Zaburzenia lękowe i dysocjacyjne

- patogeneza: czynniki psychogenne

- objawy raczej egodystoniczne, cierpienie
- testowanie rzeczywistości zachowane

Lęk jawny - identyfikowany przez osobę doświadczającą; głównie zab. lękowe i różne formy
Lęk domniemany - zab. dysocjacyjne i symptomy somatyczne

Strach - zjawisko naturalne, w odpowiedzi na występujące zagrożenie.

Podstawowe aspekty:
1) poznawczy - percepcja i rozpoznanie bodźców zagrażających
2) somatyczny - uaktywnienie się części współczulnej oun - walka/ucieczka
3) emocjonalny - przerażenie, groza, panika, drżenie, mdłości
4) behawioralny - mimowolne - warunkowanie klasyczne; sprawcze - świadome próby
poradzenia sobie.

Lęk - wszystkie poziomy poza poznawczym. Osoba nie potrafi wskazać na bezpośredni
bodziec zagrażający.
Lęk rozlany, niespecyficzny - coś starszego, ale nie wiadomo, co, niemożność sprecyzowania
źródła.
Lęk specyficzny - w odniesieniu do jakiegoś zjawiska.

Zab. lękowe i dysocjacyjne w DSM-V

Zab. lękowe - cecha wspólna
- nadmierny lęk/strach;
zakłócenia zachowania w postaci reakcji unikania;
obiekty lęku odmienne.

Zab. dysocjacyjne -
● rozłam/brak ciągłości w normalnej integracji świadomości, pamięci, tożsamości

Symptomy somatyczne i zab. pokrewne - dominacja symptomów som. związanych ze

stresem
Zab. obsesyjno-kompulsyjne i pokrewne - dysmorficzne - zaabsorbowanie powtarzalnymi
zachowaniami / aktami umysłowymi; czasem skoncentrowanymi na ciele; próbami
zahamowania zachowań

Zab. związane z traumą i stresem - ostre zab. stresowe, zab. stresu pourazowego, zab.
adaptacyjne

Zab. lękowe, dysocjacyjne i z symptomami somatycznymi wg DSM-V

 Model kategorialny nerwicy i zab. lękowych ICD-10

Współczesna psychoanaliza a zab. lękowe i dysocjacyjne

Podział lęków ze względu na etap rozwoju:

1) wczesne lęki psychotyczne - początkowy etap kształtowania granic wew. i zew. świata
2) lęki w związku z dalszym tworzeniem się struktur i relacji z obiektem
3) lęki w fazie edypalnej w ustabilizowanym już świecie

Lęk dezintegracyjny - obawa przed fragmentacją ja, utratą self z powodu fuzji z obiektem
Lęk paranoidalny (Klein) - przed zniszczeniem przez zły obiekt poprzez inwazję i destrukcję
wew.
Lęk separacyjny - doświadczenie różnicowania self od obiektu i poczucie, że wraz ze
zniknięciem obiektu następuje bolesna utrata wsparcia dla kształtującego się ego

Lęk przed utratą miłości obiektu (dojrzalszy) - uwewnętrznienie obiektu oraz jego wymagań,
zastąpienie poczucia prześladowania troską o obiekt.
Lęk kastracyjny (edypalny) - chłopiec - lęk przed zemstą ze strony ojca za fantazje wobec
matki
Lęk przed superego - internalizacja norm i zakazów; lęk wywołujący poczucie winy gdy
przekroczy się zakazy.
Zaburzenie: objawy nerwicowe -> na skutek wew. i zew. okoliczności konflikty, którym
towarzyszy lęk, zostaną utrwalone i w późniejszym okresie aktywowane pomimo obron.

Psychoanalityczne koncepcje zab. lękowych

Nerwica lękowa - konsekwencja konfliktu intrapsychicznego; wyparcie nieakceptowanego
pragnienia, dziecięcej fantazji.
Nerwica aktualna - czynniki fizjologiczne; nagromadzenie się libio wskutek
niesatysfakcjonującej aktywności seksualnej.
Zab. lękowe - wyparcie
Zab. dysocjacyjne - konwersja (symboliczna ekspresja pochodnych popędu w formie
objawów cielesnych); dysocjacja w ramach osobowości
Somatyzacja - przemieszczenie energii psychicznej w stronę doznań somatycznych o
charakterze bólowym.

Zab. lękowe i dysocjacyjne w teoriach psychodynamicznych i przywiązania

Barbara Milrod - koncepcja rozumienia i leczenia paniki na podstawie Freuda rozumienia
zależności między konfliktem a objawem + konflikty preedypalne i dylemat
agorafobiczno-klaustrofobiczny + założenia teorii przywiązania i mentalizacji

Podłoże paniki - biologiczno-genetyczna i temperamentalna podatność, na którą nakładają

się konflikty i lęki separacyjne, zintensyfikowane konfliktami edypalnymi
Napady paniki - konflikty w temacie separacji rzeczywistej/antycypowanej
Poczucie zależności - lęk typu agorafobicznego
Klaustrofobia - lęk odzwierciedlający poczucie duszenia się w relacji interpersonalnej

Próby wyrażenia autonomii -> eskalacja lęku ze względu na zinternalizowany obraz obiektu;
nadmiernie stymulującego i kontrolującego.
Ataki paniki - kompromisowe rozwiązanie, odzwierciedlenie regresji do stanu zależności
(przerażenie i bezradność)
Obronny charakter - obrona przed seksualnymi i rywalizacyjnymi fantazjami
Bodziec do wystąpienia regresji - zagrożenie dla przywiązania

Teoria przywiązania - dysocjacja

1) System behawioralno-motywacyjny - dysocjacja związana z przywiązaniem
zdezorganizowanym; struktury intrapsychiczne - odrębne, niepołączone ze sobą i
niekompatybilne wew. modele operacyjne

Psychologia behawioralna i poznawcza zab. lękowych

Fobie w behawioryzmie
Warunkowanie klasyczne -> skojarzenie reakcji strachu z bodźcem naturalnym, który staje się
zagrażający
Warunkowanie instrumentalne -> podtrzymywanie przez reakcje unikania

Warunkowanie zastępczne/oparte na obserwacji - obserwacja reakcji lękowych i słuchanie

treści zawierających lęk -> lęk

Podejście poznawczo-behawioralne
Poznawczy model paniki Clarka
- napady -> nadwrażliwość na sygnały pochodzące z organizmu -> skrajna interpretacja ->
automatyczna myśl -> nasilenie lęku -> pewność, że objawy się pojawiły -> spirala paniki
1. Wystąpienie bodźców wew./zew., sygnał z organizmu
2. Katastroficzna interpretacja
3. Konsekwencje -> narastający lęk i napięcie, nasilenie objawów fizjologicznych
4. Zach. zabezpieczające

Koncepcje biologiczne zab. lękowych i zab. z objawami som.

Wyjaśnienie biochemiczne, Klein:
Panika - skutek fałszywych wzbudzeń systemu alarmowego inf. o duszeniu się
Poznawcza koncepcja Clark - panika -> skutek błędnej interpretacji bodźców
- rola ciała migdałowatego i hipokampa w generalizacji i podtrzymywaniu reakcji
lękowych/osłabieniu funkcji hamowania.
- nadmierne wydzielanie cholecystokininy (rola we wzbudzaniu lęku i napadów)
- zab. biochemiczne na szlakach neuroprzekaźnikowych GABA, serotonina, dopamina

Specyficzne treści myśli automatycznych, typowe zach. zabezpieczające i spec. elementy

modelu wybranych zab.
 Zab. lękowe wg DSM-V

Zab. z napadami paniki -

● powtarzające się napady paniki, krótkotrwałe epizody intensywnego lęku,
towarzyszące objawy som.;
● martwienie się dodatkowymi atakami;
● rezultat -> poczucie nierealności/obawa odchodzenia od zmysłów;
● wymagane co najmniej 4 doznania som.;
● również napady nocne;
● trzecia dekada życia; kobiety;
● czas trwania co najmniej miesiąc;
● różnicowanie: substancje psychoaktywne, zab. som.; inne lękowe; nastroju i
psychotyczne; ocd

Napady paniki, rodzaje:

prowokowane - wyzwalane przez konkretne syt.; niezwiązane z bodźcem, pojawiają się
spontanicznie - niespodziewane wrażliwe sytuacyjnie - często w następstwie konfrontacji z
bodźcem

Agorafobia -
● obawa przed syt./miejscami, w których można mieć problem z uzyskaniem pomocy,
jeśli poczuje się lęk;
● dziedziczne;
● bycie samemu z dala od domu;
● przechodzenie w tłumie, pchli targ, robienie zakupów;
● stawianie czoła tylko z zaufaną osobą;
● czas trwania co najmniej 6 mscy;
● różnicowane: substancje, som. inne lękowe;
● nastroju i psychotyczne; ocd; ptsd; fobia społ.

Fobia swoista -
● obawa przed konkretnymi przedmiotami/sytuacjami; zwierzęta, burze, wysoko
położone miejsca, krew.
● konkretna syt./rzecz regularnie powoduje tak nagły, nadmierny i nieuzasadniony
strach;
● pacjent unika/znosi z wielkim lękiem;
● co najmniej 6 mscy
Reakcja wazowagalna - zwolnienie akcji serca i spadek ciśnienia krwi powoduje faktyczne
omdlenie.

Fobia społ. -
● wyobrażenie, że mówienie, pisanie lub jedzenie w obecności innych będzie krępujące;
● niemal zawsze nieproporcjonalny strach przed zażenowaniem lub odrzuceniem społ.;
● co najmniej 6 mscy;
● różnicowanie - substancje, som., nastroju, psychotyczne, anoreksja, ocd

mutyzm wybiórczy -
● dziecko nie mówi, z wyjątkiem syt., gdzie jest samo/z bliską osobą.

Zab. lękowe uogólnione -

● odczuwanie napięcia przez większość czasu i martwienie się różnymi rzeczami.
● co najmniej miesiąc;
● różnicowanie: nieznajomość języka, zab. komunikacji - jąkanie, zab. psychotyczne; ze
spektrum autyzmu; fobia społ.
● czynniki genetyczne; kobiety; trudne do opanowania;
● prowadzi do doleglliwości som.: napięcia mięśni, nerwowości, męczliwości i
drażliwości;
● czas trwania - 6 mscy;
● różnicowanie: substancje, zab. som., zab. nastroju; inne zab. lękowe; ocd; ptsd
Separacyjne zab. lękowe -
● lęk przy oddzieleniu od rodzica;
● silny komponent genetyczny;
● obawa przed stratą figury przywiązania;
● myśli, że obiekt ucierpi lub się zgubi; koszmary, wymioty;
● niechęć do spania lub chodzenia do szkoły;
● co najmniej 6 miesięcy u dorosłych;
● co najmniej 4 tygodnie u dzieci;
● różnicowanie: zab. nastroju, lękowe inne, ptsd

Zab. lękowe wywołane substancją psychoaktywną -

● różnicowanie - zwykłe zatrucie substancją/odstawienie,
● majczenie, choroby som., zab. nastroju
● Określenie czy: - z początkiem podczas zatrucia/odstawienia - z początkiem po
przyjęciu leku

Zab. lękowe spowodowane inną chorobą/problemem zdrowotnym -

● różnicowanie: substancje, majaczenie, zab. nastroju; inne adaptacyjne

Literatura
Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (red.). (2016). Psychologia kliniczna. Warszawa: PWN.