Gas Turbines for Electric Power

Generation S. Can Gülen

Visit to download the full and correct content document:
https://textbookfull.com/product/gas-turbines-for-electric-power-generation-s-can-gule
n/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Gas-Turbine Power Generation 1st Edition Breeze

https://textbookfull.com/product/gas-turbine-power-
generation-1st-edition-breeze/

Gas Turbine Combined Cycle Power Plants 1st Edition S.

Can Gülen (Author)

https://textbookfull.com/product/gas-turbine-combined-cycle-
power-plants-1st-edition-s-can-gulen-author/

Gas Turbines Internal Flow Systems Modeling Bijay

Sultanian

https://textbookfull.com/product/gas-turbines-internal-flow-
systems-modeling-bijay-sultanian/

Handbook of Distributed Generation Electric Power

Technologies Economics and Environmental Impacts 1st
Edition Ramesh Bansal (Eds.)

https://textbookfull.com/product/handbook-of-distributed-
generation-electric-power-technologies-economics-and-
environmental-impacts-1st-edition-ramesh-bansal-eds/
Power Systems Control and Reliability Electric Power
Design and Enhancement 1st Edition Isa S. Qamber

https://textbookfull.com/product/power-systems-control-and-
reliability-electric-power-design-and-enhancement-1st-edition-
isa-s-qamber/

Introduction to energy technologies for efficient power

generation 1st Edition Dimitrov

https://textbookfull.com/product/introduction-to-energy-
technologies-for-efficient-power-generation-1st-edition-dimitrov/

Two Phase Flow for Automotive and Power Generation

Sectors Kaushik Saha

https://textbookfull.com/product/two-phase-flow-for-automotive-
and-power-generation-sectors-kaushik-saha/

Natural Gas A Basic Handbook James G. Speight

https://textbookfull.com/product/natural-gas-a-basic-handbook-
james-g-speight/

Electric Circuits James S. Kang

https://textbookfull.com/product/electric-circuits-james-s-kang/
“John is the only person I know that can fill the gap between technology and philosophy; and he
really did in this book. I recommend this text for students and professional engineers, as well as
for non-experienced people who are interested in getting a frank and sometimes humorous
assessment of gas turbine technology.”
—Alberto Traverso, University of Genoa

“This book is clearly written by an expert with a lot of industry experience in OEMs (original
equipment manufacturers) and operation, resulting in a book that shows a very practical approach
to design and analysis of turbomachinery that matters in the real world without lacking the
theoretical depths that are necessary to understand the topic thoroughly. This very well-written
book covers the theoretical basics of thermodynamics as well as components such as the
compressor, the combustor, the turbine, the whole engine, and additional topics needed to under-
stand the analysis and design of electrical power generation equipment. It provides a comprehen-
sive overview for everyone interested in this fascinating topic, be it a practitioner with OEMs and
utilities, or academics, such as a researcher or a new student of the field.
This long-awaited book closes a gap in the literature between the practitioner’s view and a
purely theoretical approach.”
—Hans-Juergen Kiesow, ABB, Siemens (retired)

“It is rare that one comes across a book that can be considered seminal in the area of gas turbine
engineering and that provides an excellent blend of theory and practice of the state of the art of
heavy- duty advanced gas turbines. The book provides a detailed, lucid, and insightful treatment
of a wide range of gas turbine topics, including history, cycles, components and their interactions,
and technology trends. It provides a quantitative and qualitative treatment of the subject matter
with usable equations, insights, and rules of thumb that enable quick design checks and calcula-
tions. It will be of immense value to designers and users of gas turbines. John’s technical
leadership over the past two and a half decades has contributed immeasurably to the current
understanding of large advanced gas turbines. Much of this expertise has been successfully
encapsulated in this book. This book is of archival quality and will endure and enrich gas turbine
engineers for decades to come.”
—Cyrus B. Meher-Homji, PE, Bechtel Fellow and Turbomachinery
Technology Manager, Bechtel Corporation
Gas Turbines for Electric Power Generation

In this essential reference, both students and practitioners in the field will find an
accessible discussion of electric power generation with gas turbine power plants using
quantitative and qualitative tools. Beginning with a basic discussion of thermodynamics
of gas turbine cycles from a second law perspective, the material goes on to provide an
in-depth analysis of the translation of the cycle to a final product, facilitating quick
estimates.
In order to provide readers with the knowledge they need to design turbines effect-
ively, there are explanations of simple- and combined-cycle design considerations and
state-of-the-art performance prediction and optimization techniques, as well as rules of
thumb for design and off-design performance and operational flexibility and simplified
calculations for myriad design and off-design performance. The text also features an
introduction to proper material selection, manufacturing techniques, and the construc-
tion, maintenance, and operation of gas turbine power plants.

S. Can Gülen (PhD) PE, Bechtel Fellow, ASME Fellow, has a combined 25 years of
mechanical engineering experience covering a wide spectrum of technology, system,
and software design, development, assessment, and analysis in the field of steam and
gas turbine combined-cycle process and power plant turbomachinery and thermo-
dynamics at Thermoflow, Inc., General Electric, and Bechtel.
He has written numerous technical papers and journal articles on design practices and
technical assessment reports. He holds more than 20 US patents on gas turbine
performance, cost, optimization, data reconciliation, analysis, and modeling.
Gas Turbines for Electric
Power Generation
S . CA N GÜ L E N
Bechtel Infrastructure & Power, Inc.
University Printing House, Cambridge CB2 8BS, United Kingdom
One Liberty Plaza, 20th Floor, New York, NY 10006, USA
477 Williamstown Road, Port Melbourne, VIC 3207, Australia
314–321, 3rd Floor, Plot 3, Splendor Forum, Jasola District Centre, New Delhi – 110025, India
79 Anson Road, #06–04/06, Singapore 079906

Cambridge University Press is part of the University of Cambridge.

It furthers the University’s mission by disseminating knowledge in the pursuit of
education, learning, and research at the highest international levels of excellence.

www.cambridge.org
Information on this title: www.cambridge.org/9781108416658
DOI: 10.1017/9781108241625
© S. Can Gülen 2019
This publication is in copyright. Subject to statutory exception
and to the provisions of relevant collective licensing agreements,
no reproduction of any part may take place without the written
permission of Cambridge University Press.
First published 2019
Printed in the United Kingdom by TJ International Ltd. Padstow Cornwall
A catalogue record for this publication is available from the British Library.
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Names: Gülen, S. Can, 1962‒ author.
Title: Gas turbines for electric power generation / S. Can Gülen (Bechtel
Infrastructure & Power, Inc.).
Description: Cambridge ; New York, NY : Cambridge University Press, 2019. |
Includes bibliographical references and index.
Identifiers: LCCN 2018039284 | ISBN 9781108416658 (hardback : alk. paper)
Subjects: LCSH: Gas-turbines. | Electric power production. | Electric generators.
Classification: LCC TJ778 .G8284 2019 | DDC 621.31/2133–dc23
LC record available at https://lccn.loc.gov/2018039284
ISBN 978-1-108-41665-8 Hardback
Cambridge University Press has no responsibility for the persistence or accuracy
of URLs for external or third-party internet websites referred to in this publication
and does not guarantee that any content on such websites is, or will remain,
accurate or appropriate.
 Contents

Preface page xiii

1 Introduction 1

Part I Prerequisites 7

2 The Tool Chest 9

2.1 Computer Software 9
2.2 Books 14
2.3 Journals, Standards, and Codes 16
References 18

3 Ground Rules 20
3.1 Units 20
3.2 Important Metrics 23
3.3 Cycle Terminology 28
3.4 Total or Static? 29
3.5 50 or 60 Hertz? 33
3.6 Firing Temperature 35
3.7 Rating Performance 36
References 38

4 Past and Present 39

4.1 Holzwarth’s Explosion Turbine 42
4.2 Brown Boveri’s Neuchâtel Unit 45
4.3 Junkers Motoren Jumo-004 47
4.4 Recap: 1900–1950 49
4.5 Post–World War II 53
4.6 Key Players 58
4.7 The Class Hierarchy 62
4.8 The Golden Age: 1980–2015 64
References 70

vii
viii Contents

Part II Fundamentals 73

5 Thermodynamics 75
5.1 Mean Effective Temperatures 79
5.2 Optimum Brayton-Cycle Pressure Ratio 87
5.3 Exergy 92
5.4 Kilowatt “Thermal” 95
5.5 “Tds” Equations 96
5.6 Property Calculations 101
5.7 Maxwell Relations 106
5.8 Simple Property Calculation 108
5.9 Enthalpy 113
5.10 Maximum Power/Minimum Entropy 117
References 118

6 Technology Factors 119

6.1 State of the Art 119
6.2 How to Use Technology Factors 128
6.3 Is the Technology Factor a Fudge Factor? 131
6.4 Takeaways 134

7 Heat and Mass Balance 136

7.1 Control Volume 136
7.2 Polytropic or Isentropic? 140
7.3 Examples 144
7.4 Exergy Balance 150
References 153

8 Real Cycle Analysis 154

8.1 “Real” Uncooled Turbine 155
8.2 “Real” Cooled Turbine 162
8.3 Another “Real” Cooled Turbine Model 171
8.4 Performance Derivatives 173
8.5 Improving the Basic Cycle 177
References 191

9 Turbine Cooling 193

9.1 History 193
9.2 Open-Loop Air Cooling 195
9.3 Closed-Loop Steam Cooling 210
References 215
 Contents ix

10 Turbine Aero 217

10.1 Stage Geometry 221
10.2 Stage Design Parameters 227
10.3 Turbine Design 234
10.4 Impact of Cooling Flow 247
10.5 Stage Enthalpy–Entropy Diagram 251
10.6 Exit Annulus Area 256
10.7 Exhaust Diffuser 259
References 264

11 Compressor Aero 265

11.1 Design Considerations 268
11.2 Operability Considerations 293
References 306

12 Combustion 308
12.1 Basics 308
12.2 Combustor Hardware 321
12.3 DLN Combustors 325
12.4 Combustor Operability 332
12.5 Emission Regulations 341
12.6 Fuel Flexibility 346
12.7 Combustor Calculations 354
References 359

13 Materials 362
13.1 Steels 366
13.2 Superalloys 367
13.3 Future Materials 373
13.4 Thermal Barrier Coatings 375
13.5 Typical Material Properties 376
13.6 When Materials Fail 380
References 395

14 The Hardware 397

14.1 The Rotor 398
14.2 This Is How It Was Back Then . . . 401
14.3 . . . But This Is Now 406
14.4 Erection 411
14.5 Commissioning 416
References 421
x Contents

Part III Extras 423

15 The Alternating Current Generator 425

15.1 Synchronous Machines 425
15.2 The Hardware 442
15.3 Synchronization 449
15.4 Electrical Configuration 450
References 452

16 Reliability, Availability, and Maintainability 453

16.1 RAM Metrics 454
16.2 Failure Mechanisms 461
16.3 Maintenance Considerations 465
16.4 Performance Deterioration 469
16.5 Condition Monitoring 474
16.6 Data Analysis 480
16.7 Uncertainty 483
16.8 Postscript 488
References 489

17 Combined Cycle 490

17.1 First Law Approach 494
17.2 Second Law Approach 503
17.3 Auxiliary Power Consumption 507
17.4 Importance of the Bottoming Cycle 509
References 511

18 Off-Design Operation 512

18.1 Performance 514
18.2 Controls 532
18.3 Model-Based Control 540
References 547

19 Transient Operation 549

19.1 Gas Turbine Dynamic Simulation 551
19.2 Thermal Stress Management 557
19.3 Startup 563
19.4 Shutdown 578
19.5 Frequency Response 580
References 592

20 Economics 593
20.1 How Much Does It Cost? 593
20.2 Levelized Cost of Electricity 597
 Contents xi

20.3 Maximum Acceptable Capital Cost 611

20.4 Commercial Margins 614
20.5 Dangers of Deterministic Thinking 619
20.6 Market Considerations 621
References 624

21 The Hall of Fame 626

21.1 Siemens HL Class 626
21.2 GE HA Class 630
21.3 MHPS J/JAC Class 636
21.4 Ansaldo Energia GT36 642
References 648

Part IV Special Topics 651

22 Closed-Cycle Gas Turbine 653

22.1 Supercritical CO2 Cycles 655
22.2 The Allam Cycle 661
References 663

23 Aeroderivative Gas Turbine 665

23.1 History of Aeroderivatives 669
23.2 Aeroderivative Combined Cycle 671
23.3 Gas Turbine–Battery Hybrid 673
23.4 Not “Derivative” but Close . . . 674
23.5 Intercooled Aeroderivative Gas Turbine 677
23.6 SPRINT™ 678
23.7 Aeroderivative vs. Industrial Gas Turbine 679
References 685

24 Epilogue 687
24.1 Brayton-Cycle Variations 692
24.2 Other Future Prospects 694
24.3 Additive Manufacturing Technologies 696
24.4 Data Analytics 698
References 701

Appendix A Nomenclature 702

Subscripts 703
State-Point Numbering 703
Appendix B Acronyms and Abbreviations 706
Appendix C Visual Basic Functions 711
Appendix D Convective Heat Transfer Coefficient 712
Index 714
Preface

He who defends everything, defends nothing.

Frederick II of Prussia

To paraphrase the great Prussian emperor, to cover everything is to cover nothing. This
book is a monograph on a specific class of heat engines, namely the heavy-duty
industrial gas turbine for electric power generation. It does not cover gas turbines used
for aircraft, marine, or land-based vehicle propulsion (i.e., there is no discussion of
turbofan, turbojet, or turboprop engines, except in a historical context). Its focus is fully
on land-based (i.e., stationary shaft) power generation and conversion thereof into
electric power via alternating current synchronous machines; especially so-called frame
machines with outputs of 100 MWe or more, which are also known as heavy-duty
industrial gas turbines. In other words, a discussion of “microturbines” is not to be
found herein.
This is not a textbook, although it can be used by a student of mechanical engineering
with sufficient background in thermodynamics, fluid mechanics, and heat transfer as a
useful reference to help complete certain class assignments.
This is not a handbook of generalized information either. In our times, the necessity
of handbooks is debatable. A wide range of detailed information on any given subject is
only one mouse click away. This book is a compendium of expert knowledge, which is
either impossible to find online or, even if found, is either too sketchy or too diluted or
too obscure to be of immediate, practical use.
The intended audience is primarily professionals (i.e., engineers and researchers) who
are working in the industry or in research organizations on various aspects of electric
power generation with gas turbines. Graduate and undergraduate students who are
working on projects toward their degree with an ultimate goal of joining the industry
can be added to this group as well.
It is an advanced text with little material of an introductory nature (mostly a few
paragraphs to start the main narrative). In other words, one will not find the derivation of
Navier–Stokes equations from the analysis of an infinitesimally small control volume of
fluid in this book. The goal of the author is to provide the reader with specialized
knowledge, calculation methods, and tools that can be readily applied to the solution of
the day-to-day problems encountered in the design, development, optimization, oper-
ation, and maintenance of gas turbine power plants. Said methods and tools comprise

xiii
xiv Preface

specific data (some hard to find – even on the Internet, at least not in a compact and
readily usable form), practical formulae, Visual Basic code, charts, and rules of thumbs.
Most of the specific methods and tools have been developed and used by the author over
the course of more than two decades spent in the industry.
What is the use of such a monograph? After all, at the time of writing (i.e., near the
end of the second decade of the twenty-first century), almost all aspects of gas turbine
power plant design are dominated by highly sophisticated, extremely expensive (i.e.,
not available to individuals) computer software with steep learning curves. These “black
box” tools incorporate the latest techniques in computational fluid dynamics and finite
element analysis fortified with flashy graphical user interfaces and other “digital”
accoutrements on the most advanced computing platforms to enable engineers (some
fresh out of school) to design, say, advanced airfoils in order to squeeze the last
0.01 percent efficiency from the compressor or the turbine. Most complicated gas
turbine combined cycle calculations for tens or hundreds of cases can be done in a
matter of seconds by user-friendly heat balance simulation software.
The goal of this monograph, as envisioned by the author, is to provide the junior
engineer or researcher using those tools, as well as his or her supervisor with decades of
experience under his or her belt, with a single source of reference to put every little
detail in its rightful place in the proverbial big picture, which will be expounded upon in
the next few pages.
Before moving on, however, there is a simple fact that needs to be stated unequivo-
cally. This book is dedicated to the memory of Mustafa Kemal Atatürk (1881–193∞)
and his elite cadre of reformers. Without their vision, sacrifices and groundbreaking
work, there would not have been a fertile ground where my parents, teachers, mentors,
family and friends could shape me into the author of this book.
1 Introduction

The “big picture” mentioned at the conclusion of the Preface can be best described in an
analogy to the Russian nesting doll (matryoshka) comprising a set of wooden dolls of
decreasing size placed one inside another.

 The biggest, outermost doll is the electric power industry.

 The second doll represents heat engines in electric power generation.
 The third doll represents gas turbine power plants in the realm of heat engines.
 The fourth doll is the gas turbine itself.
 The fifth to seventh dolls are major gas turbine components: compressor, com-
bustor, and expander.
 The remaining dolls represent individual building blocks of each component:
vanes, blades, disks (wheels), combustor cans, tie rods, turbine rings, etc.
Consider a design engineer working on the first turbine stage stator vane design using a
proprietary 3D computational fluid dynamics code. In case you are wondering, original
equipment manufacturers (OEMs) deploy teams of engineers for the stage-by-stage
design of an advanced gas turbine’s “hot gas path.” Each engineer, many of them with
PhDs in thermofluids from prestigious universities, specializes in one part among many
using highly complex software to solve, say, the full Reynolds-averaged Navier–Stokes
equations in three dimensions, which describe the flow of hot combustion gas across
rows of vanes and blades in each stage of the turbine. It is easy to imagine the requisite
skill and knowledge to perform such tasks adequately.
Yet even more knowledge and skill (and experience) are required to assess the impact
of a particular tweak to, say, the stage 1 nozzle vane geometry on the efficiency and
output of the gas turbine in question, in a simple or combined cycle, and, in turn, the
impact of said gas turbine’s operation in the field on the overall generation portfolio’s,
say, carbon footprint.
This book is not about how to design a particular part; there are tomes written on the
underlying theory of governing aerothermodynamic principles (they will be mentioned
later in the book). Specialized and highly proprietary knowledge is available in OEM
design practices, theory manuals of specific software packages, and, to a certain extent,
in archival papers published in academic journals (containing mostly results and few
background details). Even if one is armed with all of these tools and resources, nobody
sets out to design an entire heavy-duty industrial or aeroderivative gas turbine (or one of

1
2 Introduction

its components or one of the parts thereof ) from a proverbial “blank sheet” on his or her
own anymore.
This book is about the first four “dolls” of the matryoshka described above. The fifth
to seventh dolls will be covered in sufficient detail for one to gain a good grasp of the
impact of particular design decisions on the first four. Finally, the remaining dolls will
be touched upon briefly mainly to illustrate where the technology is, where it came
from, and how far it can go.
Electric power is the lifeblood of contemporary human civilization. Electricity
consumption per capita is shown to have a strong correlation with key social devel-
opment and economic indices (i.e., human development index, gross domestic prod-
uct per capita, etc.). This simple fact is both a boon and a bane simultaneously, as
evidenced by the great disparity between developed and underdeveloped countries.
Consider that China and India, two up-and-coming countries with populations well
above one billion each, lag well behind, say, the USA in this key measure: about
4,000 and 600 kWh/person for China and India, respectively, vis-à-vis more than
12,000 for the USA! There is increasing concern that the unstoppable striving of these
two giants of the so-called Third World toward a better life standard will push fossil
fuel-based electricity production to levels where the global drive to limit carbon
dioxide emissions will become an exercise in futility. It is not a stretch to assume
that readers of these lines are already well versed in the dangers of global warming
and its connection to anthropomorphic greenhouse gas emissions, of which CO2 is by
far the biggest culprit.
This brings us to the subject of electric power (or electricity) generation from burning
a particular fossil fuel – namely, natural gas – in advanced gas turbine-based power
plants. At the time of writing, natural gas-fired power plants, primarily in the form of
combined cycles, are by far the most efficient means of electric power generation via
combustion of fossil fuels. Their rated performance (i.e., similar to the sticker perform-
ance of a passenger car) is more than 60 percent net thermal efficiency at power outputs
of 500–1,000 MWe or even more. Best-in-class power plants can reach 56–57 percent
thermal efficiency during actual field operation. The average efficiency of all natural
gas-fired power plants in the USA in 2015 was about 46 percent, vis-à-vis about
33 percent for all coal-fired plants (as reported by the US Energy Information Adminis-
tration [EIA]). Furthermore, in terms of specific CO2 emissions (i.e., pounds of CO2
emitted per MWh of electricity generated), coal-fired generation is by far the worst
culprit, at nearly 150 percent more than that by natural gas-fired generation (again, in
2015 per the EIA).
In 2015, natural gas and coal each accounted for about a third of all US electricity
generation, with more than 1,700 power plants utilizing the former and more than
500 power plants utilizing the latter. Almost all natural gas-fired power plants are based
on gas turbine technology. Finally, in several months of 2016, US natural gas-fired
electricity generation surpassed coal-fired generation. The top two driving factors
leading to this trend are low natural gas prices due to the shale gas boom and the much
more favorable emissions characteristics of natural gas vis-à-vis coal and all other types
of fossil fuels.
 Introduction 3

Increasing penetration of intermittent renewable technologies (i.e., solar and wind)

into the electricity generation portfolio requires readily available backup from fossil
fuel-fired generating capacity. In the USA, the contribution of wind and solar to
electricity generation in 2015 was about 5 percent (mostly from wind). When wind
stops blowing, especially on short notice, the most efficient, clean, and fast-responding
power plants to pick up the slack are natural gas-fired gas turbine power plants. In the
early years of the second decade of the twenty-first century, this dynamic was thought to
be a very important driver of gas turbine-based electricity generation.
In the age of the Internet, it is pointless to cite a lot of statistics, which will be
obsolete within the span of a few years (if not sooner), in a print book. All sorts of
numbers are readily available online. Barring a “black swan” event of a catastrophic
nature (e.g., an accident associated with shale gas extraction via fracking leading to
huge loss of life) or of a fortuitous one (e.g., successful culmination of cold fusion
research into the large-scale commercialization of it in electric power generation),
heavy-duty industrial gas turbines will play a significant role in electric power gener-
ation in the USA, Europe, and many other places in the world in the remainder of the
twenty-first century.
Nevertheless, it is difficult to guess the magnitude of the aforementioned “significant
role.” Around 2010, it was foreseen that there would be about 300 large gas turbines
sold each year, but in 2013, just 212 were ordered worldwide. In 2017, this number was
122. Major OEMs reported declining sales and, even worse, the most advanced turbines
were being sold at no margin or sometimes at a loss. At the time of writing (late 2017), it
is difficult to gauge whether the decline in industrial gas turbine sales is just a cyclical
problem or whether there is a structural problem in the industry.
The underlying technology is more than a century old and its basic features are not
expected to change drastically. There are many excellent treatises of the gas turbine
theory out there, going back to the monumental work of Aurel Stodola in the early
twentieth century. This book does not intend to retread the path of giants in the field. In
fact, they constitute the foundation with which any serious student of the subject matter
must be familiar. Herein, core scientific principles of mechanical, electrical, operational,
and economic aspects of the land-based gas turbine generator are going to be distilled
into easily usable “bites” to help the practitioner and student alike in their daily work.
The book is divided into four parts (plus Appendices):
I. Prerequisites
II. Fundamentals
III. Extras
IV. Special Topics
Part I includes material that the reader must be familiar with in order to derive the
maximum benefit from the book and ends with a brief history of the gas turbine
(Chapter 4). This chapter will start with three “vignettes” covering three historical gas
turbines.
It is interesting to note that the concept of a gas turbine has been around much longer
than is commonly realized. In his treatise Mathematical Magick of 1648 (a second
4 Introduction

“Sails in a chimney-corner”
Rotor
Hot air

Hearth

Figure 1.1 “Chimney gas turbine” described by John Wilkins, Lord Bishop of Chester.

edition was published in 1683), English clergyman, natural philosopher, polymath, and
author, John Wilkins (1614–1672), Lord Bishop of Chester, described “a better Inven-
tion to this purpose, mentioned in Cardan, whereby a Spit may be turned (without the
Help of Weights) by the Motion of the Air that ascends the Chimney.”1 The “moving of
Sails in a Chimney-corner” (i.e., a “chimney gas turbine”), as depicted in Figure 1.1, is
the purpose that Wilkins refers to.2 Bishop Wilkins indicated that the “invention” was
mentioned in the 1559 treatise De Varietate Rerum by the Italian polymath, Gerolamo
Cardano (“Cardan” as Wilkins calls him), who is well known for his achievements in
algebra, but was also an inventor of mechanical devices such as the combination lock.
While the contraption in Figure 1.1 is unmistakably a gas turbine, the aforementioned
“vignettes” are bona fide examples of turbomachinery, which laid the foundation for the
modern-day variant.
Once the historical foundations of the gas turbine are laid down, the current state of
the art is going to be assessed in realistic terms. The “class hierarchy” of heavy-duty
industrial gas turbines will be established in this chapter as well.

1
The complete title is Mathematical Magick, or, The wonders that may by performed by mechanichal
geometry: in two books, concerning mechanical powers [and] motions. Being one of the most easie,
pleasant, useful (and yet most neglected) part of Mathematicks. Not before treated of in this language
(London: Printed for J. Nicholson, at the Kings-Arms in Little Britain; A. Bell, at the Croft-Keys in Cornhill;
B. Tooke, at the Middle-Temple-Gate in Fleetstreet; and R. Smith under the Piazza’s of the Royal-
Exchange. MDCCVIII).
2
According to Wilkins, “the Motion of these Sails may likewise be serviceable for sundry other Purposes; for
the Chiming of Bells, for the Reeling of Yarn or the Rocking of a Cradle, with diverse the like domestick
Occasions.”
 Introduction 5

Part II comprises fundamental material one has to be thoroughly familiar with in

order to be conversant in more advanced subject matter related to the design and
operation of gas turbines for electric power generation.
In Chapter 5, it will be shown that the basic gas turbine concept logically follows
from the second law of thermodynamics (even though, in reality, the evolution of heat
engines and the science of thermodynamics went pretty much hand in hand). Once
that logical path is established, it is amazing how many practical calculations, which
typically require hours of analysis with sophisticated heat balance simulation soft-
ware, can be distilled into a few simple formulae amenable to simple spreadsheet
analysis.
From the thermodynamic cycle to the final end product (Chapter 14), there are several
intermediate steps. They separate “concept” from “reality.” In a roughly logical order,
they comprise aeromechanical design of compression and expansion (turbine) sections
to achieve particular cycle conditions (Chapters 10 and 11), combustion with minimal
or – even better – no harmful emissions (Chapter 12), and the availability and selection
of suitable materials of construction (Chapter 13). All of these individual design and
development steps must be undertaken with a keen eye on cost, operability, maintain-
ability, and reliability.
Part III comprises subject matter of a more advanced nature, which one has to master
in order to claim comprehensive knowledge of industrial gas turbines for electric power
generation. Note that the coverage in the book does not deliver the said mastery; that
requires many years of active involvement in the field. The goal herein is simply to shed
light on the path to be taken toward that goal.
At the end of the day, the gas turbine itself generates mechanical (shaft) power. The
synchronous alternating current machine, which transforms the shaft power into electric
power, is an integral part of the system (i.e., the gas turbine generator). In the past, when
gas turbines were primarily utilized for peaking duties (i.e., a few hundred hours
annually) or for base load duties in a combined cycle configuration, treatment of the
generator was barely an afterthought (i.e., generator efficiency was 98.9 percent – that’s
it!). Modern grid requirements such as grid code regulations and reactive power support
necessitate a closer look at the alternating current machine and its ramifications for
running the gas turbine efficiently and reliably. A whole chapter in Part III will be
devoted to this (Chapter 15).
Other chapters in Part III deal with:
 Reliability, availability, and maintainability (Chapter 16)
 Combined cycle power plant (Chapter 17)
 Off-design operation (Chapter 18)
 Transient operation (Chapter 19)
 Economics (Chapter 20)
 The Hall of Fame (Chapter 21)
The last chapter in Part III is a deep dive into the “latest and greatest” in gas turbine
technology, as of the end of 2017, via the flagship products of four major OEMs.
6 Introduction

Part IV comprises chapters on unique applications of gas turbine technology:

 Closed cycle gas turbines (Chapter 22)
 Aeroderivative gas turbines (Chapter 23)
Finally, now that the reader is equipped with a trove of knowledge on the state of the
art, a glimpse into future development possibilities will conclude the treatise. The final,
concluding chapter will recap the status of gas turbine technology and look into the
future with a keen eye on the past.
With this brief introduction complete and without further ado, it is time to move on to
the nitty-gritty details of large, stationary gas turbines for electric power generation.
Part I

Prerequisites
2 The Tool Chest

Let us state the obvious first: this is a book for engineers and engineering students.
A solid understanding of the key concepts of thermodynamics, fluid mechanics and heat
transfer is more than a prerequisite; it is a must. Without that, slogging through the
material covered in this book will become a tedious chore (which is definitely not the
author’s intention).
One does not have to hold a degree in advanced mathematics to be a good gas turbine
engineer. Nevertheless, a strong foundation in calculus is requisite to understanding
the laws of thermodynamics, especially the second one. Furthermore, the foundation
of the thermal design of power plants in general and gas turbines in particular consists of
the famous “TdS” equations. The reader must be readily conversant in them and in
Maxwell relationships (if you draw a blank here, it is time to pick up your thermo-
dynamics textbook and blow the dust off its cover) – simply put, there is no shortcut
around it. If your math skills are rusty, the excellent book by Zel’dovich and Yaglon is
the perfect resource for getting up to speed [1].
It also helps greatly to have an adequate understanding of basic statistical concepts,
which, in turn, require a firm grasp of calculus. This is imperative for understanding the
difference between “engineering” and “commercial” performance (i.e., commercial
“margins”). It is also very handy in order to prevent being lured into unrealistic
expectations by the proverbial “fool’s gold.” A very useful tool to help you in statistical
analysis is the Oracle Crystal Ball, which is a Microsoft Excel-based software for
predictive modeling, forecasting, Monte Carlo simulation, and optimization.1 Monte
Carlo simulation in particular is a very valuable tool to differentiate between substantial
and insignificant differences when comparing design options. Its use will be demon-
strated later in the book (see Chapter 20).

2.1 Computer Software

In order to derive the maximum benefit from this book to impact your daily work, you
need to perform calculations. Some of the equations developed in the following chapters
are amenable to quick implementation with a pen, a piece of paper, and a $10 drugstore

1
For more information about Crystal Ball, visit www.oracle.com/crystalball (last accessed by the author in
December 2017).

9
10 The Tool Chest

calculator (or the calculator app on your smartphone). Once you go beyond a few “back
of the envelope”-type estimates, you will probably need to implement quite a few such
equations in an Excel spreadsheet. Nevertheless, at a certain point, you will realize that
it is a good idea to distill some of your calculations into compact snippets of computer
code. This is where the real fun starts.
It is highly recommended that you are well versed in at least one of the following
programming languages2:
1. Visual Basic (VB; especially VBA in Excel)
2. C or C++
3. FORTRAN
4. Matlab (from MathWorks®)
The last one is extremely popular among the younger generation – students and
practitioners. Even though the author has not had extensive experience with it, he is
aware that it is a very simple and powerful tool for computational purposes. The most
beneficial one in this author’s opinion, which is also quite easy to learn and implement,
is VB. In particular, VBA (Visual Basic for Applications) is the programming language
of Excel and other Microsoft Office programs. (It is highly unlikely that the reader of
this book does not have access to Microsoft Office and Excel through his or her
organization or on his or her own.) If you are not already familiar with VBA, you can
get started by automating tasks in Excel by using the Macro feature, which essentially
records a sequence of your Excel spreadsheet actions in a VB function.
An alternative to Microsoft Office is Apache OpenOffice (AOO), which is an
open-source office productivity software suite. It contains a word processor (Writer –
equivalent to Microsoft Word), a spreadsheet (Calc – equivalent to Microsoft Excel),
and a presentation application (Impress – equivalent to Microsoft PowerPoint), among
others. Readers who are more familiar with it can of course substitute the AOO variant
for Excel, which is the software program most familiar to the author.
If you are already familiar with C++ and/or FORTRAN and, even better, if you
already have old programs that you had developed earlier in your educational and/or
professional career, you can easily translate them into VB. It is very intuitive and easy.
Another way to capture such legacy code in Excel or similar software programs is via
converting them into a dynamic-link library (DLL; i.e., an executable file encapsulated
in a DLL).
In Appendix C of the book, some examples of Excel VBA code based on the
formulae developed for the subject matter hand will be provided. You can use them
in your own applications as is or as starting points. For the younger generation of
readers, these code snippets (or formulae and methods contained therein) can be used as
building blocks or starting points to design your own “apps.”
However, at some point, for serious work, the calculations requisite for accurate and
reliable engineering design analysis require specialty software. This is especially true

2
There are many new computer languages out there. Whatever works for you is just fine.
 2.1 Computer Software 11

for transient (dynamic) analysis of the power plant for operability analysis and control
system development. The software used for the latter task is extremely complex, with a
steep learning curve (and it is very expensive, of course), and it requires a huge number
of man-hours to develop and execute fully functional power plant models. It is no
exaggeration to state that some people spend an entire career on such programs and
associated tasks. Unfortunately, there are no shortcut calculation methods to replace
them (which require the solution of combinations of partial differential equations), and
even simplified approaches to estimate their outcomes are quite complicated and require
a deep engineering knowledge of the underlying phenomena. This will be touched upon
again in Chapter 19.
Software for steady-state performance calculations are commonly known as “heat
balance simulation tools.” The name derives from the fact that the underlying funda-
mental principle is the first law of thermodynamics (also known as conservation of
energy) along with mass continuity (also known as conservation of mass). These two
laws of conservation are applied to the individual pieces of equipment comprising the
power generation system in question. In the end, a “balance” is established between the
two forms of energy transfer – work and heat – and mass transfer across the entire
system (i.e., the “control volume”).
There are several steady-state, heat balance simulation tools widely used in the
industry:

1. GateCycle. Gate, as it is commonly known, is a PC-based simulation software

with a graphical user interface that allows the user to build a system by intercon-
necting individual components, which are available as icons (compressor, com-
bustor, expander, etc.). In 2000, Enter Software was fully acquired by General
Electric. Since then, however, marketing and support activities for Gate continu-
ously dropped until 2013 or 2014, when, for practical purposes, GE Enter all but
ceased to function. Some readers might be familiar with Gate and have access to
its legacy (and functional) copies through their organizations.
2. Thermoflow Suite. This is a suite of several software packages, developed
by Thermoflow, Inc., since 1987, which are classified into the following two
distinct groups:
a. Application-specific software. A special-purpose tool focusing exclu-
sively on a specific type of power plant. The program includes a general
model, from which the user selects a subset via a guided, structured
procedure. They comprise:
i. GT PRO and GT MASTER for gas turbine combined-cycle and
cogeneration (i.e., combined heat and power, or CHP as it is com-
monly known in Europe) design and off-design performance.
ii. STEAM PRO and STEAM MASTER for fossil plant (e.g., coal-
fired boiler and steam turbine generator) design and off-design
performance.
b. Fully flexible software. A general-purpose tool that allows the user to
construct any real or conceptual power plant model by connecting
12 The Tool Chest

appropriate building blocks in a flexible and unconstrained (up to a certain

limit, of course) manner. Thermoflex is Thermoflow’s fully flexible soft-
ware, which is similar in functionality to GateCycle.
3. GateCycle and Thermoflex belong to a specialized family of engineering soft-
ware commonly known as flow-sheet simulators, which are widely used in
chemical process industry. Some of these tools (e.g., HYSYS [formerly known
as HYSIM], ASPEN [at the time of writing, the company owning it is the owner
of HYSYS as well] and PRO/II) are also used by engineers to develop fossil fuel-
fired power plant performance modeling (especially for integrated gasification
combined-cycle applications, which require simulation of chemical process com-
ponents). HYSYS and ASPEN also have transient (i.e., dynamic or unsteady-
state) simulation capability.
4. Two recent additions to this family of software are Ebsilon® Professional,
developed by Steag Energy Services GmbH, and the suite of software developed
by the SoftInWay, Inc., which includes cycle heat balance tools (i.e., AxCycle™)
as well as stage-by-stage design tools (i.e., AxSTREAM®). More information on
these software products can be found online.

Note that this brief introduction is not intended as a commercial for particular
software programs. In addition to the aforementioned software tools, with which the
author had hands-on experience, there are many other commercially available software
packages for steady-state and/or transient simulation. Examples of the former are
IPSEpro (offered by SimTech in Austria) and PEPSE (now offered by Curtiss-Wright
Nuclear Division). There is also Simulink by Mathworks, the developer of Matlab,
which can be used for dynamic simulation of gas turbine power plants and controls.
Similar to Matlab, Simulink is widely used by the new generation of engineering
students and practitioners and might come in handy especially in doing the gas turbine
transient calculations described in Chapter 19.
Gas turbine original equipment manufacturers (OEMs) utilize their own proprietary
codes for the design of flange-to-flange gas turbines. To a large extent, these are legacy
FORTRAN codes going back 50 years or more and incorporate “lessons learned” from
a huge amount of laboratory, factory test bed, and field operation data in the form of
empirical correlations. As such, they are simply irreplaceable, unknown to the general
public, and, even to some of their current users, they are quasi “black boxes.” Even their
in-house name, “cycle deck,” goes back to the times when these codes, compiled in
punched-card decks, were run on mainframe computers.
In terms of commercially available software for flange-to-flange gas turbine design,
in the author’s opinion, the most user-friendly one with sufficient detail to model a hot
gas path reasonably accurately is the GASCAN code encapsulated in the “Cooled
Turbine Stage” component of Thermoflow’s Thermoflex software. This program will
be frequently used herein to illustrate concepts and design principles.
Another similar program, with a focus on aircraft propulsion, is GasTurb by
Dr. Kurzke. Once a “one-man show” by Dr. Kurzke, in future, this program is going
to be developed and maintained by Dr. Jeschke and his team at the Institute for
 2.1 Computer Software 13

Jet Propulsion at RWTH Aachen University, Germany. More information on this can be
found online. For underlying theory and origins of the computer codes (in FORTRAN),
readers with knowledge of German can refer to the somewhat dated (but still very
valuable) book by Münzberg and Kurzke [2].
For transient simulation and off-design, unsteady-state performance calculations, in
addition to HYSYS, commercially available software products include ProTRAX
(formerly known as PC-TRAX) and EASY5. ProTRAX was originally developed as
a power plant operator training simulator. Basically, the software creates a “digital twin”
of the entire fossil fuel-fired power plant, which is then run in real time with all pertinent
controls and operator screens to create real-life scenarios. Thus, operators can be trained
in all features and procedures of the power plant they will be working in. (In fact, the
first dynamic simulators were developed for safety analysis of nuclear power plants
almost 50 years ago.) Such dynamic simulators are indispensable for plant controls
design, testing, and commissioning, especially when they are combined with the actual
control system hardware and software, including operator consoles (e.g., General
Electric’s Mark series systems). Examples of other commercially available dynamic
simulation software are Simcenter Amesim (now part of Siemens PLM Software),
Apros (by Fortum and VTT Technical Research Centre of Finland Ltd. for modeling
and dynamic simulation of power plants), ISAAC Dynamics (a dynamic simulation
software by the TransientGroup – formerly Struttura Informatica – in Florence, Italy),
3KEYMASTER (modeling and simulation platform by WSC, Inc., in Maryland, USA),
and Modelica (developed by the non-profit Modelica Association and is free).
As mentioned earlier, dynamic simulation software is extremely complex and expen-
sive and requires a significant amount of training for an engineer to become well versed
in its use. While their steady-state counterparts (especially Thermoflow software) are
comparatively easy to use, they are also very expensive (initial purchase and annual
maintenance fees for upgrades and customer support can run to tens of thousands of
dollars) and are unlikely to be affordable to individuals. In any event, all software tools
require a certain experience level achievable via a sometimes steep and lengthy learning
curve. While they make our lives easier and increase our productivity, they hide the
fundamental principles that are at work from us – sometimes with disastrous results (i.e.,
the famous GIGO: garbage in, garbage out).
The material in this book is intended to make the inner workings of such software
tools “transparent” to the reader, who may already be a user of them. (Thermoflow
software, especially GT PRO/MASTER and Thermoflex, will be used in some of the
coverage.) By the same token, the methodology and fundamental principles, expressed
as simple physics-based equations, introduced in the following chapters should provide
a companion to or an alternative for carrying out certain basic design and analysis tasks.
Before moving on, a few words on computational fluid dynamics (CFD) are in order.
In most gas turbine theory books (e.g., by Saravanamuttoo and his coauthors [3]),
compressor and turbine design processes are covered via one-dimensional “free vortex”
theory fortified by empirical correlations. This was indeed how actual gas turbines were
designed and developed by major OEMs in the post-war period until the sixties.
Thereafter, improved analytical methods for the solution of two-dimensional inviscid
Another random document with
no related content on Scribd:
 GENTSCHE GESLACHTSNAMEN.

Sommige geslachtsnamen—of liever en beter gezegd, sommige

maagschapsnamen van ingezetenen der Vlaamsche hoofdstede
Gent, heb ik mij uitgekozen als onderwerp van eene verhandeling,
die, zoo ik hope, den Lezer niet ongevallig zijn zal, maar eene korte,
aangename verpoozing hem zal brengen.

Op streng wetenschappelijken zin maakt dit opstel volstrekt geen

aanspraak. Eenvoudig en bevattelijk het een en ander, in
taalkundigen zin, over sommige Gentsche geslachtsnamen te
schrijven—zie daar de taak die ik mij heb voorgesteld te volbrengen.

De namen, in deze verhandeling vermeld en behandeld, heb ik

genomen uit den Almanach du Commerce et de l’Industrie, Brussel
1878. Zijn er nu sommige namen in dit opstel in onjuiste spelling
medegedeeld (’t welk zeer wel het geval kan zijn, aangezien ik
menige spelfout in genoemden Almanach heb opgemerkt), zoo wijte
men die misstellingen, die trouwens van weinig of geen belang zijn,
niet aan den schrijver van deze verhandeling. Immers ben ik zelf
slechts zeer weinig te Gent bekend; slechts met een paar
Gentenaren heb ik de eer en het genoegen persoonlijk in kennis te
staan. Maar, de duizenden Gentsche geslachtsnamen, in den
Almanach vermeld, zijn overvloediglijk voldoende voor mijn doel.
Mijne persoonlijke onbekendheid met Gentenaren in het algemeen,
is ook de oorzaak, dat ik de oude, oorspronkelijk Gentsche namen,
het eigendom van oude, oorspronkelijk [137]Gentsche
maagschappen, niet weet te onderscheiden van namen, die, door de
hedendaagsche wisseling der bevolking in steden en dorpen, eerst
in lateren, soms eerst in den laatstverloopen tijd te Gent het
burgerrecht hebben verkregen. Ik heb de namen, die ik, om de eene
of de andere reden, in dit opstel vermelden of bespreken wilde, maar
zoo, als voor de hand weg opgenomen uit het bovengenoemde
adresboek.

In het algemeen genomen vertoonen de Gentsche

maagschapsnamen niet iets bijzonders, iets eigenaardigs, waardoor
ze van andere Nederlandsche namen zouden onderscheiden, als
bijzonder Gentsche namen zouden kenbaar zijn. Integendeel, de
Gentsche namen bieden ons de zelfde algemeene kenteekenen, ook
de zelfde bijzonderheden aan, die eigen zijn aan alle
Nederlandsche, bepaaldelijk aan alle Zuid-Nederlandsche, aan alle
Vlaamsche namen, in de andere steden en dorpen van
Vlaanderland. En over het geheel genomen zijn de Gentsche namen
oorbeeldig en zuiver Vlaamsche namen. De bijzondere kenmerken
der Vlaamsche geslachtsnamen treden bij de Gentsche namen sterk
op den voorgrond. Bij voorbeeld, de oude, thans geheel verouderde
spelwijzen, als Q u a e s a e t , B r u y n o o g h e , D e C u r t e ,
D’Hooghe, Haemelinck, Clauwaert, Heyndrickx,
D e M u y n c k , D e M e u l e n a e r e , D ’ H u y v e t t e r,
Te i r l y n c k , G o e t g e l u c k , D e L e p e l e i r e , V a n
C u y c k , L a n c k s w e e r t —spelwijzen, die ten deele nog een
middeleeuwsch voorkomen hebben, en anderdeels uit de zestiende
en zeventiende eeuw dagteekenen—spelwijzen, die in de
noordelijke Nederlanden niet dan zeer zeldzaam voorkomen. Die
oude spelvormen der Vlaamsche namen bewijzen den ouderdom, ja
de adel-oudheid der maagschappen, waaraan ze toebehooren, in
tegenstelling met de jonkheid, met de nuchtere en platte
hedendaagsheid der Noord-Nederlandsche namen in het algemeen.
In Noord-Nederland, vooral ten platten lande in de noordelijkste
gewesten, hebben de geslachtsnamen der landseigene bevolking in
den regel eerst in het begin van deze eeuw hunnen
hedendaagschen, geijkten vorm verkregen. Dien ten gevolge
vertoonen ze ook in den regel de spelling dezer loopende eeuw;
bijvoorbeeld D e J o n g , D e H a a s , V i n k , V a n K u i k ,
K u i p e r , B a k k e r , K o n i n g , [138]tegenover D e J o n g h e ,
D ’ H a e s e , Vy n c k e , Va n C u y c k , D e C u y p e r, D e
B a c k e r e , D e C e u n i n c k in Zuid-Nederland, bepaaldelijk te
Gent.

Deze zaak laat zich gereedelijk verklaren. In de laatste

middeleeuwen stond Vlaanderen, stonden de Zuid-Nederlandsche
gewesten in ’t algemeen, in beschaving en ontwikkeling hoog boven
de noordelijke Nederlanden. Brugge en Gent, Leuven en Brussel,
Antwerpen en Mechelen waren bloeiende, rijke steden, met hoog
ontwikkelde nijverheid, met levendigen handel; steden waar
wetenschap, kunst en handwerk op eenen hoogen trap van bloei
stonden, toen dat alles in de Noord-Nederlandsche gewesten in veel
mindere mate werd aangetroffen, toen Amsterdam en ’s-
Gravenhage, toen Rotterdam en Arnhem nog maar plaatsen waren
van weinig beteekenis, toen Utrecht en Groningen, toen Dordrecht
en Haarlem, al waren ze toenmaals de voornaamste steden des
lands, met Gent en Brugge, met Leuven en Mechelen toch niet
konden worden vergeleken. De Vlaamsche en Brabantsche steden
waren in die tijden de middelpunten des verkeers, de middelpunten
van het beschaafde en ontwikkelde leven voor geheel het westelijke
Europa. Een druk en veel bewogen leven op allerlei gebied, in
allerlei zin, heerschte toen daar in die steden, zoo als nu in Londen
en Berlijn, in Weenen en Parijs het geval is. Toenmaals, in dat
drukke wereldverkeer, deed de behoefte aan vaste geslachtsnamen
bij de Vlamingen zich reeds dringend gevoelen, en werd ook aan die
noodzaak gevolg gegeven, eerst bij de stedelingen, weldra ook ten
platten lande. Natuurlijk werden die namen geschreven in de
spelwijze, die toenmaals in voege was, en gelding had. En even
natuurlijk vertoonen de namen, die nog heden, uit die oude tijden, bij
de Vlamingen in stand gebleven zijn, die oude spelwijzen, die oude
vormen, als zoovele getuigenissen van lang vervlogene, van
roemruchtige dagen. In deze hunne oude spelling, in deze hunne
verouderde vormen hebben de Vlaamsche, hebben de Gentsche
geslachtsnamen een bewijs van hunne oudheid, als ’t ware een
teeken van ouden adeldom, eene gedachtenis aan die schoone
jaren van eertijds.

En gelukkig! Wat men heden ten dage in de spelling onzer taal ook
moge veranderen, welke oude en schoone, alle recht [139]van
bestaan hebbende vormen ook uit de schrijftaal mogen verloren
gaan, in deze onze dagen van verbastering, verarming en
vervlakking der taal, de geslachtsnamen der Vlamingen, der
Gentenaren zijn in hunne, nu eenmaal vastgezette vormen
onveranderlijk, en blijven in deze hunne edele en volledige vormen
in leven, zoolang er Vlamingen zullen zijn, rechtzinnige,
ouderwetsche, vrome, degelijke Vlaamsche mannen, die ze zullen
voeren.

God geve, dat dit nog vele eeuwen, met volle eere, het geval moge
zijn!

Als een gevolg van den grooten bloei en van de bijzondere

ontwikkeling, die het burgerlijke handwerk reeds vroeg in de
middeleeuwen te Gent genoot, dragen daar ter stede nog heden
vele ingezetenen geslachtsnamen, die oorspronkelijk het bedrijf van
de voorouders, althans van eenen voorvader dier lieden aanduiden.
Het lag immers voor de hand, dat men in de tijden, toen Gent zich tot
eene groote en volkrijke stad ontwikkelde, den eenen H e y n d r i c k
(Hendrik), die een wever was, onderscheidde van den anderen
Hendrik, die het bedrijf van brouwer uitoefende, door den eenen
H e y n d r i c k d e W e v e r e (Hendrik de Wever), den anderen
H e y n d r i c k d e B r a u w e r e (Hendrik de Brouwer) te noemen.
En eveneens lag het voor de hand, om die namen d e W e v e r e en
d e B r a u w e r e , die oorspronkelijk slechts toevallige, slechts
wisselende bij- of toenamen waren geweest, als vaste
geslachtsnamen aan te nemen, toen de behoefte aan zulke namen
onder de burgerij van Gent zich deed gevoelen.

Dien ten gevolge vinden wij nog heden te Gent de volgende

maagschapsnamen: Te m m e r m a n , met D e S a e g h e r en
H o u t s a g e r ; D e S m e t en D e S m e d t , met D e V y l d e r
(die de vijl veelvuldig gebruikt; b.v. de slotemaker); D e D r y v e r
(een kunstenaar die figuren of beeldekens in gouden of zilveren
platen drijft); D e K e t e l a e r e (die ketels maakt), D e
P a n n e m a e c k e r , D e P o t t e r , D e S c h e e m a e c k e r en
V e r g u l d e r . Verder D e S c h e p p e r en D e N a e y e r (dit zijn
oude benamingen voor den kleêrmaker); D e B l e e c k e r en D e
M a n g e l a e r e ; D ’ H u y v e t t e r (dat is de leêrlooier), D e
[140]W e v e r e . Dan D e C u y p e r en D e C u u p e r e , D e
S e e l d r a e y e r (dat is de touwslager), D e D e c k e r (die de
daken der huizen met stroo of met riet dekt), D e B a c k e r en D e
B a c k e r e met D e G r u y t e r (in Holland zegt men grutter, in
Friesland gorter of gortmaker), V l e e s c h a u w e r en D e
B r a u w e r e . De middeleeuwsche Gentsche molenaar leeft nog in
de geslachtsnamen D e M e u l e n e i r e , D e M e u l e n a e r e ,
D e M u l d e r , D e M e u l e m e e s t e r en S m o l d e r s (dat is:
des molders, des molenaars zoon, dus eigenlijk geschreven ’s
Molders). Ten slotte nog D e S c h o e n m a k e r (met D e Z u t t e r ,
eene verbastering van het Latijnsche woord sutor, schoenmaker),
D e S p i e g e l a e r e (spiegelmaker), D o l i s l a e g e r (beter
geschreven D ’ O l i s l a g e r , D e O l i e s l a g e r ), D e
C a e s e m a e c k e r , enz. Andere neringdoenden zijn nog D e
W a e g e n e i r e en D e W a e g e n a e r e (de zelfde naam als het
Hoogduitsche W a g n e r en het Noord-Nederlandsche
W a g e n a a r , dat is de man, die, om loon, vrachten met eenen
wagen vervoert, of anderszins wagens verhuurt), D e Ta v e r n i e r ,
D e W e e r t en C a s t e l e y n met D e K o c k ; d e J a e g h e r
met D e V i s s c h e r en D e V o g e l a e r e en D e
V o g h e l a e r e , D e S c h e i r d e r (barbier zegt men
hedendaags), D e M u n t e r en S p e e l m a n en To l l e n a e r e .
Dan C o o p m a n en D e C o o m a n (’t is het zelfde), met D e
M e e r s m a n (marsdrager); eindelijk D e M e y e r en D e
P a c h t e r e . En vele dergelijken meer.

Als namen die juist niet aan handwerk of ambacht of nering, maar
dan toch aan een bedrijf hun ontstaan te danken hebben, vindt men
te Gent: D e C l e r c k en D e C l e r c q met D e S c h r ij v e r , D e
R u y t e r , enz. En deze namen vormen den geleidelijken overgang
tot die geslachtsnamen, welke aan waardigheden, aan ambten en
bedieningen ontleend zijn. Dezen zijn nog al talrijk, en schier volledig
vertegenwoordigd onder de burgerij van Gent. Men vindt er:
C a r d i n a e l , B i s s c h o p en D e B i s s c h o p , D e P r o o s t ,
D e P a e p e , D e M u y n c k , en D e C o s t e r . Dan D e
K e y s e r , D e C o n i n c k (met D e K o n i n c k en D e
C e u n i n c k ), D e P r i n c e , D e G r a e v e , D e
B o r c h g r a v e met B u r g g r a e v e , H a r t o g h , D e
L a n t s h e e r e en J o n c k h e e r e . Dan komt D e
M a e s s c h a l k , D e R i d d e r en D e R u d d e r , S e r g e a n t
[141]en D e K r ij g e r . Eindelijk D e M e e s t e r , B a a s en D e
G h e s e l l e , D e P o o r t e r en B u r g e r . Ten slotte D e
Boeve.

Tot deze groep van geslachtsnamen kunnen nog gevoegd worden

sommige namen die tot de onderlinge betrekkingen der menschen
behooren; als: D e V r i e n d t met C o r t v r i e n d , D e N e v e .
Misschien ook G o e v a e r e (Goede vader?). Eindelijk D e M a n ,
J o n g e r l i n c k en K i n d t . Ook De M o e r l o o s e (moederlooze,
die geen moeder heeft).

Als aanhangsel van deze namengroep noem ik nog eenige namen,

wier beteekenis mij niet duidelijk is. Namelijk D e C r a e c k e r , D e
S c h u y t e r (bijvorm van Schipper?), D e S l o o v e r , D e
M u y t e r , D e R u y s s c h e r en D e R u s s c h e r , D e
B r u y c k e r , D e V u l d e r en D e V l i e g h e r , met
Schouwvlieger.

Bijzondere lichamelijke of geestelijke eigenschappen, die deze of

gene Gentenaar, in den ouden tijd, vertoonde of bezat, gaven
veelvuldig aanleiding tot het geven van bijnamen. De eene Roeland,
bij voorbeeld, had een kaal hoofd; en de andere Roeland had door
ziekte, door eene langdurige leverkwaal, steeds eene gele huidkleur.
Het duurde niet lang of de spraakmakende gemeente noemde den
eenen Roeland d e C a l u w e of Roeland C a l u w a e r t ; en den
anderen Roeland d e G h e e l e . Of ook de eene Bavo was bekend
als een dapper, een stout, een koen man; terwijl de andere Bavo
loos was, en geslepen van aard. Weldra noemde men den eersten,
ter onderscheiding van den anderen, Bauwe, of Bavo d e
D a p p e r e , Bauwe d e S t a u t e of Bavo d e C o e n e ; en den
anderen Bavo d e L o o z e . Deze soort van bijnamen, als
geslachtsnamen in gebruik gesteld, vindt men nog in de
hedendaagsche namen D e L a n g h e , D e G r ij s e , D e
B l a u w e (de man, die, door een hartgebrek, of door het gebruik
van zeker geneesmiddel, eene blauwachtige kleur van de huid had),
D e G h e e l e , D e C o r t e en D e C u r t e , D e W i t t e en D e
B r u y n e en D e R o o (deze drie naar de kleur van het haar), D e
C a l u w e , D e G r o o t e en D ’ H o o g e , D a u w e (beter
geschreven D ’ A u w e , dat is D e O u d e ) en D e J o n g h e , D e
P r a e t e r met D e S u r g e l o o s e (zorgelooze); D e
W a n d e l e e r , D o b b e l a e r e en D e L e e n e r ; D e n
D o o v e n en D e Ta e y e [142]met D e S t a e r c k e (de sterke);
ook B r u y n o o g h e en S p a n o g h e , M a g h e r m a n en
C a l u w a e r t . Eindelijk D e D a p p e r , D e S t a u t e , D e
C o e n , D e R y c k e , met G o e t h a l s en I s e r b y t , (de man die
zulke sterke tanden had, dat hij wel ijzer zoude kunnen bijten). Ook
B y t e b i e r schijnt tot deze groep te behooren. Ten slotte,
L a n g e r o c k en L a n c k s w e e r t zullen oorspronkelijk wel
bijnamen zijn geweest voor mannen, die bij hunne tijdgenooten
kenbaar waren, de eene door het gewoonlijk dragen van eenen
bijzonder langen rok, de andere door het bezit van een bijzonder
lang zwaard.

In de middeleeuwen, en nog lang daarna, gaf men ook namen aan

de huizen, aan schier al de huizen, vooral van de kooplieden en
neringdoenden, in de steden. Die namen werden op uithangborden
en gevelsteenen, in beelde en in geschrifte aangeduid en vermeld.
Dit gebruik is nog niet geheel uitgestorven in onze dagen, en wordt
hoofdzakelijk nog gevolgd in de huizen, waarin herberg gehouden
wordt, ’t zij in ’t groot of in ’t klein, ’t zij dan bij de nieuwerwetsche,
groote en voorname hôtels, café’s en restaurants (allemaal Fransche
zaken met Fransche namen), of bij de ouderwetsche, eerbare en
degelijke herbergen in de dorpen, of bij de kroegen in de
achterbuurten. Oudtijds, in het dagelijksche leven, noemde men ook
de huizen steeds met hunne namen; bij voorbeeld: de Engel, de
Beer, de Geelvink, de zeven Kerken van Rome, de Dom van Keulen,
de Zon, de Ster, de Herder, het Scheepken, de Keizer van
Duitschland, de Koning van Spanje, de Prins van Oranje (kortaf de
Keizer, de Koning, de Prins); enz. Die huisnamen gingen als
bijnamen over op de bewoners van die huizen. G o v a e r t , de man,
die in het huis woonde, dat de Valk heette, of waar, zoo als men toen
sprak, „de Valk uithing”, noemde men, ter onderscheiding van eenen
anderen G o v e r t , die het huis de Martelaar bewoonde, G o v a e r t
d e V a l c k ; en zijnen naamgenoot G o v e r t d e M a e r t e l a e r e .
Ook deze bijnamen, tot geslachtsnamen aangenomen, treft men nog
heden aan onder de Gentsche burgerij.

Vooral de afbeeldingen en de namen van verschillende dieren waren

oudtijds zeer in voege, om een huis te kenteekenen of te noemen.
Zulke diernamen, oorspronkelijk huisnamen, [143]daarna bijnamen
van de bewoners dier huizen, daarna vaste geslachtsnamen, treft
men nog menigvuldig aan onder de hedendaagsche Gentenaren. Bij
voorbeeld: D e L e e u w en L y b a e r t (dat is de oude eigennaam
van den leeuw), D e B e e r , D e W o l f , D e V o s , D ’ H o n d t ,
M u y s h o n d t (dat is de wezel: maar ook de kat is oudtijds wel
muishond genoemd), D e B u c k , D ’ H a e s e en D e n H a e z e .
Dan D o l p h y n . Verder D e V a l c k , D e R a e v e , D e
R o u c k , D e G a y e , N a c h t e g a e l e , C o c q u y t (dat is de
koekoek), D e V i n c k e en V y n c k e , M u s s c h e , D ’ H a n e ,
D e P a u w , F e z a n t , K i e v i t s (als vadersnaam in den
tweeden naamval geplaatst), D e L e p e l e i r e en D e
L e p e l a e r e . Eindelijk D e P u y d t , met D e V i s , S n o e c k en
D e B l e y e . Ten slotte G e i r n a e r t (Garnaal), D e B i e en
Vlieghe.

Ook noemde men, in de middeleeuwen en later, eenen man wel

naar zijn volksdom of zijnen landaard. Kwam, bij voorbeeld, Wilhelm,
een Duitscher, te Gent wonen, men noemde hem weldra W i l l e m
d e n D u y t s ; en Pierre, een man uit het Oud-Fransche gewest
Picardië, die zich te Gent met der woon vestigde, heette weldra bij
zijne nieuwe stadsgenooten P i e t e r P i c k a e r t . Allerlei volk is
oudtijds te Gent, in de rijke en bloeiende handels- en
nijverheidsstad, komen wonen. Van daar, dat onder de
hedendaagsche Gentenaren nog de volgende geslachtsnamen
voorkomen: D e V r e e s e en D e V r i e s e , D e B r a b a n d e r
en D ’ H o l l a n d e r (met H o l l a n d e r s , als een patronymicum, in
den tweeden naamval geplaatst), D e n D u y t s en D e Z w a e f ,
D e W a e l e en P i c k a e r t , L o m b a e r t (uit Lombardië) en D e
T u r c k met D e M o o r .

Eene bijzondere soort van geslachtsnamen bestaat uit die welke op

aert eindigen. Deze namen zijn in de noordelijke Nederlanden
hoogst zeldzaam, en die, welke men dan nog daar ontmoet, zijn in
den regel uit Zuid-Nederland herkomstig. In de zuidelijke gewesten
daarentegen zijn ze, over ’t algemeen genomen, geenszins
zeldzaam; maar te Gent bijzonderlijk komen ze in aanmerkelijken
getale voor.

Deze namen zijn grootendeels moeielijk om te verklaren. Ik waag mij

aan die verklaring niet; maar ik neem bij dezen de [144]vrijheid de
aandacht der Vlaamsche taalgeleerden en naamkundigen op deze
aert-namen te vestigen. Misschien is de een of de ander onder hen
beter in den aard dezer namen doorgedrongen, en kan hij ze in
hunnen oorsprong en beteekenis verklaren—waartoe zich zeker vele
belangstellenden aanbevolen houden.

De volgende aert-namen zijn mij te Gent voorgekomen:

Baeckaert, Bekaert, Blommaert, Boddaert,
Boonaert, Bouckaert, Brancquaert,
Bruysschaert, Caluwaert, Cannaert, Clauwaert,
Colpaert, Connaert, Deyaert, Goossaert,
Gassaert, Grootaert, Haesaert, Heyvaert,
Hillaert, Hollaert, Hoornaert, Hulstaert,
Huwaert, Kerckaert, Knockaert, Lachaert,
Leliaert, Lietaert, Lombaert, Meerschaert,
Menschaert, Minnaert, Meyvaert, Mommaert,
Pickaert, Pynaert, Pypaert, Plasschaert,
Roeckaert, Royaert, Rotsaert, Roulaert,
Rutsaert, Schollaert, Schotsaert, Segaert,
Speeckaert, Stampaert, Stappaert, Soetaert,
S t e y a e r t , Te e t a e r t , T r e n s a e r t , T r o s s a e r t ,
Ve e s a e r t , Wa l s c h a e r t , W y c k a e r t , W i l l a e r t ,
Wissaert.

De uitgang aert stelt den Nederduitschen, den Vlaamschen

oorsprong, stelt het Nederduitsche, het Vlaamsche wezen van alle
deze namen buiten allen twijfel. En ook anderszins verraden velen
duidelijk hunnen Nederduitschen, hunnen Vlaamschen aard. De
juiste beteekenis echter van schier al deze namen, blijft mij
verborgen. C l a u w a e r t en L e l i a e r t , ’t is genoeg bekend, zijn
nog de namen der partijschappen, die in de middeleeuwen het
Vlaamsche volk verdeelden. Deze twee geslachtsnamen dragen den
stempel der oudheid als ’t ware nog op hun voorhoofd. L o m b a e r t
en P i c k a e r t zijn volksnamen, en C a l u w a e r t is een bijnaam
aan eene lichamelijke bijzonderheid ontleend—zoo als hier voren in
dit opstel reeds is aangeduid. G r o o t a e r t en L a c h a e r t zoude
men voor oude vormen kunnen houden van Grootert en Lachert,
woorden die oorspronkelijk als bijnamen hebben kunnen dienen van
mannen, die bijzonder groot van lichaam, of bijzonder lachlustig van
aard waren. S o e t a e r t , S t a p p a e r t , S t a m p a e r t zoude
men misschien ook in deze richting kunnen trachten te verklaren.
Eindelijk meen ik in [145]sommigen dezer aertnamen vervlaamschte
vormen te ontdekken van oude, algemeen Germaansche,
oorspronkelijk op hart of hard eindigende mansvóórnamen. Dit
zoude geheel zijn in overeenstemming met het Vlaamsche taaleigen,
dat ook de oorspronkelijke namen G e r h a r d , E v e r h a r d ,
B e r n h a r d tot G e e r a e r t , E v e r a e r t , B e e r n a e r t heeft
vervormd. Als zulke namen dan aanzie ik M i n n a e r t ,
Blommaert, Connaert, Hillaert, Hollaert,
L i e t a e r t , S e g a e r t , Te e t a e r t , W i l l a e r t , die
vermoedelijk oorspronkelijk de oude, algemeen Germaansche
mansnamen M e g i n h a r d (M e i n a r d ), B l o m h a r d of
Bloemhart, Koenhard, Hildhard, Holdhard,
L i e d h a r d , (H l o d h a r t , de Walen hebben Liotard), S e g e h a r d
of S i e g h a r t , Te t h a r d (Tétar bij de Walen), en W i l h a r d zijn.

Maar de overige aertnamen zijn mij als noten—te hard om te kraken.

Belangrijker in taalkundig opzicht, opmerkelijker in oudheid- en

geschiedkundige betrekking, bovenal veel schooner, zijn die
Gentsche geslachtsnamen, die oorspronkelijk mansvóórnamen zijn,
of die, als patronymica, ’t zij dan in ouderen of nieuweren vorm, van
mansvóórnamen, veelal van oude en verouderde mansvóórnamen
zijn afgeleid. Zulke namen vormen, in al de Nederlanden, den
hoofdstam der geslachtsnamen, onder de Friezen meer nog dan
onder de Franken en Sassen. Onder de Vlamingen zijn deze namen,
over ’t geheel genomen, niet zóó talrijk vertegenwoordigd als onder
de bevolking die in de Noordelijke gewesten van zuiver of gemengd
Frieschen bloede is. Toch vinden wij onder de namen der
hedendaagsche Gentenaren nog vele voorbeelden van de namen,
die deze groep van geslachtsnamen samenstellen—vele woorden
die der vermelding en nadere bespreking overwaard zijn.

De geslachtsnamen, aan mansvóórnamen ontleend, kunnen

gevoegelijk in drie groepen verdeeld worden.
1º Geslachtsnamen, die uit mansvóórnamen op zich zelven bestaan,
zonder bijvoegsels of aanhangsels of verbogene vormen. Bij
voorbeeld, te Gent: E l e w a u t , A e r n o u t , G e e r a e r t ,
Gevaert, Roelant, Fredericq, Libbrecht,
Ysebaert, Wolfaert, Everaert, Albrecht, Albert,
A e l b r e c h t , [146]Y s e b r a n t , V o l c k r i c k , E l l e b o u d t ,
Inghelbrecht, Allaert, Alaert, Colbrandt,
Dierick, Govaert, Herrebrandt, Andries,
Hombrecht, Beert, Blaes, Tibbaert, Geldolf,
S e r v a e s , Vo l k e r t , W i e m e r, G i l l e b e r t ,
Godtschalck, Hellebaut, Jooris, Roland.

2º Geslachtsnamen, bestaande uit mansvóórnamen in den ouden

patronymicalen vorm (op ink, inck, ynck of ook op den algemeen
Frankischen patronymicaal-vorm ing) uitgaande. Sommigen dezer
inknamen staan bovendien, wegens de achtergevoegde s (meestal
als x—inckx—geschreven) in den tweeden-naamval. Te Gent, bij
voorbeeld: B u l t i n c k , C o e l i n c k , M a e t e r l i n c k , D e
Ghellinck, Duerinck, Wytinck, Schaepelinck,
E r f f e l i n c k , M e c h e l y n c k , G h y s e l i n c k en
G y s e l y n c k , H a e m e l i n c k en H a m e l i n c k , H e l l i n c k ,
H e b b e l i n c k en H e b b e l y n c k , B o n t i n c k , W e l l i n c k ,
V l e u r i n c k , D e u n y n c k , P e t i n g : Verder A l l i n c k x en
Allinx, Durinckx, Ruytinckx, Geerinckx,
P l e t i n c k x , N e i r i n c k x en N e i r y n c k x , M a r i n c k x ,
Plettinckx.

3º Geslachtsnamen, die uit mansvóórnamen bestaan, in de

nieuwere patronymicale vormen (te weten: oude, verouderde, en
eveneens nog hedendaags geldige tweede-naamvalsvormen). Bij
voorbeeld, te Gent: A d r i a e n s s e n s , S t e v e n s , W i l l e m s ,
Seghers, Huybrechts, Lambrechts, Wauters,
B e e r n a e r t s , M a e r t e n s , B a u w e n s , H e n d r i c k x en
Heyndryckx, Lievens, Berwouts, Pauwels,
Peeters, Pieters, Piers, Christiaens, Goossens,
Janssen, Janssens, Hanssen, Gyssens,
Heynssens, Huyghe, Clayssens, Claeyssens,
D r i e s s e n s , L o o t e n s , L i p p e n s , C o p p e j a n s en
Coppieters, Vranckx, Carels, Gommaerts,
Hellens, Boeykens, Buysse, Lammens, Reyns,
W y n a n t s , C a m p e n s , R o e l e n s en R o e l s , S t a e l e n s ,
Stoffels, Inghels, Schepens, Callens, Heems,
Roelandts, Bettens, Mommens, Hamers,
Michielssens, Baeyens, Coens, Simoens,
B o o n e , D a m s en D a m m e k e n s , J o o s t e n , M i n n e n s ,
M o r r e n , M e r t e n s , H e l s k e n s en M a n n e n s . Tot deze
groep behooren ook nog eenige geslachtsnamen met het
voorvoegsel ser (dat is eene samentrekking van ’s Her, des Her
(ren), des Heeren); bij voorbeeld: [147]S e r b r u y n s (J a n
S e r b r u y n s , dat is: J a n , de zoon van S e r b r u y n , de zoon des
Heeren B r u y n , van den Heer, die B r u y n of B r u n o heet),
S e r g e y s , S e r n i c l a e s , en Ts e r c l a e s (deze twee namen
zijn van oorsprongswegen het zelfde), Ts e r v r a n c k x ,
S e r d o b b e l . En eindelijk nog eenige geslachtsnamen, die den
volledigen, den onafgesletenen vorm zoon (soone, sonne, soen) nog
achter den oorspronkelijken mansvóórnaam hebben: B a e r t s o e n ,
Tierssoone, Leenesonne, Neetesonne,
Meiresonne.

Zoo ik nu al deze geslachtsnamen, aan mansvóórnamen ontleend,

een voor een hier zoude gaan ontleden en verklaren, in hunnen
oorsprong en in hunne beteekenis, in de eigenaardige vormen,
waarin ze bij andere Nederlandsche, Nederduitsche, Germaansche
volken en volksstammen voorkomen, ook daarbij al de andere
geslachtsnamen vermelden, waaraan deze zelfde mansnamen
almede oorsprong gegeven hebben—ongetwijfeld zoude een geheel
boekdeel daarmede gevuld worden. Dies moet ik mij ten strengsten
beperken, en kan ik slechts enkele weinige bijzondere namen, in
boven aangegeven zin, aan eene nadere beschouwing
onderwerpen.

Vooraf echter nog eene algemeene indeeling.

De geslachtsnamen der drie laatstgenoemde groepen bestaan voor

een deel uit mansvóórnamen (of zijn daaraan ontleend), die
oorspronkelijk Bijbelsche of Kerkelijke namen zijn; en uit zulken, die
eigenlijk volkseigene namen zijn, van Oud-Germaansche afkomst.

Tot deze eerste afdeeling behooren de geslachtsnamen A n d r i e s

(de Bijbelsche naam A n d r e a s ), B l a e s (de Kerkelijke naam
B l a s i u s ), S e r v a e s (de Kerkelijke naam S e r v a t i u s ),
J o o r i s (de Oud-Nederlandsche vorm van den Kerkelijken naam
G e o r g i u s ). Verder S t o f f e l s , M i c h i e l s s e n s , S i m o e n s ,
M e r t e n s en M a e r t e n s , S t e v e n s , P a u w e l s ,
P e e t e r s , P i e t e r s en P i e r s , J a n s s e n s en H a n s s e n ,
C l a y s s e n s en C l a e y s s e n s , D r i e s s e n s , L i p p e n s ,
enz. die patronymica zijn (in den tweeden naamval geplaatst) van de
Bijbelsche namen M i c h a ë l , S i m o n , S t e f a n u s , P a u l u s ,
P e t r u s , J o h a n n e s , A n d r e a s , en F i l i p p u s , in de
volkseigene, ten deele ingekorte vormen [148]M i c h i e l , S i m o e n ,
S t e v e n , P a u w e l , P e e t e r , P i e t e r en P i e r , J a n en
H a n s , D r i e s en L i p p e n . En van de Kerkelijke namen
C h r i s t o p h o r u s (bij volkseigene inkorting S t o f f e l ),
M a r t i n u s (M e r t e n en M a a r t e n ), en N i c o l a u s (C l a y s ,
C l a e y s , in de noordelijke gewesten K l a a s ).

Sommige namen van deze groep maken als ’t ware eenen overgang
uit tot die van de volgende groep, omdat zij, ofschoon oorspronkelijk
van volkseigenen, van Germaanschen oorsprong zijnde, toch ook
voorkomen als Kerkelijke namen, dewijl de Heiligen, die deze namen
gedragen hebben, Germaansche mannen geweest zijn. Bij
voorbeeld: de geslachtsnaam L a m b r e c h t s , zoon van
L a m b r e c h t of L a m b e r t (’t is het zelfde), een Kerkelijke naam,
maar die toch, in zijnen oudsten, oorspronkelijken vorm
L a n d b r e c h t of L a n d b e r c h t , van Germaanschen oorsprong
is. Zoo is het ook gesteld met den geslachtsnaam H u y b r e c h t s ,
zoon van H u y b r e c h t , in verlatijnschten Kerkelijken vorm
H u b e r t u s ; maar, volgens zijnen Oud-Germaanschen oorsprong,
H u b r e c h t of H u b e r c h t , voluit H u g i b e r c h t . En eveneens is
dit het geval met Beernaerts, zoon van B e e r n a e r t , den Oud-
Vlaamschen vorm van den naam die als B e r n h a r d van Oud-
Germaanschen oorsprong is, maar als B e r n a r d u s in Kerkelijk
Latijn voorkomt, en heden ten dage als B e r n a r d en als B a r e n d
aan Holland, als B e r e n d , B e a r n (B e e r n ) of B e a r t (B e e r t )
aan Friesland eigen is. B e e r t komt ook als geslachtsnaam te Gent
voor; en de geslachtsnaam B a e r t s o e n , zoon van B a a r t , mede
een Gentsche geslachtsnaam, dankt zijnen oorsprong vermoedelijk
ook aan den, in alle Germaansche landen veelvuldig verspreiden
mansvóórnaam B e r n h a r d , B e e r n a e r t , B a r e n d , B e e r t ,
Baart.

De overige namen van de drie groepen, op bladzijden 145 en 146

hiervoren opgesomd, zijn allen, in de mansvóórnamen, die er aan
ten grondslag liggen, Oud-Germaansche, den Vlaamschen volke
oorspronkelijk bijzonder-eigene namen. Tevens zijn het adel-oude en
schoone, welluidende, volklinkende namen, die den dragers tot eere
verstrekken, en hen het kenmerk verleenen van edele
Germaansche, van goed Nederlandsche, van oud Vlaamsche
mannen. Het ware te wenschen, dat zij in meerdere mate dan tot nu
toe het geval is, wederom door Vlaamsche vaders aan [149]hunne
jonggeborene zoontjes in den Heiligen Doop werden gegeven, tot
heropbeuring van het eigenlijke en oorspronkelijke, het
Germaansche, het Vlaamsche leven en bewustzijn bij het volk, ook
van Gent.

Ten deele komen deze Oud-Germaansche namen in hunne nieuwe,

hunne hedendaagsche, menigvuldig afgesletene en ingekorte
vormen voor: W i l l e m s (van W i l l e m , voluit W i l h e l m ),
H e n d r i c k x (van H e n d r i k , voluit H e i m r i k ), G e e r a e r t
(voluit G e r h a r d ), A l b e r t (voluit A l b r e c h t , A d e l b r e c h t ,
A t h a l b e r c h t ). Deze namen zijn nog heden ten dage algemeen
bekend en algemeen in gebruik, zij het dan ook, dat, helaas! in
Vlaanderen menige goed Vlaamsche W i l l e m , H e n d r i k en
G e e r a a r t tot eenen Franschen Guillaume, Henri en Gérard
verbasterd is. Maar vele anderen van deze namen komen als
geslachtsnamen nog in hunnen vollen, ouden vorm voor, ofschoon
ze als mansvóórnamen heden ten dage geheel buiten gebruik zijn
gekomen (E l e w a u t , E l l e b o u d t , Y s e b a e r t ,
I n g h e l b r e c h t , G e l d o l f , G o d t s c h a l c k ), of anderszins
slechts zeer zeldzaam nog in gebruik zijn (A e r n o u t , R o e l a n t
en R o l a n d , E v e r a e r t , G o v a e r t ).

Ten slotte willen we uit alle drie de hoofdgroepen (zie bladzijden 145
en 146) eenige namen uitkiezen, om die den Lezer voor te stellen, in
hunnen oorsprong en in hunne beteekenis, en in hunnen
samenhang met andere namen en naamsvormen, bij den Vlamingen
verwante volken en volksstammen in gebruik.

A l l i n c k x . Deze geslachtsnaam, die, in hedendaagsche spelling,

A l l i n k s zoude moeten geschreven worden, is, blijkens de
achtergevoegde x, eigenlijk hier eene s, een tweede naamvalsvorm
van A l l i n c k , en beteekent (zoon) van A l l i n k . Dit A l l i n k is een
patronymicum van den mansnaam A l l e , en wel een patronymicum
in ouden, bijzonder Sassischen vorm. Het achtervoegsel ing, achter
eenen mansvóórnaam, duidt kindschap aan, of, bij uitbreiding, ook
afstamming, nakomelingschap van den man wiens eigen naam aan
het patronymicum ten grondslag ligt. Het patronymicale
achtervoegsel ing, dat als de algemeen Germaansche vorm moet
worden beschouwd, is in den vorm die aan het Sassische volk
bijzonder eigen is, ink (oudtijds ook inck en ynck geschreven); en
inga (enga, unga) is de bijzonder [150]Friesche vorm daarvan. Het
patronymicum W i l l i n g dus, beteekenende zoon of afstammeling
van W i l l e , van den man, die W i l l e heette, is bij de Sassen
W i l l i n k , en bij de Friezen W i l l i n g a . En in der daad vinden wij
deze drie vormen van één en het zelfde patronymicum nog heden
als geslachtsnamen in leven, bij het Nederlandsche volk, dat uit
Franken, Sassen en Friezen is samengesteld.

Het patronymicum A l l i n k beteekent dus zoon of afstammeling van

A l l e , van den man die A l l e heette, van den man, wiens vóórnaam
A l l e was. Door den bijzonderen vorm ink duidt A l l i n k aan dat die
A l l e een Sas was, een man behoorende tot den volksstam der
Sassen.

A l l e is een mansvóórnaam, die oudtijds bij schier alle volken en

volksstammen van Germaanschen bloede in gebruik was. Sedert
eeuwen echter is hij ook overal weder buiten gebruik gekomen,
behalve bij de Friezen, die nog heden hunnen rijken schat van Oud-
Germaansche namen in volle eere, in volle gebruik hebben
behouden. Honderden Friezen dragen nog heden den vóórnaam
Alle.

Van oorsprongs wege is A l l e geenszins een volledige naam. Het is

een vleinaam, een vleivorm van eenen volledigen naam, zooals
F r i t s de vleivorm is van F r e d e r i k , en bijzonder bij de Vlamingen
C l a e y of C l a e y s van N i c o l a a s , V i r s e van V i r g i n i e ,
S j e f van J o z e f , enz. Zulke vleinamen zijn bij het Vlaamsche volk
slechts weinig in gebruik. De Hollanders hebben in dezen zin K e e s
van C o r n e l i s afgeleid; W i m en P i m , van W i l l e m ; H e i n en
H e n k , van H e n d r i k . De Engelschen B o b , van R o b e r t ;
D i c k , van R i c h a r d , enz. Maar vooral de Friezen zijn rijk in de
vleivormen hunner namen. Bij hen treden die vleinamen
(poppenammen zeggen zij zelven, kepnamen de West-Vlamingen)
sterk op den voorgrond; niet enkel in het dagelijksche leven, maar
even zeer in geijkten zin. De volledige namen A l b e r t , A l l e r t ,
A l w i n , en andere dergelijke, met Al beginnende vóórnamen,
hebben oorsprong gegeven aan den vleinaam A l l e . De namen
A l b e r t , A l l e r t (A l l a e r t ), A l w ij n zijn wel volledig, dat is: zij
bestaan nog wel uit twee oorspronkelijke naamsstammen, gelijk alle
goede oude Germaansche vóórnamen. Maar die naamsstammen op
zich [151]zelven zijn afgesleten, samengetrokken. Immers A l b e r t is
eigenlijk A d e l b e r t , A d e l b r e c h t , A d e l b e r c h t ; A l l e r t of
A l l a e r t is voluit A d e l h a r t , en A l w ij n , A l e w ij n , A l w i n ,
A l o y n is A d e l w i n , beteekenende: edele vriend.

De mansnaam A l l e dus, al is hij heden ten dage, en ten minsten

sedert drie of vier eeuwen, ook nog slechts bij de Friezen in volle,
geijkte gebruik, levert toch in vele geslachtsnamen en plaatsnamen,
die bij verschillende Germaansche volken voorkomen, en die van
dezen naam A l l e zijn afgeleid, het onomstootelijke bewijs, dat hij in
oude tijden, in de middeleeuwen, vóór dat bedoelde geslachts- en
plaatsnamen waren ontstaan, bij al die volken en volksstammen in
gebruik geweest is. Een handvol, als ’t ware, van die talrijke en
menigvuldige geslachts- en plaatsnamen, willen we hier
mededeelen, ter bevestiging van het bovenstaande.

Uit den aard der zaak vinden we onder de Friezen de namen, aan
A l l e ontleend, het menigvuldigst vertegenwoordigd. Vooreerst
vermelden oude Friesche geschriften den hedendaagschen vorm
A l l e als A l l o , A l l a , A l l en A l . Dan is A l l e in den
vrouwelijken vorm (eigenlijk anders niet als een verkleinvorm) A l t j e
en A l k e , oudtijds ook geschreven A l t j e n en A l k e n , nog heden
aan menige Friezin als vóórnaam eigen. Vervolgens komen de
geslachtsnamen A l l e m a , A l m a en A l l e s , nog heden in leven,
en A l l i n g a (de Friesche weêrga van den Vlaamschen, eigenlijk
Sassischen vorm A l l i n k , A l l i n c k x ) met A l l a m a , reeds
uitgestorven. Eindelijk de plaatsnamen A l l i n g a w i e r , een dorp in
Wonseradeel; en een ander A l l i n g a w i e r , eene sate
(boerenhofstede) bij den dorpe Grouw; A l l i n g a - s a t e te Arum en
te Tietjerk, A l l e m a - of A l m a - s t a t e bij Oudwoude, A l l e m a -
s a t e te Wirdum, A l m a - s a t e te Minnertsga en te Blya. Dit alles
is Friesland.

Nevens A l l i n c k x treffen we in Vlaanderen en Brabant nog aan

den geslachtsnaam A l l i n x , eene andere schrijfwijze, maar
overigens geheel het zelfde als A l l i n c k x . Verder A l l i x (waar de
n uit weggesleten is—van zulk eene wegslijting bestaan vele
voorbeelden, ook bij andere namen), en A l l o en A l l o o ,
vertegenwoordigende den mansvóórnaam A l l e of A l l o op zich
zelven, als bij voorbeeld A n d r i e s , J o o r i s , Y s e b a e r t ,
eigenlijk anders niets als mansvóórnamen, maar die ook als
[152]geslachtsnamen te Gent voorkomen. Vlaamsche plaatsnamen,
aan den mansnaam A l l e ontleend, zijn mij niet bekend.
Vermoedelijk echter zullen ze wel bestaan; al zijn het dan geen
namen van steden of groote dorpen, dan toch wel namen van
gehuchten, kleine buurten of afzonderlijke hofsteden. Het gebrek
aan een uitvoerig, volledig Aardrijkskundig Woordenboek van België
doet zich hier gevoelen. Welke bekwame en vlijtige Vlaming zal toch
eindelijk eens in deze leemte voorzien?

In Groningerland bestaan de geslachtsnamen H e e r a l m a en

H e e r a l l e m a (dat is H e e r - A l l e m a , afstammeling van Heer-
Alle, van den heer, die A l l e heette; in Vlaanderen zoude deze