Gấp lại một trang thơ, điều mà người đọc quan tâm hơn cả sau những câu chữ

nghệ
thuật kia, đó là giá trị mà nhà thơ mang lại, những tiếng lòng góp phần thay đổi cuộc
sống theo hướng tích cực hơn, nhân văn hơn. Đó mới là giá trị chân chính một tác
phẩm và là sức mạnh kì diệu của văn chương. Đến với thi phẩm “Mùa xuân nho nhỏ”
của Thanh Hải, bạn đọc một lần nữa được cảm nhận cái hay, cái đẹp, cái ý nghĩa của
những vần thơ được viết bằng tất thảy tình yêu và sự gắn bó với cuộc đời. Nhận xét về
bài thơ này, có ý kiến cho rằng: “Mùa xuân nho nhỏ” (Thanh Hải) vừa thể hiện những
cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước vừa nói lên ước nguyện chân thành được
dâng hiến cho cuộc đời của tác giả”. Điều đó được thể hiện rõ qua đoạn thơ sau:
“Mọc giữa dòng sông xanh
…
Tất cả như xôn xao
(...)
Ta làm con chim hót
…
Dù là khi tóc bạc”
Nhà thơ Thanh Hải với cả cuộc đời từ khi sinh ra, lớn lên, sống và chiến đấu đều gắn
bó tha thiết với quê hương xứ Huế, đã sáng tác nên nhiều thi phẩm đặc sắc, thể hiện
phong cách thơ trong sáng, giản dị, giàu âm điệu, nhạc điệu. Qua những vần thơ ấy,
“Người đọc tìm thấy ở ông sự kết hợp giữa chất trí tuệ và cảm xúc, giữa lòng khát
khao lí tưởng với những tình cảm riêng tư của con người” (Nguyễn Đăng Mạnh).
“Mùa xuân nho nhỏ” là một thi phẩm đặc sắc của Thanh Hải. Bài thơ ra đời trong một
hoàn cảnh đặc biệt, tháng 11 năm 1980, khi đó tác giả đang nằm trên giường bệnh
chiến đấu với căn bệnh quái ác. Đất nước ta lúc bấy giờ vừa bước ra khỏi chiến tranh,
còn đó là biết bao khó khăn và thử thách. Tuy nhiên, từ nhan đề cho đến những hình
ảnh thơ, “Mùa xuân nho nhỏ” đều tràn đầy niềm tin và sự lạc quan. Mạch cảm xúc đi
từ những rung động thiết tha trước mùa xuân của thiên nhiên đến phút lắng lòng cảm
nhận một mùa xuân đất nước để rồi bộc lộ mãnh liệt một ước nguyện chân thành và
cuối cùng kết đọng nơi những vần thơ ngợi ca quê hương đất nước. Từ đó, bài thơ có
hai nội dung chủ đạo: “vừa thể hiện những cảm xúc trước vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước
vừa nói lên ước nguyện chân thành được dâng hiến cho cuộc đời của tác giả”.
Một cách tự nhiên, nhà thơ Thanh Hải thả hồn vào không gian thiên nhiên khi mùa
xuân về, say sưa, rạo rực và như thế, từng vần thơ ra đời:
“Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời”
Bức tranh xuân được gợi ra bằng những nét vẽ chấm phá mà giàu sức gợi cảm bằng
một lối tả tinh tế, độc đáo. Có một dòng sông xanh hiền hoà, mênh mang làm nền cho
sắc tím của bông hoa. Màu tím của xứ Huế thơ mộng, của nhớ nhung đã tạo nên cảm
giác mát dịu làm sao! Nghệ thuật đảo ngữ càng làm nổi bật vẻ đẹp của bông hoa.
Bông hoa ấy mọc từ giữa dòng sông như tâm điểm của một bức tranh đầy ấn tượng.
Bông hoa ấy như phát sinh, khởi nguồn từ sức sống dồi dào, bất tận của dòng sông
xanh để không ngừng vươn lên. Nghệ thuật phối màu bằng thơ của thi nhân cũng thật
tinh tế! Lấy sắc xanh làm nền, sắc tím làm tâm điểm, đều là những gam màu lạnh gợi
sự thanh nhẹ, dịu dàng của cảnh vật. Song bức tranh không hề đơn điệu, nhạt nhòa mà
thay vào đó, độ sống động, tươi tắn đã được toát lên từ một chữ “biếc”. Nếu “tím” chỉ
là màu thì chữ “biếc” còn gợi cả độ ánh lên của màu sắc ấy. Ta có thể hình dung trên
nền xanh mênh mông và tĩnh lặng của dòng sông xuân, sắc tím biếc của bông hoa ánh
lên một vẻ đẹp đầy quyến rũ để làm xao động cảm xúc trong những tâm hồn mơ
mộng. Bức tranh thiên nhiên càng sống động hơn bởi âm thanh của tiếng chim chiền
chiện trong trẻo, ngân nga, rộn ràng có độ lan tỏa không dứt. Đến đây, nhạc và thơ
dường như đã hòa quyện vào từng chữ, từng dòng trong cả khổ thơ, đem đến một giai
điệu mùa xuân vui tươi, rạo rực. Nhà thơ lặng ngắm, lắng nghe tiếng chim với vẻ say
mê và tấm lòng tràn đầy cảm hứng sống để rồi cất tiếng gọi trìu mến: “Ơi con chim
chiền chiện/ Hót chi mà vang trời”. Biện pháp nhân hóa được sử dụng quá đỗi tự
nhiên, ngỡ như nhà thơ đang trò chuyện với người bạn tri kỉ của mình. Tất thảy mọi
vẻ đẹp của đất trời khi vào xuân được nhà thơ Thanh Hải cảm nhận bằng niềm trân
trọng, say sưa:
“Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”
Bút pháp tỉnh lược khiến hình ảnh thơ trở nên đa nghĩa: “giọt long lanh” ở đây có thể
là giọt mưa xuân, giọt sương. Song trong mối liên hệ với hai câu trước, nó cũng cho
phép ta tưởng tượng ra âm thanh mượt mà, trong vắt của tiếng chim thánh thót như
chuỗi ngọc long lanh, đọng lại làm thành từng giọt, từng giọt, rơi xuống cõi lòng rộng
mở của thi sĩ, thấm vào tâm hồn đang rạo rực tình xuân. Như vậy từ một âm thanh
được cảm nhận bằng thính giác, tác giả đã liên tưởng để khắc họa thành một sự vật có
thể cảm nhận được thị giác, rồi lại được như cảm nhận nó bằng da thịt, bằng sự tiếp
xúc: “Tôi đưa tay tôi hứng”. Biện pháp ẩn dụ chuyển đổi cảm giác ấy là một sáng tạo
nghệ thuật gợi cảm từ con mắt nhìn rất thơ của thi sĩ. Hình ảnh đưa tay “hứng” xiết
bao yêu quý, nâng niu đã thể hiện được sự đồng cảm của tâm hồn nhà thơ trước thiên
nhiên và cuộc đời.
Nhà thơ Thanh Hải viết “Mùa xuân nho nhỏ” với mạch cảm xúc thiết tha, say sưa, rạo
rực, từ bức tranh xuân của thiên nhiên, liên tưởng thơ vận động một cách tự nhiên đến
mùa xuân của đất nước, của cách mạng, của cuộc đời:
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy trên lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao”
Là cây bút gắn liền với những thời kì gian khó của dân tộc, được ngắm nhìn mùa xuân
của đất nước hòa bình, tác giả như cất lên tiếng nói của hân hoan, phấn khởi. Điệp
ngữ “mùa xuân” nhấn mạnh không khí đẹp tươi của đất trời và tâm thế vui tươi của
lòng người. Trong không khí mùa xuân tràn trề, hình ảnh con người cũng hiện lên thật
đặc biệt: “người cầm súng” với “lộc giắt đầy quanh lưng”, “người ra đồng” với “lộc
trải dài nương mạ”. Mỗi con người của đất nước đảm nhận một công việc, trọng trách
khác nhau nhưng đều góp hết sức mình cho công cuộc chung của toàn Đảng, toàn dân.
“Lộc” trước hết là hình ảnh thực, là chồi non, lá biếc, là cành lá ngụy trang của những
người lính trên mặt trận. Không chỉ thế, “lộc” còn mang ý nghĩa ẩn dụ cho mùa xuân,
sức sống, thành quả hạnh phúc, là những điều tốt đẹp, may mắn. Lời nhắn gửi thân
thương ấy được nhà thơ trân quý dành cho những “người cầm súng” và “người ra
đồng” - hai lực lượng gắn liền với hai nhiệm vụ chiến lược quan trọng của đất nước ta
lúc bấy giờ - nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ quê hương và nhiệm vụ lao động sản xuất.
Họ gánh trên vai, trên lưng mình sự sinh sôi nảy nở, sự phát triển tiến lên của mùa
xuân đất nước. Chỉ năm năm sau ngày thống nhất đất nước, “Mùa xuân nho nhỏ”
được ra đời. Có lẽ vì thế, việc nhà thơ sử dụng hệ thống các từ “lộc”, “mùa xuân” như
muốn bộc lộ sự tự hào, hi vọng về tương lai của một đất nước đang trong những ngày
đầu thống nhất rất tươi tắn và non trẻ. Hình ảnh của người lính ra trận, của những
“người ra đồng”, tác giả đã khái quát lên dáng vẻ mùa xuân đất nước: “Tất cả như hối
hả / Tất cả như xôn xao”. Hai câu thơ tuy ngắn gọn nhưng đã khắc họa rõ nét một mùa
xuân “lớn”, mùa xuân của toàn Đảng, toàn dân tộc. Điệp ngữ “tất cả” kết hợp với biện
pháp tu từ so sánh, các từ láy “hối hả, xôn xao” không chỉ diễn tả không khí rộn ràng,
tươi vui, phấn khởi khi đất nước bước vào mùa xuân với những nhiệm vụ mới, công
việc mới mà còn giúp nhịp thơ như nhanh hơn, dồn dập hơn. Nếu như “hối hả” là từ
chỉ trạng thái vội vã do ý thức được về sự thôi thúc thời gian, ở đây gợi nhịp điệu
khẩn trương của không khí làm ăn tập thể để xây dựng đất nước thì “xôn xao” vừa gợi
tả những âm thanh vang lên từ nhiều phía, vừa biểu hiện được những rung động, xao
xuyến từ trong lòng người. Toàn dân tộc cùng đồng lòng, chung sức vì một tương lai
rực rỡ, vì những mùa xuân đại thắng của đất nước, của Tổ quốc mình.
Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” không chỉ “thể hiện những cảm xúc trước vẻ đẹp thiên
nhiên, đất nước” mà còn “nói lên ước nguyện chân thành được dâng hiến cho cuộc đời
của tác giả”:
“Ta làm con chim hót
Ta làm một nhành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến”
Phép điệp cấu trúc “Ta làm”, “Ta nhập” thể hiện một khát vọng mãnh liệt và cháy
bóng. Kết hợp với đó, nhà thơ lựa chọn hình ảnh tự nhiên, giản dị: “con chim hót”,
“một cành hoa”, “một nốt trầm” gợi ước nguyện cống hiến khiêm nhường, thầm lặng.
Ước nguyện cuối đời của tác giả không phải những ước muốn to lớn hay ghi dấu tên
mình với cuộc sống mà là được hòa nhập, được cống hiến một cách lặng lẽ, âm thầm.
Theo lẽ tự nhiên, con chim sinh ra để hót, bông hoa sinh ra để tỏa sắc hương. Thanh
Hải muốn sự cống hiến của mình cho đời cũng tự nhiên như thế: làm con chim hót
giữa muôn ngàn tiếng chim vô tư, cất tiếng hót tự nhiên thật đẹp dâng cho đời, làm
một cành hoa giữa vườn hoa rực rỡ sắc xuân cống hiến sắc hương, làm một nốt trầm
trong bản hòa ca muôn điệu, xao xuyến lòng người. Một sự cống hiến tuy đơn sơ
nhưng chưa bao giờ nhỏ bé, tầm thường, bởi chỉ cần biết hướng cuộc đời mình với
cuộc đời chung, mỗi chúng ta đều đáng được trân trọng - như những ca từ thật đẹp
trong ca khúc “Tự nguyện” của Trương Quốc Khánh:
“Nếu là chim tôi sẽ là loài bồ câu trắng
Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương
Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm
Bên cạnh đó, trong khổ thơ thứ tư của thi phẩm “Mùa xuân nho nhỏ”, bạn đọc còn
nhận ra sự thay đổi trong cách dùng đại từ nhân xưng. Nếu ở khổ thơ đầu, đại từ nhân
xưng được dùng là “tôi” thì ở đây nhà thơ lại dùng từ “ta”. Sự chuyển đổi đó thể hiện
dụng ý nghệ thuật, phù hợp với sự chuyển biến của cảm xúc và tư tưởng trong bài thơ.
Bởi đại từ “tôi” ở khổ đầu biểu hiện một cái “tôi” cụ thể rất riêng của nhà thơ, vừa thể
hiện được sự nâng niu, trân trọng với vẻ đẹp và sức sống của mùa xuân. Đại từ “ta” ở
khổ thứ tư lại tạo được sắc thái trang trọng, thiêng liêng của một lời ước nguyện, bày
tỏ điều tâm niệm tha thiết, một khát vọng dâng hiến cao đẹp. Lời nguyện cầu chân
thành ấy của Thanh Hải dường như có sức lan tỏa mạnh mẽ tới nhiều thế hệ, nhắc nhở
mỗi con người về lối sống khát vọng, sống có ích, sống biết cống hiến, hiến dâng tâm
sức của mình cho quê hương, đất nước.