Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών

ΠΜΣ «Στρατηγικές Σπουδές Ασφάλειας»
Μάθημα: Στρατηγικές Σπουδές

«Περίληψη βιβλίου «Η Τέχνη του Πολέμου» του Σούν Τσού

(Εκδόσεις Περίπλους, Αθήνα 2003)

ΤOΥ

ΑΣMΧOΥ (ΜΤ) ΓΕΩΡΓΙOΥ ΑΛΕΞΑΚΗ

ΝΟΕΜΒΡΙOΣ 2020
 ii

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚOΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ...............................................................................................................................................1
ΣΚOΠOΣ .................................................................................................................................................1
ΑΝΑΛΥΣΗ ...............................................................................................................................................1
Κεφάλαιο 1: Εκτίμηση της Κατάστασης ...............................................................................................1
Κεφάλαιο 2: Το Κόστος του Πολέμου ..................................................................................................2
Κεφάλαιο 3: Επιθετική Στρατηγική .......................................................................................................2
Κεφάλαιο 4: Διατάξεις ..........................................................................................................................3
Κεφάλαιο 5: Ενέργεια ...........................................................................................................................3
Κεφάλαιο 6: Δυνατά και Αδύνατα Σημεία .............................................................................................3
Κεφάλαιο 7: Ελιγμοί .............................................................................................................................3
Κεφάλαιο 8: Οι Εννέα Παραλλαγές ......................................................................................................4
Κεφάλαιο 9: Πορείες .............................................................................................................................4
Κεφάλαιο 10: Έδαφος ..........................................................................................................................4
Κεφάλαιο 11: Οι Εννέα Διαφορετικές Μορφές Εδάφους......................................................................5
Κεφάλαιο 12: Επίθεση με Πυρ .............................................................................................................5
Κεφάλαιο 13: Χρήση Μυστικών Πρακτόρων ........................................................................................5
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ..................................................................................................................................6
 ii

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚOΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

 Ασμχoς (ΜΤ)
Αλεξάκης Γεώργιoς
τoυ Κωνσταντίνoυ (ΑΜ:18588)
Σπoυδαστής ΣΕΘΑ 73ης ΕΣ ΚΦ
Αθήνα, 03 Νοε 2020

ΘΕΜΑ: Περίληψη βιβλίου «Η Τέχνη του Πολέμου» του Σούν Τσού (Εκδόσεις
Περίπλους, Αθήνα 2003)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

"Ο πόλεμος είναι αναγκαίο κακό και πρέπει να αποφεύγεται. Εφόσον όμως αυτό είναι
αδύνατο, καλύτερα να ξέρεις πώς θα τον κερδίσεις."

Σουν Τσού

Η τέχνη του πολέμου είναι το αρχαιότερο και πιο γνωστό εγχειρίδιο με θέμα τη
στρατιωτική επιστήμη και ένα από τα κλασικότερα έργα της αρχαίας κινεζικής
γραμματείας και χαρακτηριστικό της ανατολικής σκέψης. Συγγραφέας του έργου είναι
ο Κινέζος Στρατηγός Σούν Τσού και η συγγραφή του χρονολογείται περί τα μέσα του
4ου αιώνα π.Χ. Το έργο πραγματεύεται τη φύση του πολέμου και θέτει τις
προϋποθέσεις νικηφόρας έκβασης μίας πολεμικής σύγκρουσης. Πέραν των ανωτέρω,
το έργου του Σουν Τσού προσεγγίζει ολιστικά και άλλους τομείς της ανθρώπινης
δραστηριότητας όπως η πολιτική, η διοίκηση, το μάνατζμεντ κα. Η διαχρονική αξία του
έργου αποδεικνύεται από το γεγονός ότι παραμένει επίκαιρο μέχρι τις μέρες μας, παρά
το ότι γράφτηκε πριν από 2.500 χρόνια.

ΣΚOΠOΣ

Nα παρουσιαστεί εν συντομία το περιεχόμενο του εν λόγω έργου.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Κεφάλαιο 1: Εκτίμηση της Κατάστασης

Ο Σουν Τσου υποστηρίζει ότι η γνώση της τέχνης του πολέμου αποτελεί μείζον
ζήτημα για την επιβίωση μίας Πολιτείας (Κράτους) και επομένως η τελευταία πρέπει
να αξιολογεί πάντοτε ορθολογικά την επιλογή διεξαγωγής ή αποφυγής ενός πολέμου
 2

ως μέσο συνέχισης της πολιτικής της. Καθώς ο πόλεμος παράγει αποτελέσματα σε μια
σειρά από τομείς που άπτονται της κυριαρχίας ενός κράτους (πχ αλλαγή συνόρων),
είναι καίριας σημασίας η ικανότητα πρόβλεψης του αποτελέσματος ενός πολέμου
(νίκη, ήττα). Παράγοντες ενδεικτικοί της εξέλιξης και του αποτελέσματος μιας
πολεμικής αναμέτρησης είναι η ηθική επιρροή (επί των πολιτών – οπλιτών), ο καιρός
(επίδραση), το έδαφος (μορφολογία, βατότητα, κα), η διοίκηση (ικανότητες, ήθος, κα)
και η διευθέτηση (στρατιωτική οργάνωση). Επίσης, δίδονται κριτήρια αξιολόγησης των
ανωτέρω παραγόντων όπως η αξιολόγηση ηγετών και στρατιωτικών διοικητών, το
επίπεδο αξιωματικών (εκπαίδευση, κα), το αξιόμαχο και η πειθαρχία των
στρατευμάτων, το έδαφος διεξαγωγής επιχειρήσεων και η επίδραση του καιρού, το
αίσθημα δικαιοσύνης που διακατέχει τα αντίπαλα στρατεύματα (ηθικές αμοιβές,
τιμωρίες κα).

Κεφάλαιο 2: Το Κόστος του Πολέμου

Στο κεφάλαιο αυτό τονίζεται η ανάγκη αποφυγής παρατεταμένων πολέμων και

εκστρατειών, καθώς η μεγάλη διάρκεια των επιχειρήσεων επιβαρύνει σημαντικά την
οικονομία ενός κράτους και εξανεμίζει τους πόρους του. Επομένως, κατά τη σχεδίαση
της υψηλής στρατιωτικής στρατηγικής πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη
οικονομικοί παράγοντες και οι επιπτώσεις τους, καθώς οι τελευταίες επηρεάζουν το
ηθικό των πολιτών και του στρατεύματος. Τέλος, παροτρύνονται τα στρατεύματα σε
λαφυραγώγηση των εδαφών που καταλαμβάνουν, καθώς το κόστος εφοδιασμού σε
υλικά και μέσα από τις βάσεις τους καθίσταται πολλές φορές πολλαπλάσιο.

Κεφάλαιο 3: Επιθετική Στρατηγική

Στο παρόν κεφάλαιο ο Σουν Τσου μας αποκαλύπτει ότι βασικός στόχος της
στρατηγικής πρέπει να είναι η κάμψη της θέλησης του αντιπάλου χωρίς διεξαγωγή
μάχης και η χρησιμοποίηση της διπλωματίας στο μέγιστο βαθμό. Με βάση την
ανωτέρω παραδοχή, ιεραρχεί τις διάφορες στρατηγικές που εφαρμόζονται
προκρίνοντας ως σημαντικότερη αυτήν που στοχεύει στην στρατηγική του αντιπάλου,
αμέσως επόμενη αυτή που στοχεύει στη διάσπαση των συμμαχιών του, ακολούθως
αυτή που στοχεύει στα αντίπαλα στρατεύματα και τελευταία αυτή που στοχεύει
οχυρωμένες εχθρικές πόλεις και τοποθεσίες γιατί απαιτεί χρόνο και κόστος. Κλείνοντας
το κεφάλαιο, αναφέρεται στις πιθανές αποφάσεις ενός ηγέτη οι οποίες μπορούν να
βλάψουν το στρατό του κατά την διάρκεια επιχειρήσεων και τονίζει χαρακτηριστικά ότι
«εάν γνωρίζεις τον εαυτό σου καθώς και τον αντίπαλο δεν θα κινδυνεύσεις να ηττηθείς
 3

σε καμία μάχη. Εάν αγνοείς τον αντίπαλο, αλλά κατανοείς τον εαυτό σου, οι πιθανότητες
νίκης και ήττας είναι μοιρασμένες. Εάν αγνοείς τόσο τον αντίπαλο, όσο και τον εαυτό
σου, θα ηττηθείς σε κάθε μάχη»

Κεφάλαιο 4: Διατάξεις
Στο κεφάλαιο 4, ο Σουν Τσου υποστηρίζει ότι η προσφυγή στον πόλεμο πρέπει
να αποτελεί επιλογή μόνο όταν υπάρχει καλή εκτίμηση της συνολικής κατάστασης και
οι πιθανότητες επιτυχίας είναι αυξημένες. Αναφερόμενος στις έννοιες της άμυνας και
της επίθεσης επισημαίνει ότι αφενός είναι έννοιες αλληλοσυμπληρούμενες και
αφετέρου εφαρμόζονται ως στρατηγικές επιλογές ανάλογα με την περίπτωση. Η
επίθεση δίνει τη δυνατότητα επιβολής τη θέληση μας στον αντίπαλο, ενώ αντίθετα η
άμυνα δίνει τη δυνατότητα αντίστασης. Επίσης εναπόκεινται στον ικανό ηγεμόνα να
διαμορφώσει το περιβάλλον και να εξασφαλίσει ευνοϊκές συνθήκες για νικηφόρα
έκβαση μίας πολεμικής αναμέτρησης.

Κεφάλαιο 5: Ενέργεια

Στο κεφάλαιο αυτό επισημαίνεται η σημασία της οργάνωσης του στρατεύματος

σε συμβατικές (άμεση προσέγγιση) και στις ειδικές (έμμεση προσέγγιση) δυνάμεις. Με
τις πρώτες εμπλέκουμε και απασχολούμε τον εχθρό και με τις δεύτερες τον
αιφνιδιάζουμε και εξασφαλίζουμε την νίκη. Εδώ επαληθεύεται η διαπίστωση ότι ο Σουν
Τσου θεωρείται ο πατέρας της έμμεσης προσέγγισης. Επίσης, όσον αφορά έννοιες
όπως της γενναιότητας ή της δειλίας, της δύναμης ή της αδυναμίας, οι οποίες
χαρακτηρίζουν ενίοτε τα στρατεύματα, αυτές εξαρτώνται άμεσα από το στρατηγικό
πλεονέκτημα και τη στρατηγική τοποθέτηση τους, αντίστοιχα.

Κεφάλαιο 6: Δυνατά και Αδύνατα Σημεία

Στο παρόν κεφάλαιο ο Σουν Τσου αναφέρει ότι «ο έμπειρος στρατηγός φροντίζει
να σύρει τον εχθρό στο πεδίο της μάχης και όχι να συρθεί από αυτόν» και ως εκ τούτου
πρέπει να ενεργεί αναλόγως, αφού αναλύσει τα σχέδια του αντιπάλου και εντοπίσει τα
δυνατά και αδύνατα σημεία του. Ακολούθως, παρέχει κατευθυντήριες οδηγίες που
σκοπεύουν στην αποδυνάμωση του εχθρού (φυσική κούραση, διακοπή εφοδιασμού,
επίθεση σε ευπαθή σημεία, δημιουργία σύγχυσης, κα)

Κεφάλαιο 7: Ελιγμοί

Πεποίθηση του Σουν Τσου είναι ότι οι ελιγμοί αποτελούν το πιο δύσκολο κομμάτι
της σχεδίασης ενός στρατιωτικού διοικητή, καθώς εμπεριέχουν πλεονεκτήματα αλλά
 4

και κινδύνους. Γενικά, καθώς ο ελιγμός σχετίζεται με το είδος της προσέγγισης

(άμεσης, έμμεσης), ο ηγέτης που θα επιλέξει την σωστή προσέγγιση του αντιπάλου
και θα εκτελέσει τον κατάλληλο ελιγμό θα είναι αυτός που θα γευτεί την νίκη. Τέλος
αναφέρεται στη χρήση τυμπάνων, των λαβάρων και των σημαιών στο πεδίο της μάχης,
στην εκμετάλλευση του ηθικού του εχθρού και στην ανάγκη πρόβλεψης εξόδου
διαφυγής για τα εχθρικά στρατεύματα, ώστε να αποφεύγεται ο αγώνα μέχρι εσχάτων
που προκαλεί τεράστιες απώλειες σε αμφότερες τις δυνάμεις.

Κεφάλαιο 8: Οι Εννέα Παραλλαγές

Στο κεφάλαιο αυτό ο Σουν Τσου υποστηρίζει ότι ένας στρατηγός δεν πρέπει να
υπακούει τον ηγεμόνα του όταν αυτός βρίσκεται στο πεδίο της μάχης και διεξάγει
επιχειρήσεις. Επίσης, δίνει συμβουλές περί των ενδεδειγμένων αποφάσεων και
δράσεων ενός διοικητή, ανάλογα με το έδαφος στο οποίο επιχειρούν οι δυνάμεις του
(δύσκολο, κομβικό, απομονωμένο, απελπισίας, περικυκλωμένο) και τονίζει την εμμονή
που πρέπει να επιδεικνύει στην μείωση του γοήτρου των αντίπαλων ηγεσιών, καθώς
αυτό επηρεάζει το ηθικό και αξιόμαχο των στρατευμάτων τους. Καταλήγοντας,
επισημαίνει ότι ένας στρατηγό δεν πρέπει να είναι απερίσκεπτος ως προς τον κίνδυνο,
δειλός, ευέξαπτος, υπερβολικά ευαίσθητος και να επιδεικνύει υπερβολική μέριμνα για
τα στρατεύματά του.

Κεφάλαιο 9: Πορείες

Στο παρόν κεφάλαιο ο Σουν Τσου ασχολείται με θέματα στρατηγικής στο τακτικό
επίπεδο, που αφορούν κυρίως την κίνηση και την διάταξη των στρατευμάτων
αναλόγως του εδαφικού ανάγλυφου της περιοχής επιχειρήσεων. Επίσης, συμβουλεύει
τους διοικητές να παρατηρούν την συμπεριφορά του εχθρού, καθώς αυτή είναι
ενδεικτική των προθέσεών του και να επιδιώκουν την υπακοή των στρατιωτών τους
ως αποτέλεσμα όμως της εμπιστοσύνης και του σεβασμού τους (ενσυνείδητη
πειθαρχία).

Κεφάλαιο 10: Έδαφος

Η ανάλυση της μορφολογίας (βατότητας) του εδάφους αποτελεί κρίσιμο

παράγοντα επιτυχίας μίας επιχείρησης και αποτελεί ευθύνη του διοικητή, σύμφωνα με
τα λεγόμενα του Σουν Τσου, ο οποίος κατηγοριοποιεί τα εδάφη σε προσπελάσιμα,
εδάφη παγίδες, αμφίβολα εδάφη, απόκρημνα, απομακρυσμένα και εδάφη με στενές
διαβάσεις και περάσματα, τονίζοντας τις ιδιαιτερότητές τους. Τέλος, αναφέρεται σε
 5

αρετές που κάνουν ένα στράτευμα αξιόμαχο αλλά και σε αδυναμίες που μπορούν να
το οδηγήσουν στην καταστροφή.

Κεφάλαιο 11: Οι Εννέα Διαφορετικές Μορφές Εδάφους

Το τρέχον κεφάλαιο αποτελεί συνέχεια του προηγουμένου όσον αφορά τον

χαρακτηρισμό και τις ιδιότητες του εδάφους. Οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στα
εδάφη συνδέονται άμεσα με τα αποτελέσματα τους (θετικά ή αρνητικά) στο τακτικό
επίπεδο. Εδάφη «διασπαστικά», εδάφη «παραμεθόρια», «διφορούμενα» εδάφη ως
προς τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν, εδάφη ανοικτά και εύκολα προσβάσιμα,
εδάφη κομβικά με μεγάλη στρατηγική σημασία, «επικίνδυνα» εδάφη πίσω από τις
εχθρικές γραμμές, «δύσκολα» σε βατότητα εδάφη, εδάφη «περικυκλωμένα» που
μπορούν να εγκλωβίσουν στρατεύματα και τέλος «θανάσιμα» εδάφη που η επιβίωση
των δυνάμεων κρίνεται αποκλειστικά από την ικανότητά τους για επίτευξη νικηφόρας
μάχης. Μετά την παράθεση των ανωτέρω, ακολουθούν συμβολές για την
επιβαλλόμενη, κατά τον Σουν Τσου, δράση των δυνάμεων ανά περίπτωση.

Κεφάλαιο 12: Επίθεση με Πυρ

Στο κεφάλαιο αυτό παραθέτονται τρόποι χρήσης της φωτιάς στις στρατιωτικές
επιχειρήσεις και περιγράφονται δράσεις για εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων της
φωτιάς για προστασία των φίλιων δυνάμεων και προσβολή των εχθρικών.
Ολοκληρώνοντας, επισημαίνει ότι ο πόλεμος είναι επιβεβλημένος μόνο όταν συμφέρει
το κράτος που τον προκαλεί και ως εκ τούτου πρέπει να αποφεύγεται σε αντίθετη
περίπτωση, ώστε να μην διακυβεύεται η ασφάλεια και η ευημερία μιας χώρας.

Κεφάλαιο 13: Χρήση Μυστικών Πρακτόρων

Ο πόλεμος προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στο σύνολο της δραστηριότητας ενός

κράτους, κυρίως στην οικονομία του και στην ευημερία των πολιτών του. Για το λόγο
αυτό ο Σουν Τσου υποστηρίζει ότι οι ηγέτες πρέπει να σχεδιάζουν έτσι την πολιτική
τους ώστε να αποφεύγονται πολεμικές εκστρατείες μεγάλης διάρκειας. Επίσης, στο
τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου γίνεται ιδιαίτερη μνεία στους μυστικούς πράκτορες και
πως αυτοί πρέπει να επιλέγονται και να χρησιμοποιούνται από τον στρατιωτικό
διοικητή επ’ ωφέλεια των επιχειρήσεων.
 6

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελειώνοντας την περιληπτική παρουσίαση του έργου του Σουν Τσου,

διαπιστώνουμε ότι, ακόμα και στις μέρες, πολλές από τις θεωρίες που διατυπώνει
βρίσκουν εφαρμογή στον τρόπο διεξαγωγής των σύγχρονων επιχειρήσεων (έμμεση
προσέγγιση, συλλογή πληροφοριών, παραπλάνηση, αιφνιδιασμός,
προσαρμοστικότητα, κα). Όμως, αυτό που κάνει περισσότερη εντύπωση στον
αναγνώστη είναι η έμφαση που δίνει στην υψηλή στρατηγική, τόσο σε περίοδο
πολέμου όσο και σε περίοδο ειρήνης και στην πεποίθησή του ότι η επίτευξη των
στόχων ενός κράτους (ηγεμόνα) με χρήση κυρίως της διπλωματίας έναντι του πολέμου
είναι ωφελιμότερη τόσο για τη πολιτεία όσο και για το λαό της.

Αριθμός Λέξεων: 1710

ΥΠOΓΡΑΦΗ