Biologie

Sel:

Die basiese strukturele en funksionele eenheid, waaruitalle

lewende organismes bestaan.

Diersel:

*
Sitoplasma(2)

8
-Valuool(6)

planes

were
Selwand(s),
~Selmembraam

⑪ - Chloroplas (7)

·8
↓ Groot vakuool(v)

Nulleus
(3),)
~

~ Sitoplasma

·
Mitochondrion(i)
 Selmembraah:

·
Lewende en dun membraan wat selinhoud omring
·

Opgebon uit proteine en lipiede(vet)

·
Differensieel deurlaalbaar laatdeurbeweging van sekere
stowwe soos watermolekules ander stowwe, toe
en
opgeloste
2. Sitoplasma.

Jellieagtige
·
lewende inhoud van die sel
Word dear die selmembraan
omning
.

·Bestaan hoofsaaklik uitwater en proteine

·
Baie chemiese reaksies vind plays wat verantw. is vir die
metabolisme.
·
Bevat bail verskillende organelle soos die nukleus, mitochondria
vakuole en chloroplaste
·
Nukleus is die sigbaarste organel wat in die sixoplasma
voorkom.

3. Nukleus:

Bolvormige Struktuurin
·
Beheer alle aktiviteite die sel.
·
Dierselle:kom min/meer in die middel voor.
Plantselle:Kom aan die kantvoor groot vakuool
a.g.v.
dear in dubbele nucleus membraan mee
Word
oming
·

poericewaardeur klein nukleiensure no die sitoplasma

kan
beweeg
·
Bevat'n kleiner bolvormige
nukleolus wat in die nucleoplasma
voorkomen in vol proteins intest speel.
tydens die
·
Chromation kom voor in nukleoplasma en vorm chromosome
wanneer die sel verdell.
·
Normale mense bevat46 chromosome in die nukleus van
elke sel.
.
Chromosome is dun DNS draadjies
 DNS bevat
gene wat al jou eienskappe wat
jy besit
·

bepaal.
·
Elke mens se DNS is uniek (behalwe identiese tweelinge)
·
Verskillende species herhul eie aantal chromosome met in
verskeidenheid van
gene.

8⑧⑦@π°⑧
· Nulleusmembraan
~ Nukleolus
· Chromation
~Nuleoplasma

4. Mitochondrion:
·

Ovaalvormigevind
liggample wasin sitoplasma voorkom.
Selrespirasie in die
matriksgedeelte plaas om energie can
·

die set te verskaf.

·
Hoe meer energie in sel no
dig herhas meer mitochondria is dear
Respirasieproses benodig glukose en suurstof om energie be
vry
·

stel. Afvalstowwe H20 CO2

=
+

Word dikwels die Kragscasie die sel

van
genoem.
·

~ Buizemembraan

↳
& Binnemembraan

-Matriks

↓Krista
 5. Selwand:

·
Alle plantselle word omning dear in selwand
bestaan uit sellulose
·

Dis'n nie-lewende struktur wat plantselle versterk asook in

bepaalde vorm can plantselle gee.
·

·
Beskerm die lewende Selinhoud
Selwand is ten volle deurlaathaar
en
ledig Zeenaan die Selmembraan
Meeste stowwe kan deur die selwand
beweeg
·

Sunksies:
·
Versterken ondersteun die sel
·

Dit gee vorm dan die sel

·
Laatstowwe in en uitdie selwande beweeg.
6.Vakuole.

vloistof
·n Ruinte wat metin
Die voeistofword selsap
waterige gevel is.

genoem.
·

·Plantselle:groot vakuool wat diesel heeltemal vul

druk nukleus no die kant van die sel
·
Diereselle:vakuole is meestal afwesig/baie kleiner om funksies soos
verbering en osmoregularing be verrig.
Funksies:

Berg water, voeding stowwe, ook afvalstowwe en kleurstowwe

Indien'
.
se vakuool vol water is, is die sel
plantsel turgessent
en
verleen die die sel
ondersteuning aan
to min water
plant verlep.
Tegordruk
·
verskaf druk aan sel
 Plastiedes:

I. Chloroplas:

·Slegs teenwoording in plantselle

·

Bevatgroen pigment, bekend as chlorofil

en met behulp van CO2 en H2O te kan
Chlorofil absorbeer
fotosinteer
sonlig
Tydens fotosintese word glukose en stysel geproduseer en surstof
·

vrygestel.
-Granum

.
Tilakoied
~

(Bevat chlorofil)
-
Styselkourel
·Dubbele
membraan

2. Chromoplas:
root
Bevatpigmente soos
geel, oranje en
·

kom voor in
ryp eamaties en blare wat in herbs verkleur.
3. Leukoplas:
Is kleurloos en
berg stysel in bolle, cartappelknolle ens.
·
 Selle in weefsels, organe on stelsels:

Erste selle in 'nemobrio voorkom is

nog nie gediffervensieerd nie
·

lyk min/meer dieselfde

·

Funksie van hierdie selle is om te vermeerder dear in

seldelingsproces
·

word stamselle genoem

.

Meterbyd sal die selle begin differensieer (room verskillende tipes

selle).Junkies van die selle sal ook verskil
·

Darzy selle sal ontwikkel in spierselle,

geslagselle, bloedselle, epiteet
selle en vele meer
Mikroskopiese ensellige organismes
 Weefsel:

Selle wat
saamgegroepeer is wasdieself te bouen funksies her.
·

Orgaan.

opgeboluitverskillendesroutegesels samgegroese
·
wat

Stelsel:

Stelsel bestaan uit verskillende

organe, wassaamwerkom in bepaalde
·

proses to laat plaasvind.

Organisme:
Ditis opgebon uitverskillende stelsels metverskillende
organe.
·
 Stamselle:

Embrionale stamselle:
·
Selle is onge differensieerd en kan in enige tipe selle ontwikkel.
-
mbriostamselle kom voor in:
·
Ontwikkelende embrio's
Waelstring
·
Plasentd

Volwasse stamselle:

Kom voor in
beenmurg
·

·
kann beperkte hoeveelheid
selle soos bu. verskillende tipes
bloedselle, vorm.

Stamselle, navorsing en eliese kwessies.

Navorsing word gedoen om stamselle to gebruik om ongeneeslike

·

siektes sous Alzheimers, Parkinsons en kankers be

genees.
Kan ook as
behandeling vir verskeie
beserings gebruik bv. rugmurg.
·

beroertes, hartsiektes, ens.

beserings,mense
·

Sommige is gekant been die gebruik van stamselle

afkomstig van embrio's en ander voel dat die mens "God"probeer
speel en keur die navorsing af
 Funksies van die
spysverbering stelsel.
Elke mens het voedsel nodig wat
gesonde genoeg energie kan
·

verskaf sodat die persoon optimaal kan funksioneer en

aktiviteite kan vernig.
sy
daaglikse
Die
spysverteringstelsel is verantw. Om voedsel of the break tot
·

kleiner opneembare deelogies wasmet die bloodstroom no die

verskillende selle in die versprei word.
liggaam
Hoofprocesse van
spysvertering.
Ingestie:
Ineem van voedsel
·

Digestie:
·

Vertering
Kan fisies wees.
Vertering
·

voedselkan in kleiner deelajies opgebreek word dear dit metdie

tance to kou, te
vergruis ente meal. In die many vind
peristaltiese bewegings plans wear die many die voedsel many I

roer en maal en die voedseldeojies in

nog kleiner deeltjies ofbreak
·
As die deeltjies kleiner is, kan die ensieme beter inwork on dit verder
of the break tot die
eenvoudigste vorm van die voedsel, soos glucose
aminosure. Dit word dour die blood
en
opgeneem envervoer. Hierdie
vertering wear ensieme betrokke is, staan bekend as chemiese
vertering.
 Absorbsie:
·

Die opname van die verbeerde voedseldeelojies (nutriente) den die

blood en dit word vervoer no elke sel in die liggaam.

Assimilasie:

·
Die nutriente wat deur die blood tot by diesel vervoer word,
word non gebruik in die sel vir groeiprosesse, herstel van verslete
weefsel en vir energie.

Egestie: (defeaksie)
·
Proses al die vesel
waar en onverteerde reste deur die anus en
feses uitgeskei word.

Spysverteringskanaal:
Bestaan uit die volgende hoofdele:

Mondeso?agusmay gal en dermkanain

·

verteringsappe by
en die dermkancal
vir maksimum chemiese vertering.

Bykomende kliere.
·
Lewer
·
Galblaas
·
Pankreas
 Mondholte:

Bevat die tande wat kos

fynmaal en stukkendskewr tydens
·

fisiese vertering.
·

Speekselkliere skei specksel of:

Bevat ensieme vir chemiesevertering
Help on stukkies voedsel to meng omi voedselbolus te vorm
·

Tong bevat smaakpapille wat smake wearneem en help or die

speeksel en voedsel to meng tot die voedselbolus.
·

Tong help ook on bolus to druk no die keelholte sodat slul kan
plaasvind.
 Esofagus:
nlang spierbuis wat voedsel vanaf die keelholte tot by die
mag
·

vervoer deur ritmiese spiersametrekkings an outspanning wat

peristalse genoem word.

MadG:
sakagtige struktur wat uit 3 verskillende spierlae bestaan
·

Sat,dieVredeseneateansidestraterniw.isirie
·
Die voedselbolus word nou'n loperige
spysbry genoem, wasna
die eerste del van die dunderm, bekend as die duodenum,
deurgelaat word.
Lewer:

Vervaardig gal wat in

galblaas gestoor word.
·
die
galse funksie is um ze help metvertering.
Dankreas:

Vervaardig pankreassap ensieme

met wat verantw. is om suikers
chemies
proteiene en vette tot glukose, aminosure en versure te
verteer.
hormone on blood
·

Vervaarding glukosevlakke te beheer.

Galen pankreassap buis die eerste

van
word deur' dun
die dundern vervoer.
na
gedelte
Sundermi

Lanken
gekronkel en skep baie oppervlak vir
vertering en
·

absorpsie vanvoedingstowwe
 Skeiverteringsape of um
glukose, proteine en vette chemies
·

He verterer.
·
Want bevat
vingeragtige uitstuipelings,
absorber d.m.v. die blood
dermulokkies, wat
alle sell vervoer
roedingstowwe no

<olon:

·
Onverteerde reste en vesel word deur kolon na anus vervoer.
·Geen wind in die Kolon placs nie.
·
vertering
Water en minerale sout word deur die Kolon absorbeer om fests
to vorm.

Appendiks:(Blinde derm)
Her
geen funksie
by mense nie;kan ontsteek en jou baie sick
·

maak.
·
Word
chirurgies verwyder.
Zektum:

van laaste deel van Kolon

Verwyding
·

·
Stoorfeses todat dit uitgeskei kan word

Anus:

feses in uitkom deur

Opening wat verslapping van in ringspier
·
.
.
._l))
>)
 Gebalanseerde diet beat.

al die
nodige voedingstowwe
·

· in voldoende hoeveelhede
in
verhouding
Korrekte
·

groeien gode gesondheid.

ir normale
.

Voedselgrope in in gesonde dies.

·
Koolhidrate:(Brandstof)

Word hot
glukose ofgebreek sydens vertering
·

Funksie:

Verskafenergie
Verskaf hitte om
·

liggaamstemp.
Bevat ru-vesel(bestaan nit
Iconstant to hou
·

sellulose) wathardlywigheid voorkom

·
Poteiene: (Boublokke)

aminosure
Word no
afgebreek
·

Funksie:

·
Boustof van alle werefsels.
·
Onderhou en herstel weefsel.
·
Bron van potensible energie.
dies:(Reserve
Vette en
energiebron)
word tot vetsure en
glisterol afgebreek
·
Funksie:

·
Groot bron van potensile energie
onder die vel beskerm en help men isolasie teen out
·

Vetlag beskerm die

Vetlaag rondom
organe teen
organe besering
·

Vitamienes:
(A, B, C, D, E, K)

·Organise voeding stowwe

Word in klein hoeveelhede
benodig
·

·
Voorkom gebreksiektes, soos skeurbuik (ekort aan Vitamiene()

Funksie:

Nodigvirnomategreateaninning
.

van
liggaamsprosesse
.

·
Versterk die liggaam se immuniteit
·
Voorkom
gebreksiektes
·
Minerale soute:
·

Anorganise elemente in die

ground
in blood wat suurstof dra.
Yster:
vorm
hemoglobin
vir spieraktiwiteite
Magnesium. N odig
Kalsium fosfate:vir bene en tande
gesonde
Jodium:vir die Skildllier en metabolisme

Funksie:
·

Nodig vir normale

Gesonde bene en
groei en
ontwikkeling
·
tande
 Water:

Funksie:

·
Chemiese reaksies vind in water plans
·
Water is in oplosmiddel
·

Help metvervoer van stowwe

Alle
organismes bevat in howpersentasie water in die
liggaam
·

·
Vesel:

Onverterbare del en roente

van
vrugte I
·

·
Alle plantvoedsels bevat vesel en sellulose

Funksie:
·
Bevorder peristalse
. Voorkom
hardly wigheid
Voedings problem.
·

Ongesonde edgewoontes gee aanleiding tot

loadingverstellings
wanvoeding
of

Wanvoeding:
Kancormtige anamirameetweendaneverorarepe
·

·
Kan
ondervoeding beteken, dus is daar nie genoeg voedselom
can die
daaglikse voedingsbehoeftes be voldoen nie, dus
verhongering
"e n dagieeeenoneemieword, maar nie
·

Ondervoeding.
Marasmus:te min voedsel word hood.
ingeneem
He min koolhidrate en vette)
a.g.v. hongers
min proteience is beskikbaar. Moestal word
Kwasjiorkor:te
Koohidrate soos pap
greet.

-
a
Gebreksiektes:soos skeurbuiken
ragitis, oogsiektes kom voor, wear
daar nie
daagliks
kan word hie.
vars
vrugte en
groente in
geneem
Bloedarmoe de lanemie): a.g.v.n tekort aanyster wal in
en lewer voorkom.
blaargroentes
Anoreksie:voedsel is beskikbaar maar nien
soon her
per
eetlus nie.
·disn siektetoestand wati sielkunde her
Persoon beleef hulself
oorsprong
as ver en daaromwind
altyd
daar doelbewuste
withongering
plaas
Gorvooding.
 Gesondheidsprobleme van die
spysverteringstelsel.
Maagsere:(Peptiese ulkusse)
Onstaan van spanning en stres
·

Kanook outstaan vante veel pynstillers op n lee

mag
·

Teveel soutsuur word in

·

many afgeskei.
Kan die Slymulies wande
·

vorm.
begin verter om bloxiend word to

·
Kan ook some in die boonste deel van die dundermin ulkus vorm

Hardlywigheid:
·
Te min versel
·

Ongereelde Stoelgange veroorsaals dat te veel water it die Kolon

geabsorbeer word en dan verhard die feses en wat die
uitskeiding van die fekale massa bemocilik.
Diarree:

Herndaleenemies. Wearegenerampe
·
 bakeagriparegreenercorsaak
·
Virusse s00s
·
Cholera

Lewersirrose:

·n abnormale lewertoestand wear gesonde leverselle verhard en

lesels maak, voortdurende skade aan die lewerselle.
a.g.v.
Lewer kan nie meer
by normale funkies verrig nie
·

Algemene oorsake: oormatige alkoholgebruik

virale infeksies soos hepatitis.

Aarnbeie:
.

Hardlywigheid kan aambele veroorsal

kom in die rektum en anus voor
·

Spatare
Pynliken kan lei tot
blooding
.

Sooibrand.

·
Die suur van
Veroorsaak maagsap stood op in
evoel
esofagus
brandirige I
·

·
Dikwels
a.g.V. te veel
verfynde stysels soon brood.
 Ligging van hart.
borsholte, tussen twee longe
·middel van
die punt on no links.
wys no onder bo
.

agter borsbeen en diafragma

net
.

bloodrate wat diet

wordinposisiegehadeur groot
·
die

Uitwendige bou van hart.

·
Word dear perikardium omring
wrywing tussen die hart
Perikardium voorkom en
omingende
·

organe, tydens die hartlop.

can buitekant
In
groewe van hartis
kroonslaggar en
·

kroonare sigbaar.
·

Kroonslagare voorsien Oz ryke blood can spierband van hard.

 -Perikardium

reira
RA

Marutanurse
(Regter atrium) 7

en
·Vena Cava j
superior
~ Vena Cava Bikuspedaleklep
Trikuspedaleklep
nferior
I

Oz arm
02 ryK
Oz ryK

S Kamers
"

Aorta

Disswandig ~
↳ Dikste
spierwand

Longe
-
Gaan in
by Vena Cava n.Aorta
2. RA
3. Trikuspedaleklep
4. RV
5.
Longslagaar
6.
Longe are
2.4
long
8. LA
9. Bikuspedaleklep
10.LV
Eritrosiete:
vorm in
frooibloodliggaampies)
beenmurg
.

·
vervor surstof in vorm van
sondern nukleus
oksihemoglobien
·

skyfvormig
Witbloedselle:(limfosidle, leukosiexe, makerofage)
immuniteitstelsel wat mikro-organismes vernietig
.

as eritrosiete en kan vorm verander

groter
.

Bloedplaatjies:Strombosiete)
·

fragmente van
groter selle
·speel in rol in bloodscolling
Gesondheids probleme:
·
Hartaanval:
kroonslagaar metOz-ryke
blood se bloodtoever no hartspier
·

word geblokker. Kan deur bloedkont veroorsaal word.

·
Bloeduloci stop-hart stop

Simplome.
·

Borspyn agter Sternum wat kan versprei na linker boarm,

skower of nek

Oorsake:

Hoe cholesterol-vlakke,
vetsug,dietmethotver en soutinhoud
·

Gebrek aan
defening
·

·
Hobloeddruk,stres en
spanning
tobloeddruk:Chipertensie)

·Yetand aneageragenie"migndumdas
·
kan oorerflik wees

Simplome.

erge hoofpyn;neusbloei;onreelmatige hartklop

·

·probleme men
sig,haal motilik asem.

Behandeling.
Gesondeleefstyl
·

·
Bloeddrukmedika sie
Beroerte:
·
meestal deur bloedklont veroorsaak
·
klontverstop blood atWat Oz en we no breinselle
voedingston
vervolt.
can breinselle en skielike verlies van
veroorsaak
beskadiging
·

breinfunksie
.
intensiteit van
beskadigde breinselle bepaal die
groad van
verlamming.
Neusholte:

·
word geskei der Septum
·
bevatelkeen 3 turbinaatbene wat metslymulies
a
en
bloedkapillares hit gevoer is
vergroot oppervals via doeltreffende a
semhaling
Funksies van
slymuliese en bloodkapillares.
.
Verwarming
·

Skoonmaak
·

Bevogtiging van
lug wasingeasem word.
Farinks:(keelholtes
verbind news-en mondholte aan
tragea
lug beweeg vanaf farinks deur klein openinkie,
na
tragen
·

word dear die

die glottis gesluit
wat
epiglottis kraakbeenagtiye
·

epiglottis sluitdadelik glottis on

verstikking the voorkom. Kleppie)
Lavinks:(Strottehooff
·Bevat stembande

Tragea: (lugpypS
Verbind Sarinks
·
aan z
brongi.
·
Word oopgehou deur C-vormigenokraak beenringe.
vertak in brongiwat elke long
Traged a toe
gaan.
·

·
Word uitgevoer met gesillieerde slymuliesepiteel
Funksie:
.

verwyder stofdeeltjies van die slymuliese en ander veemde

Silia
voorwerpe deur' opwaarase beweging.

Brongus:(longpyp)
kraakbeen
Wander
.
uix ronde
bestaan
ringe.
·
Verbal in kleiner longbuisies bekend as brongioli
Brongioli.
heel kleinste busies wat
·

eindigin
in die alveolus, wear
gaswisseling
plaasvind
·
Bevat geen kraakbeenringe nie.
 hitwendige bou
Asemhaling word beskerm dear.
·
ribbes (as aan sternum en werwelkolom)
·

pleura (longe oming om wrywing to voorkom,

Spiere van
asemhalingstelsel.
·
tussenribspiere
.

diafragma
Bou van die longe.

Regterlong=3 lobbe
Linkerlong=Z lobbe
Longe is keelvormig, sponsagtig, elasties en her a pienkrooi kleur
·

Regterlong=breermaar Korter as
smaller
linkerlong vir play via lewer
vir
·

Linkerlong-langer en plate vir die hart.

Inwendige bou
klein
brongioli vertal in alveoliklein longblasies)
·

alveoli-dun wande wat slegs, sella dik is.

.

·
Dis wear gaswisseling plaasvind.

dat

uit