MATEMATIK SVM TAHUN 2

MATRIKS SEMESTER 4

3.1 MATRIKS

3.1.1 MEWAKILKAN MAKLUMAT SITUASI SEBENAR DALAM BENTUK

MATRIKS.
Jadual di bawah menunjukkan markah yang diperolehi oleh tiga orang murid dalam ujian Bahasa
Melayu dan Sejarah.

Pelajar / Subjek Bahasa Melayu Sejarah

Ahmad 90 76
Selva 88 82
Chong 86 79

Kita boleh menyusun maklumat berangka di atas dalam bentuk tanda kurungan,

dengan meninggalkan maklumat lain.

Contoh (ii) :
Bilangan pelajar bagi tiga program adalah seperti berikut ;
Program 1SVM BPP : 18 lelaki, 12 perempuan
Program 1SVM MPP : 24 lelaki, 6 perempuan
Program 1SVM HKM : 0 lelaki, 25 perempuan
Susun maklumat yang diberi dalam bentuk jadual, seterusnya tulis maklumat berangka ini dalam
bentuk matriks.

Penyelesaian
Program/Jantina Lelaki Perempuan
BPP 18 12
MPP 24 6
HKM 0 25

𝟏𝟖 𝟏𝟐
!𝟐𝟒 𝟔 )
𝟎 𝟐𝟓

48
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.1

1. Jadual di bawah menunjukkan pungutan pingat dalam sukan SEA XXI bagi tiga buah negara
yang mendapat bilangan pingat yang paling banyak.

Pingat/Negara Emas Perak Gangsa

Malaysia 111 75 85
Thailand 103 86 89
Indonesia 72 74 80

Bentukkan satu matriks daripada maklumat di atas.

2. Rajah di bawah menunjukkan satu carta bar yang menggambarkan bilangan pekerja lelaki dan
perempuan dalam tiga jabatan di Syarikat Air Sejahtera.

Bilangan pekerja

45

40

35

30

25

20

15

10

0
Pentadbiran Pengeluaran Pemasaran
Jabatan
Lelaki Perempuan

Tuliskan satu matriks daripada maklumat dalam carta bar di atas.

49
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.1.2 MENENTUKAN PERINGKAT MATRIKS DAN SETERUSNYA MENGENAL PASTI

UNSUR TERTENTU DALAM SUATU MATRIKS.

b) PERINGKAT MATRIKS
Perhatikan matriks berikut : lajur 1 lajur 2

baris 1 2 3
baris 2 *4 5.
baris 3 6 7

Matriks ini mempunyai 3 baris dan 2 lajur.

Matriks yang mempunyai 𝒎 baris dan 𝒏 lajur dikenali sebagai matriks peringkat 𝒎 × 𝒏.
Peringkat matriks di atas ialah 3 × 2, dibaca sebagai matriks 3 dengan 2.

Matriks yang mempunyai bilangan baris yang sama dengan bilangan lajur dinamakan
matris segi empat sama. Contoh:

Matriks yang mempunyai hanya satu baris dinamakan matriks baris. Contoh:
(3 2 7)

Matriks yang mempunyai hanya satu lajur dinamakan matriks lajur. Contoh:

50
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.2

1. Salin dan lengkapkan jadual berikut.

7 0 0
3 6 7 4 1 3
Matriks / 1 / 1 / 1 *0 8 0 . (8)
−4 −3 0.5 2 8 5
0 0 9

Bilangan baris
Bilangan lajur
Peringkat

2. Bagi setiap matriks yang berikut, nyatakan peringkat matriks.

(d) (𝑥 2𝑥)

3. Kategorikan setiap matriks berikut kepada matriks baris, matriks lajur dan matriks segi empat
sama.

(b) (−7 0.8) (c) (57)

51
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

b) UNSUR-UNSUR DALAM MATRIKS

Setiap nombor dalam suatu matriks dinamakan unsur bagi matriks itu.

mempunyai 6 unsur, iaitu 4, 7, 6, 8, 9 dan 2.

Suatu matriks peringkat 𝑚 × 𝑛 mempunyai 𝑚𝑛 unsur.

Peringkat matriks ialah 2 × 3.

Bilangan unsur matriks ialah 6.

• Suatu matriks biasanya diwakili oleh satu huruf besar manakala setiap unsur diwakili oleh
huruf kecil.
• Kedudukan sesuatu unsur dalam suatu matriks ditunjukkan dengan menggunakan dua
subskrip, satu mewakili baris dan satu mewakili lajur.

Contoh :

𝑝11 = 5 𝑝12 = 1 𝑝13 = 2 𝑝21 = 4 𝑝22 = 0 𝑝23 = 6

Barisan Lajur Barisan Lajur

pertama pertama kedua pertama

Secara amnya, 𝒑𝒊𝒋 ialah unsur matriks 𝑷 pada baris ke-𝒊 dan lajur ke-𝒋 .

52
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.3

1. Diberi , nyatakan unsur pada

(a) baris kedua dan lajur ketiga
(b) baris pertama dan lajur kedua
(c) baris ketiga dan lajur pertama

6 3
2. Diberi 𝐴 = *−7 0.5. ialah unsur bagi matriks 𝐴. Nyatakan
5 −8

(a) 𝑎12
(b) 𝑎31
(c) 𝑎22
(d) 𝑎32

!
3 " −0.9
3. Diberi 𝑃 = C D ialah unsur bagi matriks 𝑃.
−4 4 6.1
Carikan nilai bagi
(a) 𝑝11 + 𝑝22
(b) 𝑝21 + 𝑝12
(c) 𝑝23 + 𝑝13

4 𝑥+1
4. Diberi 𝑄 = *−7 0.5 . ialah unsur bagi matriks 𝑄.
𝑦 −8
Carikan nilai bagi
(a) 𝑥 jika 𝑞22 = 𝑞12 − 𝑞11
(b) 𝑦 jika 𝑞21 = 𝑞31 + 𝑞32

53
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.1.3 MENENTUKAN SAMA ADA DUA MATRIKS ADALAH SAMA.

a) CIRI-CIRI MATRIKS SAMA

Dua matriks yang sama mempunyai peringkat yang sama dan setiap unsur sepadannya sama.

Contoh :
Tentukan sama ada setiap pasangan matriks berikut adalah sama atau tidak.

Penyelesaian:
Matriks 𝐴 ≠ Matriks 𝐵 kerana unsur sepadan tidak sama.
Matriks 𝐶 ≠ Matriks 𝐷 kerana peringkat tidak sama
Matriks 𝐸 = Matriks 𝐹 kerana kedua-duanya mempunyai peringkat matriks yang sama dan unsur
sepadan yang sama.

Latihan 3.4

1. Tentukan sama ada setiap pasangan matriks berikut adalah sama atau tidak.

54
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

b) PENENTUAN NILAI UNSUR DALAM DUA MATRIKS SAMA

Diberi bahawa matriks dan Matriks 𝐴 = Matriks 𝐵.

Nilai unsur yang tidak diketahui dalam dua matriks sama di atas boleh diperolehi dengan
menyamakan nilai unsur yang sepadan.

Bagi Matriks 𝐴, 𝑎11 = 𝑥

Bagi Matriks 𝐵, 𝑏11 = −3 Oleh itu 𝑥 = −3

Bagi Matriks 𝐴, 𝑎22 = −1

Bagi Matriks 𝐵, 𝑏22 = 𝑥 + 𝑦 Oleh itu 𝑥 + 𝑦 = −1
−3 + 𝑦 = −1
𝑦 = −1 + 3
𝑦=2

Latihan 3.5

1. Bagi setiap pasangan matriks yang sama, tentukan nilai 𝑥 dan nilai 𝑦.

(a) (𝑥 4) = (5 𝑦)

55
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2 OPERASI ASAS MATRIKS

3.2.1 MENAMBAH DAN MENOLAK

MATRIKS
a) OPERASI ASAS

1. Penambahan dan penolakan dua matriks hanya boleh dilakukan jika kedua-dua matriks
itu mempunyai peringkat yang sama. Contoh:

1 8
b) / 1dan / 1boleh ditambah atau ditolak kerana mempunyai peringkat yang sama
7 2

c) (2 1 4) dan (6 −2)tidak boleh ditambah atau ditolak kerana mempunyai peringkat yang
berbeza.

2. Penambahan atau penolakan dua matriks yang sama peringkat merupakan pembentukan satu
matriks yang setiap unsurnya adalah hasil tambah atau hasil tolak unsur yang sepadan dalam dua
matriks berkenaan. Contoh:

Latihan 3.6

1. Ungkapkan setiap yang berikut sebagai satu matriks tunggal.

56
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

2. Diberi

Cari

(a) 𝑃 + 𝑄 (b) 𝑅 − 𝑃

3. Diberi

Cari
(a) 𝑀 + 𝑁 + 𝑃 (b) 𝑀 + 𝑁 − 𝑃

b) PENENTUAN NILAI UNSUR DALAM PERSAMAAN MATRIKS

Nilai unsur yang tidak diketahui dalam suatu persamaan matriks yang melibatkan operasi tambah dan
tolak.
𝑥 5 2
/ 1−/ 1 =S T
5 −4 3𝑦

𝑥−5 2
S T=S T
5 − (−4) 3𝑦

𝑥−5=2 5 − (−4) = 3𝑦
𝑥=7 9 = 3𝑦
𝑦=3

57
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.7

1. Carikan nilai 𝑥 dan nilai 𝑦 dalam setiap persamaan matriks berikut.

(c) (2𝑥 5) − (3 𝑦) = (1 −2)

2. Selesaikan setiap persamaan matriks yang berikut.

58
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2.2 MENDARAB MATRIKS DENGAN SUATU NOMBOR

𝒂 𝒂 𝒌𝒂
Jika 𝑷 = / 1, maka 𝒌𝑷 = 𝒌 / 1 = / 1, dengan 𝒌 sebagai suatu nombor.
𝒃 𝒃 𝒌𝒃

Contoh:

Latihan 3.8

1. Carikan hasil darab bagi setiap yang berikut.

2. Diberi

Hitung:
!
a) 3P b) " 𝑄

59
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3. Ungkapkan setiap yang berikut sebagai satu matriks tunggal.

4. Diberi

Hitungkan setiap yang berikut.

(a) 2𝐴 − 𝐵 (b) 𝐴 + 3𝐶

5. Carikan nilai 𝑥 dan nilai nilai 𝑦 dalam setiap persamaan matriks yang berikut.

6. Selesaikan setiap persamaan matriks berikut.

60
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

HUKUM OPERASI ARITMETIK DALAM PENAMBAHAN DAN PENOLAKAN MATRIKS

2 7 −4 3 9 2
Diberi 𝐴 = / 1,𝐵 = / 1,𝐶 = / 1
6 11 5 8 10 −1

Buktikan hukum-hukum berikut:

HUKUM KALIS TUKAR TERTIB

𝐴+𝐵 𝐵+𝐴

Kesimpulannya,

HUKUM KALIS AGIHAN

2(𝐴 + 𝐵) 2𝐴 + 2𝐵

Kesimpulannya,

HUKUM KALIS SEKUTUAN

(𝐴 + 𝐵) + 𝐶 𝐴 + (𝐵 + 𝐶)

Kesimpulannya,

61
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2.3 MENDARAB DUA MATRIKS

1. Dua matriks hanya boleh didarab jika bilangan lajur matriks pertama sama dengan bilangan baris
matriks kedua.

2. Jika matriks A mempunyai peringkat m x n dan matriks B mempunyai peringkat n x p, maka

pendaraban AB boleh dilakukan dan peringkat AB ialan m x p.

Contoh :

Peringkat matriks pertama = 1 × 2 1×2 2×2

Peringkat matriks kedua = 2 × 2
SAMA
(oleh itu kedua-dua matriks ini BOLEH didarab)

𝟏×2 2×𝟐

Peringkat matriks hasil darab ialah 𝟏 × 𝟐

Latihan 3.9
1. Tentukan sama ada setiap pasangan matriks berikut boleh didarab atau tidak. Jika boleh, nyatakan
peringkat matriks hasil darabnya.

(a) (1 0)(2 7)

62
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

LANGKAH-LANGKAH MELAKSANAKAN HASIL DARAB DUA MATRIKS.

63
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

64
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

65
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.10

66
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.11

1. Selesaikan setiap persamaan matriks yang berikut.

4 1
a) (−𝑝 3) S T = (−2 7)
𝑝 3

2
b) (2𝑘 3𝑘) / 1 = (10)
7

𝑥 1 2 4 9 11
c) S T/ 1=/ 1
−2 𝑦 8 −12 8 −12

2 𝑘 2 −7 16 18
2. Jika 𝑃 = / 1,𝑄 = / 1 dan 𝑃𝑄 = / 1, cari nilai h dan k.
3 1 3 ℎ 9 −13

67
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2.4 MENERANGKAN CIRI-CIRI MATRIKS IDENTITI

1. Matriks identiti, 𝐼 apabila didarabkan dengan sebarang matriks, 𝐴 akan menghasilkan matriks 𝐴.

𝐼𝐴 = 𝐴𝐼 = 𝐴
1 0
2. Matriks identiti untuk matriks 1 × 1, 2 × 2 dan 3 × 3 masing-masing ialah (1), / 1 dan
0 1
1 0 0
*0 1 0.
0 0 1

Latihan 3.12
1. Permudahkan setiap yang berikut.

68
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2.5 MENERANGKAN MAKSUD MATRIKS SONGSANG DAN SETERUSNYA MENENTUKAN

MATRIKS SONGSANG BAGI SUATU MATRIKS 2 × 2.

Matriks songsang bagi matriks A ditulis sebagai A-1

𝑎 𝑏 ! 𝑑 −𝑏
Bagi A = / 1, A#! = $%#&' / 1
𝑐 𝑑 −𝑐 𝑎

• 𝐴−1 ialah matriks songsang bagi 𝐴

• 𝑎𝑑 − 𝑏𝑐 dikenali sebagai penentu dengan keadaan 𝑎𝑑 − 𝑏𝑐 ≠ 0

69
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

Latihan 3.13

1. Cari matriks songsang bagi setiap matriks berikut menggunakan rumus.

70
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

2. Hitungkan nilai 𝑥 jika setiap matriks berikut tidak mempunyai matriks songsang.

3. Diberi , carikan nilai 𝑘 jika 𝑅−1 tidak wujud.

Pendaraban matriks A dan matriks songsang A, A-1, akan menghasilkan matriks identiti, I

𝐴𝐴#! = 𝐴#! 𝐴 = 𝐼

Latihan 3.14
4 3 1 0
1. Diberi bahawa 𝑀 / 1=/ 1 dengan keadaan M adalah matriks 2 × 2. Cari nilai M.
6 1 0 1

3 −1 1 0
2. Diberi bahawa 𝐴 / 1=/ 1 dengan keadaan A adalah matriks 2 × 2. Cari nilai A.
4 2 0 1

71
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2.6 MENGGUNAKAN KAEDAH MATRIKS UNTUK MENYELESAIKAN PERSAMAAN

LINEAR SERENTAK

a) MENULIS PERSAMAAN LINEAR SERENTAK DALAM BENTUK PERSAMAAN

MATRIKS

Latihan 3.15
1. Tuliskan setiap persamaan linear serentak berikut dalam bentuk persamaan matriks.
(a) 𝑥 − 𝑦 = 6 (b) −2𝑎 + 3𝑏 = 4
𝑥+𝑦=7 −5𝑎 + 𝑏 = 1

(c) 3𝑝 + 𝑞 = −2 (d) 2𝑦 = 7
−𝑝 + 2𝑞 = 5 3𝑦 + 2𝑥 = 12

72
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

b) MENYELESAIKAN PERSAMAAN LINEAR SERENTAK DALAM BENTUK

PERSAMAAN MATRIKS

Latihan 3.16

1. Tentukan nilai x dan y dalam setiap persamaan matriks berikut melalui pendaraban matriks
dengan matriks songsang.

73
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

2. Selesaikan setiap persamaan linear serentak berikut dengan kaedah matriks.

(a) 𝑥 + 2𝑦 = 5 (b) 𝑥 − 𝑦 = 6
4𝑥 − 9𝑦 = 3 𝑥 + 𝑦 = 10

(c) 6𝑝 − 𝑞 = 13 (d) −𝑝 + 3𝑞 = 9
4𝑝 − 5𝑞 = −26 2𝑝 − 𝑞 = 7

74
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

3.2.7 MENYELESAIKAN MASALAH MELIBATKAN MATRIKS

Latihan 3.17
1. Jadual di bawah menunjukkan maklumat pembelian buku oleh Murni
Jenis buku Bilangan buku Harga per buku (RM)
Matematik x 4
Sains y 3

Murni membeli x buah buku Matematik dan y buah buku Sains. Jumlah buku yang dibeli ialah 5.
Jumlah harga untuk buku yang dibeli ialah RM 17. Bina persamaan linear dan hitung nilai x dan y

75
 MATEMATIK SVM TAHUN 2
MATRIKS SEMESTER 4

2. Jadual di bawah menunjukkan jisim, dalam kg, dan jumlah bayaran, dalam RM, bagi sayur-sayuran
yang telah dibeli oleh Hakim dan Nasrul di sebuah pasar raya.

JISIM (kg) JUMLAH

NAMA BAYARAN
Lobak Kangkung (RM)

Hakim 3 5 29

Nasrul 2 1 17

Diberi harga sekilogram lobak dan sekilogram kangkung adalah RM m dan RM n masing- masing.
Bina persamaan linear dan cari nilai m dan n menggunakan matriks.

3. Semasa hari sukan sekolah, murid menggunakan kupon untuk membeli makanan dan minuman.
Ahmad dan Lim masing-masing telah membelanjakan RM31 dan RM 27. Ahmad membeli 2 kupon
makanan dan 5 kupon minuman manakala Lim membeli 3 kupon makanan dan 1 kupon minuman.
Bina persamaan linear dan hitung harga dalam RM bagi satu kupon makanan dan satu kupon
minuman menggunakan matriks.

76