Ryszard Wroczynski POWSZECHNE DZIEJE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I SPORTUPRZEDMIOT HISTORII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO. Praeclmiotem historii wychowania fizycenego jest rozw6j form ruchowych i jego uwarunkowania. Uwarunkowania te sq wyznaezane 2 jednej strony ezynnikami naturalaymi, specyficenymi cechami klimaty, struktury goog: ficzuej lub polozenia paszezegSlnych regionéw. Czynniki naturale wyzni- czaja nie tylko kierunck rozwoju form ruchowych, “ale i ich funkeje ww ayciw spolecznym, w praygotowinia czlowied nkiw ego Aycia Jest to pasjonujaea, choé malo dotychezis zbadana daiedzing roawojut form ruchowych ezlowicka, wymayajaea pogicbionych stueliow, zwlaszcza nad geneza i procesein ozo) rw ludowych jako najbardzigj Dezposrednich + naturalnych form ekspresié ruchowe) (Od najwezesnicjszych okres6w rozwoju spolecanego obserwujeny rowniee Dezposredni zwiquek form ruchowych 2 2yciem spolecanym calowicka. Gry i zabawy oraz inne formy ekspresji ruchowej na nidszych szczeblach uluury stamowia nieodlgczny element Zycia obyczajowego, obragdéw reli siinych, uroczystofci 0 charakterze publicnym i prywamym, Rozwoj gier, zabaw ruchowych, sportow w najdawniejszych okresach (kraje Dale- iego Wsehoriu, kraje basen srédziemnomorskiego i inne) dostarcea Jicanyel wzasadniesi dla tego zawiska, Na seczegéine podkreslenie zasluguje wamagajaca sig rola ruchu w pro- gramach wychowania mlodzicdy. Jud w najdawniejszych systemach edukacy}- riych éwiezenia fizycane stanowily dominujacy element wychowania mlodej generacji_ do walki i obrony i ten motyw wyznacea nigjako range T maczenie ¢wiezei fizycaych mlodziciy. az do caasiw wspélezesnych, Nie brak jednakowod stanowisk zacaie szerze) ujmujacych fankeje form ichowych w wychowanin mlodziedy. W starodytnosei greckiej_sformuto- wano pojgeie kalokagatii, g. harmonijnego rozwoj psychofizyezne} natury ‘wychowanka, & ideal harmonii roawojowe} prasycal lieene systemy wycho- waweze, wamagajae zainteresowanie wychowaniem ym jako Seodkiem, prowadijeym do tego eclu. Szeroko i wszechstronnie t¢ funkeje ruchu oswietlaly Ustawy Komigii Edukacji Naroclowe) w Polsce, gloseac, 1% atiie moana byé szczesliwym, nie mozna nabieraé ofwierenia umyshy, Azietnosci duszy, Iatwosei w wAywaniu jej wladz, zrgemosei i zdotnosei Ww wykonanin obowigzkow [...] bez zdrowia, bez moenego i uwalego eg trwale weszla do kanonu wychowawercgo polskie) mlodziedy. W szczegélnosei jednak spoleczna ranga wychowania fizyeznego mlodze- ay wamoxla sig wraz z upowszechnieniem sckoly i objeciem cate) mode] eneracji, obowiazkiem sekolnym, Wychowanie fizycane stalo sig w skali povwseechne} stodkiem kartaltowania sprawnose! fixyezne) mode} generasjis ponadt formy ruchowe urvsly do roziniaru instytuej, w znaczym stopnit ier i zal Ta zasada6 oncentgee| sekolng + pozassholng aktywnose mlodiety. Ta dziedzina aktywnotei w sposdb najbardzicj bezpatredni wyraza naturale potrzcby mnlodzieiy: sumedzielnote, inigjatywy, wspoldzialania, spolecznoéei nadaje okreslona dynamike i rytm. Uwagi powyésze wskazuja, jak szcroki jest zasgg. problematyki histori wychowania fizyemego. Nie moze sig bowiem ta dyseyplina ogran jedynie do form ruchowyeh, natomiast powinna praedstawié zarowno roz- ‘w6j form ruchowych, jak i jego réinorodne uwarunkowania. Jest to prom Dlematyka niejako wiodaea, stanowigea podstawowy i specyliczny teren badai historykow kullury fizyczne). Pojawia sie ur seerey pexstawowych historyk wychowania fizycanego moke udaiclié jac sic na dokumentach Zx6dlowych, Jakiej ewoluej ulegly formy ruchowe na przestzeni daiejdw? Jak sGinicowaly sig i jake caynniki whamacealy proces rozwoju i zrddnicowad? Jakie byly formy ich instytucjonalizaei formalngj? Jake byly osiagnigcia ruchowe i jakie sposoby ich wyznaczania? Jakie meiody i srodki ruchowe} zaprawy_(trening)? itp. Oto jestynie wybrane zagadnienia dotyezace. problematyki rozwoju form ruchowyeh. Rozwej form ruchowyeh nie odbywal sig jednak w prodni spolecene) { kulturowej. Dokonywal sig w Seslyin spragleniu 2 rozwojem spoleeznym, 2 postgpem organizai spoleczne) i kultury. Piymitywiie fomiy. ruchowe aikterze bexposrediiio utyltarnym, jak praysposobienie do obrony, walk, zdobywania podywienia itp., ulegaly ,sublimaei”; sprawno% rucho- istotnym clementem uczestnietwa w ‘vein obyezajowyi, w obchodach § uroczystosciach. Na wyésaych seczeblach kultury obserwaje- say wige wemozenie form zabawowych, ekspresfiruchowej (caniec) o cha rakterze Iudycenym i hedonistyeznyem. Sprawnofé ruchowa emaneypule sig nigjako od swych funkeji Sele waythowych, nabiera wartosei sama dla siebie”, jako cecha pozadana, o okreslonym prestiu spotecznym, j niezbedny skladnik wszechstronnie rozwinigte} esobowosi. Wey nowozytng, poczynajge od okrest: Odredzenia,staje sig jednytn 2 atrybutow idealow wychowavezyeh, w nicktryeh systemach wychowawezyeh (op. Ww Angli) o wysokie) randze i znaezeniu W stuciach pofwigconyeh rozwojowi kultury funkeja form nuchowych ‘ajmuje sporo migjaea. Niekt6re galerie nauki o kulturze, jak etnolog cay etnografia, w znaemym stopnin rozwijaia problematyke rol form ruchowych w iyciu kulturowyin poszczegélnych spolecznose, Gry, zabawy, tate inne zorganizowane formy ckspresi uchowe) stanowia staly przedmiot, aaintercsowati tych gale nau i historyey wychowania fizyez £0 esto koncentruja swoje rania bacaweze na. problematyee funkeji kulturowe) ruchu, W-nasze} historiogralii_moina powolaé. sig tna mane daiclo Lukasza Golgbiowskiego Gry i cabauy ritwyh stake (Warszawa 1831), kiGre juz w tytule podkresla spoleczne aspekty_form ruchosych, winine je 2 wkladem stosunkow spolecayeh, W sta lat pine) jednoczesnie yc 7 pasdobne wielkie, ace nie ukosiczone badania prowadzit usz Piaseeki, analizujac gry i nabawy einych regionw Polski, W literaturze obec) wymienié nalezy zwlaszcaa obszerne dziclo J. Jusseranda: Les sports ef jews devercices dans Pancieane France (Paris 1901). Prredstaviajac wige ewolucje form ruchowych ukazywaé bedziemy nie tylko ich wewngtrana dynamike i rozwij, ale tee ~ Ww niezbednym zakresie ~ ich integralne powiqzanie x rozwojem spolecao-kulturowym, ww secregolnosci jednak ich role i funkeje w systemach wychowawczych. STAN BADAN Proces rezwojowy wychowania fizycaego i sportu stanowi zaniedbana eieczing hada, Jedynie nickt6re okresy i tereny doczekaly sig szerszych badawezych. Nalezy do nich w pierwszym rzedzie okres rozkwitem igrzysk olimpijskich. Stanowi fon oc caw ‘co mnalazlo wyraz ‘w sxeregu studiow szczegolowyeh i syntetycayeh w jach, Badania (e prowadzili historyey wychowania, historycy kultury antycane), antropolo- Alay, filologowie. Zazwyczaj dotyczyly one szerszych aspektow kulturowych wychowaweayeh igreysk antyeanych, ale posuwaly rownied maprzid nasza ‘znajomosé form ruchowych, dyscyplin sportowych, wyposazenia boisk, 1u, a wige zagadnied podstawowych dla dzicjow kultury Ward najnowszych pozycibibliografiemych dotyezaeyeh tego okresu rorientowanyeh na problemy Kelty fzyeme} nalety w_seczegélnosc vwymienié dwie proce, a mianowicie: H. A. Harrisa Sport in Grece and Rome (New York 1972}, J. Juthnera Die atietiscen Leibesibangen der Griechen (Wien 1968 — dwva’tomy), oraz Zrddlowe studium rzucajace howe dwiatlo in rozwéj konkutenci sportowych w staréyine) Grecji ~ HL. BengQona Die olmpisch Spiele in der Ante (Zvich 1972, 11 wyd) W Place wicca role w bacaniach nad kultura fzycena okresu antyeme- a pelni Bronistaw Bilis, W szezegotowyech studiach oglascanych v exaso- pisnach fichowych (,Mesnder") odslania on spoleczne podlode antycane Keultury fizycane}. Swiatowy ronglos wzyskals ego praca w jezykw wloskin: o agonistyee reckie} (L’Agonsica sportoa nella Grecia entice, Roms 1959), ysematycany zy OZ} antyenyin prezenti- je praca R Gesthowskiego Sport w stargyinait (Warszawa 1959), a igraysk ‘limpifskich praca S. Pansckiego-Pudelko Olina ¢ olinpiady (1964) syemego i sports _w wielkich cywilzacjach Wachodu ‘dopiero_po drugie) wojnie &viatowe) zaczyna skupiaé uwage bradneny. Podejmuje sig pewme proby otwietlenia zaréxeno aspektw kulturo- wych, {ak i sprawnosciowych wychowania. feyeznego i sportu. Szeroki brad ioewoju wychowania Ficycaneye jako zawiska kultorowego preedsta- Duca HF. Diblera.Kilr= and Sitengshichte der Wele (Miinchen lary fizycane) w okes Rozwij_wychowaniaa 1970), Studia sezegolowe nad rozwojem sports obejmuja glownie paristwo starozytnych faraondw. Wymienié tw nalezy ewlaszcan prace: W. Deckera Die Physische Leistang Pharaos Untenucungen cu Heldentum. Jagd and Lees ithungen der dgyptschen Konige (Koln 1971) oraz D. A. Tousy'a |S. Weniga Dee Sport inv alton iggpten (Leipzig, 1969) Okres feudalizmn, easy nowvayine’ i najnowsee stanowin snacenic Slabie) opracowana karte w dzigiach wychowania fizycanego i sport Pewien pestep bad w tej daziedzinie aduotowaé moda w okresie mig wojennym. Byly to jednak preewainie studin opisowe, ukazijace rine formy aktywnotei fizyezne} na tle Zycia obycrajowego i kulturosw Naleza tu take daiela, jak M. Halna Die Leibesungen in mittlattsichen Volisteben, (Leangensalza 1929), bade prace materialowe, jak . Newendorlla Grsehicte der neuen deutschen Leibesibungen, (Dresden, 1930}, cay te zbionowra praca pt «Gcichte der Sports aller Vilker- und (Leipig 1926) LW okresie miglzywojennym powstalo rowniez spore studiow nad nowszymi Alzicjami wychowania fizycanego i sportu bade tet zarysow syntetycenych, Na wymienienie zasluguja min, prace: F. Met® Die almpischon Spice (Monchen 1980); FE. Leonarda A. Guide to the History of Physical Falcation (Philadelphia 927) lub szczegélowe studivm: A. Lan Histy of Skiing (London 1927). Na osobna wemianke zaskuguje populane prace ‘encyklopedycane: The Eneyelopactia (Oxford —Londdon t. 1 = 1897, 1. We — 18905 Sport-Lexicon (Leipzig 1938); Eneyklopétie des sport, 1. 1-2 (Pais 1924, Do osiggnicé badaweaych okresu dwvudziestolecia migdzywojenneyo liezyé nalezy monumentalne trzytomowe diielo wloskie pod redakcja A, Franconiego Storia degli sfort diveta (\. 1, Milano 1983; ¢. 11, Milano 1936; t. TIL, Milano 1988). Jest 10 dzielo zhiorowe, picrwsay tom prad- stawia ogélna bistorie sport, et starozytmoici do’ wspélezesnosei, tomy drugi i trzeci — historieposaczegélnyeh dyseyplin sportowych, whficie udokumentowan. Szeregélowa wamianka nalezy sig bad oad historia wychowania fizycanego w krajach skandynawskich, wlasecra w Suwecgi. K Dowiem stal sig w XIX wick diicki Lingom Swintowym ce chu gimnastycznego. Na wymienienie zaslugujaprace: G. Moberga Grmastikens Historia (Stockholm 1923) cay bardzicj seceegolowe stud ©. Holmberga Den svenska gymastibens atvetling. Pehr Heart Ling ock tans verk (Stockholm 1981), Trwala wartosé posiadla doskonale francusk studium nad gimnastykasawedzka, a miano A. Westerblada Ling, préewseur de Uevercice plosiqu, sa vie ot guerre. (Bruxelles 1913) “Znacene o4ywienic badah nal deicjami wychowania fixycanego i sport, vlaszeza nad mowszymiclapami rozwojowymi, nastapilo po dru wojnie Swintowe). Obok szeregu wartosciowyeh prac seczegdlowych 7 texo ores wycawano liezne zarysy syntetyeane, kidre ukszaja Wyre wane deni zainteresowai dzicjami fizycae} sprawnotei czlowiek a) ysow syntetyemych na plan pierwszy wysuwa sig obszeme dzielo: B. Dalena, D, Mitchela, A. Benneua A World Histny of Ph Education (New York 1953, wyd. I 1971), Zarys wen podaje glo Kierunki rozwojowe kultsry fizyezne) ora ssolnych Krajach, nie zawsze jednak uwzglednia najnowsze érédla + opracer wana. Podobnie obszeme’ dzielo niemieckie: C. Diema Weltgeicichte des Sports uel der Leibesidangen (Statxgart 1960), jest zestawienienn faktOw i informacji, glownie © rozwoju nowoczesnego sporta, brak mu jednak dostatecznie poglgbione} i prackonujace) analizy. Chavakter faktograficany pesiada rowniez deielo H. de Gensta Histeie de Véducation pysique (Bruxelles 1957), Obszemy zakres informaeji historyeznych prezentuje Sportorssnsehaft- fiches Levon (red. P, Roiling, Stuttgart 1972), Praca zbiorowa pt. Oczerki po istorii fiziczestojkultuy (rede? F. 1, Samoukow, W. W. Stothow, Moskwa 1967) koncentsuje sig glownie na roawoju wychowania fizyeaego i sporty w ZSRR. Podobay charakter pesiads studium Atria ficicceskaj Aultury (red.: N. 8. ‘Toporow, W. N. Wydtin, ‘Moskwa 1964). Sporo materialu do dziejow wychowania fizyeznego w ZSRR zawiera praca K. A. Kulinkowieza, Razwilje ficiceskoj kultagy i sporta w BSRR (Mitisk 1969). Probe opracowania powszechnyeh dzicjow wyelo- wana fizyeanego zawiera ksigzka zhiorowa: Pantitek Krdthj a oobi, Dajiny tdesné wjchony (Praha 1963) Powainym osiqgnigciem jest’ dr6dlowe wydawnicwwo K. G. Wildia Daten eur Sporgeichchte: cz. 11 Die Alle Welt und Bueapa bis 1750 (Schoendlort bei Stutigart 1970); cz. 2+ Europa von 1730 bis 1894 (Schoradlorl hei Stuttgart 1972), Z opracowait szezegolowych dotyczacych dzicjéw wychowania fizyezn go w XIX stuleciu nalezy wymienié preede wszystkim dzielo zhiorowe J. G. Dixona, P. C. Melmosha, A.D. Munrowa, Ro F, Willeusa Landmarks in the History of Physical Biweation (London 1957). W_ kilkw 2rodlowych szkicach dzielo (0 praedstawia proces rozwojowy wychowania layeanego i jego wwarunkowania, W saezegsnoici zajdjemy ts desko- avakterystyke gimnastyki sawedzkiej oraz tumerstwa go; dui wartos Zrédlowa posiada réwnied studium podwigcone rozwojowi fier sportowych w Angli, Rezw6j wychowania fizycamego w Szwajeatli prdstawia praca L. Bu Sport in ser Schovic, Geschichte and Grge wart (Geneve 1974). Duieje wychowania fizycznego w Niemezech preedstawili_ historyey Niemieckie} Republiki Demokratycane| w obszernym, caterotomowym dziele i. Geschichte der Korperkultur in Deutschland (6, 1, do rokw 1789, Berlin 1962; tT, 1789-1917, Berlin 1965; «. TIL, 1917~1945, Beslin 19545 1, TV, 1945 1961, Berlin 1967). Dzielo zastuguje na uwage 2 dwu wagledéw? jest to, po pierwsze, najobszerniejszy obraz rozwoju wychowania fizyczve ko i sporty w Niemezeeh, giie, jak wiadoma, dvicdziny te maja ie dude tradyeje, oraz, po wt6re, zawiera gruntowna analizg nformuje 0 je) stanie w poszeze-w spolecanego i polityezeo peadloia_wycho Anoray abnataja wiele mitow, jakie w te elzied ‘ina historiogratianiemiceka, i odganiaja.militame ecle gi w Niemezech, W Polsce.pierwize price 2 zakresu histrii wychowania fxyexnego powstawaly preed pierwsza wojn swiatowa, Wymienié naleiy zwlasveza Trodlowe studium A, Karbowiaka pt. Wykioaniefigncane Konig Bekagi Naredaeej (,Muzcum”, Low6w 1902). Glwnym jednak osiagnigciem byl praca fi Piaseckiego pt. Deigie wyehowania jycenge (Lwow 1925). Ta trudno dais dostepna ksigtka stanowila preez dlugi czas jedyny w nas rarys_powszechne) istorii wychowania fayeznego i spelnita duta role ww krzewieniu znajomosci dcjow kultury faycane), zwhaszca wide ibsolwentow wydszych uczelai i szk6l wychowania izyemego. Dopiero™ jednak po drugic} wojnie Swintowe) polskie badanin nad Guigjami wychowania firycenego wezbraly na siley pray caym wytworzylo sig kilka ostockow badaa powigzanych 2 wyésaymi uczelniami wyehowania fizycanego w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Wroclaw oraz 2 Instytatem Naukowyin Kultury Fizycane} w Warszawie, Osobne migjsce 2ajmuja Inadania nad dzicjami sportéw ysokogérskich praedstawione w wicloto- mowym wydawnictwie W skalach i fodack Swiata, pod red. K. Saysse- “MTobicayka, oraz najnowsea publikagja encyklopedycana Z Radwariskiej- Paryskiej © W. H, Paryskiego Enextlpedia tatrenisha (Warszawa 1973), W Tnstytucie Naukowym Kultury Fizyezne) w Warszawie prowadzone byly badania #rédlowe sacl powszechnymi drigjami wychowania fizycznego i aporta, Ktorych reaulatem sq miglzy innymi wydawnictwa érédlowes Razedj mysli 0 eycowanin fizyznym we dobie Odradzenia, w opracowanit Bs. Suchodolskiego, (Wroclaw 1959); Rocio tultry ficycone] w_okreie Onindcenia 1 Ofvicenia, w opracowanin W. Perens i R. Wroczyiskiego (Wroclaw 1968); Glitone kerk rozoojnwycoxaniafizcenege od koiea XVEL ce. do ratu 1919, w opracowania R. Wroczyfskiego 1K, Hadzelka (Wroclaw 1968). Wydawnictwem 0 dude} wadze dla hada nad dzicjami wyeho- ia fiyeznego w Polsce sq trzy tomy bibliografii wychowania Raye7 nego i sport w Pole (1841 ~1914), w opracowaniu A. MotikiStani- owe) iH. Zythowice, W > Instytucie Naukowym Kultury Firyeane) Ww Warseawie koncentrowaly sie rdwnie# prace nad slownikiem biograficznym wwychowania fizycanego i sport, Matrialy x obit) juz daif kartoteki publikowane st systematycanie w kwartalniku ,Wychoveanie Fizycane spore”. Obfity material dokumentalny dla dziejow turystykt zawiera ppamictnik M. Odlowicza pt. Moje wspomicnia tycene (Wroclaw 1970). 7 ofvodka warszawskiego wysrlo ted szcreg studiGw szeregolowych -ych wéine ded fizycenego i sporta oraz rine tereny Polski, Na ezoto wysuwaja sig badania nad dzicjamipierwszych eresteh sportowych w Warszawie (W. Ferens), eystaw sportowych ww Wane i sport kobiet (M. Rotkiewiez), nad wychowaniem fizycanymn fiayeanego w Niemezech nie wytwarzala buriaae yk w stkole galieyiskiej (A. Movika-Stay w Krolestwie Polskim (1. Wiki), roavojem cigzkie) rejiza), dzician gimnastyki sokole] (K. Baratiski), nad nowezytnyin sporten i igrayskami olimpijskimi (G. Mlodzikowski), ksztalecniem nauezycicli wy- chowania fayeznego (K. Hadzelek), wychowaniem fizyezaym XIX w. iw dviestolecin migdzywojennym (W. Gniewkowski, K. Haydzelek), sportem robotnicaysn i wychowaniem fizycznym w secjalistyeznych zwinzka dlzicy (HL. Laskiewicz), sportem w okresie okupacji (H. Mlodziay Odrebna_pozyeje stanowia badania nad dzicjami ruchu higienicznego, w ktorych wiodea role pelni Macke) Demel, nacl cziejamiprasy sporiowte) (B. Tuszyiski), nad problematyka sporty w sztuce (W. Liposisk) Od szeregs lat prowadzone sq systematyezne badania nad dz sporty robotniczeyo w Polsce. CueSciowe wyniki tyeh wydawnictwo Sport Robotniczy”, opracos Ibrego ukavzale sig: dotycheaas asiem toméw (1962 — 1974), W ogradkn krakowskian dominulg zagad ziejow wychowania Jest le, jesli sig wary, 12 obse stanowi naturalny teren ckspansjibadawezej uezelni krakowskicj, kira ma za sob bogate i pigkne tradye) sow 2 Uniwersyte JJagiellofskim oraz posiada do dyspozyejizasobne migjscowe archiwa. ‘Wyniki baclii ofroxtka krakowskiego publikowane sq w zwartych pozyejach, nap. H. Smarayiskiqgo Henk Jordan, pionier nowoczesnego rychorcania jigwesne- go w Pale (Krakow 1958). Glownie jecnak ukazuja sie w yRocanikach Naukowyeh Wydsagj Szkoly Wychowania Fizycznego w Krakowie". Wing ‘powadniejszych prac naleay wymienié: studia potwigcone ksztalceniu nauczy- eli wychowania fayeznego w Krakowie (A. Orchowski), dzialalnosei Vowarzystwa Ginnastyezneyo ,Sokil” w Krakowie (K. ‘Toporowies), wychowani fzyeanemn w Uniwersytecie Jagiellosiskim w 1 potowie XIX wick (H. Oszast), W hadaniach nad dzicjami wychowania fizycznego na terenie Galicj ‘osrodek krakowski wspierany jest przez uezelnig wroclawska, Zwaszc wymienié tu nalegy rddlowe stadium M. Weinerta 0 stanic higieny i wychowania fizycenego w Galieji w drugiej polowie XIX wicku, ‘opublikowane w ,Rozprawach Naukowych Wyisze} Szkoly Wychow: Fizycenego we Wroctawin” w roku 1963. Badania nad eziejami wychowania fizycenego na ich polskich prowadei oftodek poznariski, Rezaejane sq tn m. in. hadanin nad dzicjami kultury fayeme) w Wielkopolsce (Z. Grot, J). Gaj), iad dzigfami kultury fizyczne|_w rejonach pogranieza (BB. Woltnan), w Wolnym Mieseic Gdarisku (J. Gaj), nad (A. Grotéwwna) i nid hareerstwem w Polsce (J Stosunkowo pilne potreeby bad | sport wylaniaj sig na terenach Powisla, Warmnit 1M rowski) on na Skisku. Zapoezatkowa kowa), mad wychowa mv fizyeznym leryki (C, Bo zachodnich i polnoenyeh w Poznaiiskiem fiaycanego ur (A Dadania nad dzicjami_,Sokola”iw ofradkach polonijnyeh w Niemezech ukizuja w tc) dziedrinie nceace_perspektywy. Poza niewatpliwymi osiagnigeiami nasze) i obcej historiogr wania faycenego, awlaseeza w ostatnich daics onl wycho: joleciach, istniejq. na tym 1 pile potrachy badaweze, Rysuja sie one wt wychowania fizyeaego i obejmuja daicje wychowania fizycznego w srkole, rozwoj gier i zabaw ruchowych, rozwdj sportu i turystyki. Osobnym ‘zagadnienicm jest rozwéj worii wychowania fizycanego, je} podstav spolecz- h obszarach fizycanego w sekole nie byl dotychezas lostateczni uwaulecniany w historiografii ofwiatowe). Zainteresowania historykow wycho wania ofiskswaly sig glownie iw dalszym ciagu ogniskuja sig wokol problema apzwoju sakoly jako uumyslowego, Problemy wychowania fizycrego mlodziezy, podobnie zresaty jak np. proble ksataleenia xawodoweyo, wystepowaly w pracach historykéw wychowania racze| marginalnie, Wynikalo to % braku zainteresowan problematyka wychowania fizyeznego ore odbijalo jednostronny intelekeualizm dawnych koncepeji programowyeh ksztalcenia i szkoly. Historia wychowania fizyezne- go w s#kole jest jednak najsilnicj sakoly jako insty- tucji wychowania mlode} generacji, a integralnym elementem wielkich relorm szkolnych, awlaszeaa w ostatnich daivsigcioleciach, staal sig zawsze problem roti i miejsea wye! izycancgo w programie szkoly. Z punktu widvenia potrzeb historingralit wychowa i analiza eksperyment6w i prob w wales iy, dawnych # nowszych, Poza tym wychowaniafieycznego ing aaaiens alawezym jst ror} wyehowania fayconego w sakole w XIX. 1 XX wickw jako deie- Gainy whaczone form acenin ogee. Davie ier i mabaw ruchowyeh zaréwno mlodieiy, jak i doweslyeh stanowia fiseymujnea, leer tylko Iragmentaryeznie zapizina karte Kaltury fizyeme. Nilicae prace badavwr%e, jak: J. J Jusseranda Les sports jens Pevevce dans Panceme Free (Basis 1901) czy’ Te Golgbiowskiego hy i aabauy rich san... (Warsawa 1831), wakaaja, jak wiele w tg daiedzinie jest do zrobienia rardvono w skal pszceegélnych krajve ty regiond, jak iw skali porownawerej. Potrzehe te docenial w pelni 2 polikich baiacry Eugeninsz Diasec, ktGry w latach migdaywojennyel Toxpocval szeroko zaplanowane badanin inidlowe jterenowe nad wawojen fier i abaw Iudowych. Wojun pracrwala prawie 3c ukoficzone balan, fh sveratki-archiwum hada ora niepelny egzenplare pierwszego prac Wwania nie doczckaly sig dotycheaas kontynuacji i wydania. Wytaje si ew programie polkich ada wad rami i zabawami ruchowya naledaloby praedie wsrystkin podjé rejetracie materialu dokinnentalnego, wykorzystujae literature panigtnikarska. or fi ik — sarown poegjg. Jak wartosciowe materialy historyk kultiry eyez tego typu Titeraturz, Swindezy anana Isigeka T. Hughes i¢ lo program wyks - 18 Tom Brown's School Days by ax Old Boy (London 1857), ktdra stanovi conve irédlta do poznania angielskich gier rachowych, Doma sig wreszcie phnowanych badai rozsi6) sporty i turystyki, seeregiluie ich nowoczemy clap rozwoju praypadajqey na XIX i XX wick, ra diedzina kultary Gzycene| spragzona jest majscisle} 2 procesami ogihne- go rozwoju spolecaetstwa i kullury, co stwarza dwojaka problematyke hada, Z jednej strony wymaga oSwietlenia spolecane { kulturowe podloze rozwoju sprawnosci ruchowe), 2 drugie| — wylaniaja sig problemy bardziej srczegilowe, programowe i metodyczne, Wspomniane wyeej polskie prace badaweze nad tworzeniem sig i rozwojem pierwszyeh zrzeszea sportowych czy eh ksztaltowaniem sig nowoczesnych dyseyplin sportowych odstaniaja pigkne perspektywy dalszych hada, ukazuja role i migjsce kultury zycane) Ww ogélng} kulturce nated. Dla wspélezemej tworii i praktyki Sport masowego jest te ewolucja neste, uvzadzet, wyposaéenia, techniki treningu itp. W tej daiedzinie svexegilnie potraebne sq stadia’ pordwnaweze, chochy 2 teyo wrgled je jest to teren wspélpracy i emulacii migdzynarodowe), dla ktére} pobuclzajacym czynnikiem sq nowozytne olimpiady. Wlasnie rach olimpijsi, kidry wyrdsl 2 wiclkich, historycenyeh tradyeji kultury. fizycene), stanowie mode najmocniejsze uzasadnienie potrzeby wszechstronnych badai histo- rycanych nad rozwojem sprawnosei ruchowej, je) réznoradnymi formami ww sekole i poza szkola. Jeiliby za kryteriuin prefereneji problematyki badaweze} prayjaé wi dy ‘spoleczne, potracby wapdlezesnosel, wo praede wszystkim pilne ada ia hadaweee wylaniaja sig w zakresie najnowszyeh dziejow wychowania fizycanego i sporta. Od pocratkow XIX wick rozwoj kultury fizycznej obejmuje trey gléwne zakresy. Sa to: ginmastyka, sport orvz rel Wiele seezegélowych spraw w kaddej 2 tych dziedzin wychows go w Polsce, jak i za graniea ocackuje ua drddlowe stucia monogra- ficene, Wychowanie fizyezne ma swoje ,wewngtrane” problemy progeamowo-metexlycane} i technicane}, interesujace specjalistow w te} di zinc, Analizajajelicene prace poswigcone tresci programowe} posaczegélnych systembw, Klasyfikucji i nastepstw Gvieze, metodzie nauczania, ksztalcenin hnauczycieli i instruktorow. Wychowanie fizycane jest jednak vowniet scisle spragéone z og6lnym procesem rozwoju spoleczctistwa, kultury, wychows Dopiero w ostatnich Iatach stucia nad nowszymi okresami rozwojowymi wychowania fzycanego i sport odslaniaja te szersce problemy, wska jednoczesnie, jak wyczynowego nie bee jele jest tu jeszcze do zrobienia.Rozdzial 1 WYCHOWANIE FIZYCZNE WE WSPOLNOCIE PIERWOTNEJ Vierwotne daigje czlowicks Dopiero jednak w XIX wickw zaczgto systematyemic pierwotnege Zycia_ czlowieka ppodstawie danych archeologii i etnografii modemy odtworzyé 2ycie. spoleczetstwa pierwotnego, a wige spoleczesistw epoki precdhistoryezne). Obraz tego Zycia oad dawna buduily Aywe a nalizowaé stacy i rozwijaé stadia por opieramy Ww zasadzie na dwu rodzajach dokumentiw, ktGryeh dostarez archeologia, | etuogratia, Dadania archeologicane wdshiniaja praede wszystkim dokumenty % wyko- palisk, seczqtki osad luclzkich, narecdai, spragtim, ezd6b. Na ich podstawie p mozemy w sporib postedni odtworzyé aycie i dzialalnosé tudlzi, ktiray tw praedmioty wytwarzali i poslugiwali sig nimi, Obfitych materialow pouzehuych do odtworzenia pierwomego aycia czlowicka dostarcraja studia etnnlogiemne nad spoleczeistwami, ktOre w stanie pierwotnym prectrwaly do niedawna w_ tegionach odizolowanyeh od wplywéw spoleczeist onwinilych oraz studia etnograficae, poslugujace sig nowaccesnymi rnetodani badai, utralajace réine precjawy 2ycia grup pierwamych, ich ultury materialne) (oudownictwo, brad, naregdaia itp.) ore duchowej iezyk, mity, podania, obrzgdy itp.) Na podstawie tego bogatego zasobu dokumentiw Zrvallowyeh dakonywane sq rekonstrakeje pierwotnego Ayia cealowicks ‘obony i walki, jak jerwocin wigzi spolecane]", 2ycia grupowego, obycrajow i wierze ji mlexle} generacji. Pismiennictwo mt ten temat jest obszerne, przcchowua oblity zasib dokumentéw, weigz pomnazany wyn kami nowsayeh badai i adkryé Ogeaniczamy nave raw nyeane), byla 10 celowieka w_warunks jogo. sposoba bytowania, oct2ywiemia coi sacha nia jedynie do duiedainy sprawnosed fe linak dziedzina 0 szczegdlnym ziaceenia dla zycia fh ciggle} toski 0 egrystencie i ciaglych zagrozen, praca ktdrymi mogla chronié przede wszystkin wlasti-sprawnos, odpornose i orientacja, Odporwosé na zagrozenia zewnetrane, choroby, limatn deeydowala 0 practrwania, Doskonalasé zmyslove, jak receptorow: sygnalbw Swiata ewnehraego, umodliwiala saybkie i skutecene reakcje wa zjawiska Driecei wlonme, oven, Mloclzie? musta wigc byé zdrowa i sil Ipravne stanowily sie tylko cigar, ale i zagoi dla_pierwatnych_spolecanose selekeji dziced ulomnych, kalekich, jako bezdytecanyeh i utradnia wake © prictrw . Sila migéni exlowicka stanowila woweaas jedyne Zrédlo ener patizeh: zdobywania podywienia, zbudowania iene} do osiedl, obrony i walki. Uphynely dlugie (sinclecia, anim ezlowiek naueryl sig Cespornayaé elektywnogé wlasnyeh migéni wyeloskonalonymi nara fh kustcpnie ~ juz w pOénicjsryeh stadiach ronwoju ~ sik ulaskawionych tavicraat lub — jeszcze piienic} — wykoraystantem sil prayrody dl potrzeb. Knigje, step, rorlewiska wod, doliny gorskie stanowily teren by- Towania edlowieka, dostarczaly mu schronienia i srodkow exaystenci, ide trzeha bylo zdobywad twarda i surowa praca i walka, ‘Mona wige zaklndaé, iz te surowe warunki nie tylko nadawaly secregilna, range wozechstroniemu uspravnienia organizmu edowieka i jego ‘alalnnsel semsomotoryemyeh, ale jednoczeénie na drodze doswiadeze Isatntcily okreslong hierarchig. sprawnosei ruchowyeh 2 punkta widzes jc wiytecaosed. Sprawnogel ruchowe podporzadkowane byly ich funkejon tucylitarnym, myalistwu, uprawie ziemi, « 1s. Prayswajanic teh form ruchowych odbywalo sic whasayeh nociom awigaanym 7 wxlzialem w aiycin spolecan dig naturalng, nastaiownictwa przee dzieei zachowania sig osobnikow dloroslyeh, Moina slormulowae poglicl i% w procesie natladownietwa zamykal sig caly program wychowania fizycaiego dzieei w spoleezcistwie pierwotnym, fowany, jak to okresta jeden % historykiw wychowania fzyezneg, tna ksztaleenie wzatol Ww ware ddych warunkach 2yci Bena T tp, «a 1 Plait ve cane srieseond Mey roney= ” | 6 : : ropy, Deiee a najmlodych lat weradane byly do wapblnoty pracy Ay bain pee eine Yen cg Py toku uczestnictwa w te} wspélnocie uzyskujqniezbgdny zaséb spraw- oon vanes exgta do czynnosci_domowych, sa feeayaninaris (de) 2ycte (ok: Ve pate) ee ere oy Wed relagj_jednego. etnologow proces text w obserwowanym | oe Iowanin, ureadsanschookk, prone nigo sean ploocnoamerykafaki praybiral watepunc posta a eo “Cchlopey we slg jetdié Forno. prawie tak sumo. wean, jak | clan ce aoe rea atta chotlié. Od najwezeénigjseego daiecifstwa male dzicei byly obeznane x kofin i ae ivakruchaniy a deel wwiku doch lub tz la ezeto jedaly i Niemala role jué w najwezesnigjszych stadiach rozwoju peluily czynnosei ha koniu preed lub za swoimi matkami, uczepiwszy sie ich lub korisie © charakterze kultowym, wéréd nich taniec, rytika, plasy i skoki znane oni aca Paes a sa, od najdawnicjszych caasow. Wyrazaly one okreslone stany i prectyca umaeniajace zwartolé grupy Jozet Igndoy Kraszewski w literacki| igi Stan bani tak preedstawin play j zabawy mlodziezy awigzane 2 kultem letniego pracilenia slonecane 20 (phinigjsza noe Swigtojatska, swiglo Kupaly): ,Niewiasty jesacee wiuly tany, gdy chlopey 2 zapalonymi Zagwinmi races preeskakiwac oguiska, 4 potem wyscigaé sig po lace i wybiegaé na polanki % nimi. Cie indzie} lano midd w ogien na ofiare Bialemu Bogu, praygasal planes na chwile i wybuehal potem 2 nowa moca. Parobeeaki nicraz spotkali sig w uskoku, wiréd plomieni i dymmu, uclerzai o sicbie, mira smicjae sig chwytai 2a bary, padali na ziemig i tarzali mocujae U wseystkich ognisk razem rozpoczely sig skoki, a wet potern 2 oguiem ogony. Z zapalonymi Zagwiami, Kdrych ogieit w biegw nie powinien Doyl zagasnaé, obiegano posiane zhota, barcie, Iaki, wolajac Kupaly”. W procesie nasladownictwa réanicowaly sig sprawnoici uprawiane prece migiczyan i kobiety, praez chlopcow i dziewezeta od najwexssnejseego Wwieku. Daiewezeta nasladowaly czynnosei swych matek, chlopey ~ ojedv 7 caasem jednak ten naturalny proces nabieral charakters Swiadomego Juz w bardao weeesnych stadiach rozwoju wytwarza sig instytucja wyelon ‘wan, jako okteslonego systemu Swindomych zamierzeh otoczenia doreslege \w kicrunku praygotowania dorastajacego pokolenia do Zycia w grupic, Byla to instytucja wychowania zupel wanych, slutyla jednak analogicmym celom w momencie prayxotowsia rmlodej generacji do udzialu w yciu doroslego spoleczestwa. Proces tego praygotowania we wezesnych stadiach rozwoju cechowaly dwa czynniki I krotkotrwalosé i 2, nasladownicwwo. Niski poziom stosunkéw produkeyjnyeh oraz prostota wicei spolecanych nic wymagaly dlugiego okresupraygotowania Zapoznanie sig % prostymi narzgdviamil i ich zastosowaniem dokonywalo sig jw? w okresie weresneyo dlieciéstwa; w oktese deieciistwa rownie® chlopey i daiewexgta wzyskiwal aiczbedny zassh doswiadezen spolecanych, welrazali sig do form organic acyjnych aycia grupy oraz pozawali jogo mitologicene i obyczajowe ob inna nig w_spoleczeistwach eywilizo- iwy. Wehodzenie w aycie dojrzalego spolecaeistwa odbywalo sig droga uuczestnictwa, becpostedniego ulzialu w zyelu grupy, przede wszystkim Ww pracy, Ktéra stanowi proces wapdlny, whqczajgey wnaystkich uczestnikow igraywy. W ten sposdb zdlobywaly pewnose siebie, uczyly sig zachowywaé Fownowagé i stawaly sig jeéeicami zupelnie tak samo, jak uezyly sie chox zig ~ droga_praktyki” (1) rening faycmy stanowil Koniecena zaprawe rownied dla dziewezat Musa one, rwnie jak chlopey bardzo predko nauceyé sig. plywat, jeddvié konno i straclaé, chociaz bowiem w wojnie pracwodza mezeayéni, obiety zag i daiewergta sq do tego, aby spelniaé prace domowe i polne, to jodnak sajdyja sig one exesto w taki) sytuacii, iz musea aye Iuka i streal baelé pracciwko dzikim zwierzgtom zagrazajacym ich dzieciom Jub mlodszem rodzedstwn, had tez weedy, kiedy podezas walki, szczeglnic zon, Praede wszystkim jedniak w ceasie dhugotrwalych wedrowek szezepu, gly wojownicy znajdue ia si¢ dalek na preedaie, kobiety polujae musza same adobywaé sobie pozywienie” [1] W ten sam sposib — ydroga praktyki” ~ male dzieci prayswajaly ruchy hiezbgine lla poaniejsaych exynnosel cay tow procesie zdobywania pozywienia, cay w walce i obronie. Rownied w zabawach nagladowano exynnosi, kt6re trzeba bylo wyko- nywaé w doroslym 2yciu czy to w procesie zdobywania podywienia, wytwarzania naregdzi uprawy ro Od najmedszych lat deieei prayswajaly umiejetnose poslugiwania sig hiczbgdnymi narzgdaiami, A oto relacja 2 Gwinei ~Cauli ojeowie nieraz sporzadzaja dla mlodego pokolenia miniaturowe czélna, na kiGrych mloddi podejmuja buruliwe podréze 1 wyimaginowane polowania. Gdy braknie lidki, kawalek draewa spelnia te sama role [1 Cagto motna wideiee chlopea, ktGry plynie w dél racki na pniu drzewa, ‘obracajac go nogami. Mali chlopey,’ ledwie mogacy ustaé na nogach, Diora sami dude czélna i wioslami, ktdre ledwie moga podniesé, steruja po raece, Brak sil wyrbwnuja, wytrwaloscia i zwinnoseia” (1). Droga nadladownictwa i praktyki nabywaly dzieci niezhedna wiedze i sprawnosé do. pracy, na te same} drodze wehodzily stopniowo w ca Jue dose wezesnie roawincla sig w spoleczevistwach pierwotnych specjalna instytucja wycho Ww rizie niesporluiewang} napasci, pomagaja mez cay ted w walee. loksatalt spraw i stosunkow 2ycia swe} grupy spolec wawer, oles 1 mianem inicjacii, a stanowiaea, jak to okretla Ludwik Kraywicki, .pierwouns sakole uobywatelniania” [5]. Po uzyskaniu dojrzalesei8 plciowe| mlodzie# poddawana bylaw migjseach odosobnienia, zawya} w-specialnych ostgpach lesnyeh, rytualowi prakiyk, nierae” surowyehs strzyznia_grupy wprowadzaln mlodziez w mity i symbole spolecane Obehodly 2a jace wyrostka x jego preysalymi obowinzkanni i else hiajuce praca nim wierzenia i tradyeje.jego preodkow odbywaja sig zasady w oxlosobnionym ustronin, ochronionym troskliwie od wtargnigcia ‘ossb nie poswigconych, a wie kobiet, dzieci i obcoplemiciicbw. Miejsce to jest Swigte, niedostepne, jest »ta ry recezy nici dlostarcea w tej mierze schronienia najbardzie) ccronego. Wiajemni- czenie tu i éwdzie tak sig zlewa % pobytem wérixd puszczy, nofé anajduje swoj wyrar w nazwie sameyo obrzedu. Obreed jest po prostu nobchiodem leényme, »sprawa lesnan, »gajeme” [3]. .Obehod lesny” eoriczyl sig probami zazwyeraj rownied i sprawnosci fizycane), Kore poprzcdaly akceptacie mlodyeh ludzi ~ jako catonkow grupy. Surowe warunki pierwotnego aycia wymagaly hartu fzyeznego. Odpornosé forganizanu ksztaltowana byla od najmlodszyeh lat aycia dziecka lacznie 2 doskonsaleniem sprawnoci, stanowila bowiem elementary warunck eyzy~ stengjt fizycane). Réwniek w zyciu doroslych ezlonkow spolecanosei pier ‘wotnych odpornosé i sprawnosé stanowily eechy najbardziej cenne. Nada- ‘wano im charakter kultowy i mityezny. Swiadectwo roli sprawnosei i hartu fiayemego daje nastepujaca opowiesé indiariska: =Wojownik indiaiski Seigany byl pewnego razu prace wigksza liczbe nieprayjacielskich wojownikow, gdy nagle szybkoX jego zaczclasig-zmniejszaé, W caasie bicgu blagal swoje nogi, by raénicj “niosly go napraid. Nog radzily mu, by awréeil sig do. glowy. Wowczas wojownik usiad! i zaczal pracmawiaé do swoich nog. Powiedzial on: Zostang zabity, jeésti mi nie pomotecic.... Ale nogi odreckly: Mow ze swoja glowa! Po kagalym posi hamaszczase sobie glowe i pielegnujesz ja starannic*; natomiast nas nigdy hie namasacease i zaniedbujess. Ale kiedy bede zabity — powiedzial wojow- n if — woweras wrég sprawujae taniec wojenny nad moim skalpem bedzie mial wielka prayjemnose; bedzie ten skalp obtaricowywae i cacié yo; co sig jednak was tyczy, t pozostaniecie nie zauwazone; ostaniccie wyreucone préed bbz i pry beda sig 0 was bié pomicdzy soba. Gay wojownik w swoich blagalnych probach doszedt do teyo punkta, ogi zaczely nagle same biee. U tupaly tak mocno, Ze 2 wielka stybkoscia niiody go naprebd, i uciecaka jego zakoiczyla sig. saczesliwic, Od tego = starzy hudzie upominaja mlodszych, by ct je kaddego wieczoru tlusaczem i traymali wuienie” [1]. 1 okolicz= caasty — tak mawialy nasze mat ali © swoje nogi, nacier nad ogniem, aby uczynié je znown gibkimi i odpornymi na © U niansiniat ayers} nackera pean po astym pty glowy satezonyan BIBLIOGRAFIA (ao oe 1) Opracowa LAR. Ae Webeeie a die picnoinnk, Tlamacayt B Whicicchownki, Warsaw 1260 2. L. Rraywickis Pim scole nebpattnia, yPraelad Soxologicany” T. VIL, War saws 1. 4, Le Kraywickis Pinworgr wig from, Warsz 1957, 41. G, Lankan: Die Kiser aden fin Eker der Movatetentesg. Resin 169% BT, Weary: Life aad Bava iv Bl Sati, New York 1918Rozdzial 1 WYCHOWANIE FIZYCZNE ULUDOW STAROZYTNEGO WSCHODU 1. WYCHOWANIE FIZYCZNI W STAROZYTNYCH CHINACH Cywilizacja i wychowanie mlodziedy Cywitizaca chifska nalety, obok egipski, indyskie| | mezopatamskc) dio najstatnych cywilizaci Swinta, Rozwinela sig wprawalie plac) nit “ywilizagn.Egiptu 1 Indi, reprezentaje jedak nie) wystepujaea Wty Sopniaw innyeh cywilizaach ciaglosé razwojowa, oraz odizolowanie ont wplywow zewnetrznych, Wiele { rorkwitn w drugim (siqceciw preed nasa era prvetrwalo ssn. Vaal cywilizacjichiskie}sprayjaly waranki goog terytariumstarychy Chin, rozciagajace sic wads racki Zl {tiwag Ha) od wachod zambnigtego potinym Pacyfikiem, od ached nssywenn wielkieh gor’ i pasty, od! poludnia dzunglami i géram Nu Gym olbreymim terytorium.practrwaky najdawnijsee slay calowieks, few. pekiskiego (Homo erectus Pekinenss) spraed_okolo 400 000 lat Na yeh terenach na 2000 lat p.nc. powstala wielka kultura, roxwinita ww iaolagi od innych kultura sige 0 ecchach specyficaych 0 zupelie Autonontiane) drodze rozwojowc). Ofradki te} kultnry tworeyly sig w rényel Tejomach wielkiego obsaaruobjetego racka Zola, ale w clap. wickOw dlokenywal sig proces je} unifkagi lacenie z serszymiprocesami interac polityezne} i narodove}- NGlownym nosieielen tej kultury mial byé podezas calego tego oktess chisk ehlop — ronik,ktiry prestosowywal sie do r6inorodnyehh warwnkiw siycanych | rozwijal weld swoja technike wprawy ziemi doprowadzajae ier wypokiego poziom, zblizonego do ogrodnict I niczwyble wielkiego whlndn cigéki) pracy lndtkie stapilo pracobrazenie olbraymich obsearow, news Ww ziemie niebywale} urodzajnosci, Czynnikiem Ragrywajgeym najbandzij intoung role prey je) uprawie sta sien fleba lub flora, leez calowick, Dyicki tem tc powstala tak wyrazna fiominanta.rolnctwa, ery tru Tecinoiet fokola 90%). One ted okritalo zasadnicey charabter ewilizac hie, nakladajae swoje pigtno na prawie wsrystkich deiedzinach kultry chiki)? [11] chi sig stsunkow feudalnych w Ghinach dokonalo sig w oie jowania dynastii Czou (1100-221 pan). Struktura spolecana raruszonyeh je) dokument6w 2 okrest la sig. zawsze znakomita wichszose chi opierala signa dominaeji rodow szlacheckich do arystokragi naledaka cala wladza polityezna, precdsta arystokragj rajmowali wszystkie stanowiska dworskie. Lad nie posiadal praw poli fyemych; do jego obowiqzkow nalezala uprawa iemi i sluzba w fewlaliw. Powaine zmiany w strukturze polityezne} paistwa nastapily rona nostala prace cesar2y, torpoczal sig proces formowania scent ‘vauiego paristwa, Ostatecana konsolidacja monarchii autokratycane} nastepuje holo roku 221 pane, kiedy to roxpoceynaja sie ready nowe) dynastii ~ I pane, — 220 n4.). Procesowi temu towarzysza, daze preemiany nkach spolecaych i ckonomicenyeh kraju, w 2yciu kulturalnyne iodine. ~ Wychowanie mlaziety w Chinach rezwijalo sig swoistymi drogami ‘oxtpowiadajacymi speeyfice Zycia spoleceno-polityeanego i kulturalnego raja. Srkoly powstaly bardzo wezes ich system ial Ww traccim i drugim tysigclecin pane. Najwicksty ich rozw6 TV wick panes, wige ma okres tworzenia sig scentrali= ji i rorpurln politycznego struktury eudalne). Byl to okies wojen wewngtranyel i poliyeznego zameti, tak avany okres krblestw wwalezaeych (481-221 pane). Wo tym okresie precloma polityeznego nastapilo wielkie ozywienie dycia intelektualnego, okreslane mianem st schol” filozolicanych, Cagsto pordwnuje sig okres st sekol” w Ch 4 okresem rozkwitu kultary stavofytne), przypadajaee) na okres wielkich igraysk olimpijskich. Mamy tw do czynienia 2 rzeceywisty ebiednoscin chronologicana tych ews niezalemych od siebie oftodkéw wielkiego rozwoju kultury. Podobnic jak w_ starozyine) Grecji jest tow Chinach okres lwiclkiego rozwoju filozofi, kt6ra prace stulecia wyznaczala kierunck Swiado- ‘mosei spoleczne) i kultury narod chiiskiego. Okres ,stu szk6!” w Chinach nie doprowadzil jeduak do te) formy integraeji_krélestw walezacych, jaka stanowily antycane olimpiady, Wynikalo to ~ byé mode — stad, i Ww Chinach zawsce monarchig wwazano za nauuralny i konieceny organ wladzy, nie znajdujemy tam form myflenia politycznego, kore win sig-w starozytne} Greeji % pojgciem ludowladzwa ~ demokrai Spoirdel wielkich praedstawicieli stu s7kdl" najwigksey wplyw wywarl berspraccenie Konfugjuse, korego Zycie i dzialaluosé preypadal 51-479 pune, Byl to cIki filozol w Chinach, © kerym powstaly historyeme zapisy W hsigdze Li (obyczajow) praekuzal Konfucjuse informacje © aasadach wychowania mio) generacji chifskie} (sdachty) w okresic dynastit Crow Mlodziez uczono seeicin enét, szeécin czynnose’ i secéciu nauk (s7tuk). Gnoty byly nastepujaces madresé, uezynnosé, sprawiedliwosé, wiemosé, dobroé i zgota. Do exynnose’ zaliczano: szacunek dla rodzie6w, preyin ronwinigty praypadl wniek pierwszy do. baci, serdecanoi w stosunku do krewnych Zony, prayjaah wobec sisiadéve, wspalezucie dla niesacase i krzywd. Podstawowsmi naukami2» (setukami) byly: ec ial iycia dworskiego, n pisanie, matematyka. srobowal powyiszy zestaw cech spolecano-moralnych i uni Jjetnosci, Cechy spolecaa-moralne zgodne byly x zalozeniami jogo filo- ~olii praktyeane}, kt6re) podstawe stanowila aprobata rodziny jako poxdstawy spolecznego ladu oraz kults preodkow, jako Zilla madrosei. Byl wige rrecznikiem feuclalnyeh stosunk6w i staral sie je umocni¢ w okresie wzs eyeh tenddencii do centralizacji wlalzy. Praedmioty nauceania w szkole chitskiej w okresie Feudatizan stawione przer Konfucjusza w Kiipdze Li wyrataly potrzeby dom Klasy spolecene} — salachty i arystokracji chiiskie}. Wyksztalcenie to zoby= wali wylacanie synowie silachty, w czasie pokoju pelnige rétne funkeje ladzy paistwowe), a w ezasie wojny — funkeje wojownikow i dowédedw. ~Salachta Wwalezyla w wozach bojowych obsaczonych pracz traech ludzi prowadzqeego woz, yprawoskrzydlowego” oraz dowadee w Sradkut. Ogol ludowego rekruta walezyl pieszo, dokola woziw swoich pandw” [11]. ‘opanowywal w toku nauki sprawnosei niezbedne w jege cywilnym i wojskowym, Strzclanie 2 luku bylo wsréel mnosei stczeghlnie cenione. Wpra prestizspolecmny, ej poziom bylsprawezany w czasie popularnych publicanyeh zawodbw. Sprawnose ta wiazana byla pojeciem dobrego obywatela, zgodn 2 populamnym -prayslowiem chitiskim, i2 ylucenicy strzelaja_w_ interes swych ksiqaat”. Wedlug powszechnego potwierdzoego przez filozofGw, Iucenictwo stanowilo najlepsza droge wychowywania spolecanego roralnego, ksztalcenia charakteru mlodych Chiiczykow. W ezasie zawodow le wyniki w strzelaniv 2 luku ponizaly nie tylko samych strzeledw, ale ‘ich rodziny i srodowiska terytorialn Strzclanie 2 tuku odbywalo sig pray akompa je muzyki i perkusi, Nadawalo to tej setuce charakter obragdu, wamagalo role spoteczna tumiejetnosei strzelania, Réwnied wysoko byla ceniona umiejemosé kierowania wozem Tania 2 luku 2 worn; byla to umigjemos niezbedna w_preygotowaniv ilitarym mlexlego svlacheiea. W praygotowani do zycia spolecznego ido uczestnictwa w aycin dworskim taka niezbgdng umiejetnas stanowil rownicd taniee. Znane byly réésie rodzaje tafica — taniec dworski, wojenny, obragdowy (religiiny). Z tasicem wigzano glebokie treici wychowaweze. Mial on roawijae fizyeznic, ksztaleié harmonig i pickno ruchy Ww réwnym slopniu tanice obreedowy, towarzyski mial praycayniné sig do sharmonii duszy” cxlowicka, Dlatego dycie spolecane dawnych Chiticzyk6w tak bardzo nasycone bylo taiieem jako symbolicanym wyrazem rbznych treéci j stanow paychicznyeh. Sckoly uezace tych endt i sprawnosi w okresie panowania dynastit Grow utraymywane byly precz ksigzat. Dla mlodziezy szlacheckiej orga- niizowane byly szkoly wyzszc, w stoliey paristwa i siedzibach ksinzat wayka, strzelanie tuku, ww strzclanin dawala uy trae 2B on nidsre w mnicjsyel osiedlach. Ponadto organizowan c byly_stkoly hisee, oplacane prace redeicéw i precanacrone dla dzieci 2 “wdzin ‘wyrobniczyeh i 7 luda. Teh program byt bardziej ograniczony, sprowadlzal sig glownie co nauki spoleemo-moralne} oraz niektOrych sprawnosc, Za panowania dynastii Han, w okresie centralizacji wladzy cesarskiej, niczenia praw lewlakiw salacheckich, system szkolny i wychowani tmlode} generaeji ulegly dutym 2mianom. Wynikaly one stad, iz cala struktura spolecano-politycanapaistwa ulegla glebokiemu precobrazenia, Cesarze chitiscy ogeaniceajac wplywy arystokragi rodowe] nadawali ureqdy wyksatalconym praedstawicielom nizsrych warstw spoleezetstwa. Wabudzilo to w warstwach plebejskich wzmozony ped do posylania dzieci do sek6l, przy ceym warstwy te zainteresowane byly w takim programie ksztalcenia, kidry byl najbardziej uiyteczny dla karier urzedowyeh, Jednoczeénie wladze zainteresowane byly bezpotrednim nadzorem nad szkolnictwem Ww plebejskich, praygotow W ten sposob wyadrebnity sie dwa tory ksztalcenia, Dawne szkoly imladziezy salacheckie} praybraly charakter szkol wojskowych, ksztaleq- eych precde wszystkim w mikresie sprawnotei rycerskich (Iucznictwo, kierowa Rozwinglo sig rownoczeinie. szkol- hictwo paistwowe kilku stopni dia dzieci x warsww plebejskich. Najbardziej rozpowszechnione byly szkoly elementarne. Za czasow dy= nasti sig zasada, 2e kaicla wies liezaca 500 domow miata sekole clementama, do ktGre} ucagszezala mlodzies w wick od 8 do 15 lat Wyésey saczebel stanowila szkola Sednia, réwnied pafistwowa, ktOre) program, wylacanie literacko-flozoficzny, Koncentrowal sig gléwnie na ‘opanowania pisin Konfucjusza. O ile szkota elementarna .uzyskala znaczny stopiefi powszechnofei, to sakola srednia, % uwagi na sw6j_literacko- sfilozoficany charakter, skupiala niewielki odsetck mlodziciy (okolo 5%). Zuaceny rozwej osiagnely natomiast uniwersytety ze wagledu na potrzeby sztalcenia kadr ze stopniami naukowymi, m. in. na stanowiska nauczyciel dla sek ©. ayci szko tym, i praythaczala je surowa dyscyplina, metoda pamigciowa, 3 trwala caly dzicn, Zapewne daieci i mlodzie? uprawialy gry, zal 2 cala_pewnoicia Iucznictwos tatice, rytimika i muzyka stanowily stala tueéé 2ycin sakolnego mlodziezy. oar mn mlodaicty chitiskie) niowiele jednak wiemy poza nauka Powszechne sprawnosei fizyezne Rowniez w aycin doroslego spoleczesistwa, klasowo zrOiicows aktywnosé ruchowa wsankejonowana bylaw roanych formach — ludye paramititarnyeh lub obraalowych. Jest to jednuk rownies arta w dziejach bogate) kultury chitiskie)- Pewne jednak rexizaje sportowx Pike wen se sagsigce ‘China 1 sarc Chiech a4 1 maja odlegle eradycje i pelnily okreslona role w fyciu spolecanyin Chin. Wepominatismy juz powy= 426) 0 popiakarnosei yeh sportéw, ktGre_ stanowily praygotowanie do. sludby wojskowe). Nalezaly do nich jazda na rydwanach, Ineaiewo, ranty oszcze- pem, éwicw waniu sig kusza, eiskanie am Bardi popularne by. ly zapasy, organizowane ww Tormie wystepow pub: licenych, Okolo polowy pierwszego tysigelecia na sc} ery upowseechnil sig books, okreslony Scslym re- gulamincm walki. Regus I a jego ustalenia okreskaly seidde taktyke walld i doz. wolone uderzenia, od 3 do 170. Preypuszezalnie chuiski boks stal sig podstawa_japoriskie]_ kon kurengji just Jednym 2 najstarseych sportow w Ghinach byla. pilka..notna, poczatkowo taktowana jako zaprawa militama, nastgpnie upowszechniona Ww spoleczesistwie jako popularna gra sportowa, Pika wiywana do gry nin ten legal zmianie, poczatkowo wypeluiona byki wlosem, pokrytym skéra, aszyta omnia skrawk6w. Od V wicku spotyka sig pilki wypelnione powietrzem, Rodzaje any w pilke moana byly rézne, Jedna 2 najstarszyeh gier w_ pill hhodna oxbywala sig na boisky, na ktérym znajdowalo sig szese walel tna pilke, rozmiesaczonych w regularnych odstepach, Gra miala charakter inecau-dwa drudyn, 2 podziclonymi yolami na atakujgeych i obroacow walebien (bramek). Za caasow dynastii ‘T'ang (618-906) popularna byl gra w pilke nozna % dwon bbramka, Bramka miala ksetalt lukus Giumfalnego, sporzadzona by onlobnych: pali bambusowych, W srodku znajdowal sie otwor, Ww ktéry nalezalo wprowadzié pilke. ‘© moralnych walorach gry w_ pill no? Swiadexy poeta Li-Yu (61-130 ne.) w elles 0 farbolu: hramkami-na boisku, nastepnie 7 jedna la pigknie drag pha ¢exeotocen Sina Palka lege wad jak iy Paulas gy drsyna sed nape apitanowie spool earn swoje lace Padaych ie ma wrglw dla powinowncto Nie mote by€ dad} stunncmtc eee mn panowae mlceydowani I jes oneyth jot handerae pile ins (ie harden} onieezne jest stern 296 [1 Polowanie rybolowstwo, plywanie ~ byly uprawi facie dopuseezal pio do awierzat i uzywania sicct do polown ryb, Wedlug jednego 2 pisarz chihskich XI wick» dziecka oswajalo sig worda okolo 7. roku ay kolo 10 rok — uinialo plywaé, w piginastym roku — nurkowaé, Row ww rsnyeh stylach i formach upowszechoione byly zardwno wil ity chiiskie, jak i w warstwach pracujacych immasiyke wana Kong Fu Gwiczenia gimmastycene sheiyly wszechstronnefin usprawnianin organizame orie wamagani expornoici, Uprawiane byly réwnie. jako zabicgi lecmicze ‘Ww rbinych schorzeniach 1 wlormoseiach onganizmu. Ginmastyka lecanicza stoxowana byla zwykle w pony siedzaeej lub kleczace 2, WYCHOWANIE FIZYCZ: W STAROZYTNYM BGIPC Etapy rozwoju e pownzechnie, Kone je 1 rybolGwstwo, zakazywal jednak strzelania Chiviczyey mali rownied od dawna Bgipt jest caesto okreslany jake dar Nilu”. Nil bowiem stanowi Aycio- dajnc Zsinlly suena calego kraju, ed najdalizego poludni Pilnoc. Wody Niu umodliwity roxw6j wielkie} eywilizacji na obszarach po mjdalias26 objeayeh ick zasiggiem jz ma Kila tysigey lat prac nasea era, Poet tc eywilizaci i patos exipskicuo preypadlaja na okolo 108000 lat pa, dje hisoryeave rompoezynaia sig okolo 5000 Lat pane, a panowanie herwsscgo historycznego firaona rozpoceyna. sig’ w roku 3692 panc. Proves tworzenin sig_pastwa egipskiego prayspiezaly warunk mat onicennosé organizowania ochrony prec wylewsn Nil system st go navwadniania, budowy kanalow irygacyjaych edprowadzajacyeh min ray wody do specjalnyeh zbiorsikow, Porzatkowo powstaly da wicli my 1 Dolny, kre okolo roku 2850 zostaly zjenoen prec wl imego raloiyciela pier weve) lynast, Ustalenie chronologis daieiow patstwa egipskieg nate Clue tiudnoici ze wagleda ie tylko na ywanie sig preckaréw fridiowyeh, ale 1 na swoista zaside liezenia casi. Fgipcanie orace fone panowanien waded, kiéryeh nastepstwn nie udaje sie wpe txliworaye Powszcelnie prayclo sig dai historig staroaytnego Batu na tray okyesy: stare paistiva ~ aynastic ad {-—X, lata od ooo 2850~2052 panes frednie pistwo — dynastic od XI—XVIL, Tata od okolo 2052 ~15705 howe piistwo ~ dyntstic od XVIM=XXX, lata od okolo 1570-541, Wiedy to Eqipt dentaje sig ajpierw pod! panowanie perskie, nastepnic srvckie i raymsk Szybki_rozwd} kulury egipskich rompo Ww poceatkach starego x0, ktére, po ueloskonae pe Teniach, umodliwilo ro2w stwa, wea, % wynalazkiem pis Motorem rozwoju nauki w ciggu calych dzicjow starozytnego Egipt yly potrzeby praktyezne, glownie zwigzane % koniccznoscia wykorzyst ‘wylewow Nil dla gospodarki rolue). Wysoki rozW6j osiagnely matematy i geometria, bezposrednio iytecane przy robotach rzecatyeh, budowie kanalow, wytyczaniu pél_ pod uprawy; rozwijala si sluiyla praktycenym potrzebom Zeglugi wadlluz Nil i byl wysoki poriam medycyny, zwlaszcza wykorzystanic iG! w lecznictwie imponujace zabytki sztuki budowlnnc} (piramidy), a-raeminslo artystyczne, 2 brazu, kamienia, Zelaza, ractba portretowa, osiggnely bardz> wysoki poziom rozwoju. Egipejanie byli naredem bardzo religijnym, 0 © poragrabowe. Zycie religijne wyraza sie w calyin dorobku kultury ‘nego Egipta, w sakralnym charakterze tury, sztuki. Blementy racjonalne, waiktiwa Ih dawnego astronomia, kt6ra mora; znany Do duiia drisiesego zachowaly nie roxwinigee) wierze Une) + duchowe). staro wielu zabytkow architektury, i gleboka obserwacja, przeplataja sig czesto w dokume aycia Exiptu % mistyka religiing. Na przyklad leeaictwo Inezylo w sobie due, wiedzg Iekarska, ze stosowaniem sugestii, czesto. x gustami i zabo- honami; podobne xiawiska obserwujemy w innych daiedzinach ku atoporglal praoclkow, wielka czeSé, jaka oddawano faraonom, wodzom ~ bel nwarodowyt, Strukture polityemo-spoleczna kraj. wy faraondw, ktdrym oda jako podstawy egaystencii. Fa rey admin i wczaly dwa ezynniki: wszech~ ano eze8é boska, oraz kult ziemi, mnowie rzlzili_ pray pomocy urzednikiw, aly terenem kraju, dzielili ziemig, wyznaczali Inych stanowila pexlstawe siratyfikacjt spolecznej ludnosi. Historyk grecki Heroxlot, Zyjacy w V wick 7 grup zawodowych w starym Egipcie: kaplanow, wor handlarzy, thumaezy, pree- i byl 'y, inzynierowie, Iekarze i in, Najwighsze wplywy posiadali kaplani, kiray zdobyli wielkie bogactwa j opanowali wiedze. Za pomoca wiedzy wywierano ogromny wpiyw ma faraoniw i przesine masy ldowe. Pomimo wielkiej sily kaplanow gipt nie byl nigdy parstwem tcokratyeznym. Réwnied grupa wojownil hie adlobyla nigely wicksacgo wplyws polityeanege, dzigki odpouied polityee faraondw i Raplandw (m. in, przcsiedlanin wojownikiw na réane ‘obszary). Egipt byl krajem pokojowym, choé w okresie walki x Hyksos ucla Nil w wickach XVI-XIT pane. pot i bitna.armig Niza w sta il stworzyé wielka, ‘od zawodowego i spolee rozytnym Byipeie se lakieh stostnkbw spray spot sg0 zrbzuicowania hudnosel isiniale le zespolenic ealego narodu, Tworzenin sig aly ogélne war ka oli, Sprawnos fizyc i higiena; zabawy dzieci Zycie spolecene bylo rozwinigte, a jego skladowym elementem byly gry, zabawy, sporty. Nie znajdujemy wprawdzie sladow specjalnych urzadzen erendw dia gier i sportéw. Uprawiano je jednak powszechnie zaréwno przez meiczyzn, jak kobiety. Byly to gry na olwarte) pracstraeni,, cx sprayjal klimat w panujace) popularne byly polo Peipcianic adznaczali sig teayzna fizycana. Swiadezt0 in. in, plaskorzedby, praedstawiajace wysportowane postacie, daze} sprawno- i fayeme), Meaczyéni sa silui i muskularni, kobiety — wysmukle i pelne gragji, O kuleie dla pigkna i tgzyzy fizyeane) Swiadezyé moze obraz predstawinjacy faraona Zoxera, zaluzyciela trzecie) dynasti, uczestaicza- ‘eego_w sportowym programie festiwalu Heb Sed. Artysta 2 daz zn moicia anatomii wydobyl gre muskulbw, ruch ramion i nog. Z podobua ekspresia fizyenego pigkna pracdstawiona jest krélowa Hatshepsut 7 ste] dynastit w Swigtyni Kamal. Groby Ww Saqgqara, a nastepnie w Pra ta dynastia, 2470—2820) peredstaviaja_n ik Mowep i Meremike (pi wskorzeibach + malowidlach| | 1 Mee oh, 20017 pe) pall Gwviczenia atletyezne chlopedw, jak zapasy, bie, skoki oraz gry sport © kuleie dla sprawnosed fizycine) staryel’ Egipcjan pisze w swoje} histori Herodot, praedstawiajae Egipcian i Libaitezykow jako narody odzaezajace sig ,najwyisaa na ziemi” tezyana fizyena, Liczne swiadectwa wskauuja, % zamilowanie do gier i zabaw Egipejanie ronal Bgipcie stanowil Jaw okresiedzievinstwva, w 2yciu sodzimym. Rodzina w starozytn yon jaucje Swigta i byla prxlstawowym ezynnikiem integracit spoleca.e). W rodainie dzieei uzyskiwaly prayyotowanie do zawadu rodzicow do dycia spolecmego, W rodzinie wszezepiano dziecku zasady higieny Na papirusach zachowaly sig lize prackazy dotyczace igi Ilaivei. Praepisy te poswigeane sa ochzonie ciazy, opiece higienicame) wad ny i wlrowia dzivémi w picrwszyeh litach aycia, Wiele uwagi poswigcano fizycenenu roxwojowi dziecka, nalecajae otwaita preestrzes jako najlepsee warunki roawoju Zabawy drivel stanowily Swiadomy i planowy éradek wychowania, © rodaajach zabaw dieci aja Swiadectwo zachowane xabawki (glownie w EL Lakoon, Faynum): Jalki poruszane za pomocy senurkow, karzetki tasezqee, krokodyle otwierajace pasecze, Czgstym motywem plaskoreeéh st gry zespolowe chlopeow i dziewezat ‘Warod dziewezat populame byly gry w pilke, jak pracraueanie pilki rekami, chwytanie pilki opierajge sig ha jedne} nodze. Wigerunki utewalo- ne na plaskorzedbach pracdstawinja rowniez gry chlopeow, glownie malymi pilkami, w preeciwicastwie do wickszyeh pilek waywanych przce dziewezeta. Widocene jest, iz w grach w- pike chlopey éwiczyli zrgenasé i site dziewereta eas subtelnosé i eleganejy ruchu Nickiore gry pradstawiane na plaskorzezbach bal w malaistwie. prey pominaja do zludzenia péiniejsee, nieraz do dnia duisiejscego popularne wird daieci i mlodaiezy, jak chwytanie kélka kijem zakosiczonym sckiem, Shracanie sig dwojga duicci traymajgeych sly za rece, preeskakiwanie v pleey siedzacego wspaliowarzysza, pracciaganic sig dwa grup dzicei 7 prostych form ruchowych o charakterze zabawowym roawingly. sig 2. bie jezenia burdziej sformalizowane. Wehodzily one m. i. do. program szk6l wojskowych (Zod, niéaj). "Taki charakier maja np. fviczenia-atletycave, precdstawione na licanych dokumentach, oraz biest Najszerze} uprawiane byly. aapagy, Z crasow XIV dynasti (to jest x okesu 1950-1900 pune.) zachowaly sig w groboweach Beni-Hassan malowidla Iilkuset par zapatniczych, Na ich podstawie mozna dest seezegdlowo codiworzyé technike walk zap: Popularna byla walka na kije, jako zaprawa do szermierki, Doskonala itustracjg. walki na kaplana Amenofisa Tz okolo roku 1550 p.n.c. Dwaj milodaiciicy, pokryct sata od pasa do kolan, waleas kijami zaopatrzonymi w rekojesé, Preedramig nicayeh, je pracdstawia malowidle” 2 “grobowea Amounosa, Tene] neki jest yurzbrojone deszezulka Iub matem ochronnym, praymoco- ‘wanyny raemienien, Lewa eek shuzyla wige do odbijania serwow przeciveni- ka Jednym z elementow wroczystosedchworskich byly wys gi na rydwanach, Populane bylo Jucenictaeg, ktOre mialo zastosowanie “w wale oraz na polowaniu, Swietnym hnezikiem byl firaon Amenofis 1 (okolo 1450 — 1420) 5 strzclal on do. warez pedaacego rydwanu, Monarcha ten odanaczal sie ‘wseechstromnym usportowieniem, by! riwnie znakomitym biegaczem, jak seglarzem Zivaijeh sportéw uprawianych w starozytnym Bgipcie nalezy wymienié pila deinen (iat Have, 1h. 2000 rf)Tenet ents (Tas 30 pordnoszenie cigzarow {worki 2 piaskiem), boks,_hoke}. ohok gry w pilke — popukamne byly tarice kkultowym, baletniczyy; wiréd chlopedw i dziewezat rozwinigta byla gimu- Warod kobiet 0 charakterze Iudycanym, styka, m. in akrobaryeua, plywanie, wioslarstwo. Wychowanie fizyczne w szkole Wychowanie mlodziezy w starozytnym Egipeie mialo charakter przede wyrystint praktycay. Wo zasaelzie zawied przechodzit x ojca na syna, hawet kasta kaplaséw bylaw znacznym stopniu daiedzicena, aplani rownied preckazywali tajniki wiedzy najehgtuic) swoim dzieciom, Potrzeba zarandaapia ogromnym obszarem paistwa spowodowala dost wezesny rozw6j sekol, uczaeych trudne) satuki pisania, jesli awazy sie, %¢ hieroglify wy- magally opanowania okolo 1500 znak6w pisarskich. W zaviqzku z zagrozeniami mnilitamymi i powolaniem stalej armii tworzono tee specjalne szkoly wojsko- wwe, gdzie realizowano obszerny program rdinorodnych éwiczen i sprawnosei fizyemyych, Szkoly wojskowe hyly dwuposiomowe: ksztalcly kadre zawodo- wych instruktordw (podoficerds) 1 oficerdw W sekoluel nidszyelt wojskowych, padstawowa treSé ksztaleenia stanowily ponadto wszystkie sprawnosei_postugivania wszystkim jednak strzelanie 2 luku, jazda konna, jazda rydwanem. raze, biegi, skoki, zapas sig Gweresn bronia, przede Prwalym elementem pro- gramu byly rownied taice wojenne. Szkoly oficerskie ten program vice i fizyeznyeh uampelnialy kultura, woj- sprawnoici skowa, naukaezytania, pi sania, taktyki wojenne} Ponadto w szkolach ofi- cerskich uezono stermicr- i oraz zasad_polow: Naleay saclzié, it @wie cczenia uprawiane w szko- Tach wojskowyeh — byly upowszcebniane i wiréd Idnoiei eywitine| jako nee zhedne praygotowanie do diycia, a jeduoczesnie jako ary w caasie réznych ro- cezystosci, Powszechnie up- rawianym éwiezeniem 0° walorach utylitamych hylo plywanie, Staroaytni Egipejanie uprawialt foane style plywania i doprowadzili” technike plywania do mistraosta. Wiadome réwnied, de uroczystoxeiom cworskim i Swigtom obreedowym towarzyszyly tafe i inne rodzaje popisé sprawnoici. Istnieia praypusaeze- hia, Ze w starozytnym Egipeie odbywaly sig zawody sportowe skupiaja- cee awodnikiw 2 réinyeh ajow; byl 10 jakby forma péaniejszych tlimpiad. Wiadomo ma pewno, ae czasie pogrzebu Ramzesa TI ole byly sig awody % udaialem obeych uezestuikow. 3. WYCHOWANIE FIZ YCZNE W INDIACH Odkrycie w rokis 1921 ru Moherslio-Dara oraz Harappa pray rzece Indus, swiadery, it w_rejonie yeh keultur Swiata, Byla to kultura migjska, ezeéciowo zniseczona. pracz najazd 1 clvu staryeh mast indyjskich, a mianowieie ym rozwingla sig w okresie lat 2500-1500 pane. jedna 2 najstar koczowniczo-pasterskich plemion Ariéw, kidre zawladnely znacznymi obsza- sangestt, Ariowie wehlongli wiele elementow kultury davwaych mieszkaiieow nd vali kaplani styl powstala nazwa tej kultury preeslankach religijuych i etyeanyeh (bramaniza). Podstawowyna praekazem najstarszego okresu kultury aryjskiej w Tndiach rami wok6l Indus i Praodujaca role w rozwoju kultury Indi bramini ‘oparte}_ nal £3 teksty pod nazwa Hida (wiedea, ksiggi Swigte); powstaly one w latach 19K) —3) pance., najpierw preckazywane byly usinie, nastepnie spisane W jezyku staroincyjskim (werlyjskim). Teh ceeseig sq wierzenia religijne, Plesk (ots 0 ©. peTosti inayat obragdy, roxwadania dotyergee celow aycia ludzkiego, poystaaa swiaus, yciapotmiertnego itp. Wala wywarla zasadnicry wplyw ie tylko na pojgcia i Swiatopoghyd ludnosei Ludi, ale ina stosunki spolecane, ustalajac voista organizacje spolecena oparia na podstawowe) reli dw grup: Fodziny i kasty spolecenc) Kultura Indi i jej struktura spolecena zachowywaly swa trwalosé pomimo rodlicznyeh kontaktow tego kraju 2 szerokim Swiatem, glownie hhandlowyeh. Wychowanie mlodziezy bylo podporzadkowane ideolagii. spo lecenej i religijne) Kavala jednostka w Indiach podporzadkowana byla kascie spolecznei, ww Kine} sig urodlzila, Kasly indyjskie rozwinely sig okolo 500 roku pane, nna podstawie dawnych plemienych zedinicowa, Celery glowne kasty vielily sig na setki podgrup. Praynalemnosé do. kasty determinowala porycie‘spolecena, zawénl i wyksatalcenic kaidego Hindusa, Bramanowie hoy kasta naczelna, mieli wswych rekach cala wladze cywilna, Kahatriyasi whale wojskowa, Vaisyasi ~ praemysl i rolnictwo. Wychowanie mlexlziezy hylo kastowe i polegalo na przygotowanit do Zycia w okreslone} kascie, ponadwo podporzadkowane bylo filozolii i religit hinduskiej. Cechowala je abnegaeia ego, wyliczne orientowanie sig na 2yeie prayszle, pozigrobowe, ‘Ta ideolog la warunkéw do aprobaty wycho- iwanin fizycznega, Moiemy w asadaie méwié o wychowaniu fizycznym, w Indiach jako © skladniku praygowwan awodu, Od najdawniejsayeh caasiw wielks wage prywiqeywali Hindusi do hhigieny i caystofei. Swindez, 0 tym min, wspomniane rainy miasta Mohendio-Daro, gee odkryto wielka lainig (39 na 23 stopy) oraz secrey. pomnicjszych Inéni, Czystalé byla nakazem religijnym. Kaplani buddyjsey Imieli coxziennie rano kapaé sig w pobliskicl reekach czy sadzawkach, Preed kaidym posilkiem Hindus myl rece i ezySeil szczoteczky zehy. Hindusey lekarze zclobyli wielka slawe wéréd ludow Wschodu. Aleksander Wielki zatrucdnial ich w swej arm Uprava fizyeanyeh éwiczen niezaleznie od zakazow religiinyel warunko- ‘wana byka w Indiach, po- dobnie jak w innyeh ra jel, wymogami obrone nogei kraj, Shuzba woj- skowa wymagala. prayxo towania do powozenia rydwandw, do sluzby w piiechocie, kawalevit w od daialach na sloniach, Luk stanowil glowna bro’, ale dolnierze éwiczyli sig w wiywanin dad, eneete pow, mieczy, topordw 3 wojennych, Roepowszechnione byly polowania na Iwy, dziki, jelenie, ppactwo. W staroiytnych Indiach monarchowie mieli zaleeaé spedzanie folowy roku na polowaniu elem zdobywania potywienia, sloni dla armit cexy SO Ze sportow popularne byly 2apasy, Hindusi osiqgali w xapasuch dua sprawniosé, ¢0-m. in. przypisywaino au. Istnialy specjalne podigceniki masaia, Krego wyr6iniano trzy rodzaje: atletycany, lecznicey Phigienicany. Lekarze hinduscy stosowali réwnied kapicle w oliwie jako frorlek lecenicay. Zaenaczyé rownier nalety, i niektore zabiegi ruchowe apierane byly przez rytual religiiny, Na prayklad system religiine} me- dylacji, owany Yoga, uwaglednial szereg éwiczeh fizycanych. Yoga. jest systemem kontroll organiza przez sily woli czlowieka, Ksetalcenie woli cosiaga sig precr Ewiewenia fizycene, jak np. przce pewne postawy cia ontrolg oddechw itp. System Yoga znany jest i obecnie, ale réini sig ‘on zasadniczo od jego dawnych form. Rownici wielkie upowszechnienieosi ec, Stara literatura hinduska wakazuje, jak wielka role pelnil taniec w 2 nym Hindusow. W inch Mohendio-Daro exlnaleziono figure brazowa taiczace| dziewezyny, co Swiadeey réwniek 0 populamosei taiica w najdawniejszych czasach, "Tasice mialy jedaak charakter nie tylko religiiny. Byly one nieodlacena ezgicia wroceystosci zaSlubin i innych waanych wydlarzen w Zyciu spolecenym Indi Naleay wresze hinduskich. O sprawnoiciach wyeh Swiadeza m.in. zachowane zabawki ziecinne, jak rodnego vodeaju gwizdki, gezechotki, pki kostki do zabawy. Wychowanie fizyeane dzieci i mlodzicty w Indi jest jednak malo dotychezas zhacane. Z cla pewnoicia jednak bylo ono podporzadkowane specylice ultny i ideologti religiine} tego kraju 0 wielkie] praeszlasei, ale réwniet prayszloiei historycane} pare slow potwigeié sprawnofeiom fizyeanym dzieci Obraz kultury fizycene} w najstarszych cywilizaejach ogranicraligmy do traech wielkich rejondw: Chin, Indii i Egiptn, Nie oznaeza to jeclnak, te nie Aysponujemy dokumentami historyeznymi o rozwoju kuleury fizycane} w in- yeh, choé terytorialnie nie tak rorleglych ogniskach kulturowych Staro- iysnego Swiata Jeena 7 najstarwych kultur rozwingla sig w dorzecau Kufratu i Tygryst. Osiedili sig tam juz pod koniec cawartego tysigclecia p.n.c, Sumerowie i stworzyli wok6! Swiatys silne osrodki kulturowe, Infiltragja_plemion se imickich doprowadzils do wytworzenia sig w trzecim tysiqeleciw praed masz cert du mocnych oxganizméw paistwowych: na polnocy ~ Babilonii, na soludnin — Asyrii, Bitni wladcy tyeh kryow prowadzlt Heme wojny, kore