Universiteti Politeknik i Tiranës

Fakulteti i Teknologjisë së Informacionit

Departamenti i Inxhinierise Informatike

Punë Laboratori
Dega: Inxhinieri Informatike
Lënda:Fizikë 2
Grupi:1-C

Punët:

Puna 4 “Studimi i spektrit të atomit të hidrogjenit me

anë të spektroskopit”
Puna 5“Matja e frekuencës së rrymës alternative me anë të
sonometrit”
Puna 6 “Percaktimi i perbereses horizontale te induksionit te
fushes magnetike te Tokes.”
Puna 7 “Lavjerrësi me sustë”

Punoi: Erta Zogu

Pranoi: Prof. Asoc. Altin GJEVORI
 Punë Laboratori Nr. 3
Studimi i spektrit të atomit të hidrogjenit me anë të spektrometrit
Teoria e punës
Qëllimi i kësaj pune laboratori është të studiojmë spektrin e atomit të hidrogjenit me anën e një aparati
që quhet spektroskop, ndërtimin dhe funksionimin e të cilit do ta shohim më poshtë.
Siç e dimë drita e bardhë është “përzierje valësh” elektromagnetike me gjatësi të ndryshme, të
përfshira në zonën optike të dukshme, në kufijtë 0.4 -0.7 mikron. Kur kjo dritë kalon nëpër një
prizëm, rrezet e dritësme gjatësi vale më të vogël thyhen më shumë se ato me gjatësi vale më
tëmadhe, kështu që në ekranin e vendosur pas prizmit do të shohim një brez me ngjyra të ndryshme,
që e quajmë spektër. Spektrat e përftuar në gjendje të ndryshme, klasifikohen në këtë mënyre:
a) Spektrat që japin trupat e ngurtë dhe të lëngët, të nxehur deri në inkadenshencë, të cilët janë
spektra tëvazhdueshëm, si p.sh. një llambë inkandeshente ndriçimi. Këta spektra përbehen nga gjatësi
vale, që përfshijnë një kalim të vazhdueshëm ngjyrash, nga ngjyra e kuqe deri tek ajo vjollcë. b) Në
qoftë se si burime drite shërbejnë gazet ose avujt, atomet ose jonet e të cilëve janë në gjendje të
ngacmuar, spektri që përftohet përbehet prej vijash të mprehta, të ndara nga njëra-tjetra nga zona të
errëta. Në këtë spektër, çdo vijë ka një gjatësi vale plotësisht të përcaktuar. Ky quhet spektër me vija,
dhe është karakteristikë e gazeve të rralluara një atomike, si neoni, argoni, heliumi.
Në një tub të mbushur me një lloj gazi (p.sh. hidrogjen, neon, helium, argon) po të zbatojmë një
diferencë të lartë potenciale, në gaz ndodh shkarkesa elektrike. Rrezatimi që del nga gazi që ndriçon,
pasi kalon nëpër një prizëm jep një spektër me vija. Çdo vije të spektrit i përgjigjet një gjatësi vale e
caktuar. Pozicioni i vijave në spektrat atomike mund të shpjegohet vetëm me anë të nocioneve
kuantike. Është vërtetuar që energjia e elektroneve në atome, mund të marrë vetëm disa vlera të
caktuara. Gjendjet me vlera të ndryshme të energjisë quhen nivele energjetike. Vijat spektrale lindin
gjatë kalimit të elektroneve nga një nivel më i lartë m, në një nivel më të ulët n, dhe energjia e fotonit
të rrezatuar, është e barabartë me ndryshimin e energjive të këtyre dy niveleve.
H*vm,n = Em-En (1)

ku h është konstantja e Plankut, v frekuenca e fotonit të rrezatuar dhe m e n janë numra të plotë.
Bashkësia e vijave që e kanë nivelin e ulët energjetik të përbashkët, përben serinë spektrale. Tabloja
më e thjeshtë është ajo e niveleve të atomit të hidrogjenit.Teoria vërteton se energjia e nivelit të n-të të
atomit tëhidrogjenit varet nga n.

−𝐸0
𝐸 = 𝑛2 (2)

E0=13.6eV është një konstante.

𝑐
Nga shprehjet (1) dhe (2), si edhe duke pasur parasysh që 𝜗 = 𝜆
(ku c është shpejtësia e
𝑚.𝑛
përhapjes së drites) rrjedh që gjatësitë e valëve të vijave spektrale të atomit të hidrogjenit jepen
nga formula e Ridbergut: (3)
1 1 1
= 𝑅( 2 − )
𝜆 𝑚,𝑛 𝑛 𝑚2
ku R quhet konstantja e Ridbergut dhe ka vlerën R= 10973731 m-1. Formula (3) në fillim është
gjetur në mënyre empirike nga Ridbergu.
Pjesa eksperimentale
Mjetet e punës:
Spektroskop, tuba spektrale me gaze të rralluar (neon, argon, helium, hidrogjen etj) dhe bobinë
induksioni Rumkorf.

Qëllimi i punës:

1. Gradimi i spektroskopit dhe ndërtimi i kurbës së gradimit të tij. 2.

Gjetja e gjatësive të valëve të spektrit të një gazi të panjohur.

Ushtrimi 1. Gradimi i spektroskopit.

Për të matur gjatësinë e valës së një rrezatimi të panjohur me anë të spektroskopit, duhet që më parë
të bëjmë gradimin e tij. Si burime ndriçimi përdoren tuba (e quajtur tuba spektrale) me gaz të cilave
u njihen gjatësitë e valëve të spektrit. Tensionet e larta që zbatohen në skajet e tubave spektrale për
realizimin e shkarkesës, realizohen me anën e bobinës së induksionit të Rumkorfit. Shkalla e
spektroskopit lejon të përcaktohen vetëm pozicionet reciproke të vijave spektrale dhe largësitë
ndërmjet tyre, dhe jo gjatësitë e valëve. Prandaj për të përcaktuar këto gjatësi vale më parë bëhet
gradimi i spektroskopit.Me gradim të spektroskopit kuptojmë ndërtimin e grafikut që shpreh
varësinë e gjatësisë së valës të vijave spektrale nga pozicioni i tyre në shkallën e spektroskopit. Në
boshtin e abshisave vendosim pozicionin e vijave spektrale. Ky pozicion përcaktohet në këtë
mënyrë: rrotullojmë vidën (2) derisa maja e trekëndëshit të errët të pozicionohet në vijën spektrale,
të cilës po i masim pozicionin N. Për këtë bëhet leximi në milimetra në shkallën horizontale (3) si
edhe pjesë të milimetrit në vidën (2). Për gradimin mund të përdoret një tub spektral (p.sh.
heliumi) ose njëkohësisht dy tuba spektrale të cilët plotësojnë mirë spektrin e njëri - tjetrit. Si të
tillë, mund të marrim një tub me helium dhe një me neon. Gjatësitë e valëve te vijave spektrale të
këtyre gazeve jepen me anë të tabelave.
Per kete para carjes C vendoset gazi, gjatesite e valeve te vijave spektrale te te cilit jepen ne tabele.
Shikohet nepermjet okularit spektri I gazit. Rrotullojme me kujdes viden 2, derisa trekendeshi I erret I
tubit te okularit te perputhet me vijen e pare. Bejme leximin ne viden e spektroskopit, dhe nga tabela
perkatese nxjerrim gjatesine e vales se asaj vije. Pastaj, duke rrotulluar viden cohet trekendeshi I erret
ne vijen tjeter te radhes qe shikohet dhe veprohet si per vijen e pare. Keshtu veprohet per cdo vije
spektrale.
Rezultatet e matjeve vendosen ne tabelen 1, ku me λ shenohen gjatesite e valeve te vijave spektrale te
nxjerra nga tabela, per ato vija qe pame me spektroskop dhe me N shenohet pozicioni I ketyre vijave
sic treguam me lart.

Gazi : Helium
Nr Vijat Spektrale λ N
1 E kuqe e pare e dobet 706.5 6.95
2 E kuqe e forte 657.8 6.33
3 E verdhe 587.6 6.16
4 E gjelber e pare 501.6 5.96
5 E gjelber e dyte 492.2 4.84
6 Blu 447.1 4.36
7 Vjollce e pare 402.6 4.19
 8 Vjollce e dyte 388.9 3.38

Gazi : Neon

Nr Vijat Spektrale λ N
1 E kuqe e forte 640.2 5.88
2 E kuqe portokalli 614.3 5.73
3 Portokalli 594.5 5.56
4 E verdhe e forte 585.2 5.36
5 E gjelber e pare 576.0 4.92
6 E gjelber e dyte 503.1 4.68
7 Blu e vetmuar 484.9 4.42

Ushtrimi 2. Studimi i spektrit të atomit të hidrogjenit.

Vendoset tubi me hidrogjen para të çarës së spektroskopit dhe ndriçohet ai . Vrojtojmë me kujdes
vijat spektrale karakteristike të serisë së Balmerit për atomin e H : Hα (e kuqe) , Hβ(e gjelbër) dhe
Hγ (vjollcë). Duhet të gjejmë N , pozicionin e tyre në spektroskop. Ndërtojmë grafikun dhe më
pas gjejmë vlerën e λH .
Gjatësitë e valës së vijave spektrale karakteristike të serisë së Balmerit për atomin e hidrogjenit. Hα
(e kuqe), Hβ(e gjelbër) dhe Hγ (vjollvë) mund të llogariten edhe me ane të formulës (3), ku n=2 ,
ndërsa m=3,4,5. Krahasojmë vlerat me ato të nxjerra nga grafiku.

Llogaritje

1 1 1
= 𝑅( 2 - 2 )
𝜆 𝑚,𝑛 𝑛 𝑚
Me anë të formulës së mësipërme , R=1097373731 1/m , n=2 dhe m=3,4,5 gjejmë gjatësitë valore
të:
1) Hα (e kuqe)
1
λ
m,n = 1 1
= 6.56 x 10-9
m 1097373731(22−32)

2) Hβ (e gjelbër)
1
λ
m,n = 1 1
=4.84 x 10-9
m 1097373731(22−42)

3) Hγ (e kuqe)
 1
λ
m,n = 1 1
=4.33 x 10-9
m 1097373731(22−52)
Nr Vijat Spektrale H NH
1 H ( e kuqe) 656 6.87
2 H  ( e gjelber) 484 4.10
3 H ( vjollce) 433 3.19

Varesia e λ nga N ne gazin e Heliumit

800

700

600

Gj 500
at
ësi 400
ae
val 300
ës
200

100

0
3.38 4.19 4.36 4.84 5.96 6.16 6.33 6.95
N

Varësia e λ nga N në gazin e Neonit

700

600

500

Gj
400
at
ësi
a e 300
val
ës
200

100
 PUNE LABORATORI NR.5
Matja e frekuencës së rrymës alternative me anë të sonometrit
Teoria e punës
Qëllimi i punës është matja e frekuencës së rrymës alternative.Rryma elektrike alternative
përdoret për ndriçim dhe për qëllime industriale. Në një qark të rrymës alternative, tensioni, fusha
elektrike në qark, e për rrjedhojë edhe rryma elektrike ndryshojnë në mënyrë periodike. Këto
madhësi kryejnë lëkundje harmonike që shprehet në formën: I=I0cos(ωt+ϕ)
Këtu ω është frekuenca rrethore që jepet , ku f është frekuenca e ndryshimit të rrymës
alternative në qark Me I0 do të shënojmë amplitudën e rrymës, kurseφ është faza fillestare. Kur një
përcjellës me rrymë ndodhet në fushë magnetike, atëherë fusha magnetike vepron mbi
përcjellësin me një forcë F=BIℓ. Në qoftë se rryma në përcjellësin AK atëhere edhe forca F do të
kryejë lëkundje harmonike. Si rrjedhim përcjellësi do të kryejë lëkundje harmonike. Kjo lëkundje do
të përhapet në formë vale në të gjithë pjesën e përcjellësit të fiksuar midis pikave A dhe K.
Lëkundja do të pasqyrohet në pikat A dhe K dhe, në varësi të tendosjes dhe gjatësisë së
përcjellësit AK, do të krijohen valë valë të qëndrueshme. Si rrjedhojë në përcjellës do të krijohen një
numër i caktuar barqesh dhe nyjesh.

√
V n
Dime qe frekuenca e nje vale eshte f = = V , ku λ n= 2l . V = P
λ K 2l n ρ
Pas disa transformimesh gjejme qe

f=
n
2l n √ P
ρ

Ku ρ==1.56·10-3 kg/m

PJESA EKSPERIMENTALE

Për të matur frekuencën e rrymës alternative do të përdoret Sonometri . Somometri është një pajisje e
thjeshtë që përbëhet nga një paralelopiped druri bosh, mbi të cilin, e fiksuar në dy pika, kalon një
përcjellës bakri mëpërmasa të përshtatshme. Në këtë përcjellës bëhet i mundur kalimi i rrymës
alternative nga rrjeti elektrik. Mbi sonometër vendoset një magneti M në formë patkoi, në mënyrë të
tillë që përcjellësi të ndodhet midis poleve të magnetit, pa e takuar atë. Përcjellësi fiksohet në pikën
A, kalon nëpër rrotullën R dhe mbahet i tendosur nga gurët e peshave G me masë m (pesha e tyre
krijon tensionin P = mg tek përcjellësi). Në pikat A dhe B bëhet mbyllja e qarkut të treguar në figurë.
Qarku mbyllet në rrjetin elektrik, në tension220V, duke pasur në seri një llambë të zakonshme.
Pyka K (prej druri) eshte e levizshme. Ne piken A dhe K percjellesi eshte I fiksuar. Keshtu behet I mundur
pasqyrimi I vales dhe krijimi I vales se qendrueshme. Ne momentin qe vendoset spina ne prize fillon lekundja
e percjellesit e cila behet e dukshme per nje pozicion te caktuar te pykes K.

Hapat e punës janë këto:

1) Vendosim spinën në prizë .
2) Varim në përcjellësin e bakrit një gur peshe të caktuar. 3) Lëvizim pykën K deri sa të
shikojmë formimin e barkut të parë.
4) Masim gjatësinë e përcjellësit nga pika A në pikën K .
5) Zhvendosim pykën Kdhe gjejmë një pozicion tjetër, për të cilën formohen dy barqe,
gjatësinë e të cilëve e masim përsëri. E zhvendosim pykën K disa herë, deri sa të shohim
numrin më të madh të mundshëm të barqeve, duke matur kurdoherë gjatësinë e tyre. 6) Varim
në përcjellësin e bakrit edhe një tjetër gur peshe.
7) Kryejmë të njëjtat veprime si në rastin kur kishim një gur peshe.
8) Vendosim aq gur peshe sa e shikojmë të arsyeshme dhe përsërisim të njëjtat matje.

LLOGARITJE Lmes

Për m=50 gr

15 , 5+ 16+16 , 5
n=1 l= =16
3

35+34.5+34.9
n=2 l= =34.8
3

52.5+52+51. 5
n=3 l= =52
3

68+68.5+ 69
n=4 l= =68.5
3

Për m=100 gr

24+ 23.5+ 23
n=1 l= =23.5
3

43.5+ 43+ 42.9

n=2 l= =43
3

67+66 +66.5
n=3 l= =66.5
3

83+83.5+ 82.7
n=4 l= =83.06
3
 Për m=150 gr

26+26.3+ 26
n=1 l= =26.1
3

46+ 46.5+ 46.3

n=2 l= =46.26
3

69+70+69.8
n=3 l= =69.6
3

88+87.3+ 86.8
n=4 l= =87.3
3

Për m=200 gr

27+27+ 27 .5
n=1 l= =27.16
3

53+53.7+53.5
n=2 l= =53.4
3

93+ 93.5+94
n=3 l= =93.5
3
LLOGARITJE PËR FREKUENCËN ME ANË TË:
P
f =
n 
2l n

Për m=50gr dhe P= 0.5N

1 0.5
f n=1 = = 0.559
2  16 1.56  10 −3

2 0.5
f n=2 =
2 34.8 = 0.514
1.56  10 −3
3 0.5
f n=3 = = 0.516
2  52 1.56  10 −3

4 0.5
f n=4 = = 0.523
2  68.5 1.56  10 −3

Për m=100 gr dhe P= 1N

1 1
f n=1 = = 0.538
2  23.5 1.56  10 −3

2 1
f n=2 = −3
= 0.588
2  43 1.56  10
1
f n=3 = 3 = 0.571
−3
2  66.5 1.56 10

4 1
f n=4 = = 0.609
2  83.06 1.56  10 −3
 Për m=150 gr dhe P= 1.5N

1 1.5
f n=1 = = 0.594
2  26.1 1.56  10 −3

2 1.5
f n=2 = −3
= 0.670
2  46.26 1.56 10

f n=3 = 3 1 1.5 −3 = 0.668

2  69.9 .5610
1
4 .5 = 0.710
f n=4= −3
1.5610
2  87.3

Për m=200 gr dhe P= 2N

1 2
f n=1 = −3
= 0.659
1.5610
2 27.16 2
= 0.670
2 1.5610
−3
f n=2 =
2  53.4 2
−3
= 0.574
f n=3 = 3 1.56 10
2  93.5
 TABELA PËR VLERAT E lmes

Nr. i matjeve Masa e Pesha e Numri i Gjatesia e n Frekuenca

gureve te gureve te barqeve barqeve
peshes m vendosur P n P
=
f 2l n p

1 50g 0.5N 1 16 0.55

34.8 9
2 52 0.51
68.5 4
3 0.51
2 100g 1N 1 23.5 0.53
43 8
2 66.5 0.58
83.06 8
3 0.57
3 150g 1.5N 1 26.1 0.59
46.26 4
2 69.6 0.67
87.3 0
3 0.66
4 200g 2N 1 27.16 8
0.65
53.4 9
2 93.5 0.67
0
3 0.57
 PUNE LABORATORI Nr.6
Percaktimi i perbereses horizontale te induksionit te fushes magnetike Tokes
Mjetet e punes: Busulla e tangenteve. ampermeter,rheostat, burim i rrymes se vazhduar, celes.
Teoria e punes
a) Fusha magnetike e Tokes.
Toka mund te konsiderohet si nje sfere gjigande e magnetizuar. Ne cdo pike te siperfaqes dhe hapsires rreth
saj egziston fushe magnetike. Polet magnetike te tokes nuk perputhen me polet gjeografike te saj.(ata jane
pak te zhvendosur) por ndryshojne edhe ne kohe .
Plani percaktuar nga nie vije induksioni e kesaj fushedhe qendra e Tokes quhet plani meridianit magnetik. Po
tevendosim nje gjilpere
magnetike ne pike A te hapesires,prane Tokes, ajo do te orientohet sipas tangentes se hequr mevijen e
induksionit qe kalon ne kete pike ne ekuatorin magnetic. Kjo gjilpere do te vendoset paralelisht me
siperfaqen e Tokes, ndersa ne cdo pike tjeter ajo do te formoje nje kend Ɵ me drejtimin horizontal .Ne
gjeresine gjeografike ku ndodhet vendi yne, nje gjilpere magnetike e varur ne nje fije, po te Iihet e lire, ze nje
pozicion si ne figuren 1. Si rrjedhoje induksioni i fushes magnetike B ne nje pike ka dy perberese, nje sipas
drejtimit vertikal BV dhe nje teter sipas drejtimit horizontal BH. Ne kete pune laboratori ne do te
percaktojme perberesen horizontale te fushes magnetike te Tokes B H
b) Fusha magnetike e nje percjellesi rrethor me rryme.
Ne baze te ligjit Bio - Savar -Laplas, intensiteti i fushes magnetike i krijuar nga nje element me rryme ne
nje pike te hapesires,jepet nga shprehja :
1 l(dl ×r )
dH=
4π r
→ →
ku : I -eshte intensiteti i rrymes. dl - gjatesia e elementit me rryme dhe r -rrezja vektore nga elementi tek
pika ku kerkohet fusha .

Per nje percjelles me forme te cfaredoshme

intensttetl i plote fushes se krijuar ne nje pike Ilogaritet si shume vektoriale e intensiteteve
te elementeve te vecante te tij. Pra :
H=∑ dH
Duke u bazuar ne kete mund te llogaritet intensitetl i
fushes magnetike ne qender te percjellesit rrethor me rreze R, kur
ne te rrjedh rryma me intensitet I, dhe pastaj induksioni B sipas
formules :
µI
Bl=
2R
ku : µ0=4π ×10-7H/m (henri/meter) eshte konstantja magnetike ne boshllek . Njesia e induksionit ne sistemin
Sl eshte tesla (T).
Ne qofte se do te kishim N percjellesa te tille rrethore te puthitur me njeri-tjetrin ne te rrjedh rryme ne te
njejtin drejtim, induksioni i Bl ne qender te tyre do ishte N here me i madh, pra:
µIN
Bl=
2R
Drejtimi i kesaj fushe percaktohet me rregullen e dores se djathte.Vendoset dora e djathte ne menyre te tille
qe kater gishtat e shtrire te saj tregojne drejtimin e rrymes ne percjeIles dhe pellemba e dores te shikoje piken
ku kerkohet fusha.Gishti madh, pingul me te tjeret, jep drejtimin e induksiomt te fushes magnetike. Ne kete
rast ai eshte pingul me rrethin.
Pjesa eksperimentale
Pershkrimi i aparatures
Ne qender te nje sistemi te perbere nga 1 percjelles (sose N percjllesa), te vendosur ne planin vertikal,
vendoset horizontalisht nje gjelpere magnetike. Ajo do te ndodhet nen veprimin e dy fushave magnetike : te
fushes Bl te percjellesit rrethor (ose percjellesave rrethore) dhe ate B H te fushes magnetike te Tokes .Ne qofte
se pozicioni i sistemit te percjellesave rrethore eshte i tille qe induksioni i fushes magnetike te krijuar prej
tyre eshte pingul me perberesen horizontale te fushes magnetike te tokes B H atehere gjilpera do te orientohet
sipas fushes magnetike rezultantce BR.Shenojme me α-kendin e formuar midis vektoreve. BR dhe BH .Kemi :
Bl/BH=tgα pra BH=Bl/tgα
Duke zevendesuar Bl nga formula (1) marrim :
µIN
Bl=
2 Rtgα
Keshtu me anen e nie sistemi percjellesash rrethore vertikale dhe nje busulle te vendosur ne qender te tyre
mund te percaktohet perberesja horizontale e fushes magnetike, te Tokes. Sistemi i siperpermendur quhet
busulla e tangenteve. Ai eshte paraqitur ne figuren 3. Ne bornat a dhc b behet lidhja e percjellesave rrethore
me burimin e rrymes se vazhduar.

Ushtrimi 1: Percaktimi i BH
1) Montojme skemen si ne figuren 4.K eshte celes per hapjen dhe mbylljen e qarkut BT -busulla e
tangenteve; R - reostat ; A -ampermeter dhe ε- burim i rrymes se vazhduar. Busullen e tangenteve duhet
vendosim sa me larg nga objektet magnetike.
2) Qe te zbatohet formula (2), duhet qe induksioni Bl i fushes se krijuar nga percjellesat rrethore te jete
pingul me perberesen horizontale te
fushes se Tokes Bl , pra plani i percjellesave duhet te perputhet me planin e meridianit magnetik, qe kalon
ne piken 0 (qendra e percjellesave).
Per kete qellim, duke u orientuar nga pozicioni i gjelperes magnetike, vendosim ne fillim, planin e spirave
pingul me planin e meridianit magnetik. (Gjilpera magnetike pingul me planin e percjellesave rrethore).
Leshohet rryme ne qark. Ne qofte se shigjeta e busulles nuk leviz, te dy induksionct e fushave B l dhe BH kane
te njejtin drejtim. Nese kjo nuk ndodh, rrotullojme nga pak planin e spirave deri sa gjilpera e busulles te mos
levize gjate hapjes dhe mbylljes se celesit K. Pas kesaj rrotullojme me kujdes planin e percjellesave rrethore
me 90o (duke pare gjilperen e busulles). Keshtu realizohet kushti BH pingul me Bl .3) Mbyllim celesin K dhe
nepermjet reostatit R vendosen vlera te ndyshme te intensitetit te rrymes ne qark. Per cdo vlere te rrymes
lexojme ne busull kendin α dhe nepermjet formules (2) llogaritim B H. Nderrojme drejtimin e rrymes ne te
kundert dhe perseriten matjet. Pas llogaritjeve plotesojme tabelen e meposhtme.

Shenim 1 : Ne qoftese pajisja qe perdorim si busull e tangenteve ka vetem 1 percjelles rrethor, per
Ilogaritjen BH ne formulen 2 duhet te merrni N = 1

α 1(per rryme α 2(per rryme

Nr. I ne nje drejtim) ne drejtim te Bl BH
kundert)

Shenim 2. Gjate eksperimentit, bejme gabim leximin e vlerave te intensitetit te rrynes I dhe kendit α. Pra
gabimi relative ne percaktimin e BH llogaritet nga formula :
ΔBH ΔIo Δtgα ΔIo α ΔIo 2 Δa
= + = + 2 = +
BH Io tgα Io (cos a) tga Io sin 2 a

Nga formula duket qe termi i dyte merr te vogla sin 2α eshte maksimal (α=45 o).

Zgjidhje
a)Rasti kur rryma eshte e drejte
µI
Bl= BH=Bl/tgα
2R
µ0=4π ×10-7H/m
I=0,14A R=0.06m →Bl=1,5×10-5T→ B H=8,5×10-5T

I=0,21A R=0.06m →Bl=2,2×10-6T→ BH=8.2×10-6T

I=0,255A R=0.06m →Bl=2,7×10-6T→ BH=7.4×10-6T

I=0,355A R=0.06m →Bl=3,7×10-6T→ BH=6.4×10-6T

I=0,57A R=0.06m →Bl=5,9×10-6T→ BH=8.4×10-6T

b)Rasti kur rryma eshte e kundert

I=0,14A R=0.06m →Bl=-1,5×10-5T→ BH= -7.7×10-5T

I=0,21A R=0.06m →Bl=-2,2×10-6T→ BH= -7.6×10-6T

I=0,255A R=0.06m →Bl=-2,7×10-6T→ BH= -7.8×10-6T

I=0,355A R=0.06m →Bl=-3,7×10-6T→ BH= -5.7×10-6T

I=0,57A R=0.06m →Bl=-5,9×10-6T→ BH= -7.8×10-6T

 Punë Laboratori Nr. 7
Lavjerrësi me sustë
Teoria e punës
Në një sustë vertikale S, të fiksuar në skajin e sipërm, le të kemi të varur një trup me masë m me përmasa të
vogla. E zhvendosim atë nga pozicioni i ekuilibrit dhe e lëmë të lirë. Do të vëmë re se ai do të fillojë të
lëkundet. Sistemi i përbërë nga trupi në fjalë dhe susta, quhet lavjerrës me sustë. Po të mos marrim parasysh
reziztencën e ajrit, lëkundjet e trupit do të jenë harmonike.
Shënojmë me l0 zgjatjen që pëson susta pas varjes së trupit tëk ajo. Pasi e vëmë trupin në lëkundje le ta
“fotografojmë” atë në një çasht kohe çfarëdo t. Trupi ndodhet në niveli O2 dhe është zhvendosur me x nga
g dhe forca elastike e tërheqjes së sustës ⃗
niveli O1 i ekuilibrit. Tek trupi ushtrohet forca e rëndesës m ⃗ F.
Duke shkruar ligjin e II të Njutonit për trupin kemi :

m ⃗g + ⃗
F =m a⃗ (1)
Por F= -kl, ku l paraqet zgjatjen e sustës, ndërsa k është koefiçenti i sustës. Shenja – tek F tregon se ajo ka
kah të kundërt me zhvendosjen por l = l0 + x prandaj:
F = -k(l0+x) (2)
Duke zëvensësuar vlerën e F sipas barazimit (2) tek (1) marim:

mg−k (l 0 + x)=ma(3)
Në pozicionin e ekuilibrit O1 forca elastike e sustës dhe ajo e rëndesës ekuilibrojnë njëra tjetrën, pra janë të
barabarta në madhësi: kl0 = mg. Si rrjedhojë barazimi (3) mund të shkruhet:
-kx = ma
Duke shënuar a=x’’, pas veprimeve të thjeshta marrim:

'' k
x + x=0(4)
m
k 2
=ω0 (5)
m
'' 2
x +ω 0 x=0(6)
Barazimi (6) shpreh ekuacionin diferencioal të lëkundjeve harmonike. Zgjidhja e tij është .

x= A cos ( ω0 t+ φ ) (7)

Formula për periodën e lëkundjeve:

T =2 π
√ m
k
(8)

Po të vrojtohen lëkundjet e trupit të varur në sustë për një kohë, të gjatë do të shohim se pas një farë kohe ato
do të ndërpriten. Në këtë rast themi se kemi “shuarje” të lëkundjeve. Kjo vjen nga fakti se rezistenca e ajrit,
të cilën e neglizhuam në fillim, luan një rol esencial në shuarjen e këtyre lëkundjeve.
Pershkrimi i eksperimentit
mg
USHTRIMI 1: Llogaritja e koeficientit te sustes. k= .
l0

Duke varur tek susta masa te ndryshme ,mata me vizore gjatesine e saj l 0.Matzagjatesia l 1 te sutes para
varjes se trupave dhe gjatesine l 2pas varjes se saj dhe kemi l 0=l 2−l 1.

mg
Zbatoj formulen k= per te gjetur koeficientet e ndryshem.
l0

m(kg) 0.050 0.100 0.150

l 1(m) 0.075 0.075 0.075
l 2(m) 0.17 0.26 0.36
l 0(m) 0.095 0.185 0.285
k(N/m) 5.15 5.29 5.15

k 1+k 2+k 3
k mes= = 5.19 N/m.
3
¿
Gabimi absolut: Δk= |k mes−k 1|+|k mes−k 2|+ ¿ k mes−k 3∨ ¿ =0.06
3
k = 5.19 ∓0.06

∆k
Gabimi relative:ε = =0.011
k mes
2
4π m
USHTRIMI 2: LLogaritja e koeficentit te sustes duke perdorur perioden. k= 2
T
Per te percaktuar koeficientin k te sustes shfrytezova dhe formula me siper.Pasi e vara trupin e vura ate ne
t
lekundje.Mata kohen per 10 lekundje dhe gjeta perioda sipas formules T= .Me pas gjeta vleren e k per te
n
njejtat masa si ne ushtrimin me siper. Ndertoj grafikun e varesise se periodes nga masa.
N=10 lekundje

m=0.05kg m=0.1kg m=0.15kg

t 6.12 8.50 10.27
t 6.08 8.46 10.40
t 6.15 8.51 10.34
t 5.98 8.45 10.26
t 6.01 8.37 10.31

t
Zbatojme formulen T= pasi kemi gjetur kohen mesatare per secilen mase.
n
Per masen m=0.05kg:
 t 1 +t 2+t 3 +t 4 +t 5
t m 1= =6.06 s
5
¿
Gabimi absolut: Δt1= |t mes−t 1|+|t mes−t 2|+¿ t mes−t 3∨+¿ t mes−t 4 ∨+¿ t mes−t 5∨ =0.06 ¿
5
t1= 6.06∓0.06

∆t
Gabimi relative:ε 1= =0.0009
t mes

Per masen m=0.100kg: Per masen m=150kg:

t m 2=¿ 8.46 s t m 3=¿10.32 s
Δt2= 0.038 s Δt3= 0.048 s
t2= 6.46 s ∓0.038 s t3= 10.32 s ∓ 0.038 s

ε 2=¿0.0044 ε 3=¿0.0046

T 1=t/n=6.06/10=0.606 s. T 2= 0.85 s T 3=1.032 s

2
4π m
k 1= 2 =5.38 N/m
T
k 2= 5.46 N/m

k 3=5.56 N /m

k 1+k 2+k 3
k mes= =5.47 N/m.
3
Tabela permbledhese

m(kg) 0.05 0.1 0.15

T(s) 0.606 0.85 1.032
k 1 (N/m) 5.15 5.29 5.15 Kmes=5.19
k 2 (N/m) 5.38 5.46 5.56 Kmes=5.47
 Varësia e T nga m
1.2

1 f(x) = 4.26 x + 0.403333333333333

0.8

0.6
T (s)

0.4

0.2

0
0.04 0.06 0.08 0.1 0.12 0.14 0.16
m (kg)

Konkluzione:
Vihet re qe varesia e periodes (T) nga masa(m) eshte nje varesi lineare. Masa e trupit dhe koeficienti i
shuarjes se lekundjes jane ne perpjestim te zhdrejte. Kur masa rritet, koeficienti zvogelohet dhe anasjelltas.