dermatologia

lek. Bartosz Szlachcic1,2

dr hab. n. med. Aleksandra Szlachcic1,2
Medistica. Medycyna+Piękno w Krakowie
1

Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum

2

w Krakowie

Diagnostyka trychologiczna – Podstawy

i nowości – Znaczenie praktyczne

Fizjologiczna rola włosów u człowieka ogranicza się do roli izolacyjnej,

w niewielkim stopniu ochronnej i receptorowej. To nie zmienia faktu, że
jakość oraz ilość włosów ma ogromne znaczenie w postrzeganiu naszej
atrakcyjności. Patogeneza wypadania włosów/łysienia jest polietiolo-
giczna, gdyż regulacja cyklu życiowego mieszka włosowego jest złożona
i heterogenna. W związku z tym diagnostyka jest również trudna,
a schematy lecznicze nie zawsze są trafione i skuteczne. Diagnoza i te-
rapia to wypadkowe różnych procedur, coraz nowocześniejszych i bar-
dziej obiektywnych. TrichoTest™, badanie farmakogenetyczne, to ko-
lejny krok do postawienia prawidłowej diagnozy i stworzenia indywidu-
alnej terapii, gdyż polega na badaniu zmienności sekwencji DNA
u danego pacjenta. Jest to badanie nieinwazyjne. Jego wartość praktycz-
na zależy od dobrej interpretacji w połączeniu z obrazem klinicznym,
wywiadem, trichoskopią.

Aktualnie fizjologiczne znaczenie owło- go ich wypadania, co wynika z faktu, że wło-

sienia u człowieka ma charakter marginalny,
gdyż włosy pełnią minimalną rolę izolacyjną,
ochronną i receptorową[1,2]. Pomimo tego
pacjenci z problemem trychologicznym bar-
dzo często zgłaszają się po pomoc z powo-
du nadmiernej ilości włosów lub nadmierne-
sy są niezwykle ważnym elementem naszego
wyglądu. Dowodem tego jest bardzo wyso-
ka pozycja problemu trychologicznego w ka-
tegorii zaburzeń dysmorfofobicznych zarów-
no u kobiet (na drugim miejscu), jak i u męż-
czyzn (na trzecim miejscu)[3].

01
 Cykl życiowy mieszka włosowego ma
bardzo specyficzne cechy wyróżniające się
spośród innych narządów naszego organi-
zmu. Aktywność mieszków włosowych ma
charakter cykliczny. Każdy cykl trwający śre-
dnio 2–6 lat obejmuje trzy fazy występujące
kolejno po sobie[2,4,5]:
• Anagen – faza wzrostu, czyli bardzo in-
tensywnych podziałów komórkowych,
co sprawia, że włosy w tej fazie są nie-
zwykle wrażliwe na działanie modyfikują-
cych czynników zewnętrznych i wewnę-
trznych. Trwa około 2–6 lat; w tej fazie,
w warunkach fizjologicznych, powinno
znajdować się około 80–90% włosów
skóry owłosionej głowy.
• Katagen – faza zakończenia podziałów
komórkowych i zahamowania wzrostu
włosów. Trwa około 2–4 tygodnie.
W tej fazie na skórze owłosionej głowy
występuje maksymalnie do 2% włosów.
• Telogen – faza spoczynkowa. Włosy nie
rosną, są niewrażliwe na działanie czynni-
ków patologicznych. Faza trwa około
2–6 miesięcy, ilość włosów w tej fazie
wynosi 10–15%.
Cykl życiowy mieszków włosowych u lu-
dzi jest niezsynchronizowany, dzięki czemu
nie występuje u nich charakterystyczne dla
zwierząt linienie[4,5].
W obrazie klinicznym utraty włosów na-
leży rozróżnić dwie jednostki chorobowe:
wypadanie włosów (effluvium) i łysienie
(alopecia). W przypadku wypadania włosów
należy pamiętać, że takie zjawisko może
mieć charakter fizjologiczny, gdyż utrata
włosów w ilości około 100–200 w ciągu
doby jest naturalna[4,5]. Ponadto wypadanie
włosów może być wynikiem zmienności
pór roku (w okresie późnej jesieni i wcze-
snej wiosny zawsze występuje zwiększone
dobowe wypadanie włosów), nieprawidło-
wej pielęgnacji, różnorodnych czynników
wewnętrznych i zewnętrznych takich jak:
stres o różnym pochodzeniu, infekcje, cho-
roby autoimmunologiczne, niedokrwistość,
niedożywienie, leki (np. pochodne witami-
ny A, cytostatyki, leki przeciwzakrzepowe,
leki zmniejszające poziom lipidów itp[1]. Wy-
mienione wyżej czynniki powodują nie tylko
wypadanie włosów, ale także ich przerze-
dzenie z następowym łysieniem. Patome-
chanizm łysienia obejmuje także uwarunko-
wania genetyczne[1].
Heterogenność czynników regulujących
cykl życiowy mieszka włosowego oraz ich
skomplikowane interakcje sprawiają, że pato-
mechanizm wypadania włosów/łysienia jest
niezwykle złożony i nie zawsze jednoznacz-
ny. Konsekwencją tego są częste niepowo-
dzenia terapeutyczne. Efektywność leczenia
wypadania włosów/łysienia uzależniona jest
od dobrze przeprowadzonej diagnostyki, co
nie zawsze jest łatwym i w pełni obiektyw-
nym procesem. W pierwszej kolejności nale-
ży przeprowadzić szczegółowy wywiad z pa-
cjentem, a potem analizę obrazu klinicznego
wspomaganą dodatkowymi badaniami.
W diagnostyce wykorzystuje się badania pa-
rametrów biochemicznych, mikrobiologicz-
nych oraz specjalistyczne testy trychologiczne
o różnej wartości praktycznej.
Ocena dobowej ilości wypadania
włosów
Najprostszym badaniem, które pacjent
może wykonać w domu jest ocena dobowej
ilości wypadania włosów. Fizjologicznie
w ciągu doby może wypaść nie więcej niż
50–100 włosów, a podczas mycia głowy do
200. Niestety ocena dobowego wypadania
włosów jest bardzo subiektywna i ostateczny
wynik zależy od długości włosów, ich koloru,
a także od możliwości zebrania i policzenia
włosów. Ponadto nie zawsze łysienie jest
związane ze zwiększonym wypadaniem wło-
sów. To powoduje, że ten test nie posiada
większego znaczenia diagnostycznego[6].
02
Test mycia
Prostym badaniem, ale mało obiektyw-
nym i pozbawionym większego znaczenia
diagnostycznego jest test mycia głowy,
czyli ocena ilości wypadania włosów pod-
czas standardowego mycia głowy. Zada-
niem tego badania jest różnicowanie telo-
genowego wypadania włosów (telogen ef-
fluvium, TE) związanego ze zwiększonym
wypadaniem włosów od łysienia androge-
no we go (an dro ge ne tic alo pe cia, AGA),
w którym nie stwierdza się wzrostu wypa-
dania włosów, ale dominuje ich postępują-
ca miniaturyzacja[7]. Wprowadzenie zmo-
dyfikowanego testu mycia znacznie popra-
wiło obiektywność i wartość praktyczną
tego badania. Procedura polega na tym,
aby pacjent nie mył głowy przez 5 dni, po-
tem umył nad umywalką wyścieloną gazą
i policzył włosy. Norma włosów, które
wypadały wynosi 100–1000 włosów, śre-
dnio 300. W AGA średnia ilość wynosi
10–100 włosów, włosy krótsze od 3 cm są
markerem nasilenia tego rodzaju łysienia[7].
Test pociągania
Test pociągania jest prosty w wykona-
niu, chociaż gdy włosy są bardzo krótkie,
może być niewykonalny. Polega na deli-
katnym pociągnięciu pasma zawierającego
40–60 włosów. Badanie wykonuje się co
naj mniej w trzech lo ka li za cjach skóry
owłosionej głowy. Wynik dodatni uzysku-
je się wtedy, gdy w dłoni zostają ponad
trzy włosy z dowolnej okolicy lub ponad
10 sumarycznie ze wszystkich ocenianych
lokalizacji. Wyciągnięte włosy pochodzą
z fazy telogenowej, a więc wynik dodatni
sugeruje TE. Jednakże dodatni wynik nie
jest specyficzny jedynie dla TE, ale może
wystąpić w aktywnej fazie łysienia placko-
watego (alopecia areata, AA) lub anageno-
wego[8,9].
03
Test ważenia
Test ważenia włosów ze względu na dłu-
gotrwałą metodykę ma małe zastosowanie
praktyczne. W początkowej fazie należy
ogolić fragment skóry owłosionej głowy
o powierzchni 1,34 cm2 i należy zaznaczyć
to miejsce trwałym tatuażem. Kolejny etap to
stosowanie preparatu leczniczego lub pielę-
gnacyjnego przez okres 4–24 miesięcy. Na-
stępnie włosy z zaznaczonego obszaru zo-
stają obcięte i zważone. Obserwacje prowa-
dzi się dalej przez taki czas, jak poprzednio,
ale bez stosowania leczenia. Włosy obcina
się kolejny raz, waży i otrzymany wynik po-
równuje z pierwszą próbką. Jeżeli ciężar dru-
giej próbki jest większy niż pierwszej oznacza
to, że zastosowana metoda lecznicza lub pie-
lęgnacyjna była efektywna[10].
Trichogram
Trichogram polega na ocenie morfolo-
gicznych cech włosa. Jest to badanie półin-
wazyjne i polega na wyrwaniu 60–100 wło-
sów z różnych okolic skóry owłosionej gło-
wy, a następnie na mikroskopowej ocenie
fazy wzrostu każdego włosa. Powstaje od-
setkowy obraz cyklu życiowego mieszków
włosowych. O przynależności do danej fazy
wzrostu decyduje kształt i zabarwienie opu-
szki włosa, obecność osłonki łodygi, kąt za-
gięcia włosa względem opuszki. Kontrower-
sje wzbudza nie tylko sama metodyka bada-
nia: liczba miejsc i okolica pobierania
włosów, ale także interpretacja otrzymanych
wyników podawana w publikacjach nauko-
wych. Nie zawsze wartość uzyskanego tri-
chogramu jest jednoznaczna diagnostycznie
i dlatego ten rodzaj badania powinien być
traktowany jako badania dodatkowe uzupeł-
niające[6,11]. Odmianą trichogramu jest fototri-
chogram. W tym badaniu należy ogolić frag-
ment skóry owłosionej głowy i sfotografować
go, a następnie po 72 godzinach wykonać
kolejne zdjęcie. Włosy anagenowe urosną
do długości 1 mm, a telogenowe będą nie-
widoczne. Wynik umożliwia obliczenie pro-
porcji pomiędzy włosami anagenowymi i te-
logenowymi[6]. Następną modyfikacją tego
badania jest fototrichogram wzmocniony
kontrastem (contrast-enhanced phototricho-
gram, CE-PTG)[12–14] . Kolejną zmodyfikowa-
ną wersją trichogramu jest badanie za pomo-
cą wideodermoskopu wyposażonego
w oprogramowanie o nazwie TrichoScan.
Program ten umożliwia ocenę parametrów
wzrostu włosów, w tym ocenę odsetka wło-
sów anagenowych i telogenowych, oraz
ocenę liczby i gęstości włosów typu vellus
i terminalnych. Może być wykorzystywany
w diagnostyce różnych postaci łysienia.
Opracowano dotąd kilka wersji programu
TrichoScan. Poszczególne wersje różnią się
między sobą możliwością oznaczania nieco
innych parametrów wzrostu włosa[15].
Trichoskopia
W badaniu trichoskopowym nie ma koniecz-
ności pobierania włosów do badania. Dzięki wyko-
rzystaniu wideodermoskopii ocenia się morfologię
włosów oraz powierzchnię skóry owłosionej gło-
wy w powiększeniu 20x lub 70x. W badaniu tri-
choskopowym analizuje się ujścia mieszków wło-
sowych, wygląd łodyg włosów, charakter naczyń
mikrokrążenia, stan powierzchni naskórka. Cechy
ocenianych struktur pozwalają stworzyć wzorzec
typowy dla danej jednostki chorobowej. Dzięki te-
mu trichoskopia ma zastosowanie w każdym ro-
dzaju nabytej lub wrodzonej patologii włosów, co
czyni z niej badanie o podstawowym znaczeniu dia-
gnostycznym w praktyce dermatologicznej[16–18].
Biopsja
Biopsja skóry owłosionej głowy jest czę-
sto badaniem rozstrzygającym wątpliwości
diagnostyczne, zwłaszcza w przypadkach ły-
sienia bliznowaciejącego i w niektórych po-
staciach łysienia niebliznowaciejącego. Bada-
nie polega na pobraniu wycinków z central-
nej części głowy, w pobliżu okolicy utraty
włosów. Sugeruje się wykonanie dwóch bio-
psji sztancą o średnicy 4 mm[19,20].
Badania biochemiczne
i mikrobiologiczne
Badania biochemiczne są uzupełnieniem
metod trychologicznych i obrazu klinicznego.
Niezwykle istotne znaczenie w postawieniu
diagnozy może mieć ocena poziomu w oso-
czu krwi hormonów, żelaza, cynku, magne-
zu, parametrów immunologicznych sugeru-
jących choroby autoimmunologiczne lub in-
fekcje. Ponadto nie należy zapominać, że
powodem wypadania włosów mogą być in-
fekcje grzybicze, dlatego zasadność wykona-
nia badania mikrobiologicznego powinna być
zawsze rozważana[20].
TrichoTest™
Nowością w zakresie diagnostyki trycho-
logicznej jest TrichoTest™, czyli badanie po-
legające na analizie genotypu pacjenta. Wszy-
scy ludzie w 99,9% są identyczni genetycz-
nie, ale istnieje 0,1% zmienności
genetycznej, która decyduje o indywidual-
nych, unikatowych cechach osobniczych.
Dlatego każdy człowiek może zareagować
inaczej na ten sam lek, dietę, ćwiczenia,
czynniki środowiskowe czy wewnętrzne.
Wynik TrichoTestu™ dostarcza informacji
o unikalnych predyspozycjach genetycznych
pacjenta, co umożliwia indywidualne dobra-
nie najbardziej efektywnej terapii w zakresie
telogenowego wypadania włosów, łysienia
androgenowego oraz łysienia plackowatego.
Badanie genotypu polega na analizie mutacji
genetycznych, dziedzicznych lub nabytych,
prowadzących do zmienności genetycznej
(zmienności sekwencji DNA), która kształtu-
je unikalne cechy osobnicze. Zmienność se-
04
kwencji DNA, czyli polimorfizm pojedyncze-
go nukleotydu (Single Nucleotide Polymor-
phism, SNP) polega na zmianie pojedyncze-
go nukleotydu (A,T,C lub G) pomiędzy
osobnikami wybranego gatunku lub drugim,
odpowiadającym chromosomem danego
osobnika. SNP stanowią ok. 90% całej
zmienności obecnej w ludzkim genomie
i występują co 100–300 nukleotydów na
ogólną ich liczbę 3 mld. TrichoTest™ bada
48 wariantów genetycznych w 16 genach
związanych z wypadaniem włosów/łysie-
niem[21,22].
Jak wspomniano etiologia wypadania
włosów/łysienia jest złożonym i zróżnicowa-
nym procesem, co wynika z heterogennej
regulacji cyklu życiowego mieszka włosowe-
go. Patomechanizm AGA związany jest
z wielogenową predyspozycją dziedziczną
i czynnikiem hormonalnym. Zarówno
u mężczyzn, jak i u kobiet w skórze owłosio-
nej głowy stwierdza się w różnym stopniu
nasiloną ekspresję enzymu 5-a reduktazy,
który katalizuje konwersję testosteronu do
dihydrotestosteronu (DHT) odpowiedzial-
nego za składowe obrazu klinicznego
AGA[4,5]. U kobiet czynnikiem „chroniącym”
przed rozwojem AGA jest obecny w skórze
owłosionej głowy enzym aromataza kontro-
lujący reakcje powstawania estrogenów z an-
drogenów[23].
Łysienie plackowate jest wynikiem akty-
wacji procesów autoimmunologicznych i na-
silonego stanu zapalnego w skórze owłosio-
nej głowy, co prowadzi do destrukcji mie-
szków włosowych[24].
Przyczyny wypadania telogenowego są
zdecydowanie najbardziej zróżnicowane,
a sam mechanizm tego zjawiska nie do koń-
ca wyjaśniony. Dochodzi do zakłócenia fazy
anagenu w wyniku przedwczesnego zaha-
mowania podziałów mitotycznych keratyno-
cytów macierzy mieszka włosowego. Proces
ten prawdopodobnie jest wywołany cytoto-
ksycznym działaniem limfocytów T, niedo-
05
borami pokarmowymi, substancjami antymi-
totycznymi[25].
TrichoTest™ dostarcza informacji o osobni-
czej podatności na działanie najczęstszych czyn-
ników patologicznych odpowiedzialnych za
AGA, AA, TE oraz informacji o indywidualnej
reakcji na podstawowe preparaty terapeutyczne
stosowane w ww. jednostkach klinicznych.
W TrichoTeście™ analizowany jest profil
genetyczny z obecnością SNP w zakresie:
• Aktywności 5-a reduktazy typ I i II. Korzyścią
tego wyniku jest wiedza jaki udział ma DHT
w patomechanizmie AGA. Ponadto dostarcza
informacji o tym, czy leczenie finasterydem, se-
lektywnym inhibitorem 5-a reduktazy typ II,
będzie efektywne, czy też lepszym rozwiąza-
niem będzie podanie dutasterydu nieselektyw-
nego blokera obu izoform 5-a reduktazy[26–30].
• Aktywności aromatazy. Wynik informuje
o metabolizmie estrogenów w skórze
owłosionej głowy. Szczególnie istotne
jest to dla kobiet z obrazem klinicznym
AGA, ale z prawidłowym profilem an-
drogenów w osoczu krwi[31].
• Polimorfizmu receptora dla glikokortyko-
idów. Badanie określa rodzaj izoformy
receptora oraz jego wrażliwość na dzia-
łanie sterydu. Uzyskana informacja po-
zwoli ocenić jaki jest stopień wiązania
sterydów z ich receptorem, a to decydu-
je o efektywności ich działania[32–38].
• Aktywność sulftransferazy enzymu odpo-
wiedzialnego za konwersję minoksidilu
do siarczanu minoksidilu, aktywnego te-
rapeutycznie metabolitu w skórze owło-
sionej głowy. Ten wynik informuje o tym
czy minoksidil, zaaprobowany przez FDA
(Food and Drug Administration) do lecze-
nia AGA u kobiet i mężczyzn, będzie sku-
teczny oraz pozwoli dokonać wyboru
odpowiedniej dawki tego preparatu[39–44].
• Polimorfizm receptorów prostaglandy-
nowych. Udział prostaglandyn (PG)
w regulacji cyklu życiowego mieszka
włosowego jest niejednoznaczny, gdyż
 PGE2 i PGF2a mają działanie pobudzają-
ce ten proces, a PGD2 hamujące. Osta-
teczny wpływ PG na wzrost włosów jest
wypadkową ich syntezy oraz powino-
wactwa do odpowiednich receptorów.
Badanie zmienności receptorowej dla
PG F2a, PGD2 oraz zmienności ekspre-
sji syntazy PGE2 pozwoli ocenić udział
PG w patomechanizmie wypadania wło-
sów/łysienia oraz dokonać wyboru od-
powiednich środków terapeutycz-
nych[45–55].
Wiadomo, że stymulujące aktywność
mieszka włosowego działanie minoksidilu za-
leży między innymi od syntezy prostaglandyny
E2 (PGE2). Niska aktywność syntazy PGE2
wskazuje na niewystarczający poziom PGE2,
tym samym sugeruje konieczność stosowania
minoksidilu aktywującego ten enzym[56].
Ocena reaktywności receptora PG F2a
będzie wskazywać, czy terapia analogami
PG F2a np. latanoprostem, okaże się sku-
teczna[57–59].
Stopień reaktywności receptora PGD2
decyduje o hamującym udziale PGD2 we
wzroście włosów. Tym samym pozwoli oce-
nić, czy preparaty hamujące powstawanie
i działanie PGD2 takie jak: cetyryzyna, fito-
kompleks z nasion Nigella sativa będą miały
skuteczność terapeutyczną[60,61].
• Polimorfizmu konwertazy, enzymu od-
powiedzialnego za przekształcenie an-
giotensyny I w angiotensynę II posiada-
jącą silne działanie naczyniozwężające.
Wysoka aktywność konwertazy będzie
wskazywać na możliwe upośledzenie
przepływu krwi przez skórę owłosioną
głowy, a tym samym na zmniejszone
za o pa trze nie mie szków wło so wych
w substraty energetyczne. Jednocze-
śnie stosowanie preparatów naczynio-
roz sze rza ją cych (mi no ksi dil, ko fe i na)
poprawi wydolność mieszków włoso-
wych[62–67].
• Zmienności genów kodujących kolagen ty-
pu I. Cząsteczka tego białka składa się
z łańcucha a1 (gen COLIA1) i łańcucha a2
(gen COLIA2). W przypadku nadmiernej
ekspresji genu COLIA1 dochodzi do zabu-
rzenia relacji ilościowej pomiędzy składo-
wymi łańcuchami kolagenu typu I i tym sa-
mym do powstawania nieprawidłowej
cząsteczki i nieprawidłowego funkcjono-
wania tego białka. Nadmierną aktywność
COLIA1 stwierdza się między innymi
w AGA[68,69].
• Polimorfizmu receptora IGF-1 (Insulin-li-
ke growth factor – 1). IGF-1 pobudza
procesy proliferacji i migracji komórek
odpowiadające za prawidłowy rozwój
mieszka włosowego. Modyfikacja recep-
tora IGF-1hamuje działanie IGF-1, przez
co następuje zwiększone wypadanie
włosów[70–73]. W takich przypadkach
wskazane jest podawanie substancji sty-
mulujących produkcję IGF-1 np. wyciągu
z Stephania cepharantha[74,75].
• Zmienności metabolizmu witaminy
A i biotyny. Ten etap pozwala ocenić
efektywność białka transportującego
kwas retinowy wewnątrz komórek oraz
aktywność biotynidazy enzymu odpo-
wiedzialnego za uwalnianie biotyny z bia-
łek endogennych i pożywienia. Obie wi-
taminy biorą udział w procesie wzrostu
włosów[76–80]. Ponadto tretinoina (po-
chodna kwasu retinowego) zwiększa
przezskórną resorbcję minoksidilu[81,82].
Uzyskane informacje wskazują czy suple-
mentacja witaminą A i biotyną poprawi
kondycje włosów.
Analiza TrichoTestu™ wydaje się w pierw-
szej chwili skomplikowana, ale znajomość roli
poszczególnych czynników etiologicznych
oraz mechanizmów działania leków znacznie
ułatwia jego interpretacje i pozwala docenić
zakres uzyskanych informacji, które można
wykorzystać w praktyce. Samo wykonanie te-
06
stu jest bardzo proste i całkowicie nieinwazyj-
ne. Procedura polega na pobraniu wymazu
z błony śluzowej jamy ustnej, wykorzystując
zestaw firmy FAGRON. Po odesłaniu próbki
kurierem, wynik uzyskuje się po 4–5 tygo-
dniach. W międzyczasie należy wspólnie z pa-
cjentem wypełnić ankietę on-line dotyczącą je-
go problemów trychologicznych, stylu życia,
obciążeń medycznych. Oczywiście należy pa-
miętać, że wynik TrichoTestu™ to nie jest od-
powiedź w kategorii „złoty środek”. To kolej-
ny krok do postawienia prawidłowej diagnozy
i stworzenia indywidulanej terapii, ale w opar-
ciu o wywiad, obraz kliniczny, trichoskopię, ba-
dania dodatkowe, a w niektórych przypadkach
biopsję skóry owłosionej. W dalszym ciągu dia-
gnoza i terapia to wypadkowe różnych proce-
dur diagnostycznych coraz nowocześniejszych
i bardziej obiektywnych, ale w dalszym ciągu
nie pojedynczych.
Piśmiennictwo:
1. Imko-Walczuk B, Cegielska A, Głombiowska M. Zmiany
w rozmieszczeniu włosów u kobiet w okresie pomenopau-
zalnym. Prz Dermatol 2012, 99, 62-67.
2. Adamski Z, Kaszuba A. Dermatologia dla kosmetologów. El-
sevier Urban & Partner Wrocław 2010, 147-157.
3. Hong K, Nezgovorova V, Uzunova G, Schlussel D, Hollander
E. Pharmacological Treatment of Body Dysmorphic Disorder.
Curr Neuropharmacol. 2019;17(8):697-702.
4. Burgdorf WHC, Plewig G, Wolff HH, Landthaler M.
Braun-Falco Dermatologia. Wydawnictwo Czelej Lublin
2010,1053-1082.
5. Graham_Brown R, Bourke J. Dermatologia. Podręcznik
i atlas. Elsevier Urban & Partner Wrocław 2007, 6-8.
6. Olszewska M, Rudnicka L, Rakowska A, Kurzeja M. Postępy
w diagnostyce łysienia. Prz Dermatol 2009, 96, 247-253.
7. Rebora A, Guarrera M, Baldari M, Vecchio F. Distinguishing
androgenetic alopecia from chronic telogen effluvium when
associated in the same patient: a simple noninvasive method.
Arch Dermatol 2005, 141, 1243-1245.
8. Shapiro J, Wiseman M, Lui H. Practical management of hair
loss. Can Fam Physician 2000, 46, 1469-1477.
9. Hillmann K, Blume-Peytavi U. Diagnosis of hair disorders. Se-
min Cutan Med Surg 2009, 28, 33-8.
10. Pierard GE, Pierard-Franchimont C, Marks R, Elsner P, EEM-
CO group. EEMC0 guidance for the assessement of hair shed-
ding and alopecia. Skin Pharmacol Physiol 2004, 17, 98-110.
11. Blume-Peytravi U, Orfanos CE. Microscopy of hair- the
trchogram. In: Handbook and Non-Invasive Methods and the
Skin. 2nd edn. Boca Ranton, FL: Press 2006, 875-881.
12. Van Neste D. Female patients complaining about hair loss: do-
cumentation of defective scalp hair dynamics with contrast-
enhanced phototrichogram. Skin Res Technol 2006, 12, 83-8.
13. Van Neste D, Trüeb RM. Critical study of hair growth analy-
sis with computer-assisted methods. J Eur Acad Dermatol Ve-
nereol 2006, 20, 578-83.
07
14. Van Neste DJ. Contrast enhanced phototrichogram (CE-
PTG): an improved non-invasive technique for measurement
of scalp hair dynamics in androgenetic alopecia – validation
study with histology after transverse sectioning of scalp bio-
psies. Eur J Dermatol 2001, 11, 326-31.
15. Urysiak-Czubatka, Broniarczyk-Dyła G. Examination of hair
growth parameters in androgenetic alopecia in women using
TrichoScan. Post Dermatol Alergol 2010, XXVII, 4, 246–256.
16. RuIdnicka L, Olszewska M, Rakowska A, Słowińska M. Tri-
choscopy update 2011, J Dermatol Case rep 2011, 4, 82-88.
17. Rudnicka L, Olszewska M, Rakowska A, Kowalska-Olędzka E,
Słowińska M. Trichoscopy: a new method for diagnosing hair
loss. J Drugs Dermatol 2008, 7, 651- 654.
18. Rudnicka L, Olszewska M, Rakowska A. Atlas of Trichoscopy.
Springer-Verlag Londyn 2012, 3-110.
19. Sinclair R, Jolley D, Mallari R I, wsp. Morphological approach to
hair disorders. J Investig Dermatol Symp Proc 2003, 8, 56-64.
20. Blume-Peytavi U, Blumeyer A, Tosti A, Finner A, Marmol V,
Trakatelli M, Reygagne P, Messeenger A. S1 guideline for dia-
gnostic evaluation in androgenetic alopecia in men, women
and adolescence. Br J Dermatol 2011, 164, 5-15.
21. Kuka-Epstein and Epstein (2021) Personalizing Medicine for
Hair Loss Using TrichoTest™. Hair Transplant Forum Inter-
national 31, 103-106.
22. Fagron Genomics. https://www.fagrongenomics.com/.
23. Martinez-Jacobo L, Villarreal-Villarreal CD, Ortiz-López R,
Ocampo-Candiani J, Rojas-Martínez A. Genetic and molecu-
lar aspects of androgenetic alopecia. Indian J Dermatol Vene-
reol Leprol 2018, 84(3),263-268.
24. Barton VR, et al. Treatment of pediatric alopecia areata: A sy-
stematic review. J Am Acad Dermatol 2022.
25. Rebora A. Telogen effluvium: a comprehensive review. Clin
Cosmet Investig Dermatol 2019, 21,12:583-590.
26. Cranwell and Sinclair. Male Androgenetic Alopecia. [Updated
2016 Feb 29]. In: Feingold KR, Anawalt B, Boyce A, et al., edi-
tors. Endotext [Internet]. South Dartmouth (MA): MDTe-
xt.com, Inc.; 2000.
27. Price. Androgenetic Alopecia in Women, Journal of Investigati-
ve Dermatology Symposium Proceedings 2003, 8, 1, 24-273.
28. York et al. Treatment review for male pattern hairloss. Expert
Opinion on Pharmacotherapy 2020, 21, 603-612.
29. Shanshanwal et al. Superiority of dutasteride over finasteride
in hair regrowth and reversal of miniaturization in men with
androgenetic alopecia: A randomized controlled open-label,
evaluator-blinded study. Indian J Dermatol Venereol Leprol
2017, 83, 47–54.
30. Tsunemi et al. Long-term safety and efficacy of dutasteride in
the treatment of male patients with androgenetic alopecia.
J Dermatol 2014, 43, 1051–1058.
31. Zhang et al. SNP rs2470152 in CYP19 is correlated to aro-
matase activity in Chinese polycystic ovary syndrome patients.
Mol Med Rep 2012, 5, 245–249.
32. Derijk et al. A human glucocorticoid receptor gene variant
that increases the stability of the glucocorticoid receptor ß-iso-
form mRNA is associated with rheumatoid arthritis. J Rheu-
matol 2001, 28, 2383–2388.
33. Gasic et al. Pharmacogenomic markers of glucocorticoid re-
sponse in the initial phase of remission induction therapy in
childhood acute lymphoblastic leukemia. Radiol Oncol 2018,
52, 296–306.
34. Rodrigues et al. Decreased comfort food intake and allostatic
load in adolescents carrying the A3669G variant of the gluco-
corticoid receptor gene. Appetite 2017, 116, 21–28.
35. Schaaf et al. AUUUA motifs in the 3’UTR of human glucocor-
ticoid receptora and b mRNA destabilize mRNA and decrea-
se receptor protein expression. Steroids 2002, 67, 627–636.
36. Van Rossum et al. Polymorphisms in the glucocorticoid receptor
gene and their associations with metabolic parameters and body
composition. Recent Prog Horm. Res 2004, 59, 333-357.
37. Van den Akker et al. Glucocorticoid Receptor Gene and
Risk of Cardiovascular Disease. Arch Intern Med. 2008,
168, 33-39.
38. Gupta and Charrette. The efficacy and safety of 5 a-reducta-
se inhibitors in androgenetic alopecia: a network meta-analy-
sis and benefit-risk assessment of finasteride and dutasteride.
J Dermatolog Treat 2014, 25, 156-161.
39. Goren et al. Novel enzymatic assay predicts minoxidil respon-
se in the treatment of androgenetic alopecia. Dermatol Ther
2014, 27, 171–173.
40. Roberts et al. Sulfotransferase activity in plucked hair follicles
predicts response to topical minoxidil in the treatment of fe-
male androgenetic alopecia. Dermatol Ther 2017, 27, 252-
254.
41. Goren A, Shapiro J, Roberts J, McCoy J, Desai N, Zarrab Z,
Pietrzak A, Lotti T. Clinical utility and validity of minoxidil re-
sponse testing in androgenetic alopecia. Dermatol Ther 2015,
28, 13-16.
42. Ramos-Müller et al. Minoxidil Sulfotransferase Enzyme
(SULT1A1) genetic variants predicts response to oral minoxi-
dil treatment for female pattern hair loss. J Eur Acad Derma-
tology Venereol 2021, 35, e24–e26.
43. Raghad et al. Effect of Different Genotypes of Sulfotransferase
1A1 Gene on the Response to Monoxide in Patients with An-
drogenic Alopecia. J Global Pharma Technology 2017, 10,
144-149.
44. Sharma et al.Tretinoin enhances minoxidil response in andro-
genetic alopecia patients by upregulating follicular sulfotransfe-
rase enzymes. Dermatol Ther 2019, 32, 3–5.
45. Sasaki et al.Influence of prostaglandin F2a and its analogues on
hair regrowth and follicular melanogenesis in a murine model.
Exp Dermatol 2005, 14, 323–328.
46. Garza et al. Prostaglandin D2 Inhibits Hair Growth and Is Ele-
vated in Bald Scalp of Men with Androgenetic Alopecia. Sci
Transl Med 2012, 4 (126), 126-134.
47. Nieves and Garza. Does prostaglandin D2 hold the cure to
male pattern baldness? Exp Dermatol 2014, 23, 224–227.
48. Nelson et al. Prostaglandin D2 inhibits wound-induced hair
follicle neogenesis through the receptor, Gpr44. J Invest Der-
matol 2013,133, 881-889.
49. Kang et al. Expression Level of Prostaglandin D2 Receptor 2
Regulates Hair Regression. J Invest Dermatol 2019, 139,
1824-1828.
50. Huang et al. Sequence variants of the gene encoding chemo-
attractant receptor expressed on Th2 cells (CRTH2) are as-
sociated with asthma and differentially influence mRNA stabi-
lity. Hum Mol Genet 2004, 13, 2691–2697.
51. Maeda et al. Genetic impact of functional single nucleotide po-
lymorphisms in the 3'-UTR region of the chemoattractant re-
ceptor expressed on Th2 cells (CRTH2) gene on asthma and
atopy in a Japanese population. Int Arch Allergy Immunol
2006, 142, 51–58.
52. Omori et al. Association of the polymorphisms in th2 chemo-
taxis-related genes with the development and prognosis of
autoimmune thyroid diseases. Endocr J 2018, 65, 815–826.
53. Cameron et al. Genetic variation in CRTh2 influences deve-
lopment of allergic phenotypes. Allergy 2009, 64: 1478-
1485.
54. Wang et al. Genetic variations in chemoattractant receptor
expressed on Th2 cells (CRTH2) is associated with asthma
susceptibility in Chinese children. Mol Biol Rep 2009, 36,
1549-1553.
55. Campos Alberto et al. The single nucleotide polymorphism
CRTh2 rs533116 is associated with allergic asthma and incre-
ased expression of CRTh2. Allergy Eur J Allergy Clin Immunol
2012, 67, 1357–1364.
56. Michelet et al. Activation of cytoprotective prostaglandin syn-
thase-1 by minoxidil as a possible explanation for its hair
growth-stimulating effect. J Invest Dermatol 2014, 108,
205–209.
57. Sakurai et al. Association between Genetic Polymorphisms of
the Prostaglandin F2a Receptor Gene and Response to Lata-
noprost. Ophthalmology 2007, 114, 1039–1045.
58. Sakurai et al. Association between genetic polymorphisms of
the prostaglandin F2a receptor gene, and response to latano-
prost in patients with glaucoma and ocular hypertension. Br
J Ophthalmol 2014, 98, 469–473.
59. Ussa et al. Association between SNPs of metalloproteinases and
prostaglandin f2a receptor genes and latanoprost response in
open-angle glaucoma. Ophthalmol 2014, 122, 1040-1048.e4.
60. Caro et al. A new treatment of alopecia induced by palbocic-
lib: Topical cetirizine. J Oncol Pharm Pract 2020.
61. Elsherbeny et al. Evaluation of The Role of Topical Cetirizine
1% in Treatment of Male Androgenetic Alopecia. Int J Med
Arts 2020, 2, 793-79.
62. Yano et al. Control of hair growth and follicle size by VEGF-
mediated angiogenesis. J Clin Invest 2001, 107, 409–417.
63. Bassino et al.Paracrine crosstalk between human hair follicle
dermal papilla cells and microvascular endothelial cells. Exp.
Dermatol 2015, 24: 388–390.
64. Stoehr et al. Off-Label Use of Topical Minoxidil in Alopecia:
A Review Am J Clin Dermatol 2020, 20, 237–250.
65. Bode-Böger et al. L-arginine-induced vasodilation in healthy
humans: Pharmacokinetic-pharmacodynamic relationship. Br
J Clin Pharmacol 1998, 46: 489–497.
66. Bode-Böger et al. L-arginine induces nitric oxide-dependent
vasodilation in patients with critical limb ischemia. A randomi-
zed, controlled study. Circulation 1996, 93, 85-90.
67. Dallinger. Vasodilator effects of L-arginine are stereospecific
and augmented by insulin in humans. Am J. Physiol. Endocri-
nol. Metab 2003, 284, E1106-1111.
68. An et al. TMPRSS6, but not TF, TFR2 or BMP2 variants are
associated with increased risk of iron-deficiency anemia. Hu-
man Molecular Genetics 2012, 21, 2124–2131.
69. Val Mann et al. A COL1A1 Sp1 binding site polymorphism
predisposes to osteoporotic fracture by affecting bone densi-
ty and quality. J Clin Invest 2001, 107,899-907.
70. Weger and Schlake. Igf-I signalling controls the hair growth
cycle and the differentiation of hair shafts. J Invest Dermatol
2005, 125, 873-882.
71. Itami and Inui. Role of androgen in mesenchymal epithelial in-
teractions in human hair follicle. J Investig Dermatol Symp
Proc 2005, 10, 209-211.
72. Noordam et al. Both low circulating insulin-like growth factor-
1 and high-density lipoprotein cholesterol are associated with
hair loss in middle-aged women. Br J Dermatol 2016, 175,
728–734.
73. Tang et al. The expression of insulin-like growth factor 1 in fol-
licular dermal papillae correlates with therapeutic efficacy of fi-
nasteride in androgenetic alopecia. J Am Acad Dermatol
2003, 49, 229–233.
74. Jones et al. Insulin-like growth factors and their binding prote-
ins: biological actions. Endocr Rev 1995, 16,3–34.
75. Inui and Itami. Induction of insulin-like growth factor-I by ce-
pharanthine from dermal papilla cells: A novel potential path-
way for hair growth stimulation. J Dermatol 2013, 40,
1054–1055.
76. Budhu et al. Direct Channeling of Retinoic Acid between Cel-
lular Retinoic Acid-Binding Protein II and Retinoic Acid Recep-
tor Sensitizes Mammary Carcinoma Cells to Retinoic Acid-In-
duced Growth Arrest. Mol Cell Biol 2002, 22, 2632–2641.
77. Sessler et al. A ligand-activated nuclear localization signal in
cellular retinoic acid binding protein-II. Mol. Cell2005, 18,
343–353.
78. Majumdar et al. Nuclear translocation of cellular retinoic acid-
binding protein II is regulated by retinoic acid-controlled SU-
MOylation. J Biol Chem 2011, 286, 42749–42757.
79. Almohanna et al. The Role of Vitamins and Minerals in Hair
Loss: A Rev Dermatol Ther (Heidelb) 2019, 9, 51–70.
80. Swango et al. Partial biotinidase deficiency is usually due to the
D444H mutation in the biotinidase gene. Hum Genet 1998,
102, 571–575.
81. Bazzano et al. Topical tretinoin for hair growth promotion.
J Am Acad Dermatol 1986, 15, 880–893.
82. Ferry et al. Influence of tretinoin on the percutaneous absorp-
tion of minoxidil from an aqueous topical solution. Clin Phar-
macol. Ther 1990, 47, 439-446.
08