Bölüm 1

BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)
Department of Mechanical Engineering
MAK 210 SAYISAL ANALİZ

BÖLÜM 1- GİRİŞ
Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ
23.03.2015
23.03.2015 MAK 210 - Sayısal Analiz 1
Mühendislikte, herhangi bir fiziksel sistemin matematiksel modellenmesi
sonucu elde edilen karmaşık veya analitik çözülemeyen denklemlerin çözümünde
kullanılan nümerik yöntemler, son yıllarda özellikle bilgisayar alanındaki
gelişmelere paralel olarak artmış ve sayısal analiz adıyla yeni bir bilim alanı
haline gelmiştir.
23.03.2015
Sayısal Analiz, verilen sayısal bilgilerden ve matematik modelden hareketle
aranan sayısal sonuçların hesaplanmasına ait yöntemleri inceleyen ve
geliştiren bir bilim dalıdır.
Bu tanıma göre sayısal analizin işlevi Şekil 1.1.’deki blok diyagramla
gösterilebilir.
Giriş bilgisi Hesap Yöntemi Çıkış bilgisi

(DATA) (ALGORİTMA) (SONUÇ)
Şekil 1.1 Sayısal analiz işleyiş şeması
23.03.2015
SAYISAL ANALİZİN İLGİ ALANI
 Hata ve Hata analizi

 Lineer denklem takımlarının çözümü
4𝑥1 + 2𝑥2 − 5𝑥3 = 5
3𝑥1 + 𝑥2 − 2𝑥3 = 3
−2𝑥1 − 3𝑥2 + 𝑥3 = 3
 Non-lineer denklemlerin çözümü
𝑥 3 + 2𝑥 2 − 5 𝑠𝑖𝑛𝑥 = 0
 Non-lineer denklem sistemlerin çözümü
𝑥2 + 𝑦2 = 4
𝑦 + 𝑒𝑥 = 1
23.03.2015
SAYISAL ANALİZİN İLGİ ALANI
 Sonlu farklar ve interpolasyon teknikleri
 Eğri uydurma ve regresyon analizi
 Sayısal türev
 Sayısal integrasyon
 Adi diferansiyel denklemlerin sayısal çözümleri
 Kısmi diferansiyel denklemlerin sayısal çözümleri
 Optimizasyon yöntemleri ve uygulamaları
23.03.2015
REFERANS VE KAYNAKLAR
 Aktaş, Z. , Sayısal Çözümleme, ODTÜ Yayınları,1984
 Çağal, B., Sayısal Analiz, Birsen Yayınları,1992
 Stevan C. Chapra, Raymond P., Numerical methods for engineers, 6th Ed.
 Tapramaz,R., Sayısal Çözümleme, Literatür Yayınları,2002
 Gerald Recktenwald, Numerical Methods with MATLAB:Implementations and
Applications, 2000, Prentice Hall
 Bayram, M, Numerik Analiz, Birsen Yayınevi,2009
 Karagöz, İ., Sayısal Analiz ve Mühendislik Uygulamaları, Nobel, 2008
23.03.2015
MÜHENDİSLİK PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ VE SAYISAL ANALİZ
1) Problemin tanımı
2) Fiziksel modelin oluşturulması
3) Matematik modelin oluşturulması
4) Çözümün varlığı ve tekliğinin analizi
5) Uygun bir yöntemle matematik modelin çözümü
6) Hata analizi
23.03.2015
ÖRNEK
𝑥1 𝑥2
Şekil 1.2 Probleme ait otomobil ve yol şartları
Bir otomobilin belli yol ve hız şartlarında maruz kalacağı salınımların
genliği ve sönümlenme zamanının bulunması problemini ele alalım.
23.03.2015
1. PROBLEMİN TANIMI
Problemin tanımı aşamasında, eldeki veriler ve istenenler tam olarak
ortaya konur. Problemde aracın düşey yöndeki titreşimlerin ve yalpalamanın
istenmediği kabul edilirse bunların çözümü için gerekli olan aracın kütlesi,
kütle merkezi, boyutları, lastik ve amortisör özellikleri gibi değerler yanında,
yol özellikleri, aracın hızı ve rüzgar durumu gibi parametrelerin de verilmesi
veya bilinmesi gerekir.
23.03.2015
2. FİZİKSEL MODELİN OLUŞTURULMASI
Gerçek sistemden hareketle, bazı kabuller altında fiziksel model
oluşturulur. Şekil 1.3’te aracın fiziksel bir modeli oluşturulmuştur.
𝑥1𝑎 𝑥2𝑎
𝑚
𝑘1 𝑏1 𝑘2 𝑏2
𝑦1 𝑚1𝑡 𝑚2𝑡 𝑦2
𝑘𝑡1 𝑘𝑡2
𝑉
𝑥1 yol 𝑥2
Şekil 1.3 Probleme ait otomobilin iki boyutlu fiziksel modeli
23.03.2015
3. MATEMATİK MODELİN OLUŞTURULMASI
Bu fiziksel sisteme ait matematik modelin oluşturulması için mekaniğin temel
korumun denklemlerinin uygulanması gerekir. Örnek olarak tekerlek ve aracın
düşey yöndeki hareketi için yazılabilecek denklemlerden bazıları şu şekilde
elde edilebilir.
𝑚𝑡1 𝑦1′′ + 𝑏1 𝑦1′ + 𝑘1 + 𝑘𝑡1 𝑦1 = 𝑏1 𝑥1𝑎

′
+ 𝑘1 𝑥1𝑎 + 𝑘𝑡1 𝑥1
𝑚𝑡2 𝑦2′′ + 𝑏2 𝑦2′ + 𝑘2 + 𝑘𝑡2 𝑦2 = 𝑏2 𝑥2𝑎

′
+ 𝑘2 𝑥2𝑎 + 𝑘𝑡2 𝑥2
𝑙2 ′′ 𝑙2 ′′ ′ ′
𝑚 𝑥1𝑎 + 𝑚 1 − 𝑥 + 𝑏1 𝑥1𝑎 + 𝑏2 𝑥2𝑎 + 𝑘1 𝑥1𝑎 + 𝑘2 𝑥2𝑎 = 𝑏1 𝑦1′ + 𝑏2 𝑦2′ + 𝑘1 𝑦1 + 𝑘2 𝑦2
𝑙 𝑙 2𝑎
23.03.2015
4. ÇÖZÜMÜNÜN VARLIĞI VE TEKLİĞİNİN İNCELENMESİ
Matematiksel modelin oluşturulmasından sonra yazılan denklemlerin
çözümünün varlığı ve tekliğinin incelenmesi gerekir. Çözüm için, bilinmeyen
parametre sayısı kadar denklem yazılmalı ve denklemler bağımsız ve tutarlı
olmalıdır.
23.03.2015
5. YÖNTEM SEÇİMİ
Bu aşama, denklemlerin çözümü için uygun yöntem veya yöntemler seçimidir.
Kullanılabilecek başlıca yöntemler bu derste verilecektir.
𝑥2𝑎 𝑥
1𝑎
Şekil 1.4 Probleme ait örnek çözüm sonucu
23.03.2015
6. HATA ANALİZİ
Son aşama hata analizidir. Örneğin aracın belli giriş verisi ve yol şartlarında
gösterdiği salınım hareketleri Şekil 1.4’teki gibi olsun. Bu aşamada sonuçların çok
kaba olarak mantıklı olup olmadığının incelenmesi yanında çok daha detaylı
analizlerle sonuçlardaki hata oranlarının tespit edilmesi de mümkündür.
23.03.2015
SONUÇ
Model ve çözüm sonuçları doğru ise sonuçların değerlendirilmesi
aşamasına geçilir. Bu aşamada araç süspansiyon sistemine ait yay ve sönüm
elemanı katsayıları, geometrik boyutlar gibi bir çok parametrenin, belli yol
şartlarında araç salınımlarını nasıl etkilediğini incelemek mümkündür. Ayrıca
yol ve hız durumunun etkileri de incelenebilir. Bu incelemeler neticesi
optimum değerlerin tespit edilmesi mümkün olur.
23.03.2015

Bölüm 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bölüm 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BURSA TECHNICAL UNIVERSITY (BTU)

Department of Mechanical Engineering

MAK 210 SAYISAL ANALİZ

Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ

Mühendislikte, herhangi bir fiziksel sistemin matematiksel modellenmesi

sonucu elde edilen karmaşık veya analitik çözülemeyen denklemlerin çözümünde

kullanılan nümerik yöntemler, son yıllarda özellikle bilgisayar alanındaki

Sayısal Analiz, verilen sayısal bilgilerden ve matematik modelden hareketle

aranan sayısal sonuçların hesaplanmasına ait yöntemleri inceleyen ve

geliştiren bir bilim dalıdır.

Bu tanıma göre sayısal analizin işlevi Şekil 1.1.’deki blok diyagramla

Giriş bilgisi Hesap Yöntemi Çıkış bilgisi

Şekil 1.1 Sayısal analiz işleyiş şeması

SAYISAL ANALİZİN İLGİ ALANI

 Hata ve Hata analizi

SAYISAL ANALİZİN İLGİ ALANI

 Sonlu farklar ve interpolasyon teknikleri

 Eğri uydurma ve regresyon analizi

 Adi diferansiyel denklemlerin sayısal çözümleri

 Kısmi diferansiyel denklemlerin sayısal çözümleri

 Optimizasyon yöntemleri ve uygulamaları

 Aktaş, Z. , Sayısal Çözümleme, ODTÜ Yayınları,1984

 Çağal, B., Sayısal Analiz, Birsen Yayınları,1992

 Tapramaz,R., Sayısal Çözümleme, Literatür Yayınları,2002

 Gerald Recktenwald, Numerical Methods with MATLAB:Implementations and

Applications, 2000, Prentice Hall

 Bayram, M, Numerik Analiz, Birsen Yayınevi,2009

 Karagöz, İ., Sayısal Analiz ve Mühendislik Uygulamaları, Nobel, 2008

MÜHENDİSLİK PROBLEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ VE SAYISAL ANALİZ

2) Fiziksel modelin oluşturulması

3) Matematik modelin oluşturulması

4) Çözümün varlığı ve tekliğinin analizi

5) Uygun bir yöntemle matematik modelin çözümü

Şekil 1.2 Probleme ait otomobil ve yol şartları

Bir otomobilin belli yol ve hız şartlarında maruz kalacağı salınımların

genliği ve sönümlenme zamanının bulunması problemini ele alalım.

Problemin tanımı aşamasında, eldeki veriler ve istenenler tam olarak

ortaya konur. Problemde aracın düşey yöndeki titreşimlerin ve yalpalamanın

kütle merkezi, boyutları, lastik ve amortisör özellikleri gibi değerler yanında,

yol özellikleri, aracın hızı ve rüzgar durumu gibi parametrelerin de verilmesi

veya bilinmesi gerekir.

2. FİZİKSEL MODELİN OLUŞTURULMASI

Gerçek sistemden hareketle, bazı kabuller altında fiziksel model

oluşturulur. Şekil 1.3’te aracın fiziksel bir modeli oluşturulmuştur.

Şekil 1.3 Probleme ait otomobilin iki boyutlu fiziksel modeli

3. MATEMATİK MODELİN OLUŞTURULMASI

Bu fiziksel sisteme ait matematik modelin oluşturulması için mekaniğin temel

korumun denklemlerinin uygulanması gerekir. Örnek olarak tekerlek ve aracın

düşey yöndeki hareketi için yazılabilecek denklemlerden bazıları şu şekilde

𝑚𝑡1 𝑦1′′ + 𝑏1 𝑦1′ + 𝑘1 + 𝑘𝑡1 𝑦1 = 𝑏1 𝑥1𝑎

𝑚𝑡2 𝑦2′′ + 𝑏2 𝑦2′ + 𝑘2 + 𝑘𝑡2 𝑦2 = 𝑏2 𝑥2𝑎

4. ÇÖZÜMÜNÜN VARLIĞI VE TEKLİĞİNİN İNCELENMESİ

Matematiksel modelin oluşturulmasından sonra yazılan denklemlerin

çözümünün varlığı ve tekliğinin incelenmesi gerekir. Çözüm için, bilinmeyen

parametre sayısı kadar denklem yazılmalı ve denklemler bağımsız ve tutarlı

Bu aşama, denklemlerin çözümü için uygun yöntem veya yöntemler seçimidir.

Kullanılabilecek başlıca yöntemler bu derste verilecektir.

Şekil 1.4 Probleme ait örnek çözüm sonucu

analizlerle sonuçlardaki hata oranlarının tespit edilmesi de mümkündür.

Model ve çözüm sonuçları doğru ise sonuçların değerlendirilmesi

aşamasına geçilir. Bu aşamada araç süspansiyon sistemine ait yay ve sönüm

şartlarında araç salınımlarını nasıl etkilediğini incelemek mümkündür. Ayrıca

yol ve hız durumunun etkileri de incelenebilir. Bu incelemeler neticesi

optimum değerlerin tespit edilmesi mümkün olur.