05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

De actrices Marlene Dietrich, Anna May Wong en Leni Riefenstahl in 1928 op een bal in Berlijn.

Boekrecensie Geschiedenis

‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich

probeerde te verlossen, maar eindigde in een
bruine dollemansrit
Hoe voelden de Duitsers zich tussen de twee
wereldoorlogen? Harold Jähner geeft een
fascinerend kijkje in het hoofd van de oosterburen
tijdens het roerige interbellum.

Paul van der Steen 21 september 2023

Voorpagina Editie Best gelezen Zoeken Rubrieken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 1/9
 D
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

e in 1927 opgeleverde Weissenhofsiedlung in Stuttgart

geldt tot op de dag van vandaag als een van de
hoogtepunten van het twintigste-eeuwse bouwen. Bijna
honderd jaar na dato oogt de wijk nog strak en modern.
Destijds klonk naast lof ook scherpe kritiek.

Een deel van het commentaar richtte zich op de daken. Die waren
plat en daarmee ‘on-Duits’. Een huis zonder traditioneel puntdak
was iets voor indianen, Joden of Arabieren: de nationaalsocialisten
lieten ansichtkaarten met afbeeldingen van de buurt drukken
waarop ze palmen en bedoeïenen hadden gemonteerd.

Bij alle polarisatie waren architecten van diverse gezindten het wel
eens over hoe het niet moest. Allemaal gruwden ze van de
versierdrift uit de tijd voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog. De
rechts-radicale bouwmeester Paul Schultze-Naumburg sprak van
‘sleetse verkleedkleren’. De modernist Walter Gropius (Bauhaus)
zag hoe gebouwen uitgroeiden ‘tot dragers van doodse opschik aan
de buitenzijde in plaats van een levend organisme’ te vormen.

Architectuur moest echt zijn en afrekenen met de gezapigheid. De

bouwwereld was daar niet uniek in. Dit verlangen bestond op
allerlei terreinen, blijkt uit Hoogteroes. Duitsland en de Duitsers
tussen twee oorlogen van Harald Jähner.

Het boek geeft een goed inkijkje in de dollemansrit die onze

oosterburen tussen 1918 en 1939 maakten: revolutie, verhitte
politieke strijd inclusief geweld, economische bloei en neergang,
tot zeer extreem ­tijdens de hyperinflatie van 1923, ­volop
nieuwigheden en een democratie die zichzelf om zeep hielp. De
schrijver kijkt ernaar via wonen, werken, uitgaan, lichaams­cultuur,
verkeer en nog veel meer.

Ervaringshonger en verveling, ze bestonden naast elkaar

Voorpagina Editie Best gelezen Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 2/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

Hoogteroes is de opvolger van Jähners drie jaar geleden verschenen

Wolfstijd. Duitsland en de Duitsers: 1945-1955, een indringende en
voortreffelijke verkenning over Stunde Null, het Wirtschaftswunder
en het ontstaan van het democratische Duitsland.

Zijn nieuwe boek over het interbellum lijkt in veel opzichten op

het vorige: wederom legt de auteur de nadruk op
mentaliteitsgeschiedenis. Jähner wil weten hoe de mensen in de
Weimarrepubliek zich voelden. Hij realiseert zich dat een
eenduidig antwoord niet bestaat. Emoties en stemmingen
wisselden per groep en per tijd. Vooruitgangsgeloof en
cultuurpessimisme, ervaringshonger en verveling, hang naar het ­-
moderne en nostalgie: het bestond allemaal naast elkaar.

De schrijver ondersteunt zijn betoog ook dit keer met uitstekend

gekozen foto’s, die echt van toegevoegde waarde zijn.

Van hang naar spektakel naar onheilspellender roezen

De titel verwijst naar de sensatiezucht en het verlangen naar
spektakel in het beschreven tijdperk. Aanvankelijk werd die onder
meer gezocht in de amusements- en uitgaanswereld en in een
nieuwe, onafhankelijke levensstijl met een centrale plek voor
consumentisme en genotzucht.

Tijdens de economische crisis gingen Duitsers op zoek naar nieuwe

manieren om de hoogteroes te ervaren, manieren die
meeslepender, agressiever en onheilspellender waren. De nazi’s
speelden er feilloos op in.

Het interbellum was een tijd waarin Duitse vrouwen een

prominentere plaats voor zichzelf opeisten. Massaal gingen ze aan
het werk in de kantoren, in die tijd een opkomende werkplek. Uit
een eigen inkomen volgde bijna als vanzelf eigen aankopen, ­eigen
interesses en een onafhankelijke houding. Het nieuwe
zelfbewustzijn straalt
Voorpagina Editie af van een
Best aantal
gelezen foto’s in Hoogteroes:
Zoeken van de
https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 3/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

kortgeknipte en deels broeken dragende ­studentes van de Bauhaus-

weefklas, schooljaar 1927-1928, en van de actrices Marlene ­Dietrich
(met pijp), Amy May Wong en Leni Riefenstahl op een bal in Berlijn
in 1928.

De weefklas van Bauhaus Dessau, 1927/28, gefotografeerd door T. Lux Feininger.

Maar dit alles leidde eveneens tot misogynie. Al direct na de Duitse

nederlaag in 1918
Voorpagina
werden vrouwen
Editie
aangewezen als
Best gelezen
belangrijke
Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 4/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

schuldigen aan de vernedering. Terwijl hun mannen vochten,

hadden zij geprotesteerd tegen de oorlog.

‘Bolsjewistisch gekkenhuis’
Ook in kringen die zichzelf graag als vooruitstrevend zagen, stuitte
de opmars van vrouwen op weerstand. Bij Bauhaus achtten veel
mannen hun vrouwelijke vakgenoten tot minder in staat. Walter
Gropius maximeerde het aantal vrouwelijke studenten tot een
derde van het aantal mannen, uit vrees voor de reputatie van de
kunstopleiding en bevestiging van het vooroordeel dat het om een
‘bolsjewistisch gekkenhuis’ ging.

Jähner is oud-journalist en nu bijzonder hoogleraar culturele

journalistiek aan de Universität der Künste in Berlijn. De daar
opgedane kennis en kunde kwamen hem merkbaar van pas bij het
schrijven van Wolfstijd en Hoogteroes.

Minpuntje aan het nieuwe boek is dat Jähner de meeste aandacht

geeft aan alle veranderingen die vooral in de steden (Berlijn voorop)
plaatsvonden. De reactie en het platteland komen er bekaaider
vanaf, al vergeet hij ze niet in een hoofdstuk over
vrijetijdsbesteding en uitgaan. Tegenover de grootstedelijke
amusementscultuur, met zijn enorme uitstraling, zet de schrijver
hier het verenigingsleven in de dorpen en kleine steden. Daar
kletsten, roddelden, dronken, vreeën en vochten de verschillende
standen.

Haaks op hun van boerenromantiek doortrokken zelfbeeld

Na de beurskrach van 1929 groeide de kloof tussen het platteland
en de metropolen. De bewoners buiten vonden dat de stedelingen
hen bedrogen, minachtten en kleineerden. Ondertussen hadden
diezelfde steden wel de beste mensen gelokt. Eenmaal daar
verwerden ze tot fysieke en psychische wrakken, vonden de
plattelanders. Tot mensen die haaks stonden op hun van boeren­-
romantiek doortrokken
Voorpagina Editie zelfbeeld.
Best gelezen Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 5/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

Het zoeken naar nieuwe zingeving in de jaren twintig en dertig

blijft helemaal onderbelicht in Hoogteroes. Terwijl die hang naar
het occulte, het mystieke, grote vormen aannam en bijdroeg aan de
opkomst van het ­nationaalsocialisme.

Misschien heeft het iets te maken met Jähners streven om niet

alles te bekijken en te interpreteren met het bruine einde in
gedachten. En ondanks alle kritiek die mogelijk is, levert hij met
Hoogteroes opnieuw een boek af dat voortreffelijk wegleest en
volop wetenswaardigs biedt.

Harald Jähner
Hoogteroes. Duitsland en de Duitsers tussen twee oorlogen
(Höhenrausch)
Vert. Anne Folkertsma en Ralph Aarnout
Arbeiderspers; 622 blz. € 37,50

Voorpagina Editie Best gelezen Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 6/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

Ochtend nieuwsbrief
Schrijf u in en ontvang iedere ochtend een overzicht met de belangrijkste
stukken uit de krant.

Uw e-mailadres

tijdgeest

Net binnen MEER Nieuwe liefde Het verhaal van Janne

Geluidsopnames Na een
AD: Khalid Kasem had contact knipperlichtrelatie van
met Ridouan T. vijftien jaar is Janne
(71) nu écht samen
Nadelige gevolgen met Huub
Voorlopig geen toestemming
voor gasboring Waddenzee bij
Ternaard

Voorpagina Editie Best gelezen

Koken met Karin Luiten
Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 7/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

Verzet En toen was ik

Hongarije zegt Rutte niet te
kunnen steunen als Navo-baas
zwarteknoflookfan

Uitgestelde zorg
Nieuw onderzoek laat zien
waardoor duizenden
hartpatiënten overleden in…

Milieuactivisme
Duitse autoriteiten zien

Best gelezen MEER

1 Anton Grim raakte

duizenden euro’s kwijt aan
zijn Oekraïense vriendin.…

Recen­sies
Boeken van de week

Dit zijn de beste 2 Kirill Kondrasjin

ontvluchtte dapper de
Sovjet-Unie, maar wist net…
boeken van dit
moment

MEER TIJDGEEST

Wilt u iets delen met

Trouw?
Tip hier onze journalisten
Voorpagina Editie Best gelezen Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 8/9
05-03-2024 22:00 ‘Hoogteroes’ laat zien hoe Duitsland zich probeerde te verlossen, maar eindigde in een bruine dollemansrit

Algemeen Service
Over ons Klantenservice
Contact met Trouw Bezorgklacht indienen
Privacystatement Bezorging pauzeren
Abonnementsvoorwaarden Bezorging wijzigen
Gebruiksvoorwaarden (Bezorg)adres wijzigen
Cookiebeleid Adverteren
Privacy-instellingen Losse verkoop
Auteursrecht
Colofon

Meer Trouw Navigeer

Abonneren Columnisten
Nieuwsbrieven Recensies
Digitale krant Archief
Webwinkel
RSS-feeds
Facebook
Twitter
Android apps
iOS apps

Op alle verhalen van Trouw rust uiteraard copyright.

Wil je tekst overnemen of een video(fragment), foto of illustratie gebruiken, mail dan naar
copyright@trouw.nl.
© 2024 DPG Media B.V. - alle rechten voorbehouden

Voorpagina Editie Best gelezen Zoeken

https://www.trouw.nl/tijdgeest/hoogteroes-laat-zien-hoe-duitsland-zich-probeerde-te-verlossen-maar-eindigde-in-een-bruine-dollemansrit~b7dc13… 9/9