‫فصل چهارم‬

‫محاسبۀ سطح‬

‫خالصۀ فصل‬
‫محاسبه مساحت انواع چند ضلعی ها‪ ،‬دایره و بیضی آشنا می شوند و‬
‫ٔ‬ ‫در این فصل دانش آموزان با‬
‫محاسبه انواع قطعات زمین های نامنظم را می آموزند‪ .‬در بخش‬
‫ٔ‬ ‫همچنین با مثلث بندی قطعات نامنظم امکان‬
‫محاسبه سطح جانبی و سطح کل احجام هندسی و احجام مرکب آموزش داده می شود‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫نحوه‬
‫پایانی فصل ٔ‬

‫اهداف فصل‬

‫نگرشی‬ ‫مهارتی‬ ‫دانشی‬

‫‪١‬ــ واحدهای اندازه گیری سطح ‪١‬ــ دانش آموزان با انواع واحدهای اندازه گیری ‪١‬ــ هر حرکت و عملیاتی تابع قانون و‬
‫ضابطه انجام می گیرد‬ ‫‪٢‬ــ تعیین مساحت انواع مثلث مساحت در سیستم ‪ SI‬آشنا می شوند‬
‫‪٣‬ــ تعیین مساحت چهارضلعی ها ‪٢‬ــ مساحت انواع اشکال منظم و نامنظم مثلثی ‪٢‬ــ نظم در زندگی باعث پیشرفت در‬
‫امور و رشد سریع می شود و بی نظمی‬ ‫را محاسبه می کنند‬ ‫‪٤‬ــ مساحت دایره و بیضی‬
‫‪٣‬ــ مساحت چهارضلعی های منظم را محاسبه مشکالتی را در پی خواهد داشت‬ ‫‪  ٥‬ــ مساحت چند ضلعی ها‬
‫‪٣‬ــ نقاط واقع بر دایره دارای ارزش‬ ‫‪  6‬ــ تعیین سطح جانبی احجام می کنند‬
‫‪٤‬ــ مساحت چهارضلعی های نامنظم را از یکنواخت است و اجتماع عادالنه ای را‬ ‫هندسی‬
‫طریق تفکیک به اجزاء مثلثی محاسبه می کنند تشکیل می دهند‬ ‫‪٧‬ــ تعیین سطح جانبی احجام‬
‫نقطه بسیار مهم یک دایره‪ ،‬مرکز‬‫‪  ٥‬ــ مساحت چند ضلعی های منتظم را محاسبه ‪٤‬ــ ٔ‬ ‫مرکب‬
‫یا کانون آن است و در دایره اجتماع‪،‬‬ ‫می کنند‬
‫‪  ٦‬ــ مساحت دایره‪ ،‬بیضی‪ ،‬قطاع دایره و قطعه خانواده کانون آن می باشد هرچه کانون‬
‫جامعه‬
‫ٔ‬ ‫و بنیان خانواده مستحکم تر باشد‪،‬‬ ‫دایره را محاسبه می کنند‬
‫‪٧‬ــ مساحت جانبی انواع احجام هندسی را سالم تری خواهیم داشت‬
‫‪  ٥‬ــ عشق‪ ،‬ایمان و سالمت سه رأس‬ ‫تعیین میکنند‬
‫‪  ٨‬ــ مساحت جانبی انواع احجام مرکب را مثلث کانون خانواده است‬
‫تعیین می کنند‬

‫‪90‬‬
 ‫روابط و فرمول های کلی فصل چهارم‬

‫روابط پایه مورد نیاز‬ ‫تعریف اجزاء روابط و فرمول ها‬ ‫روابط و فرمول ها‬
‫‪  S‬ــ مساحت‬ ‫‪١‬ــ مثلث با داشتن قاعده و ارتفاع‬
‫‪  a‬ــ قاعده‬ ‫‪1‬‬
‫‪S= ah‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪a‬‬

‫‪ h‬ــ ارتفاع (  ضلع عمود بر قاعده  )‬ ‫‪٢‬ــ مثلث با داشتن ضلع و زاویه بین‬
‫‪  θ‬ــ زاویه بین دو ضلع ‪ a‬و ‪b‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬‫‪S‬‬ ‫‪a.bsin θ‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪2‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪a‬‬

‫‪a+b+c‬‬ ‫‪ P‬ــ نصف محیط مثلث‬ ‫‪٣‬ــ مثلث با داشتن سه ضلع‬

‫=‪P‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ c, b, a‬ــ اضالع مثلث‬ ‫=‪S‬‬ ‫)‪P(P − a)(P − b)(P − c‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪a‬‬

‫‪ a‬ــ قاعده‬ ‫‪4‬ــ چهارضلعیها‬

‫‪ b‬ــ ضلع عمودی یا باال‬
‫‪a‬‬ ‫‪s  a2‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪ h‬ــ ارتفاع چهارضلعی (عمود بر قاعده)‬ ‫‪s  a .b‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪s  a .h‬‬ ‫‪h‬‬

‫‪a‬‬

‫‪ n‬ــ تعداد اضالع منتظم‬ ‫‪  5‬ــ ‪ n‬ضلعی منتظم‬

‫‪ a‬ــ طول یکی از اضالع‬ ‫‪n.a2‬‬
‫‪a‬‬ ‫=‪S‬‬
‫‪180‬‬
‫‪4tg‬‬
‫‪n‬‬

‫‪ n‬ضلعی‬

‫‪91‬‬
 ‫‪  S‬ــ مساحت‬ ‫‪  6‬ــ دایره‪ ،‬قطاع و قطعه‬
‫‪ r‬ــ شعاع دایره‬
‫‪r‬‬
‫‪ θ‬ــ زاویه مرکزی برحسب رادیان‬ ‫‪S  =   πr2‬‬
‫‪ l‬ــ طول کمان مقابل زاویه مرکزی ‪θ‬‬

‫زاویه مرکزی ‪θ‬‬

‫‪ a‬ــ طول وتر مقابل ٔ‬
‫‪θ‬‬
‫‪θ‬‬ ‫=‬
‫‪S‬‬ ‫‪πr2‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪360‬‬

‫قطاع‬
‫‪l‬‬
‫‪α‬‬
‫‪θ‬‬ ‫‪r‬‬

‫قطعه‬

‫‪θ − sin θ 2‬‬ ‫‪θ‬‬

‫=‬‫‪S‬‬ ‫=‬ ‫‪r α 2r sin‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪L=r θ‬‬

‫‪  S‬ــ مساحت‬ ‫‪7‬ــ حلقه )‪S  =   π (R2-r2‬‬

‫‪ R‬ــ شعاع خارجی‬ ‫‪r‬‬

‫‪ r‬ــ شعاع داخلی‬ ‫‪R‬‬

‫‪  8‬ــ مساحت ‪  n‬ضلعی منتظم محاط در دایره ‪ S‬ــ مساحت‬

‫‪ n‬ــ ‪ n‬ضلعی محاط در داخل دایره به‬ ‫به شعاع ‪r‬‬
‫شعاع ‪r‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪360‬‬
‫‪S = r2 sin‬‬
‫‪ r‬ــ شعاع دایره محیطی‬ ‫‪r‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪٩‬ــ مساحت ‪n‬ضلعی منتظم محیط بر دایره ‪  S‬ــ مساحت‬

‫‪ r‬ــ شعاع دایره محاطی‬ ‫به شعاع ‪r‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ n‬ــ تعداد اضالع ‪ n‬ضلعی منتظم محیطی‬ ‫‪2‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪S = n r tg‬‬
‫‪n‬‬

‫‪92‬‬
 ‫‪  S‬ــ مساحت‬ ‫‪١‬ــ بیضی‬
‫‪ a‬ــ نصف قطر بزرگ بیضی‬ ‫‪S  =   π a b‬‬

‫‪2b‬‬
‫‪ b‬ــ نصف قطر کوچک بیضی‬
‫‪2a‬‬

‫‪SABC‬ــ مساحت مثلث ‪ABC‬‬ ‫دایره محاطی مثلث‬

‫‪11‬ــ شعاع ٔ‬
‫‪S‬‬
‫‪r = ABC‬‬
‫‪a+b+c‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪ P‬ــ نصف محیط مثلث‬ ‫‪P‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪(P − a)(P − b)(P − c‬‬
‫دایره محاطی مثلث‬
‫‪ r‬ــ شعاع ٔ‬
‫‪Sr = π‬‬
‫‪P‬‬
‫دایره محاطی‬
‫‪  Sr‬ــ مساحت ٔ‬
‫‪A‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪c‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪  r‬ــ شعاع دایره محیطی مثلث‬ ‫دایره محیطی مثلث‬

‫‪12‬ــ ٔ‬
‫‪ c, b, a‬ــ اضالع مثلث محاطی‬
‫‪a.b.c‬‬
‫=‪r‬‬
‫‪4SABC‬‬
‫‪a+b+c‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪ P‬ــ نصف محیط‬
‫‪2‬‬ ‫‪π a2b2c2‬‬
‫= ‪Sr‬‬
‫‪  SABC‬ــ مساحت دایره محیطی‬ ‫)‪16P(P − a)(P − b)(P − c‬‬

‫‪A‬‬

‫‪c‬‬
‫‪r‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪b‬‬

‫‪r‬‬
‫‪a‬‬

‫‪C‬‬

‫‪93‬‬
‫‪u‬ــمساحتجانبی(  بدوناحتسابقاعدههای‬ ‫‪١٣‬ــ سطح جانبی احجام هندسی‬
‫باال و پایین  )‬
‫‪a‬‬
‫‪ a‬و ‪ b‬ــ اضالع چند ضلعی‬ ‫مکعب مربع‬ ‫‪u  =   4a2‬‬
‫قاعده چند ضلعی‬
‫ٔ‬ ‫‪ M‬ــ محیط‬ ‫‪a‬‬
‫‪a‬‬

‫‪   h‬ــ ارتفاع (عمود بر قاعده)‬

‫‪ r‬ــ شعاع‬ ‫‪h‬‬
‫مکعب نامنظم‬ ‫‪u  =   M h‬‬
‫‪ r1‬ــ شعاع یکی از قاعده ها‬
‫‪M‬‬

‫قاعده دیگر‬
‫ٔ‬ ‫‪ r٢‬ــ شعاع‬ ‫مکعب مستطیل‬ ‫‪u  =  2(a+b)h‬‬
‫‪h‬‬

‫‪b‬‬
‫‪a‬‬

‫= ‪ u‬مخروط کامل‬
‫‪πr h2 + r2‬‬
‫‪h‬‬

‫‪r‬‬

‫‪r‬‬

‫‪h‬‬
‫‪ u  =   2πr h‬استوانه‬
‫‪r‬‬

‫‪r2‬‬

‫‪h‬‬ ‫)‪ u  =   πh  (r1+r2‬مخروط ناقص‬

‫‪r1‬‬

‫‪r‬‬ ‫‪ u  =   4πr2‬کره‬

‫‪١٤‬ــ سطح جانبی کل‪ :‬برابر مجموع سطح ‪ ut‬ــ سطح جانبی کل (‪)utotal‬‬
‫‪ r‬ــ شعاع استوانه‬ ‫جانبی و سطوح قاعده ها می باشد‬
‫‪ h‬ــ ارتفاع‬ ‫‪r‬‬

‫قاعده پایینی در مخروط ناقص‬

‫ٔ‬ ‫‪ r1‬ــ شعاع‬ ‫)‪ut  =    z  (πrh  +  πr2‬‬ ‫‪h‬‬

‫قاعده باالیی در مخروط ناقص‬ ‫‪ r٢‬ــ شعاع‬

‫‪r2‬‬ ‫‪r‬‬

‫ٔ‬ ‫‪h‬‬

‫‪ a‬ــ وجوه مکعب مربع‬ ‫‪u t = πh(r1 + r2 ) + πr12 + πr22‬‬

‫‪r1‬‬

‫‪94‬‬
 ‫جدول بودجه بندی فرآیند اجرای برنامه درسی فصل چهارم‬

‫شماره صفحه‬
‫کتاب درسی‬
‫امکانات و‬ ‫جلسه‬
‫مواد آموزشی‬ ‫موضوعات و عناوین‬
‫تجهیزات مورد نیاز‬ ‫آموزشی‬

‫متر‬ ‫‪39‬‬ ‫‪١‬ــ واحد سطح در سیستم ‪SI‬‬

‫خط کش‬ ‫‪39‬‬ ‫تعریف واحد سطح در سیستم ‪SI‬‬
‫گونیا‬ ‫‪39‬‬ ‫اجزای واحد سطح در سیستم ‪SI‬‬
‫‪39‬‬ ‫اضعاف ……………‬
‫‪4‬‬ ‫تبدیل واحدهای سطح به یکدیگر‬
‫‪41‬‬ ‫محاسبه مساحت مثلث‬
‫ٔ‬ ‫هشتم ‪٢‬ــ‬
‫‪41‬‬ ‫اندازه قاعده و‬
‫ٔ‬ ‫مساحت مثلث با داشتن‬
‫ارتفاع‬
‫‪41‬‬ ‫زاویه‬
‫ٔ‬ ‫مساحت مثلث با داشتن دو ضلع و‬
‫بین‬
‫‪41‬‬ ‫مساحت مثلث با داشتن سه ضلع‬
‫انواع شابلن ها‬ ‫‪45‬‬ ‫محاسبه مساحت چهارضلعی ها‬
‫‪45‬‬ ‫مربع‬
‫‪45‬‬ ‫مستطیل‬
‫‪45‬‬ ‫متوازی االضالع‬ ‫نهم‬
‫‪45‬‬ ‫ذوزنقه‬
‫‪46‬‬ ‫لوزی‬
‫‪46‬‬ ‫محاسبه مساحت چهارضلعی نامشخص‬
‫مقوای ماکت‬ ‫‪51‬‬ ‫حل مثال ‪ :٤‬تعیین مساحت قالب بندی‬
‫فوم ماکت‬ ‫حل مثال ‪ ٥‬ــ تعیین مساحت قیر و گونی بام ‪53‬‬ ‫دهم‬
‫چسب ماتیکی‬ ‫‪ 53‬تا ‪56‬‬ ‫حل تمرینات کتاب درسی‬
‫نخ‬ ‫‪٥٦‬‬ ‫محاسبه مساحت چند ضلعی ها‬
‫شابلن‬ ‫‪57‬‬ ‫یازدهم مساحت چند ضلعی منتظم‬
‫خط کش‬ ‫‪ 58‬تا ‪61‬‬ ‫حل تمرینات کتاب درسی‬

‫‪95‬‬
 ‫نخ‬ ‫‪٦١‬‬ ‫روش محاسبه عدد ‪π‬‬
‫نقاله‬ ‫‪62‬‬ ‫مساحت دایره و بیضی‬
‫شابلن دایره‬ ‫‪62‬‬ ‫مساحت دایره‬
‫مقوای ماکت‬ ‫‪62‬‬ ‫مساحت قطاع دایره‬
‫فوم ماکت‬ ‫‪62‬‬ ‫قطعه دایره‬
‫مساحت ٔ‬
‫چسب ماتیکی‬ ‫‪63‬‬ ‫مساحت حلقه دایره ای‬
‫‪63‬‬ ‫دوازدهم مساحت ‪ n‬ضلعی منتظم محاط در دایره‬
‫‪64‬‬ ‫مساحت ‪ n‬ضلعی منتظم محیط بر دایره‬
‫‪64‬‬ ‫مساحت بیضی‬
‫‪64‬‬ ‫دایره محاطی یک مثلث‬
‫مساحت ٔ‬
‫‪65‬‬ ‫دایره محیطی یک مثلث‬‫مساحت ٔ‬
‫‪ 65‬تا ‪67‬‬ ‫محاسبه سطح جانبی و سطح کل احجام‬
‫هندسی و مرکب‬

‫‪ 67‬تا ‪7‬‬ ‫سیزدهم حل تمرینات کتاب درسی‬

‫‪96‬‬
 ‫جدول زمان بندی فرآیند تدریس در جلسات آموزشی‬

‫شماره‬ ‫مدت‬
‫جلسه‬
‫صفحه‬ ‫اقدامات الزم برای جلسه بندی‬ ‫تدریس‬ ‫موضوعات و مطالب‬
‫آموزشی‬
‫کتاب‬ ‫(دقیقه)‬

‫تکرار مختصر مطالب جمع بندی شده در جلسه قبل‪.‬‬ ‫مروری بر مطالب جلسه گذشته‬

‫تشریح اهمیت و ضرورت موضوع جهت ایجاد انگیزه و افزایش‬

‫تشریح مقدمه جهت ورود به موضوع‬
‫تمرکز دانش آموزان‪.‬‬

‫با پرورش مهارت و آموختن راه یادگیری از طریق مشارکت‬

‫تحلیل محتوای کتاب درسی‬
‫دانش آموزان سعی در انتقال مطالب شود‪.‬‬

‫مثال ها را به بحث گذاشته تا راه حل های دیگر هم مشخص شوند‪.‬‬ ‫تشریح مثال های کتاب درسی‬

‫با هدف انگیزش و ایجاد توسعه فکری دانش آموز مثال های اضافی‬
‫حل مثال های پیشنهادی و ضروری‬
‫حل شوند‪.‬‬

‫جلسه هشتم‬
‫فعالیت های متناسب با موضوع تدریس شده به دانش آموزان‬
‫تشریح مطالب فوق برنامه‬
‫واگذار شود و در جلسه بعدی به بحث گذاشته شوند‪.‬‬

‫تمرینات کتاب و یا طراحی شده توسط معلم‪ ،‬با مشارکت‬

‫حل تمرینات مربوط و خارج از کالس‬
‫دانش آموزان حل می شوند‪.‬‬

‫با یک نگاه کلی مطالب تدریس شده را بار دیگر جمع بندی کنید تا‬
‫جمع بندی مطالب تدریس شده‬
‫باعث افزایش تمرکز دانش آموزان شود‪.‬‬

‫با سؤاالت کوتاه از دانش آموزان سعی شود که تعداد بیشتری‬

‫از آنها مورد ارزیابی قرار گیرند تا مطالب درسی در حافظه آنان‬ ‫ارزیابی مطالب تدریس شده از دانش آموزان‬
‫ماندگار گردد‪.‬‬

‫تکرار مختصر مطالب جمع بندی شده در جلسه قبل‪.‬‬ ‫مروری بر مطالب جلسه گذشته‬

‫تشریح اهمیت و ضرورت موضوع جهت ایجاد انگیزه و افزایش‬

‫تشریح مقدمه جهت ورود به موضوع‬
‫تمرکز دانش آموزان‪.‬‬
‫جلسه نهم‬

‫با پرورش مهارت و آموختن راه یادگیری از طریق مشارکت‬

‫تحلیل محتوای کتاب درسی‬
‫دانش آموزان سعی در انتقال مطالب شود‪.‬‬

‫مثال ها را به بحث گذاشته تا راه حل های دیگر هم مشخص شوند‪.‬‬ ‫تشریح مثال های کتاب درسی‬

‫‪97‬‬
‫با هدف انگیزش و ایجاد توسعه فکری دانش آموز مثال های اضافی‬
‫حل مثال های پیشنهادی و ضروری‬
‫حل شوند‪.‬‬

‫فعالیت های متناسب با موضوع تدریس شده به دانش آموزان‬

‫تشریح مطالب فوق برنامه‬
‫واگذار شود و در جلسه بعدی به بحث گذاشته شوند‪.‬‬

‫تمرینات کتاب و یا طراحی شده توسط معلم‪ ،‬با مشارکت‬

‫حل تمرینات مربوط و خارج از کالس‬
‫دانش آموزان حل می شوند‪.‬‬

‫با یک نگاه کلی مطالب تدریس شده را بار دیگر جمع بندی کنید تا‬
‫جمع بندی مطالب تدریس شده‬
‫باعث افزایش تمرکز دانش آموزان شود‪.‬‬

‫با سؤاالت کوتاه از دانش آموزان سعی شود که تعداد بیشتری‬

‫از آنها مورد ارزیابی قرار گیرند تا مطالب درسی در حافظه آنان‬ ‫ارزیابی مطالب تدریس شده از دانش آموزان‬
‫ماندگار گردد‪.‬‬

‫تکرار مختصر مطالب جمع بندی شده در جلسه قبل‪.‬‬ ‫مروری بر مطالب جلسه گذشته‬

‫تشریح اهمیت و ضرورت موضوع جهت ایجاد انگیزه و افزایش‬

‫تشریح مقدمه جهت ورود به موضوع‬
‫تمرکز دانش آموزان‪.‬‬

‫با پرورش مهارت و آموختن راه یادگیری از طریق مشارکت‬

‫تحلیل محتوای کتاب درسی‬
‫دانش آموزان سعی در انتقال مطالب شود‪.‬‬

‫مثال ها را به بحث گذاشته تا راه حل های دیگر هم مشخص شوند‪.‬‬ ‫تشریح مثال های کتاب درسی‬

‫با هدف انگیزش و ایجاد توسعه فکری دانش آموز مثال های اضافی‬
‫حل مثال های پیشنهادی و ضروری‬
‫حل شوند‪.‬‬
‫جلسه دهم‬

‫فعالیت های متناسب با موضوع تدریس شده به دانش آموزان‬

‫تشریح مطالب فوق برنامه‬
‫واگذار شود و در جلسه بعدی به بحث گذاشته شوند‪.‬‬

‫تمرینات کتاب و یا طراحی شده توسط معلم‪ ،‬با مشارکت‬

‫حل تمرینات مربوط و خارج از کالس‬
‫دانش آموزان حل می شوند‪.‬‬

‫با یک نگاه کلی مطالب تدریس شده را بار دیگر جمع بندی کنید تا‬
‫جمع بندی مطالب تدریس شده‬
‫باعث افزایش تمرکز دانش آموزان شود‪.‬‬

‫با سؤاالت کوتاه از دانش آموزان سعی شود که تعداد بیشتری‬

‫از آنها مورد ارزیابی قرار گیرند تا مطالب درسی در حافظه آنان‬ ‫ارزیابی مطالب تدریس شده از دانش آموزان‬
‫ماندگار گردد‪.‬‬
‫‪98‬‬
 ‫تکرار مختصر مطالب جمع بندی شده در جلسه قبل‪.‬‬ ‫مروری بر مطالب جلسه گذشته‬

‫تشریح اهمیت و ضرورت موضوع جهت ایجاد انگیزه و افزایش‬

‫تشریح مقدمه جهت ورود به موضوع‬
‫تمرکز دانش آموزان‪.‬‬

‫با پرورش مهارت و آموختن راه یادگیری از طریق مشارکت‬

‫تحلیل محتوای کتاب درسی‬
‫دانش آموزان سعی در انتقال مطالب شود‪.‬‬

‫مثال ها را به بحث گذاشته تا راه حل های دیگر هم مشخص شوند‪.‬‬ ‫تشریح مثال های کتاب درسی‬

‫با هدف انگیزش و ایجاد توسعه فکری دانش آموز مثال های اضافی‬
‫حل مثال های پیشنهادی و ضروری‬
‫حل شوند‪.‬‬

‫جلسه یازدهم‬
‫فعالیت های متناسب با موضوع تدریس شده به دانش آموزان‬
‫تشریح مطالب فوق برنامه‬
‫واگذار شود و در جلسه بعدی به بحث گذاشته شوند‪.‬‬

‫تمرینات کتاب و یا طراحی شده توسط معلم‪ ،‬با مشارکت‬

‫حل تمرینات مربوط و خارج از کالس‬
‫دانش آموزان حل می شوند‪.‬‬

‫با یک نگاه کلی مطالب تدریس شده را بار دیگر جمع بندی کنید تا‬
‫جمع بندی مطالب تدریس شده‬
‫باعث افزایش تمرکز دانش آموزان شود‪.‬‬

‫با سؤاالت کوتاه از دانش آموزان سعی شود که تعداد بیشتری‬

‫از آنها مورد ارزیابی قرار گیرند تا مطالب درسی در حافظه آنان‬ ‫ارزیابی مطالب تدریس شده از دانش آموزان‬
‫ماندگار گردد‪.‬‬

‫‪99‬‬
 ‫تکرار مختصر مطالب جمع بندی شده در جلسه قبل‪.‬‬ ‫مروری بر مطالب جلسه گذشته‬

‫تشریح اهمیت و ضرورت موضوع جهت ایجاد انگیزه و افزایش‬

‫تشریح مقدمه جهت ورود به موضوع‬
‫تمرکز دانش آموزان‪.‬‬

‫با پرورش مهارت و آموختن راه یادگیری از طریق مشارکت‬

‫تحلیل محتوای کتاب درسی‬
‫دانش آموزان سعی در انتقال مطالب شود‪.‬‬

‫مثال ها را به بحث گذاشته تا راه حل های دیگر هم مشخص شوند‪.‬‬ ‫تشریح مثال های کتاب درسی‬

‫با هدف انگیزش و ایجاد توسعه فکری دانش آموز مثال های اضافی‬
‫حل مثال های پیشنهادی و ضروری‬
‫حل شوند‪.‬‬

‫جلسه دوازدهم‬
‫فعالیت های متناسب با موضوع تدریس شده به دانش آموزان‬
‫تشریح مطالب فوق برنامه‬
‫واگذار شود و در جلسه بعدی به بحث گذاشته شوند‪.‬‬

‫تمرینات کتاب و یا طراحی شده توسط معلم‪ ،‬با مشارکت‬

‫حل تمرینات مربوط و خارج از کالس‬
‫دانش آموزان حل می شوند‪.‬‬

‫با یک نگاه کلی مطالب تدریس شده را بار دیگر جمع بندی کنید تا‬
‫جمع بندی مطالب تدریس شده‬
‫باعث افزایش تمرکز دانش آموزان شود‪.‬‬

‫با سؤاالت کوتاه از دانش آموزان سعی شود که تعداد بیشتری‬

‫از آنها مورد ارزیابی قرار گیرند تا مطالب درسی در حافظه آنان‬ ‫ارزیابی مطالب تدریس شده از دانش آموزان‬
‫ماندگار گردد‪.‬‬

‫تکرار مختصر مطالب جمع بندی شده در جلسه قبل‬ ‫مروری بر مطالب جلسه گذشته‬

‫تشریح اهمیت و ضرورت موضوع جهت ایجاد انگیزه و افزایش‬

‫تشریح مقدمه جهت ورود به موضوع‬
‫تمرکز دانش آموزان‪.‬‬
‫جلسه سیزدهم‬

‫با پرورش مهارت و آموختن راه یادگیری از طریق مشارکت‬

‫تحلیل محتوای کتاب درسی‬
‫دانش آموزان سعی در انتقال مطالب شود‪.‬‬

‫مثال ها را به بحث گذاشته تا راه حل های دیگر هم مشخص شوند‪.‬‬ ‫تشریح مثال های کتاب درسی‬

‫با هدف انگیزش و ایجاد توسعه فکری دانش آموز مثال های اضافی‬
‫حل مثال های پیشنهادی و ضروری‬
‫حل شوند‪.‬‬

‫‪100‬‬
 ‫فعالیت های متناسب با موضوع تدریس شده به دانش آموزان‬
‫تشریح مطالب فوق برنامه‬
‫واگذار شود و در جلسه بعدی به بحث گذاشته شوند‪.‬‬

‫تمرینات کتاب و یا طراحی شده توسط معلم‪ ،‬با مشارکت‬

‫حل تمرینات مربوط و خارج از کالس‬
‫دانش آموزان حل می شوند‪.‬‬

‫با یک نگاه کلی مطالب تدریس شده را بار دیگر جمع بندی کنید تا‬
‫جمع بندی مطالب تدریس شده‬
‫باعث افزایش تمرکز دانش آموزان شود‪.‬‬

‫با سؤاالت کوتاه از دانش آموزان سعی شود که تعداد بیشتری‬

‫از آنها مورد ارزیابی قرار گیرند تا مطالب درسی در حافظه آنان‬ ‫ارزیابی مطالب تدریس شده از دانش آموزان‬
‫ماندگار گردد‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫جلسۀ هشتم‪ :‬محاسبۀ سطح‬
‫در این جلسه دانش آموزان با واحد سطح در سیستم ‪ SI‬آشنا می شوند و قادر خواهند بود‬
‫تا واحدهای سطح را به همدیگر تبدیل نمایند‪ .‬همچنین قادر به محاسبه مساحت مثلث های گوناگون‬
‫خواهند گردید و برای تعیین مساحت مثلث نامشخص از طریق فرمول مساحت مشخص که الگوی‬
‫پیشنهادی دانشمند ایرانی‪ ،‬به نام بوزجانی در قرن چهارم هـ‪ .‬ق می باشد‪ ،‬اقدام می نمایند‪.‬‬

‫‪٤‬ـ‪١‬ـ واحد سطح در سیستم ‪SI‬‬

‫‪٤‬ــ‪١‬ــ‪١‬ــ تعریف واحد سطح در سیستم ‪ :SI‬واحد اندازه گیری سطح‪ ،‬مترمربع (‪)m٢‬‬
‫است‪ .‬یک مترمربع مساحت مربعی است که طول هر ضلع آن یک متر باشد‪.‬‬
‫‪٤‬ــ‪١‬ــ‪٢‬ــ اجزای واحد سطح در سیستم ‪ :SI‬این اجزا عبارت اند از‪ :‬دسی مترمربع ‪،dm2‬‬
‫سانتی مترمربع ‪ cm2‬و میلی مترمربع ‪.mm2‬‬
‫‪٤‬ــ‪١‬ــ‪٣‬ــ اضعاف واحد سطح در سیستم ‪ :SI‬این اضعاف عبارت اند از‪ :‬دکامتر مربع‬
‫‪( dam2‬آر)؛ هکتومترمربع ‪( hm2‬هکتار) و کیلومترمربع ‪.km2‬‬
‫‪٤‬ــ‪١‬ــ‪4‬ــ تبدیل واحدهای سطح به یکدیگر‪ :‬برای تبدیل واحدهای سطح می توان از‬
‫واحدهای طول کمک گرفت‪.‬‬

‫مثال‪ :‬یک مترمربع چند میلی مترمربع است؟‬

‫‪1m2   1m  *  1m     1000mm  *1000mm 1000000mm2‬‬
‫‪1m2      106mm2‬‬
‫در جدول ‪ ١‬ضرایب تبدیل واحدهای سطح را مالحظه می کنید‪.‬‬

‫تحلیل مثال صفحۀ ‪ ٤٠‬کتاب درسی‪ :‬با علم به اینکه ‪ 1m      1000mm‬می توان‬
‫به صورت زیر عمل نمود‪:‬‬
‫‪1m2      1(1000mm)2‬‬
‫   ‬
‫‪  1000٢mm2 1000000mm2 ⇒1m2 1*106mm2‬‬
‫یک مترمربع برابر است با یک میلیون میلی مترمربع‬

‫‪102‬‬
 ‫در جدول ‪ ١‬بهراحتی میتوان اجزاء و اضعاف واحد سطح در سیستم ‪ SI‬را به یکدیگر تبدیل نمود‪.‬‬

‫جدول ‪٤‬ــ‪١‬ــ تبدیل واحدهای سطح به یکدیگر در سیستم (‪)SI‬‬

‫کیلومترمربع هکتومترمربع دکا مترمربع مترمربع دسی مترمربع سانتی مترمربع میلی مترمربع اجزا و اضعاف‬
‫واحد سطح‬ ‫‪mm2‬‬ ‫‪cm2‬‬ ‫‪dm2‬‬ ‫‪m2‬‬ ‫‪dam2‬‬ ‫‪hm2‬‬ ‫‪km2‬‬

‫‪mm2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-12‬‬
‫(یک میلی مترمربع)‬

‫‪cm2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-1‬‬
‫(یکسانتی مترمربع)‬

‫‪dm2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-8‬‬
‫(یک دسی مترمربع)‬

‫‪m2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-6‬‬
‫(یک مترمربع)‬

‫‪dam2‬‬
‫(یک دکا مترمربع)‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪-4‬‬

‫آر‬
‫‪him2‬‬
‫(یک هکتو  مترمربع)‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬

‫هکتار‬

‫‪km2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫(یک کیلو مترمربع)‬

‫‪103‬‬
 ‫مثال‪ :‬مساحت زمینی ‪ 4/5‬هکتار است‪ ،‬مساحت این زمین چند مترمربع است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪4/5hm2   4/5  *  hm  *  hm 4/5 *100m *100m 45000m2‬‬
‫‪1hm2   104m2‬‬ ‫این مسأله را می توان با استفاده از جدول ‪ ١‬نیز حل کرد‪.‬‬
‫‪4/5  (hm2  )   4/5  *104m2 45000m2‬‬

‫تحلیل مثال صفحۀ ‪ ٤٠‬کتاب درسی‪ :‬عالوه بر روش های ذکر شده می توان مساحت‬
‫‪ 4/5‬هکتارمربع را حاصل ضرب ‪ 1×٤/5‬انتخاب نمود که به صورت ترسیمی با علم به اینکه هر‬
‫هکتومتر برابر ‪ ١٠٠‬متر است به مساحت خواسته شده‪ ،‬دست یافت‪.‬‬

‫‪1hm‬‬ ‫‪S1‬‬ ‫‪S2‬‬ ‫‪1×100 = 100m‬‬

‫‪4/5hm‬‬ ‫‪4/5 ×100 = 450m‬‬

‫‪S1 1*4/5 4/5hm2‬‬ ‫‪S2 100 * 450 45000m2‬‬

‫مثال های اضافی‪ :‬به منظور سرعت مناسب تر جهت استفاده از جدول تبدیالت زیر را انجام دهید‪.‬‬
‫‪1k  m2   ? m2‬‬ ‫‪ ⇒ 106  m2   1000000m2‬با استفاده از جدول‬
‫‪ ⇒ 102  hm2   100hm2‬با استفاده از جدول     ‪1k  m2   ? hm2‬‬
‫‪ ⇒ 10−6 m2 = 1 m2‬با استفاده از جدول     ‪1m  m2   ? m2‬‬
‫‪1000000‬‬
‫  ‪ ⇒ 10 8    km2‬با استفاده از جدول     ‪1d  m2   ? km2‬‬
‫‪ ⇒ 10*102   1000m2‬با استفاده از جدول     ‪10da  m2   ? m2‬‬
‫‪ ⇒ 10*10 12 10 11km2‬با استفاده از جدول     ‪10c  m2   ? km2‬‬
‫‪ ⇒120*1012   12*1013  mm2 102*1014mm2‬با استفاده از جدول ‪120k  m2   ? mm2‬‬
‫‪ ⇒ 16  *106   106   *105  dam2‬با استفاده از جدول ‪14k  m2   ? dam2‬‬
‫‪١‬ــ سطح را در زبان انگلیسی «‪ »Area‬و «‪ ،»Surface‬در زبان فرانسه نیز «‪ »Surface‬و در‬
‫¨‬
‫«‪ »Flache‬می گویند که مخفف آن را به ترتیب با حروف ‪ S ،A‬و ‪ F‬نشان می دهند‪ .‬در این‬ ‫زبان آلمانی‬
‫کتاب‪ ،‬سطح را با حرف «‪ »S‬نشان داده ایم‪.‬‬
‫‪104‬‬
 ‫آیا می دانید که …‬

‫برای محاسبه مساحت در حالتی که سه ضلع آن‬

‫معلوم است بوزجانی دانشمند مسلمان ایرانی در قرن چهارم‬
‫هـ‪ .‬ق فرمول آن را به شکل زیر بیان کرده است‪:‬‬

‫‪ c + b 2 a 2  a 2 c − b 2‬‬
‫(‪S = ‬‬ ‫( ‪) − ( )  ( ) −‬‬ ‫‪) ‬‬
‫‪ 2‬‬ ‫‪2  2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪‬‬
‫=‪S‬‬ ‫)‪p(p − a)(p − b)(p − c‬‬

‫(که امروزه به فرمول هرون معروف شده است‪).‬‬

‫تذکر‪ :‬این فرمول در حقیقت با تغییراتی که روی آن انجام می شود فرمول محاسبه‬
‫مساحت به روش هرون (دانشمند یونانی) به دست می آید‪.‬‬
‫‪B‬‬

‫‪c‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪A‬‬
‫‪b‬‬
‫‪C‬‬

‫‪105‬‬
 ‫جلسه نهم‪ :‬ادامۀ محاسبۀ سطح‬
‫محاسبه مساحت انواع شکل های هندسی منظم آموزش داده می شود و سپس با‬ ‫ٔ‬ ‫در این جلسه‪،‬‬
‫محاسبه مساحت اشکال مرکب‬
‫ٔ‬ ‫تفکیک قطعات نامنظم به قطعات منظم و یا تبدیل به مثلث بندی اقدام به‬
‫محاسبه مساحت از مهمترین عوامل جهت انجام متره و برآورد است که توصیه‬ ‫ٔ‬ ‫و نامنظم می شود‪.‬‬
‫می شود دانش آموزان به نحو مناسبی بر این قسمت تسلط یابند‪.‬‬

‫‪٤‬ـ‪٢‬ـ محاسبۀ مساحت چهارضلعی ها‬

‫‪S     a2‬‬ ‫‪٤‬ــ‪٢‬ــ‪١‬ــ مساحت مربع به ضلع ‪ a‬برابر است با‪:‬‬

‫‪a‬‬

‫‪a‬‬

‫‪S     a.b‬‬ ‫‪٤‬ــ‪٢‬ــ‪٢‬ــ مساحت مستطیل به طول ‪ a‬و عرض ‪ b‬برابر است با‪:‬‬

‫‪b‬‬

‫‪a‬‬

‫قاعده ‪ a‬و ارتفاع ‪ h‬برابر است با‪S     a.h :‬‬

‫ٔ‬ ‫‪٤‬ــ‪٢‬ــ‪٣‬ــ مساحت متوازی االضالع به‬
‫‪h‬‬

‫‪a‬‬

‫‪٤‬ــ‪٢‬ــ‪٤‬ــ مساحت ذوزنقه با قاعده های ‪ b‬و ‪ a‬و ارتفاع ‪ h‬برابر است با‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫=‬
‫‪S‬‬ ‫‪(a + b).h‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪b‬‬
‫‪h‬‬
‫‪h‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬

‫‪106‬‬
 ‫‪٤‬ــ‪٢‬ــ  ‪ ٥‬ــ مساحت لوزی با قطرهای ‪ a‬و‪ b‬برابر است با‪:‬‬

‫‪b‬‬
‫‪1‬‬
‫‪S = a.b‬‬
‫‪2‬‬
‫‪a‬‬

‫‪٤‬ــ‪٢‬ــ‪6‬ــ مساحت چهارضلعی نامشخص‪ :‬برای تعیین مساحت یک چهارضلعی نامنظم‬

‫باید عالوه بر اندازه گیری چهار ضلع آن‪ ،‬یک قطر با یکی از زوایای آن را نیز اندازه گیری کنیم‪.‬‬

‫بیشتر بدانید‬

‫محاسبه مساحت متوازی االضالع کافی است‬

‫ٔ‬ ‫مساحت متوازی االضالع‪ :‬برای‬
‫مثلث هاشور خورده‪ ،‬که ضلع آن عمود بر قاعده است را برش داده (شکل ‪ )١‬و در محل (شکل‬
‫‪ )٢‬نصب نماییم‪ .‬بدیهی است که مساحت برابر است با‪:‬‬

‫‪h‬‬

‫‪a‬‬ ‫‪a‬‬
‫شکل (‪)١‬‬ ‫‪s=a.h‬‬ ‫شکل (‪)2‬‬
‫محاسبه مساحت ذوزنقه کافی است عمودی مطابق شکل (‪ )١‬از‬
‫ٔ‬ ‫مساحت ذوزنقه‪ :‬برای‬
‫وسط پارهخط شیبدار رسم و سپس با انتقال ناحیه هاشور خورده به باالی پارهخط‪ ،‬مساحت‬
‫را تعیین نمود‪:‬‬
‫‪b‬‬

‫⇒‬
‫‪h‬‬

‫‪h‬‬

‫‪a−b‬‬ ‫‪a−b‬‬ ‫‪a−b ab‬‬

‫‪a−‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪a‬‬
‫شکل (‪)١‬‬ ‫شکل (‪)2‬‬
‫‪a+b‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪S‬‬ ‫‪× h= (a + b).h‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪107‬‬
 ‫بیشتر بدانید‬

‫درصورتیکه مختصات یک ‪ n‬ضلعی را به صورت زیر داشته باشیم‪ ،‬می توان از فرمول‬
‫محاسبه مساحت آن استفاده نمود‪ .‬باید دقت داشت که برای شماره گذاری‬
‫ٔ‬ ‫ارائه شده برای‬
‫گوشه ها‪:‬‬
‫اوالً‪ :‬در جهت عقربه های ساعت شماره گذاری می شوند‪.‬‬
‫دوماً‪ :‬گوشه شروع مجدد ًا به عنوان آخرین گوشه هم‪ ،‬شماره گذاری می شود‪.‬‬

‫‪y‬‬

‫) ‪(x2 , y2‬‬

‫)‪(x1 , y1‬‬

‫) ‪(x3 , y 3‬‬

‫)‪(x 0 , y 0) (x4 , y4‬‬

‫‪x‬‬

‫‪n‬‬
‫‪A = − ∑ (yi +1 − yi )(x i +1 + x i ) 2‬‬
‫‪i =0‬‬
‫یا به صورت ساده تر برای چهارضلعی داریم‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫=‪A‬‬ ‫‪− [ (y1 − y0)(x1 + x0) + (y2 − y1)(x2 + x1) (y‬‬ ‫‪y )(x‬‬ ‫‪x ) (y‬‬ ‫‪y )(x‬‬ ‫) ‪x‬‬
‫‪2‬‬
‫] ) ‪+ (y3 − y2 )(x 3 + x2 ) + (y4 − y3 )(x 4 + x 3‬‬

‫‪108‬‬
 ‫جلسه دهم‪ :‬ادامۀ محاسبۀ سطح‬
‫در این جلسه ضمن بررسی و حل مثال ‪ ٤‬و ‪ ،٥‬تمرینات ‪ ١‬تا ‪ ١١‬حل می شوند‪ .‬به دلیل حجم‬
‫زیاد تمرینات و آشنایی بهتر با درک فضایی اشکال بهتر است ماکت برخی از تمرینات‪ ،‬به خصوص‬
‫محاسبه قالب بندی ساخته شود و با آموزش عینی‪ ،‬دانش آموزانی که تصویرسازی‬
‫ٔ‬ ‫فونداسیون ها جهت‬
‫ذهنی آنها ضعیف است را یاری رساند‪ .‬همچنین از دانش آموزان خواسته شود که تمرین ها را در منزل‬
‫جلسه حاضر با سرعت و دقت بیشتری حل‪ ،‬و آموزش داده شوند‪.‬‬‫ٔ‬ ‫حل کنند تا در‬
‫تحلیل و بررسی مثال ‪ ٤‬صفحه ‪ ٥١‬کتاب درسی‪:‬‬

‫‪‬مثال ‪ :٤‬شکل ‪ ،١٥‬زیرسازی های یک ساختمان را نشان می دهد‪ .‬سطح قالب بندی‬
‫چند مترمربع است؟ (ابعاد به سانتی متر است)‬

‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪230‬‬
‫‪20‬‬
‫‪80‬‬

‫‪0‬‬
‫‪50‬‬

‫‪80‬‬

‫‪50‬‬
‫‪27‬‬
‫‪0‬‬
‫‪60‬‬

‫‪20‬‬
‫‪0‬‬
‫‪50‬‬
‫‪50‬‬

‫‪80‬‬
‫‪80‬‬

‫‪200‬‬ ‫‪200‬‬

‫شکل ‪15‬‬

‫حل‪ :‬برای حل این تمرین‪ ،‬کافی است که سطوح جانبی مکعبها را حساب کنیم تا سطح‬
‫قالببندی بهدست آید‪.‬‬
‫توجه‪١ :‬ــ کف های پایین و باالی پی ها و شناژها قالب بندی نمی شود‪.‬‬
‫‪٢‬ــ محل اتصال مکعب ها (پی ها و شناژها) به یکدیگر قالب بندی نمی شود‪.‬‬
‫کلیه اعدادی را که برحسب سانتی متر هستند‪ ،‬به‬ ‫برای سهولت و کوچک شدن اعداد‪ٔ ،‬‬
‫متر تبدیل می کنیم تا مساحت ها برحسب مترمربع به دست آید‪:‬‬
‫‪     80  ÷  100     0/80m‬و       ‪200  ÷  100     2m‬‬
‫‪109‬‬
 ‫‪    50  ÷  100     0/50m‬و       ‪60  ÷  100     0/60m‬‬
‫‪    270  ÷  100     2/70m‬و      ‪230  ÷  100     2/30m‬‬
‫برای آنکه در محاسبه اشتباه نکنیم‪ ،‬شکل ساده ای می کشیم (پالن) و بدنه ها را‬
‫شماره گذاری می کنیم‪( .‬بدنه های هم اندازه‪ ،‬هم شماره هستند‪).‬‬
‫اگر به دقت به شکل ‪ 16‬نگاه کنیم‪ ،‬برای هر پی‪ 4 ،‬بدنه به ابعاد ‪ 2×0/80‬متر می بینیم که‬
‫بدنه دیگر متصل به شناژ هستند‪ .‬آنهایی را که به شناژ وصل‬ ‫دو بدنه بدون اتصال به شناژ و دو ٔ‬
‫شماره (‪ )١‬و آنهایی را که وصل هستند‪ ،‬با شماره های (‪ )٢‬و (‪ )٣‬مشخص کرده ایم‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫نیستند‪ ،‬با‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪5‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪5‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫شکل ‪16‬‬

‫شماره‬
‫ٔ‬ ‫همچنین در این شکل‪ ،‬بدنه های شناژهای به طول ‪ 2/70‬و ارتفاع ‪ 0/60‬متر با‬
‫شماره (‪ )٥‬دیده می شوند‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫(‪ )٤‬و بدنه های شناژهای به طول ‪ 2/30‬و ارتفاع ‪ 0/60‬متر با‬
‫‪2*0/80 1/60m2‬‬ ‫بدنه (‪:)١‬‬
‫سطح قالب یک ٔ‬
‫‪1/60  *   8      12/80m2‬‬ ‫بدنه (‪ )١‬داریم‪ ،‬پس‪:‬‬
‫چون ‪ٔ ٨‬‬
‫بدنه (‪(2 *0/80)     (0/50 *0/50)   1/60 0/25    1/35m2 :)٢‬‬ ‫سطح قالب یک ٔ‬
‫و همان طور که از شکل پیداست‪ ٤ ،‬عدد از این بدنه ها داریم‪ ،‬پس‪:‬‬
‫‪1/35   *  4     5/40 m2‬‬
‫‪110‬‬
 ‫بدنه (‪(2 *0/80)     (0/50 *0/60)   1/60 0/30 1/30m2   :)٣‬‬ ‫سطح قالب یک ٔ‬
‫‪1/30  *  4     5/20 m2‬‬ ‫‪ ٤‬عدد از این بدنه ها داریم‪:‬‬
‫‪2/70  *  0/60   1/62  m2‬‬ ‫بدنه (‪:)٤‬‬
‫سطح قالب یک ٔ‬
‫‪1/62  * 4     6/48  m2‬‬ ‫بدنه (‪:)٤‬‬
‫سطح چهار ٔ‬
‫‪2/30   * 0/50      1/15  m2‬‬ ‫بدنه (‪:)٥‬‬
‫سطح قالب یک ٔ‬
‫‪1/15   *  4 4/60m2‬‬ ‫بدنه (‪:)٥‬‬
‫سطح چهار ٔ‬
‫با جمع کردن سطوح محاسبه شده‪ ،‬مقدار قالب بندی به دست می آید‪.‬‬
‫سطح قالب بندی پی و شناژ‪:‬‬
‫‪12/80     5/40      5/20 6/48      4/60   34/48  m2‬‬

‫محاسبه سطح قالب بندی یکی از آیتم های کاری است که براساس سطح‬ ‫ٔ‬ ‫بررسی‪:‬‬
‫قالب بندی انجام شده هزینه های آن به پیمانکار داده می شود و بهتر است دسته بندی قطعات‬
‫مشابه به صورتی باشد که میزان خطا کاهش یابد‪ .‬در ادامه پس از ترسیم پالن قالب بندی و‬
‫تعیین طول ها و ابعاد مقاطع شناژ با روش دیگری‪ ،‬مساحت قالب بندی تعیین می گردد یادآوری‬
‫می شود که قالب بندی متقارن است‪.‬‬
‫‪2m‬‬ ‫‪2/30m‬‬ ‫‪2m‬‬

‫‪50‬‬
‫‪50‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪2m‬‬

‫‪C‬‬
‫‪2/70 m‬‬

‫‪B‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪60‬‬

‫‪50‬‬ ‫‪50‬‬

‫‪50‬‬
‫‪50‬‬
‫‪A‬‬
‫‪2m‬‬

‫‪C‬‬

‫‪A‬‬

‫‪111‬‬
 ‫مساحت جانبی فونداسیون ‪ :A‬سطح را گسترش می دهیم‪.‬‬
‫‪0/5‬‬ ‫‪0/5‬‬

‫‪0/8‬‬
‫‪0/6‬‬ ‫‪0/5‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫)‪SA   8   *0/8      (0/5   *0/6)      (0/5*0/5‬‬

‫‪SA     5/85  m2‬‬
‫تعداد فونداسیون های مشابه چهار عدد است پس‪:‬‬
‫‪ SA     4× 5/85 23/4    m2‬کلی‬
‫مساحت جانبی بدنه شناژ ‪ :B‬از این بدنه چهار نمونه مشابه وجود دارد که مساحت کلی آنها‬
‫برابر است با‪:‬‬
‫‪ SB     4× (2/7  *0/6)    6/48  m2‬کلی‬
‫مساحت جانبی بدنه شناژ ‪ :C‬از این بدنه چهار نمونه مشابه وجود دارد که مساحت کلی آنها‬
‫برابر است با‪:‬‬
‫‪ SC     4 (2/3  *0/5)    4/6  m2‬کلی‬
‫مساحت کل قالب بندی سطوح برابر مجموع سطوح قالب به دست آمده است (بدون پرت)‪:‬‬
‫‪ S      SA SB   SC 23/4     6/48      4/6       34/48  m2‬کل‬
‫نحوه دسته بندی (پوزیسیون بندی) می باشد‪.‬‬ ‫توجه‪ :‬یکی از نکات مهم در متره و برآورد؛ ٔ‬
‫تحلیل مثال ‪ ٥‬صفحه ‪ 53‬کتاب درسی‪:‬‬

‫مثال ‪ :٥‬میخواهیم سطح بام یک ساختمان را ‪ ٣‬ال قیر و ‪ ٢‬ال گونی کنیم‪ .‬ابعاد بام‬
‫‪ 10m *1٢m‬است و از گونی به عرض ‪ 90cm‬برای این کار استفاده میشود‪ .‬درصورتی که هر ِ‬
‫نوار‬
‫نوار مجاور ‪ 15cm‬پوشش داشته باشد و از هر طرف ‪ ٢٠cm‬روی سطح قائم دستانداز بام قرار‬ ‫گونی با ِ‬
‫گیرد‪ ،‬چند متر گونی الزم است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪b        10   0/20   0/20     10/40m‬‬ ‫عرضی که با گونی پوشیده میشود‬
‫‪L        12   0/20   0/20     12/40‬‬ ‫طولی که با گونی پوشیده میشود‬
‫سطحی که با گونی پوشیده میشود ‪S         b   *   L       10/40  *  12/40     128/96   m2‬‬
‫‪112‬‬
 ‫‪4  *  0/2  *  0/2      0/16  m2‬‬ ‫سطح الیههای قائم در گوشهها‬
‫سطح گونی الزم با کسر الیههای قائم در گوشهها ‪128/96   0/16        128/80m‬‬
‫‪2‬‬

‫چون پوشش گونیها بر روی هم ‪ ١٥‬سانتیمتر است‪ ،‬پس‪:‬‬

‫‪b     90   15        75  cm‬‬ ‫عرض بدون پوشش گونی‬
‫‪b     75   ÷  100      0/75  m‬‬ ‫عرض بدون پوشش گونی‬
‫‪S 128 / 80‬‬
‫=‪L‬‬ ‫=‬ ‫‪= 171 / 73 m‬‬ ‫طول گونی (یکال)‬
‫‪b‬‬ ‫‪0 / 75‬‬

‫‪L 171/73  *  2 343/46     344m‬‬ ‫طول گونی (دوال)‬

‫تحلیل و بررسی‪ :‬تعیین مساحت الزم گونی (چتایی) از دو زاویه قابل بررسی است‪.‬‬
‫الف) پرداخت حقالزحمه‪ :‬در این حالت براساس کار انجام شده پرداخت صورت‬
‫میگیرد و میزان ِپرت (دورریز) گونی مطرح نمیباشد و عملیات انجام گرفته در حل مثال بر این‬
‫مبنا میباشد‪.‬‬
‫ب) خرید یا تهیه مواد و مصالح‪ :‬در این حالت عالوهبر درنظرگرفتن دور   ریز بایستی تعداد‬
‫صحیحی برای پوشش عرضی یا طولی بام‪ ،‬پیشنهاد داد (بهعنوان مثال اگر پس از چیدن گونیها‪،‬‬
‫عرض آخرین گونی چند سانتیمتر بزرگتر از محل باقیمانده باشد‪ ،‬آن را برش نمیدهند و آن عرض‬
‫گونی به  طور کامل استفاده میشود (یا تازده میشود)‪ .‬ضمناً همپوشانی فقط در نواحی میانی گونیها‬
‫وجود دارد که در نواحی کناری این موضوع‪ ،‬وجود ندارد‪ .‬با فرض اینکه موضوع مورد بررسی‬
‫پرداخت حقالزحمه باشد با ترسیم پالن و یک مقطع مساحت مورد نیاز گونی محاسبه میشود‪.‬‬

‫‪90cm‬‬
‫‪90cm‬‬
‫‪90cm‬‬
‫‪90cm‬‬

‫‪15‬‬
‫‪15‬‬
‫‪15‬‬
‫‪82/5 cm‬‬ ‫‪75 cm‬‬ ‫‪75 cm‬‬ ‫‪82/5 cm‬‬

‫جزئیات همپوشانی الیههای گونی‬

‫‪113‬‬
 ‫‪0.2 m‬‬ ‫‪10m‬‬ ‫‪0.2 m‬‬

‫‪0 .2 m‬‬
‫دیوار دستانداز‬

‫‪0/2 m‬‬ ‫‪0/2 m‬‬

‫‪10m‬‬

‫‪12m‬‬
‫‪0.2 m‬‬

‫مقطع ‪١‬ــ‪١‬‬ ‫پوشش گسترش یافته عایقکاری‬

‫‪10m‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪12m‬‬

‫دیوار دستانداز بام‬

‫نکته‪ :‬جهت پوشش گونیها بستگی به شیب بام و موقعیت مجرای ناودان دارد و بهازای هر الیه‬
‫گونی ‪ 2/5‬کیلو قیر نیاز دارند‪.‬‬
‫‪114‬‬
 ‫مساحت عایقکاری گسترش یافته (با کسر گوشههای مشترک)‪:‬‬
‫‪A 12/4    *10/4    4(0/2*0/2)      128/8m2‬‬
‫چون دو الیه گونی (عمود بر هم) مورد نیاز است پس مساحت کل گونی مورد نیاز برابر است با‪:‬‬
‫‪ A 128/8    *2    25٧/6  m2‬کلی‬
‫اگر متوسط عرض با احتساب همپوشانی (براساس فاصله میانی گونی ها) ‪ ٧٥‬سانتی متر باشد‪،‬‬
‫‪257 / 6‬‬ ‫آنگاه‪:‬‬
‫گونی الزم‬
‫=‬ ‫طول‬ ‫‪= 343 / 47 ≈ 344 mL‬‬
‫‪0 / 75‬‬
‫توجه‪ :‬منظور از  (‪ ،)mL‬متر طول میباشد و گونی (چتاییهای) درجه یک معموال ً ریزبافت و‬
‫سنگینتر هستند‪.‬‬

‫شکل ‪ ١٨‬پی بتنی و قالب آن را نشان میدهد‪ .‬درصورتی که طول و عرض و ارتفاع قالب‬
‫برابر ‪ ٤‬متر‪ ٢ ،‬متر و ‪ ٦٠‬سانتیمتر باشد‪ ،‬سطح این قالب چند مترمربع است؟‬

‫شکل ‪18‬‬

‫حل‪ :‬نظر به اینکه شناژی به پی متصل نیست‪ ،‬مساحت قالب از حاصلضرب محیط پی در‬
‫ارتفاع آن تعیین میگردد‪.‬‬
‫(ارتفاع) × (محیط) ‪S‬‬
‫‪S [(4 2)   *2] * 0/6    7/2m2‬‬

‫‪115‬‬
‫ــ سطح یک پی با مقطع مربع‪ ٥٠ ،‬مترمربع است‪ .‬طول ضلع مربع را برحسب متر‪ ،‬با دقت‬
‫دو رقم اعشار محاسبه کنید‪.‬‬

‫حل‪ :‬نظر به مربع بودن پی و برابری ابعاد آن داریم‪:‬‬

‫‪a    *   a      50m2⇒  a2      50‬‬
‫=‬‫= ‪a‬‬ ‫بعد پی ‪50 7 / 07 m‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪S  50m2‬‬

‫‪a‬‬

‫ــ دیوارهای مستطیلشکل یک آشپزخانه ‪ ٣m    *٤m‬و ‪ ٣m * ٦m‬و ‪ 3m   *   5/5m‬است‪.‬‬

‫درصورتی که بخواهیم این دیوارها را با کاشی ‪ ١٥cm   *   15cm‬کاشیکاری کنیم و این کار ‪%٧‬‬
‫پرت داشته باشد‪ ،‬تعداد کاشیهای الزم را حساب کنید‪.‬‬

‫حل‪ :‬تعداد کاشی الزم از حاصل تقسیم مساحت کلیه دیوارهای آشپزخانه بر مساحت یک‬
‫عدد کاشی بهدست میآید‪.‬‬
‫‪ S     3    *4     3*6       3  *  5/5      46/5m2‬مساحت دیوارها‬
‫‪ S     0/15    *0/15    0/0225m2‬مساحت یک عدد کاشی‬
‫‪46 / 5‬‬
‫=کاشی الزم ‪)1٥*1٥(cm‬‬
‫‪ n‬تعداد‬ ‫‪= 2066 / 67 ≅ 2067‬‬ ‫(عدد)‬
‫‪0 / 0225‬‬
‫(در صورت ِپرت ‪ × )١‬تعداد الزم ‪ N‬تعداد کاشی الزم با احتساب ِپرت‬
‫‪N     2067   *  1/07       2211/69‬‬
‫(عدد) ‪ N     2212‬تعداد کاشی با احتساب ِپرت‬

‫‪116‬‬
 ‫ــ شکل ‪ 19‬نمای یک ساختمان را نشان میدهد‪ .‬درصورتی که بخواهیم نما را سیمانکاری‬
‫کنیم‪ ،‬چند مترمربع سیمانکاری خواهیم داشت؟ (ابعاد به متر است‪).‬‬

‫‪1/8m‬‬ ‫‪1/8m‬‬

‫‪1/2m‬‬

‫‪1/2m‬‬
‫‪7m‬‬

‫‪1/2m‬‬
‫‪3/6m‬‬
‫‪12 m‬‬

‫شکل ‪19‬‬

‫حل‪ :‬مساحت سیمانکاری برابر است با سطح کل منهای سطح پنجرهها‪.‬‬

‫‪S        (12*7) (3/6  *1/2)     2(1/8  *  1/2)     75/36m2‬‬
‫توجه‪ :‬درصورتیکه پنجرهها داخل دیوار اتصال یافته باشند و نیاز به شمشهگیری نبش‬
‫دور پنجرهها باشد‪ ،‬به واسطه پیچیدگی و دستگیری کار در متره برآورد معموال ً نصف مساحت‬
‫پنجرهها به مساحت سیمانکاری اضافه میشود البته بهطور یقین نحوه قرارداد و شرایط کارفرما‬
‫تعیینکننده خواهد بود‪.‬‬

‫‪117‬‬
 ‫جلسه یازدهم‪ :‬ادامۀ محاسبۀ سطح‬
‫در این جلسه مساحت چندضلعی​های غیرمنتظم را به​وسیله مثلث​بندی‪ ،‬تعیین می​کنیم‪ ،‬یکی از‬
‫دقیق​ترین روش​ها جهت محاسبه مساحت​های نامنظم استفاده از روش مثلث​بندی است که عموماً در‬
‫عملیات نقشه​برداری و برداشت زمین​ها از آن استفاده می​شود‪ .‬همکاران محترم می​توانند با مثلث​بندی‬
‫اشکالی نظیر مربع و یا مستطیل که تعیین سطح آنها بسیار ساده است‪ ،‬اقدام به آموزش و تقویت ذهن‬
‫دانش آموزان نمایند به​طوری که دانش​آموز بتواند نتیجه عملیات را با مقدار واقعی کنترل نمایند‪.‬‬
‫در بخش دیگری از این جلسه رابطه​ای کلی برای اشکال هندسی منتظم ارائه می​شود که می​توان‬
‫استفاده از آن مساحت چندضلعی​های منتظم را به​سادگی تعیین نمود‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫با‬

‫‪٤‬ـ‪٣‬ـ محاسبه مساحت چندضلعی​ها‬

‫‪٤‬ــ‪٣‬ــ‪١‬ــ مساحت چندضلعی​های غیرمنتظم‬
‫این مساحت با تبدیل کردن چندضلعی‪ ،‬به سطوح منظم (مربع‪ ،‬مستطیل‪ ،‬مثلث و …) تعیین‬
‫می شود‪ ،‬در صورتی که از اشکالی نظیر مربع‪ ،‬مستطیل نتوان در تقسیم​بندی استفاده نمود‪ ،‬ساده​ترین‬
‫و پایه​ای​ترین تبدیل‪ ،‬هندسه مثلثی است که براساس روابط مربوط به مثلث​های مشخص و غیرمشخص‬
‫نحوه تقسیم​بندی (ریزکردن اشکال) نمایش داده‬
‫می​توان مساحت آنها را تعیین نمود‪ .‬در اشکال زیر ٔ‬
‫شده است‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫یا‬ ‫یا‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬

‫(الف)‬ ‫(ب)‬ ‫(ج)‬

‫رابطه مساحت ذوزنقه می​توان استفاده کرد اما می​توان به شرح زیر از تقسیم​بندی​های‬‫هرچند از ٔ‬
‫نشان داده شده کمک گرفت و انتخاب روش برعهده دانش​آموز است‪.‬‬
‫الف) شامل یک مستطیل و یک مثلث قائم​الزاویه است که به​سادگی می​توان مساحت آنها را‬
‫تعیین نمود‪.‬‬
‫ب) شامل دو مثلث به​طوری که‪ ،‬یکی از آنها قائم​الزاویه و دیگری غیرقائم​الزاویه اما با قاعده و‬
‫ارتفاع مشخص می​باشد که تعیین مساحت هر دو بسیار ساده است‪.‬‬
‫‪118‬‬