Critical Thinking in Psychology 2nd

Edition Robert J. Sternberg

Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/critical-thinking-in-psychology-2nd-edition-robert-j-ster
nberg/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Critical Thinking In Psychology 2nd Edition Robert J.

Sternberg

https://textbookfull.com/product/critical-thinking-in-
psychology-2nd-edition-robert-j-sternberg-2/

Cognitive Psychology, 7th Ed 7th Edition Robert J.

Sternberg

https://textbookfull.com/product/cognitive-psychology-7th-ed-7th-
edition-robert-j-sternberg/

The Cambridge Handbook of Intelligence 2nd Edition

Robert J. Sternberg

https://textbookfull.com/product/the-cambridge-handbook-of-
intelligence-2nd-edition-robert-j-sternberg/

The Cambridge Handbook of Intelligence 2nd Edition

Robert J. Sternberg

https://textbookfull.com/product/the-cambridge-handbook-of-
intelligence-2nd-edition-robert-j-sternberg-2/
The Cambridge Handbook Of Intelligence 2nd Edition
Robert J. Sternberg (Editor)

https://textbookfull.com/product/the-cambridge-handbook-of-
intelligence-2nd-edition-robert-j-sternberg-editor/

The Nature of Human Intelligence Robert J. Sternberg

https://textbookfull.com/product/the-nature-of-human-
intelligence-robert-j-sternberg/

Applying Wisdom to Contemporary World Problems Robert

J. Sternberg

https://textbookfull.com/product/applying-wisdom-to-contemporary-
world-problems-robert-j-sternberg/

Psychology and Culture Thinking Feeling and Behaving in

a Global Context 2nd Edition Lisa Vaughn

https://textbookfull.com/product/psychology-and-culture-thinking-
feeling-and-behaving-in-a-global-context-2nd-edition-lisa-vaughn/

Advanced Social Psychology 2nd Edition Eli J. Finkel

https://textbookfull.com/product/advanced-social-psychology-2nd-
edition-eli-j-finkel/
CRITICAL THINKING IN PSYCHOLOGY

Good scientific research depends on critical thinking at least as much

as factual knowledge; psychology is no exception to this rule. And
yet, despite the importance of critical thinking, psychology students
are rarely taught how to think critically about the theories, methods,
and concepts they must use. This book shows students and
researchers how to think critically about key topics such as
experimental research, statistical inference, case studies, logical
fallacies, and ethical judgments. Using updated research findings
and new insights, this volume provides a comprehensive overview of
what critical thinking is and how to teach it in psychology. Written by
leading experts in critical thinking in psychology, each chapter
contains useful pedagogical features, such as critical thinking
questions, brief summaries, and definitions of key terms. It also
supplies descriptions of each chapter author’s critical thinking
experience, which evidences how critical thinking has made a
difference to facilitating career development.

ROBERT J. STERNBERG is Professor of Human Development at

Cornell University, USA, and Honorary Professor of Psychology at
Heidelberg University, Germany.

D I A N E F. H A L P E R N is Professor Emerita of Psychology at Claremont

McKenna College, USA.
CRITICAL THINKING IN
PSYCHOLOGY
Second Edition
Edited by

Robert J. Sternberg
Cornell University

Diane F. Halpern
Claremont McKenna College
 University Printing House, Cambridge CB2 8BS, United Kingdom

One Liberty Plaza, 20th Floor, New York, NY 10006, USA

477 Williamstown Road, Port Melbourne, VIC 3207, Australia

314–321, 3rd Floor, Plot 3, Splendor Forum, Jasola District Centre, New
Delhi – 110025, India

79 Anson Road, #06–04/06, Singapore 079906

Cambridge University Press is part of the University of Cambridge.

It furthers the University’s mission by disseminating knowledge in the

pursuit of education, learning, and research at the highest international
levels of excellence.

www.cambridge.org

Information on this title: www.cambridge.org/9781108497152

D O I :10.1017/9781108684354

© Cambridge University Press 2007, 2020

This publication is in copyright. Subject to statutory exception and to the

provisions of relevant collective licensing agreements, no reproduction of any
part may take place without the written permission of Cambridge University
Press.

First published 2007

Second edition 2020

 Printed in the United Kingdom by TJ International Ltd, Padstow Cornwall

A catalogue record for this publication is available from the British Library.

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

N A M E S : Sternberg, Robert J., editor. | Halpern, Diane F., editor.

T I T L E : Critical thinking in psychology / edited by Robert J. Sternberg,

Cornell University, Diane F. Halpern, Claremont McKenna College.

D E S C R I P T I O N : Second edition. | Cambridge, United Kingdom ; New

York, NY : Cambridge University Press, 2020. | Includes index.

I D E N T I F I E R S : L C C N 2019019744 | I S B N 9781108497152

S U B J E C T S : L C S H : Critical thinking.

Classification: L C C B F 4 4 1 . C 7 5 5 2020 | D D C 153.4/2–dc23

LC record available at https://lccn.loc.gov/2019019744

ISBN 978-1-108-49715-2 Hardback

ISBN 978-1-108-73952-8 Paperback

Cambridge University Press has no responsibility for the persistence or

accuracy of URLs for external or third-party internet websites referred to in
this publication and does not guarantee that any content on such websites is,
or will remain, accurate or appropriate.
 Contents
List of Figures
List of Tables
List of Contributors
Preface

1 An Introduction to Critical Thinking: Maybe It Will Change

Your Life
Diane F. Halpern and Robert J. Sternberg

2 Nobelists Gone Wild: Case Studies in the Domain

Specificity of Critical Thinking
Scott O. Lilienfeld, Candice Basterfield, Shauna M. Bowes
and Thomas H. Costello

3 Why Science Succeeds, and Sometimes Doesn’t

Jonathan Baron

4 Critical Thinking and the Rejection of Unsubstantiated

Claims
D. Alan Bensley

5 Promoting Critical Thinking by Teaching, or Taking,

Psychology Courses
Douglas A. Bernstein

6 Avoiding and Overcoming Misinformation on the Internet

Jason L. G. Braasch and Arthur C. Graesser
7 Critical Thinking Impacts Our Everyday Lives
Heather A. Butler and Diane F. Halpern

8 Research Suffers When We All Agree: How Sociopolitical

Homogeneity Impairs Critical Thinking in the Academy
Stephen J. Ceci and Wendy M. Williams

9 When All Is Just a Click Away: Is Critical Thinking Obsolete

in the Digital Age?
Gerd Gigerenzer

10 Critical Thinking: Promise, Progress, and Paradox

Jane S. Halonen and Dana S. Dunn

11 Evaluating Experimental Research

Henry L. Roediger, III and Jeremy K. Yamashiro

12 Critical Thinking as Scientific Reasoning: Examining the

Power of Sports Momentum
John Ruscio and Kevin Brady

13 Critical Thinking in STEM Disciplines

Robert J. Sternberg

14 Why Would Anyone Do or Believe Such a Thing? A Social

Influence Analysis
Anthony R. Pratkanis

15 Conclusion: How to Think Critically about Politics … and

Anything Else!
Robert J. Sternberg and Diane F. Halpern
Index
 Figures
8.1 Percentage of participants answering 4–7 on “willingness
to discriminate against” items
8.2 Number of Democratic faculty members for every
Republican in 25 academic fields
9.1 Probability of HIV infection when test is positive
9.2 Lead time bias
10.1 Bloom’s taxonomy updated
11.1 Jenkins’s tetrahedral model of memory experiments
12.1 Autocorrelations for two illustrative team-seasons
12.2 Do smaller samples of more recent games predict
outcomes better than larger samples that include more
distant games?
12.3 Are long streaks observed more often than expected
by chance?
 Tables
2.1 Other Nobel laureates who held/hold weird ideas
4.1 Percentage of undergraduates endorsing various
psychological misconceptions
5.1 Common claims about behavior and mental processes
5.2 Some sources of scientifically unsupported claims
5.3 Some targets for critical thinking
5.4 Additional topics for use in a course on myths and
illusions about human behavior
7.1 Critical thinking skills
7.2 Characteristics of a critical thinking disposition
8.1 Number of faculty and their registration by liberal arts
college
12.1 Does a bye week affect the probability of winning?
12.2 Are there fewer runs than expected by chance?
12.3 Are outcomes for back-to-back games positively
correlated
13.1 Why critical thinking is largely domain-specific
14.1 Some additional influence tactics used to promote
strange beliefs and behavior
 Contributors
J O N AT H A N B A R O N , University of Pennsylvania

CANDICE BASTERFIELD, University of Melbourne

D. ALAN BENSLEY, Frostburg State University

DOUGLAS A. BERNSTEIN, University of South Florida

SHAUNA M. BOWES, Emory University

JASON L. G. BRAASCH, University of Memphis

KEVIN BRADY, The College of New Jersey

H E AT H E R A . B U T L E R , California State University, Dominguez

Hills

STEPHEN J. CECI, Cornell University

THOMAS H. COSTELLO, Emory University

DANA S. DUNN, Moravian College

GERD GIGERENZER, Max Planck Institute for Human

Development, Berlin

ARTHUR C. GRAESSER, University of Memphis

JANE S. HALONEN, University of West Florida

D I A N E F. H A L P E R N , Claremont McKenna College

S C OTT O. L I L I E N F E L D , Emory University, University of
Melbourne

A N T H O N Y R . P R AT K A N I S , Santa Cruz, California

HENRY L. ROEDIGER, III, Washington University in St. Louis

JOHN RUSCIO, The College of New Jersey

ROBERT J. STERNBERG, Cornell University

WENDY M. WILLIAMS, Cornell University

JEREMY K. YAMASHIRO, Washington University in St. Louis

 Preface
More than a decade ago, we coedited with Henry Roediger, III, a
volume on Critical Thinking in Psychology, published by Cambridge
University Press. The goal then, as now, was to promote critical
thinking in the field of psychology. But the world has changed
greatly in the past twelve years:

Students rely much more on unedited Internet content than

they did in the past. Often, they accept what they read
without thinking about it critically.

At the same time, students rely much less on carefully edited

and fact-vetted textbooks than they did before. Indeed, the
textbook industry is in something of a turmoil because it has
become so hard to sell books. Some students, it appears,
read hardly at all.

Despite some textbooks claiming to emphasize critical

thinking, the reading levels of textbooks continue on a
downward trend. (The average adult in the US reads at a 7th
or 8th grade level.)

Students of psychology need to learn to think in a different

way. A decade ago, terms like “registered replications,”
“preregistration of hypotheses and data analyses,” “results-
 free reviewing,” and the like either did not exist or were not
relevant to the life of a psychologist, whether a student or a
professional. HARKing (hypothesizing after results are known)
was standard practice. So-called p-hacking (collecting data as
needed to reach a hoped-for p value) was not only common,
but in many institutions, encouraged. Critical thinking today
thus is not even quite the same as what it was back then.

The results of “uncritical” thinking today are in some ways

more severe. In the past, at worst, one was privately
excoriated by confidential journal or grant reviewers. Today,
there is an active “industry” of bloggers and other
psychological scientists who go after and sometimes attack
those whose work they believe does not represent sound
critical thinking. Sometimes, the blogs themselves represent
thinking that is less than critical.

We live in an age in which, frankly, many people have begun

to wonder whether our society as a whole and its governing
officers have lost their ability to think critically. Officials at the
highest levels of government talk about “alternative facts” or
argue that “truth isn’t truth.”
If ever there has been a need for a volume on critical thinking, we
believe that time is now. Psychologists, who study thinking and
factors that affect thinking, should be in an excellent position to
encourage, teach for, and assess critical thinking. But how should
they go about doing these things? And how can they do so in a way
that will encourage transfer of training not only to psychology
courses, but also to people’s everyday professional and personal
lives?
In this collection, we present essays by some of the foremost
experts on critical thinking in the field of psychology. The book is
oriented toward students of psychology who hope to learn how to
improve their critical thinking skills, and also to instructors who seek
to teach and assess for critical thinking.
In order to facilitate attainment of our goals, we have asked all
authors to include in their chapters:

Key terms (stated and defined), so that users of the book can
be sure they understand what the key terms are and how
they are defined.

A chapter summary, so that readers will have a sense of the

main issues discussed in each chapter.

Critical thinking about critical thinking questions (at least five

per chapter), so that readers can think critically about what
they have learned with regard to critical thinking.

A section in each chapter on how critical thinking has played

an important role in the author’s own professional career, so
that readers can see how the authors apply their own ideas
about critical thinking to their work and their lives.

We hope you find the book useful in learning about critical

thinking and also for improving your own and others’ critical
thinking.
 Chapter 1
An Introduction to Critical
Thinking: Maybe It Will Change
Your Life
◈

Diane F. Halpern
Claremont McKenna College
Robert J. Sternberg
Cornell University

Many people would sooner die than think.

In fact, they do.
(Bertrand Russell, quoted in Macmillan, 1989)
 Introduction
We define critical thinking in several different ways that converge on
the same basic idea. It is a combination of skills, attitude, and
knowledge. To think critically about any topic, one needs a deep
knowledge of the topic and the propensity to apply the appropriate
thinking skills. These skills can be taught (and learned) in ways that
transfer to different topics, but it is not easy or automatic.
Instructors need to teach for transfer deliberately. Personality traits
such as concern for truth, being analytic, and being open to new
ideas are some of the traits of critical thinkers. Creativity was
defined as creating something that is unusual and useful. It is a
special case of critical thinking. The rules for scientific reasoning,
avoiding bias, resisting persuasion, and so on are universal, thus we
conclude that although culture is always important, the skills for
critical thinking are the same everywhere.
We interrupt your reading for this important news flash. The
date is 350 BCE and the philosopher Aristotle just announced, “The
shape of the heaven is of necessity spherical, for that is the shape
most appropriate to its substance and also by nature primary”
(Stocks, n.d., Book II Part 4, line 1). Did you miss the news? It has
been over two thousand years since the shape of the earth has been
known to be roughly spherical. Columbus knew this when “he sailed
the ocean blue in 1492.” Apparently, some people just don’t keep up
with the news. The number of people who believe that the earth is
flat has been growing, with sharp increases every time a rapper (i.e.,
B.o.B) tweets that the earth is flat or an athlete (i.e., NBA player
Kyle Irving) podcasts this news (The Economist, 2017). Surprised to
learn this? What about all of the evidence that contradicts the idea
that the earth is flat, like photographs of it from space or the simple
fact that no one we have ever heard of fell off the earth? Flat
Earthers, as they are called, believe that the photos from space were
fake, produced by some evil government (or other force) to control
the world.
In the United States almost 10 percent of adolescents are not
immunized for measles (National Center for Health Statistics, 2015,
Table 67). Although we do not know the exact percentage, we have
reason to believe that a large proportion are or have parents who
are “vaccine deniers” – people who believe that vaccines, such as
the one for measles, can cause autism or some other serious health
problem. In 2015, there was a multistate outbreak of measles and
preliminary data from 2018 show a three-fold increase over the year
before (Centers for Disease Control, 2019). Many people hold on to
the belief linking vaccines to autism, despite the overwhelming
evidence that vaccines do not cause autism, including a meta-
analysis involving more than 1.2 million children (Autism Speaks,
2014). People who are not vaccinated not only harm themselves, but
also put people at risk who are unable to be vaccinated because of
weak immune systems or for other reasons (e.g., newborns).
We have always needed a citizenry that can think critically, but it
seems that we need it now more than ever before. Mindless voters
are a threat to democracy (rule by the people). Voters need to know
how to think about complex issues such as politics, AIDS, and
climate change, to name only a few such issues. The advent of the
Internet makes information instantaneously available. But in addition
to valuable information from reliable sources, much of the
information reflects untested opinions, misleading attempts to
persuade the reader to believe something, blatant lies, and
sometimes, dangerous hate speech. The need for critical thinking is
clear, but what does it mean to say that someone can think critically?
 Critical Thinking: A Definition
Researchers generally agree that critical thinking involves rational,
purposeful, and goal-directed thinking. Although there is some
disagreement about the boundaries for critical thinking, definitions
usually include scientific reasoning, evaluating claims, recognizing
attempts at persuasion, and generating options. Mayer and
Goodchild (1990) defined critical thinking more narrowly as
understanding and analyzing arguments. We favor a broader
definition. For example, Bensley (2009; this volume, Chapter 4)
agrees with the points made by Yancher, Slife, and Warne (2008)
calling for an inclusive definition with analytic reasoning,
dispositions, and discovery as critical components. Critical thinking
requires understanding information at a deep and meaningful level
and overcoming fallacies and biases (the skills part of critical
thinking). Not surprisingly, we are partial to the definition offered by
Halpern (2014). Critical thinking is more than good thinking or
reflecting on your thinking:

Critical thinking is the use of those cognitive skills or strategies that

increase the probability of a desirable outcome … the kind of thinking
involved in solving problems, formulating inferences, calculating likelihoods,
and making decisions, when the thinker is using skills that are thoughtful and
effective for the particular context and task.
(p. 8)
But critical thinking is more than a set of skills; it also includes the
propensity to use those skills. The dispositions for critical thinking
include the willingness to engage in and persist at a complex task,
demonstrate flexible and open-minded thinking, and the readiness to
abandon non-productive strategies and self-correct when needed.
Almost 60 years ago (1960), Bertrand Russell defined critical
thinking this way: “Critical thinking … seems to involve attitude, plus
knowledge of facts, plus some thinking skills” (cited in d’Angelo,
1971, p. 6): His equation for critical thinking is thus:

attitude + knowledge + thinking skills = critical thinking

Each of these components is necessary for critical thinking. It would

do no good if someone could think critically but were too lazy to use
those skills when needed. Similarly, no one can think critically about
any topic without sufficient knowledge. To think critically about the
European Union, for example, one would need to know about the
history of Europe and the various alliances and concerns of every
country. And finally, one has to know the “how” of critical thinking –
what we are calling thinking skills.
We are not always rational thinkers. There are limitations to our
thinking – these limitations are called “bounded rationality”
(Simon, 1991). No one ever has complete knowledge of the
consequences of their decisions because those consequences occur
in the future. We can never generate a complete list of alternative
solutions when making decisions or solving problems. For complex
topics, there is too much information to consider at one time. Thus,
we are satisficers – we make good enough decisions for the
situation and move on (Schwartz et al., 2002). Not every decision
needs critical thinking, or it would not just be ice cream that is
frozen at stores selling huge varieties of flavors – the ice cream-
eater would be “frozen” in indecision too!
 Critical Thinking Is of Paramount
Importance in the World of Work
Hart Research Associates (2018) conducted surveys of 501 business
executives and 500 hiring managers. One of their key findings was:
“The skill and knowledge areas of greatest importance to both
business executives and hiring managers include oral
communication, critical thinking, ethical judgments, working
effectively in teams, working independently, self-motivation, written
communication, and real-world applications of skills and knowledge”
(p. 11). Hart Research Associates have repeated this survey every
year for decades, and critical thinking has always remained a key
skill that employers value in their employees.
 Teaching for Critical Thinking
Universities teach writing in the belief that good writing skills will
transfer to all sorts of writing assignments, both in and out of
school. Similarly, they teach mathematics with the expectation that
the skills learned will be applied when students confront math
problems in their everyday lives; the same applies for oral
communication, and so on. There is nothing about critical thinking to
suggest that it cannot be learned; but it is not easy, automatic, or
necessarily people’s first choice of a mode of thinking when they are
confronted with problems about which they hold strong beliefs
regarding solutions. We want critical thinking skills to transfer
across domains of knowledge. Like writing and math skills,
sometimes critical thinking skills transfer and sometimes they do not.
To get the skills to transfer, they need to be taught for transfer, with
multiple examples from different domains of knowledge. The skills
also need to be learned and practiced over time. Additional
references and evidence in support of this claim can be found in
Butler and Halpern (this volume, Chapter 7).
Not all critical thinking is the same. If you are preparing for a
career in the law, then the skills of reasoning with analogies and
analyzing arguments will be particularly important. If you are
preparing for a career in research, then scientific reasoning will be of
primary importance. But regardless of what area you are preparing
to enter, many skills are useful across domains of knowledge. As you
will see in the coming chapters, the authors vary in the extent to
which they believe that critical thinking skills can be learned so that
they transfer to novel areas. It is clear, however, that developing
one’s critical thinking skills is not a necessary, or perhaps even a
usual, by-product of education.
 Critical Thinking and Other Psychological
Constructs – Intelligence, Personality,
Creativity
As you will see in several chapters in this book, someone can be
highly intelligent – obtain a high IQ score and accumulate
prestigious awards – yet not think critically. One area where the
rules for thinking are very different is religion. With religion, we are
not asked to examine empirical evidence – it is taken on faith.
Sometimes when intelligent people fail to use critical thinking it is
because of a belief system that they take “on faith” – such as
believing in fairies or psychic surgery (surgery performed without
cutting the body – somehow done by concentration or some other
manner by individuals who present themselves as psychic surgeons).
These are not religions, but they have some aspects that are similar
to religion for believers in them.
Do critical thinkers have some personality aspects in common?
The answer seems to be yes, but it is challenging to say exactly
what they are. In general, people who think critically score high on
openness to experience – one of the Big Five dimensions of
personality. They also may be high in “concern for truth” (Ku & Ho,
2010). In an examination of critical thinking dispositions in health-
care professionals in Taiwan, three personality factors emerged: (1)
Systematicity and Analyticity; (2) Inquisitiveness and Conversance;
and (3) Maturity and Skepticism (Yuan et al., 2014). You may be
wondering if a study done in Taiwan can be generalized to Western
countries. If so, you are already on your way to becoming a critical
thinker. Certainly, these three personality attributes have face
validity, which means that they look right. As you can probably
infer, different researchers use different assessments to come up
with personality traits that can predict or correlate with critical
thinking. Giancarlo, Blohm, and Urdan (2004) investigated the
relationship between personality traits and critical thinking with a
large sample of secondary school students in the US. They found
four traits: 1) learning orientation; 2) creative problem solving; 3)
mental focus; and 4) cognitive integrity. Even though different
studies have used different instruments and have come up with
different sets of personality traits, it seems fair to conclude that
there are personality types that are better at critical thinking.
Although there is no definitive list, they all suggest a person who is
careful and analytic, serious about learning, open to different points
of view rather than dogmatic, and who has a healthy dose of
skepticism. Do these traits describe you?
 Critical Thinking and Creativity
You may be wondering about the relationship between creative
thinking and critical thinking. What does it even mean to say
something is creative? Virtually all definitions of creativity involve
two components (Halpern, 2014). To be creative, whether it is a
dance, a mathematical discovery, or anything else, an idea or
product must be (1) unusual; and (2) appropriate for the situation
(or meaningful). Thus, the product of creative thinking must be
novel and of high quality. To consider its relationship to creative
thinking, let’s go back to the definition for critical thinking, which
includes using a set of skills that increase the probability of a
desirable outcome. Here is an example: Suppose that you have to
make a difficult decision – let’s say how to design a university
curriculum that would prepare students for life after graduation. Of
course, the first creative act is to find problems that few others have
identified and then go about finding solutions. You might start with
different majors or interesting multidisciplinary courses for general
education. But to be creative, you would come up with more novel
possibilities, such as doing away with college and having students
solve several problems in the real world for credit, or setting up a
series of “internships” where students learn from professionals. You
can probably come up with ideas better than these. If you were
applying the general skills used in decision making, you would begin
by generating a series of options and then continue by
systematically assessing each one. When these options are novel
and appropriate for the decision, then the resulting idea or ideas are
creative. Thus, under this definition, creative thinking is one aspect
of critical thinking.
Is critical thinking different in different cultures? Again, to
answer this question, you would go back to the definition and see if
it is applicable in places that are very different from the ones with
which you are familiar. The nature of the desirable outcome will
likely differ from one culture to another. In some parts of the world,
clean water is scarce. With critical and creative thinking, possible
solutions to the problem of obtaining clean water may emerge.
Thus, there is nothing particularly culture-bound with this definition
of critical thinking. Consider the common skills of not confusing
correlation with cause, or being misled by labels used for different
concepts, or attacking a person who makes a claim instead of the
claim itself. We understand the importance of culture in shaping how
people think, feel, and act, and recognize that different thinking
skills may be preferred in different cultures. But the skills are
applicable around the world.
Another random document with
no related content on Scribd:
verpondings lijsten alstoen opgemaakt, 152 huizen, in andere lijsten
beloopt dat getal slechts 118: thans worden de wooningen begroot op
195. [7]

Het

WAPEN

Van dit dorp is een roode Warrekram, op een zilveren veld.

KERKLIJKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.

De Gereformeerde kerk, die hier in de eerste plaats genoemd moet

worden, stond weleer alwaar nu het Laarder kerkhof gevonden wordt; dit
draagt nog heden den naam van ’t St. Jans kerkhof, gelijk ook de kerk aan
Joannes den dooper was toegewijd: de huislieden waren in de
Spaansche beroerten niet magtig om deeze kerk vrij te houden, van het
geboefte dat er zig dikwijls in legerde, en sterkte; des werd zij, op last van
’s Lands Staaten, afgebroken; „en de ingezetenen,” dus luidt het geen wij
desaangaande leezen, „behielpen zig met de kapelle, die in het dorp
stond, en welke de tegenwoordige kerk is: zij was,” dus gaat de
beschrijver desaangaande voord: „in den jaare 1618, zo zeer vervallen,
dat de ingezetenen zig onmagtig vonden, om ze te herstellen, waarom zij
bij de Staaten verzochten, dat dit gebouw, voor die enkele reize, uit ’s
Lands middelen, in behoorlijken stand gebragt mogte worden, met belofte
dat zij in ’t vervolg van tijd, voor het onderhoud zouden zorg draagen:”
niettegenstaande de gezegde herstelling, vertoont het gebouw zig zeer
oud; er staat een agtkanten toren op, naar den Gottischen bouworde
ingericht; verder heeft zij, van binnen, niets aanmerkelijks genoeg om er
eenige melding van te maaken.

De Gemeente alhier, gecombineerd met die van Blaricum, wordt, gelijk

onder Blaricum reeds gezegd is, bediend door den Wel-Eerwaarden
Heere Carel Aeijelts, behoorende onder de Classis van Amsteldam: het
schoolhuis is er vrij goed.
Wat het voorgemelde kerkhof betreft, hetzelve ligt ten westen van Laaren,
naar den kant van Hilversum; het beslaat een vierkant pleintjen, gelegen
op een heuvel, en omringd van een aardene borstweering: „de
Roomschgezinden”, zegt men, „hebben [8]er groote eerbied voor, en
vorderen dat aldaar verscheidene mirakelen zouden gebeurd zijn, ja men
wil zelfs, dat ze er nog hunne aandacht, bij wijze van bedevaart,
verrichten: veelen, zeker; verkiezen er begraven te worden: men vindt in
het opschrift van eene zerk,” dit leezen wij elders, dat hier één hunner
Pastooren begraven is.

De laatstgemelde Gemeente (de Roomsche,) heeft alhier eene zeer wèl

gebouwde Statie, die door een Wereldsch Priester bediend wordt; thans
door den Wel-Eerwaarden Heere Nicolaus van Veen.

In ons artijkel wereldlijke gebouwen, hebben wij, dit dorp betreffende,

niets aantetekenen.

De

KERKLIJKE REGEERING.

Bestaat te Laaren, gecombineerd met Blaricum, uit den Predikant, twee

Ouderlingen en twee Diaconen.

Wegens de wereldlijke regeering kunnen wij ook niets bijzonders

aantekenen: men zie desaangaande onze beschrijving van Hilversum en
van Blaricum.

Voorrechten of verpligtingen zijn omtrent Laaren niet.

De

BEZIGHEDEN

Aldaar bestaan voornaamlijk in den landbouw, maar ook zijn er 50 à 60

weeverijen, die door onvermoeiden ijver in goeden stand gehouden
worden.

De geschiedenissen komen na genoeg met die van geheel Gooiland

overeen: de bijzonderheden zijn geenen.

De

LOGEMENTEN OF HERBERGEN

Zijn ’t Bonte paard, de Postwagen, en ’t Rad van Avontuuren.

De

REISGELEGENHEDEN

Zijn ’t naast dat men zig naar Naarden begeeft, en aldaar van de
gelegenheid gebruik maakt. [1]
[Inhoud]
Het dorp Hilversum
Het luchtig HILVERSUM verkeerd een barre grond
Door nuttige akkerbouw, in schoone kooren velden,
En doet door konst en vlijt, van ouds haar naam in ’t rond,
Tot eer van Gooilands oord door haar Fabriken melden.
 HET
DORP
H I LV E R S U M .

Onder de dorpen van het aangenaame Gooiland, munt het

bovengemelde in veele opzichten uit, of schoon het op ’t eerste aanzien
niet voor zodanig gehouden zoude worden, vooral niet met betrekking tot
deszelfs grootte; uit onze volgende aantekeningen, (die wij, bijna allen,
van de waardigste hand, en uit de plaats zelve dankbaarlijk ontvangen
hebben,) zal blijken dat Hilversum, zelfs Naarden, dat den naam van
Gooiland’s hoofdstad draagt, overtreft in getal van huizen, inwooneren,
en bloei.

LIGGING.

Deeze is op de Gooische heide, omtrent ander half uur gaands van de

stad Naarden: de ligging is voords ten hoogsten aangenaam, alzo men
den heuvelachtigen grond, rondsom het dorp, voor het grootste gedeelte
bebouwt met rogge, haver, boekwijt, enz. welke bebouwing de
aangenaamste landlijke gezichten oplevert, en in den bloeitijd der
gezegde graanen, vooral van de boekwijt, veele Amsteldammers en
andere nabuuren derwaards lokt, om zig met het beschouwen dier
bevallige tooneelen der Natuur te verlustigen: beklimt men het
zogenaamd Trompenbergjen 1 zo vertoont zig als in één oogenblik [2]voor
ons gezicht de blauwe heide, en vruchtbaare akkers, die met het
goudgeel graan pronken, terwijl de boekwijt als een zee van melk zig
vertoont—verder ziet men van daar bosschaadjes, weiden, een menigte
torens, en ook een gedeelte van de Zuiderzee, waarin men niet
zeldzaam met het bloote oog onderscheidene schepen zien kan—het
dorp zelf is in zijn bevang mede zeer aangenaam gelegen, ter oorzaake
van deszelfs boomrijkheid, die zeer groot is, waardoor het op sommige
plaatsen het aanzien van eene aangenaame lusthof bekomt.
Weleer, gelijk blijkt, uit de brieven en raporten van Pieter
Corneliszoon Hooft, Bailluw van Gooiland, schijnen de inwooners,
over ’t geheel genomen, beantwoord te hebben, aan den algemeenen
aart der bewooneren van het Gooiland, die naamlijk vrij kregel van aart
waren; dan, sints een halve eeuw zijn zij aanmerkelijk ten goede
veranderd, en wanneer men het groot getal ingezetenen in ’t oog houdt,
zal men moeten erkennen, dat, in vergelijkinge van andere plaatsen, die
minder inwooners hebben, hier zelfs minder ongeregeldheden, dan wel
elders, gevonden worden—gewoonlijk zegt men ook dat de vrouwen veel
werks maaken van het tabaksrooken, doch dit is sedert een reeks van
jaaren mede zo zeer verminderd, dat deeze gewoonte nu nog slechts
onder eenigen der geringste vrouwlieden gevonden wordt; terwijl de
burgervrouwen het tabaksrooken zig, hier zowel als elders, tot eene
schande zouden rekenen: die van Hilversum, zo wel als de Goojers over
het algemeen, zijn van zeer oude tijden af bekend geweest voor een
strijdbaar volk: uit zeker handschrift van een’ schoolmeester te Naarden,
vinden wij desaangaande aangetekend, dat zij in buitenlandsche
oorlogen aangenomen werden; daar zij alle andere volken in ervarenheid
van krijgskunde te boven gingen, en onder de geoefendste krijgslieden
gesteld werden: „dat zij, of tot lijfwachten der veldheeren werden
verkozen, of in de voorste spits pal stonden in eenen veldslag; dat zij
dubbelde soldij trokken, de slagordes aanvoerden, de krijgsamten
bekleedden, en, in ’t kort, voor dapperder dan alle anderen gerekend
werden: in de oorlogen hunner Vorsten tegen Gelderland, Vrankrijk, en
van de Keizeren tegen de Turken, of eenigen anderen magtigen vijand,
werden zij, op milde bezolding, ten strijde ontboden; zo dat zij, volgends
dit verhaal, [3]ten allen tijde, bewijs gegeven hebben van hunne
onversaagdheid.”

NAAMSOORSPRONG.

Hier van vinden wij niets aangetekend, en hebben er ook, niet

tegenstaande alle mogelijke navorsching, niets van kunnen ontdekken;
waarom wij dit artijkel verder met stilzwijgen moeten voorbijgaan.
 STICHTING en GROOTTE.

Zo weinig als van de naamsoorsprong des dorps geweten wordt, zo

weinig wordt ook geweten van deszelfs stichting; dit is zeker, gelijk uit
voorige handvesten en resolutien der oude Graaven en Hertogen blijkt,
dat Hilversum mede een oud Dorp is, en het is hoogstwaarschijnelijk dat
het zijn begin genomen heeft met herdershutten, terwijl de gelegenheid
des lands allergeschiktst was voor de schaaphoederij: deze gedachte
wordt alleraanneemelijkst gemaakt, door zekere gadering, welke hier
éénmaal ’s jaars geschiedt, onder den naam van Schotgeld, en, dat
bijzonder is, ’t geen elk betaalen moet, is uitgedrukt met zekere tekens, ’t
welk in die oude tijden voor ieder duidelijk was—wat de grootte des
Dorps betreft, de platte betimmerde grond wordt ten minsten op 50
morgen gesteld—de bebouwde gronden welken het Dorp omringen op
800 morgen, de gemeene weiden op circa 500 morgen; voords nog
gedeeltelijk bouw- en gedeeltelijk wei land, aan onderscheidenen op
erfpacht uitgegeven, zamen min of meer 500 morgen, behalven een zeer
aanzienlijke streek, zogenaamde Maatlanden, gelegen onder de banne
van Hilversum aan de Zuiderzee, welke zonder andere bemesting, dan
die welken de zeevloeden ’s winters aanbrengen, jaarlijks aanmerkelijk
grasgewas opleveren: eindelijk zullen de onbebouwde heigronden bijna
2000 morgen uitmaaken—Het getal der huizen wordt in de
verpondingslijst van den jaare 1732 gesteld op 463. en daar dat getal op
die lijst van honderd jaaren vroeger, (1632.) slechts 146 is, en er thans
reeds 500 opstaan, waarbij nog eenigen, binnen weinig tijds gebouwden,
gevoegd zullen worden, getuigt zulks van den ongemeenen bloei des
dorps in de gezegde jaaren: deeze bloei heeft het onder anderen [4]te
danken aan de landbouwerij, waarvan wij boven reeds spraken; en die
ongetwijfeld nog vrij aanzienlijker zoude weezen, ware het niet dat het
bereiden van de heigronden ter bebouwinge, groote zwaarigheid
inhadde, of liever groote moeite en kosten vereischte, en daarom te
weinig voordgezet wierd: en wat zou het gevolg daarvan weezen? wat
anders, dan dit zo heilzaame, dat er duizende handen, welken nu, door
gebrek aan arbeid, in ledigheid verstijven, bezigheid, en de zamenleeving
eene vrij meerdere hoeveelheid van landvruchten aangeschaft zoude
worden; er zoude altoos nog genoeg heigronden, die geheel ongeschikt
zijn ter bebouwinge, voor de weiding der schaapen overblijven—de
ondervinding heeft tog, ook in deeze omtrek, geleerd, hoe de grond, wèl
bearbeid en bemest, bijna nergens geheel ondankbaar is; (zie onze
beschrijving van ’s Graaveland bladz. 15.)—Hilversum is zijnen bloei
mede verschuldigd aan de weeverijen, welken aldaar sedert langen tijde
zijn geweest.

De bewooners van dit Dorp worden begroot te bestaan op agt honderd

huisgezinnen, waaronder Gereformeerden, Roomschen, Jansenisten, en
zes-en-twintig Joodschen.

WAPEN.

Dit is een groen veld, en op hetzelve vier boekwijt-korrels.

KERKLIJKE en GODSDIENSTIGE GEBOUWEN.

De Gereformeerde Kerk, welke hier in de eerste plaatst in aanmerking

komt, is een gebouw van welks eerste stichting men niets weet;
sommigen willen, dat dezelve van ouds een parochiekerk, en aan St.
Vitus toegewijd was: in 1766 was de voorgaande Kerk, op slechts de
muuren na, met het voornaamste gedeelte des dorps, door de vlamme
verteerd geworden, (zie hier achter artijkel geschiedenissen:) het
tegenwoordig gebouw, dat op zondag den 3 Julij 1768 ingewijd werd,
door den toenmaaligen leeraar Johannes Wilhelmus van Yssum, is
zeer net en in alles aan het oogmerk beantwoordende: het zelve is breed
49, en lang 74 voeten, behalven het choor, het welk breed 26, en lang
39½ voeten is—van binnen pronkt de kerk met een goed orgel, waar bij
een orchest dat op twee nette colommen rust; hetzelve orgel is
vervaardigd door Abraham Meere, orgelmaker te Utrecht: men vindt
daar op 16½ Registers, 2 Clavieren, en een aangehangen pedaal, en is
door den [5]tegenwoordigen Leeraar, Gode en zijnen dienst toegewijd den
30 Julij 1788 2—binnen in de kerk vindt men voords een fraajen
predikstoel, drie groote koperen kaarskroonen, noodige banken voor
Regeering, Kerkenraad en andere persoonen, en meer dan 200 vrouwen
stoelen, behalven nog een gedistingueerde bank voor den Bailluw van
Gooiland, en 2 banken voor de Heeren van de buitenplaatsen van ’s
Graavenland.

Wat het uitwendige des gebouws betreft, het pronkt met een spitsen
toren, en staat op een groot kerkhof dat met een’ muur omgeeven is: in
deezen muur, tegen over den ingang van de kerk, is een vry aanzienlijk
ijzeren hek, tusschen twee vierkanten steenen pijlaaren: boven op de
pijlaaren staat, op die aan de linkerzijde, het wapen van Holland, en op
het andere het dorpswapen bovengemeld; beiden door leeuwen
gehouden: op het voorste vlak der pijlaaren, boven aan, is, ter eene zijde,
uitgehouwen een schip, en ter andere zijde een wereldkloot: onder het
schip leest men den naam van Jan Jansz. Perk, en onder de
wereldkloot, Japje Rijkse Nagel: deeze waren echte lieden, en hebben
het gezegde hek aan de kerk geschonken: zijnde hetzelve in den brand
van 1766 onbeschadigd gebleeven.

Terwijl wij thans van kerk en kerkhof spreeken, kunnen wij niet af tevens
melding te maaken van de nieuwe buitenbegraafplaats, welke hier ter
plaatse gevonden wordt; en zeker niet weinig ten bewijze dient, hoe de
ingezetenen deezer plaatse wel te leiden zijn, indien men voorzichtiglijk
handelt, en den weg van overreding met hun inslaat: dit heilzaame werk
heeft zijn volkomen beslag gekreegen, en ’t geen niet weinig
verwondering baart bij hen die weeten, hoe het grootste deel der
ingezetenen den Roomschen Godsdienst is toegedaan; allen, zonder
onderscheid, hebben een bijna veertienhonderdjaarig vooroordeel
[6]weeten afteleggen, door hunne lijken niet meer binnen het Dorp en de
Kerk, maar buiten hetzelve te laaten begraaven——Deeze begraafplaats
ligt even buiten het Dorp; derzelver lengte is 354, en breedte 66 voeten
Rhijnlandsche maat; zij is omringd met eenen muur, 6 voeten boven den
grond; de ingang van deezen buitenhof is in het midden voorzien van een
ijzeren hek, op welks pilasters de woorden Gedenkt te sterven, geleezen
worden: tegen over dit hek vindt men een graf- of gedenk-naald op
eenen kleinen heuvel van groene zooden: op de grafnaald ziet men,
behalven een doodshoofd en twee schinkels in eene nis geplaatst, deeze
inscriptie: Het stof keert weder tot aarde, gelijk het geweest is, en de
geest weder tot God die hem gegeven heeft, en daar onder Salomon
——De toegang tot deeze stille rustplaats der dooden is, als eene alléé,
beplant met een dubbelde rei van ijpen- en sparren-boomen, terwijl alles
in de volkomenste orde, en zo zindelijk gehouden wordt, dat ook deeze
buitenbegraafplaats, liggende tusschen het golvend koorn, in veele
opzichten, naar eenen hof gelijkt; zij staat onder bijzonder opzicht van
eenen Opziener en Boekhouder—Op den eersten dag van het jaar 1793
heeft men ’t eerste lijk aldaar gebragt, waarbij Regeering en Kerkenraad
adsisteerden; en van dien tijd af, tot heden toe, heeft men alle de lijken
op deeze nieuwe begraafplaats geborgen; terwijl de Heeren Staaten van
Holland en Westvriesland niet alléén vrijheid hadden gegeeven om de
graven der kerk te sluiten, ieders graf of graven op deeze buitenhof te
verplaatsen, maar ook gaven zij dispensatie, van het geen Art. 15 van de
ordonnantie op het middel van trouwen en begraaven, in dato 26 October
1695, is gestatueerd, zo dat van de lijken van buiten naar Hilversum
vervoerd wordende, niet meer dan ééns, en wel ter plaatse van het
overlijden, ’s Lands recht behoeft betaald te worden——onderscheidene
graven zijn reeds aan aanzienlijke lieden, buiten deeze plaats, verkocht,
en er doet zig niet weinig hoops op, of deeze begraafplaats die vooral om
deszelfs hooge ligging (daar men veilig stellen mag dat zij meer dan 30 a
40 voeten boven het water ligt) boven anderen, welke in ons Vaderland
gevonden worden, verre te verkiezen is, zal weldra hoe langer hoe meer
van elk gezocht worden——Digt bij de grafnaald, ziet men een graf, met
een groote zerk, [7]waar op de naam van Jan Abraham Dedel, 1793—
De conditien, waar op men recht tot een graf kan bekomen, benevens
het bericht, worden, behalven hier ter plaatse, ook te Amsteldam, (gratis,)
uitgegeven bij de Boekverkoopers W. Holtrop in de Kalverstraat, D. en
J. Dol, in de Oudenbrugsteeg, en H. Brongers over de Beurs—welk
rechtgeaart Vaderlander wenscht deeze plaats, met zulk eene nuttige
inrichting, niet van harten geluk! en wie, die slechts eenige
menschenliefde in zijn binnenste koestert, verlangt niet hartlijk, dat men,
vooral in volkrijke plaatsen in ons Vaderland, aan zulk een heilzaam werk
eens eindlijk de handen slaan mag——en gaan Regenten met hun goed
voorbeeld voor, weldra zal men dan ook, gelijk wij vertrouwen,
ondervinden, zo als men hier te Hilversum ondervonden heeft, dat de
ingezetenen niet zo gehecht zijn aan voorouderlijke gewoonten en
vooroordeelen, of zij zijn, wanneer men hun op eene bescheidene wijze
het wanvoegelijke en schadelijke onder ’t oog brengt, ook in staat om
dezelve te bestrijden en te overwinnen.

De pastorij is in een zeer goeden staat, dezelve is een zeer spacieus

gebouw van den jaare 1767, met een goede tuin er achter; en, daar het
woonverblijf van den Predikant, vóór den geweldigen brand van 1766
kort bij de kerk en toren was, bijna zonder eenig uitzicht, is de
tegenwoordige pastorij geplaatst voor aan den weg, die naar ’s
Graaveland, Soestdijk enz. leidt, en om de menigvuldige passage een
alleraangenaamst uitzicht heeft.

Het Schoolhuis ligt aan de andere zijde der kerk; en is in alles aan het
oogmerk beantwoordende.

Op het dorp is voords een vrij aanzienlijk weeshuis, in 1786, door den
braaven Amsterdammer, de Heer H. Hovie, om zijne onbepaalde
menschlievendheid en mededeelzaamheid aan de armen zo bekend als
bemind, opgericht; het getal der inwooners van dit huis, zo ouden als
jongen, is tegenwoordig 71, waar onder er bijna 50 zijn, voor welken de
voornoemde menschenvriend betaalt; terwijl zijn Ed. verder op allerleie
wijze in den nood van dit huis voorziet—Dit weeshuis wordt geregeerd
door 2 Regenten en 2 Regentessen, die eene vader en moeder onder zig
hebben.

De Roomschen hebben er eene goede statie, die bediend wordt door

een’ Pastoor en een’ Kapellaan: de Pastoor is thans [8]de Wel Eerwaarde
Heer Wilhelmus Holscher——de Roomschen moesten te voren
hunnen godsdienst buiten de plaats verrichten, en gingen daar toe
meestal naar Laren of Bussem, doch in den jaare 1784 den 23
September hebben zij, op verzoek, permissie bekomen tot het bouwen
eener kerk 3, ’t welk een groot en fraai gebouw is—naast het kerkgebouw
ziet men de pastorij, zijnde zeer net betimmerd, en met allerleie
gemakken voorzien—achter het huis en kerk ligt een zeer schoone
moestuin, fraai bosch en engelsche tuin——het getal der Roomschen
alhier, zo oud als jong, wordt bepaald op 18 a 1900 zielen.

Ook is hier een talrijke Janseniste gemeente, die op 700 leden berekend
wordt: deeze wordt mede bediend door een’ Pastoor, en een’ Kapellaan,
zijnde thans Pastoor de eerwaardige, Heer J. B. E. Gijselinck: de kerk
is ook een net gebouw, en in alles aan het oogmerk beantwoordende, de
Pastorij is een tamelijk goed huis, waar achter een redelijk goede tuin.

De Jooden hebben te Hilversum een kleine maar zeer nette Sijnagoge, (’t
welk zekerlijk voor een dorp iet zonderlings genoemd mag worden:)
dezelve pronkt met een aartig torentjen, doch zonder klok daarin: deeze
sijnagoge is ingewijd, 21 Augustus 1789.

WERELDLIJKE GEBOUWEN.

Het rechthuis is hier niet, gelijk op veele andere dorpen, met een herberg
vereenigd; het maakt van binnen en buiten een zeer goede vertooning,
en is kort na den brand van het jaar 1766 opgebouwd: van vooren heeft
het een hoge stoep, die aan wederzijde elf treden heeft, en met een
ijzere leuning voorzien is—in ’t midden ligt een’ gang, ter wederzijde van
welken de noodige kamers gevonden worden; boven ieder vertrek vindt
men met vergulde letteren, voorwien hetzelve geschikt is—beneden is de
wooning van den Dienaar der Justitie; het vertrek voor de Nachtwacht
(die hier zo wel des zomers als ’s winters gehouden wordt) en eindelijk
de Gijzelkamer—het gebouw is rondom voorzien met engelsche
schuifraamen—boven op de lijst van den voorgevel staat het
Hilversumsche wapen: het gebouw pronkt voords met een torentjen,
waarin ook een klok hangt. [9]

KERKLIJKE REGEERING.

De Gereformeerde Gemeente te Hilversum uit meer dan 900 menschen,

zo oud als jong, bestaande, wordt bediend door éénen Predikant, zijnde
thans de Wel-eerwaarde Heer Fredericus Ham, behoorende onder de
Classis van Amsteldam: de Kerkenraad bestaat uit den Predikant
voornoemd, 2 Ouderlingen en 2 Diaconen, waarvan jaarlijks één
Ouderling en één Diacon afgaat, en door anderen vervangen worden;
ook zijn hier twee Kerkmeesters, waarvan ’er jaarlijks één afgaat.

WERELDLIJKE REGEERING.

Deeze is even als op genoegzaam alle de Gooische dorpen: de Hooge

Vierschaar wordt er gespannen door den Bailluw met de Schepenen van
Naarden; voords bestaat de civile Regeering in den Schout en vijf
Schepenen; er zijn ook twee Buurtmeesters, en 4 Raaden, welke laatsten
gewoonlijk uit elk quartier van het Dorp gekozen worden; de Schout, en
de jongst in dienst zijnde Buurtmeester, stellen ieder een getal van vijf
persoonen, uit welk tiental, door den Bailluw vijf nieuwe Schepenen, in
plaats van die in het voorgaande jaar geregeerd hebben, verkozen
worden, welke vijf nieuwe Schepenen, onder den eed gebragt zijnde,
eenen nieuwen Buurtmeester, in plaats van den oudsten in dienst zijnde,
verkiezen—vervolgends gaat men over tot het verkiezen van vier nieuwe
Raaden, eenen Kerkmeester, enz.

Het schijnt dat het Dorp Laaren weleer met Hilversum onder een zelfd
Gerecht behoord heeft; immers in 1423 kreegen die van Hilversum een
handvest van Hertog Jan van Beiëren, waarin hij niet alleen aan den
Bailluw het recht geeft, om, jaarlijks, op Vrouwendag, vijf Schepenen
voor Hilversum te kiezen, maar tevens ook spreekt van eene
banscheiding te maaken tusschen Larenkerspel en Hilversum; „doch de
Schepenen van beiden deeze Kerspelen zouden zamen de breuken
berechten in het Gooiland, terwijl de beesten, waardoor misbruik in het
bosch gebeurd was, verborgd zoude worden bij goeddunken van
Schepenen in den Dorpe, daar de eigenaar woonachtig was, en
Schepenen van Hilversum zouden hun eigen Land en hunne Meente- of
Gemeente-weiden keuren, en berechten, gelijk die van Laaren voormaals
plagten te doen.”
Dit is zeker, (voegt onze geëerde begunstiger daar bij,) dat [10]Hilversum
met Laren in het kerklijke te vooren is gecombineerd geweest; de
scheiding is geschied in 1605.

VOORRECHTEN.

De Hilversumsche gemeente verkiest zelve haaren Leeraar——de

regeerende Kerkenraad, vereenigd met de laatst afgegaane Ouderling en
Diacon, formeert een twaalftal, en daar uit een nominatie van vier
Predikanten, uit welk viertal, door de mans ledemaaten, in de kerk daar
toe bijeenvergaderd, eenen nieuwen Leeraar verkozen wordt——of men
de zogenaamde Buurtspraaken, ook als een bijzonder voorrecht kan
aanmerken, kan niet zeker gezegd worden, maar dit weeten wij uit
onderscheidene aantekeningen, die daarvan ter deezer plaatse nog
voorhanden zijn, dat voortijds in gewigtige gevallen, vooral dan wanneer
het op de kasse des Dorps aankwam, ’t zij door den Bailluw, ’t zij door de
Buurtmeesters, het volk geraadpleegd werd, hoe daar in te handelen,
terwijl de gemeente zonder onderscheid van godsdienst, in de kerk werd
bijeenvergaderd, waarin de zaak voorgesteld en met meerderheid van
stemmen daar omtrent gehandeld wierd.

Eindelijk moeten wij hier nog melding maaken van het voorrecht der
Hilversummers op het stuk der Erfgoojers, (zie onze beschrijving van
Laaren:) de Hilversumsche meent of weide ligt aan de Noordzijde van ’s
Graaveland, is groot, gelijk wij boven zeiden, circa 500 morgen, door de
runderpest, welke weleer zo streng hier te land woedde, was dezelve in
merkelijk verval geraakt, dan thans is dezelve in een veel beteren staat,
terwijl men daar op niet zelden 600 beesten telt, ’t geen een beter
inkomen tot onderhoud oplevert——ieder erfgoojer, hier woonende, heeft
het recht daar op te mogen brengen 5 koejen, en een paard, en voor
ieder beest, betaalen zij, alle onkosten door elkanderen gerekend, twee
guldens——volgends resolutie op Stad en Landen genomen, hebben de
Hilversummers, tot herstelling van hunne in vorige jaaren zo vervallen
meente, de vrijheid, om van de inwooners der andere Gooische Dorpen,
doch Erfgoojers zijnde, jaarlijks eenige veersen en pinken aanteneemen.
Over deeze meent zijn gesteld twee Schaarmeesters, die, terwijl hier een
molen op deeze meent gevonden wordt, ook wel Molenmeesters
genoemd worden—deeze menschen hebben het opzicht over de molen,
merken het vee, ’t welk op de meent [11]gebragt wordt, en ontvangen de
penningen, waarvan zij jaarlijks voor de Regeering des Dorps
verantwoording doen moeten.

Verder heeft men hier 4 Bekeurders, die vooral het opzicht hebben over
de gemeene gronden, om wel toetezien, dat hiervan door niemand eenig
misbruik gemaakt worde: oudtijds werden deeze menschen
boschbewaarders genoemd, onder welke benaaming zij nog jaarlijks
worden aangesteld, zekerlijk om dat zij in vorige eeuwen het opzicht
gehad hebben over een zeker bosch, gelegen tusschen de bouwlanden
van Hilversum en de landen van Maartensdijk, het welk geschat wordt
groot geweest te zijn 314 morgen; doch welk bosch bijna geheel reeds
verdweenen was, in het begin der zeventiende eeuw———zonderling is
het, dat thans hiervan geen overblijfsel meer gevonden wordt, echter
heeft de landstreek, die tegenwoordig bergachtig en met heide begroeid
is, nog den naam van Goojerbosch behouden.

BEZIGHEDEN.

Deezen bestaan voornaamlijk in de weverijen—vóór het jaar 1766

werden hier meestal lakenweverijen gevonden, die voor rekening liepen
van Amsteldamsche Kooplieden, dan thans zijn dezelve geheel vervallen
—de ingezetenen zijn niet onvernuftig in het uitvinden, van dat geen ’t
welk tot hun bestaan dienen kan; bijzonder houdt men zig thans op met
het weeven van zogenaamd Hilversumsch wit en gestreept—sinds
eenige jaaren is men ook hier met goed succes begonnen met het
weeven van gang-kleeden en karpetten, welke fabriek meer en meer
toeneemt—ook vindt men hier een fabriek van Doorniksche kleeden, en
Schotsche tapijten, waar mede de gebroeders Reijn niet weinig roems
behaald hebben, terwijl de Oeconomische Tak van Haarlem, tot
aanmoediging, eerst per el, ’t welk gedebiteerd werd, twee stuivers, daar
na één stuiver geschonken hebben, het geen binnen weinige jaaren eene
somma van meer dan drie duizend gulden bedragen heeft—welke fabriek
tot nog toe met goed gevolg aan den gang is; als mede die van éénen
Petrus Haan, die sinds 2 a 3 jaaren dezelve fabriek begonnen, en ook
voorleden jaar in de vergadering van den Oeconomische tak niet weinig
roems behaald heeft—men telt hier 76 fabrikeurs, en men rekent dat er
ruim 500 getouwen aan den gang zijn—in [12]meer dan ééne droevige
omstandigheid van ons dierbaar Vaderland, waarin elders fabrieken
kwijnden, zijn de Hilversumsche fabrieken boven anderen voorspoedig
gegaan, dan, indien het oorlog nog lange moet blijven voordduuren, is er
reden om te vreezen, dat dezelve ook wel rasch aan het kwijnen
geraaken zullen; en hier door zoude niet alleen deeze plaats, maar ook
eenige omliggende, eenen gevoeligen slag worden toegebragt, terwijl te
Amersfoort voor die van Hilversum, veel wol gesponnen wordt, in de
omliggende Dorpen katoen, en bijzonder te Laaren het hair, waarom ook
van daar bijna ieder dag een vrachtwagen komt, waarmede de specie
gehaald, en het afgewerkte t’huis gebragt wordt—men vindt hier ook aan
het einde der Gooische vaart een loojerij, die niet onvoorspoedig is—
verder telt men hier 60 a 70 boerderijen.

GESCHIEDENISSEN,

Deezen vinden wij, voor zoo veel het vroegere gedeelte daarvan betreft,
kortlijk dus beschreven: „In de tweespalt, tusschen Holland en
Gelderland, terwijl Filips van Oostenrijk, nu Koning van Spanje
geworden, naar Duitschland gereisd was, deed Hertog Karel van
Egmond, die zijnen eisch op Gelderland levendig hield, in den jaare
1505, eenen inval in Gooiland, en verbrandde het dorp Hilversum, zonder
dat hij echter groote buit van de inwooneren kreeg, alzo dezelven met
alle hunne goederen weggevlugt waren.”

„Het jaar 1672 was mede voor dit dorp zeer ongelukkig; in het laatst van
de maand September, werd het door de Franschen geheel en al
uitgeplonderd, en alles wat zij niet konden wegneemen, vernield.”
Wat de laatere geschiedenis des dorps betreft, deeze is niet minder
ongelukkig: op den eersten mai 1725 ontstond te Hilversum een zwaaren
brand, waar door meer dan 50 huizen in de assche gelegd werden—dan,
dit alles was nog weinig bij de ramp, welke deeze plaats in het jaar 1766
door den brand geleden heeft—het was op den 25 junij van het gemelde
jaar, ’s namiddags tusschen een en twee uuren, dat dees geweldige
brand eenen aanvang nam, en, ’t geen opmerkelijk is, juist in het zelfde
huis, waarin de voorige brand ontstaan was, waarin thans een Joodsche
Vleeschhouwer woonde; één van zijne huisgenooten, zegt men, had de
onvoorzichtigheid gehad, om eenen [13]aschpot met vuur te digt bij
brandbaare stof of hooi te zetten——weldra was alles in beweeging, om,
ware het mogelijk, den brand in deszelfs beginselen te stuiten; dan eene
sterke oostenwind op eene langduurende droogte volgdende, verijdelde
alle de pogingen der werkzaame ingezetenen—het vuur werd met een
ongelooflijk geweld door de lucht heen gevoerd, ’t geen als een regen op
de huizen nederviel, en daardoor dezelve, die toen meest allen in het
dorp met riet gedekt waren, zelfs op eenen verren afstand, weldra in
vlam zettede, zodat veelen van hun, welke, geen gevaar voor hunne
eigene wooningen vreezende, en die tot hulpe van anderen waren
toegeschooten, spoedig de droevige tijding ontvingen, dat ook hunne
woningen door de vlam waren aangestoken——binnen weinig uuren
waren meer dan 150 huizen, en een aantal schuuren, gevuld met koorn
en andere goederen, behalven het raadhuis, de pastorij, ’t schoolhuis, en
de kerk, waarin eenige ingezetenen hunne goederen geborgen hadden,
doch die ook een prooi der vlamme werden, in de assche gelegd:
allerakeligst was de toestand der ingezetenen; van alles beroofd zworven
zij als raadeloos tusschen de puinhoopen van hunne ingestorte
wooningen door: duizenden lieden van de omliggende plaatsen, maar
vooral van Amsteldam, zakten derwaards om het jammerlijk tooneel van
verwoesting in oogenschouw te neemen, niet alleen, maar ook om de
geruïneerde inwooners, ieder naar zijn vermogen, met eene gifte te
vertroosten; en zo ergens, ter dier plaatse, en in die allerjammerlijkste
omstandigheid, heeft de Barmhartigheid haare hand in zegening
geopend; want de meeste inwooners waren van geheel hunne
bezittingen en middelen van bestaan beroofd.
Niet lang na deezen brand, werden eenigen uit de Regeering van
Hilversum afgezonden, om bij Hun Ed. Gr. Mog. verlof te verzoeken tot
het doen eener collecte, welke gedeputeerden zig naar den Prins
Erfstadhouder begaven, om zijne hooge intercessie in deezen te
verzoeken, ’t welk hun door Zijn Doorl. Hoogheid niet alleen terstond
beloofd werd, maar daar en boven ontvingen zij van Zijne Hoogheid, tot
ondersteuning der ongelukkige ingezetenen, de somma van duizend
ducaaten—weldra kreeg men verlof, om zig te mogen vervoegen aan de
Regeeringen in de Steden en Dorpen, tot het verzoeken van vrijheid om
eene collecte te doen, ’t geen bijna overal zeer wel geslaagd is: in
Amsteldam alleen werd gecollecteerd ƒ 54605–19–2; in de gantsche
provincie van Holland, bragt de collecte op eene somma van ƒ 100739–
5–0; in de provincie Utrecht collecteerde men zamen ƒ 7560–:–14, dit
gevoegd bij de voorgaande somme, bedroeg de generale collecte
ƒ 108299–6–8: niet weinig hielp zekerlijk zulk een aanmerkelijke som,
dan dezelve was echter niet toereikende tot eene volkomene vergoeding
der schade, terwijl ieder, welke met eene beëedigde verklaring [14]zijn
verlies moest opgeven, en van de collecte profiteeren wilde, van elken
gulden omtrent zes stuivers en zes penningen ontvangen heeft: gelukkig
intusschen dat de zulken zig niet alleen verbinden moesten tot de
opbouwing van hunne afgebrande woningen, maar ook dat hunne
huizen, volgends de resolutie van gecomm. Raaden, met pannen gedekt
moesten worden: eene wijze voorzorg voorzeker! daar tog de
ondervinding in het jaar 1766 te Hilversum geleerd heeft, hoe de brand,
doordien de meeste huizen met riet gedekt waren, niet te blusschen was,
en men integendeel ten dien tijde sommige huizen, waaronder zelfs het
koepeltjen der pastorij, om dat zij met pannen gedekt waren, schoon zij
van alle zijden als omringd waren van de vlam, heeft kunnen behouden.

Verder wierd de Regeering van Hilversum tot opbouw der publieke

gebouwen, nog toegelegd door hun Ed. Gr. Mog. gelijk wij verneemen uit
het geestlijk comptoir, eene somma van tien duizend guldens—terwijl
daarteboven de Heeren Staaten van Holland en Westvriesland vrijdom
vergunden, van ordinaire en extraordinaire verpondingen van de
afgebrande huizen, voor den tijd van 20 jaaren, als mede van den impost