KHOA HỌC DỮ LIỆU – XÁC SUẤT & THỐNG KÊ

Dr.Lê Hùng Tiến

VLU

1
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
2
Thống kê là môt nhánh của toân hoc liên quan đến việc thu thập, phân tích, diễn giải hay giải

thích và trình bày các dữ liệu. Thống kê được vận dụng trong nhiều lĩnh vực học thuật khác

nhau, từ vật lý, cho đến khoa học xã hội và nhân văn. Thống kê cũng được sử dụng để ra

quyết định (và đôi khi cũng bị lạm dụng vì những lý do khác nhau) trong tất cả mọi līnh vực

kinh doanh và quản lý nhà nước.

Thuật ngữ "thống kê" (Statistics, số nhiều của statistic) cũng được sử dụng như số liệu tổng

hợp, là kết quả của một quá trình nghiên cứu thống kê, đối vđi một tập hơp dữ liệu. Ví dụ như

thống kê về việc làm, thống kê tai nạn giao thông ...

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
3
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
4
Thống kê mô tả, thống kê suy diễn, thống kê ứng dụng

Thống kê mô tả là các phương pháp sử dụng để tóm tắt hoặc mô tả một tập hợp dữ liệu. Còn

thống kê suy diễn là các phương pháp mô hình hóa trên các dữ liệu quan sát để giải thích

được những biến thiên "dường như" có tính ngẫu nhiên và tính không chắc chắn của các

quan sát, và dùng để rút ra các suy diễn về quá trình hay về tập hợp các đơn vị được nghiên

cứu. Thống kê mô tả và thống kê suy diễn tạo thành thống kê ứng dụng. Còn thống kê toán

là lĩnh vực nghiên cứu cơ sở lý thuyết của khoa học thống kê.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
5
Vi nhưng lý do thực tế, giới hạn về thời gian và ngân sách, thay vì thu thập dữ liệu trên

toàn bộ tổng thể, chúng ta thường nghiên cứu trên một bộ phận của tổng thể, gọi là

mẫu. Dữ liệu thu thập̣ từ mẫu có thể trong bối cảnh quan sát hay thử nghiệm. Sau đó

dữ liệu được phân tích thống kê theo hai mục tiêu: mô tả và suy diễn.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
6
Thống kê mô tả được dùng để tóm tắt dữ liệu, để mô tả mẫu nghiên cứu dưới dạng số

hay đồ họa. Các công cụ số dùng để mô tả thường dùng nhất là trung bình cộng và độ

lệch chuẩn. Các công cụ đồ họa bao gồm các biểu đồ và đồ thị.

Thống kê suy diễn được dùng để mô hình hóa các kiểu biến thiên trong dữ liệu, giải thích

nhửng biến thiên có vẻ ngẫu nhiên và rút ra kết luận về tổng thể nghiên cứu mà chúng ta

thường không có điều kiện khảo sát hết.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
7
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
8
Nếu mẫu nghiên cứu là đại diện của tổng thể thì suy diễn và kết luận rút ra từ mẫu có thể

mở rộng được cho tổng thể. Vấn đế chính nằm ờ chỗ chúng ta xác định mức độ đại diện

của mẫu tới đâu. Thống kê cung cấp các phương pháp để ước lượng và hiệu chỉnh nhưng

ngẫu nhiên xảy ra trong mẫu và trong cách thu thập dữ liệu, cũng như các phương pháp

thiết kế các thử nghiệm đủ mạnh để tăng tính đại diện của mẫu.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
9
Khái niệm toán căn bản được dùng để hiểu tính ngẫu nhiên chính là xác suất. Thống kê

toán (còn gọi là thống kê lý thuyết) là một nhánh của toán ứng dụng, sử dụng lý thuyết

và phân tích xác suất để nghiên cứu cơ sở lý thuyết của thống kê như các luật phân phối.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
10
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
11
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
12
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
13
1.3 THỐNG KÊ ỨNG DỤNG TRONG KINH TẾ VÀ XÃ HỘI

Thống kê hiện nay đã được ứng dụng vào mọi lĩnh vực. Các phương pháp và công cụ thống kê đã được

vận dụng đan xen trong một số nội dung của nhiều môn học. Một số lĩnh vực nghiên cứu sử dụng thống

kê ứng dụng nhiều đến mực mỗi ngành đã đưa ra môn học riêng và đạ
̣ t tên riêng để nơi về thống kê

ứng dụng trong ngành của mình. Cơ thể kể ra một số "Thống kê ngành" hay môn học:

• Thống kê bảo hiểm • Thống kê dân số

• Thống kê trong kỹ thuật • Thống kê trong tâm lý học

• Thống kê trong sinh học • Thống kê trong giáo dục học

• Kinh tế lượng • Thống kê xã hội (cho tất cả các ngành

khoa học xã hội)

• Thống kê trong kinh doanh
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
14
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
15
1.2 CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU THỐNG KÊ

Mục đích thông thường của nghiên cứu thống kê là xem xét mối liên hệ nhân quả, và đặc

biệt là kết luận về ảnh hưởng của những sự thay đổi của nhưng biến độc lập đến biến phụ

thuộc. Có hai loại nghiên cứu thống kê nhân quả: nghiên cứu thử nghiệm (Experimental

studies) và nghiên cứu quan sát (Observational studies). Trong cả hai loại nghiên cứu

này, ảnh hưởng của biến độc lập lên biến thiên của biến phụ thuộc đều được xem xét,

nhưng khác nhau ở chỗ cách thức thực hiện nghiên cứu. Cả hai cách đều rất hiệu quả.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
16
Nghiên cứu thử nghiệm thực hiện việc đo lường đối tượng nghiên cứu, thay đổi điều kiện

của đối tượng, và đo lường lại đối tượng với cùng một cách đo để xác định xem sự thay

đổi được kiểm soát chủ động này có làm thay đổi các giá trị đo đạc hay không. Còn

nghiên cứu quan sát lại không thực hiện điều khiển biến nguyên nhân cố kiểm soát, mà

chỉ thu thập các dữ liệu cần nghiên cứu và khảo sát tương quan giữa biến nguyên nhân

và biến kết quả.

Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
17
Ví dụ về nghiên cứu quan sát là cuộc nghiên cứu thăm dò tương quan giữa hút thuốc
lá và ung thư phổi. Kiểu nghiên cứu tiêu biểu này được thực hiện bằng cách thực hiện
một cuộc khảo sát để thu thập dữ liệu quan sát trên cả hai nhóm có hút thuốc lá và
không hút thuốc lá, sau đó đếm số trường hợp bị ung thư phổi trong mỗi nhóm và
tính ra tỉ lệ xem nhóm nào có tỉ lệ ung thư cao hơn.
Các bước cơ bản để thực hiện một nghiên cứu thử nghiệm bao gồm:
• Lập kế hoạch nghiên cứu: xác định nguồn thông tin, lựa chọn đối tượng nghiên
cứu, các vấn đề liên quan đến đạo đức,
• Thiết kế cuộc thử nghiệm tập trung vào mô hình hệ thống và tương tác giữa biến
nguyên nhân và biến kết quả,
• Tóm tất các giá trị quan sát để làm nổi bật những điểm chung của tập dữ liệu thu
được.
• Từ thực tế quan sát kết luận về vấn đề đang nghiên cứu.
• Viết báo cáo và trình bày các kết quả của cuộc nghiên cứu.

18
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
19
Soạn từ bài giảng Thống kê ứng dụng trong kinh tế và kinh doanh – Hoàng Trọng – UEH
20