Panauhin 1: Napakalaking handaan nito!
ano sa
Noli Me Tangere
Panimula
Narrator (Basilio): (nakaupo sa harap ng mesa,
nagsusulat. Sa harap niya ay isang lamparang de
gaas)
Mga pangarap, mga liwanag at dilim. Sa
kapanahunan ng kadiliman, marahil ay
maraming nagdurusa. Maraming nagtatahimik
ngunit napapahamak. Oo, naninirahang takot at
naghihinagpis, hihintayin ko ang araw na itong
lahat ay lilipas, malayo sa kabiguan at pang-
aapi. (haharap at tuturo sa nanonood) Kaya
kayong mga kalaban k, mga dayuhan, huwag
niyo akong salingin. Noli Me Tangere.
Kabanata 1: Isang Pagtitipon
Narrator: Alamin ninyo ang kuwento ng mga taga-
San Diego; maraming malungkot, masungit,
marami rin ang nagsasaya, parang walang
problema, o di kaya’y nagkukunwaring walang
probema.
Sa Kalye Anloague ng Binundok, sa isang
malaking bahay, nakatira si Don Santigo de los
Santos, na higit na kilala bilang Kapitan Tiago.
Kilala siya sa buong bayan dahil sa kanyang
kayamanan, lalo’t higit sa kanyang kabaitan. Isang
gabi sa kanyang tahanan…
[Makikita si Tiya Isabel na nag-aabot ng sigarilyo at
hitso sa mga dayuhang babae habang ang mga
babaing Pilipina naman ay kusang humahalik sa
kamay ng matandang babae. Narinig ni Tiya Isabel
na tila may nabasag na pinggan at mabilis nyang
nakapagsalita ng…+
Tiya Isabel: Hesusmaryosep! Maghintay lang kayo
mga bulagsak!
tingin mo?
Panauhin 2: Naturalmente! Si Don Santiago ay
napakayaman. Hindi na niya aalalahanin ang
gumasta ng labis.
Narrator: Nahahati ang bulwagan ng bahay sa
dalawa. sa isang banda, naroon ang mga
kalalakihan at kababaihan. Nagkakasayahan sila
habang nagpapalitan ng mga kuro-kuro at biruan.
Sa isang banda ay makikita sina Padre Damaso,
ang dating kura ng San Diego, si Padre Sibyla na
kura ng Binundok, si Ginoong Laruja, at si Tinyente
Guevarra. Kumpara sa mas maraming mga nasa
kabilang banda, mas maingay pa ang usapan ng
apat na nabanggit. Pinakamaingay sa kanila si
Padre Damaso.
P. Damaso: Tshh…Nakayayamot ang bansang ito!
Halatang iba ang pamamahala dito kumpara sa
pamamahala sa Madrid! Ang masama pa, puro
mga Indio ang nakatira! Ayoko talaga sa mga Indio!
Dalawampung taon akong nagsilbi at nagtiis sa
pagdidildil ng kanin at saging sa bayan ng San
Diego bilang Kura Paroko. Ngunit nang umalis ako
ay iilang matatanda at hermanos terceros lamang
ang naghatid sa akin! Mga walang utang na loob.
G. Laruja: Magdahan-dahan
kayo Padre Damaso, pagkat
nasa ilalim tayo ng bubong
ng isang Indio! P. Sibyla:
Tama siya, Reverencia. Baka
magdamdam si Kapitan
Tiago.
P. Damaso: Hmp! Huwag kayong mag-alala.
Matagal nang hindi itinuturing ni Tiago ang sarili
niya bilang Indio. Malayong-malayo na siya sa
ganoong mga walang galang na tao.
G. Laruja: Sigurado naman hong hindi naman
kasing-saklap ng nangyari sa inyo ang sa amin.
P. Damaso: Naku! Sigurado akong nagsayang ka
lamang ng pera sa pagpunta rito. Wala kang ibang
kakainin kundi tinola sa mga handaan at matutulog
na hindi nasisiyahan.
Kabanata 2: Si Crisostomo Ibarra
Narrator: Natigilan ang lahat nang biglang
dumating ang maybahay, si Kapitan Tiago, kasama
ang isang mukhang galing sa mahabang
paglalakbay.
Kapitan Tiago: Mga ginoo, ikinalulugod kong
ipakilala ang anak ng aking nasirang kaibigang
si Don Rafael. Tinyente Guevarra: (bubulong
kay G. Laruja) Sino kaya ang bisitang kasama
ni Don Santiago? Kapitan Tiago: Siya ay si
Juan Crisostomo Ibarra. Galing siya ng
Europa. Sinundo ko siya mula sa kanyang
paglalakbay.
Ibarra: ikinalulugod ko po kayong lahat na
makiklala. Aba, Padre Damaso, ang kura ng San
Diego. ikinagagalak ko pong makitang muli ang
isang matalik na kaibigan ng aking ama. (waring
makikipagkamay) Uhh, mukhang nagkakamali
ako. Patawad ho, Reverencia.
P. Damaso: Hindi ka nagkakamali,
hijo. Ngunit hindi ko kailanman naging
matalik na kaibigan ang iyong ama. T.
Guevarra: Kung gayon ay ikaw pala
ang anak ng nasirang si Don Rafael
Ibarra.
Ibarra: (yuyukod upang magpakita ng pagsang-
ayon)
T. Guevarra: Nawa’y ang kasiyahang napagkait sa
iyong ama ay mapasayo.
Ibarra: Gracias, señor.
T. Guevarra: Isang mabait na tao ang iyong ama.
Nakilala ko at malimit kong makasama ang inyong
ama at masasabi kong isa siya sa mga kagalang-
galang at matapat na mamamayan ng Pilipinas.
Ibarra: Maraming salamat po. Pinawi ng mga
papuri ninyo sa aking ama ang mga duda ko
tungkol sa nangyari sa kanya, gayong ako na
kanyang anak ay walang kaalam-alam.
Narrator: Pagkaraan ay makikita si Ibarra na
nakikipagkilala sa mga kalalakihan at kababaihan
sa kabilang banda ng bulwagan.
Ibarra: Marapatin ninyong gayahin ko ang tradisyon
sa Alemanya na pagpapakilala ng bisita kung wala
siyang kakilala. ikinagagalak ko kayong makilala,
ako si Juan Crisostomo Ibarra.
Kalalakihan: Ikinagagalak ka naming makilala,
Crisostomo Ibarra.
Ibarra: (ngingiti at matatawa) Kahit na magaganda
ang mga taga-Europa ay wala pa ring tatalo sa
ganda ng mga kababaihan sa ating bansa.
Babae 1: Sus! Kasinungalingan.
Babae 2: Marahil ay dala mo rin iyang iyong tinuran
mula sa ibang bansa.
(tatawa ang mga kababaihan habang naukas ang
mga pamaypay)
Kabanata 3: Ang Hapunan
Narrator: Natigilan uli ang lahat nang may
ipinahayag si Kapitan Tiago…
Kapitan Tiago: Mga mahal kong panauhin, halina’t
pumunta tayo sa hapag. Handa na ang hapunan!
Narrator: Masayang nagsipuntahan sa hapag ang
mga panauhin. Nag-alukan pa ng silya ang
dalawang kura, kahit na parehas nilang gustong
umupo sa kaliwang kabisera ng mesa. Sa huli ay
naupo rin si Padre Sibyla sa silya na ikinaama rin
ng loob ni Padre Damaso. Naupo na lamang siya
sa tabi ng pari. Tinola ang ipinahanda ni Kapitan
Tiago, gaya ng inaasahan. Nagpasahan na ng
ulam. Ang mas masaklap, puro leeg at pakpak ang
natira kay Padre Damaso habang sa iba ay puro
hita. Dahil sa sobrang inis ay humigop na lamang
siya ng sabaw at dinurog ang papaya ng may
malakas na tunog mula sa pinggan, at saka
padabog na ibinagsak ang kubyertos sa tabi ng
pinggan.
Nang malapit nang matapos ang hapunan ay
nagsalita si Ginoong Laruja…
G. Laruja: Ilang taon kang nawala sa ating bayan,
Señor Ibarra?
Ibarra: Pitong taon po, ginoo.
G. Laruja: Sa iyong pitong taon sa Europa,
malamang ay nakalimutan mo na ang iyong
bayan.
Ibarra: Ang totoo po niyan ay parang ang aking
bayan ang tila nakalimot sa akin. Lagi kong iniisip
ang aking bayan kahit na ako’y malayo.
D. Victorina: Totoo ba yan hombre?
Ibarra: Opo, Doña Victorina. Kahit kalian ay hindi
ako nakalimot sa aking bayan.
G. Laruja: sa mga bansang napuntahan mo, ano
para sa iyo ang pinakamaganda at tumatak sa
iyong isipan?
Ibarra: Patawarin mo ako, Ginoo, ngunit bukod sa
Inang Espanya ay wala na akong naibigan pa
kundi ang ating bansa. Pagkatapos ko kasing
mabasa at mapag-aralan ang kasaysayan at
kultura ng isang bansa ay nakalilimutan ko na rin
ang magaganda kong naaalala sa bansang iyon.
P. Damaso: Kung gayon ay isa kang bulag na
hangal, hijo. Bakit ka pa nagsayang ng pera upang
pumunta ng Europa kung wala ka naming
nagustuhan? Ang iyong mga napag-aralan ay alam
din naman ng kahit sinong mag-aaral na tanungin
mo sa ating bansa.
Ibarra: Senyores, wag kayong magtaka sa aming
dating kura. Ganyang-ganyan din ang pakikitungo
sa akin noong bata pa ako at mukhang hindi na
siya nagbago. Salamat pa rin sa kanya dahil
nagugunita ko ang mga panahong ang kanyang
Reverencia ay madalas dumalaw sa aming
tahanan at nakakasalo sa pagkain ang aking
ama.
P. Damaso: (biglang natigilan at naitapon sa mesa
ang iniinom) Uhh, Naku! nawa’y tanggapin ninyo
ang aking sinserong paumanhin.
Ibarra: Senyores, Kapitan Tiago, kababalik ko
lamang mula Europa kaya’t nawa’y maintindihan
niyo na kailangan ko agad na lumisan. Pupunta pa
ako ng San Diego sa makalawa para sa Todos Los
Santos kaya’t may kailangan akong katagpuin.
Kapitan Tiago: Hindi ka na ba talaga mapipigilang
umalis? Sana’y mahintay mo pa ang pagdating ng
aking bulaklak na si Maria Clara. Alam kong
matagal ka na niyang hinihintay.
Ibarra: Paumanhin aking Don ngunit
mahalaga ang aking katatagpuin ngayon.
Muchas Gracias sa hapunan Kapitan.
Kapitan Tiago: Walang anuman, Ibarra.
Patnubayan ka ng Diyos sa iyong
paglalakbay.
Narrator: Pagkaalis ni Ibarra ay halata sa mukha ni
Padre Damaso ang matinding inis tungkol sa
buong araw.
P. Damaso: Nakita ninyo? Minsan ay napakasama
ng nagiging bunga ng pagpapadala ng inyong mga
anak sa ibang bansa upang mag-aral. Lumalaki
ang kanilang ulo at itinuturing na ang sarili na mas
mataas. Nawawalan sila ng galang!
Kabanata 4: Erehe at Pilibustero
Narrator: Si Ibarra’y lumalakad na di batid kung
saan siya patututungo. Sa mahinang lakad ay
narating niya ang Liwasan ng Binundok.
Nagpatuloy siya sa daang Sakristiya, naroon ang
mga Intsik na nagtitinda ng sorbetes at mga
babaeng nagbibili ng punungkahoy
Ibarra: (Sa sarili) Diyos ko, sa gabing ito’y parang
pangarap lamang ang pitong taon ko sa Espanya.
Narrator: Naramdaman niya ang dantay ng
isang magaang kamay sa kanyang balikat.
Namalas niya ang tinyenteng nakangiti.
T. Guevarra: Binata, mag-iingat ka sa mga lihim
ninyong kaaway. Ang nangyari sa inyong ama ay
dapat maging isang aral sa inyo.
Ibarra: Ipagpatawad ninyo sa wari ko’y naging
mahal sa inyo ang aking ama. Ngunit sa aking
pagkakabatid ay wala ako o kahit ang aking ama
na mga lihim na kaaway.
T. Guevarra: Madalas ang sobrang kapanatagan
ay nagdadalasa atin sa ilang kapahamakan.
(tumigil at nagmuni-muni bago sumagot ulit)
Hanggang sa huling hininga ng inyong amang si
Don Rafael ay hindi siya makapaniwala na
mayroon pala siyang nagtatagong mga
kaaway.
Ibarra: (maluha-luha) Ngayon ay alam ko na ang
dahilan kung bakit si Kapitan Tiago ay nag-
aalangan na magsabi sa akin ng mga nangyari
sa aking ama. Ngunit bakit siya nakulong sa
piitan? Ano ang naging kasalanan niya?
T. Guevarra: Ang tanging kasalanan niya ay
dahil siya ang pinakamayamang tao sa
buong San Diego. Ngunit huwag kayong
mag-alala. Ang mabulok sa bilangguan sa
bansang ito ay maituturing na kabayanihan.
(playback ng storya at ang magsasalita bilang
Narrator ay si T. Guevarra)
T. Guevarra: Ang iyong ama, gaya ng alam ng
mundo ay isa sa mga kagalang-galang na tao sa
buong San Diego. Ngunit kinaiinisan at
kinamumuhian rin siya ng iba sa kanyang mga
kababayan. Dahil sa siya ay may naiibang
pilosopiya mula sa nakararami, pinapalagay ng
mga kaaway niya na siya ay isang erehe at
pilibustero. Mula sa pulpito ng simbahan ay
ikinakalat ni Padre Damaso ang ganitong mga
pasaring, kahit na walang pangalang
nababanggit:
P. Damaso: Wala nang mas hihigit pang bobo
sa mga taong nagkukunwaring matalino. May
mga tao kasing nagmamarunong sa
pamamalakad ng pamahalaan,gayong wala
naman silang alam! Kaya’t kung kayo’y
tumutulad sa mga ganito ay magsisi na kayo!
Hindi dapat nakikialam ang mga mamamayan sa
pamamalakad ng pamahalaan, lalo na kung
sila’y mangmang at walang pinag-aralan gaya
ng iba!
T. Guevarra: Minsan ay may isang Artilyero na
nangongolekta ng tributo sa mga mamamayan.
Ang Artilyerong ito ay mangmang at hindi
marunong magbasa at sumulat. Galit ang mga tao
sa kanya dahil sa kanyang kalupitan. Upang
makaganti, ang ibang mga mamamayan ay
binabaligtad ang kanilang cedula kapag
pinipirmahan na ito ng kabesa. Isang araw, isang
bata kasama ang kanyang kapatid ang nanloko
sa kabesa.
Bata 1: (natatawa)Ginoo, maari mo bang basahin
ang laman ng sulat?
Artilyero: Umalis kayo sa dinaraaanan ko kung
ayaw niyong makulong sa kwartel!
Bata 2: Talaga? Ikukulong mo kami? Basahin mo
muna ito.
Bata 1: Ano ka ba, hindi siya makababasa. Kasi,
mas matalino ang tiyan niya kaysa sa ulo niya!
(tatawa kasabay ni Bata 2) Artilyero: Mga
lapastangang bata! (pinagsisipa at pinagsusuntok
ang mga bata)
T. Guevarra: Nakita noon ng ama mo ang nangyari
kaya’t sumaklolo ito sa mga bata.
D. Rafael: Maawa ka sa mga bata, Ginoong
Kabesa. Huwag mo silang saktan!
Artilyero: Huwag kang makialam dito, tanda!
(susuntukin si D. Rafael)
(Nasalag ni D. Rafael ang suntok at inindahan ng
kanan sa pisngi ang kabesa. Nabuwal ang
kabesa at nabagok ang ulo sa isang usling
bato.)
D. Rafael: Iyan ang dapat sa iyo.
T. Guevarra: Nakita iyong ng mga tao.
Sinaklolohan nila ang Artilyero at naidala sa
pagamutan. Kinalaunan ay namatay ang
Artilyero, na siyang ikinakulong ng iyong ama,
Ibarra. Lumabas ang kanyang mga lihim na
kaaway, kasama si Padre Damaso. Malapit na
sana siyang mapalaya noong hindi mapatunayan
sa tribunal ang kanyang kasalanan, ngunit
inakusahan siya ng iba pang salang hindi niya
ginawa. Lumipas ang ilang taon at hindi na
malaman ang tunay na sakdal sa kanya.
Naroong siya’y kasama sa ilang himagsikan ng
mga tulisan, nangamkam ng mga bukid, isang
erehe at pilibustero, nagbabasa ng mga
pahayagan mula sa Madrid, nagtatago ng mga
liham at larawan ng isang binitay na pari, at
marami pang iba. Nagusot nang nagusot ang
usapin.
Sa wakas ay umiral din ang katwiran.
Mapalalaya na siyang muli dahil sa kawalan ng
ebidensya sa mga paratang. Ngunit sa
kasawiang-palad, namatay na ang iyong ama
dahil sa hindi magandang kondisyon sa piitan.
Nabulok siya sa bilangguan dahil sa kanyang
kayamanan. Patawad Señor Ibarra.
Ibarra: (naluluha) Ngayon ko lang nalaman ang
tunay na nangyari sa aking mahal na ama.
Napakalupit ng sinapit ng aking ama.
T. Guevarra: Patawad po ngunit kailangan ko
nang umalis. Ipauubaya ko na lamang kay
Kapitan Tiago ang iba pang nangyari upang
kanyang ikwento.
Ibarra: Muchas Gracias, tinyente sa pagbahagi mo
ng iyong alam sa nangyari sa aking ama.
T. Guevarra: De nada, Señor Ibarra.
Narrator: Nagpaalam na ang dalawa sa isa’t-isa.
Nagpunta na sa kwartel ang tinyente, habang
sumakay naman si Ibarra ng kalesa at
nagpahatid sa Fonda de Lala.
Kabanata 5: Pangarap sa Gabing Madilim
Narrator: “Sakay ng kalesa, dumating si Ibarra sa
Fonda de Lala. Kaagad na nagtuloy si Ibarra sa
kaniyang silid at naupo sa isang silyon. Sa sinapit
ng ama, gulong-gulo ang isip nito. Mayá-mayá
ginala ang paningin sa kalawakan ng
himpapawid. Mula sa bintana, natanaw niya ang
isang maliwanag na bahay sa kabila ng ilog.
Naririnig niya ang kalansing ng mga kubyertos at
pinggan. Dinig din niya ang tugtugin ng orkestra.
Nakita niya ang ilang binibini na may mamahaling
suot at mga diyamante at ginto. May mga anghel
na nag-aalay ng bulaklak at mga pastol na
nakikiisa sa programa. Kita rin niya sa umpukan
ng mga tao ang mga Pilipino, Kastila, Intsik, at
mga prayle. Ngunit ang mas pumukaw ng
kaniyang atensiyon ang binibining si Maria Clara.
Nabighani si Ibarra sa angking ganda nito at hindi
maiwaglit ang tingin sa dalaga. Nang makita
naman ni Ibarra ang mga batang Pransiskano na
payat at putlain ay nahabag naman ito. Abala
naman noon si Padre Sibyla na makipag-usap sa
mga dalaga habang si Donya Victoria naman ay
abala sa pag-aayos ng buhok ng napakarikit na
si Maria Clara. Dahil pagod sa maghapon,
madaling nakatulog si Ibarra at nagising
kinabukasan na habang si Padre Salvi naman ay
di mawaglit si Maria sa kaniyang isipan.”
Kabanata 6: Si Kapitan Tiago
Narrator: Samantala, sa bahay ni Kapitan Tiago…
K. Tiago: Nabusog kaya ang mga bisita sa
handaan, Isabel?
T. Isabel: Palagay ko’y oo, Santiago. Paniguradong
nabusog sila sa dami ng handa.
K. Tiago: Nakalulungkot lamang at kailangang
umalis agad ni Ibarra sa gitna ng kasiyahan.
Narrator: Sa pag-uusap
ng dalawa ay sumabad
si Maria Clara, ang
kanilang itinatanging
dilag. T. Isabel: Osya,
maiwan ko na muna
kayong mag-ama at
mag-aayos pa ako sa
kusina.
Maria Clara: Tila yata may bumabagabag sa
inyong kalooban, ama. Mayroon nga po ba?
K. Tiago: Walang anuman, hija. Nagpapasalamat
lamang ako sa Panginoon at biniyayaan niya tayo
ng maayos na buhay. Ngunit sa wari ko’y mas
masaya sana tayo kung ang iyong ina ay hindi
nawala sa atin ng maaga.
M. Clara: Papa, huwag niyo nang balikan pa
ang nakaraan. Mabuti pa ay matulog na
kayo. Panigurado ay pagod na pagod na
kayo mula sa pagtanggap ng mga bisita
kanina.
K. Tiago: Nagpapasalamat talaga ako sa Diyos at
biniyayaan niya ako ng napakabait at
napakapitagang anak katulad mo. Narrator:
Habang nahihiga si Kapitan Tiyago sa kanyang
kama ay naiisip niya ang mga panahong lumipas.
K. Tiago: Kung buhay lamang talaga si Pia, ang
kaligayahan ko ay paniguradong buong-buo.
Narrator: Naaalala pa noon ni Kapitan Tiago ang
mga larawan ng nakalipas: ang pagsayaw nila ng
asawa sa Obando upang magkaanak, na
sinundan ng kanyang pagiging tatay kay Maria
Clara. Nawala lamang ang saya sa kanyang
mukha nang maalala niya ang pagkamatay ng
kanyang kabiyak. Namatay ito dahil sa hirap sa
panganganak kay Maria Clara.
K. Tiago: (pagod) Hay, buhay. (tumigil ng saglit)
Oh Pia, aking mahal na esposa, nawa’y
makapiling ng Lumikha ang iyong kaluluwa.
Sumalangit ka nawa.
Kabanata 7: Ang Suyuan sa Isang Asotea
Narrator: Kinaumagahan, makikita si
Maria Clara na nakaupo sa isang silyon
katabi ng isang bintana, abala sa
pagbuburda. Bakas sa kanyang kilos
na may hinihintay siyang bisita.
M. Clara: (silip ng silip sa bintana)
Mahabaging Panginoon, tanghali na. Ano
kaya ang dahilan ng kanyang pagkahuli?
Narrator: Ang kanyang pagkainip ay napawi
nang may kalesang pumara sa tapat ng
kanilang tahanan. Kutsero: How! How!
Ibarra: (bumaba ng kalesa)
Magandang araw po, Tiya Isabel.
Nais ko po sanang makausap si
Maria Clara. T. Isabel: Ay,
nandyan siya sa loob. Halika, tuloy
ka. (ituturo kay Ibarra ang daan)
K. Tiago: Como estas, Ibarra. Salamat naman at
dumalaw kang muli sa aming tahanan.
Ibarra: Magandang tanghali, Don Tiago. Nais ko
lang po sanang makausap ang inyong anak.
K. Tiago: Aba’y sige. Clarita! Nais kang makausap
ni Ibarra! Isabel, sunduin mo siya sa kwarto at
malamang ay nag-aayos iyon o nahihiya.
(susunduin ni T. Isabel si Maria Clara sa kwarto)
Oh, ayan na siya. Maaari na kayong mag-usap sa
asotea. kailangan mo ba ng maiinom, Ibarra?
Ibarra: Gracias, Señor ngunit hindi na ho
kailangan.
Narrator: Maya-maya pa ay makikita na ang
dalawang nag-uusap sa asotea.
Ibarra: Maswuerte ako at naipagkasundo tayo
ng ating mga magulang upang ikasal. Dahil
kung hindi ay hindi na ako makakikita pa ng
isang babaeng katulad mo.
Maria Clara: (may dalang pamaypay at
binubukas-sara iyon) Napakatamis ng iyong dila,
Crisostomo. Siguro’y dahil diyan ay nabihag mo
ang maraming kababaihan sa mga bansang iyong
napuntahan.
Ibarra: Isa nang magandang obra ng Diyos ang
aking sinisinta. Bakit pa ba ako hahanap ng iba?
Maria Clara: (nagtakip ng bibig ng pamaypay)
Sinungaling. Hindi ako makapaniniwalang
sinasara mo ang iyong mata pagdating sa
ganda ng ibang dilag sa Europa.
Ibarra: Ang kagandahan ay nasa panlasa ng tao.
Ito ay naroroon sa taong sumusuri ng
kagandahan. At mula sa aking puso, sinsasabi ko
sayong ikaw ang aking pinaka-iniibig. (tumigil ng
saglit) Patawad aking sinta, ngunit kailangan ko
nang lisanin ang iyong piling. Bukas ay Todos
Los Santos, kaya’t kailangan kong puntahan ang
isang tao doon upang tulungan ako bukas.
Maria Clara: Naiintindihan ko, Ibarra. Nawa’y
makapaglakbay ka ng ligtas at matiwasay.
Ibarra: Paalam, aking minamahal.
Maria Clara: Patnubayan ka nawa ng Maykapal.
(nag-antanda ng krus)
Narrator: Halata sa mukha ni Maria Clara ang
sobrang kalungkutan.
K. Tiago: (kay T. Isabel) Tingnan mo ang
nagagawa ng pag-ibig, Isabel.
T. Isabel: Oo nga, Tiago. Sadyang napakatamis at
napakapait ng pag-ibig.
K. Tiago: Paano mo nalaman iyon?
Hindi ka pa naman nakaranas na
umibig hindi ba? (tatawa) T. Isabel:
Hay naku, Tiago. Ako’y tigil-tigilan mo
nga. Hindi ako manhid sa mga dating
manliligaw. (tatawa rin)
K. Tiago: Clarita, kung ikaw ay nababagabag,
magtulos ka ng kandila para kay San Roque at
San Rafael. paniguradong gagabayan nila si
Ibarra para sa kanyang paglalakbay.
Maria Clara: (magsisindi ng kandila sa altar)
Kabanata 8: Mga Alaala
Narrator :Habang lulan ng kanyang karwahe ay
binagtas ni Ibarra ang Maynila. Nanlumo at
nalungkot siya dahil sa kanyang mga nasilayan.
Halos walang pinagbago at lalo pang pumangit ang
Escolta pagkatapos ng pitong taon na nilisan niya
ito.
Ang tanawin at alaala ng kanyang bayan na iniwan
ay tuluyan nang napabayaan. Maging ang
kalagayan ng mga tao ay lalo pang lumala, mas
lalong dumami ang bilang ng mga alipin.
Kung gaano kagara at kakintab ang mga karwahe
ng mga prayle ay siya namang ingay at langitngit
ng gulong ng mga kariton na gamit ng mga
pobreng Pilipino. Ito ang mga eksena na labis na
nagpabigat sa damdamin ni Ibarra.
Bahagyang naibsan ang kanyang kalungkutan
nang madaanan niya ang Bagumbayan. Dito ay
sumagi sa isip niya ang mga aral ng kanyang
dating guro na pari. Ang mga aral na ito ang
nagbigay sa kanya ng inspirasyon upang isapuso
ang pag-aaral at ipamahagi ito lalo na sa mga
kabataan na siyang pag-asa ng bayan.
Kabanata 9: Mga Bagay-bagay Ukol sa Bayan
Narrator: Kinaumagahan, aalis sina Tiya Isabel
at Maria Clara, nang makasalubong nila si
Padre Damaso na papunta ng kanilang bahay.
T. Isabel & Maria Clara: Magandang umaga po,
Reverencia.
P. Damaso: Magandang umaga rin Isabel,
Maria Clara. Mukhang may pupuntahan kayo,
ah. Saan ang inyong tungo? Maria Clara:
Pupunta kami ng Beateryo, padre. Kukunin
ko lamang ang aking mga natirang gamit
doon.
P. Damaso: Sige. O bueno, kakausapin ko
lamang ang iyong ama. (aantandaan ng krus ang
dalawa) Nawa’y ligtas kayong makapaglakbay.
T. Isabel: Muchas Gracias, Padre.
P. Damaso: (bubulong) Tingnan lamang natin kung
sino ang masusunod sa atin.
Mayayabong na punongkahoy, mga sagana na
pananim, at ang batis na napakalinis at may
sariwang tubig, o kay sarap manirahan dito,
kinakailangan kong hanapin ang nagmamay'ari
nito.” (magtatanong-tanong)
Matandang Kastila: “Alam mo ba kung sino ang
nagmamay-ari ng lugar nito, o binibini?”
Binibini: “Doon mo siya makikita.” (nakita ng
matandang kastila ang may-ari na humihithit ng
tabako)

Narrator: Nang umalis na ang

May-ari: “Ano ang maipaglilingkod ko?”
dalawa, pumanhik na ng hagdan
ang pari habang mukahang may
iniisip. P. Damaso: Santiago? Matandang Kastila: “Kung maari ay gusto ko
sanang bilihin ang buong lupain na ito.”
Santiago!
K. Tiago: Padre, ano ang sadya ninyo?
May-ari: “Kung ganoon ay ipagbibili ko ang
P. Damaso: May gusto akong lupain na ito sa pamamagitan ng salapi at
sabihin sayong importante. alahas.” (ngingiti ang matandang kastila at
Doon tayo sa lugar na hindi makikipag-kamay sa may-ari)
tayo maririnig. (aalis ang
dalawa sa set) Narrator: “Pagkatapos bilhin ng Matandang
Kastila ang buong lupain ay bigla itong nawala
Narrator: At nang matapos ang pag-uusap nila…
na parang bula. Ilang araw lang ay natagpuang
P. Damaso: Tandaan mo nang mabuti ang nagpatiwakal ang matanda sa gubat. Maraming
haka-haka ang umusbong kung bakit iyon
mga sinabi ko sa iyo, Santiago. Iniisip ko
nagawa ng matanda pero walang nakahanap
lamang ang inyong kapakanan. K. Tiago:
ng tunay na rason.”
Naiintindihan ko ho, Padre. Masusunod
ang inyong kahilingan.
(3 chismosa)
Narrator: Sa pagkabagabag ni Kapitan
#1: “Ginoo! Alam mo ba ang nangyari sa
Tiago ay pinatay niya ang pinasindi niyang
nagmamay-ari ng lupain na ito?”
kandila kahapon kay Maria Clara. P.
Damaso: Bueno, aalis na ako. (bubulong)
#2: “Na-engkanto daw, hindi ba?”
Sinabi na nga ba at ang kahilingan ko rin
ang masusunod.
#1: “Oo, ganoon na nga, nawala siya sa gubat
at sya'y na-engkanto!”
Kabanata 10: Ang Bayan ng San Diego
Narrator: “Sa ika-sampung kabanata ng Noli #3: “Hindi daw, nakita daw ang katawan sa
Me Tangere, isinaad dito ang Bayan ng San isang balete, nabubulok na daw ang bangkay at
Diego. Nag-umpisa ang kabanata sa nakahigpit daw ang katawan sa puno ng
paglalarawan sa bayan.” Matandang Kastila: balete.”
“O, kay ganda ng bayan ng San Diego!
#1: “Nakakatakot talaga ang kastilang iyon, ang
boses ay parang nagmumula sa ilalim ng balon
at ang mata'y palaging nanlilisik.”
Narrator: “Makalipas ang ilang buwan ay isang
binata naman ang dumating sa bayan na
nagpakilalang anak nang yumao. Ang kaniyang
ngalan ay Don Saturnino. Naging matagumpay
ang kanyang pamumuhay sa San Diego at
nakapag- asawa siya doon, ang naging supling
niya ay si Don Rafael, na ama ni Crisostomo
Ibarra.”
Kabanata 11: Ang Mga
Makapangyarihan
Narrator: “Sa ika-sampung kabanata ay
ipinakilala ang Bayan ng San Diego pati na
rin ang iilan sa pamilya ni Crisostomo
Ibarra. Sa kabanatang ito ay magsisimula
na ang pag-ikot ng istorya sa bayan. Si Don
Rafael ang pinaka-mayaman sa San Diego
dahil siya ang nagmamay-ari ng pinaka-
malawak na lupain. Tumutulong siya sa
mga nangangailangan at hindi rin siya
nagka-interes sa pulitika o sa gobyerno. Isa
din si Kapitan Tiyago sa pinaka-mayaman
na tao sa San Diego, tumutulong din siya
subalit pinapadaan niya ang kanyang tulong
sa utang. Ang kasalukuyang kura ng San
Diego ay si Padre Salvi. Isa ang alperes sa
tinataguriang mayaman sa San Diego. Ang
Alperes sa panahon ay sinasabing malas sa
asawa, palaging nalalasing at sanay na ang
mga tao doon sa paghahabulan,
sambalusan at bugbugan nila sa kalye.”
(will run and throw things at each other)
Babae: “Anong klaseng asawa kal Isa ka pa
namang alperes tapos ganyan ka?!”
Alperes: “Wala ka nang pake doon,
mamatay ka na sana. Ang malas-malas ko
sa iyo!”
Babae: “Mauna ka at ako'y
susunod!”(throws a book) (aalis ng set ang
mag-asawa)
Narrator: “Sina Padre Salvi at ang Alperes
ay ang dalawang tinitingala ng lahat sa
Bayan ng San Diego. Lingid sa kaalaman
ng lahat ay ang dalawang ito ay may
hidwaan ngunit hindi nila ito ipinapakita lalo
sa publiko na maaaring makasira sa imahe
nila. Kadalasa'y nagkakamay at
nagyayakapan ang dalawa. Puno ng
pagkukunwari ang kanilang mga ngiti.”
Kabanata 12: Araw ng mga Patay
Narrator: Samantala, sa San Diego, ay abala
ang mga sepulturero, sapagkat bukas ay Todos
Los Santos. Nag-uusap ang dalawa sa kanila,
habang may hinuhukay na bangkay.
Sepulturero 1: Oy! (Naninigarilyo). Sa ibang lugar
na tayo maghukay…bagung-bago pa yan.
Sepulturero 2: Pare-parehong bagong libing ang
mga yan.
Sepulturero 1: Ayoko na… May dugo pa ang mga
buto! At ang buhok.
Sepulturero 2: Masyado ka namang
maselan…kung ikaw pa ang humukay
ng ginawa ko…isang bangkay na 20
araw pa lang nailililibing. Madilim ang
gabi noon, umuulan…namatay pa ang
aking ilawan.
Sepulturero 1: (Nangilabot) Nakakakilabot naman
ang sinabi mo.
Sepulturero 2: Natanggal ang mga pako
sa ataul kaya’t lumabas ang kalahating
katawan ng bangkay. Saksakan ng
baho ang bangkay at binuhat ko pa iyon
sa gitna ng malakas na malakas na
ulan.
Sepulturero 1: (Hindi makapaniwala)
Bakit mo ginawa iyon? Bakit mo
hinukay ang bangkay? Sinong nag-
utos sayo?
Sepulturero 2: Sino pa kundi ang kurang malaki.
Sepulturero 1: Anong ginawa mo sa bangkay?
Sepulturero 2: Para kang
guwardyang sibil kung magtanong.
Ang utos sakin ang kurang malaki,
ilibing ko sa libingan ng mga Intsik
ang bangkay na hinukay ko. Hindi ko
nagawa dahil malakas ang ulan saka
malayo ang libingan ng mga Intsik.
Sepulturero 1: (Umahon sa hukay at
nangilabot pa lalo) Ayoko nang
maghukay…natamaan ko yung isang
bungo, nabiyak! Paniguradong hindi ako
makatutulog mamayang gabi.
Sepulturero 2: (Napahalakhak at tinanaw ang isang
sepulturero bago umalis.) (Unti-unti nang
dumarami ang mga nagluluksang tao sa
sementeryo)
Kabanata 13: Ang Babala ng Sigwa
Narrator: Dahil sa Todos Los Santos noong araw
na iyon, ang sementeryo ng bayan ng San Diego
ay nabuhay muli dahil sa pagdagsa ng mga tao.
pumunta rin si Ibarra para bisitahin ang puntod
ng ama, kasama ang isang utusan.
Ibarra: Alam ho ba ninyo ang puntod ng aking
ama?
Utusan: Opo, Señorito. Tinamnan ko ho ng
halamang Adelfa ang puntod at nilagyan ng
malaking krus upang hindi ko ho ito
makalimutan.
Narrator: Nakalipas na ang ilang oras ngunit hindi
pa rin nila makita ang puntod.
Ibarra: (medyo galit) Akala ko ho ba ay alam ninyo
ang kinalalagyan ng puntod ng aking ama?
Utusan: Dispensa po, Señorito. Alam ko naman
po iyon talaga, eh. hindi ko lang po talaga
maintindihan kung bakit tayo nawawala.
(makikita ang isang puntod na nahukay at ituturo
ito) Ayun po, oh. Alam ko ho ay diyan siya
nakalibing.
Ibarra: Magtanong ka doon sa sepulturero kung
bakit ganoon ang puntod.
Utusan: Mawalang-galang na po. Alam po
ba ninyo kung nasaan na ang malaking
krus sa puntod na iyon na may pangalang
“Don Rafael Ibarra”?
Sepulturero: Ahh. Yung krus sa puntod na may
mga bulaklak? Sinunog ko na.
Utusan & Ibarra: Sinunog?!
Sepulturero: Opo. Pinasunog yon ng kurang
malaki.
Ibarra: Kung gayon ay bakit
hinukay ang bangkay ng aking
papa? Saan mo dinala ang
bangkay niya?! Sepulturero:
inutos po ng kurang malaki na
ilibing siya sa libingan ng mga
Intsik.
Ibarra: (galit) At ginawa mo naman ang sinabi
niya?!
Sepulturero: (nanginginig na sa takot) H-hindi
po. Mabigat noon ang bangkay at napakalakas
ng ulan. Kaya inilagak ko muna sa ilog ang
bangkay niya. Patawad po, Señor.
Narrator: Sa sobrang sakit ng nadama para sa
ama ayt hindi na napigilan pa ni Ibarra ang
damdamin. Nang hindi na niya kaya, ay mabilis
siyang tumalikod at umalis. Sa kanyang daan
pauwi ay nakasalubong niya ang kura ng San
Diego, si Padre Salvi. Tiningnan siya ng masama
ni Ibarra, hinila ang kanyang suot na sutana at
kinausap.
Ibarra: Ikaw! Ikaw ba ang gumawa ng
ganoong kalapastanganan sa aking
ama? Ikaw ba?! Sumagot ka! P. Salvi:
Kung anuman iyon, sinasabi ko sa iyo
ngayon pa lamang na wala akong
alam tungkol sa sinasabi mo. Ibarra:
Kung hindi ikaw, sino?!
P. Salvi: Sigurado akong hindi ako
ang iyong hinahanap, kundi ang
pinalitan kong kura na si Padre
Damaso. Ibarra: (sa sobrang galit ay
napaupo at napaiyak muli)
Narrator: Sobrang galit at muhi ang naramdaman
ni Ibarra para kay Padre Damaso. Dahil sa
kanyang hindi mapigilang emosyon ay tinahak
na lamang niya ang daan patungo ng kanilang
bahay. Ang pari naman ay nabuwal sa
pagkakabitaw sa kanya ni Ibarra.
Utusan: (itatayo ang pari) Patawad po, Reverencia
para sa aking Señor Ibarra. Hindi po niya alam
ang kanyang nagagawa dahil sa sobrang galit.
P. Salvi: Napatawad ko na siya. Ngunit kahit para
sa akin ay napakasakit ng sinapit niya. Hindi ko
siya masisisi sa kanyang nagawa. (aantandaan
ng krus ang tinahak na daan ni Ibarra) Gabayan
nawa siya ng Maykapal.
Narrator: Nakauwi na si Ibarra ng kanilang
tahanan. Galit at malungkot pa rin siya, kaya’t
noong siya na lang ang nasa bahay ay ibinuhos
niya ang kanyang emosyon na parang hindi pa
niya iyon nagagawa noon. Hindi na alintana ni
Ibarra ang paglipas ng oras hanggang sa
tumunog ang kampana sa kampanaryo ng
simbahan.
Kabanata 14: Si Pilosopo Tasyo
*makulimlim at makidlat*
Tasyo: making kayo….
Mga tao: *humarap kay tasyo at medyo nakikinig*
Tasyo: ang ganda ng panahon, hindi ba? Ang
darating na delubyo ang tangi kong kakampi
sapagkat ito aymagdadala ng mga unos sa inyong
lahat. isinuwestiyon ko sa bawat kapitan ang
pagbili nila ng tagahuli ngkidlat o pararayos.
Mga tao: ha? Anudaw? *pinagtawanan*
Tasyo: HAHA, kayo rin ang mawawalan.
*umalis si tasyo sa lugar*
*sa ibang lugar nakasalubong si aling d at don f*
Aling doray: oh Don tasyo
tasyo: oh don filipo, aling doray
aling doray: nakita nyo ba si Ibarra, patungo ata sa
sa libingan.
Tasyo: oo naraanan ko siya pagbaba ng kaniyang
karuwahe, ramdam ko ang lungkot ya nang hindi Makita
anglibing ng ama. Pang anim ako sa mga
nakipaglibing.
Aling Doray: don tasyo alam nyo po ba ang purgatory?
Tasyo: Ang isipang nahihinggil sa Purgatoryo ay mabuti,
banal at makatwiran. Nagbigay kaugnyan sapagkakaisa ng
mga namamatay at nabubuhay. Bukod sa rito'y umaakay pa
sa tao sa isang mabilis at dalisay napamumuhay. Ang
kasamaan ay nasa kasagwaan ng paggamit sa isipang
iyang nauukol sa Purgatoryo.
Don Filipo: maraming salamat
*umalis si tasyo ng nakataas ang dalawang kamay at
sumisigaw*
Kabanata 15: Ang Mga Sakristan
Narrator: Samantala, sa ikalawang palapag ng
kampanaryo ng simbahan ay makikita sina
Crispin at Basilio, magkapatid na sakristan ng
simbahan. Sampung taong gulang si Basilio,
habang pitong taong gulang si Crispin.
Basilio: Crispin, hilahin mo nang mabuti ang tali.
(tunog ng batingaw)
Crispin: Magpahinga naman tayo, Kaka.
Kanina pa tayo nakatayo at nagpapatunog ng
kampana. (tunog ng batingaw) Basilio: Hindi
pa pwede. Papagalitan tayo ng Sakristan
Mayor.
Crispin: Oo nga pala. Ilan daw ang susuweldohin
mo ngayon buwan?
Basilio: Dalawang reales na lamang, Crispin.
Crispin: Bayaran mo na kaya yung sinabi nila na
ninakaw ko na ginto sa simbahan? Sige na, para
hindi na sila manggulo at maka-uwi na ako.
Basilio: Naku, Crispin! Dalawang multa na ang
inabot ko sa Sakristan Mayor. At ang sinasabi
nilang ninakaw mo ay dalawang onsa ng ginto.
Tatlumpu’t dalawang reales iyon! Kumbaga’y
tatlumpu’t dalawang kamay. Hindi sasapat ang
suweldo ko sa hinihingi nila.
Crispin: Natatakot na kasi ako, eh. Napakasama
kasi ng Kura at lalo na ng Sakristan Mayor.
Napakasinungaling nilang lahat. umuwi ka na
lang ngayon, Kaka. Sabihan mo si Inang na ayaw
na nating mag-sakristan. alam ko naming
paniniwalaan ka ni Inang kaya ikaw na lang ang
magsabi sa kanya. Sabihin mo sa Inang na may
sakit ako. Kaya hindi ako maka-uwi.
Basilio: Huwag kang magsalita ng ganyan,
Crispin.
Narrator: At dumating ang itinuturing nilang
berdugo ng simbahan: ang Sakristan Mayor.
Sakristan Mayor: Mga pasaway na bata! Kahit
kalian kayo, wala na kayong magawang tama sa
simbahan! Ikaw Basilio! Magmumulta ka ng
dalawang reales dahil sa hindi magandang tunog
ng kampana! Hindi ka rin uuwi ng alas-otso
kundi alas-diyes na ng gabi!
Basilio: Ngunit huhulihin na ako ng gwardya…
Sakristan Mayor: Wala akong pakialam!
Sasagot ka pa? (aambang sasampalin si
Basilio) At ikaw Crispin! Hindi ka uuwi hangga’t
hindi mo inilalabas ang dalawang onsang
gintong ninakaw mo! Kahit kailan mga wala
kayong galang! Pati simbahan
pinagnanakawan ninyo!
Crispin: Hindi ko naman poi yon ninakaw eh. Wala
po akong ninakaw na kahit ano.
Sakristan Mayor: At
sumasagot ka pa? Ito ang
sa iyo! (pinagsusuntok at
kakaladkarin na si Crispin)
Crispin: Aray ko po, tama na
po! (namimilipit na at naiiyak
sa sakit)
Basilio: (umiiyak) Tama na po! Maawa na kayo!
Sakristan Mayor: Huwag mo akong pigilan!
(sinampal at natumba si Basilio)
Crispin: (umiiyak) Kaka, huwag mo akong iwan!
Huwag mo akong iwan!
Basilio: Crispin!
Narrator: Wala nang nagawa pa si Basilio para sa
kapatid. Tanging mga hambalos, impit na sigaw, at
daing na lamang ang kanyang narinig.
Pagkatapos noon ay nakabibinging katahimikan.
Pagdating ng ikasampu ng gabi ay nakapinid na
ang buong simbahan. Kaya’t kinalag niya ang tali
ng batingaw upang makapadausdos siya mula sa
bintana ng kampanaryo. May maririnig na
dalawang putok ng baril sa lansangan, ngunit
walang sinuman ang pumansin.
Kabanata 16: Si Sisa
Narrator: Samantala, sa labas ng bayan ay
makikita ang maliit na dampa nina Sisa, ang ina
nina Basilio at Crispin. Masaya siyang nagluluto
ng tuyong tawilis, tapang baboy-ramo, at isang hita
ng patong-bundok na nahingi niya kay Pilosopo
Tasyo. Nagsaing din siya ng maputing kanin at
namitas ng kamatis sa kanyang bakuran upang
gawing sawsawan.
Sisa: Naku! Sigurado akong matutuwa ang mga
anak ko sa inihanda kong ulam. Nakikita ko
nang gutom na gutom sina Crispin at Basilio
mula sa simbahan. Siguradong magugustuhan
ni Crispin ang tuyong tawilis na pinakapaborito
niya habang pinipigaan ng kamatis! At, buti na
lang nakahingi ako kay Pilosopo Tasyo ng
tapang baboy-ramo at hita ng patong bundok.
Siguradong maglalaway si Basilio kapag nakita
ito!
Narrator: Habang
naghahanda si Sisa ay
siya naming pagdating
ng kanyang asawa, si
Pedro. Pedro:
Nagugutom ako, Sisa.
Aba, ang sarap ng
hinain mo ah.
Matikman nga.
Sisa: Pero, Pedro sa mga…..
Narrator: Bago pa matapos ni Sisa ang sinsasabi
ay nakain na ng kanyang sugapang asawa ang
ulam. Pakiramdam niya ay siya ang kinakain nito.
Wala na lang siyang magawa kundi ang pigilan
ang luha.
Pedro: Aalis na ako. (kinuha ulit ang panabong na
manok)
Sisa: Hindi mo man lang hihintayin ang
pagdating ng mga anak mo? Alam ko ay
susweldo si Basilio ngayong araw. Pedro:
Ah, ganun ba? Ipagtabi mo ako ng isang
reales. Sige na at baka mahuli ako sa
sultada ng tinali ko.
Narrator: Wala nang nagawa pa si Sisa. Sobra
ang kalungkutan niya kaya’t pinasaya na lamang
niya ang sarili sa pagkanta. Nagluto na lamang
siya ng natirang tatlo pang tawilis at tiniis ang
kanyang gutom, dahil alam niyang hindi na
kakasya pa ang ulam sa tatlong katao. Nagulat
na lamang siya dahil sa sumunod na nangyari.
Dumating si Basilio na humahangos.
Basilio: Inang! Inang! buksan po ninyo ang pinto!
Kabanata 17: Si Basilio
Narrator: Nanginig sa takot si Sisa nang marinig
ang tinig ng kanyang anak na parang
humahangos. At mas lalo pa siyang natakot
noong makita niya ang anak na tigmak ng dugo
ang mukha.
Sisa: Hesusmaryosep! anong nangyari sa iyo,
Basilio?
Basilio: Huwag kayong mag-alala Inang. Naiwan si
Crispin sa kumbento.
Sisa: Naiwan? At siya ba’y buhay?
Basilio: (tititigan ang ina at tatango ng bahagya)
Sisa: Salamat at buhay siya. Bakit ka duguan?
Naku naman…
Basilio: Ako po’y tumakas sa kumbento. Ngayon
lamang ako pinauwi ng Sakristan Mayor dahil
hindi daw ako makauuwi kundi alas-diyes ng
gabi. Bawal nang maglakad ng alas-nuwebe
kaya’t noong nakasalubong ko ang mga guardia
civil sa bayan at sinigawan ako ng “quien vive”
ay nagtatakbo ako. Pinaputukan po nila ako at
isang punglo ang dumaplis sa aking noo.
Sisa: Walang hiya talaga ang mga guardia civil.
Sadyang wala silang puso. Halika anak at gamutin
natin ang sugat mo.
Narrator: Hinugasan ni Sisa ang sugat ng anak at
nilagyan ng pampahilom. Hiniling ni Basilio sa ina
na ilihim ang nangyari sa kanya. Pinakain na niya
ang anak ng iniluto niyang tawilis.
Sisa: Pasensya ka na anak at tawilis lamang
ang natira sa inyo. Naghanda ako ng masarap
na ulam ngunit kinain itong lahat ng inyong
ama. Pagpasensyahan mo na lamang din
siya.
Basilio:Hindi ka po ba niya sinaktan? (hahawakan
at titingnan ang mga braso ng nanay)
Sisa: Huwag kang mag-alala. Hindi naman niya
ako ginawan ng masama. Bakit daw hindi
makauuwi si Crispin?
Basilio: Pinarusahan po siya ng Sakristan Mayor
dahil nagnakaw daw siya ng dalawang onsa ng
ginto. Hindi naman siya nagnakaw talaga,
ngunit hindi daw siya pauuwiin hanggang hindi
niya daw iyon ibinabalik.
Sisa: Mahabaging panginoon, kawawa naman
ang aking bunso. Hindi naman ganoong tao ang
anak ko. Hayaan mo anak at kakausapin ko ang
kura bukas. Dadalhan ko siya ng gulay bukas at
hihilingin ang kalayaan ng iyong kapatid. Matulog
ka na at huwag mo nang isipin pa iyon.
Narrator: Natulog na ang mag-ina sa kanilang
papag. Naglalaro pa rin sa isipan ni Basilio ang
sinapit ni Crispin sa sulok ng kumbento habang
takot na takot. Umuukilkil sa isipan niya ang mga
daing at sigaw ni Crispin habang wala siyang
magawa dahil sa sariling takot. Sa kapaguran,
nakatulog si Basilio.
Saglit pa lamang nakaiidlip ay nanaginip si Basilio
tungkol sa kapatid.
(role-play sa malapit sa hinihigaan nina Basilio)
Basilio: (nakakunot ang noo at pailing-iling habang
natutulog kasama ang nanay)
P. Salvi: (may hawak na yantok) Walang galang na
bata! Magnanakaw!
Crispin: (umiiyak at natatakot)
Kura, maawa na po kayo sa akin.
(magtatago sa likod ng Sakristan
Mayor) Sakristan Mayor: (ilalantad
ang bata sa kura) Huwag kang
magtago, hangal! Kasalanan mo
iyan! (Galit na galit ang Kura kaya’t
pinaghahampas ang bata ng
yantok.)
P. Salvi: (pinapalo ang bata)
Lapastangan ka, ha. Tingnan natin
kung hindi mo pa ibalik nang
ninakaw mo! Crispin: Hindi po ako
ang nagnakaw! Maawa na po kayo!
Ang Sakristan Mayor po ang
nangnakaw!
Sakristan Mayor: (sasama na rin sa
pagpalo) Huwag kang magbintang!
Kahit kalian talaga ay napakasama mo.
Napakasama ninyong magkapatid!
Crispin: Inay! Kuya! Tulungan niyo ako! Maawa
na kayo sa akin! Inay! (hindi na makatiis at
kinagat ang kamay ng Kura) P. Salvi:
(nabitawan ang yantok) Aray! Walang hiya kang
bata ka!
Sakristan Mayor: (pinulot ang yantok at pinalo sa
ulo ang bata)
Crispin: (nabuwal at napahiga)
P. Salvi & Sakristan Mayor: (sinipa-sipa ang bata
ngunit hindi na ito gumagalaw)
(Kakaladkarin si Crispin ng
dalawa at aalis. Maririnig na
lamang ang putok ng isang
baril sa panaginip) Basilio:
(magigising at sisigaw) Crispin!
(maiiyak ng sobra na
ikinagising ni Sisa)
Sisa: Diyos ko, anak. anong nangyari sa iyo? May
problema ba?
Basilio: (umiiyak pa rin) Inay, ayoko na pong
magsakristan. Sunduin niyo na po si Crispin bukas
sa kumbento at kunin ang aking huling sahod.
Ipakikiusap ko po kay Don Ibarra na tanggapin
akong tagapastol ng hayop nila. Paaralin niyo po
si Crispin kay Pilosopo Tasyo. Mabait si Don
Crisostomo. Baka bigyan pa po niya ako ng gatas
na gustong-gusto ni Crispin o kaya ay isang
batang kalabaw. Pag malaki na ako ay magsasaka
ako at mag-aararo. Di ba mainam iyon, Inang?
Pumayag na kayo, huwag nyo na po akong
gawing sakristan.

Sisa: Oo,anak. Sige na, tumahan ka na. (yayakapin

ang anak)