8 Geïntegreerd gewasmanagement (ICM)

van bladschimmels in tarwe

Tarwe kan worden aangetast door een flink aantal
bladschimmels. Geïnfecteerde planten produceren
gewoonlijk minder. Het potentiële opbrengstverlies
door bladschimmels kan oplopen tot 50%, wat
beheersing nodig maakt. Deze factsheet beschrijft
hoe bladziekten te beheersen met een geïntegreerde
teeltaanpak.
De toepassing van geïntegreerde gewasmanagement
(ICM) in de landbouw heeft als doel de afhankelijkheid
van pesticiden in de landbouwproductie te verminderen.
Een overzicht wordt gegeven hoe ICM kan worden
gebruikt om bladschimmels in tarwe te beheersen en het
gebruik van fungiciden te verminderen met huidige en
toekomstige beheersingsstrategieën.
Bladvlekkenziekte
Bladvlekkenziekte of Septoria is een ziekte die exclusief
voorkomt op tarwe en triticale, vaak al in de winter op
bladeren wordt aangetroffen. Op jonge planten verschijnen
ronde tot ovale vlekken met lichtgroen weefsel, waarin
zwarte puntjes (pycniden) als vruchtlichamen zichtbaar
worden. Deze ziekte kan zich uitbreiden over het gehele
bladoppervlak. Bij vochtig weer verspreiden de sporen zich.
Tijdens de strekkingsfase verspreidt bladvlekkenziekte zich
door opspattende regendruppels van onder naar boven in
de plant. Ook kunnen de sporen door de wind verspreid
worden. Meestal blijft de aantasting beperkt tot de bladeren;
stengels worden zelden aangetast en aren vrijwel nooit.
Hoewel bladvlekkenziekte bijna altijd aanwezig is in jonge
gewassen, hangt de verspreiding tijdens de strekkingsfase
sterk af van de weersomstandigheden. Bij droog weer vinden
er nauwelijks infecties plaats, maar in natte periodes kunnen
ernstige besmettingen optreden. De grootste schade wordt
vooral veroorzaakt tijdens koele en natte groeiseizoenen.
Een optimale temperatuur voor verspreiding ligt tussen 20
en 25 °C. Er is verschil in de gevoeligheid van rassen.

De meest voorkomende bladschimmelziekten (en hun

veroorzakende organismen) in Nederland zijn:

• Gele roest (Puccinia striiformis)

• Bladvlekkenziekte (Zymoseptoria tritici, a.k.a.
Septoria tritici of Mycosphaerella graminicola)
• Bruine roest (Puccinia triticina, a.k.a. Puccinia
recondita f. sp. tritici)
• Meeldauw (Blumeria graminis f.sp tritici, a.k.a.
Erysiphe graminis f.sp. tritici)

Reeds vroeg in het voorjaar kunnen meeldauw en

bladvlekkenziekte voorkomen. Tijdens de groeifases kan
tarwe ook door gele roest, bruine roest worden aangetast,
en in mindere mate, door de gele bladvlekkenziekte
(Drechslera tritici-repentis), aarfusarium (o.a. Fusarium
graminearum) en de sneeuwschimmel (Microdochium
nivale). Het voorkomen van deze schimmels is
sterk afhankelijk van weersomstandigheden (vocht,
temperatuur) en de structuur en het resistentieniveau
van het tarweras.

Bladvlekkenziekte (Zymoseptoria tritici) in tarwe

Mede financiers | Kennis op Maat

 roductie | Business Unit Open Teelten, Wageningen University & Research,

1. P
voor het KoM-project Kennistransfer Plantgezondheid.
Hierin werken LTO Nederland | Glastuinbouw Nederland | NFO en
BO Akkerbouw samen aan ontsluiting van kennis voor telers.
2. D
 eze factsheet draagt bij aan het Actieplan Plantgezondheid van BO Akkerbouw | www.bo-akkerbouw.nl/actieplan
 8 Geïntegreerd gewasmanagement (ICM)
van bladschimmels in tarwe
Gele roest
Gele roest van tarwe veroorzaakt door Puccinia striiformis
f. sp. tritici komt overal waar tarwe wordt geteeld voor.
De gele roestschimmel tast alle bovengrondse delen van
de tarweplant aan en bij gele roest ontstaan veelal in het
veld cirkelvoringe aantastingshaarden. Planten met zwaar
geïnfecteerde stengels kunnen zichzelf niet ondersteunen
wat tot legering kan leiden. De symptomen op tarwe
verschijnen als elliptische pustels, die zich gelijktijdig
ontwikkelen op de stengel, het blad of de bladschede. De
schimmel overwintert op besmette tarwegewasresten.
Nieuwe sporen worden in de lente gevormd en worden
met de luchtstromingen meegevoerd over een afstand van
enkele honderden meters tot ettelijke kilometers. De sporen
kunnen tarweplanten herbesmetten in de aanwezigheid
van dauw, een waterfilm of hoge relatieve vochtigheid in
het gewas. Gele roest ontwikkelt zich vooral bij matige
temperaturen (10 à 20 °C); hoge temperaturen (>30 °C)
beperken de verspreiding. Gele roest is fysiospecifiek,
d.w.z. sterk rasgebonden. Gevoelige rassen worden van
de rassenlijst geweerd. Gele roest kan gemakkelijk nieuwe
fysio’s ontwikkelen, waardoor aanvankelijk resistente
rassen, na een aantal jaren alsnog door een veranderde
roestpopulatie kunnen worden aangetast. Vele generaties
van sporen veroorzaken nieuwe infecties op tarweplanten en
maakt deze bladschimmel zeer agressief en kan gemakkelijk
vroegtijdige rijping en opbrengstverlies veroorzaken.
Bruine roest
Bruine roest (Puccinia recondita) is een ziekte die doorgaans
later in het groeiseizoen optreedt pas na bloei. Op bladeren
en bladscheden vormen zich ronde, bruine pustels te
midden van lichtgroene weefsels. Deze sporenhoopjes
zijn vaak verspreid over het bladoppervlak. De aantasting
komt doorgaans wijdverspreid voor op het perceel, maar
er kunnen ook specifieke plekken zijn waar de ziekte zich
sterker manifesteert.
Bruine roest met kleine vlekjes Zymoseptoria tritici (pijl aangegeven)
De sporen worden door de wind verspreid, zelfs over grote
afstanden. Net als bij gele roest bevorderen vochtig weer en
hoge temperaturen tussen 20 en 30 °C de groei en kunnen
leiden tot een explosieve toename van bruine roest.
Meeldauw
Meeldauw manifesteert zich aanvankelijk als kleine puistjes
met witgrijs schimmelweefsel op bladeren en bladscheden.
Na verloop van tijd verkleurt dit weefsel naar een bruinachtige
tint en ontstaan er kleine, zwarte bolvormige vruchtlichamen
binnen het schimmelweefsel. De sporen van meeldauw
kunnen over grote afstanden door de wind worden verspreid.
Deze schimmel is ook zeer gespecialiseerd en kan niet van
de ene naar de andere graansoort overspringen. Meeldauw
wordt voornamelijk aangetroffen in gebieden met dichte
plantgroei en een hoge gewaslengte. De verspreiding van
meeldauw versnelt vooral tijdens warme en droge periodes.
Voor infectie is kortstondig een hoge RV nodig, tot tegen
100%. Tijdens langdurig natte perioden sterft meeldauw af.
Als de infectie vordert, kan ook de aar aangetast worden. De
aantasting van meeldauw kan goed onder controle worden
gehouden door te kiezen voor mindergevoelige rassen.
Fusarium in de aar
Aarfusarium, veroorzaakt door Fusarium schimmels, is
een ziekte die specifiek op de aar voorkomt en zich daar
beperkt. Verschillende Fusarium spp. kunnen de aar
van granen aantasten (F. graminearum, F. culmorum,
F. avenaceum, F. poae, F. tricinctum) met variërende
symptoomexpressie in de aren en de pakjes. Deze wordt
steeds belangrijker vanuit economisch oogpunt door meer
vochtige weeromstandigheden. Fusarium spp. produceren
ook mycotoxinen in de korrels, door meer vochtige
weeromstandigheden, chemische stoffen die giftig zijn
voor mensen en vee, en mogen bepaalde niveaus niet
overschrijden.
 8 Geïntegreerd gewasmanagement (ICM)
van bladschimmels in tarwe

Fusarium bij tarwe en andere graansoorten infecteert de aar,
waarbij individuele of groepen de pakjes afgesnoerd worden
en vroegtijdig verbleken, terwijl de rest van de aar groen
blijft. Na verloop van tijd verkleuren de aangetaste pakjes
van roze naar oranjeachtig, daarom wordt de ziekte ook wel
rode kafschimmel genoemd. De aarspil wordt ook donker van
kleur door de groei van saprofytische schimmels, die de aren
zwart kleuren. Fusarium spp. kunnen overleven op zaden en
organisch materiaal in de grond, en ook op andere granen,
zoals maïs. Alle fusariumschimmels gedijen bij vochtig weer,
zowel in de winter als in de zomer. Vooral tijdens vochtige
omstandigheden tijdens de bloei en rijping kan een ernstige
besmetting optreden. Het gebruik van een fungicide is
alleen effectief wanneer toegepast tijdens de eerste dagen
van de vroege bloeifase (BBCH 63-65). Fusariumaantasting
in de aar kan goed onder controle worden gehouden door te
kiezen voor minder gevoelige rassen.
zoals winter- of zomerrassen, voer-, bak- of vultarwe, en het
potentieel voor goede opbrengsten, speelt rassenresistentie
een essentiële rol in een ICM-aanpak. Kies rassen uit de
jaarlijkse ‘Aanbevelende Rassenlijst’ met aanzienlijke
weerstand tegen gele roest, meeldauw, fusarium in de aar
en bladvlekkenziekte. Gebruik zaad van hoge kwaliteit, en
niet een te hoge plantdichtheid die kan leiden tot meer
aantasting.
Zaaidatum
Zaaidatum, zaaipatronen en plantdichtheden hebben
ook invloed op de druk van bladschimmels. Gele roest,
bladvlekkenziekte en andere bladschimmels in wintertarwe
komen meer voor bij vroege zaai. De ziekte-druk kan bijna
twee keer zo hoog worden in vroeg gezaaide dan in laat
gezaaide wintertarwe.

Huidige beheersing strategie

Huidige methoden voor het beheersen van bladschimmels
berusteen voornamelijk op het gebruik van chemische
gewasbeschermingsmiddelen. In de Nederlandse winter-
tarweteelt is het gebruikelijk om een T1-bespuiting uit te
voeren bij het tweede knoop stadium (BBCH 32), en een
T2-bespuiting bij het verschijnen van het vlagblad (stadium
39-41). Het doel is om de toepassingen te timen en zo het
vlagblad te beschermen dat relatief het meest bijdraagt aan
de productie. Afhankelijk van het optreden van een vroege
en zware infectie, kan in sommige jareen ook een T0-
bespuiting (begin april) worden geadviseerd en soms een
T3-bespuiting (rond half juni) bij het risico op aarfusarium.

Geïntegreerd teeltaanpak (ICM)

De ICM aanpak voor bladschimmels in tarwe bestaan uit

preventieve maatregelen en strategische keuzes: (I) Ras
& teeltwijze, (II) Gewasdiversiteit in ruimte & tijd, (III)
Monitoring & evaluatie, en (IV) Gerichte bestrijding en
ook (V) Bodem beheer. Deze zijn de Pijlers van het WUR
Open Teelten ICM systeem. Zie volgende stappenplan voor
een praktisch ICM aanpak voor Bladschimmel beheersing
in tarwe. Een goede implementatie van een paar ICM-
praktijken is beter dan een slechte implementatie van veel
ICM-praktijken.

Ras & teeltwijze

Ras keuze
Preventief beheer van bladschimmels is de meest effectieve,
kostenefficiënte en toekomstbestendige aanpak. Dit kan
praktisch worden geïmplementeerd met ‘resistente’ rassen Gele roest (Puccinia striiformis) wordt ook wel streeproest genoemd,
voor de belangrijkste bladschimmels. Naast cruciale keuzes vanwege de streepachtige symptomen in het begin van het seizoen.
 8 Geïntegreerd gewasmanagement (ICM)
van bladschimmels in tarwe

Gewasdiversiteit in ruimte & tijd Gerichte bestrijding

Infectie van schimmelziekten kan plaatshebben vanuit de BOS

lucht, via besmet zaaizaad, en ook vanuit de grond. Teel geen
tarwe na tarwe omdat roesten, bladvlekkenziekte en andere
tarweziekten in de grond op gewasresten overwinteren,
vooral op een lichte zandgrond. Vernietiging van opslagtarwe
door, grondbewerking en vruchtwisseling vermindert het
risico op bladschimmels en is vooral belangrijk voor de
beheersing van fusarium in de aar.
Een beslissingsondersteunend systeem (BOS) kan helpen
te bepalen wanneer een ziekterisico optreedt. Voor een
effectieve bestrijding van bladschimmels in tarwe kan
preventief spuiten noodzakelijk zijn. Er bestaan BOS-en voor
bladvlekkenziekte die gebaseerd zijn op luchtvochtigheid en
bladnatperiode en de risicoperiodes aangeven, bijv. 20 uur
met > 85% RV.

Rassenmengsels Gewasbespuitingen
In de afgelopen jaren is er uit onderzoek in het buitenland Voor een effectief gebruik van fungiciden is het essentieel
naar voren gekomen dat rassenmengsels in wintertarwe om gebruik te maken van effectieve fungiciden met
robuuster zijn tegen ziekten in vergelijking met dezelfde verschillende werkingsmechanismen, toegepast in
rassen die individueel worden geteeld (tot 50% minder afwisselende spuitschema’s. Met de integratie van andere
aantasting). Een mengsel van drie of meer rassen is het ICM-praktijken kunnen fungiciden doseringen worden
beste en kan ook het risico op afbraak van rassenresistentie aangepast. In dichte gewassen met veel blad is het belangrijk
verminderen. In mengsels kan de T1 bespuiting worden om voldoende water te gebruiken, meer dan 200 L per ha of
weggelaten en is ook een lagere fungiciden inzet tegen roest met luchtondersteuning.
en meeldauw mogelijk. Er is aangetoond dat ziekteresistente
rassenmengsels een kleine meeropbrengst opleveren in
vergelijking met het gebruik van individuele rassen. Bodembeheer

Monitoring & evaluatie Door te ploegen bij het zaaien van tarwe na tarwe kan
de aantasting door bladvlekkenziekte verminderd worden
Monitoren van bladschimmels door het grotendeels onderwerken van de ziektebron
Door schimmels te scouten vanaf een bepaald stadium en (tarwestoppel). Een gereduceerde grondbewerking kan
deze te identificeren kunnen deze curatief in plaats van mogelijk leiden tot een toename van bladvlekkenziekte,
preventief behandeld worden. Het is altijd aan te raden om meeldauw en roest, omdat gewasresten aan de oppervlakte
door het gewas te lopen om ziekten te scouten en te zien blijven waarop sporen gevormd worden die zich kunnen
wat er aanwezig is vanaf BBCH 32. Vandaag met moderne verspreiden.
rassen met veldresistentie voor specifieke bladschimmels
zijn actiedrempels geadviseerd, en er kan bespaard
worden op fungiciden als de ziekteniveaus de geadviseerde Gewas-
actiedrempels niet bereiken. De drempels als percentage
diversiteit in
aangetaste planten variëren afhankelijk van de mate van
ruimte & tijd
resistentie, de gebruikte fungiciden en de dosering: voor
meeldauw ligt de drempel tussen 10 à 25% aantasting;
en voor bladvlekkenziekte 10 à 25%; en gele roest 10 à Ras &
25%. De lage drempels in het bereik is voor rassen met Monitoring &
Teeltwijze
lage resistentie en de hoge drempels voor rassen met hoge Evaluatie
resistentie. De drempel voor T3- bespuiting is ook hoger Geïntegreerd
dan voor eerdere bespuitingen. Dit heeft er mee te maken gewasmanagement
dat de resternende teeltduur korter is en de schimmels (ICM)
dus minder mogelijkheden hebben tot uitbreiden. Wat
betreft bladvlekkenziekte is het advies om te spuiten,
wanneer symptomen zichtbaar zijn in het niveau volgens
de actiedrempel en er tevens sprake is van gunstig vochtig
Gerichte Bodem
weer voor de bladvlekkenziekte. Geen symptomen dan niet
bestrijding Beheer
spuiten.