Professional Documents
Culture Documents
1 - Wielowymiarowa Ocena Jakości Życia Chorych Na Cukrzycę
1 - Wielowymiarowa Ocena Jakości Życia Chorych Na Cukrzycę
net/publication/45273343
CITATIONS READS
6 7,532
2 authors:
All content following this page was uploaded by Jolanta Lewko on 01 June 2014.
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę Multidimensional assessment of quality of life of patients
with diabetes
Lewko J., Krajewska-Kułak E. Lewko J., Krajewska-Kułak E.
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Zintegrowanej Opieki Medical University of Bialystok, Poland, Department of Integrated
Medycznej Medical Care
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu powikłań, Diabetes is a chronic, leading to many complications which can be
w której można oceniać i aktywnie stymulować subiektywne poczu- assessed and actively encourage a feeling of subjective quality of
cie jakości życia. W pracy dokonano przeglądu standaryzowanych life. The paper is a review of standardized tools to assess subjective
narzędzi do subiektywnej oceny jakości życia uwarunkowanej sta- quality of life contingent upon the state of health, quality of life scale
nem zdrowia, skal jakość życia specyficznych dla cukrzycy oraz skal specific for diabetes and scales for assessing the psychological func-
służących do oceny funkcjonowania psychicznego chorych na cu- tioning of patients with diabetes. Based on a systematic, multidi-
krzycę. Na podstawie systematycznej, wielowymiarowej oceny ja- mensional assessment of quality of life for people with diabetes can
kości życia chorych na cukrzycę można uzyskiwać cenne informa- obtain valuable information about the deficits in those areas of the
cje o deficytach w tych obszarach funkcjonowania chorego, w któ- patient, in which changes are needed.
rych konieczne jest wprowadzenie zmian.
Słowa kluczowe: jakości życia, cukrzyca, kwestionariusze, depresja Key words: quality of life, diabetes, questionnaires, depression
Pol. Merk. Lek., 2010, XXVIII, 168, 486 Pol. Merk. Lek., 2010, XXVIII, 168, 486
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, prowadzącą do wielu Na „Model jakości życia” składają się trzy dziedziny:
powikłań, w której można kontrolować i aktywnie stymulo- – „istnienie” opisujące fizyczną, psychiczną i duchową eg-
wać subiektywne poczucie jakości życia [10]. Dzięki sys- zystencję człowieka,
tematycznej ocenie jakości życia u chorych na cukrzycę – „przynależność”, czyli kontakty ze środowiskiem zewnętrz-
można uzyskiwać cenne informacje w tych obszarach funk- nym,
cjonowania, w których konieczne jest wprowadzenie zmian. – „stawanie się”, to cele, nadzieje i aspiracje jednostki [10].
Ocena jakości życia jest istotna przy opracowywaniu no- Na początku lat 90. XX wieku wprowadzono pojęcie ja-
wych metod leczenia i edukacji chorych oraz przy określe- kości życia uwarunkowanej stanem zdrowia – HRQOL
niu ich skuteczności [25]. Podczas pełnej oceny chorych (ang. health-related quality of life), które zyskało wielu zwo-
na cukrzycę powinno się prowadzić badanie obejmujące lenników, jak też przeciwników, uważających, że kwestio-
m.in. stosunek do choroby, oczekiwania co do leczenia i nariusze te nie do końca odzwierciedlają czym jest jakość
jego wyników, nastrój, jakość życia (ogólną i związaną z życia.
cukrzycą), sytuację finansową i społeczną oraz stan emo- Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje jakość
cjonalny chorego, jak również wywiad w kierunku chorób życia jako „kompleksowy sposób oceniania przez jednostkę
psychicznych [29]. jej stanu zdrowia fizycznego, emocjonalnego, samodzielno-
ści w życiu i stopnia zależności od otoczenia, a także relacji
Celem pracy była charakterystyka standaryzowanych na- ze środowiskiem, osobistych wierzeń i przekonań do środo-
rzędzi do subiektywnej oceny jakości życia uwarunkowanej wiska” [32].
stanem zdrowia, skal jakość życia specyficznych dla cukrzy- Jakość życia zależna od stanu zdrowia lub jakość życia
cy oraz skal służących do oceny funkcjonowania psychicz- wyznaczana stanem zdrowia oznacza, że przedmiotem oce-
nego chorych na cukrzycę. ny są zagadnienia decydujące o jakości życia, co jest bezpo-
średnio związane ze zdrowiem. W ocenie jakości życia wy-
znaczonej stanem zdrowia, należy wziąć pod uwagę:
POJĘCIE JAKOŚCI ŻYCIA W NAUKACH – możliwości funkcjonalne człowieka obejmujące m.in.:
MEDYCZNYCH zdolności do aktywności związanej z zaspakajaniem
potrzeb dnia codziennego, udział w życiu społecznym,
Ocena jakości życia stanowi przedmiot badań z zakresu filo- kontynuowanie lub podejmowanie nowych ról społecz-
zofii, psychologii, socjologii oraz medycyny [7]. Przykładami nych, sprawność emocjonalną, intelektualną, pozycję
teoretycznych modeli jakości życia są „Model dobrego życia” ekonomiczną;
Lawtona, pierwszy zintegrowany model jakości życia, jaki – sposób postrzegania własnej choroby, poziom dobrego
powstał oraz „Model jakości życia” Centrum Promocji Zdro- samopoczucia, satysfakcję z życia;
wia Uniwersytetu w Toronto. Model Lawtona zakłada, że ja- – objawy chorobowe i kondycję społeczną wynikające ze
kość życia obejmuje cztery podstawowe obszary: stanu klinicznego chorego oraz wieku.
– kompetencje behawioralne, Ferrans i Powers definiują jakość życia jako indywidualne
– obiektywne środowiska, postrzeganie dobrostanu psychicznego wynikającego z za-
– psychologiczny dobrostan, dowolenia lub niezadowolenia z wymiarów życia, które są
– postrzeganą jakość życia. ważne dla danej osoby [12].
Wielowymiarowa ocena jakości życia chorych na cukrzycę 487
NARZĘDZIA POMIARU JAKOŚCI ŻYCIA OGÓLNE ce chorobowej i można je podzielić na dwie kategorie. Pierw-
I SPECYFICZNE DLA CUKRZYCY sza koncentruje się na sferach funkcjonowania chorego (ang.
domain specific), druga dotyczy zjawisk wynikających z sa-
Narzędzia do pomiaru ogólnej jakości życia (ang. generic mej choroby (ang. disease specific) [7].
scales) są w pewnym stopniu uniwersalne, ponieważ mogą Skale jakości życia specyficzne dla cukrzycy pozwalają
być wykorzystywane w różnych populacjach, w wielu choro- ocenić obszary jakości życia, na jakie wpływ ma cukrzyca.
bach oraz wśród zdrowych. Wskazane jest jednak wykorzy- Pytania w nich zawarte dotyczą problemów zdrowotnych,
stywanie pomocniczo innych skal odnoszących się do danej które mogą wystąpić u danego chorego, m.in.: oceny aktu-
jednostki chorobowej [7]. Przykładami takich narzędzi są: alnego zdrowia, zadowolenia z leczenia, strach przed wstrzy-
Short Form 20 (SF-20), Short Form 36v2 (SF-36v2), Sick- kiwaniem insuliny, zapotrzebowanie na edukacje. Niektóre
ness Impact Profile (SIP), World Health Organization Quality z nich można stosować w obu typach cukrzycy [22]. Jakość
of Life Questionnaire (WHOQOL), WHOQOL Brief, EuroQol życia specyficzną dla cukrzycy można ocenić na przykła-
(EQ-5D), Nottingham Health Profile (NHP). Dokładną cha- dzie wybranych skal: Diabetes Health Status Questionna-
rakterystykę poszczególnych narzędzi przedstawia tabela 1. ire (DHS), Diabetes Impact Measurement Scales (DIMS),
Za pomocą tych narzędzi można określić, jak chory ocenia Quality of Life Index (QLI) Diabetes III Version, Diabetes
swoją jakość życia i jakie czynniki ją modyfikują. Wadą skal Treatment Satisfaction Questionnaire (DTSQ), Audit of Dia-
ogólnych jest to, że w małym stopniu mogą dotyczyć aspek- betes-Dependent Quality of Life (ADDQoL), The Diabetes
tów specyficznych dla danej jednostki chorobowej, a więc Activities Questionnaire (TDAQ), Diabetes Fear of Injecting
mogą być mniej czułe na zmiany w obszarach, których nie and Self-testing Questionnaire (D-FISQ), Diabetes Quality
obejmują zawarte w nich pytania [22, 25]. of Life Clinical Trial Questionnaire (DQLCTQ), Diabetes Care
Kwestionariusze specyficzne (ang. disease or dimension Profile (DCP). Szczegółową ich charakterystykę przedsta-
specific) służą do oceny jakości życia w określonej jednost- wia tabela 2.
W celu uzyskania szczegółowych danych dotyczących Wykazano istotne korelacje między czynnikami psychologicz-
jakość życia chorych na cukrzycę zaleca się stosowanie ogól- nymi, neuropatią, BMI i aktywnością fizyczną [8].
nej skali jakości życia i specyficznej dla choroby. Przed przy- Wändell i wsp. w badaniach przeprowadzanych wśród
stąpieniem do badań należy ustalić cel i zakres badań, a starszych chorych na cukrzycę stwierdzili, że osoby chorują-
następnie wybrać odpowiednie narzędzie badawcze. ce długo mają gorszą jakość życia niż obserwuje się w gru-
pie kontrolnej populacji ogólnej, szczególnie w odniesieniu
do funkcjonowania fizycznego. Czynności dnia codziennego
OCENA FUNKCJONOWANIA PSYCHICZNEGO osłabiają zarówno zaburzenia fizyczne, jak i emocjonalne.
CHORYCH NA CUKRZYCĘ Komplikacje miażdżycowe i pozanaczyniowe, takie jak: mię-
śniowo-szkieletowe i choroby psychiczne są predykatorami
Zaburzenia lękowe i depresja są przedmiotem wielu badań gorszej jakości życia (HRQoL). Niewystarczająca kontrola
przeprowadzonych wśród chorych na cukrzycę ze względu metabolizmu ma związek z osłabionym funkcjonowaniem
na jej związek z dużymi deficytami związanymi z samoopie- poznawczym [33].
ką dotyczącą kontroli glikemii, brakiem konsekwencji w sto- Bradley i wsp. oceniając dobrostan psychiczny i satysfak-
sowaniu diety cukrzycowej i aktywności fizycznej. Tabela 3 cję z leczenia chorych przyjmujących tabletki stwierdzili, że
charakteryzuje wybrane narzędzia badawcze oceniające niski dobrostan psychiczny ma związek z nadwagą, natomiast
funkcjonowanie psychiczne chorego na cukrzycę. świetna satysfakcja z leczenia miała związek z małym stęże-
Samopoczucie psychiczne chorego wpływa niemal na niem HbA1c i prawidłową masą ciała [5]. W badaniach prze-
wszystkie aspekty postępowania terapeutycznego i pielęgna- prowadzonych przy użyciu ADDQoL wśród chorych na cu-
cyjnego. Istotną rolą członków zespołu terapeutycznego jest krzycę typu 1 i 2 w prawie każdym przypadku potwierdzono
rozwijanie poczucia wpływu chorego na własną chorobę oraz negatywny wpływ cukrzycy na jakość życia we wszystkich
kształtowanie i utrzymanie stylu radzenia sobie z cukrzycą dziedzinach, mimo że u chorych zaobserwowano wysoki
zorientowanego na rozwiązywanie problemów związanych z poziom satysfakcji z leczenia. Dominujący wpływ na jakość
chorobą. życia miało przestrzeganie diety postrzegane przez chorych
jako bardzo restrykcyjne [6].
W badaniach Światowej Organizacji Zdrowia – WHS
CZYNNIKI MODYFIKUJĄCE JAKOŚĆ ŻYCIA (World Health Survey) przeprowadzonych wśród 245 404 re-
CHORYCH NA CUKRZYCĘ spondentów z 60 krajów wszystkich regionów świata stwier-
dzono, że depresja współistniejąca z chorobami przewlekły-
Poniższa analiza przedstawia przegląd czynników, które mają mi (cukrzyca, astma, dusznica bolesna, reumatoidalne za-
wpływ na funkcjonowanie chorych na cukrzycę, których po- palenie stawów) znacznie obniża ogólny stan zdrowia bada-
znawanie powinno przyczyniać się do poprawy jakości opie- nej populacji. Po czynnikach socjoekonomicznych i ogólnej
ki nad chorym. Na subiektywną ocenę jakości życia chorych kondycji zdrowotnej, depresja miała duży wpływ na gorsze
na cukrzycę mają wpływ czynniki kliniczne, jak i społeczno- zdrowie i było to powiązane z występowaniem chorób prze-
demograficzne [20]. Glasgow i wsp. badając chorych na cu- wlekłych. Średnio u 9,3-23,0% badanych z jedną lub kilkoma
krzycę przy użyciu kwestionariusza SF-20 wykazali, że na chorobami przewlekłymi współistniała depresja [24].
gorszą jakość życia miały wpływ takie czynniki, jak: niski po- W badaniach populacyjnych przeprowadzonych w Połu-
ziom edukacji, starszy wiek, płeć żeńska, typ ubezpieczenia dniowej Australii w grupie 3010 osób depresje stwierdzono u
społecznego, liczba powikłań cukrzycy, liczba chorób współ- 24% badanych chorych na cukrzycę i 17% badanych bez
istniejących oraz niski poziom aktywności fizycznej podczas cukrzycy. Jakość życia w wymiarze funkcjonowania fizycz-
czynności dnia codziennego [14]. Sprawność funkcjonalna nego i psychicznego według skali SF-36 była statystycznie
chorego jest istotnym determinantem jakości życia chorych niższa wśród chorych na cukrzycę i depresję w stosunku do
na cukrzycę [3]. Ponadto jakość życia istotnie obniża: płeć respondentów chorych na cukrzycę bez depresji [15].
żeńska, neuropatia autonomiczna lub obwodowa, brak ak- Prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u chorych na
tywności fizycznej, podwyższony wskaźnik BMI, objawy de- cukrzycę jest dwukrotnie wyższe niż w populacji ogólnej.
presji i lęku. Uważa się, że w dowolnie określonym punkcie czasowym u
Wyniki wskazują, że lęk, objawy depresji, a także neuropa- około 33% chorych na cukrzycę występują objawy depresji
tii występują częściej u starszych chorych na cukrzycę typu 2. wymagające leczenia. Szacuje się, że dwie na trzy osoby
pozostają bez leczenia. Udowodniono niekorzystny wpływ 9. de Groot M., Anderson R., Freedland K.E. i wsp.: Assiociation of depres-
depresji na kontrolę glikemii i przebieg cukrzycy [23]. sion and diabetes complications: meta-analysis. Psychosom. Med., 2001,
63, 619-630.
Lloyd i wsp. w swoich badaniach przedstawiają skalę 10. Dziurowicz-Kozłowska A.: Wokół pojęcia jakości życia. Psychologia Ja-
HADS jako odpowiedni instrument do prowadzenia badań kości Życia, 2002, 1, 2, 77-99.
klinicznych u dorosłych chorych na cukrzycę. Skala HADS 11. Felton BJ, Revenson TA, Hinrichsen GA.: Stress and coping in the expla-
pozwala wykazać silny związek pomiędzy kontrolą glikemii a nation of psychological adjustment among chronically ill adults. Soc. Sci.
Med., 1984, 18, 10, 889-898.
występowaniem lęku i depresji głównie w grupie mężczyzn. 12. Ferrans C., Powers M.: Quality of life indeks. Development and psycho-
Zauważono zależność pomiędzy płcią a kontrolą glikemii metric properties. Adv. Nurs. Sci., 1985, 8, 15-24.
(HbA1c) oraz z występowaniem depresji i lęku [21]. Rozpo- 13. Frank-Stromborg M., Olsen S.J.: Instrument for clinical health-care rese-
wszechnienie depresji współistniejącej z cukrzycą było sta- arch. 2nd edition. Jones and Bartlett Publishers, Sudbury, Massachu-
setts 1997.
tystycznie wyższe u kobiet niż u mężczyzn [1]. W badaniach 14. Glasgow R.E., Ruggiero L., Eakin E.G. i wsp.: Quality of life and associa-
de Groot i wsp. potwierdzono istotny związek między wystę- ted characteristics in a large national sample of adults with diabetes. Dia-
powaniem depresji a zwiększeniem ciężkości choroby i jej betes Care, 1997, 20, 4, 562-567.
powikłań [9]. Skuteczne leczenie depresji może wpłynąć na 15. Goldney R.D., Phillips P.J, Fisher L.J. i wsp.: Diabetes, depression, and
quality of life: a population study. Diabetes Care, 2004, 27, 5, 1066-1070.
poprawę kontroli glikemii, efektywne leczenie insuliną i inne 16. Hammond G.S., Aoki T.T.: Measurement of health status in diabetic pa-
parametry kliniczne oraz zmniejszenie ryzyka chorób układu tients. Diabetes impact measurement scales. Diabetes Care 1992, 15, 4,
krążenia i w ten sposób spowodować poprawę jakości życia 469-477.
[23]. 17. Jaracz K., Kalfoss M. Górna K. i wsp.: Quality of life in polish responders:
psychometric properties of the Polish WHOQOL – Bref. Scand. J. Car.
Duży wpływ na jakość życia w cukrzycy mają przewlekłe Sci., 2006, 20, 3, 251-260.
powikłania. Również stopa cukrzycowa jest poważnym po- 18. Jaracz K., Kosobudzki W.: Jakość życia chorych po udarze mózgu: wyni-
wikłaniem zarówno cukrzycy typu 1, jak i 2, często prowa- ki wstępne. Post. Rehabil.1999, 2, 45-54.
dzącym do amputacji kończyn dolnych, co znacznie pogar- 19. Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. War-
szawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psy-
sza jakość życia, głównie dotyczącą funkcjonowania fizycz- chologicznego; 2001.
nego w stosunku do chorych bez owrzodzeń i populacji ludzi 20. Lewko J., Polityńska B., Kochanowicz J. i wsp.: Quality of life and its rela-
zdrowych. Ribu i wsp. w swoich badaniach stwierdzili wy- tionship to the degree of illness acceptance in patients with diabetes and
ższy wskaźnik BMI u chorych z owrzodzeniem stóp niż w peripheral diabetic neuropathy. Adv. Med. Sci., 2007, 52, suppl. 1, 144-146.
21. Lloyd C.E., Dyer P. H., Barnrtt A.H.: Prevalence of symptoms of depres-
badanej populacji chorych na cukrzycę bez owrzodzeń i w sion and anxiety in a diabetes clinic population. Diabet. Med., 2000, 17,
grupie porównawczej zdrowych [26]. 198-202.
22. Luscombe F.A.: Health-related quality of life measurement in typ 2 diabe-
Cukrzyca stwarza wiele życiowych wyzwań natury fizycz- tes. Value in Health 2000, 3, suppl., S15-S28.
23. Lustman P.J., Clouse R. E.: Część III: praktyczne wytyczne dotyczące
nej, takich jak: konieczność zdobywania wiedzy na temat leczenia depresji u osób chorych na cukrzycę. Diabetol. Dypl., 2004, 1,
choroby, umiejętność samokontroli, wpływ choroby na orga- 4, 20-26.
nizm, a także wyzwania emocjonalne związane z faktem za- 24. Moussavi S., Chatterji S., Verdes E. i wsp.: Depression, chronic dise-
chorowania, koniecznością zmiany stylu życia, planów ży- ases, and decrements in health: results from the World Health Surveys.
Lancet, 2007, 370, 851-58.
ciowych, lęk przed powikłaniami i cierpieniem [30]. Nadrzęd- 25. Pietrzykowska E., Zozulińska D., Wierusz-Wysocka B.: Jakość życia cho-
nym zadaniem pracowników ochrony zdrowia jest profesjo- rych na cukrzycę. Pol. Merk. Lek., 2007, 23, 136, 311-314.
nalne przygotowanie chorych do samoopieki i samopielęgna- 26. Ribu L., Hanestad B.R., Moum T. i wsp.: A comparison of the health-
cji, szczególnie powikłań, jakie niesie choroba przewlekła. related quality of life in patients with diabetic foot ulcer, with a diabetes
group ad a nondiabetes group fom the general population. Qual. Life
Res., 2007, 16, 2, 179-189.
27. Ritz P., Cambell W.: Wpływ metforminy na jakość życia. W: Metformina
złoty standard. Kompendium naukowe. (red. Baileya C.J. i wsp.). Via
PIŚMIENNICTWO Medica, Gdańsk, 2008.
28. Shen W., Kotsanos J. G., Huster W.J. i wsp.: Development and validation
1. Anderson R.J., Freedland K.E., Clouse R.E. i wsp.: The prevalence of of the Diabetes Quality of Life Clinical Trial Questionnaire. Med. Care
comorbid depression in adults with diabetesa: a meta-analysis. Diabetes 1999, 37, suppl. 4, AS45-AS 66.
Care, 2001, 24, 6, 1069-1078. 29. Standards of medical care in diabetes American Diabetes Association
2. Bergner M., Bobbitt R.A., Carter W.B. i wsp.: The Sickness Impact Profi- Diabetes Care, 2005, 28, suppl. 1, 4-36.
le: development and final revision of a health status measure. Med. Care., 30. Tatoń J.: Poradnik dla osób z cukrzycą typu 2 niewymagających leczenia
1981, 19, 8, 787-805. insuliną. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2002.
3. Borowiak E., Rosiak K., Kostaka T.: Analiza porównawcza wpływu cu- 31. The WHO Group. The World Health Organization Quality of Life Asses-
krzycy i przebytego zawału serca na jakość życia pacjentów. Probl. Pie- sment (WHOQOL): Develpment and General psychometric properties.
lęg., 2009, 17, 2, 86-91. Soc. Sci. Med., 1998, 46, 12, 1569-1585.
4. Bowling A.: Measuring disease. A review of disease-specific quality of 32. Tobiasz-Adamczyk B.: Wybrane elementy zdrowia i choroby. Wydawnic-
life measurement scales. Open Universiy Press, Buckingham 1995. two Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2000, 233-251.
5. Bradley C., Lewis K.S.: Measures of psychological well-being and treat- 33. Wändell P.E., Tovi J.: The quality of life of elderly diabetic patients. J.
ment satisfaction developed from the responses of people with tablet- Diabetes Complications, 2000, 14, 25-30.
treated diabetes. Diabet. Med., 1990, 7, 5, 445-451. 34. Ware J.E., Kosiński M., Dewey J.E.: How to score Version 2 of the SF-36
6. Bradley C., Speight J.: Patient perceptions of diabetes and diabetes the- Health Survey. Lincoln, RI: QualityMetric Incorporated, 2000.
rapy: assessing quality of life. Diabetes. Metab. Res. Rev., 2002, 18 , 35. Wołowicka L.: Jakość życia w naukach medycznych. Akademia Medycz-
suppl. 3, 64-69. na w Poznaniu. Poznań, 2001.
7. Chrobak M., Ocena jakości życia zależnej od stanu zdrowia. Probl. Pie-
lęg., 2009, 17, 2, 123-127. Otrzymano 9 marca 2010 r.
8. Chyun D.A., Melkus G. D.,Katten D.M. i wsp.: The association of psycho- Adres: Jolanta Lewko, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet
logical factors, physical activity, neuropathy, and quality of life in type 2 Medyczny w Białymstoku, 15-096 Białystok, ul. M. Skłodowskiej-Curie 7A,
diabetes. Biol. Res. Nurs., 2006; 7, 4, 279-288. tel./fax: (85) 748 55 28, e-mail: jola.lewko@wp.pl