projekti i dytë

Lëvizja e planetëve

Histori e Astronomisë

Altina Kasabaj
14/03/2018
 Lëvizja e planetëve

Përveç lëvizjes ditore se bashku me qiellin yjor,planetët

kryejnë edhe një lëvizje në sfondin e yjeve nga perëndimi në
lindje , pra në kahun e lëvizjes së dukshme vjetore të diellit.
Kjo lëvizje quhet e drejtpërdrejtë. Pjesën tjetër të kohës ata
lëvizin nga lindja në perëndim (lëvizje e anasjelltë) ne pikat ku
bëhet ndërrimi i kahut të lëvizjes duket sikur planetet
qëndrojnë . Në tërësi rruga e planetit në qiell formon lak.
Formimi i laqeve është tipar themelor i lëvizjes së
planetëve.
Lëvizja e trupave qiellor neper orbitalen e tyre
kohë pas kohe shpejtësia e lëvizjes se dukshme të
planetëve,zvogëlohet deri në 0 e pastaj edhe fillon të lëvizë në
kah të kundërt (lëvizja rikthyese) prej lindjes kah perendimi.
Kjo lëvizje rikthyese zgjat disa muaj a javë, pastaj ndalet qe
të nderrojë kahun e lëvizjes kah lindja. Lëvizja prej
perendimit kah lindja quhet lëvizje direkte.

2
 Sistemi gjeocentrik

Sistemi gjeocentrik (greq. Geo-Tokë) është një sistem i cili

mbështetej në idenë se Toka gjendet në qendër të universit,
ndërsa Dielli,Hëna,planetet dhe yjet bëjnë lëvizje rrethore
rreth Tokës, pasi që supozohej se Toka është e palëvizshme.

Modeli gjeocentrik i krijuar nga astronomët grekë supozonte

se trupat qiellorë që lëviznin rreth Tokës ndoqën rrugë të
përkryera rrethore. Kjo nuk ishte një supozim i rastësishëm:
rrethi u vlerësua nga matematikanët dhe filozofët grekë si
figurë perfekte gjeometrike dhe rrjedhimisht e vetmja e
përshtatshme për lëvizjen qiellore. Megjithatë, siç vëzhgonin
astronomët, modelet e lëvizjes qiellore nuk ishin konstante.
Hëna u ngrit rreth një orë më vonë nga një ditë në tjetrën dhe
rruga e saj në qiell ndryshoi nga muaji në muaj. Rruga e Diellit,
gjithashtu, ndryshoi me kalimin e kohës dhe madje edhe
konfigurimi i konstelacioneve ndryshoi nga sezoni në sezon.

Këto ndryshime mund të shpjegohen me normat e ndryshme në

të cilat trupat qiellorë lëvizin rreth Tokës. Për të shpjeguar
lëvizjen e planeteve,astronomët grekë, përpjekjet e të cileve
kulmuan në punën e Klaud Ptolmeut,ata hartuan modele të
komplikuara në të cilat planetet u zhvendosën përgjatë
qarqeve që u vendosën në orbita rrethore rreth Tokës.

3
Këto modele gjeocentrike ishin në gjendje të shpjegonin p.sh.,
pse Merkuri dhe Venera nuk lëvizin më shumë se 28 0 dhe 470
përkatësisht nga Dielli.

Nikolla Koperniku sugjeroi një sistem për zevendësimin e

sistemit gjeocentrik. E ky sistem ishte sistemi heliocentric
(greq. Helio-Dielli). Sipas teoris heliocentrike Toka orbiton
Diellin së bashku me të gjithë planetet tjera.

4
 Vrojtimet e Tiho Brahes

Astronomi danez Tycho Brahe (1546-1601), një shkencëtar i

shkëlqyer eksperimental, matjet e të cilit nga pozicionet e
yjeve dhe planetëve tejkaluan çdo gjë që ishte bërë para
shpikjes së teleskopit, propozoi një model që u përpoq të
shërbej si kompromis midis shpjegimi gjeocentrik dhe teoris
së Kopernikut. Vëzhgimi i tij i kujdesshëm i një kometi e çoi në
përfundimin se orbita e kometës nuk mund të ishte rrethore;
por megjithëse e dinte këtë gjë, ai nuk ishte në gjendje të
braktiste sistemin gjeocentrik. Në vend të kësaj, ai propozoi
një model i cili ruajti strukturën e lashtë gjeocentrike, por
sugjeroi që të gjithë planetet përveç Tokës lëviznin rreth
Diellit. Dielli, megjithatë, në përputhje me pikëpamjen
gjeocentrike, të gjitha planetet me të, lëviznin rreth Tokës.

5
 Zbulimet e Galileot

Pasi Galileo ndërtoi një teleskop dhe e drejtoi drejt qiellit,

filluan të grumbulloheshin dëshmi për një model heliocentrik.
Nëpërmjet refraktimit të tij (duke përdorur lentet për të
formuar imazhe), Galileo pa që Venera dhe Merkuri kalojnë
nëpër faza të ngjashme me ato të Hënës. Modeli gjeocentrik
nuk mund t'i shpjegonte plotësisht këto ndryshime në
shfaqjen e planeteve midis Tokës dhe Diellit. Për më tepër,
vëzhgimet e Galileos për hënat e Jupiterit e bënë të qartë se
trupat qiellorë lëvizin në qendra të ndryshme nga Toka.