitulli 3: Struktura e polipeptideve dhe proteineve 11 orë

a. Qëllimet e kapitullit.
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të:
 përshkruajë ndërtimin, nomenklaturën, lidhjen dhe përbërjen e peptideve
 shpjegojë përbërjen e peptideve dhe natyrën e lidhjes peptide
 përshkruaëj renditjen e aminoacideve që bëhet sipas metodës së EDMANit
 definojë rëndësinë e peptideve për industrinë farmaceutike dhe veprimin e tyre si hormone
të indeve
 japë shembuj konkret të hormoneve të peptideve si për shembull insulinën dhe rëndësinë e
saj për mjekësi
 tregojë mënyrën e përfitimit të proteinave dhe masën molekulare të tyre
 bëjë klasifikimin e proteinave dhe të përcaktoj funkcionet jetësore që janë të lidhura me
proteina
 identifikojë acidet nukleike që përmbajnë informata të rëndësishme gjenetike
 shpjegojë ndërtimin e acideve nukleike dhe rëndësinë e tyre biologjike
 tregojë për rregullat ndërkombëtare për emërtimin e acidit ribeonukleik dhe
dezoksiribonukleik
 shpjegojë për përbërësit dhe mënyrën e përfitimit të acideve nukleike
 analizojë strukturën e aminoacideve dhe rëndësinë e tyre.
 shpjegojë acidet nukleinike, polimeriët biokimik.
 definojë njësitë ndërtuese me polimerizimin e të cilave formohen dy lloje bazë të acideve
nukleinike RNA dhe DNA.
 analizojëstrukturën dhe përbërjen e nukleotideve, lidhjet, polinukleotidet, strukturën e
polinukleotideve, heliksin e dyfishtë të ADN, konformacionin e ARN.
 përshkruajë mekanizmin e katalizës enzimatike dhe të din për rolin dhe rëndësinë e
koenzimeve.

b. Temat e kapitullit
 Polipeptidet dhe proteinet.
 Struktura, përftimi lidhja në molekulat e proteinave.
 Acidet nukleike.
 Përshkrimi i informacioneve gjenetike.
 Enzimat dhe biokataliza. Koenzimat.

c. Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të:
 shpjegojë temat e kapitullit duke ofruar shembuj analog dhe duke bërë ilustrimet e
nevojshme sipas temave të kapitujve;
 përdorë samë shumë ilustrime vizuale;
 bëjë dallimin në mes nxënësve me anë të pyetjeve gojore;
 përcjellë me kujdes përparimin e nxënësve.
 organizojë vlerësimin e nxënësve ne anë të testit me shkrim.

d. Kushtet për realizimin e kapitullit

 Figura
 fotografi
 Laborator
 Modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit
 Projektor, videobim, videokaseta dhe burime nga interneti.

Kapitulli 4: Vitaminet dhe hormonet 17 orë

a. Qëllimet e kapitullit
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të :
 kuptojë dallimin në mes të sasisë së hormoneve te njeriu dhe insektet.
 shpjegojë natyrën kimike të hormoneve, sintezën dhe veprimin e tyre në qeliza të organeve
të caktuara
 bëjë klasifikimin e hormoneve dhe përftimin e tyre
 tregojë cili është faktor me rëndësi për rregullimin hormonal
 përshkruajë cilat janë hormonet më të rëndësishme që tregojnë aktivitet biologjik
 shpjegojë funksionin e hormoneve të gjëndrave tiroide në organizëm
 definojë vitaminat, strukturën dhe klasifikimin e tyre
 përshkruajë funksionin e vitaminave si katalizatorë të reaksioneve kimike në qelizë
 përcaktojë sëmundjet që shkaktohen nga mungesa e vitaminave
 shpjegojë për klasifikimin e vitaminave në bazë të tretshmërisë
 klasifikojë vitaminat dhe funksionin e tyre në organizëm
 shpjegojë cilat vitamina treten në ujë dhe rolin e tyre për zhvillimin normal të organizmit
 shpjegojë rolin e vitaminave që treten në yndyrna për zhvillimin normal të organizmit
 vlerësojë rëndësinë e vitaminave, mineraleve dhe hormoneve për funksionim normal të
organizmit.

b. Temat e kapitullit
 Vitaminat.
 Vitaminat e tretshme në yndyrna.
 Vitaminat e tretshme në ujë.
 Hormonet.
 Klasifikimi i tyre.
 Hormonet e gjëndrës tiroide.

c. Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të:
 shpjegojë temat e kapitullit duke ofruar shembuj analog dhe duke bërë ilustrimet e
nevojshme sipas temave të kapitujve;
 përdorë samë shumë ilustrime vizuale;
 bëjë dallimin në mes nxënësve me anë të pyetjeve gojore;
 përcjellë me kujdes përparimin e nxënësve.
 organizojë vlerësimin e nxënësve ne anë të testit me shkrim.

d. Kushtet për realizimin e kapitullit

 figura, fotografi
 laborator
 diapozitva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit
 projektor , videobim, sllajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti

Kapitulli 5: Alkaloidet 12 orë

a. Qëllimet e kapitullit
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të :
 përcaktoj strukturën kimike, klasifikimin dhe veprimin fiziologjik të alkaloideve.
 analizoj vetëtit fiziko-kimike dhe metodat për përcaktimin cilësor të alkaloideve
 shpjegoj për veprimin e dëmshëm fiziologjik të disa alkaloidëve (drogave) në organizëm
 shpjegoj për përftimin, vetitë dhe përfaqësuesit e alkaloideve me unazë aromatike
 ilustroj përftimin, vetitë dhe përfaqësuesit e alkaloideve me unazë të piridinës
 shpjegoj për përftimin, vetitë dhe përfaqësuesit e alkaloideve me unazë të kondenzuar të
pirolidinës dhe piperidinës
 shpjegoj për përftimin, vetitë dhe përfaqësuesit e alkaloideve me unazë izokinolinës dhe
fenantrenit.

b. Temat e kapitullit
 Alkaloidet.
 Vetitë fiziko-kimike
 Struktura
 Klasifikimi

c. Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të:
 shpjegojë temat e kapitullit duke ofruar shembuj analog dhe duke bërë ilustrimet e
nevojshme sipas temave të kapitujve;
 përdorë samë shumë ilustrime vizuale;
 bëjë dallimin në mes nxënësve me anë të pyetjeve gojore;
 përcjellë me kujdes përparimin e nxënësve.
 organizojë vlerësimin e nxënësve ne anë të testit me shkrim.

d. Kushtet për realizimin e kapitullit

 figura, fotografi
 laboratori
 modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit
 projektor , videobim, sllajde, videokaseta (CD) dhe burime nga interneti.

Kapitulli 6: Metabolizmi dhe biosinteza 10 orë

a. Qëllimet e kapitullit
Në përfundim të kapitullit nxënësi duhet të :
 analizoj procesin e metabolizmit si dukuri biokimike
 analizoj proceset katabolike
 analizoj proceset anabolike
 shpjegoj oksidimet biologjike

b. Temat e kapitullit
 Metabolizmin dhe biositneza
 Proceset katabolike
 Proceset anabolike
 Oksidimet biologjike

c. Udhëzime didaktike për kapitullin

Rekomandohet që mësuesi të:
 shpjegojë temat e kapitullit duke ofruar shembuj analog dhe duke bërë ilustrimet e
nevojshme sipas temave të kapitujve;
 përdorë samë shumë ilustrime vizuale;
 bëjë dallimin në mes nxënësve me anë të pyetjeve gojore;
 përcjellë me kujdes përparimin e nxënësve.
 organizojë vlerësimin e nxënësve ne anë të testit me shkrim.

d. Kushtet për realizimin e kapitullit

 figura ,
 fotografi
 laborator
 diapozitiva dhe modele në lidhje me përmbajtjen e kapitullit
 projektor, videobim, sllajde, videokaseta (CD) dhe tabela.