3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

Popullatat dhe ndikimi i njeriut

Përgjigje për pyetje praktike

Shënim për shenjën

Në fjali ku është e nevojshme shënimet (pikët) e veçanta janë treguar me kllapa katrore [1].
Përgjigjet alternative që mund të jepen për të njëjtën pikë janë nënvizuar dhe janë ndarë me një
shenjë (/).
Teksti në kllapa rrethore ( ) nuk është e nevojshme të ketë pikë.

1
Fjala kyce Përcaktimi
a Barngrënës 2 Një kafshë që ka një dietë të përbërë nga bimë
b Shpërbërës 7 Një gjallesë që ushqehet me lëndë të vdekur dhe që
kalbet
c Nivel ushqimor 3 Një nivel i të ushqyerit në një zinxhir ushqimor
h Biomasë 1 Sasia e materialit biologjik
[8]

1
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

2
a. Një shembull i një çelësi të degëzuar për antilopat:

Çelësi i nxënësit; jep pikë si më poshtë:

 Çelës i degëzuar (si më sipër)
 Pesë pyetje që përdoren për të identifikuar gjashtë lloje
 Tiparet e përdorura janë zgjedhur nga informacioni i dhënë
 Tiparet e zgjedhura tregohen për të dy gjinitë (p.sh. gjatësia / prania e brirëve nuk përdoret)
 Çdo lloj identifikohet saktë nga çelësi [5]
b. Një çelës i shkruar për çelësin e degëzuar në pikën a.

1 A ka vija vertikale në trup? Po: shko te pyetja 2 Jo: shko te pyetja 4

2 A ka antilopa shenjë të Po: Kudu shumë i Jo: shko te pyetja 3

bardhë nën sytë e saj? madh
3 A ka antilopa këmbë të Po: Antilopa sitatunga Jo: Antilopa gjigande
dalura nga jashtë dhe pika të
bardha në fytyrën e saj?

2
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

4 A ka antilopa me ngjyrë gri- Po: Antilopa dik-dik Jo: shko te pyetja 5

kafe?
5 A ka antilopa lëkurë me Po: Gazela e Jo: Gazela e Grantit
ngjyrë kafe të çelur, bark të Thomsonit
bardhë dhe shenja të bardha
që shtrihet mbi bisht?

Tabela/çelës e shkruar nga nxënësi, jep pikë si më poshtë:

 Informacioni nga çelësi i degëzuar i vendosur në një tabelë (si më sipër)
 Pyetje të njëjta përdoren në tabelë ashtu dhe në çelësin e degëzuar
 Numrat e pyetjeve të përdorura në thënien “shko te”
 Çdo lloj i identifikuar saktë nga çelësi [4]
c. Çdo tri nga këto më poshtë:
 Antilopat janë barngrënëse / janë kullosore / ushqehen me bimë (bimësi)
 Parandalojnë rritjen e shkurreve / pemëve (duke ngrënë fidane / shkurre të reja dhe pemë)
 Ruajnë habitatit e kullotave
 Janë pre për grabitqarë, si gatopardët / luanët / leopardët [3]

3
a.

Rrjeta ushqimore e nxënësit, jep pikë për sa më poshtë:

 Të gjitha shigjetat fillojnë nga ushqimi tek ai që ushqehet (i ushqyeri).
 Fitoplanktoni ushqen dy konsumatorë të parë; edhe bimë ujore elodea kanadeze dhe
miriofili ushqejnë dy konsumatorë të parë.

3
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

 Larvat e mizës së majit ushqejnë tre konsumatorë të dytë.

 Kandrra ujore ushqehet me katër lloje (konsumatorë të parë dhe të dytë).
 Peshkatarët e detit ushqehen me peshq të vegjël dhe larva pilivesash dhe hahen nga
gjeraqina.
[5]
b. Çdo tri nga këto më poshtë:
 Nuk ka shumë peshq / pilivesa në pellg.
 I duhet të vizitojë pellgje të tjera / lumenj / liqene për të marrë ushqim të mjaftueshëm.
 Tentimi për të kapur peshqit e vegjël në pellg do të ishte një kohë / përpjekjeje e humbur.
 Shpendët peshkatarë janë në një nivel të lartë ushqimore (konsumator të tretë).
 Kështu që ka pak energji në dispozicion për ata në larvat e peshqëve të vegjël dhe
pilivesave.
 Numri i peshkatarëve të detit është i kufizuar nga energjia e disponueshme në ushqimin e
tyre. [3]
c. Çdo katër nga këto më poshtë:
 Kishte më shumë peshq në pellg sesa mund të mbaheshin (me ushqim).
 Konkurrenca ndërmjet krapit (individëve) për ushqim.
 Shumë prej tyre ngordhën nga uria.
 Shpendët peshkatarë viziton pellgun më shpesh dhe kap (ha) krap të vogël.
 Grabitqarë të tjerë vizituan pellgun (p.sh. shpendë si ҫapkat).
 Disa peshkatarë e morën krapin për ta ngrënë (edhe pse nuk duhej).
 Kanibalizëm, krapi më i madh ha ato më të vegjlit.
 Një sëmundje vrau krapin. [4]

4
Fjala kyçe Përcaktimi
a Konkurrencë 8 Lufta ndërmjet gjallesave për ushqim, ujë dhe burime
të tjera
b Komunitet 6 Të gjitha gjallesat që jetojnë në një habitat
c Burime 4 Çdo gjë e mjedisit që kërkohet nga një gjallesë
d Habitat 3 Një vend ku jeton një gjallesë
e Popullsi 1 Të gjitha gjallesat e llojeve të njëjta që jetojnë në një
habitat në të njëjtën kohë
f Vaksinim 2 I përgatit njerëzit duke u dhënë imunitet afatgjatë
ndaj një sëmundjeje
g Antibiotik 7 Një lëndë kimike që vret bakteret ose i pengon ato të
shumohen
h Ndotje 5 Vendosja e mbetjeve në mjedis dhe duke shkaktuar
dëm
[8]

4
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

5
a.

Grafiku i nxënësit; jep pikë për sa më poshtë:

 Grafiku linear i vizatuar
 Vitet e hedhura në grafik në boshtin x
 Boshte të etiketuara: vitet dhe popullsia
 Përdorimi i saktë i numrave (dmth., nëse përdoren numrat nga tabela, atëherë boshtet
duhet të përfshijnë “mijëra” ose mund të shkruhen plotësisht numrat faktikë (në milionë)
 Boshtet janë të shkallëzuara në mënyrë të saktë
 Pikat e hedhura me saktësi në grafik
 Pikat bashkohen me vija të drejta
 Vijat e etiketuara për Australinë dhe Singaporin
 Boshti x shtrihet deri në 2050 dhe boshti y etiketohet për 25 milion [9]
b. Popullsia e Australisë gjithmonë më e madhe se ajo e Singaporit
Popullsia e Australisë rritet më shumë
Ndërmjet viteve 1870 dhe 1950 dhe ndërmjet viteve 1950 dhe 2010
Përdorimi i çdo shifre të popullsisë nga grafiku për të bërë dy krahasime, të tillë si:
 Në 1950 popullsia e Singaporit ishte 1 milionë; popullsia e Australisë ishte 8 milionë.
 Ritmi i rritjes së popullsisë në Australi ndërmjet viteve 1950 dhe 2010 ishte me 236 166 në
vit, në Singapor gjatë periudhës së njëjtë kohore ritmi i rritjes ishte me 67 583 në vit. [5]
c. i) Dendësia e popullsisë:
 Singapori: 7091 për km2
 Australia: 2.9 për km2 [2]
ii) Të paktën një pikë për çdo dendësi të popullsisë:
Disa probleme të sugjeruara për vendet me dendësi të lartë popullsie:
 Sigurimi i strehimit / mungesa e strehimit / kostoja e lartë e strehimit.
 Mungesa e tokës ndërtuese.
 Vështirësitë për të siguruar lehtësimin arsimor të popullsisë.

5
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

 Vështirësitë në ndërtimin e infrastrukturës së re.

 Çdo shembull: p.sh. higjienë / kanalizime / rrjeti i transportit (të reja / të përmirësuara).
Vështirësitë për sigurimin e “hapësirave të frymëmarrjes”, të tilla si parqe dhe kopshte.
 Rreziku i përhapjes së shpejtë të sëmundjeve (përmes një popullsie të dendur).
Disa probleme të sugjeruara për vendet me një dendësi të ulët popullsie:
 Kostoja e sigurimit të lehtësive për popullsinë e rrallë (të shpërndarë).
 p.sh. mjekësore / arsim / transport
 Problemet që ofrojnë shërbimet e emergjenës (zjarri / ambulanca / policia) për
popullsinë e shpërndarë (të hapur).
 Nuk ka njerëz të mjaftueshëm për të siguruar punëtorë për industri të rëndësishme. [4]
d. i) 2020 ± 3 vjet [1]
ii) 9 milionë ± 1 milionë [1]
iii) Ritmi i popullsisë qëndron e njëjtë me atë gjatë 30 viteve të mëparshme [1]

6
a. Këto pika mund të merren nga një skicë e dhënë (shih faqen 64, Libri i nxënësit):
 Energjia nga Dielli arrin në sipërfaqen e Tokës.
 Një pjesë e saj pasqyrohet nga sipërfaqja në atmosferë.
 Gazet serrë në atmosferë e rikthejnë energjinë përsëri në Tokë.
 Gazet serrë e mbajnë energjinë në atmosferë [4]
b. Çdo katër nga këto më poshtë:
 Djegia e lëndëve djegëse fosile
 Çdo shembull i një karburanti fosil, p.sh. qymyri / nafta / gazi (natyror)
 Çdo shembull i përdorimit të lëndëve djegëse, p.sh. për prodhimin e energjisë elektrike,
industrinë, transportin, ngrohjen shtëpiake
 Shpyllëzimi
 Djegia e pemëve në pyje
 Çdo arsye për pastrimin e pyjeve, si bujqësia, rritja e palmave të vajit, strehimi, zhvillimi i
turizmit
 Më pak pemë për të thithur dioksidin e karbonit nga atmosfera [4]
c. Çdo katër nga këto më poshtë:
 Shkrirja e shtresave të akullit / akullnajave / e mbulesave me akull të majave
 Rritja e nivelit të detit
 Më shumë përmbytje
 Ndryshime në klimë / modelet e motit
 Stuhitë më intensive
 Ndryshimet në përhapjen e kulturave në të gjithë botën [4]

6
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

7
a. Grafikët rrethorë tregojnë humbjen e pyjeve nga viti 1950.
Deri në vitin 1985 një e katërta e zonës së Bruneit ishte shpyllëzuar.
Deri në vitin 2005 gjysma e zonës ishte shpyllëzuar.
Sipërfaqja e projektuar e pyjeve e lënë në vitin 2020 është rreth 30%. [4]
b. Çdo tri nga këto më poshtë:
 Për të siguruar lëndë drusore për karburant
 Për të siguruar tokë për banim
 Për zhvillimin e turizmit
 Për sigurimin e infrastrukturës
 p.sh. transport / porte [3]
c. Çdo katër nga këto më poshtë:
 Për të ruajtur biodiversitetin
 Për të mbajtur (ruajtur) popullatat e bimëve
 Mund të ketë burime të rëndësishme për ne
 p.sh. si barna të mundshme / kultura ushqimore
 Pyjet janë shtëpi për shumë popuj indigjenë
 Çdo shembull
 Njerëzit kanë një detyrë morale për t’i mbrojtur llojet e tjera [4]

a. Çdo dy nga këto më poshtë:

 Për të ndaluar përhapjen e sëmundjes
 Për të hequr çdo gjallesë që shkakton sëmundje
 Për të hequr çdo lëndë që qëndron pezull
 Për të hequr çdo lëndë kimike / helme [2]
b. Çdo tri nga këto më poshtë:
 Vlojnë ujin
 Shtojnë pak sasi lëndësh dezinfektuese
 Shtojnë tableta për pastrimin e ujit
 Pijnë ujë në shishe [3]
c. Uji me shumë pak kripëra minerale / kripë (ra) të tretura në të [1]
d. Çdo pesë nga këto më poshtë:
 Pothuajse të gjithë / 97% e ujit në Tokë është uji deti.
 Vetëm 3% janë ujëra të ëmbla.
 Shumë / 79% e ujërave të ëmbla është “i mbyllur” në akull.
 Shumica e pjesës tjetër / 29% është në ujëra nëntokësore.
 Disa / 1% janë në ujëra sipërfaqësore.
 Shumica e këtij uji sipërfaqësor është në liqene dhe në tokë. [5]

7
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

e. Çdo pesë nga këto më poshtë:

 Mbledhja e ujit që është përdorur për larje (ky njihet si ujë gri).
 Ripërdorimi i ujit gri (p.sh. për ujitje të bimëve).
 Mbledhja e ujit të shiut.
 Krijimi i rezervuarëve.
 Përdorimi i tij për qëllime që nuk kërkojnë ujë të trajtuar / të ujësjellësit.
 Mbledhja e ujërave të ndotura nga ujitja e kulturave dhe ripërdorimi i tij.
 Ulja e përdorimit të ujit. [5]

9
a. Çdo tri nga këto më poshtë:
 Grabitqarët
 Sëmundjet
 Konkurrenca për ushqim me karkaleca të tjera
 Konkurrenca për ushqim ndërmjet karkalecave dhe llojeve të tjera
 Shumë ftohtë / nxehtë që karkalecat të zhvillohen [3]
b. Rritja e temperaturës [1] mund të rrisë zhvillimin e karkalecave të rinj [1]
Rritja e reshjeve [1] mund të çojë në më shumë ushqime në dispozicion për karkalecat [1] [4]
c. Çdo dy nga këto më poshtë:
 Parashikohet kur mund të ndodhin ngjarjet.
 Kështu që njerëzit mund të paralajmërohen kur arrijnë.
 Merren masa për t’i parandaluar ato.
 Spërkatet me pesticide mizëria e tyre sa më shpejt të jetë e mundur, para se të bëjnë
shumë dëme. [2]
10

a. Një grup gjallesash që ndajnë ndërmjet tyre (kanë të përbashkëta) shumë karakteristika
(tipare)
Kryqëzohen ndërmjet tyre dhe lënë pasardhës pjellore [2]
b. Numri i luanëve rriten pak para se numri gazelave të kenë arritur kulmin.
Numri i gazelave bie kur rritet numri i luanëve.
Numri gazelave rritet kur numri i luanëve është i vogël.
Numri i luanëve pakësohet meqenëse numri i gazelave pakësohet.
Çdo përdorim i numrit të gazelave dhe luanëve nga grafiku.
p.sh. popullata më e madhe e gazelave është 90, popullata më e madhe e luanëve është 30.
[5]
c. i) Numru i gazelave rriten sepse [1] ka shumë bar / bimë [1] dhe pak luanë që i kanë pre të
tyre [1].
Numri i gazelave bie sepse [1] ka më pak ushqim për ta, pasi ato mbikullotin / ka
konkurrencë ndërmjet gazelave për ushqim [1]. Luanët kapin dhe hanë më shumë gazela
[1].
Numri i luanëve rriten sepse [1] ka më shumë gjah për të kapur dhe për të ngrënë [1]. Më
shumë luanë të rinj mbijetojnë [1].

8
 3 Popullatat dhe ndikimi i njeriut

BIOLOGJIA 9 Përgjigje

Shënime të mësuesit

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

Numri i luanëve bie sepse [1] ka më pak gazela si pre për ta / është konkurrenca për pre
[1]. Luanët ngordhin nga uria [1]. [8]
ii) Modeli përsëritet meqenëse numri i gazelave zvogëlohet, bari rimëkëmbet dhe përsëri ka
shumë ushqim për gazelat. [1]
d. Çdo tri nga këto më poshtë:
 Numri e gazelave dhe i luanëve nuk rriten dhe nuk bie aq sa në grafik.
 Nëse numri i gazelave bie, luanët do të ushqehen me pre të tjera.
 Nëse numri i gazelave rritet, grabitqarë të tjerë do të konkurrojnë me luanët.
 Pra, për luanët nuk ka një sasi të madhe ushqimi nga gazelat.
 Numri i kafshëve pre varen nga sasia e kullosës / sa bar ka. [3]

11
a. Plehrat sigurojnë / përmbajnë minerale / kripëra minerale për bimë.
[Ata nuk janë “ushqime për bimët”]
Pesticidet vrasin dëmtuesit / barërat e këqija / sëmundjet (të kafshëve dhe të kulturave
bimore).
[Termi “pesticid” nganjëherë përdoret duke iu referuar vetëm lëndëve kimike që vrasin
dëmtuesit; por ai përdoret gjithashtu për të përfshirë lëndë kimike të tjera, të tilla si herbicide,
insekticide dhe fungicide.] [2]
b. Shembuj të problemeve mjedisore të shkaktuara nga pesticidet, çdo katër nga këto:
 Pesticidet vrasin lloje (specie) që nuk janë dëmtuese (p.sh. kandrrat e padëmshme).
 Vrasin grabitqarë natyrorë (të llojeve) të dëmtuesve (p.sh. shpendët).
 Ato pakësojnë biodiversitetin.
 Pesticidet futen në zinxhirët ushqimorë.
 Shkaktojnë sëmundje në grabitqarët e lartë / i helmojnë (p.sh. shpendët grabitqarë).
 Pesticidet shpërlahen nga ujërat dhe dëmtojnë kafshët ujore.
 Llojet e dëmtuesve bëhen të qëndrueshëm ndaj pesticideve.
 Duhen përdorur më shumë pesticide / prodhuar pesticide të reja.
 Mund të shkaktojë sëmundje / vdekje te punëtorët e fermave. [4]
c. Çdo tre nga këto që vijojnë:
 Nxitja e fermerëve për të rritur kultura të tjera për pak kohë
 Numri I dëmtuesvë të pambukut do të ulen
 Përdorimi I kontroliit biologjik të dëmtuesve, për të nxitur grabitqarët natyrorë të llojeve të
dëmtuesve.\
 Edukimi I fermerëve / punëtorëve të fermave në përdorimin e efktshëm të pesticideve.
 P.sh., përdorimi i tyre në kohën e duhur / mos I përdor “vetëm sipas rastit”.
 Rritja e varieteteve të modifikuara gjenetikisht (OMGJ) pambuku që janë të qëndrueshme
ndaj dëmtuesve. [3]