‫فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‬

‫سال بیست و هشتم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،111‬تابستان ‪ ،1041‬صص‪18-111‬‬

‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی‬

‫‪1‬‬
‫علیرضا سمیعی اصفهانی‬
‫‪2‬‬
‫سارا فرحمند‬
‫چکیده‬
‫جنگ در اوکراین‪ ،‬اگرچه به لحاظ ژئوپلیتیک‪ ،‬جنگ شمال‪-‬شمال و اروپا‪-‬محور به شمار میآید‪ ،‬اما در‬
‫عمل درگیری «قدرت جهانی» است که حول محور فروپاشی پیشبینی شده هژمونی جهانی ایاالتمتحده‬
‫متمرکز شده و آشکارا صلح آمریکایی را به چالش میکشد‪ .‬در چنین شرایطی نگرش‪ ،‬رفتار و عملکرد‬
‫بازیگران درگیر در جنگ‪ ،‬پیامدهای مهمی میتواند برای آینده سیاست جهانی درپی داشته باشد‪ .‬از‬
‫اینرو نوشتار پیشرو میکوشد ضمن بررسی و تحلیل جنگ روسیه و اوکراین بر پایه روش آیندهپژوهی‬
‫و تکنیک سناریوپردازی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که سناریوهای پیشروی جنگ روسیه و اوکراین‬
‫چه خواهد بود؟ و این جنگ چه تبعات و پیامدهایی میتواند برای آینده نظم بینالملل درپی داشته‬
‫باشد؟ با بهرهگیری از این روش‪ ،‬روسیه مقاله براین باورند که چهار سناریو در سه دستهبندی میتوان‬
‫مطرح نمود‪ :‬الف)سناریوی مطلوب از منظر روسیه؛ ائتالف سیاسی‪ -‬نظامی روسیه و چین؛ مهار آمریکا‬
‫و ناتو و تغییر قواعد بازی بینالمللی؛ ب) سناریوی محتمل؛ الف) توافق صلح (با بازیگری کشورهایی‬
‫چون‪ ،‬چین‪ ،‬ترکیه‪ ،‬اسرائیل‪ ،‬فرانسه) و تغییر نظم ساختار نظام بینالملل‪ ،‬ب) تداوم جنگ و استمرار‬
‫تنش در نظم بینالمللی؛ ج) سناریوی ممکن؛ وقوع جنگ هستهای‪ .‬یافتههای پژوهش میدهد که جنگ‬
‫اوکراین به عنوان نقطه عطف‪/‬محرک بر نظم بینالملل تأثیرگذار بوده و پساجنگ اوکراین‪ ،‬نظام بینالملل‬
‫وارد عصر جدیدی خواهد شد‪ .‬تأثیر این جنگ در سطح بینالملل‪ ،‬قطبیشدن بیش از پیش امنیت‬
‫بینالملل و ژئوپلیتیکتر شدن سیاست بینالملل خواهد بود‪ .‬این جنگ همچنین‪ ،‬سبب تقویت موقعیت‬
‫رهبری ایاالت متحده در سطح جهان‪ ،‬به هزینه شرکای اروپایی شده است‪.‬‬
‫‪ ‬واژگان کلیدی‪:‬‬
‫جنگ‪ ،‬روسیه‪ ،‬اوکراین‪ ،‬ناتو‪ ،‬نظم بینالملل ‪.‬‬

‫درجۀ مقاله‪ :‬علمی‪ -‬پژوهشی‬

‫تاریخ دریافت مقاله‪ 1041/40/40 :‬تاریخ پذیرش مقاله‪1041/40/10 :‬‬
‫)‬ ‫‪ .1‬دانشی ی ار و عضی ی ه ات علمی گروه عل م سی ی اسیییی دانشی ی اه یاسی ی ‪ ،‬یاسیی ‪ -‬ایران (ن یسی ی ه مسی ی‬
‫‪asamiei@yu.ac.ir‬‬
‫‪ .2‬دانش آم خته کارش اسی ارش عل م س اسی‪ ،‬دانش اه پ ام ن ر قزوین‪ ،‬قزوین‪ -‬ایران‬
‫‪sfarahmand004@yahoo.com‬‬
 ‫‪  11‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫مقدمه‬
‫از سا ‪ 2410‬به این س ‪ ،‬تح الت اوکراین به یکی از چالشهای مهم در روابط آمریکا‬
‫و روس ه تب یل ش ه است‪ .‬با این حا ‪ ،‬گذشت زمان نه ت ها به حل این بحران کمک نکرده‬
‫بلکه همس با افزایش ت ش ها م ان دو کش ر و عزم روس ه برای مقابله با پ شروی نات ‪ ،‬بحران‬
‫اوکراین و به تبع آن بحران در روابط روس ه و غرب تش ی ش ه است‪ .‬در واقع بحران اوکراین‬
‫زمانی به سمت ج گ حرکت کرد که رئ سجمه ر روس ه از یک س دو استان ل هانسک‪ 1‬و‬
‫دونتسک‪ 2‬در شرق اوکراین را به ع ان دو جمه ری خ دمختار به رسم ت ش اخت و نسبت‬
‫به اوکرا ین دعاوی تاریخی مطرح کرد و از س ی دی ر از مجلس این کش ر مج ز استفاده از‬
‫ن روی نظامی در خار از روس ه را کسب کرد‪ .‬این اق امات روس ه خ د گ یای اجت ابناپذیری‬
‫ج گ ب د‪ .‬ب ینترت ب وج د اختالف ب ن دو کش ر (اوکراین و روس ه) با وج د همه گمانهزنیها‬
‫و تعل قهایی که از طرف دولت روس ه ص رت میگرفت‪ ،‬حالت تهاجمی به خ د گرفته و‬
‫سرانجام والدیم ر پ ت ن‪ ،‬رئ سجمه ر روس ه بام اد پ جش به ب ستوچهارم ف ریه (پ جم‬
‫اسف ‪ )1044‬با ص ور فرمان «عمل ات نظامی» عل ه کییف‪ ،‬ج گ را آغاز کرد‪ .‬روس ه از‬
‫شما و از طریق بالروس و همچ ن از شرق و ج ب حمله کرد‪ ،‬اما مقاومت سرسختانه‬
‫اوکراین باعث تلفات س ن ن روهایش ش ‪ .‬این اق ام روس ه‪ ،‬از طرف سایر دولتها با واک ش‪-‬‬
‫های ش ی ی روبهرو گردی ‪ .‬اتحادیه اروپا‪ ،‬آمریکا‪ ،‬بریتان ا و دی ر کش رهای غربی تحریمهای‬
‫ش ی ی عل ه این کش ر اعما کرده و اقتصاد روس ه را به ش ههای مت ع ه ف قرار دادن ‪.‬‬
‫ای که چرا روس ه ج گ عل ه اوکراین را آغاز کرده است به ن رانیهای ام تی این کش ر‬
‫برمیگردد‪ .‬در واقع از سخ ان مقامات روس ه اینگ نه است باط میش د که اق امات نظامی‬
‫غرب در اروپای شرقی‪ ،‬در ماههای اخ ر روس ه را ن ران کرده است؛ چرا که کش رهای غربی و‬
‫بهویژه آمریکا در هفته های اخ ر به اوکراین و کش رهای شرق اروپا کمک زیادی کردهان ‪ .‬اما‬
‫به باور برخی از تحل لگران داخلی و خارجی‪ ،‬مسک در شرایط فعلی به دنبا تج ی نظر در‬
‫نظم ب نالمللی است به این دل ل که والدیم ر پ ت ن از ابت ا نظام تک قطبی ق رت ایاالت‬
‫متح ه را رد کرده است و در گرجستان‪ ،‬کریمه و اک ن در سراسر اوکراین‪ ،‬به ط ر یکجانبه‬
‫از زور برای تحم ل نت جه مطل ب و م رد نظر خ د بهره گرفته است‪ .‬او اوکراین را که برای‬

‫‪1‬‬
‫‪.Luhansk‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Donetsk‬‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪18 ‬‬

‫م تی ط النی نقشی مهم در ایفای نظم ام تی جهان داشته‪ ،‬متعلق به روس ه دانسته و با‬
‫تسلط بر آن‪ ،‬س دای تشک ل امپرات ری ج ی ی را در سر میپروران ‪ .‬از اینرو بس اری از‬
‫تحل لگران ح زه روابط ب نالملل و همچ ن رهبران و دولتمردان س اسی‪ ،‬ج گ اوکراین را‬
‫به مثابه پایان رسمی دوران نظام تک قطبی به سرکردگی آمریکا و آغاز ج گ سردی ج ی‬
‫برآورد کردهان که باعث به وج د آم ن جهانی چ قطبی و رقابتیتر خ اه ش ‪ .‬ب ابراین شای‬
‫بت ان گفت ج گ اوکراین بخشی از مبارزه ق رتها و بازی ران ب نالمللی برای شکل دادن به‬
‫نظم ن ین جهانی است‪ .‬با این ت ص ف پژوهش حاضر بر آن است تا به روش آی هپژوهی و‬
‫به ویژه با تأک بر ش ه س اری ن یسی‪ ،‬ضمن بررسی و تحل ل ج گ روس ه و اوکراین به این‬
‫پرسش ب ادین پاسخ ده که س اری هایی پ شروی ج گ روس ه و اوکراین چه خ اه ب د؟‬
‫و این ج گ چه تبعات و پ ام هایی برای آی ه نظم ب نالمللی درپی خ اه داشت؟ در این‬
‫خص ص ‪0‬س اری در قالب ‪ 3‬دستهب ی میت ان مطرح نم د‪ :‬الف)‪ .‬س اری ی مطل ب از م ظر‬
‫روس ه‪ :‬ائتالف س اسی‪ -‬نظامی روس ه و چ ن؛ مهار آمریکا و نات و تغ ر ق اع بازی ب نالمللی‪،‬‬
‫ب)‪ .‬س اری ی محتمل؛‪ )1‬ت افق صلح (با نقش بازی رانی چ ن‪ ،‬چ ن‪ ،‬ترک ه‪ ،‬اسرائ ل‪ ،‬فرانسه)‬
‫و تغ ر نظم ساختار نظام ب نالملل‪ )2،‬ت اوم ج گ و استمرار ت ش در نظم ب نالمللی‪) ،‬‬
‫س اری ی ممکن؛ وق ع ج گ هستهای‪.‬‬
‫آی هپژوهی‪ 1‬مجم عه تالشهایی است که با استفاده از تجزیه و تحل ل م ابع‪ ،‬ال ها‬
‫و ع امل تغ ر و یا ثبات‪ ،‬به تجسم آی ههای بالق ه و برنامهریزی برای آنها میپردازد‪ .‬آی ه‪-‬‬
‫پژوهی م عکس میک که چ نه از د تغ رات (یا تغ ر نکردن) «امروز»‪ ،‬واقع ت «فردا»‬
‫ت ل مییاب ‪ .‬این روش‪ ،‬تفکرات فلسفی و روشهای علمی و م های مختلف بررسی و مطالعه‬
‫آی ه را مطرح و با استفاده از آنها‪ ،‬آی ههای ب یل و احتمالی را ترس م مینمای ‪ ،‬لذا آی ه‪-‬‬
‫پژوهی‪ ،‬ابزاری برای مه سی ه شم انه آی ه است(ناصرآبادی‪ .)20 :1341 ،‬نخست ن فعال ت‬
‫آی هپژوهی به ص رت علمی‪ ،‬در سا های ‪1133‬تا ‪1134‬م الدی ت سط گروهی از پژوهش ران‬
‫به سرپرستی «ویل ام اف‪ .‬آگبرن‪ »2‬در زم ه جامعهش اسی در آمریکا انجام ش ‪ .‬با این حا ‪،‬‬
‫این روش در مقام فعال تی عم می‪ ،‬از دهه ‪1104‬م الدی آغاز ش ‪« ،‬برتران دژوونل‪ »3‬نخست ن‬
‫پژوهش نظری را تحت ع ان «ه ر گُمان» ن شت‪ ،‬او در این زم ه با اشاره به ای که «ه چ‬
‫واقع تی در م رد آی ه وج د ن ارد»‪ ،‬به این نت جه رس که یافتن م ارک و است تاجات برای‬

‫‪1‬‬
‫‪Futures Study‬‬
‫‪2‬‬
‫‪.William Agburn .‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Bertrand Dejoonel‬‬
 ‫‪  84‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫آی ه‪ ،‬ن ازم روشهایی غ رمت او است(سم عی اصفهانی؛ شف عی س فآبادی‪:1310 ،‬‬

‫‪ .)243‬الزم به ذکر است که میت ان آی ه را به سه گروه اصلی تقس مب ی کرد‪ ،‬الف) آی ە‬
‫ارجح‪ :‬به مع ای در نظرگرفتن مطل بترین روی ادها برای وق ع در آی ه‪ .‬ب) آی ە محتمل‪:‬‬
‫یع ی در نظرگرفتن روی ادهایی که ب شترین احتما را برای وق ع در آی ه دارن ‪ .‬این روی ادها‬
‫میت ان به ص رت بسط رون های گذشته در آی ه (به طرق مختلف) در نظر گرفته ش ن‬
‫(مظفری‪ ) )30 :1311 ،‬آی ە ممکن‪ :‬یع ی در نظرگرفتن کل ه روی ادها اعم از ب یا خ ب‪،‬‬
‫محتمل یا ضع ف االمکان و غ ره که میت ان در آی ه اتفاق ب فت ‪.‬‬
‫در روش آی هپژوهی‪ ،‬تک کهای مختلفی برای مطالعه آی ه وج د دارد مان دی ه‪-‬‬
‫بانی آی ه‪ ،‬روش دلفی‪ ،‬تجزیه و تحل ل رون ها‪ ،‬تجزیه و تحل ل پ شرانها‪ ،‬نقشه راه‪ ،‬پسن ری‪،‬‬
‫تبارش اسی‪ ،‬ریختش اسی‪ ،‬تحل ل محت ی‪ ،‬ال سازی و شب هسازی و س اری پردازی‪.‬‬
‫س اری ن یسی‪ ،‬به ع ان یکی از روشهای آی هپژوهی‪ ،‬عبارت است از شرح روی ادهای آی ه‪-‬‬
‫ای که تحت شرایط مع ن‪ ،‬ممکن است روی ده ‪ .‬س اری شامل تصاویری از آی ە مطل ب‪،‬‬
‫محتمل و ممکن است که ه ف از بهکارگ ری آنها م رد آزمایش قراردادن عملکرد س استها‬
‫و استراتژیهای اتخاذ ش ه در برابر چالشهای م ج د آی ایجاد و ترس م فضایی از ممک ات‬
‫است‪ .‬ب ینم ظ ر‪ ،‬س اری ها با کشف نظامم چالشها و فرصتهای پ شرو‪ ،‬در خ مت ت وین‬
‫استراتژیها قرار میگ رن ‪ .‬س اری ها ت ها به ح س زدن در م رد آی ه اکتفا نمیک ‪ ،‬بلکه‬
‫به ما کمک میک که چ نه در شرایط مح طی متفاوت آی ه‪ ،‬ب یش م و به تصم مگ ری‬
‫و م یریت آی ه بپردازیم‪ (Makridakis & Wilberyth, 1111: 210).‬ه ف س اری ن یسی‪،‬‬
‫شکستن مح ودیتها و واگراها‪ ،‬گسترش تفکر در م رد آی ه و عریضترکردن ط ف‬
‫آلترنات هایی است که میت ان م نظر ما باش ‪(Martin, 1112: 123) (Chermak,‬‬
‫)‪ 2440:201‬در رابطه با نقاط ق ت س اری ن یسی بای گفت که روشن کردن دی خ ان ه‬
‫نسبت به م ض ع‪ ،‬مع ا بخش ن به نقاط م فرد و به ح اقل رسان ن کاستیهای مطرح در‬
‫تصم مگ ری ازجمله م ارد مطرح هست بااینحا ‪ ،‬ع م قطع ت در نت جهگ ری‪ ،‬ع م ارائه‬
‫پاسخی دق ق برای هر تصم م‪ ،‬گرایش ب ش از ان ازه به کل ات و کاهش ق ه شه دی برای پ ا‬
‫کردن راه حل‪ ،‬از نقاط ضعف وارده بر س اری ن یسی میباش (‪.(Chermak, 2440: 020‬‬
‫پژوهش حاضر با ت جه به م ض ع و ه ف و همچ ن دادههای در دسترس‪ ،‬از م ان روشهای‬
‫مختلف آی هپژوهی که در باال اشاره ش از روش س اری ن یسی بهره گرفته است‪ .‬س اری های‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪81 ‬‬

‫این پژوهش ترک بی از س اری های ه جاری‪ 1‬و اکتشافی ‪2‬با تمرکز بر دو روش «ذهنمح ر‪»3‬‬
‫و «بازی رمح ر‪ »0‬ت وین یافته است‪ .‬در روش«ذهنمح ر»‪ ،‬ذهن انسان پس از پذیرش انب ه‬
‫دادهها به طبقهب ی و تجزیه و تحل ل این دادهها پرداخته و هر یک را در جای م اسب خ د‬
‫قرار میده ‪« .‬آشفت ی فکری‪ »0‬یا [ط فان مغزی] یکی از تک کهای ش اخته ش ه در این‬
‫روش است که در جای خ د میت ان باعث ایجاد ای ههای ن ین گردد‪ .‬در این روش ن یس ه‬
‫مجم عهای از اه اف کمی و ک فی را م نظر قرار میده ‪ .‬در روش «بازی رمح ر»‪ ،‬ب شتر‬
‫اتفاقاتی که در این دن ا رخ میده را با ت جه به تعامل م ان بازی ران مختلف و برحسب‬
‫عملکرد‪ ،‬ان زهها و اه اف آنها تفس ر میک ب ابراین با ن اه آی هن ر به بازی ران و بازیها‬
‫میت ان به نقش این بازی ران پی برد‪ .‬سختی این کار پ شب ی حرکت بع ی یک بازی ر روی‬
‫صح ه‪ ،‬فهم استراتژی پ هان در پساذهن او و ب یپ ش بازی ران بع ی آن است؛ اما روش‬
‫بازی رمح ر مزیتهای بس اری چ ن اطالع از راههای مختلف پ ش بردن داستان را دارا میباش‬
‫و مشخص میک که آی ه ازپ ش تع ن ش ه ن ست و همه چ ز به ط ر یک اخت و ثابت‬
‫حرکت نخ اه کرد‪( .‬ت شهیار‪.)100 :1314 ،‬‬
‫ب ینترت ب‪ ،‬س اری های این پژوهش با استفاده از تک ک «آشفت ی یا ط فان فکری»‪0‬‬

‫و بر مب ای اه اف و نقش بازی ران ج گ چ ن؛ روس ه‪ ،‬اوکراین‪ ،‬آمریکا‪ ،‬اتحادیه اروپا‪ ،‬ترک ه‪،‬‬
‫اسرائ ل‪ ،‬فرانسه و چ ن‪ ،‬در سه دسته س اری ی مطل ب و محتمل و ممکن سامان هی ش ه‬
‫است‪ :‬الف)س اری ی مطل ب از م ظر روس ه؛ ائتالف س اسی‪ -‬نظامی روس ه و چ ن؛ مهار آمریکا‬
‫و نات و تغ ر ق اع بازی ب نالمللی ب) س اری ی محتمل؛ ت افق صلح (با نقش بازی رانی چ ن‪،‬‬
‫چ ن‪ ،‬ترک ه‪ ،‬اسرائ ل‪ ،‬فرانسه) و تغ ر نظم ساختار نظام ب نالملل‪ ،‬ت اوم ج گ و استمرار‬
‫ت ش در نظم ب نالمللی؛ ) س اری ی ممکن؛ وق ع ج گ هستهای‪ .‬به ن ارش درآم ه است‪.‬‬
‫شایان ذکر است که اول یت و ترت ب س اری ها‪ ،‬بر پایه ان زهها‪ ،‬اه اف و تص رات‪/‬محاسبات‬
‫بازی ر‪/‬گ ش گر الف(روس ه) از دستاوردهای این اق ام (ج گ) ت ظ م و ت وین گشته است‪.‬‬
‫ش ه اجرای پژوهش ن ز کتابخانهایی است‪ .‬دادههای م رد ن از پژوهش جهت تحل ل ن ز از‬
‫کتب‪ ،‬مقاالت‪ ،‬پای اههای اطالعاتی علمی فارسی و الت ن استخرا گردی ه است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Normative‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Exploratory‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Mind-driven‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Actor-centered‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Intellectual confusion‬‬
 ‫‪  88‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫عوامل تأثیرگذار بر آینده جنگ روسیه و اوکراین‬

‫اهمیت ژئوپلیتیک اوکراین‪ :‬اوکراین با قرار گرفتن در ج ب غربی روس ه بهگ نهای دروازه‬
‫اصلی غرب به روس ه و برعکس است‪ .‬این کش ر عمیق اسیتراتژیک روس ه است و به ع ان‬
‫م طقه حائل در برابر م اخله نظامی غیرب بیه روسی ه از ایین کیش ر محافظیت مییک ‪.‬‬
‫همچ ن اوکراین محل ترانزییت ب ش از ‪ 14‬درص گاز وارداتی اروپا از روس ه است و ب ون‬
‫حض ر اوکراین و شاهراه عب ری انرژی روس ه به غرب‪ ،‬تالشهای روس ه فاق نف ذ و تأث ر‬
‫ژئ پل ت ک خ اه ب د‪ .‬م قع ت ژئ پل ت ک‪ ،‬ژئ استراتژیک و ژئ اک ن م ک اوکراین به نح ی‬
‫است که روس ه و غرب هر ک ام به دنبا افزایش نف ذ خ د و کیاهش نفی ذ طرف مقابل در‬
‫این کش ر میباش ‪ .‬از آنجا که روس ه از نظر ساحل در ت ای ژئ پل ت ک به سر میبرد و‬
‫س احل م اسبی برای استقرار ن روهای دریایی خ د چه در مرزهای خ د و چه در دن ا در‬
‫اخت ار ن ارد با دست یافتن به کریمه‪ ،‬نه ت ها میت ان از آن بهع ان پای اهی لجست کی برای‬
‫تجه ز ن روی دریایی خ د استفاده ک ‪ ،‬بلکه میت ان به کمک آن ک تر خ د را عالوه بر‬
‫دریای م یترانه‪ ،‬بر س ریه و حتی م طقه خاورم انه تحک م ک ‪ .‬همچ ن میت ان دسترسی‬
‫آسانتری بر کا نا س ئز داشته باش ؛ به این مع ا که ناوگان دریایی روس ه قادر خ اه ب د به‬
‫دریای سرخ‪ ،‬خل ج ع ن‪ ،‬اق ان س ه و آرام دسترسی داشته باش )‪De )Trenin, 2410:0‬‬
‫)‪.)Tsygankov, 2410: 11( ) Maio, 2410:0‬‬

‫ناتو‪ :‬سازمان پ مان آتالنت ک شمالی یا نات ‪ ،‬یک ائتالف نظامی است که ‪ 12‬کش ر از جمله‬
‫ایاالت متح ه آمریکا‪ ،‬کانادا‪ ،‬بریتان ا و فرانسه آن را در سا ‪ 1101‬م الدی تشک ل دادن ‪ .‬بر‬
‫اساس این پ مان‪ ،‬در ص رت حمله مسلحانه به یکی از کش رهای عض ‪ ،‬اعضا م افقت میک‬
‫که به آن کش ر کمک ک ‪ .‬ه ف اصلی تشک ل این پ مان‪ ،‬مقابله با ته ی روس ه برای‬
‫پ شروی در اروپای دوران پس از ج گ ب د‪ .‬نات به ع ان یک پ مان نظامی‪ ،‬پس از فروپاشی‬
‫ش روی‪ 1114‬ت انست با تغ رکارویژههای خ د و با ن اه ویژه به رویکرد تسه ل مسائل س اسی‬
‫و اقتصادی غرب‪ ،‬وارد عرصه ج ی ی از تعاملهای دفاعی‪-‬ام تی ش د‪ .‬این سازمان‪ ،‬با به‬
‫کارگ ری ش رای همکاری آتالنت ک شمالی و طرح مشارکت برای صلح‪ ،‬وارد ح ات خل ت‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪81 ‬‬

‫روس ه ش ‪ .‬این عملکرد نات که با ه ف نف ذ س اسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬ام تی‪ ،‬بهویژه برای تسلط بر‬
‫م ابع انرژی طراحی ش ه ب د‪،‬کمکم برای تسلط بر م طقه‪ ،‬به غرب پاسخ مثبت داد‪ .‬اک ن این‬
‫سازمان‪ ،‬برای صلح‪ ،‬همه کش رهای ش روی سابق را زیر چتر طرح مشارکت نات درآورده است‬
‫و از این راه‪ ،‬سعی دارد به ط ر کامل به این کش رها نف ذ ک ( ‪Blum, 12 May 2410:‬‬
‫‪1-2‬؛ک زنتس ف‪.)21 :1301 ،‬‬

‫اختالف روسیه با غرب‪ :‬در سا های گذشته م ض عهای مختلفی م جب بروز ت ش م ان‬
‫مسک و غرب شی ه است‪ .‬یکی از مهمترین این بحرانها‪ ،‬بحران اوکراین است که با انضمام‬
‫کریمیه بیه روسی ه به باالترین سطح ممکن رس ‪ .‬از نظر غرب‪ ،‬اشغا کریمه ت سط روس ه و‬
‫حماییت این کش ر از ش رش ان در شرق اوکراین‪ ،‬نظم س اسی جهانی را دچیار چیالش کیرده‬
‫و نقیض صریح ق اع ب ادین جهانی‪ ،‬ت سط یکی از ک ش ران اصلی آن اسیت‪ .‬به باور بس اری‬
‫از تحل لگران‪ ،‬م اخله نظامی روس ه در اوکراین و انضمام کریمه در واقع‪ ،‬واکی ش مستق م‬
‫به ت سعه سهگانه نات ‪ ،‬اتحادیه اروپا و اق امهای س اسی و اقتصادی آمریکا و اتحادیه اروپا در‬
‫ح زه خار نزدیک روس ه ب ده است‪ .‬همانط ر کیه اشیاره شی ‪ ،‬پ یش هاد نیات بیرای پ ستن‬
‫اوکراین و گرجستان به این سازمان در آورییل ‪2441‬در اجیالس بخارسیت م جیب وخ متر‬
‫ش ن روابط م ان نات و روس ه ش (‪.)Gotz and Merlen, 2411:0( )Coats, 2411:0-4‬‬

‫اختالفات مسکو و کییف‪ :‬پس از فروپاشی اتحاد جماه ر ش روی و استقال کش رهای اقمار‬
‫آن‪ ،‬اوکراین مج داً به کش ری مستقل تب یل ش ‪ .‬روس ه و غرب و در رأس آن آمریکا رقابت‬
‫بر سر این مهره کل ی در شرق اروپا را آغاز کردن اما نقطه عطف این کشمکشهای ب ن‬
‫مسک و واش تن به انقالب سا ‪ 2410‬در اوکراین باز میگردد که «ویکت ر یاناک ویچ‪»1‬‬
‫رئ س جمه ر این کش ر (که تبار روسی دارد و اهل م طقه دونباس در شرق این کش ر است)‬
‫از ق رت پای ن کش ه ش و دولتی غربگرا بر سر کار آم ‪ .‬دل ل این مس له این ب د که ت ش‬
‫ب ن اوکراین و روس ه‪ ،‬در اواخر سا ‪ 2413‬به دل ل ت افق س اسی و تجاری تاریخی کییف با‬
‫اتحادیه اروپا رو به وخامت گذاشت‪ .‬سپس‪ ،‬در مارس ‪ ،2410‬روس ه شبهجزیره خ دمختار‬
‫کریمه در ج ب اوکراین را تحت این ع ان که از م افع خ د و شهرون ان روسی زبان آن دفاع‬
‫می ک ‪ ،‬به خاک خ د ضم مه کرد‪ .‬اق ام مذک ر م جر به ایجاد ان زه در اسالوهای دونباس‪،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.Viktor Yanakovich .‬‬
 ‫‪  80‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫یع ی ج اسازی م طقه مذک ر از اوکراین و الحاق به روس ه پس از ح ود یک قرن ش ‪ .‬م طقه‬
‫دونباس در شرق اوکراین شامل دو استان «دونتسک» و «ل هانسک» است که در سا ‪1122‬‬
‫به اوکراین ملحق ش و اهالی آن اکثراً روس زبان هست ‪ .‬در مقابل‪ ،‬مقامات دولیت کییییف‬
‫و دولتهای عض نات ‪ ،‬روس ه را متهم به تجه ز ج اییطلبان کردن ( ‪New York Times,‬‬
‫‪.)McMahon, 2410()2410‬‬

‫سناریوهای مطرح در مورد آینده جنگ روسیه و اوکراین‬

‫آینده مطلوب از منظر روسیه‬

‫سناریوی مطلوب؛ ائتالف سیاسی‪ -‬نظامی روسیه و چین؛ مهار آمریکا و ناتو و تغییر قواعد بازی‬
‫بینالمللی‪ :‬روس ه تالش دارد برای مقابله با طرح گیسترش نیات ‪ ،‬همکاری س اسی‪ ،‬نظامی و‬
‫اقتصادی را با کش رهای خار از بل ک غرب و ناراضی از نظم ن ین‪ ،‬مان چ ن که از جای اه‬
‫واالیی در س استهای ض نات ی روسی ه برخ ردار است بسط و ت سعه ده چرا که م ضی ع‬
‫مخالفیت بیا گسترش نات بارها از جانب چ یها محک م ش ه و ایین کش ر گیسترش نیات را‬
‫برنامیه ج ی غرب برای جل گ ری از ظه ر ق رت جهانی چ ن تلقی کرده که قیرار اسیت‬
‫ت سط آمریکا طراحی و به م رد اجیرا گذاشیته شی د‪ .‬ب ابراین آنچه که م اضع س اسی روس ه‬
‫و چ ن را در این سا ها ب شتر به هم نزدیک میک دی گاه مشترک دو کش ر نسبت به نظام‬
‫ب نالملل و مخالفت با نظم ل برا آمریکایی و غربی است(ثقفی عامری‪()40 :1313،‬پ کرن ک‪،‬‬
‫‪.)00 :1341‬‬
‫چ ن و روس ه در سا های اخ ر با م انع و چالشهای متع دی چ ن؛ دخالت در ام ر‬
‫داخلی آنها‪ ،‬حض ر نظامی ‪ -‬ام تی در ح زه م افع ح اتی دو کش ر در دریای ج بی چ ن‬
‫و کش رهای پ رام نی و خار نزدیک روس ه‪ ،‬ج گ تجاری با چ ن و اعما تحریمهای گسترده‬
‫عل ه روس ه از جانب غرب روبرو ب دهان که نح ه برخ رد با این م انع مسک و پکن را ب ش از‬
‫پ ش برای تق یت روابط راهبردی به هم نزدیک کرده است (‪ .(HRMMU, 22‬چ انچه وانگ‪-‬‬
‫یی‪ 1‬وزیر خارجه چ ن در خص ص افزایش سطح همکاریهای راهبردی با روس ه معتق است‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪.Wangi‬‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪89 ‬‬

‫«روس ه و چ ن با تالشهای مشترک عل ه ویروسهای س اسی و کرونا مبارزه میک ‪ .‬این‬

‫دو کش ر س ر محکمی برای تأم ن ثبات جهانی هست ‪ .‬مسک و پکن مخالف انقالبهای‬
‫رن ی و دخالت در ام ر دی ر کش رها هست ‪ .‬ما آماده مقابله با هرگ نه تالش برای تحریف‬
‫واقع ت هست م‪ ».‬در این راستا سرگ ی الوروف‪ 1‬ن ز معتق است ‪«:‬برای ما‪ ،‬چ ن یک شریک‬
‫واقعی استراتژیک و یک دوست همفکر است‪ .‬همکاری ما در عرصه ب نالملل تأث ر ثابتی بر‬
‫اوضاع جهانی و م طقهای خ اه داشت‪ .‬ما میخ اه م معماری روابط ب نالملل م صفانه‪،‬‬
‫دم کرات ک باش و بت ان ثبات را تضم ن ک ‪(».‬وانگیی‪2421 ،‬؛ ج کار‪.)1044 ،‬‬
‫همچ ن در ب ان ه ای مشترک وزرای ام ر خارجه بر مرکزیت سازمان ملل متح در‬
‫س ستم ب نالمللی تأک کرده و از کش رها خ استه ش ه است به اص چ جانبهگرایی باز‪،‬‬
‫برابر و غ رای ئ ل ژیک پایب باش ‪ .‬در چرایی این مهم بای ع ان کرد که چ ن و روس ه در‬
‫دهههای اخ ر در قالب ساختارهای ب نالمللی فعال ت کردهان اما علیرغم استفاده از ف ای این‬
‫نهادها‪ ،‬در فرآی های چ ن ساختارهایی نقشی بزرگ ایفا نکردهان ‪ .‬از اینرو پکن و مسک در‬
‫ح زه روابط ب نالملل نه در ح کامل بلکه در سط حی پای نتر «تج ی نظرطلب‪ »2‬به شمار‬
‫میرون ‪ .‬ازاینرو آن ها خ اهان ت ظ م مقررات جهانی درجایی خار از تسلط و اراده مطلق‬
‫غرب هست ‪ .‬بر اساس چ ن ن رشی روابط چ ن و روس ه در دهه اخ ر از شتاب بس ار باالئی‬
‫برخ ردار ب ده است بهط ریکه مسک و پکن همکاریهای راهبردی ب ادین را طی سا های‬
‫گذشته تعریف و عمل اتی کردهان ؛ همکاریهایی که یک سر آن شراکت نظامی‪-‬ام تی را‬
‫شامل میش د‪ .‬در این راستا نقشه راه ت سعه همکاری در زم ه نظامی ب ن روس ه و چ ن‬
‫برای سا های ‪ 2420-2421‬ت سط سرگ ی شای ‪ 3‬و وی ف ه‪ 0‬وزرای دفاع ف راس ن روس ه‬
‫و جمه ری خلق چ ن به تص یب رس ‪ .‬بر اساس اعالم وزارت دفاع روس ه‪ ،‬طرف ن ت افق‬
‫کرده ان تعامل ب ن ن روهای مسلح دو کش ر را از طریق مان رهای نظامی راهبردی و گشتزنی‬
‫مشترک افزایش ده )‪Astrov, ( )Iuvmpress.news, 2222( ) Nurlan Aliyev, 2222‬‬
‫‪ .)et al., 2222a: 14‬در حا حاضر مح ر جهانی م ان چ ن و روس ه ایجاد ش ه است‪.‬‬
‫اتحادی نه مبت ی بر ای ئ ل ژی بلکه بر اشتراک آشکار م افع‪ ،‬که یک دشمن واح (غرب به‬
‫رهبری آمریکا) و یک ه ف مشخص دارد و آن جابهجایی برتری جهانی و جای زی ی آن است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Sergei Lavrov‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Appellant‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Sergei Shaygo‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Wei Feng‬‬
 ‫‪  89‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫با ت جه به م ارد یاد ش ه‪ ،‬به نظر میرس که وق ع ج گ فعلی اوکراین این مبارزه بر سر نظم‬
‫جهانی آی ه را سرعت ببخش چرا که بای این بحران را به علت ک شگری روس ه ن عی‬
‫جهتگ ری ج ی در س استهای بازی ران نظام ب نالملل قلم اد نم د‪ ،‬تعریف بازی ج ی و‬
‫ته ی سایر بازی ران برای ع م واک ش در بر هم زدن بازی از طرف روس ه‪ ،‬مهمترین شاخصی‬
‫است که میت ان به ع ان تأث ر بر نظم ب نالملل از آن یاد کرد(فابری‪.)1044 ،‬‬
‫به نظر می رس که رویکرد روس ه برای انتخاب ج گ در اوکراین برای کسب اه اف و‬
‫م افع عل رغم چ ین دور مذاکرات با رهبران اروپا نشان از این دارد که پ ت ن از طریق مذاکره‬
‫و گفت با اوکراین‪ ،‬اروپا و امریکا ام ی به کسب دستاورد ن ارد‪ .‬ب ابراین نه فقط تاکت ک و‬
‫ق اع بازی را قب ن ارد بلکه درص د است زم ن بازی و ماه ت بازی را تغ ر ده ‪ .‬پ ت ن به‬
‫جای آنکه در زم ن بازی اروپا و امریکا که حاصل نظم پساج گ سرد است بازی ک خ د‬
‫بازی ج ی ی را تعریف و اروپا و آمریکا را ت ه ی کرد که نبای بازی ج ی روس ه را بر هم‬
‫بزن وگرنه با پاسخ سخت روسها م اجه خ اه ش ‪ .‬الزم به ذکر است که در ه چ یک از‬
‫بحرانهای قبلی (س ریه وگرجستان)که روس ه طی سا های اخ ر وارد ش ه ب د این شاخص‬
‫وج د ن اشت در ج گ گرجستان در سا ‪ 2441‬که بس ار مقطعی ب د و ابعاد ج گ بس ار‬
‫مح ود تلقی میش ‪ .‬در بحران س ریه ن ز ورود روس ه در حمایت از بشار اس با واک ش چ انی‬
‫از س ی غرب م اجه نش ب ین ترت ب آنچه در ج گ اوکراین مهم به نظر میرس به چالش‬
‫کش ن ه یتی است که غرب درص د حاکم کردن آن بر این کش ر و در کل اروپای شرقی‬
‫است‪ .‬بیگمان در چ ن فضایی با ت جه به همکاری استراتژیک ب ون مح ودیت مسک و چ ن‪،‬‬
‫م ضع گ ری و رویکرد چ ن به ع ان یک ق رت ن ظه ر شرقی نقش تع نک های در رون‬
‫و نتایج بحران اوکراین و تش ی نظم جهانی چ قطبی خ اه داشت‪ .‬از اینرو‪ ،‬پکن عالوه بر‬
‫مخالفت با پ شن یس قطع امهای در مجمع عم می سازمان ملل که اق ام نظامی روس ه در‬
‫اوکراین را محک م میکرد‪ ،‬گسترش نات را به دل ل ایجاد بحران مقصر میدان و غرب را به‬
‫«ریختن نفت بر روی شعله» متهم میک که پ ت ن را مجب ر به اق ام نظامی عل ه کییف‬
‫کرده است(عمادی‪( )1044 ،‬احم ی سف‪ .)Astrov, et al.,2422b: 13( )1044 ،‬ب ابراین‬
‫با ت جه تح الت شتابان در روابط روس ه و چ ن‪ ،‬تصم مات و ت افقات مهم اعالم ش ه که نشان‬
‫از هم رایی بزرگ م ان مسک و پکن در تمام مسائل م طقهای و ب نالمللی بخص ص مقابله با‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪88 ‬‬

‫هژم نی آمریکا و گسترش نات دارد به نظر میرس ‪ .‬هم ن امر نظم ب نالملل را وارد دوره‬
‫ج ی ی خ اه کرد‪.‬‬

‫سناریوی احتمالی‬

‫توافق صلح (با نقش بازیگرانی چون‪ ،‬چین‪ ،‬ترکیه‪ ،‬اسرائیل‪ ،‬فرانسه) و تغییر نظم ساختار نظام بین‪-‬‬
‫الملل‪ :‬با ت جه به درآم خت ی م هنپرستی‪ ،‬پروپاگان ا‪ ،‬هزی ههای غ رقابل برگشت و نفرت‬
‫روزافزون از دشمن در ج گ اوکراین و روس ه آیا این رون باعث ط النیترش ن ج گ خ اه‬
‫ش یا با تک ه بر م طق «هر ج ی بای پایان یاب » م جر به ت افق یا فرای صلح میگردد؟‬
‫بیتردی ‪ ،‬م اقشه روس ه و غرب بر سر اوکراین‪ ،‬اروپا را در آستانه یک رویارویی نظامی خطرناک‬
‫قرار داده است‪ .‬بهط ری که بس اری از مفسران تش ی ت شها را وقفهای مهم در دوران پس‬
‫از ج گ و بهویژه دوران پس از ‪ 1111‬میدان ‪ .‬این در حالی است که اخ راً روس ه ن روهای‬
‫خ د را در امت اد مرزهای اوکراین افزایش داده و س لی از واک شهای جهانی را در بر داشته‬
‫و پ ام های س ی را به وج د آورده است‪ .‬تحریم اقتصادی روس ه یکی از این پ ام ها است‪.‬‬
‫امری که هماک ن به اجرا درآم ه است‪ .‬بخش مهمی از کش رهای ق رتم اقتصادی جهان از‬
‫اروپا تا آمریکا‪ ،‬کانادا‪ ،‬ژاپن‪ ،‬کره ج بی‪ ،‬استرال ا و حتی س اپ ر و تای ان تحریمهای اقتصادی‬
‫و مالی گستردهای عل ه روس ه اعما کردن که تقریباً تمام ج بههای اقتصادی‪ ،‬مالی و بازارهای‬
‫سرمایه‪ ،‬ف اوری‪ ،‬مصرفی‪ ،‬ه ان ردی‪ ،‬فره گ‪ ،‬ه ر‪ ،‬انرژی‪ ،‬ص عت‪ ،‬ای ترنت و سرمایهگذاری را‬
‫در بر میگ رد‪ .‬افزون بر این ‪ 24‬کش ر عض اتحادیه اروپا و آمریکا س ستم بانکی روس ه را‬
‫ه ف ش ی ترین تحریمها قرار دادهان ‪ ،‬که مهمترین آنها تحریم دو بانک عم ه «اسبربانک‪»1‬‬
‫و «ویتیبی‪ ،»2‬همچ ن نهاد وی ش ک مبانک‪ ،3‬ابرشرکت خ مات مالی روس ه‪ ،‬به همراه‬
‫تحریم بانک مرکزی روس ه و قطع دسترسی بس اری از بانک های روسی به س ستم س ئ فت‪0‬‬

‫است‪ .‬این در حالی است که روس ه همچ ان به ش ت به ورودیهای ف اوری پ شرفته «غرب»‬
‫در وسایل نقل ه‪ ،‬الکترون ک و م اد ش م ایی وابسته است‪ .‬روس ه ح ود ‪ 04‬درص از کاالها را‬
‫در بخشهای ذکر ش ه از اروپا وارد میک ‪ .‬این امر روس ه را در خطر حفظ و گسترش‬

‫‪1‬‬
‫‪Sberbank‬‬
‫‪2‬‬
‫‪WTB‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Vinishkenombank‬‬
‫‪4‬‬
‫‪swift‬‬
 ‫‪  81‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫زیرساختهای دیج تا و ت ل کاالهای سرمایهای برای ه ا فضا قرار خ اه داد‪ .‬در ح زه‬
‫داخلی ن ز از یک س ‪ ،‬تحریمهای اعما ش ه ت سط غرب عل ه روس ه تاک ن‪ ،‬تأث ر ناخ استه‪-‬‬
‫ای در تحک م بخش محافظهکار جمع ت روس ه در اطراف رهبری س اسی فعلی داشته است‬
‫از س ی دی ر‪ ،‬راک ب دن استان اردهای زن گی‪ ،‬تغ ر نسل در جمع ت و پ ری رهبری س اسی‬
‫به نارضایتی نهفته مردم از نخب ان روس ه کمک خ اه کرد (خات ن اوغل ‪2422 ،‬؛ ج نوی‪،‬‬
‫‪1044‬؛ماج ی‪1044 ،‬؛برتران و ب ریتس‪1044 ،‬؛گ نگ و ج ن‪1041 ،‬؛‪.) Friedman,2422‬‬
‫از اینرو به نظر میرس که‪ ،‬ط ف کامل تحریمهای غرب‪ ،‬در درازم ت ضربهای مهلک و ویران ر‬
‫به اقتصاد روس ه وارد ساخته و روس ه را برای ت افق صلح تحتفشار قرار خ اه داد‪.‬‬
‫ب ابراین م طقی است که در ص رت ع م م یریت بحران از جانب روس ه تالش برای‬
‫م انجیگری جهانی را بای ی کی دی ر از پ ام های ج گ برای پایان دادن به بحران ب ان م‪.‬‬
‫تشک ل یک گروه چهارجانبه ب نالمللی‪ ،‬که شامل کش رهایی مان ‪ ،‬چ ن‪ ،‬ترک ه‪ ،‬اسرائ ل و‬
‫فرانسه ممکن است در متقاع کردن مسک و ک ف به ج یت در م رد صلح کمک زیادی ک ‪.‬‬
‫بای ع ان کرد که در خص ص تالشهای برخی رهبران جهان در راستای م انجیگری برای‬
‫مت قف ش ن ج گ روس ه در اوکراین بخشی از این تحرکات دیپلمات ک به م افع آنها‬
‫برمیگردد و برخی دی ر از ترس در ت ا قرار گرفتن خ د نمایان میش د‪ .‬به نظر میرس‬
‫چ ن بهع ان شریک راهبردی روس ه نسبت به هر بازی ر تأث رگذار جهانی دی ری‪ ،‬اهرم فشار‬
‫ب شتری با روس ه و آزادی دیپلمات ک ب شتری در مان ر دارد از اینرو میت ان نقش کل ی‬
‫مهمی را در کاهش ت شها م ان مسک و کییف داشته باش ‪ ،‬چرا که از زمان آغاز درگ ری‬
‫رهبران چ ن به ط ر فزای های بر اهم ت صلح تأک کردن بهط ری که رئ سجمه ر شی‬
‫ج ن پ گ‪ 1‬طی یک نشست وی ی یی با امان ئل مکرون‪ ،2‬رئ سجمه ری فرانسه و اوالف‬
‫ش لز‪ ،3‬ص راعظم آلمان‪ ،‬ن رانی ش ی خ د را نسبت به بحران گسترده انسانی ناشی از درگ ری‬
‫و وضع ت اوکراین ابراز کرد و خاطرنشان ساخت‪«:‬ما بای مس ل ت خ د را برای ایجاد ثبات و‬
‫اطم ان ب شتر در دن ای متالطم و س ا بر عه ه ب ریم»‪ .‬از آنجا که«ق رتهای صلحطلب»‬
‫در آی ه به یک ن روی بزرگ ب نالمللی هم را تب یل خ اه ش ‪ ،‬به نظر میرس که چ ن‬
‫مهمترین اصلی که برای م انج ری ه ف قرار خ اه داد صلح است‪ .‬چرا که ترویج فعا صلح‬

‫‪1‬‬
‫‪.Xi Jinping‬‬
‫‪2‬‬
‫‪.Emmanuel Macron‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Olaf Schulz‬‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪88 ‬‬

‫و ت انایی در انجام آن جل های از ق رت سخت در یک کش ر است و اگر چ ن بت ان از این‬

‫ق رت استفاده ک میت ان به یک مرو یا حتی رهبر مهم آن تب یل ش د‪ .‬با ت جه به اینکه‬
‫چ ن بهع ان ت ها عض دائم ش رای ام ت سازمان ملل متح که مستق ماً در ج گ دخالت‬
‫ن ارد و م قع ت چ ن با ت جه به پ ام های استراتژیک و س اسی آن بر آی ه خ د چ ن در‬
‫آس ا و فراتر از آن‪ ،‬م افع زیادی در شکلدهی به نت جه درگ ری در اوکراین دارد ب ابراین چ ن‬
‫این فرصت را دارد که به ع ان یک م انجی در م اقشه روس ه و اوکراین عمل ک ‪ ،‬اگر بت ان‬
‫از طریق تالشهای م انجیگری خ د‪ ،‬صلح را به ارمغان ب اورد‪ ،‬فضای ب نالمللی ب شتری را‬
‫برای نقش سازن ه خ د در ترویج صلح به دست خ اه آورد (اقتصاد ن ز‪1044 ،‬؛ گ نگ و‬
‫ج ن‪.)1041 ،‬‬
‫ترک ه ن ز یکی دی ر از بازی ران مهم و م انجی اصلی در م اقشه روس ه و اوکراین است‬
‫چرا که از یک س ی انه کش ری است که ت انست محل مذاکرات را از م طقه مرزی بالروس‬
‫م تقل ک و نمای گان روس ه و اوکراین را دور یک م ز ب شان ‪ .‬از س ی دی ر در حالی که‬
‫عض نات است‪ ،‬روابط اقتصادی و انرژی ق ی با روس ه دارد‪ .‬ترک ه نه ت ها حمله روس ه به‬
‫اوکراین بهش ت انتقاد کرد‪ ،‬بلکه با استقال دونتسک و ل هانسک در م طقه دونباس ن ز‬
‫مخالفت نشان داد و قبل از آن ن ز الحاق کریمه به خاک روس ه را محک م کرده ب د در ع ن‬
‫حا از شرکت در تحریمهای غرب امت اع کرده است‪ .‬این چ جانبهگرایی ترک ه را میت ان‬
‫اهرم فشار این کش ر در برخ رد با بحران اوکراین و روس ه دانست که نشانده ه شبکه‬
‫پ چ هتر روابط ق رت در این عصر جهانی چ قطبی است‪ .‬حا با ت جه به م ارد اشاره ش ه‬
‫چرا روس ه م انجیگری ترک ه را میپذیرد؟ بیگمان از یک طرف به علت حاکم ت ترک ه بر‬
‫ت ههای بسفر و داردانل‪ ،‬از طرف دی ر به خاطر روابط تجاری مستحکم ترک ه هم با روس ه‬
‫و هم اوکراین‪ ،‬افزون بر این فعال تهای ترک ه در مرزهای ج بی خ د و آس ای م انه و قفقاز‬
‫دل ل دی ر م ارای مسک با ترک ه است‪ .‬روسها میدان در ص رتی که در ج گ ضع ف ش ن ‪،‬‬
‫آنکارا برای ت سعه فعال تهای خ د در این م اطق درنگ نخ اه کرد و حتی مهمتر از آن‬
‫سعی میک واقع ت ج ی ی در س ریه به وج د آورد از این جهت روس ه میک ش روابط‬
‫خ د با ترک ه را هم اره دوستانه ن ه دارد(فرانس س‪()1041 ،‬ای ل کات ‪1041،‬؛ ‪Chausovsky,‬‬
‫‪ 2422‬؛‪.)Astrov, et al.,2422c: 10‬‬
‫م انجیگری برای اسرائ ل هم حائز اهم ت است‪ .‬چرا که از یک س وق ع یک ج گ در‬
‫این م طقه «ت ش تاریخی» دی ری م ان غرب و روس ه‪ ،‬تلآوی را در م طقه پرآش ب خاورم انه‬
‫و در سایه حض ر فزای ه روس ه به ویژه در س ریه در م قع ت بس ار دش اری قرار میده ‪ .‬از‬
 ‫‪  144‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫س ی دی ر به روس ه برای حفظ ت افقی در داخل س ریه که به آن اجازه حمله به م اضع ایران‬
‫را میده ن از دارد‪ ،‬ب ین ترت ب اسرائ ل ان زههایی برای مان ن در ک ار روس ه دارد‪ .‬با این‬
‫حا ‪ ،‬از آنجا که اسرائ ل هم اره روابط ایران و روس ه را با حساس ت دنبا میک و به صراحت‬
‫مخالفت خ د را با برجام اعالم کرده است‪ ،‬اگر بت ان مسک را در قبا ع م امضای اح ای‬
‫ت افق هسته ای با ایران متقاع ک ‪ ،‬این یک پ روزی دیپلمات ک برای رژیمی خ اه ب د که‬
‫م تها با آن مخالفت کرده است (بهشتیپ ر‪()1044 ،‬ایس ا‪.)1044 ،‬‬
‫امان ئل مکرون رئ سجمه ر فرانسه ت ها رهبر غربی است که به ط ر م ظم با پ ت ن در‬
‫تماس است‪ .‬م ضع دولت فرانسه مختصر و واضح است‪« :‬ما در ک ار اوکراین هست م‪ ،‬اما‬
‫نمیخ اه م وارد درگ ری با روس ه ش یم»‪ .‬تاک ن م ضع دولت فرانسه این ب ده است که بای‬
‫بر روشهای دیپلمات ک برای کاهش ت شها در خص ص اوکراین تمرکز کرد «ما بای همه‬
‫کانا های دیپلمات ک را حفظ ک م تا روس ه به م ز مذاکره بازگردد‪ .».‬ب ابراین م انجیگری‬
‫میت ان به نتایج زیر م تهی ش د‪ :‬تحقق ت افق صلح با عادیسازی کامل روابط دیپلمات ک ب ن‬
‫ایاالت متح ه و روس ه‪ ،‬تج ی معاه ه «ن روهای هستهای م ان برد‪ »1‬برای کمک به مرتفع‬
‫ش ن ن رانیهای ام تی روس ه در م رد «م شکهای تهاجمی» آمریکا در شرق اروپا از جمله‬
‫بازرسیهای روس ه از پای اههای سامانه های دفاع م شکی زم ی آمریکایی‪ 2‬در لهستان و‬
‫رومانی‪ ،‬اح ای ش رای روس ه ‪ -‬نات و پ ری یک معاه ه مهم تغ رات اقل می ب ن ایاالت‬
‫متح ه و روس ه و مذاکره درباره پ مان ن روهای مسلح متعارف در اروپای شرقی (تیپ ن‪،‬‬
‫‪ .)1044‬ب ینترت ب‪ ،‬در ص رت تحقق این س اری ‪ ،‬پساج گ اوکراین‪ ،‬نظم حاکم بر ساختار‬
‫نظام ب نالملل از ن ع تکقطبی به سرکردگی هژم ن برتر نخ اه ب د و این ه ف مشترک‬
‫اکثر کش رهای غ ر متح و متح روس ه است‪ ،‬چرا که آنها ن ز میخ اه به هژم نی ایاالت‬
‫متح ه در این س ستم پایان بخش ‪.‬‬

‫تداوم جنگ و استمرار تنش در نظم بینالمللی‪ :‬در ص رت شکست مذاکرات و م انجیگری‬
‫بازی ران خارجی‪ ،‬ت اوم ج گ روس ه و اوکراین به ع ان محتملترین س اری دور از ذهن‬
‫نخ اه ب د‪ .‬به نظر میرس که هم ن مس له پ ام س ی چ ن ج گ ط النی یا فرسایشی‬
‫خ اه داشت‪ ،‬امری که هماک ن کم و ب ش در جریان است‪ .‬روس ه ج ی را به ع ان یک‬
‫‪1‬‬
‫‪Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Aegis Ballistic Missile Defense System‬‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪141 ‬‬

‫لشکرکشی ت ب هی عل ه اوکراین آغاز کرد اما به دل ل ضعف در ح زههای ه ایی‪ ،‬م شکی و‬
‫پهبادی‪ ،‬و م انعی چ ن؛ ماه ت جغراف ایی نبرد و ف اصل ب ن روس ه و اوکراین‪ ،‬ایجاد م انع‬
‫در مس ر روسها ت سط غرب و آمریکا‪ ،‬تحریمها و تأم ن سالح و پ برای اوکراین‪ ،‬و‪...‬‬
‫نت انست به سادگی ست نهای نظامی پراک ه ش ه را در سراسر اوکراین‪ ،‬ه ایت ک ‪ .‬این امر‬
‫پ ت ن و مشاورین س اسی و نظامی او را به این نت جه رسان که تمام تالش غربیها برای به‬
‫انزوا بردن روس ه وضع و تطب ق ش ه است از اینرو کرمل ن از استراتژی تش ی ج گ استفاده‬
‫کرده و از یک ج گ اعزامی به ج گ کامل روی آورد‪ .‬در این راستا‪ ،‬ن روهای روسی با بمباران‬
‫و گل لهباران شهرها‪ ،‬زیرساختها و غ رنظام ان ام وار ب دن که چ ن خش نت بیرحمانهای‬
‫اراده مردم اوکراین برای مقاومت را درهم بشک و مقامات اوکرای ی را به تسل م ش ن یا‬
‫ح اقل امت ازات بس ار مهم وادار ک ‪ .‬با این حا همه چ ز آنط ر که برنامهریزی ش ه ب د‪،‬‬
‫پ شرفت نکرده است‪ .‬بخص ص در شما ‪ ،‬اوکراین به ط ر م اوم و ماهرانه از خ د دفاع کرد و‬
‫روس ه را در عمل ات ک ف شکست داد‪ .‬این عقبنش ی مسک را وادار کرد تا اه اف س اسی‬
‫و استراتژیک خ د را تغ ر ده چرا که به نظر میرس اشغا کامل اوکراین برای روس ه ت ها‬
‫دستاورد مقطعی است که خسارات مسک را تلط ف میک نه جبران‪ .‬بر این اساس سعی‬
‫پ ت ن بر طرح ج ی یع ی الحاق بخشهای شرقی و ج بی قلمرو خ د در امت اد س احل‬
‫دریای س اه است (الهاشمی‪ 1044 ،‬؛‪Landel,2222‬؛‪KOZIEJ, 2222‬؛حب بیتبار‪،‬‬
‫‪ .)1044‬اما به نظر میرس که این امر تحقق ن اب چرا که استراتژی پ ت ن قبالً با ح اقل سه‬
‫فرض اشتباه در م رد ت انم ی نظامی روس ه و ن سازی‪ ،‬ظرف ت و تمایل اوکراین برای‬
‫مقاومت‪ ،‬و اتحاد و عزم غرب برای مجازات روس ه تضع ف ش ه است عالوه بر این روسها‬
‫ن روها و تجه زات خ د را از دست دادهان و در ک تاهم ت نمیت ان آنها را دوباره اح اء‬
‫ک (‪.)Dilkoff, 2222‬‬
‫در واقع برای ت ل تانکهای از ب ن رفته به سه سا زمان ن از است‪ .‬آنها همچ ن‬
‫نمیت ان دی ر مهماتی را که استفاده کردهان را جای زین ک ‪ .‬از طرف دی ر ت ل ک ههای‬
‫ن مه هادیها از ص ور محص الت خ د به روس ه م ع ش هان ‪ .‬این م ض ع سبب میش د که‬
‫روس ه نت ان تجه زات نظامی خ د را بازسازی ک ‪ .‬افزون بر این‪ ،‬آنها از ن روهای نظامی‬
‫آم زشدی ه کافی برخ ردار ن ست این در حالی است که مردم اوکراین با وج د متحمل ش ن‬
‫خسارات وحشت اک تسل م فشار فزای ه روس ه نمیش ن ‪ .‬از م ظر س اسی‪ ،‬دولت تسل م نش ه‬
‫و به فعال ت خ د ادامه میده ‪ .‬ارتش اوکراین تاک ن با م فق ت تهاجم نظامی را دفع کرده‬
 ‫‪  148‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫است و به نظر میرس با وج د تلفات اجت ابناپذیر روح ه ق ی خ د را حفظ کرده است(دتش‪،‬‬
‫‪ .)1041‬غرب ن ز به ن به خ د با روشهای فعاالنه به گامهای تش ی ت ش روس ه پاسخ میده ‪.‬‬
‫این کش ر تحریمهای س اسی و اقتصادی بیسابقهای را عل ه روس ه اعما کرده و کمکهای‬
‫خ د به اوکراین را افزایش داده است‪ .‬اما به نظر میرس که غرب اگر به جای تحم ل تحریمها‬
‫عل ه روس ه از استراتژی کاهش ت ش تهاجمی استفاده ک و بر مسک فشار آورد تا کاری را‬
‫که اوکراین و متح انش میخ اه انجام ده ‪ .‬میت ان تا ح ود زیادی از تش ی ت ش‬
‫جل گ ری ک ‪ .‬اخ راً ن ز آمریکا و غرب تأم ن تسل حات تهاجمی س ن ارتش اوکراین را آغاز‬
‫کردهان ‪ .‬از اینرو روس ه شاه یک استراتژی دفاعی با اق امات تالفیج یانه یع ی مقاومت و‬
‫ض حمله تاکت کی ت سط اوکراین و ض حمله عمل اتی ت سط غرب خ اه ب د( ‪KOZIEJ,‬‬
‫‪222‬؛ محم مراد‪.)1041 ،‬‬
‫با ت جه به مقاومت گسترده مردم و عملکرد خ ب ارتش اوکراین‪ ،‬برخ رد یکپارچه و‬
‫متح غرب‪ ،‬مخالفت و ع م همراهی مردم روس ه با تجاوز به اوکراین و بروز خشم گسترده در‬
‫ب ن مردم جهان به نظر میرس که اگر راهحلی س اسی برای م ازعه اوکراین پ ا نش د این‬
‫م ازعه ممکن است بس ار ط النی ش ه و ج گ فرسایشی را م جب گردد‪ .‬در هم ن ارتباط‬
‫والدیم ر پ ت ن رئ سجمه ر روس ه ن ز هش ار داد اگر کش رهای دی ر در ج گ م اخله ک‬
‫با حمالت تالفیج یانه برقآسا روبرو خ اه ش ‪ .‬پ ت ن افزود روس ه برگهای زیادی برای‬
‫بازی کردن دارد‪ .‬او از حمله هستهای ن ز سخن گفته ب د (بیبیسی فارسی‪ .)1041 ،‬ب ابراین‬
‫میت ان گفت که این ج گ‪ ،‬ه چ برن های نخ اه داشت چرا که اوکراین نمیت ان ارتش‬
‫روس ه را به عقب بران ‪ .‬از س ی دی ر روس ه حاضر به عقبگرد و بازگشت از اوکراین ن ست و‬
‫غرب ن ز تضم ی مب ی بر بیطرفی اوکراین به روس ه نخ اه داد‪ .‬از اینرو استمرار بحران به‬
‫ن عی تساوی نت جه این بازی تلقی خ اه ش ‪.‬‬

‫سناریوی ممکن‬

‫وقوع جنگ هستهای‪ :‬یکی از ا حتماالت ممکن در م رد آی ه ج گ اوکراین و روس ه که از‬

‫اهم ت کمتری از بع تحقق آن نسبت به سایر س اری های مطرح ش ه وج د دارد وق ع ج گ‬
‫هستهای است‪ .‬از آنجا که کش رهای غربی با افزایش فشار اقتصادی و نظامی خ د سعی دارن‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪141 ‬‬

‫ت انایی روس ه برای ادامه ج گ را خ شهدار کرده و در نت جه تغ ری در تصم م وی ایجاد‬

‫ک به نظر میرس حفظ م قع ت شخصی پ ت ن در ق رت ن ز میت ان غرب را با چالشهای‬
‫مضاعفی روبرو ساخته و پ ت ن را تش یق نمای تا از سالحهای هستهای استفاده ک تا نشان‬
‫ده که او ترج ح میده به اق امات افراطی مت سل ش د تا ای که از ق رت ک ار برود‪ .‬با ت جه‬
‫به ق رت نظامی روس ه‪ ،‬گرچه ج گ در ابت ا به نفع مسک متمایل ب د‪ ،‬اما با ارسا کمکهای‬
‫کش رهای غربی به اکراین‪ ،‬اک ن صح ه نبرد کمی به نفع اوکراین متعاد تر ش ه است ازاینرو‪،‬‬
‫به نظر میرس که با ادامه مقاومت اوکرای یها ج گ به بنبست مخرب برس و عزم روس ه را‬
‫به سمت استفاده از تاکت کهای خشنتر برای رس ن به پ روزی ب شتر ک ‪ .‬تاکت کهایی که‬
‫استفاده از یک حمله مح ود هستهای هم میت ان بخشی از آنها باش ‪ .‬دست ر والدیم ر پ ت ن‪،‬‬
‫به ستاد مشترک ن روهای مسلح این کش ر جهت آماده باش ن روهای بازدارن ه هستهای گ اه‬
‫این امر است که با ت جه به م قع ت ذه ی پ ت ن‪ ،‬ته ی ات مکرر او و بنبست نظامی– س اسی‪،‬‬
‫میت ان مق مه ج گ هستهای ش د(‪ Armani News, 2222‬؛‪ .(Bishara, 2222‬در هم ن‬
‫راستا نشریه آمریکایی فارن پالسی ن ز ن شت‪ :‬ج بای ن‪ ،‬رئ سجمه ر آمریکا و متح انش در‬
‫مجم عه ای از تغ رات چشم ر‪ ،‬س است خ د را به م ظ ر کمک به اوکراین در برابر حمله‬
‫روس ه به س است تضع ف ق رت و نف ذ روس ه تش ی کردن ‪ .‬برخی ناظران ب م آن را دارن‬
‫که با اتخاذ چ ن س استی در واقع والدیم ر پ ت ن‪ ،‬گزی های جز تسل م ش ن یا افزایش‬
‫ن روهای نظامی پ ش روی خ د ن اشته باش که این امر احتما گسترش دام ه ج گ و وق ع‬
‫ج گ هستهای را افزایش میده (دخ لی‪.)1041 ،‬‬
‫الزم به ذکر است که والدیم ر پ ت ن از ابت ای آغاز حمله به اوکراین‪ ،‬چ ین بار به‬
‫احتما استفاده از سالح هستهای اشاره کرده است‪« .‬در‪20‬ف ریه او در یک سخ رانی هش ار‬
‫مانع پ شرفت روس ه در ج گ گردن ‪ ،‬ع اقب‬ ‫داد که اگر کش رهای ثالث تالش ک‬
‫بیسابقهای در پی خ اه داشت‪ .‬چ ن عبارتی به ط ر س تی به مع ای ته ی به استفاده از‬
‫سالحهای هستهای تلقی میگردد‪ .‬به نظر میرس که پس از دهه ‪ 1104‬این نخست ن بار ب د‬
‫که مسک اینگ نه در م رد آمادگی هستهای خ د به شکلی عل ی صحبت میک ‪ .‬هم پ ت ن‬
‫و هم سرگ ی الوروف‪ ،‬وزیر خارجه روس ه اعالم کردهان که اوکراین در مس ر رس ن به سالح‬
‫هستهای ب ده و به هم ن دل ل مسک بهدنبا بازدارن گی مقابل این کش ر است‪ .‬این مس له‪،‬‬
‫نشان میده که مسک ممکن است به فکر استفاده از سالح هستهای در چ ن رویارویی باش ‪.‬‬
‫همچ ن‪ ،‬در اوایل ماه مارس‪ ،‬الوروف‪ ،‬به ط ر مبهم اشاره کرد که ج گ جهانی س م قطعاً‬
 ‫‪  140‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫«اتمی خ اه ب د»‪ .‬با این وج د‪ ،‬در هفتههای بع ‪ ،‬شماری از مقامات روسی تالش کردن‬
‫نشان ده که پ ت ن و الوروف از اظهارات خ د در این زم ه عقبنش ی کردهان ( ‪Horovitz‬‬
‫‪ .)& watch, 2222‬عالوه بر این‪ ،‬میت ان گفت که روس ه سالحهای متعارف و استراتژیک‬
‫غ رهستهای فراوانی دارد و از تمامی ت اناییهای سایبری خ دش ن ز استفاده نکرده است‬
‫(همشهریآنالین‪ .)1044 ،‬ب ابراین به نظر میرس استفاده از پهپادهای پ شرفته و دی ر‬
‫سالحهای مشابه‪ ،‬احتماالً در فاز بع ی ج گ دنبا خ اه ش ‪ .‬اما چ زی که استفاده از‬
‫سالحهای تاکت کی هستهای (م شکهای برد ک تاه زم ن پایه با برد ‪044‬ک ل متر و سالحهای‬
‫ه اپ یه و دریا پایه با برد کمتر از ‪044‬ک ل متر)را محتمل میک ‪ ،‬پ امی است که روس ه به‬
‫غرب و آمریکا میرسان ؛ اینکه روس ه حاضر است برای رس ن به اه اف استراتژیک خ د‬
‫دست به هر کاری بزن ‪ .‬چرا که کرمل ن ظاهراً پ ام های بالق ه گسترش احتمالی دخالت غرب‬
‫را چ ان چشم ر میدان که ن از به ترس م خط ط قرمز را میب ‪ .‬ب ابراین‪ ،‬ظاهراً به دنبا‬
‫این است که نشان ده م اخله مستق م میت ان اق امات متقابل ش ی ‪ -‬یع ی هستهای ‪ -‬را‬
‫درپی داشته باش ‪ .‬از اینرو پ ت ن بارها اعالم کرده که مس له پ ستن اوکراین به نات ‪ ،‬مس له‬
‫مرگ و زن گی برای روس ه است‪ .‬در این راستا دیم تری پسک ف‪ ،1‬سخ ی کرمل ن در‬
‫مصاحبهای گفت‪ :‬ما برداشتی به نام ام ت ملی داریم و این م ض ع عل ی است‪ .‬روس ه ت ها‬
‫سالحهای هسته ای را در ه امی به کار خ اه برد که اصل م ج دیتش در معرض ته ی‬
‫باش ‪ .‬از آنجا که دکترین نظامی رسمی روس ه ن ز استفاده از سالحهای هستهای را فقط‬
‫ه امی مجاز میدان که سایر ان اع سالحهای کشتار جمعی بر ض این کش ر به کار برده ش ه‬
‫باش یا دولت روس ه با ته ی ی وج دی از طریق سالحهای متعارف روبرو ش ه باش از اینرو‬
‫تصم م برای استفاده از زرادخانه گسترده سالحهای هستهای روس ه‪ ،‬به تصم م والدیم ر‬
‫پ ت ن‪ ،‬رئ سجمه ر روس ه بست ی دارد (خبرگزاری آنات لی‪1041 ،‬؛ همشهری آنالین‪1041 ،‬‬
‫؛ایرنا‪.)1041 ،‬‬
‫از س ی دی ر‪ ،‬اعالم ه تازه ف الن و س ئ عامل دی ری است که م جب تش ی ت ش‬
‫م ان مسک و غرب ش ه و احتما س اری ی استفاده از سالحهای هستهای را افزایش خ اه‬
‫داد‪ .‬چرا که پس از تغ ر استراتژی ام ت ملی آمریکا در سا های اخ ر و تغ ر ن رش و‬
‫چرخش این کش ر از سمت خاورم انه و خل ج فارس به س ی چ ن و روس ه‪ ،‬تالش برای‬

‫‪1‬‬
‫‪Dmitry Peskov‬‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪149 ‬‬

‫تق یت نات و یک ست کردن اروپا در مقابل روس ه‪ ،‬به م ظ ر تضع ف یکی از این دو رق ب‬
‫(روس ه) در رأس برنامههای راهبردی ایاالت متح ه قرار گرفته است‪ .‬بر این اساس چ انکه‬
‫س ئ و ف الن به نات بپ ن ن ‪ ،‬اتحادیه اروپا در قالب نات ب ش از گذشته خ د را در مقابل‬
‫روس ه قرار خ اه داد و ن عی فشار سراسری عل ه مسک در دست ر کار قرار خ اه گرفت و‬
‫این همان چ زی است که مقامات آمریکایی به دنبا آن هست ؛ تضع ف روس ه با هزی ه‬
‫همپ مانان‪ .‬ب ین ترت ب‪ ،‬با گسترش نات و تق یت ق رت نظامی بخش اروپایی نات ‪ ،‬شراکت‬
‫اروپاییها در مهار روس ه افزایش یافته و آمریکا میت ان با دست بازتری به مهار چ ن بپردازد‪.‬‬
‫از اینرو‪ ،‬روس ه به ص رت کامالً آشکار پ ستن س ئ و ف الن به پ مان سازمان آتالنت ک‬
‫شمالی را ته ی ی ج ی برای خ د میدان و در ص رت عض یت این دو کش ر در نات ‪ ،‬به نظر‬
‫میرس که در آی های نه چ ان دور تقابل تسل حاتی و س اسی م ان روس ه با جبهه غرب‬
‫به وق ع خ اه پ ست‪ .‬در این زم ه روزنامه روسی «م سک فسکی ک مس م ل تس‪ »1‬در‬
‫گزارشی به نقل از «ای ر ک رتچ ک ‪ »2‬سردب ر نشریه «دفاع ملی» ن شت‪« :‬پ ستن سریع‬
‫ف الن و س ئ به نات از نظر ام تی و م ازنه ق رت در م طقه به مفه م تغ ر وضع ت به زیان‬
‫روس ه است‪ .‬ما بای به سرعت در برابر تشک ل ائتالفهای نظامی ج ی از س ی کش رهای‬
‫غربی‪ ،‬شکل ج ی ی از م ازنه را تحقق بخش م» وی افزود ت ها راه عملی برای بازگردان ن‬
‫م ازنه در این م رد‪ ،‬انتقا کالهکهای هستهای تاکت کی‪ ،‬ناوگان بالت ک و م شکهای اسک ر‬
‫به م اطق نظامی غرب روس ه و همچ ن تجه ز کشتیها و زیر دریاییهای دارای کالهک‬
‫هستهای به م شکهای کال بر به ع ان یک عامل بازدارن گی است (مظاهری‪1041 ،‬؛ تازه‬
‫ن ز‪.)1041 ،‬‬
‫با این حا به نظر میرس بازی ر اصلی رق ب‪ ،‬یع ی آمریکا در شرایط ضعف عم می ناشی‬
‫از شکستهای مت الی در بحرانهای شرق م یترانه‪ ،‬عراق‪ ،‬س ریه و افغانستان قرار دارد و حاضر‬
‫به درگ ر ش ن در یک رویارویی مستق م نظامی یا هستهای ن ست و همزمان اول یتهای‬
‫ژئ استراتژیک آمریکا به سمت مهار چ ن (یع ی بزرگترین ته ی اقتصادی و حتی س اسی‬
‫برای آمریکا در سا های آتی) و تق یت روابط فرا آتالنت ک (روابط آمریکا و اروپا) میش د که‬
‫در زمان ریاست جمه ری دونال ترامپ به ش ت آس ب دی ‪.‬رویهم رفته به نظر میرس که‬
‫گسترش نات در ابعاد ج ی ‪ ،‬نه ت ها ام ت و ثبات را برای کش رهای اروپایی به ارمغان نخ اه‬
‫آورد بلکه با قرار دادن آنها در خط رویارویی با روس ه و تب یل اروپا به ابزار تأم ن اه اف و‬

‫‪Moskovsky Komsomolits 1‬‬

‫‪2‬‬
‫‪Igor Kurtchinko‬‬
 ‫‪  149‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫م افع آمریکا‪ ،‬ت سعه س اسی و اقتصادی اروپا را مختل کرده و م طقه شرق و شما اروپا را به‬
‫ح زه بحرانخ ز ج ی ی در نقشه ژئ پل ت ک جهانی تب یل خ اه کرد‪.‬‬

‫جدول(‪ )1‬سناریوی مطلوب از منظر روسیه‬

‫اه اف و راهبرد‬ ‫بازی ران‬

‫ائتالف‬
‫سیاسی‪-‬‬
‫نظامی روسیه‬ ‫همکاری س اسی‪ ،‬نظامی و اقتصادی با کش رهای خار‬ ‫روس ه‬
‫و چین؛ مهار‬ ‫از بل ک غرب و ناراضی از نظم ن ین‪ ،‬تأث ر بر اوضاع‬
‫آمریکا و ناتو و‬ ‫جهانی و م طقهای‪ ،‬ت ظ م مقررات جهانی در خار از‬
‫تغییر قواعد‬ ‫تسلط اراده مطلق غرب‪ ،‬جابه جایی برتری جهان و‬ ‫چن‬
‫بازی بین‪-‬‬ ‫جای زی ی آن(مقابله با هژم نی آمریکا)‬
‫المللی‬

‫جدول (‪ )8‬سناریوی احتمالی اول‬

‫اه اف و راهبرد‬ ‫بازی ران‬

‫توافق صلح (با‬
‫نقش‬
‫تحریمهای اقتصادی و مالی گسترده عل ه روس ه برای‬ ‫آمریکا و متح ان‬
‫بازیگرانی‬
‫تحت فشار قرار دادن این کش ر جهت ت افق‬ ‫غربی‬
‫چون؛ چین‪،‬‬
‫ترکیه‪،‬‬ ‫کسب فضای ب نالمللی ب شتر برای انجام نقش سازن ه‬
‫چن‬
‫اسرائیل‪،‬‬ ‫خ د در ترویج صلح‬
‫فرانسه) و‬ ‫استفاده از س است م ازنه و چ جانبهگرایی به ع ان‬
‫ترک ه‬
‫تغییر نظم‬ ‫اهرم فشار در برخ رد با بحران اوکراین و روس ه‬
‫ساختار نظام‬ ‫قرار ن رفتن در م قع ت دش ار ت ش در خاورم انه‬
‫بینالملل‬ ‫بخص ص در س ریه‪ ،‬حفظ ت افق در داخل س ریه جهت‬
‫اسرائ ل‬
‫اجازه حمله به م اضع ایران‪ ،‬متقاع کردن مسک برای‬
‫ع م اح ای ت افق هستهای‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪148 ‬‬

‫ممانعت از ج گ و درگ ری با روس ه‪ ،‬تأک بر حفظ‬

‫کانا های دیپلمات ک برای کشان ن روس ه به م ز‬ ‫فرانسه‬
‫مذاکره‬

‫جدول‪ )1‬سناریوی احتمالی دوم‬

‫اهداف و راهبرد‬ ‫بازیگران‬

‫تداوم‬
‫جنگ و‬
‫استراتژی دفاعی با اق امات تالفی ج یانه‬ ‫اوکراین‬
‫استمرار‬
‫تنش در‬
‫استراتژی تش ی ج گ (تب یل ج گ اعزامی به ج گ‬
‫نظم بین‪-‬‬ ‫روس ه‬
‫کامل)‬
‫المللی‬
‫افزایش کمکهای نظامی به اوکراین و تالش برای به انزوا‬
‫نات‬
‫کشان ن روس ه‬

‫جدول‪ )0‬سناریوی ممکن‬

‫اهداف و راهبرد‬ ‫بازیگران‬

‫وقوع‬ ‫پایان دادن به بنبست مخرب ج گ با استفاده از تاکت ک‪-‬‬

‫روس ه‬
‫جنگ‬ ‫های خشنتر‬

‫هستهای‬ ‫فشار اقتصادی و نظامی بر روس ه‪ ،‬گسترش نات در ابعاد‬

‫ج ی (پذیرش درخ است عض یت س ئ و ف الن )‪ ،‬یک ست‬ ‫آمریکا و متح ان‬
‫کردن اروپا در مقابل روس ه با هزی ه همپ مانان و ایجاد‬ ‫غربیاش (نات )‬
‫تغ ر در س است روس ه‬
 ‫‪  141‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫نتیجه‬
‫پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این پرسش اصلی ب د که س اری های پ شروی‬
‫ج گ روس ه و اوکراین چه خ اه ب د؟ و این ج گ چه تأث ری بر آی ه نظم ب نالملل خ اه‬
‫داشت؟ یافتههای پژوهش بر پایه روش آی هپژوهی و تک ک س اری ن یسی‪0 ،‬س اری را در‬
‫قالب ‪ 3‬دستهب ی پ شروی ما میگذارد؟ الف)س اری ی مطل ب روس ه؛ ائتالف س اسی‪-‬‬
‫نظامی روس ه و چ ن؛ مهار آمریکا و نات و تغ ر ق اع بازی ب نالمللی؛ ب) س اری ی محتمل‪:‬‬
‫‪)1‬ت افق صلح(با نقش بازی رانی چ ن‪ ،‬چ ن‪ ،‬ترک ه‪ ،‬اسرائ ل‪ ،‬فرانسه) و تغ ر نظم ساختار نظام‬
‫ب نالملل‪ )2 ،‬ت اوم ج گ و استمرار ت ش در نظم ب نالمللی؛ ) س اری ی ممکن؛ وق ع ج گ‬
‫هستهای‪ .‬ارزیابی س اری های پ شرو نشان میده که یکی از س اری های محتملی که در‬
‫ج گ اوکراین‪ ،‬روس ه و غرب به سرکردگی آمریکا تجربه خ اه کرد «ت اوم ج گ» است‪.‬‬
‫در این س اری ت ش در نظم ب نالمللی ادامه خ اه داشت چرا که روس ه ج گ را آغاز کرده‬
‫اما به علت شکست در ه ایت ست ن نظامی به استفاده از استراتژی تش ی ج گ روی آورده‬
‫است‪ .‬اما این استراتژی با مقاومت گسترده مردم و عملکرد ست دنی ارتش اوکراین و برخ رد‬
‫یکپارچه و متح غرب و آمریکا یع ی تحریمهای س اسی و اقتصادی و تأم ن تسل حات‬
‫تهاجمی س ن اوکراین م اجه ش ه است‪ .‬در این س اری از آنجا که اوکراین نمیت ان ارتش‬
‫روس ه را عقب بران و نه روس ه حاضر به عقبگرد از اوکراین است و نه غرب تضم ی بر‬
‫بیطرفی اوکراین به روس ه نخ اه داد‪ ،‬از اینرو نت جه این رون ج گ فرسایشی و ط النیم ت‬
‫خ اه ب د‪ .‬اگرچه س اری ی «ممکن» در پژوهش حاضر نشان میده که با ادامه مقاومت‬
‫اوکرای یها ج گ به بنبست مخرب رس ه و با گسترش نات در ابعاد ج ی ‪ ،‬عزم روس ه را به‬
‫سمت استفاده از تاکت کهای خشنتر(برای نم نه بهرهگ ری از سالح هستهای) برای رس ن‬
‫به پ روزی ب شتر خ اه کرد‪.‬‬
‫با اینحا ‪ ،‬س اری ی مطل ب روس ه و یکی از س اری های احتمالی (ت افق صلح) صحبت‬
‫از ک شگری روس ه دارد که ن عی جهتگ ری ج ی در س استهای بازی ران نظام ب نالملل‬
‫ایجاد کرده است‪ .‬در این س اری ها برخالف س اری ی احتمالی(ت اوم ج گ) و س اری ی‬
‫ممکن(ج گ هسته ای)‪ ،‬عق ه بر آن است ج گ روس ه و اوکراین به ع ان محرک یا نقطه‬
‫عطفی باعث تغ ر نظم حاکم بر ساختار نظام ب نالملل خ اه ش و نظم ج ی از ن ع تک‪-‬‬
‫قطبی به سرکردگی ایاالت متح ه نخ اه ب د‪ .‬ب ابراین با ت جه به ابهام و ع م شفاف ت در بازه‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪148 ‬‬

‫زمانی بحران گرچه مشخص ن ست که تح الت آی ه ج گ اوکراین و روس ه بر ک ام رویکرد‬

‫پ ش خ اه رفت اما رویهمرفته میت ان گفت که پس از ج گ اوکراین‪ ،‬نظام ب نالملل وارد‬
‫عصر ج ی ی خ اه ش ‪ .‬تأث ر این حمله در سطح ب نالملل‪ ،‬قطبیش ن ب ش از پ ش ام ت‬
‫ب نالملل و ژئ پل ت کتر ش ن س است ب نالملل خ اه ب د‪ .‬این تح اگرچه سبب تف ق‬
‫رویکرد ژئ پل ت ک در اروپا ش ه‪ ،‬اما با برجسته کردن اهم ت اتحاد فراآتالنت کی‪ ،‬خ دمختاری‬
‫استراتژیک اروپایی را تضع ف کرده است‪ .‬این حمله همچ ن‪ ،‬م قع ت رهبری ایاالت متح ه‬
‫در سطح جهان را به هزی ه شرکای اروپایی آن تق یت نم ده است‪ .‬در نهایت‪ ،‬میت ان گفت‬
‫ج گ اوکراین ب شتر به رقابت آمریکا و چ ن‪ ،‬بازتعریف نقش روس ه در س است جهانی و‬
‫چ ن ی سازگاری ژئ پل ت ک جای اه اروپا در صح ه روابط ب نالمللی مرب ط میش د‪ .‬این‬
‫ج گ رون ی که م تهاست در صح ه جهانی آغاز ش ه را سرعت بخش ه است‪ .‬در این م ان‪،‬‬
‫مسأله ج ی و متفاوت‪ ،‬روشی است که اک ن روس ه‪ ،‬چ ن و سایر کش رها در پ ش گرفتهان ‪.‬‬
‫در مجم ع شای این پ شب ی استفان والت درست از آب درآی که آی ه در حا ظه ر‪ ،‬نه‬
‫یک «نظم ل برا » آمریکایی مح ر خ اه ب د و نه یک «نظم اقت ارگرای» چ یمح ر بلکه‬
‫هریک از این دو ق رت بزرگ‪ ،‬نظمهای نصفه ن مهای را ه ایت خ اه کرد که دربرگ رن ه‬
‫کش رهایی است که ارزشهای مشترکی دارن و یا چارهای جز وابست ی به یکی از دو طرف‬
‫نخ اه داشت‪.‬‬

‫منابع و ماخذ‬
‫فارسی‬
‫احم ی سف‪ ،‬احم (‪« ،)1044/12/21‬روس ه و چ ن مان فست نظام ب نالملل ج ی را اعالم کردن »‪ ،‬تحریریه‪،‬‬
‫روزنامه االتحاد امارات‪ ،‬تاریخ مراجعه‪https://www.tahririeh.com/news/14004 :1041/42/10 :‬‬
‫ای ل کات ‪ ،‬مائ ‪« ،)1041/42/20(،‬ادامه م انج ری سرسختانه اردوغان م ان روس ه و اوکراین»‪ ،‬دیپلماسی‬
‫ایرانی‪ ،‬تاریخ مراجعه‪http://irdiplomacy.ir/fa/news/2411111:1041/43/42 :‬‬
‫اقتصادن ز‪« ،)1044/12/14( ،‬ابراز ن رانی رئ سجمه ر ج ن نسبت به اوضاع اوکراین»‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:‬‬
‫‪https://www.eghtesadnews.com :1041/42/24‬‬
‫الهاشمی‪ ،‬محم صادق‪« ،)1044/12/10(،‬ن اهی بر نقاط ضعف و ق ت ج گ روس ه و اوکراین برای طرفهای‬
‫‪:1041/42/23‬‬ ‫مراجعه‪:‬‬ ‫تاریخ‬ ‫ح زه‪،‬‬ ‫خبرگذاری‬ ‫درگ ر»‪،‬‬
‫‪https://www.hawzahnews.com/news/1411101‬‬
‫ایس ا‪« ،)1044/12/14( ،‬تالش ‪ 0‬م انجیگر جهانی برای صلح در اوکراین و ان زههای آنها»‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:‬‬
‫‪https://www.isna.ir/news/1044121413114 :1041/42/13‬‬
 ‫‪  114‬فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‪ ،‬س ‪ ،81‬ش ‪ ،111‬تابستان ‪1041‬‬

‫برتران ‪ ،‬ژرمی؛ ب ریتس‪ ،‬اورو‪« ،)1044/12/20(،‬ض حمله ه شم اقتصادی روس ه»‪ ،‬دیپلماسی ایرانی‪ ،‬تاریخ‬
‫مراجعه‪http://irdiplomacy.ir/fa/news/2414040 :1041/42/14 :‬‬
‫بهشتیپ ر‪ ،‬حسن‪« ،)1044/12/23(،‬اه اف سفر ب ت به روس ه»‪ ،‬ش رای راهبردی روابط خارجی‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:‬‬
‫‪https://www.scfr.ir/fa/344/34142/104001 :1041/42/14‬‬
‫بیبیسی فارسی‪« ،)1041/42/41( ،‬هش ار پ ت ن عل ه م اخله خارجی در ج گ اوکراین»‪ ،‬تاریخ‬
‫مراجعه‪https://www.bbc.com/persian/world-01202130 :1041/42/21:‬‬
‫عل یک ا‪ ،‬فصلنامه سیاست‬ ‫پ کرن ک‪ ،‬ت ماس(‪« )1341‬ه ‪ ،‬چ ن و روس ه از ن اه آمریکا»‪ ،‬ترجمه مج‬
‫خارجی‪ ،‬دوره ‪ ،10‬صص‪. 13 -141‬‬
‫تازه ن ز‪« ،)1041/43/41(،‬درگ ری ب ن کش رهای غربی و روس ه؛ س اری ی ج گ هستهای اتفاق میافت ؟»‪،‬‬
‫تاریخ مراجعه‪https://www.tazenews.com/news/222014 :1041/43/41 :‬‬
‫تیپ ن‪ ،‬دی ی ‪« ،)1044/12/20(،‬چ نه بای ن میت ان به ج گ اوکراین پایان ده ‪:‬؟‪ ،‬اقتصاد ن ز‪ ،‬تاریخ‬
‫مراجعه‪https://www.eghtesadnews.com :1041/42/14 :‬‬
‫ت شهیاره‪ ،‬مان انا(‪ ،)1314‬آیندهپژوهی در مطالعات استراتژیک‪ ،‬چاپ دوم ‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات پژوهشک ه‬
‫مطالعات راهبردی‪ ،‬ص‪.100‬‬
‫ثقفی عامری‪ ،‬ناصر(‪«)1313‬گسترش نات به شرق در حرکت دوم»‪ ،‬مرکز تحقیقات استراتژیک‪ ،‬دوره ‪،1‬‬
‫شماره ‪.142‬‬
‫ج کار‪ ،‬علیاکبر ‪« ،)1044/42/10(،‬روس ه و چ ن رقابت دوستانه اه اف راهبردی»‪ ،‬مرکز مطالعات س اسی و‬
‫ب نالمللی‪ :‬تاریخ مراجعه‪https://ipis.ir/portal/newsview/034441:1041/42 /21 :‬‬
‫ج نوی‪ ،‬شانگ‪« ،)1044/12/12(،‬آیا تحریمهای روس ه ب ون همراهی چ ن فلج ک ه خ اه ب د؟»‬
‫دیپلماسی ایرانی‪ ،‬تاریخ مراجعه‪http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2414042:1041/42/14 :‬‬
‫حب بیتبار‪ ،‬محم ام ن‪« ،)1044/12/12(،‬بحران اوکراین‪ ،‬دوس اری ی محتمل؛ آیا ج گ هستهای می‪-‬‬
‫ش د؟»روزنامه اطالعات روز‪ ،‬تاریخ مراجعه‪https://www.etilaatroz.com/134003 :1041/42/10 :‬‬
‫خات ن اوغل ‪ ،‬دالغا‪« ،)2422/43/42(،‬روس ه تا کجا تاب و ت ان تحریمها را دارد؟» دویچهوله‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:‬‬
‫‪https://p.dw.com/p/04rFG :1041/43/40‬‬
‫خبرگذاری ایرنا‪« ،)1041/42/24( ،‬روس ه‪ :‬استفاده از سالح اتمی بخشی از دکترین نظامی ما است»‪ ،‬تاریخ‬
‫مراجعه‪https://www.irna.ir/news/10404130:1041/42/34 :‬‬
‫خبرگذاری آنات لی‪« ،)1041/41/42(،‬کرمل ن‪ :‬پ ت ن ممکن است به استفاده از سالحهای هستهای مت سل‬
‫ش د»‪ ،‬تاریخ مراجعه‪https://www.aa.com.tr/fa//2002131 :1041 42/21 :‬‬
‫دتش‪ ،‬جک‪« ،)1041/41 /43(،‬محاسبات اشتباه پ ت ن»‪ ،‬دیپلماسی ایرانی‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:1041/42/14 :‬‬
‫‪http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2414424‬‬
‫دخ لی‪ ،‬فاطمه‪« ،)1041/42/10(،‬آیا بحران اوکراین به ج گ هستهای م جر میش د؟»‪ ،‬ایران اک ن م ست‪،‬‬
‫تاریخ مراجعه‪https://iraneconomist.com/fa/news/024034 :1041/43/43 :‬‬
‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی ‪111 ‬‬

‫سم عیاصفهانی‪ ،‬عل رضا؛ شف عی س فآبادی‪ ،‬محسن(‪« )1310‬آی ه گروهکهای تکف ری و راهکارهای ثبات‪-‬‬
‫بخش دولت س ریه و عراق»‪ ،‬فصلنامه پژوهشهای راهبردی‪ ،‬دوره ‪ ،0‬شماره ‪ ،10‬صص‪111 -224‬‬
‫عمادی‪ ،‬س ا‪« ،)1044/12/23( ،‬بحران اوکراین و آی ه نظم ب نالملل‪ ،‬دیپلماسی ایرانی»‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:‬‬
‫‪http://irdiplomacy.ir/fa/news/2414014 :1041/2/21‬‬
‫فابری‪ ،‬روبرت ‪« ،)1044/14/21( ،‬اتحاد چ ن و روس ه در برابر دم کراسی غربی»‪ ،‬دیپلماسی ایرانی‪ ،‬تاریخ‬
‫مراجعه‪http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2441011 :1041/42/14 :‬‬
‫فرانس س‪ ،‬ت نی‪« ،)1041/1/20(،‬ترک ه در آرزوی ایجاد ت افقی برای حل بحران اوکراین به سبک ت افق آستانه»‪،‬‬
‫تاریخ مراجعه‪https://www.independentpersian.com:1041/42/11 :‬‬
‫ک زنتس ف‪ ،‬الکسان رو(‪ ،)1301‬دو پیمان ناتو و ورشو ‪،‬ترجمه م چهر زمان و پرویز ه شتکی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات‬
‫اب ریحان‪،‬ص‪.21‬‬
‫گ نگ‪ ،‬چان؛ ج ن‪ ،‬هی‪« ،)1041/41/14(،‬آیا چ ن میت ان در پرون ه اوکراین م انج ری ک ؟» دیپلماسی‬
‫ایرانی‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:1041/42/10 :‬‬
‫‪http://irdiplomacy.ir/fa/news/2414140‬‬
‫مظفری‪ ،‬علی (‪« )1311‬آی هپژوهی بستر عب ر از مرزهای دانش»‪ ،‬پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی‪ ،‬دوره‬
‫او ‪ ،‬شماره ‪ ،0‬صص ‪. 20 -04‬‬
‫ماج ی‪ ،‬صادق‪« ،)1044/12/41(،‬س ئ فت پ ت ن را از پا در میآورد؟» دن ای اقتصاد‪ :‬تاریخ‬
‫مراجعه‪https://ecoiran.com:1041/42/14:‬‬
‫محم مراد‪ ،‬رضا‪« ،)1041/42/10(،‬کمک ‪ 33‬م ل ارد دالری امریکا برای ادامه ج گ اوکراین»‪ ،‬خبرگذاری ص ا‬
‫و س ما‪ ،‬تاریخ مراجعه‪https://www.iribnews.ir/fa/news/3030130 :1041/42/24 :‬‬
‫مظاهری‪ ،‬محم مه ی‪« ،)1041/42/24( ،‬عض یت س ئ و ف الن در نات ام ت اروپا را مختل میک »‪ ،‬اقتصاد‬
‫آنالین‪ ،‬تاریخ مراجعه‪https://www.eghtesadonline.com :1041/43/40 :‬‬
‫ناصرآبادی‪ ،‬زهرا (‪ ،)1341‬آیندهپژوهی‪ ،‬مرکز مطالعات و برنامهریزی استراتژیک‪ ،‬تهران‪ :‬م سسات‬
‫آم زشی و تحق قاتی صتایع دفاع‪ ،‬ص‪.20‬‬
‫وانگیی‪ « ،)2421/40/21( ،‬چ ن و روس ه بای با ویروس س اسی مبارزه ک »‪ ،‬آت ه آنالین‪ ،‬تاریخ مراجعه‪:‬‬
‫‪https://www.ilna.news/fa/tiny/news-1140141 :1041/2./21‬‬
‫همشهری آنالین‪« ،)1044/12/11( ،‬ج گ روس ه و اوکراین هستهای میش د؟ مع ای دق ق دست ر پ ت ن؛‬
‫‪:1041/42/11‬‬ ‫مراجعه‪:‬‬ ‫تاریخ‬ ‫چ ست؟»‪،‬‬ ‫س اری‬ ‫ب ترین‬
‫‪https://www.hamshahrionline.ir/news/001404‬‬
‫همشهری آنالین‪« ،)1044/41/43( ،‬سخ ی کرمل ن‪ :‬روس ه در ص رت ته ی م ج دیتش میت ان سالحهای‬
‫مراجعه‪:‬‬ ‫»تاریخ‬ ‫ببرد‪،‬‬ ‫کار‬ ‫به‬ ‫را‬ ‫هستهای‬
‫‪https://www.hamshahrionline.ir/news/000411:1041/42/21‬‬
‫مراجعه‪:‬‬ ‫تاریخ‬ ‫‪،)2422/40/10‬‬ ‫مسک ‪(،‬‬ ‫و‬ ‫پکن‬ ‫ب شتر‬ ‫هم رایی‬
‫‪https://iuvmpress.news/fa/?p=01011:1041/42/11‬‬
 1041 ‫ تابستان‬،111 ‫ ش‬،81 ‫ س‬،‫ فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز‬ 118

‫التین‬
Armani News. 2222,” Will the Russia-Ukraine war become nuclear? The exact meaning
of Putin's order; what is the worst case scenario.’’ )Updated August 13)
https://armaninews-ir.translate.goog.
Astrov, Vasily, et al., 2222,” Possible Russian Invasion of Ukraine, Scenarios for
Sanctions, and Likely Economic Impact on Russia, Ukraine and the EU.”)Updated
September 2). https://wiiw.ac.at/possible-russian-invasion-of-ukraine-scenarios-for-
sanctions-and-likely-economic-impact-on-russia-ukraine-and-the-eu-dlp-4244.pdf
Blum, William. 2214,’’ the Myth of Soviet Expansionism’’. Foreign Policy Journal. De
Maio. May 12(updated September2). https://foreignpolicy.com.
Bishara, Marwan. 2222,” Russia’s war and peace scenarios in Ukraine
And the unique role of an unlikely mediator, China.” (Updated August 13).
https://www.aljazeera.com/opinions/222223212/war-and-peace-scenarios-for-ukraine.
Coats, Daniel R. 2212, "Worldwide Threat Assessment of the US Intelligence
Community." February 13, (updated August9)
.https://www.dni.gov/files/documents/Newsroom/Testimonies/2212-ATA---
Unclassified-SSCI.pdf, Accessed on: February 12, 2219.
Chausovsky, Eugene. 2222, “The Russia-Ukraine Conflict: Accelerating a Multi-Polar
World”. )Updated September11). https://studies.aljazeera.net.
Chermack, Thomas J. 2224, “Improving Decision making with scenario planning.”
Futures,Volume 34, Issue 3, Pages 295-329.
Chermack, Thomas J. 2215,”The Role of system Theory in scenario planning.” Human
Resource Development, July 2215.Vol.13.
Friedman, Thomas Al. 2222,” I See Three Scenarios for How This War Ends.” (Updated
August19). https://www.omanobserver.om/article/1115494/opinion/international.
Gotz, Elias and Merlen, Camille-Renaud. 2212, "Russia and Question of World
Order". European Politics and Society, pp 1-21
Giovanna. 2214, "Russia’s View of Ukraine after the Crisis", Instituo Affari
Internazionali, Working Papers, Vol.14, No.4.
Horovitz, Liviu, Wachs, Lydia.2222. Russia’s Nuclear Threats in the War against Ukraine,
https://www.swp-berlin.org/en/publication/russias-nuclear-threats-in-the-war-against-
ukraine. Accessed on22.24.2222.
HRMMU. 2214. Report on the Human Rights Situation in Ukraine. Geneva:
Office of the United Nations High Commissioner.
James, Landel. 2222,” Ukraine: How might the war end? Five scenarios.” (Updated
August21).
https://www.aljazeera.com/news/222223211.
Koziej, Stanislaw. 2222, “Russia-Ukraine war: Scenarios.” )Updated September11).
https://www.gisreportsonline.com.
MacMahon, Robert. 2214, “Ukraine in Crisis”. Council on Foreign Relations, (updated
September 14. )http://www.cfr.org/ukraine/ukraine-crisis/p32542, Accessed on:
22152123.
111  ‫جنگ روسیه _ اوکراین و آینده نظم بینالمللی‬

Martin, J. 1922, Stories and Scripts in Organizational Settings; in A. Hastrof & A. Isen
(Eds), New York, Elsevier.
New York Times. 2215, “UN Rights Office: Death Toll in Eastern
Ukraine Passes 4,222.” )Updated September2 ).
http://www.nytimes.com/aponline/2215223222/world/europe/ap-euunitednations-
ukraine.html?ref=world&_r=2 (Accessed on: 22152323)
Nurlan, Aliyev. 2222, “Military Cooperation between Russia and China: The Military
Alliance without an Agreement? July 1, 2222: https:22icds.ee › military-cooperation-
between-russia-and-china
Trenin, Dmitri. 2214, ‘’the Ukraine Crisis and the Resumption of Great-PowerRivalry’’.
Carnegie Moscow Center, July 2214, save Ukraine, (updated August9).
http://www.themoscowtimes.com/opinion/article/save-Ukraine
/494444.html, Accessed on: 2214224222
Tsygankov, Andrei. 2215, "Vladimir Putin’s last Stand: the Sources of Russia’s
Ukraine Policy". Post-Soviet Affairs, Vol.31, No.4