Creating Heaven on Earth the

Psychology of Experiencing
Immortality in Everyday Life First
Edition Marcus
Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/creating-heaven-on-earth-the-psychology-of-experien
cing-immortality-in-everyday-life-first-edition-marcus/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Social Psychology: The Science of Everyday Life 2nd

Edition Jeff Greenberg

https://textbookfull.com/product/social-psychology-the-science-
of-everyday-life-2nd-edition-jeff-greenberg/

The Analytical Origin Of Life On Planet Earth H.L.

Dowless

https://textbookfull.com/product/the-analytical-origin-of-life-
on-planet-earth-h-l-dowless/

Neuroscience and Psychology of Meditation in Everyday

Life: Searching for the Essence of Mind 1st Edition
Dusana Dorjee

https://textbookfull.com/product/neuroscience-and-psychology-of-
meditation-in-everyday-life-searching-for-the-essence-of-
mind-1st-edition-dusana-dorjee/

Astrology using the wisdom of the stars in your

everyday life First American Edition Hagan

https://textbookfull.com/product/astrology-using-the-wisdom-of-
the-stars-in-your-everyday-life-first-american-edition-hagan/
Unifying the Universe: The Physics of Heaven and Earth
2nd Edition Hasan S. Padamsee

https://textbookfull.com/product/unifying-the-universe-the-
physics-of-heaven-and-earth-2nd-edition-hasan-s-padamsee/

Unifying the Universe-The Physics of Heaven and Earth

2nd Edition Hasan S. Padamsee (Author)

https://textbookfull.com/product/unifying-the-universe-the-
physics-of-heaven-and-earth-2nd-edition-hasan-s-padamsee-author/

Aesthetics of the familiar : everyday life and world-

making First Edition Yuriko Saito

https://textbookfull.com/product/aesthetics-of-the-familiar-
everyday-life-and-world-making-first-edition-yuriko-saito/

Biology Life on Earth with Physiology 11th Edition

Gerald Audesirk

https://textbookfull.com/product/biology-life-on-earth-with-
physiology-11th-edition-gerald-audesirk/

Biology: Life on Earth with Physiology Twelfth Edition

Gerald Audesirk

https://textbookfull.com/product/biology-life-on-earth-with-
physiology-twelfth-edition-gerald-audesirk/
CREATING HEAVEN ON EARTH
CREATING HEAVEN
ON EARTH
The Psychology of
Experiencing Immortality
in Everyday Life

Paul Marcus
First published in 2015 by
Karnac Books Ltd
118 Finchley Road
London NW3 5HT

Copyright © 2015 Paul Marcus

The right of Paul Marcus to be identified as the author of this work

has been asserted in accordance with §§ 77 and 78 of the Copyright
Design and Patents Act 1988.

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any
means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise,
without the prior written permission of the publisher.

British Library Cataloguing in Publication Data

A C.I.P. for this book is available from the British Library

ISBN-13: 978-1-78220-178-6

Typeset by V Publishing Solutions Pvt Ltd., Chennai, India

Printed in Great Britain

www.karnacbooks.com
 For Raphael and Gabriela
“May the Lord cause His Presence to shine upon you.”
“One has to pay dearly for immortality; one has to die several
times while one is still alive.”

—Friedrich Nietzsche
 CONTENTS

CHAPTER ONE
Introduction: the quest for earthly immortality 1

CHAPTER TWO
“Take time to smell the roses”: the delights of gardening 9

CHAPTER THREE
“Magical myths”: the passion for sport 53

CHAPTER FOUR
“Wake up and smell the coffee”: the pleasures
of drinking coffee 107

CHAPTER FIVE
“The shorthand of strong emotion”: listening to
great music 131

CHAPTER SIX
“Once upon a time there was …”: on storytelling 169

CHAPTER SEVEN
Conclusion: reflections on creating earthly immortality 205

vii
 Contents

WEBSITE RESOURCES 215

REFERENCES 219

INDEX 237

ACKNOWLEDGEMENTS 245

ABOUT THE AUTHOR 247

viii
 CHAPTER ONE

Introduction
The quest for earthly immortality
 Creating Heaven on Earth

“The best argument I know for an immortal life is the

existence of a man who deserves one.”

—William James (Esar, 1995, p. 413)

K
nown for his unrestrained optimism, Ralph Waldo
Emerson said that if he were banished to hell, he would
“make a heaven there” (Nichols, 2006, p. 29). Indeed,
we all know people, enviably so, who, despite the sham,
drudgery, and broken dreams of everyday life manage to find
and create situations that are a fertile psychological breeding
ground for joyful self-assertion and personal transcendence.
It is these transformational and deeply satisfying moments
that reflect what psychoanalyst Margaret Mahler described
as a typical experience for the well-looked-after toddler, that
“love affair with the world” (Mahler, Pine, & Bergman, 1985,
p. 74) that constitutes what I metaphorically refer to as making
a choice of “heaven” on earth. Robert Jay Lifton has described
this process as striving for “symbolic immortality”, an “expe-
riential transcendence”, that intense feeling when “time and
death disappear”. Such experiences of being enamoured with
existence centrally involve “losing oneself” and can occur in a
number of enthralling contexts: in religious and secular forms of
mysticism, and “in song, dance, battle, sexual love, childbirth,
athletic effort, mechanical flight, or in contemplating works of
artistic or intellectual creation” (Lifton, 1976, pp. 33–34).
My claim in this book is that the capacity to find and
create frequent moments of joyful self-assertion and per-
sonal transcendence in part constitutes what Aristotle, in
his Nicomachean Ethics, called eudaimonia—“human flourish-
ing and well-being” (Cooper, 2006, p. 86), also called the art
of living the “good life”. By “good life” I mean, following
Freud, a life of deep and wide love, creative and productive
work, that is guided by reason and ethics and is aestheti-
cally pleasing (that is, attentive and appreciative of sensuous

2
 Introduction

experiences). While the notions of enjoying the small things in

life, sparks of divinity (to continue with my heaven on earth
metaphor), and “taking time to smell the roses” are part of
conventional wisdom about how to live well, in this book I
want to go beyond simply stating these significant truisms.
Most important, I want to describe the nuts and bolts of how
the average person can actually find and create a heaven on
earth, those manifold moments that evoke a sense “of exhila-
ration or acute sensory activity” (Bennett, 2001, p. 5), of being
pleased and grateful to be alive, what William James aptly
called “enchantment” (Sexton, 2013, p. 10).1 The art of living
the “good life” ultimately involves fashioning the “petite
bonne heures”, the small pleasures one finds and creates into
a larger narrative of self-identity, giving one the profound
and powerful sense that life is meaningful, satisfying, and
justifiable. This self-fashioning process requires a fine-tuned
capacity for “noticing”—the ability to become aware of some-
thing or somebody and register the fact in the mind. This
capacity of awareness, or “mindfulness” as the Buddhists
have famously called it, means noticing “the idiosyncrasies”
and “the specialness, of the ‘this-ness’ of the moment” (Miller,
2010, p. 190). There is an inner calm and serenity, a therapeutic
ripple effect, associated with such experiential “attunement,
engagement and endorsement” (O’Brien, 2010a, p. 201), the
micro-perceptual skilfulness that constitutes embracing life
without reserve. O’Brien, drawing from Daniel Haybron’s The
Pursuit of Unhappiness: The Elusive Psychology of Well-Being,
describes the many aspects of this sharpened sense-perception
and the “happiness” that it evokes, within the context of
common gardening:

There is first attunement. This is manifest in feelings

of tranquility or inner surety … As one leans against
one’s shed after a heavy bout of digging one feels “psy-
chically … at home in one’s life”—one’s day-to-day

3
 Creating Heaven on Earth

anxieties have floated away. Such attunement leads to

engagement. One steps inside the shed and becomes
engaged in activity—potting on, cleaning one’s tools,
organizing one’s seed trays. One can become lost in
such activity, unaware of the passage of time, and even
of oneself … Before one knows it the sun is setting and
one must pack away one’s tools. Lethargy or listless-
ness have melted away in activity … Engagement then
leads to endorsement, and here pleasurable feelings are
important. One becomes conscious of one’s activity, and
perhaps of the productivity on one’s plot or the beauty of
one’s blooms. (ibid., pp. 200–201)

The overall impact of such moments of enchantment is an

enhanced mood, a sense “of fullness, plentitude, or liveliness …
of having had one’s nerves or circulation or concentration
power tuned up or recharged” (Bennett, 2001, p. 5). Put more
colloquially, such moments feel like “a shot in the arm”, similar
to that delight that calls to mind childhood play (ibid.). Indeed,
in a world that often feels overwhelmingly brutal and dehu-
manising, a literal “death world”—just glance at the morning
newspaper headlines—and where most of us feel unable and/
or unwilling to engage in sustained political action to bring
about humane global changes, we can at least resist these dark
forces, or what Freud called Thanatos (the death instinct), by
engaging in ethically animated, life-affirming, everyday acti-
vities that make our world a little bit better. As Jean-Paul Sartre
noted, “Everything has been figured out, except how to live”
(Parker & Austin, 2011, pp. 2–3).
Rather than focus on familiar peak experiences, those usual
suspects that overwhelm the senses with rapture, like making
sexual love, gazing at a beautiful sunset, or childbirth, I have
chosen to explore the phenomenology of five of the more
ordinary, subtle experiences of life that many people take for

4
 Introduction

granted, though they can be said to reflect the “hiddenness

of the divine” (Buber, 1999b, p. 44). They include garden-
ing, going to a baseball game, having a cup of coffee with a
friend, listening to music, and telling or listening to a story.
These common experiences are usually felt to be less imme-
diately euphoric than peak experiences in that they often
require more internal “work”—like exacting preparation and
examination, critical self-reflection, and accurate empathy—
these qualities of mind and heart being some of the conditions
for the possibility of the upsurge of transcendent joy. In each
one of these illustrative chapters I provide a “thick descrip-
tion” of what it is like to engage in these activities skilfully,
with the fullness of one’s being, and always with an eye to
fostering a sense of transformative, joyful self-assertion and
personal transcendence. Moreover, as with any thick descrip-
tion, I have tried to not only delineate the literal behaviour
that constitutes the activity in question, but also its broader
psychological and social context, such that someone who has
never engaged in, for example, seeding a garden, sitting in the
“centerfield bleachers” (central stands) at a baseball game, or
listening to “The Boss” (the nickname for Bruce Springsteen)
or the “blues”, would understand and appreciate their com-
plexities and evocative sway.
Thus, the capacity to engage ordinary experience along these
lines is no easy matter, for it requires considerable effort, know
how, and the fashioning of a rich internal world that, para-
doxically, is other-directed, other-regarding, and other-serving
rather than strictly “for oneself”. Such ethical deepening, char-
acterised by kindness and generosity, is the lynchpin, or at least
an important prerequisite, for the self-mastery, self-discipline,
and self-propulsion that is the royal road to finding and creat-
ing that earthly sense of paradise and immortality. As Heinrich
Heine said, “The grandeur of the universe is commensurate
with the soul that surveys it” (Marcus, 2010, p. 175).

5
 Creating Heaven on Earth

Defining psychoanalysis
In the remainder of this introductory chapter, I want to briefly
contextualise the gist of my focus and methodology by provid-
ing a few comments on what I mean by psychoanalysis and
artful self-fashioning.
I conceive of psychoanalysis as a form of life, a resource
for individuals who can appropriate the life- and identity-
defining narrative of psychoanalysis when they seek to under-
stand, endure, and conquer the problems that beset the human
condition: despair, loss, tragedy, anxiety, and conflict. In effect,
they try to synthesise, come to grips with the emotionally
painful experiences of life through a psychoanalytic outlook.
In other words, psychoanalysis can be viewed as what Michel
Foucault called a “technology of the self”: “an exercise of the
self, by which one attempts to develop and transform oneself,
and to attain a certain mode of being” (1989, p. 433). As philos-
opher Pierre Hadot notes about ancient Greek philosophy in
another context, psychoanalysis can be understood as a “spir-
itual exercise” (1997, p. 83), a tool for living life skilfully and
wisely. The aim of a spiritual exercise is to foster a deep modi-
fication of an individual’s way of “seeing and being” (ibid.,
p. 103), a decisive change in how he lives his practical, every-
day life. The main objective of a spiritual exercise is “a total
transformation of one’s vision, life-style, and behavior” in the
service of increased personal freedom and peace (ibid., p. 14).
According to this view, as philosopher Emmanuel Levinas
described “Jewish humanism”, psychoanalysis is “a difficult
wisdom concerned with truths that correlate to virtues”—in
other words, it is a powerful tool for the art of living a good life
(Levinas, 1989, p. 275) as one construes and fashions it.
Most important for my study, it is such a psychoanalytic
outlook and sensibility that both expresses and potentiates
being radically emotionally and intellectually open, to being
ready, receptive, responsive, and responsible to what a person

6
 Introduction

encounters. Like cultivating a garden, if approached skilfully,

empathically, and compassionately, the world “is a willing,
receptive partner” (Roach, 2013, p. 50); it finds and creates the
openness to new experiences in us. Philosopher Gabriel Marcel
called such a mode of comportment a “spiritual attitude”:
a way of being in the world that is passionately devoted to
intellectual and moral virtues, to Beauty, Truth, Goodness
and Justice, while at the same time being aware of the often
conflicted, ambiguous, and ambivalent nature of such a way
of being (Marcus, 2013b, p. 4). Moreover, such a spiritual atti-
tude is characterised by humility and gratitude in the face of
the mystery of being, to those enigmatic moments of what
believers call “grace”, of “pure disclosure”, and of “sudden
epiphany” (O’Donohue, 2004, p. 12). In religious language,
a language that I am to some extent aligned with, this is the
experience of God’s sublime, spontaneous, and, perhaps
most important, unmerited love. For the secular reader who
might find this “God talk” ill-conceived and ill-fated, we can
say that such a spiritual attitude involves being responsible
and receptive, creative and imaginative, and most important,
responsible, as one engages the subtle weave of the luminous
and numinous presences in the world (Marcus, 2013b, p. 69).
As New York University President John Sexton shows in
his lovely co-authored book, Baseball as a Road to God: Seeing
Beyond the Game, the gist of this spiritual attitude, of fashioning
a deeper and more meaningful life, involves a form of religious
perception, of noticing and thoroughly appreciating those inef-
fable, mystical, and “sacred” moments that occur around us,
like in our secular national pastime.
This book, then, is an attempt to help the reader learn
how to become more attuned to, and grateful for, the plenitude
of possibilities (Buber, 1999d, p. 24) for joyful self-assertion
and personal transcendence—if only he throws open his mind,
heart, and spirit—to fully engage what is quite literally right
in front of him.

7
 Creating Heaven on Earth

Note
1. Enchantment, said Jane Bennett, “is a feeling of being
connected in an affirmative way to existence; it is to be under
the momentary impression that the natural and cultural
worlds offer gifts and, in so doing, remind us that it is good to
be alive” (2001, p. 157; italics in original).

8
 CHAPTER TWO

“Take time to smell the roses”

The delights of gardening
 Creating Heaven on Earth

“No occupation is so delightful to me as the culture of the

earth, and no culture comparable to that of the garden.”

—Thomas Jefferson (Betts, 1999, p. 461)1

E
lton John may well be a lone voice when he said in an
interview, “I can’t bear gardening, but I love gardens”
(see “Inside ‘Gnomeo and Juliet’”). Researchers have
estimated that in a typical weekend, about 78% of American
households are involved in some form of gardening activity
(Francis & Hester, 1990, p. 8). What motivates so many people
to want to painstakingly work an unassuming plot of ground
where herbs, fruits, flowers, or vegetables are cultivated?2 Or
to make the point a trifle more graphic, gardening as a practical
action “can hardly be done without getting hands dirty and get-
ting earth under fingernails and blisters on palms” (ibid., p. 6).
Indeed, as we shall see, there is a complex set of interrelated,
interdependent, and interacting motivations and practices that
allow gardeners, and, in a different way, garden spectators, to
experience the life-affirming, nurturing, and enchanting forces
of nature that are responsibly animated by human inventive-
ness and shaped by human intervention. As English garden
writer and designer Penelope Hobhouse noted, gardening,
conceived as “the result of a collaboration between art and
nature”, is essentially about “editing nature, not dictating to
it … painting a picture to create” beautiful, harmonious, and
delightful “visions of nature” (2008).3 Moreover, gardening is a
human endeavour that involves many important psychologi-
cal, sociological, and philosophical questions that have bearing
on practical wisdom and human flourishing (O’Brien, 2010b,
p. 1), the “good life”, as I have called it. For example, gardens
help individuals distinguish themselves from others by work-
ing on and intervening in that which they control and over
which they have a direct positive influence—“We must culti-
vate our garden” is the famous last line of Voltaire’s Candide.

10
 “Take time to smell the roses”

The act of cultivating a garden is thus a form of self-cultivation

or self-fashioning. The incomparable English garden designer,
Gertrude Jekyll, my intellectual touchstone and “master”
garden-maker that I will refer to often,4 noted nearly a hundred
years ago, “I think there are few things so interesting as to
see in what way a person, whose perceptions you think fine
and worthy of study, will give them expression in a garden”
(Lawrence, 1964, p. 6).5 Like a painting that reveals the inner
workings of its painter, a garden is a living Rorschach;6 it also
is a way to improve one’s biography.
Gardens also help differentiate in-group and out-group in
terms of literal and symbolic territory. One only has to consider
the garden from the point of view of social status, as a way to
affirm social, economic, and intellectual power (Miller, 1993,
p. 54). For example, in 1661, Louis XIV commissioned André
Le Nôtre with the design and implementation of the gardens
of Versailles, gardens that to the king were equally as signifi-
cant as the already existing château. The gardens took forty
years to build and became Europe’s archetypal royal residence,
the primary dwelling of French kings and the epitome of royal
power and authority. Persian kings valued garden making
and horticultural activities as much as military pursuits, and
viewed them as vital to the prospering state (Ray, 2010, p. 30).
In ancient Greece and Rome, where plants were valuable booty,
gardens were venues to display military competence and suc-
cess, spaces to plant spoils of war (Day, 2010, p. 76).
Perhaps most important for our discussion, as Jekyll noted,
the garden is “a never ending parable of Life and Death and
Immortality” (Massingham, 1973, p. 180). Gardens negoti-
ate many of the existential polarities and tensions that shape
human experience in a wide range of contexts: “Man and
Nature, the natural and the artificial, indoor and outdoor, pri-
vate and social, duty and pleasure, action and contemplation”
(Miller, 1993, pp. 56–57); and perhaps most obviously, change
versus permanence. Moreover, as I shall discuss, there are

11
 Creating Heaven on Earth

numerous other seemingly irreconcilable human oppositions,

if not paradoxes, that are endemic to Western society, which
gardens attempt to mediate: “male versus female, good versus
evil, reaction versus revolution, self versus community, con-
sumerism versus self-reliance, connectedness versus anomie,
integration versus segregation, rich versus poor, real versus sur-
real, bigness versus smallness, sacred versus profane, science
versus intuition, higher versus folk art” (Francis & Hester,
1990, p. 4). As landscape architects and designers Francis and
Hester further noted, gardens are ways of resolving these dia-
lectical tensions, or at least learning to live more comfortably
with them. Gardens are very “powerful settings for human
life, transcending time, place, and culture”. They “are mirrors
of ourselves, reflections of sensual and personal experience”.
Moreover, it is through gardens, “both using or admiring
them, and dreaming them”, that “we create our own ideal-
ized order of nature and culture” (ibid., p. 2).7 As novelist/
journalist Mary Cantwell noted, “Gardeners, I think, dream
bigger dreams than emperors” (Robbins, 1998, p. 49).
In this chapter I will be mainly focusing on two questions:
(1) What makes gardening and garden appreciation compel-
ling to so many people from all walks of life, even having a
therapeutic effect,8 and how does it create the psychological
conditions of possibility for the average person to experience
a glimpse of immortality? As Jekyll noted, the gratification of
original garden composition is “the nearest thing we can know
to the mighty forces of creation” (Jekyll, 1983, p. 6). (2) How
does gardening and garden appreciation help make people
better human beings? That is, how does it contribute to ethical
deepening, to increased kindness and generosity, to enhancing
one’s capacity to be more “for the other” rather than “for one-
self”? As ethical philosopher Emmanuel Levinas has claimed,
such an other-directed, other-regarding, other-serving way of
being can be the “staging” ground, “the phenomenological
circumstances” when “God ‘comes to mind’”, when one senses

12
 “Take time to smell the roses”

the divine (Marcus, 2008, pp. 204, 207). To quote Jekyll again,
“The garden is a grand teacher”—like a good parental caregiver,
“it teaches patience and careful watchfulness; it teaches indus-
try and thrift; above all it teaches entire trust” (Lawrence, 1964,
p. 25).9 For Jekyll, trust meant both the gardener’s confidence
in, and reliance on, the good qualities of “Mother Nature” and
the gardener’s responsibility to take good care of her herbs,
fruits, flowers, or vegetables. Jekyll, who viewed “Mother
Nature” as a manifestation of God’s beneficence—she even
quotes 1 Corinthians 3:6, “Paul planteth and Appolos watereth,
but God giveth the increase”—further clarifies:

The good gardener knows with absolute certainty that

if he does his part, if he gives the labour, the love, and
every aid that his knowledge of his craft, experience of
the conditions of his place, and exercise of his personal
wit can work together to suggest, that so surely as he does
this diligently and faithfully, so surely will God give the
increase [i.e., God is the ultimate minister of growth and
flourishment]. Then with the honestly-earned success
comes the consciousness of encouragement to renewed
effort, and, as it were, an echo of the gracious words,
“Well done, good and faithful servant.” (Lawrence, 1964,
p. 25)10

As Freud and his followers have shown, trust begins with

one’s relationship to one’s mother (or main parental car-
egiver), the psychological parent that most symbolises nurtur-
ance and stability, from which our moral strivings ultimately
begin, including devotion to a beneficent God. Thus, the gar-
dener’s relationship to his garden simultaneously expresses,
affirms, and reinforces trust in “Mother Nature” as a nurturing
and stable (though always changing) other, but only if one is
responsive and responsible to her everyday needs and growth
potential. As the psychologically astute Jekyll further opined,

13
 Creating Heaven on Earth

“The size of the garden has very little to do with its merit. It
is the size of the owner’s heart and brain and goodwill that
will make his garden either delightful or dull” (Bisgrove, 1992,
p. 19).11

I. What makes a gardener tick?

In order to get the gist of how and why gardening can be thera-
peutic, if not provide a glimpse of immortality, it is important
to understand how a master gardener typically thinks, acts,
and feels. I say glimpse of immortality because, as Freud sug-
gested, we are threshold beings of deep-seated ambivalence
and troubling ambiguity, and when the beautiful garden pic-
ture touches our innermost sense of selfhood, it can only do
that before we emotionally close down (O’Donohue, 2004,
p. 21). As Jekyll noted, “For the very essence of good garden-
ing is the taking of thought and trouble” (Lawrence, 1964,
p. 203). Gardeners, like analysands, have a special way of see-
ing the world, one that has “layers of complexity and nuances”
(Will, 1990, p. 3). In other words, gardeners, like analysands,
embody a way of being, a way of doing life, and while every
gardener is a unique person that comes to his garden by way of
a highly idiosyncratic trajectory, some common characteristics
of the typical gardener can be cautiously delineated. While a
book can be written on this interesting and important subject
(Kaplan & Kaplan, 1989), I will only discuss four characteristics
that may be said to constitute the typical gardener, mainly to
further contextualise my primary focus on how gardening can
be both therapeutic and hint at immortality.
First, a gardener can be described as the ultimate Freudian
devotee, that is, he is allied (almost always unknowingly) with
the best of the Freudian outlook on the human condition—
man as pleasure-seeking in an erotically tinged universe. For
Freud, who viewed living as a “harsh” undertaking, one of the

14
 “Take time to smell the roses”

goals of psychoanalysis was to live according to the pleasure

principle, that is, to maximise sexual and aggressive gratifica-
tion (the id), though in accordance with the reality principle,
that is, in ways that are realistic and socially acceptable (the
ego), all in the service of obtaining a modicum of happiness.
Sublimation is Freud’s technical term for the way a relatively
healthy individual resolves intrapsychic conflict between the
id, ego, and superego (roughly, the conscience), this being the
basis for experiencing the modicum of happiness that the pes-
simistic Freud famously thought was possible. The purpose of
psychoanalysis, Freud said, was to “transform neurotic misery
into common unhappiness”. Sublimation involves “changing
the sexual or aggressive aim of an urge and finding a substi-
tute gratification”, one “that implies a constructive or socially
admirable outcome that is satisfying and flexible” (Person,
Cooper, & Gabbard, 2005, p. 560). All sublimation relies on
symbolisation, and gardening requires just such instinc-
tual redirection and refashioning, that is, engaging in adap-
tive desexualised and “deaggressified” psychic processes.
For example, voyeuristic wishes are satisfied by becoming
a psychoanalyst; or, the wish to hurt or kill is satisfied by
becoming a surgeon. In other words, gardening represents one
very good venue for the individual to negotiate the conflicting
demands between desire, that is, instinctual gratification, and
culture, the requirements of normative social reality.
While Jekyll was writing from an entirely different intellec-
tual perspective and context, her understanding of what moti-
vates a gardener nevertheless strongly resonates with Freud’s
hedonistic/sublimatory outlook: “The main purpose of a gar-
den is to give its owner the best and highest kind of earthly
pleasure.” Moreover, Jekyll said, “I hold that the best purpose
of a garden is to give delight and to give refreshment of mind,
to soothe, to refine (‘through the representation of the best kind
of pictorial beauty of flower and foliage’) that can be combined

15
 Creating Heaven on Earth

and invented, and to lift up the heart in a spirit of praise and

thankfulness.” Finally, Jekyll wrote:

When I see this [a novice gardener who thinks that more

plants in a garden means more pleasure], I try to put
myself into the same mental attitude, and so far succeed,
in that I perceive that it represents one of the earliest
stages in the love of a garden, and that one must not quar-
rel with it, because a garden is for its owner’s pleasure,
and whatever the degree or form of that pleasure, if only
it be sincere, it is right and reasonable, and adds to human
happiness in one of the purest and best ways. (Lawrence,
1964, pp. 6, 24, 29, 89)

Thus, the first characteristic of the typical gardener is that he

has a vigorous hedonic aptitude, though he also graciously
honours the reality principle, as he has the “patience of a
saint”, being willing and able to delay gratification for months,
even years, in his quest to create a beautiful, harmonious,
and delightful garden. “All good gardening is the reward of
well-directed and strongly sustained effort,” said Jekyll (ibid.,
p. 182). About hardy flower gardening she said, “It is not
easy at all. It has taken me half a lifetime merely to find out
what is worth doing, and a good slice out of another half to
puzzle out the ways of doing it” (ibid., pp. 171–172). In other
words, no gardener gardens only for today (Miller, 1993, p. 56);
he is always leaning into the future. As gardening involves a
lot of uncertainty and trial and error, it is a continuous “test-
ing of what will hold with what” within a hugely complex,
interactive environment of plants, trees, rocks, water, and the
like (Macdonald, 2010, p. 133).12 As Jekyll observed, garden-
ing, especially for the beginner, is characterised by a feeling of
“perplexity and helplessness” (Lawrence, 1964, pp. 44, 72), and
thus it requires not only a robust capacity for self-control and
consequential thinking, but a powerful sense of self-efficacy,

16
 “Take time to smell the roses”

that all-important belief that one can positively influence

one’s thoughts and behaviour in the service of achieving
one’s goal. In the case of gardening it is to create an “optical
gastronomy,” that is, “brilliantly-beautiful pictures … of the
most refined and poetical quality” (ibid., pp. 56, 211).
A second quality of mind and heart of a typical gardener
is that he has the imaginative capacity to view plants as what
botanist Matthew Hall evocatively calls “ensouled life” (2009,
p. 22). That is, in the mainly unconscious mind of a garden-
maker, plants are roughly equivalent to “other-than-human
persons” (ibid., p. 13). To some degree, garden-makers are
similar in sensibility to indigenous peoples in Australia, North
America, and Aotearoa (New Zealand) who view plants as
living beings that have “awareness, intelligence, volition,
and communication” (ibid., p. 10). Indeed, recent scientific
evidence has shown that plants are in fact “communicative,
relational beings—beings that influence and are influenced by
their environment”, and as Hall noted, that they have numer-
ous “capacities of sentience and mentality” (ibid., p. 158). In
short, for the garden-maker, plants are to be respected in their
“absolute otherness”, and depending on how they are treated
they can either be harmed or flourish (ibid., p. 5).13 As Johann
Wolfgang von Goethe noted, “A plant is like a self-willed man,
out of whom we can obtain all which we desire, if we will only
treat him his own way” (Robbins, 1998, p. 8).
Jekyll, for example, has described her relationship to plants
in a manner that affirms Hall’s notion of plant personhood,
of relating to plants as “other-than-human persons”. When
she was eighty-eight she wrote in a letter to a friend that it
was very difficult for her not to be able to physically do “all
the little things about the garden that want doing directly
you notice them”, and to have to be pushed in a wheelchair
rather than having “leisurely solitary prowls of close intimacy
with growing things” (Lawrence, 1964, p. 19; italics added). In
another passage she criticised a certain type of rock garden

17
 Creating Heaven on Earth

with “… little square or round enclosures of stones placed on

end, with the plant inside conspicuously labeled. It always
makes me think of cattle-pens in a market, and the surround-
ing stones are placed prison-wise, less for the plant’s comfort
than for its forcible detention” (ibid., p. 226; italics added).
Elsewhere Jekyll described “the Dahlia’s first duty in life is
to flaunt and to swagger and to carry gorgeous blooms well
above its leaves, and on no account to hang its head” (she
also speaks of the “dignity” of the lily (ibid., pp. 144, 147)).
In another passage, she wrote, “Nothing is more deplorable
than to see a neglected, overgrown plant at the last moment,
when already half blown down, tied up in a tight bunch to one
stake” (ibid., pp. 148–149). Jekyll referred to giving away a few
plants, “[T]hough beautiful and desirable, they were unhappy
and home-sick in my dry soil, and it was quite evident that they
were no plants for me” (ibid., p. 26; italics added). And one of
my favourite quotations:

But it is a curious thing that many people, even among

those who profess to know something about garden-
ing, when I show them something fairly successful—
the crowning reward of much care and labour—refuse
to believe that any pains have been taken about it. They
will ascribe it to chance, to goodness of my soil, and even
more commonly to some supposed occult influence of my
own—to anything rather than to the plain fact that I love
it well enough to give it plenty of care and labour. (ibid., p. 33;
italics added)

As these quoted passages indicate, especially the italicised

phrases, for Jekyll and, I believe, for the typical garden-maker,
plants are a “significant other” to be loved and nurtured,
though not simply as an “other-than-human person”, but most
often they are cherished as if they were one’s real or imagined
“children”. Jekyll spoke as kind-heartedly of a misshapen pear

18
 “Take time to smell the roses”

as one might of some crippled child: “One is so sorry for a

poor fruit” (Massingham, 1973, p. 157). Cooper, for example,
has noted that there is a plausible analogy between raising
children and tending to one’s plants in a garden.14 The joy that
parents feel is their “essential participation in the development
of their children, creatures who are, moreover, never going to
be ‘finished products’”. Cooper further noted, like with raising
children, gardening is not viewed as a task, for it is the act of
caring for the garden that is an important reason for having
the garden in the first place. In many ways, perhaps with some
qualifications, this is how a gardener views his plants in his gar-
den (2006, pp. 71–72); the plants are beloved children in whose
welfare he is highly ego-invested throughout his gardening
life. This analogy is not as far-fetched as it may sound. The
Achuar peoples of Amazonia regard their garden plants “as
their children, and nurture them with the same responsibilities
that childrearing entails”. Not only are the plants experienced
as “animated and dynamic”, thus fostering identification with
them as personified living beings, they are also regarded as
deserving “of moral consideration through the recognition and
responsibility of direct kinship” (Hall, 2010, p. 42).
Third, the typical gardener not only has a pronounced
capacity to love and nurture his garden plants as if they were
his beloved children, but like a good mother or parental car-
egiver, this centrally includes being able to engage with his
children in creative, fantasy play. While most adults, at least
in Western culture, are too bound, tied, and gagged by soci-
etal and personal restrictions, if not neuroses, the gardener
is able to live playfully in his everyday life amid his garden.
Frances Hodgson Burnett’s 1911 childhood novel, The Secret
Garden, superbly depicts the magical healing power of a liv-
ing garden. Such activities are pleasurable sublimations of
childhood play and have important cultural functions. What
gardening does for the adult is something rooted in re-finding
the aliveness and joy associated with play activities engaged

19
 Creating Heaven on Earth

in for their own sake, for the pleasure they give, most often
without any serious aim or end and without much conscious
anxiety, inhibition, and/or guilt. Jekyll, for instance, wrote in
Children and Gardens, that “Nothing is so delightful as any sort
of playing with water,” and she described paddling in a shal-
low river amid the wild flowers where the sticky mud was
“like thick chocolate.” Indeed, Jekyll’s entire book, and much
of her other writings, are characterised by typical childhood
sentiments, of “magic, adventure and laughter” (Massingham,
1973, pp. 110–111). Perhaps it is for this reason that psychoana-
lyst Donald Winnicott famously argued that, in part, the goal
of psychoanalysis at its best is to transform “the patient from
a state of not being able to play into a state of being able to
play … It is in playing and only in playing that the individual
child or adult is able to be creative and to use the whole per-
sonality, and it is only in being creative that the individual dis-
covers the self” (1971, p. 10). To be able to play is thus a sign of
“mental health”, an expression of autonomy and integration.
It is also self-healing and therapeutic, and yet sadly, for most
people in our society, it is regarded more as a luxury than a
necessity. Finally, through play one can learn a lot about people
if one knows what to look for. Sounding more like a psycho-
analyst than the wise philosopher he was, Plato noted, “You
can discover more about a person in an hour of play than in a
year of conversation” (Brooke, 2006, p. 56).
For the gardener, the garden is his “playground of the
mind”; it is the place where he can engage in a highly per-
sonalised mode of creative expression that depicts the world
as he imaginatively apprehends it, or more accurately, as he
would like it to be. For example, “Plants were … Jekyll’s paint,
the earth her canvas and nature was her inspiration” as she
experimented and adapted in her garden playground (Wood,
2006, p. 8). Thus, gardening embraces the heartfelt value that
most adults need to be reminded of, namely, deepening and
expanding the capacity to play or have fun. The notion of fun

20
Another random document with
no related content on Scribd:
van ’t kereltje, mannetje dat ie wel kon zoenen, pakken. En overal,
als ie alleen zwierf ’s winters, onder de grijze, leeggegrauwde
oneindigheid van ’t duinland, dood-alleen, z’n sprenkels schuw
uitzette, droefde ’t in ’m, om dàt kind.… zag ie ’t, àldoor.—Dáár juist,
in die droeve winteruren, in donkere eenzaamheid, als er honger en
nood dreigde, scheurde die snik er uit, rauw en zwaar; ging er ’n
huilkreet door z’n stomp bestaan, scherp en angst-hevig, vlijmend,
als ’n bijl door ’n strot. Dan voelde ie, wat daar broeide thuis, hoe die
jongen van bijna tien, met z’n zware heupziekte te stumperen lag, al
drie jaar in bed. Begreep ie, dat ie den boel niet wegjoeg, of
neerhamerde om hèm; dat kind dat ’m zacht maakte, week als ’n lam
soms, als ie ’m ankeek uit z’n bedhoekje, met z’n vroolijke oogen.
Voor hèm smoorde ie alles thuis, zwoegde ie, want zeker voelde ie,
zeker, dat zijn jonge ’t eenige wezentje op de wereld was dat ècht
van hem hield. Buiten z’n Wimpie was er niemand al wist ie dat
Guurt en Dirk ’m wel konden lijen. Z’n vader ouë Gerrit was bang
voor ’m. Ieder vermeed ’m als ’n schurftige, om z’n stille, sombere
natuur, z’n woede, z’n uitbarstenden toorn, z’n kracht, dat de boel te
dreunen stond rondom, en grauwe drift op z’n gezicht kwam, die ze
deed hollen van angst. Z’n grootste smart was ’t nog, dat die jongen
ook van z’n wijf hield. Dat zag ie, voelde ie, vlijm-scherp, an z’n
kijken, z’n geduldig liggen, z’n zingen. Dat zag ie an allegaar
kleinigheden, die ie niet zeggen kon. En dan nog, dat ie katteliek
was, ’n heel ander bonk leven dan hij; dat ie daar ziek lag,
omdrongen door z’n wijf, z’n schoonmoer, z’n biechtvader, verwend
door buurvrouwen, die ’m vertroetelen en beklagen kwamen, ’t
Martelde ’m dat ie dien jongen niet meer naar zich kon trekken, uit
dien femelrommel en dat vervloekte bidden.… Maar te ver was ’t al,
te diep zat ’t ’r in.… Hij kon ’m doodmaken [114]van verdriet.… zou
dàt nie beter zijn voor ’t wurm?.… Dood?.… dood?.… nee, nee, dat
gaf ’m toch gruwbare angst.… Nee, dan zoo maar.…
Gejaagd liep ie achterweg af, tusschen dorre hagen en kale tuinderij.
Valsche zonneschijn was doorgeschuimd achter roet-blauwe
wolkbouwselen. Warme blankheid kwam er kaatsen uit
sneeuwgrond.

Wrong-kaal harpten takkronkels van ingekromde lage

vruchtboompjes op akkers, sneeuw-bevracht bij plekken, warm-
blank in oksels en holletjes. Als grimmige spotters, symbolen van
wroegende ellende, stonden knotwilgen afgehakt met knuisterige
knoesten te dreigen langs de Kloosterlaan, in het valsch-lichtende
schittergrijs van roetwolken onder laag zonlichtstuifsel. Ingekerfd in
schors en bultschonken, dreigden ze in korte, ingekrompen
naaktheid tegen grauwe hemelzwaarte, als vuisten met armen,
woest opgegroeid uit de aarde. En andere weer als schreeuwbekken
van krokodillen, dwars vertrokken, als vergramde cyklopen, als
spotreuzen tot dwergen vervloekt, in de angst-kronkels van hun
afgeknotte stompen en polyp-armen, met een gebaar van helsche
wilde woede en helle schater uit hun gekerfde donderende strotten.
Weer andere, kromden als koppen, rompbrokken, handen, beenen,
grimmige donkere spot-herkulen, verwrongen in stuipgroei, niet
afkunnend van hun plaats als verdoemden, vastgeworteld aan den
grond, ’t stille grauwe kloosterpad, waaromheen sneeuw-tuinderij
blinkte; de woedende boomgedrochten schreeuwend om verlossing,
in ontzetbren vloek, in hevige gramschap, als voorbij ging
menschleven, zonder hulpe. Dan dreigden hun knuisten, hun stille
afgebroken knotsarmen, hun bekken, die sperden en razernij
spuwden in de winter-stilte. En verderop, rondom de
vruchtboompjes, kleiner, in liervormige groeiselen van takkenleed,
dùldend in verstommend stil gebaar, verdroevend in ’t rondomme
sneeuw-blank van kale akkers.

Kees klepperde, grimmiger in stillen hongerwrok voort, dood voor

barren winterweemoed rondom. ’t Rammelde leeger [115]weer in ’m.
Er zou toch nog wel wat te vrete zijn, thuis, d’r was nog wat op den
reutel te bikke.… dat most.… dat most.…

Verderop lagen tuindershuisjes, meer uit-een, dwars en recht naar

straatweg gekeerd, als hadden ze in boozen luim elkaar den rug
toegedraaid. Winterig-frisch en wit wasemde de sneeuwnevel blanke
warmte op, tegen laag-valsche licht-lucht, in wilde doorschieting van
zon, die paarshevig slagschaduwde in ’t blanke akkerschuim. De
volkswijk dampte daar achteruit òp in blanke neveling, droefde niet
zoo eenzaam meer, en winterknaging lag èven weg te wazen in
sneeuwig zon-blauw. Door ’n zijpad, dwars over duin, liep Kees nu
op Duinkijk, over zanderig weggetje, langs besneeuwde wei, licht-
wijd en blankvochtig van paarse glooiïngen.

—Kaik da hai je dokter Troost, heel luid in gesprek met B’ron Tuil
van Roozeboom. Wat ’n kwab, natte kip.… nie groete wou ie; pest
van de streek.… had ze allegoar de grond ingeboord.…

Nog ’n paar duinige wegkrommingen en zwarte, besintelde paden,

waar moddersneeuw rulde, vuil ingereën, en thuis was ie.

Vóór ’m lag al, de hooge woeste bultige grond van Duinkijk,

waarlangs ’s zomers de tram reed naar zee. Zwaar-somber
groenden nog besneeuwde sparrenboschjes aan voorkant van den
weg waar z’n huisje stond. En aan den overkant, ’t landgoed van
jonkheer van Ouwenaar, wilde duingrond, in pracht-glooiingen
opbultend, zwitsersch-hoog, met woesten abeelengroei en
denneboschjes, diep-groen en somberend-chaotische brokken,
wègduinend tegen lààg-grauwe luchten.

Weggeduwd, op ’n vuil rullig ingereën pad, klei-modder en

glimmerende kluitaarde, alsof wielslag van ploegen er doorheen
gevorend had,—achter woeste pijnboschjes, tegen voet van
geweldigen duinbult, stond z’n geel hutje, éénramig, met klein
pastel-teergroen zolderluikje erboven. De heimwee-bergende gevel
van z’n krot en overal rondom, de muren, waren uitgevocht in toover-
fijne beschimmeling van vergane kleuren. [116]Doorbrand geel en
doorweekte verfkalk van wanden, ompoeierde met zacht waas,
dauwig ’t hutje, in groenig goud en paarsigen weerschijn. Het zwaar
bemoste pannendak, droef geteisterd en verweerd, drukte laag
breed, ver òver de muren heen, als ’n fijn-kleurige-kap van donzig
groen, waar violette hiëroglyfen kronkelden tusschen wemeling van
schuchtere mosglanzen. Vóór, op okerigen gevel, hadden de winden
en vochten kleurkrinkels gemerkt, rond den kalkverkleurden gouïgen
muur. Langs het breeë hooge cel-raam, tintte nieuw kleurenspel rond
bronzen kozijnen, verweerd in d’r voegen, oud en teeder, broos-
schoon van ingeroesten gloed. En van de voorste dakpunt slingerde
in fijne golving ’n wilde wingerd, schuin-langs ’t breed-hooge raam, in
dorre naaktheid verhaard.

Ant, Kees’ vrouw, stond voor deuringang van achterend, fel lichtende
gestalte, tegen donkere krotholte, wat vodde-kleeren de lucht in
uitkloppend, dat ’t stof ’r den mond inwoei. Toen zij Kees achterdoor
’t erf zag opkomen, was ze de woonkamer ingeloopen, vloekend en
morrend in zichzelf.—Twee-meter-hoekig achterend, en ’t
laagdonker woonhok, was alles wat ze hadden. ’t Was nooit zoo bar
geweest. Vunzige benauwing van stank en zoetige valeriaanlucht
zoog door het duistere hok. Kleine kinders kropen met half-naakte
lijfjes door en over elkaar als wriemelkluit, met vuil-snotterige
gezichtjes, bebakken in smeer. Blond-krullig meisje zat te drens-
grienen in ’n hoekje, inwrijvend met vuil, haar armoegoor, leelijk
gezichtje. In den duistersten hoek, ’t verst van ’t kale, cel-hoog
ingemetseld raam, tegen den steenvochtigen muur lag in ’n hout
ledekantje, bruin beschilderd, Wimpie, al drie jaar. Even boven z’n
hoofd duisterde ’n plank, waarop oud verschrompeld, breukvol
speelgoed neergebrokkeld uitstalde, tusschen heiligenprentjes en
beeldjes. Wimpie lag te vroolijken in z’n bed, fijn-luidruchtig en
tingelde met z’n beenig-magere vingertjes tegen ’n doosje op, met
kleurpapier beplakt. Even nog, grauwde in verzwakten lichtschemer
van raamhoek, z’n bleek kaakbeenig doodskopje op, met vale
lichtveegjes op smalle ingeslonken koonen. En lachen maar deed
z’n breë mond als [117]donkere spleet, en neuriën z’n stemmetje, en
z’n groote groenblauwe oogen staarden rond, kàlm, overal heen,
terwijl beenig hoofdje strak-machteloos liggen bleef. Dat was Kees’
Wimpie, tot ruim zes jaar, als ’n mol, zoo dik geweest, in ’n korten tijd
door z’n hevige heupziekte ram-mager uitgeteerd. Wat hadden ze ’n
schik in ’m gehad vroeger.… Net ’n bonk spek, zoo lollig vet als ie
was.

Toen flap! in één ’n heupziekte, die ’m uitmergelde, z’n voeten en

armpjes tot stokjes vrat, z’n heele rechter-dijtje wegschrompelde,
vergroeien liet. Als ’n vingertop er maar tegen raakte, gilde ie. Zoo,
al drie jaar lag ie in z’n donkeren vunzen krothoek te groeien, maar
te vergaan meteen, werd ’t manke bedje te klein voor z’n lijf,
duizelde om ’m kinderlawaai en gekrijsch. En eens had de kapelaan
gezeid tot z’n moeder, zóó waar ie bij was: ’t ware te wensche, dat
de Heere ’m tot zich nam, in mededooge.…

Dat had ie gehoord, bevende ervan eerst, in z’n bedje. Toen was ’t in
z’n brein vastgehaakt en telkens begon ie ’r om te zingen, dat ie
gauw bij den lieven-Heer zou zijn. Alleen ’snachts niet; als ie dàn
wakker lag was ie ’r bang voor, wou ie niet weg van zijn vader en
moeder.…

Als ze ’m niet raakten, aan z’n rechterdij, bij ’t helpen zitten, dan lag
ie den heelen dag door te zingen, wist ie van geen ellende, geen
jammer, geen ziekte, zag je niet schimmen z’n lijkenkopje, daarin z’n
vreemd-onnatuurlijk groote oogenfonkeling uit ’t donkere bedhoekje,
wist ie niet, dat z’n lichaampje lag te verteren, tegen groei in. Alleen
zweette ie van bangheid, als ie de àl heviger ruzie tusschen z’n
moeder, vader en grootmoeder hoorde. Dan kwam er doods-nood op
z’n lijkenkopje, sjokkerde ie met de ellebogen in ’t kussen om alleen
overend te komen, snikte en gilde z’n angst z’n keel uit, z’n borst. En
als vrouw Rams z’n moeder aan ’t opstoken was, liederlijkheden
vertelde, die Kees zou gedaan hebben, verbitterend vrouw Hassel,
dan snikte ie eerst stil, wurmde zich dan op uit z’n bedje,
onderdrukkend dijpijn, en gilde ie amechtig rauw naar ’t achterend:
[118]

—Da lieg-gie Omoe.… da lieg-gie.… da doen foader nie.. lieg-gie.…

da lieg-gie!

Snikkend, van ophou-inspanning verbleekt, schokte ie dan weer

terug in bed, met ’n bons op z’n vunzig vuil peluw, bleef ie, uren er
nà, staar-oogen op den muur in ’t donker, vlak voor z’n gezichtje.
Dan, na ’n middag zwijgen begon ie gebedjes te prevelen, prentjes
te bekijken, één voor één de kleurtjes te tellen—die opzichtelijk
gloeiden in z’n duister bedhoekje—met z’n bevende afgevreten
vingertjes, kwam er weer zachte neuriing in z’n keeltje, zong ie al
luider, alles dooréén, met z’n mooi week kinderstemmetje,
straatdeuntjes en geestelijke liedjes en heel aan ’t end, als ie zich
moe voelde worden, greep ie z’n rozenkrans, zong ie iets heel innigs
en vrooms, wat litanies, aan de heilige Maagd, de heilige Jozef,
wees-gegroets en onze-vaders, ’t oogenblik waarop ’m inviel altijd,
dat ie gauw bij onze-lieve Heer zou zijn.

Kees had op ’t erf rondgedrenteld, lang, heel lang, eer ie binnen

durfde gaan. Eindelijk had ie zich in z’n reuzige schonkigheid zwaar
over ’t bedje gebogen, ’n zoen op Wims’ kopje gedrukt, was toen stil
in ontroering, zonder zelf goed te weten wat ’m scheelde, aan ’t
raam gaan zitten. Wat mager vond ie ’m, ’n spierinkie.… maar toch,
wat lachte ie.… Er was nog hoop.—
Leeg-lam en neerslachtig, bleef Kees zitten, lang, voor den naakten
raamhoek, zonder hongergevoel meer, al maar neerziend in
triestigheid, op sparren en barre wilgen en verren somberen
modderweg, die aanliep naar Zeekijk.

De steen-rooie vloer damde in gebarsten ruitvlakken, kil onder z’n

voeten, bemorst met kindervuil, nat geplas, glibberige plekken en
zoeter zoog valeriaanstank door vertrek.

’n Rimpel-dor mannetje, de ouë Rams, vader van vrouw Hassel, zat

vlak aan de lage, roetig-beslagen schouw, als geschoven tusschen
de door-rookt betegelde muurtjes, in donkering, met bloote zwarte
voeten op beugel, waaraan stomp bengelende, roetige ouë
konkelpot. Uit de tuit sisten fluiterige zang-geluidjes van stoomwater,
woelige gammaatjes van hoog [119]naar laag. In ’t verkort zat ie,
bovenlijf ingekrompen, z’n beenen uitgestrekt, starend wezenloos
naar crucifix op schoorsteenrandje, in koe-achtig kinbeweeg
kauwend, als ie telkens z’n pruim van mondhoek tot mondhoek lei. ’n
Vaal vuilgroen, kleploos petje, schurftte scheef op z’n voorhoofd in
rafels, en zwaar ’n rooiige stropdas bobbelde om z’n hals, boven vet
pilow-vest. ’n Lompige jekker, met twee vuil-koperen knoopen,
uniformachtig dichtgehaakt van boven, slobberde om z’n kort lijf.
Telkens roggelde ’n zware hoest, scheur-slijmerig uit z’n borst òp,
kromp onder- en bovenlijf overend, vouwde ’t lichaam, zoo dat éven
z’n grauw gezicht uit den duisterenden schouwhoek, in ’t
schemerlicht viel; gele tronie waarop benauwing teisterde van hoest,
die ’m schokte door ’t heele korpus. Dan lag Wimpie stil te loeren uit
den anderen hoek, hield òp z’n neurieliedje, tot grootva weer
uitgekermd had; zocht ie bangelijk naar profiel van gerimpelde oud-
mannetjes-tronie in ’t diep-lage kamer-donker, perkamentig goor-
geel en verwrongen,—naar ’t lijf, dat nog nakreunde, tot ’t weer in ’t
verkort zat, ingedrongen, met vuile voeten tegen warmen beugel van
schouw, stom-starend op donkerend crucifix.
’n Grauw-morsig geitje stond, met ’n touw aan ’n tafelpootje
gebonden, blerrig-week te blaten. Kinders met aschblondige en
vuur-lokkige krulkopjes, in vod-kleeren, kropen blootvoets rond ’t
beestje over steenen vloer. Kindje van zes maanden, zat nog te
huilen, scheef-gezakt, àl grien-heviger, met traan-snotterig gezicht,
angstig voor ’t gestoei en gekruip van zusjes rondom, die vochten
met ’t geitje. De schamele, laag-balkende, donkere kamer, sloeg z’n
stank rondom en telkens bevuilden ’n paar kleinen den gebroken
vloer, in dommelige dierlijkheid, er zelf in wroetend en plassend met
hun half-naakt e lijfjes en handjes.

Tusschen ’n paar krukjes en matlooze stoelen, waarop wat ruwe

planken gespijkerd, schoot plots ’n bemodderd mager kipje uit erf-
achterend, onder waschtobbe rond-drentelend, ’t vertrek in, komiekte
er weer fier-pedant uit. Soms stapten statig alle drie kippen van ’t erf,
de breeë kamer in, pikkend in vuilen rommel van kinders en geit, als
’t klein achterdeurtje [120]openstond, en achter den erf-rommel, door
’t lichte deurgat, sneeuw-bevrachte duinbrokken, in verstarden
golfslag opzwelden, reuzig, wijd alom, rond het lage, eenkamerig
krot. Soms schoot vrouw Hassel in ’n vaart ’t vertrek binnen, uit
achterend, als ze de kinders zag vuil doen; mepte ze nijdig op d’r
vuile billetjes, rammelde ze dooreen, krijschend, waarom ze niet
riepen, duwde ze op ’n tinnen pot bij de bedstee, tegenover Wimpie.

De Ouë kramphoestte weer; in doodsbenauwing bleekte z’n gezicht,

even bezij beschemerd, in ’t schuwe raamlicht òp. Rochelend en
scheurend schokte de hoest-kramp door zijn lijf, dat ie als stikte in
slijm.—’n Paar minuten hield áán ’t rochelgeweld, zakte dan weer,
kreunde ’t lijf na.… mummelde de mond, slikte de strot.…

—Spuug tog uit foader.… slik de vuilighait tog nie in.… naost je he’k
’n spuugbak.… je kraigt soo t’met nooit-nie lucht.…
Maar de ouë Rams verdomde ’t. Hij wou z’n longen niet d’r uit
braken.… Want dat was allegoar long.… Inslikken deê ie ’t alles
weer; dat most ie, anders ging ie dood. Z’n dochter gaf ie geen
antwoord. Schuw bleef z’n mond mummelen, z’n strot slikken,
donkerde z’n hoofd weer weg in den schouwhoek achter ’t raam,
strekten z’n beenen zich, zat ie weer in ’t verkort gekrompen, na elke
hoestbui nieuwe pruim van mondhoek naar mondhoek zuigend.
Tusschen rumoer van kinderen en ouë Rams lag Wimpie,
machteloos stil te spelen, droevig dat z’n vader zoo stil bij ’t
raamhoek zat, zonder ’n woord te zeggen, tegen hem.

Ant mokte al een paar dagen. Ze had drie meiden op de

zusterschool gestopt, falikant tegen den zin van Kees, die gevloekt
en gedonderd had, dat ze naar die nesten niet heen mochten. Dan
liever op de groote skool aa’s se tog skool moste.

Maar zij had treiterig, na z’n uitbarsten telkens er kalm-gerekt

tusschen gesard:

—Sullie benne katteliek.… van màin g’loof, jai hep d’r niks in te
brenge.… [121]

Woest-nijdig was ie in stembuldering op straat gehold, voelend

zwaar z’n onmacht, zich-zelf vervloekend, dat ie zich éens door d’r
mooie tronie had laten beetnemen. Had ie ’t maar nooit toegegeven.
Dat verdomde wijf was sàin nou de baas.

De eenige waar ie wel es ’n woordje mee sprak,—die zich ook niet te

schuw voelde om zich éven te laten aanhouen door ’n schooier als
hij, was de dorpssekretaris van Duinkijk. Die had ’m ook gezeid, dat
’r niks an te doen viel; nou ie eenmaal zoo met ’r getrouwd was,
moest ie maar toegeven.
Maar nooit was z’n haat tegen ’t katholiek geloof zoo hevig in ’m
opgestaan, als juist van het eerste oogenblik, dat ie z’n kinders in dàt
gebed en geloof zag opgroeien. Hij had eerst gedacht er geen zier
om te geven, en nou, nou ie ze heel anders zag worden in hun doen,
als hij, nou gloeide ie van afschuw en wrevel. Hun helste ruzie
barstte los om d’r geloof.

Lusteloos in z’n hoek, gaapte ie tegen de grauwe lucht, die zwaar

hing in gewelds-wolken. Van ’t hooge gordijnlooze, van boven alleen
met ’n vuilen lap bespijkerd raam, zag ie neer op de kniezende
wilgen, naakt en triestig in hun wintergebaar. ’t Begon weer in z’n
maag te hongerweeën.

—Seg, gromde plots dof de stem, van z’n vrouw uit achterend;—seg,
weê je dâ d’r t’met gein sint in huis is. Hailige Moagd! wa.… wa.…
mo’k van freete?.… aa’s jai ’t moar sait.… aa’s jai ’t moar sait.… Ikke
wee niks meer.… niks meer.… Hai je nou weer niks kenne finde.…
Main kristis! hoe sel dà rooie.… dà rooie.…

Met ingezonken loom lijf bleef Kees ’t raam uitkijken, steunend op

z’n elleboog, z’n groote hand in den mond, nagels knabbelend van
stille drift, zonder woord.

—F’rek! bin ’k gein asem woart? hai je gein senie in spreke.. Nou,
màin ook ’n sorg.… sien je nou moar wà’ d’r te freete is t’met. Enne
dà’ skiet t’met iedere nacht hoase!.… main Kristis.… ’t stoat je
gemeen! geméén de boel te f’rsuipe.… lá main mit de kinders
krepeere.… Vrouw Liese van ’t pad seit ’t.… en buurvrouw Smit seit
’t.… En Teunis weut ’t.… puur de heule wairelt.… allain ikke mag
toekaike.… ikke [122]en de hufters.… sou je je aige nie f’rmorsele.…
Sou je de skoàpe nie lieverst f’rhange.…

In huilsnikken barstte ze los, met ’r vuile schort tegen d’oogen

gedrukt. In de kamer stond ze nu. Kees had woest willen opvliegen
bij de lage beschuldigingen van z’n wijf. Al vier weke had ie geen
skot dààn.… Niet eens sente voor hulzen en ’n pond hagel.… Hij
had ’r willen neerbonken in éen slag, maar met ’n draai, onbewust,
naar Wimpie, had ie, diens groote schrikoogen uit ’t hoek-donker
zien staren, angstig, en even ’t bleeke gesidder van z’n kaakjes.…
Néé, inhouen, smoren maar, smoren maar, perste ’t in ’m, harder
bijten op z’n nagels en stil bedrukt kwam er uit:

—Aa’s je aige soo loeders druk moakt, kraig je g’n asem.

—Moar, huilde Ant in scheurender snikken.… D’r is puur nie éen die
d’r boft.… se f’rfloeke ’t.… ’t is doàn.… doàn.. doàn!! Sullie sture
main allegoar weg.… jou maàn hep hullie achter s’n moue.…
buurvrouw—dà’ segge hullie.… kom mi sinte.… dan stoat ’t kloar.…
En Sanse van ’t pad sait.… da’ hai de heule ploats nie ken freete
gaife van sain woar.… en Klaos f’rduufelt ’t ook.… Hai kraigt se nooit
nie binne, sait ie.… hoe sel dá’ rooie.…

Ant was dichter op ’r man aangedrongen en snikkend in huil,

zwoegde haar borst. Telkens duwde ze d’r blondgoud krulhaar nijdig
uit ’r natte oogen, die rood-zwollen in ’r blank-smal gezicht. Het geit
je blerde pieperig stem-week, en de kinders, die eerst verschrikt bij ’t
bedje van Wimpie in den kamerschemer samengepropt dooreen
wriemelden, schrei-angstig, speelden weer, na eersten uitval, al
gewend aan d’r huil-moeder. Alleen de tegen den muur geplakte
kleine van zes maanden, scheef ingezakt, met armpjes onder het lijf
gezwikt, was stil geworden, lag half nu met dik-suffen slaapkop, te
knikkebollen, tegen den vloersteen op.

Met groote tranen, zwart-biggelend langs d’r wang, stond Ant, boven
Kees’ hoofd uit te staren, op droeven winterweg. En lichtend
glansden haar waas-grijze oogen in het vergriende hoofd, dat het
hooge raam uitkeek, boven schemer-val [123]van kamer. Mager
uitgeknokeld, en schonkig lang, donkerde ’r lijf; gestriemd in
zorgelijke kwaadaardigheid, strakte haar gezicht en nijdig in hoek-
groeven stramden fijn-sluwe lippen. En toch, zóó, in ’r huiltronie,
zaten nog aanhalige trekjes, rond ’r mooien hals, ’r wellust-weeken
mond, waasde er méélij en smart-stilte in de mooi grijs-lichtende
oogen. Stil blokte ze voor Kees, die zenuwachtig opstond, voelend
haar dreigen, niets zei. Uit ’n mandje onder z’n stoel, gooide ie op
den vloer de hongerige geit wat aardappelenschillen toe. Gretig
rukte ’t beestje met dwaas-kleine vreugdesprongetjes naast zich-
zelf, aan ’t touw dat door de kinders om de stoelpoot van grootvá
was heengedraaid. Driftig sleurden ze ’t diertje naar zich toe, dat ’t
touw sneed in z’n mager halsje; z’n bedrukt jodengezichtje
benauwde, in zenuwachtige trilling van neushoeken; z’n pootjes zich
schrapzetten, glibberend over de ruit-steenen en z’n stem weeker
blerde.

Twee kippen drentelden weer door afgerotte erfdeur ’t vertrek in,

pikkend in schillen van de geit, rondkoekeloerend komisch-
verfomfooid op d’r gemak. Dadelijk lichtten drie meisjes de diertjes
op en probeerden ze lachend bij den staart vast te houden, zoodat
er twéé, schichtig wild over de tafel vlogen in angst, en achter de
schouw opdrongen. De grootste kip, zwart-schubbig beest, met
fluweelen broek aan, urkig-wijd om z’n dijen slobberend, kukkelde
nijdig, vloog met schrik-zware klepper-vleugels op tafel, tusschen
bak met broodmeel en wit-vuile, gebroken pannen en kopjes, waar ie
statig om heen liep.—

Ouë Rams, zei niks, bromde soms iets, rochelend even, in

mummelmond, zat stil-suffig in z’n broeierig, donker haard-hoekje,
nou de hoest wat bedaard was, met z’n gezicht naar ’t licht gedraaid,
dat vaal nog terugsloeg en omduisterde z’n mummiekop. Soms
bromde ie opslobberend z’n woorden, in nattig lippengebeef:.…
swaineboel.… swaineboel, spoog dan telkens sputterend-raak, bruin
tabaksstraaltje tegen gloei-donkeren konkelpot, dat het siste in de
kamerduistering.

Ant kookte van woede, dat Kees zoo kalm bleef. Ze had [124]veel
liever, dat ie uitraasde, dan zoo als nou, zoo treiterig en tòch d’r
sarrend met z’n doffe stem en vrees’lijk rooie oogen, z’n afgemeten
gepraat. Ze wist wel, al had ie ’r ’t nooit gezeid, dat ie dàt om Wimpie
deed.—En ze wist ook wel, dat ie dol was met Wimpie, al wou ie ’t
voor niks ter wereld weten, en al voelde ie geen zier voor de
anderen. Dàt juist was nog ’n macht, ’n houvast voor d’r, om ’m te
krenken, om te zeggen, dat hai, hai ’t kind vermoordde; niemand
anders dan hai. Om ’m te zeggen, al wist ze, dat ie ’r dol van werd,
dat hai om ’t skaap niks gaf. Maar dat durfde ze nog niet er uit te
braken, omdat ze sidderde voor z’n schriklijke woestheid, z’n reuzige
gestalte. Toch, ’t brandde en tonglekte in ’r, de haat, de wreede,
heete lust om dàt ’r nog eens uit te smijten uit te spuwen, pal in z’n
smoel. Om ’m te nekken, te knauwen, hem, dien kerel, die d’r
moeder behandelde als ’n vod, raasde op ’r geloof, op den Heere.…
God-in-den-Hemel, hoe had se sich tog eenmaal an die vent late
koppele.… nou sat se an ’m vast.… kon ze.… mocht ze niet van ’m
af.…

Mokkend bedrijvigde ze weer door achterend en kamer, triest, in ’r

vaal-rood, gat-doorvreten jak en vuil-zwarten onderrok. De kleine,
die voorover op den steenen vloer in slaap was gevallen, had ze in
stikduister kribje, nauw bakje dwars boven bedsteetje, te slapen
gelegd, met de deuren potdicht.

Langzaam, in het voorbijdonkeren van zijn vrouw uit achterend, met

erfdeur dicht en open, dan in licht dàn in duister, begon Kees wat los
te laten.

—Morge meskien wa raize op te moake.… diepspitte is dáán.… d’r

is niks t’met.… hun slòape t’met ’t waisertje rond.… se benne skuw
van màin.… Juistement om daa’k stroop.… kraig ik niks g’n werk.…
veur f’nacht he’k spuit leent.… aa’s sekretaris main.… aa’s hai main
moar hollepe wil.… poar gulde.… he’k biggie.… nou rooit na niks.…
Je mo je ’r moar weer deurgooje.… aa’s ’n goed nachie hoal.…

—Deurgooie.… deurgooie, huilde Ant weer in drift uitsnikkend, daa’s

krek eenderlei proatje, ieder dag.… nou sit [125]ik self mit jonk.…
Gods kristus.… nie een die d’r wa gaif!.…

—Nou, de hokkeboas hé’k sproke.… hai gaift nog wel.… vaif kop
steenkole.—

—F’reet jai steenkole?.… nijdigde Ant uit achterend.

—En aers kaa’k stompies opskarrele.… ik he nog.… ’n halfe sak lait

op erf.… en d’aere week mo’k blokke sage veur Teunis, dan vroag ’k
t’met veurskot.…

—Vul jai je moag mi blokke.… dá’ geseur.… d’r mot nou sain, nou!
nou!

Kees kookte weer, wat moest ie doen.… d’r was niks.… niks.… En
als ’t iets was, stootte ze hèm nog uit.… Hij liep z’n beene lam.…
Nergens was er wat, nergens.… wat kon ie meer doen.…

—Aa’s je nou es dokter Troost vroag, zei bedeesd Ant, die hep soo
veul te segge hier.…

—Dokter Troost, stoof Kees op, hevig, dat ouë Rams schrikte op z’n
stoel en hoestbui lichtelijk rochelend scheurde in z’n toch
dichtgepersten mond, waaruit twee zware pruimstralen, door
lippengeultje sisten achteréén, tegen konkelpot spattend.

—Dokter Troost,.… hou je bek waif, lá’ main die kerel nie vroage.…
ik sloan sain liever se harses in mekoar, die beul, die se hier allegoar
keldert—.…

Zware drift zwol ’m naar z’n hoofd en z’n oogen, in woede-nevel,

hoonden van afschuw, brandden alsof er rossige lichtvonkjes
uitsprankelden.

Vreemd-woest stond z’n kop nu, met de strakke mondlijnen,

moordenaar-achtig hevig verwrongen, in wreeden lust naar vechten.

—Je laikt puur doas, mopperde Ant, afgebluft. Ze wist nou eenmaal,
dat ie gruwelijk ’t land had aan dokter Troost, die al veertig jaar in
Wiereland, Duinkijk en Zeekijk praktiseerde, en zooals hij ieder zei,
met raad- en daad de tuinders ophielp. En raik aa’s tie was.… dat
had se nog pas hoord van buurman! raik.… raik.… om van te
duuzelen. Ze beefde voor ’m van ontzag. Maar nou was d’r toch niks
[126]tegen in te brengen. Giftiger voelde ze zich worden op z’n
lammen haat tegen dokter Troost.

Toch most ie hier in huis, ging ie over Wimpie en bij verlossingen

mocht hij alleen an d’r lijf komme, hij alleen, al maakte ze d’r Kees
mee barste van nijd.

Wimpie lag stil te snikken van angst, met z’n gezicht tegen den
donkeren muur. De kruip-stoeiende kinders waren om het
beschemerde ledikantje gekropen; kinder-stil en ontdaan nu, in
onbewust voelen, dat vader vreeselijk kwaad was op moeder. Ant
was naar ’t achterend geloopen en ouë Rams sputterde giftiger en
sneller bruine straaltjes achtereen tegen sisbuik van konkelpot aan.
Kees zat te mijmeren, voor het licht-schuwe raam, starend naar
kniezend winterpad. Van avond kon ie niet stroopen, de maan was
er weer. Te licht overal, te licht. Driemaal dit jaar had ie ’t uit nood
gedaan, en ’t skeelde t’met niks of ze hadde ’m. Wat jacht dat
geweest was. En wat lol, toen ze ’m de volgende week gesnapt
hadden voor ’n bijpad met ’n spuit in z’n klauwe.… Dertig dage
hadde ze ’m de doos ingestopt, want boete kon ie niet betale. Maar
dat zitte in soo’n hok, nee nooit meer.… met z’n àlle loerde ze op
hem, op hem.… Andere stroopers konden hun niet veel skele.—Aa’s
se sàin moar pakte dat waa’s d’r eer, betoalde extra.

Loom was ie opgestaan om ’n stapel blokken en knubbelige

stronken van ’t erf te halen en achter de schouw te smakken.

Op ’t achterpadje naar hun huisje zag ie vrouw Peters aansjokken

met ’n zwenk, door modderdeurtje naar ’t achterend, op Ant af.

—Seg buurvrouw, hai j’ ook ’n droppel petreleem.… Kloas is t’r

nie.… doar si ’k nou.… main kind mo’n beetje wêrme melk, de fles
kaa’k nie wêrme.… is da nood f’r ’n mins.…

—Gain droppel buurvrouw, gain droppel!.…

—Nou houw d’r ’n mins se fesoen, jammerde haar stem, in angst

overal rondziend met ’n steek onder water voor andere buurvrouw uit
Duinkijk, die zich met d’r twee dochters, aan heel Wiereland voor
geld verkocht. [127]

—Nou houw d’r ’n mins se fesoen.… wa mo je beginne.… en suipe

da die verrekkeling van main doen.… nou buurvrouw, jai hep ’t ook
suinegies wà?.… is je maàn d’r nie.…?

Schel kraste haar stem, jammerend toch. Uit haar vuile jak-plunje,
loshangend, wasemde bleekpoeierlucht. Ant wees met
ontzaggebaar naar binnen waar Kees zat. Vrouw Peters verbleekte.
Voor dien duivel was ze bang, van die most ze niks hebbe.…

—Nou buurvrouw, jai hep ’t ook nie-en-ruim hee?—en haastig

dobberde ze weer ’t padje af. Ant was weer ’t vertrek ingesloft, naar
Kees toe, die zich te vergrienen zat, voor het droeve winterraam op ’t
doodsche pad uitstarend, z’n hoofd net èven boven ’t venster.—
De wind hijgde door de sponningen en overal uit vloer en muurgaten
tochtte ’t in het schemerdiep vertrek.

—Kaik nog ereis, Hassel, meskien hai je nog ’n poar sinte.…

Woedend, met dolle oogen, bloeddoorloopen ’r aanziend, dreigde

Kees reuzig, onder balkenlaagte, van z’n stoel. Z’n vrouw zwabberde
achteruit, angstmond vertrekkend, in oogen-schrik, vaal-bleek.

—Seg lamstroalig waif.… sou je t’met denke daa’k main kinders f’r
pelsier la’ hongere?.… hai je dan gain ooge in je smoel, sien je dan
nie woa’k prakkeseer.… Laileke stoppelkat.… wou je màin
dondere.… sorg lieverst da je kindere nie stinke aa’s de pest.… en
goan noà je klaphoedjesfebriek aa’s se skoon benne.…

Ant was geraakt in ’t hart.—

—Da binne je soàke nie.… lammeling.… da hei je niks van

noodig.… let op je foar en je stinkmoer.… die in d’r broek skait.…
versuip jai de sinte nie.… jai hoerige vuilik!

—Hoor die d’r is!.… slobberde Kees, niet wetend waar ie z’n drift kon
insmoren langer, om Wimpie niet te pijnigen. Schreeuwend gehuil
barstte uit donkere ledekantje. Wimpie hikte en snikte. Ant voelde
dat Kees bang was voor Wim, [128]dat ze dus nog wat kon
doorschelden, uitluchten. Ze haatte den kerel tienmaal heviger, als ie
met d’r geloof begon. En driftig, in gillende stem-aanloopjes, al
hooger en wilder, doorfuried van zenuwwoede, die opgepropt zat in
’r keel, begon ze weer:

—Jai en je heule femilje benne veur de hel gebore.… allegoar

gevloekte, godskimpers, da seg ik.… allegoar goane jullie de hel in,
f’rmetele sondoars!.… allegoar uitspoegsel!..
Kees kromp voor ’t raam van drift. Z’n reuzig lijf stond dreig-hevig,
onder laag-balkende kamerduister. Ingesmoord, beef-woedde z’n
stem:

—Waif!.… hou je smoel.… hou je smoel!.…

—Ik wil nie.… ik wil nie, gilde ze, als ’n razende zich naar Kees toe
dringend en in dreig-wilde zenuwgreep, met vingerkromme haak-
handen vóór z’n gezicht gekrampt, tartte ze ’m. Wimpie scheurde
kreet-huilen uit. ’t Geitje, dat achter ouë Rams’ stoel zat, had Ant
zonder te zien, getrapt, en blerrend-beverig rukte ’t aan tafel-touw,
rechts en links de kamer inloopend, om los te komen. De kinders
hurkten bij Wim’s bed, saamgeklonterd, in doodsnood, spraakloos.
Dientje van negen en Jansje van acht, die boodschappen gedaan
hadden, zoo uit school, stonden op ’t achterend te sidderen, zonder
dat ze binnen durfden gaan. Ze hadden niks los weten te krijgen van
den kruidenier. Alleen de hokkebaas borgde voor zes cent. Maar de
bakker had gedreigd, dat ie voor ’t lest brood bakte, aa’s se niet
behoorlijk d’r drie sente meebrochte.… Hij gaf geen stroopersjong te
vreete had ie er grinnekend bij gezeid tot ’n meid van rijke meneer
uit de plaats. En niks durfden ze nou zeggen, als ze moeder en
vader zoo driftig zagen, tegen elkaar. Nog eens dreigde Kees
bulderzwaar nà:

—Hou je moel waif.…

—Neenet.… neenet!.… gilde ’r helleveegstem en sterker scheurde

huilen van Wimpie uit den duisteren hoek. Kees als radeloos, in
grauwe drift, die hij telkens terug drong,—zag alleen maar de
weenende angst-oogen van Wimpie. Maar inéén merkend, de
woedelust, wreed om Ant’s mond, begreep ie, dat ze [129]voelde, dat
hij uit angst voor Wimpie zweeg en d’r daarom niet in stukken
sloeg.…
Plots was Jans, ’t blond-koppige kindje van acht, uit achterend, naar
d’r moeder toegesprongen, en achter ’t meisje aan, als door
ingeving, klodderde ’t heele vunzige kinderstoetje uit de hoekjes
samen, schreilijk-goor in gaterige plunje en stank-vodjes. In hoogen
angst, klemden zich ze vast aan Ant’s rokken van achter, op zij, van
voren.… Maar van zich af schudde ze de wurmsteekige lijfjes, dat de
bevuilde krulkopjes en hun prachtige angst-oogen, dan naar haar,
dan naar Kees’ gericht, sperden van verbazing en ontdaanheid. Als
jonge katjes had Ant hun in ’r vlam-furie, gekrenkten geloofs-
waanzin, van zich weggesliert, zonder hun smeeksnuitjes te zien in
fel-gloeienden haat opgedreven, verangst in hongerig ellende-
gevoel.… Opgewekt en gebroken toch, gilde ze rouw:

—Main arremoe!.… main poere!.… daa’s gain skande!.. Onse liefe

Heer hep ’t sien.… aa’s sondoar bi’k bore.… moar daa’k main va’ jou
vuilik,.… jou heb afgegaive.… da bin ’k verdoemd van.… veur
eeuwig.… da mist nie.… doar sel’k veur brande in ’t voagevuur!.…
Main kind.… main kind.… bid om g’noade.…

Met ’n ontzettenden lichaamszwaai van uit ’t schemerraam naar het

hoekduister, was ze over ’t geitje, door den kinderstapel
heengewrongen en had ze zich voor ’t bedje van Wimpie in den
hoek op ’r knieën gesmakt. In starre wilde opwinding beefde dof ’r
stem, extatisch:

—Main kind, main kind, bid veur main sonde.… Main Vader vergeef
main skulde.… In schrei-vloed was ’er stem uitgesnikt, gebroken. Er
klonk berusting door ’r nahuil, deernis, en snik-wringend drong ze
haar hoofd op de dekens van Wim, aan ’t voetenend. Wim was in
stumperigen angstnood opgesjokkerd, in de peluw, en huilde mee,
snik-zwaar, in àl prangender gekerm en droge huilsmart.

En Kees, in schriklijke ontroering en toorn, die kraterde in z’n borst,

stond stil tegen ’t raam, met z’n rug naar ’t licht als ’n donkere reus in
de lage balk-kamer. Sterker stroomde [130]de woedesiddering door
z’n schonken. In tijdlooze bukking had ie plots ’n zwaren houtknots,
van de blokkenstapel gegrepen, bij schouw, en in één sprong,
woest-hevig,—dat de kinderen gierden, gilden, de ouë Rams
achtereen, snel pruimstraaltjes uitspoog, tegen dikbuikigen pot,
schommel-angstig op z’n stoel, zonder òp te durven—dreigde de
knots boven Ant’s hoofd.

—Waif.… goan weg.… wèg van main kind.… wèg.… wèg!

Rauwe razernij schoot uit z’n stem, die scheurde en gilde tegelijk.
Wou ze nou, zijn Wim, late bidde, late bidde tege sàin.… dat God t’r
gena’ mos sain da’ se sain trouwd had?.… Da kind bidde.… da s’n
vader ’n vuilik was, ’n skoelje.… ’n patser!.…

Neenet, dá’ kòn nie langer.… ’t was in ’m opgespote, opgegild.… Hai

sou d’r neer sloan.… sloan,.… dá’ vreeselek waif.…

Maar Ant was kalm blijven lig-snikken, met ’r hoofd in de dekens,

alsof daar niet boven ’r stond, die donkere dreigvent met gekke
oogen, ontzettend in woede, als ’n wraakmonster uit sprookjesboek.
Ant zag bijna niet op, ’t kon ’r niet schelen, wat ie deed. Maar weer
hield ie den slag in, want uit ’t halfdonker, zag ie op zich turen,
smeekend en hevig van schrik de stille groote oogen, van Wim, zijn
Wim, die spraakloos snik-scheurend te staren lei. En even door de
snik-stilte, beverig schreide z’n stemmetje zwak:

—Voàder is màin voader.… ikke.… bid.… veur voàder!.…

Sidder-ontroering en iets van wild-rauwe vreugde ging er plots door

Kees. Hij had zich willen neersmakken op z’n kind, om ’t kakebeenig
doodskopje tegen zich te knellen, te zoenen, en stil, beschroomd,
den knuppel ergens achter zich wegmoffelend, begon ie stem-