Poseł W Drodze. Stosunki Turecko-Polskie Od Czasów Osmańskich Do Dnia Dzisiejszego - Yoldaki Elci. Osmanli'Dan Günümüze Türk-Leh Iliskileri

YOLDAKİ ELÇİ POSEŁ W DRODZE
T.C.
BAŞBAKANLIK
DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı
Yayın Nu: 133
YOLDAKİ ELÇİ
OSMANLI'DAN GÜNÜMÜZE TÜRK-LEH İLİŞKİLERİ
İ S TA N B U L 2 0 1 4
Proje Yöneticisi / Kierownik Projektu
Doç. Dr. Uğur ÜNAL Prof. Władysław STĘPNIAK

Devlet Arşivleri Genel Müdürü Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych
Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Devlet Arşivleri Genel Müdürü
Proje Sorumluları / Uczestnicy Projektu
Doç. Dr. Mustafa BUDAK Dr. Hubert WAJS

Genel Müdür Yardımcısı Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie Dyrektor
Zastępca Dyrektora Generalnego Eski Vesikalar Merkez Arşivi Müdürü
Şaban BABA Dr. Tadeusz KRAWCZAK

Genel Müdür Yardımcısı / Zastępca Dyrektora Generalnego Dyrektor Archiwum Akt Nowych /Yeni Vesikalar Arşivi Müdürü
Dr. Önder BAYIR

Daire Başkanı / Dyrektor Departamentu
Doradca / Danışman
Mümin YILDIZTAŞ
Yayın İşleri Koordinatörü / Koordynator Publikacji Prof. Dariusz KOŁODZIEJCZYK
Yayına Hazırlayanlar Przygotowanie publikacji

Przygotowanie publikacji Yayına Hazırlayanlar
Numan Yekeler Dr. Hubert Wajs
Vahdettin Atik Jarosław Zawadzki
Ahmet Özkılınç Eugenia Szymczuk
Muzaffer Albayrak Maciej Próba
Resül Köse Małgorzata Badowska
Yılmaz Karaca Maria Sierocka–Pośpiech
Ersin Kırca Michał Kulecki
Abdullah Sivridağ Rafał Jankowski
Hasan Koç
Fotoğraf / Photographer
Osman Furkan Keskin Karol Zgliński
Tercüme / Przekład
Dariusz Cichocki
Çeviri Redaksiyonu / Redakcja przekładu

Yard. Doç. Hacer Topaktaş
Grafik / Tasarım
Barış Hacınoğmanoğlu
Oktay Kılıç
Öznur Gümüş
Baskı Matbaa
BİON MATBAACILIK
Orta Mah. İbrahimağa Cad. No:18 Kısmet İş Merkezi B Blok K:3/8
Bayrampaşa, İstanbul - Türkiye
Tel: +90 212 567 62 62 / bionmatbaa.com
ISBN: 978-975-19-6252-2
POSEŁ W DRODZE
STOSUNKI TURECKO – POLSKIE OD CZASÓW OSMAŃSKICH DO DNIA
DZISIEJSZEGO
S TA M B U Ł 2 0 1 4
IV
ÖNSÖZ
1414 yılında başladığı kabul edilen Türk-Leh resmî önemli bir mesele olmuştur. Kitaptaki belgelerden, bu meselenin
münasebetleri, içinde bulunduğumuz 2014 yılı itibariyle 600. 1573-1764 döneminde gerek Osmanlı-Leh gerekse Osmanlı'nın
yılına erişmiş ve bu vesile ile konuya ilgi duyan çevrelerce çeşitli diğer Avrupa devletleri ile olan münasebetlerinde önemli bir
bilimsel ve sanatsal etkinlikler düzenlenmiştir. Bu kapsamda, yere sahip olduğu, Osmanlı'nın bu meselede uzun süre söz sahibi
kurumumuz tarafından da bu yılın anısına, her iki devletin olduğu ve her defasında Lehlerin kendi krallarını kendilerinin
arşivlerinden seçilmiş tarihî belgelerden oluşan bir yayın belirlemesinden hatta mümkünse kendi içlerinden birinin kral
yapılması kararlaştırılarak elinizdeki bu eser hazırlanmıştır. yapılmasından yana oldukları anlaşılmaktadır.
Türk-Leh münasebetleri söz konusu olduğunda sıklıkla aktarılan Ticaret erbabının işlerini huzur ve güven içerisinde yapabilmesi,
birkaç efsanevi anlatımlardan birisi de; Lehistan'ın işgalinden Osmanlı iktisadî anlayışında refah toplumu oluşturmanın
sonra Osmanlı padişahlarının, Avrupa devletlerinin elçileriyle öncelikli şartıdır. Bu bağlamda Osmanlı tüccarları için Lehistan
yaptıkları toplantılarda yüksek sesle Leh elçisinin nerede ülkesi önemli bir ticaret ve geçiş alanıdır. Lehistan tüccarları için
olduğunu sordukları, Osmanlı sadrazamlarının da yine yüksek de Osmanlı coğrafyası aynı konumdadır. Bu nedenle iki ülke
sesle 'Yoldadır, gelmek üzeredir padişahım.' diye cevap verdikleri ilişkilerinde tüccarların yol ve can güvenliği, haksız ve kanunsuz
şeklindedir. Osmanlı Devleti'nin, Lehistan'ın 1795 yılında vergilerle bunaltılmamaları, ticarî anlaşmazlıkların takibi,
Rusya, Avusturya ve Prusya arasında paylaşılarak bağımsızlığını tüccarların vefatları durumunda mallarının tespit ve güvenli bir
kaybettiğini kabul etmediğinin sembolik bir ifadesi olan bu şekilde iadesi hususları gerek iki ülke arasındaki antlaşmaların
efsanevi anlatım, çalışmamızın isimlendirilmesinde ilham gerekse resmî yazışmaların en başta gelen konuları arasındadır.
kaynağı olmuştur. Her iki ülke arşivinde yüzlerce örneği bulunan bu tür belgelerden
kitabımızda da yeterince örnek mevcuttur.
Kitapta 1414 - 1963 yılları arasında çeşitli tarihlere ait 148 belge
yer almaktadır. Bu belgelerin 97 adedi Türkiye Cumhuriyeti 1704-1705 yıllarında meydana gelen Lehistan-İsveç mücadelesi
arşivlerinden, geri kalan 51 belge ise Polonya Cumhuriyeti sırasında ve sonrasında yaşanan gelişmelere kitabımızda birkaç
arşivlerinden seçilmiştir. Tercih edilen belgeler, tarih boyunca belge ile temas edilmiştir. Bu belgeler arasında 1713 yılında
Türk - Leh ilişkilerini farklı yönleriyle yansıtacak niteliktedir. gönderilen Osmanlı elçilik heyeti ile Lehistan Başhatmanı Adam
Mikołaj Sieniawski arasında geçen müzakereleri özetleyen rapor
Bunlar içerisinde Haseki Hürrem Sultan tarafından Leh Kralı oldukça ilgi çekicidir. 1787-1795 döneminde Lehistan'ın Rusya,
II. Zygmunt August'a gönderilen taziye, tebrik ve dostluk Avusturya ve Prusya ile ilişkileri ve işgali bağlamında Osmanlı-
temalı mektuplar diplomatik teamüller bakımından taşıdıkları Leh münasebetlerinde yaşanan gelişmeler ile iki devlet arasında
ehemmiyetten dolayı en dikkat çekici olanlardır. Osmanlı ortaya konulan ittifak çabaları ve hazırlanan antlaşma taslağı,
Padişahları Kanunî Sultan Süleyman, III. Murad, III. Mehmed, 1806 senesinde Leh halkının Napolyon'un ordusuna katılmaya
IV. Murad, İbrahim, IV. Mehmed ve II. Mustafa taraflarından çağırılması, 1849 yılında Osmanlı Devleti'ne sığınmış olan Leh
Leh Kralları I. Zygmunt, Stefan Batory, III. Zygmunt Waza, IV. ihtilalcilerin iade edilmemesi için yapılan çalışmalar ile bunlara
Władysław, II. Jan Kazimierz, Michał Korybut Wiśniowiecki ve Osmanlı Padişahı tarafından yardımda bulunulması gibi konular
II. August'a verilen ahidnameler ise hem bir seri teşkil etmeleri da bu çalışmada belgesel olarak yer bulmuştur.
hem de zengin içerikleri ve görsellikleri bakımından önemlidir.
Bunlar arasında Osmanlı-Leh ilişkileri bakımından önemli 1853-1856 Kırım Savaşı’nda Lehlerden Kazak alayları
yer teşkil eden Karlofça Antlaşması da bulunmaktadır. Bu oluşturulması, savaştan sonra bunlardan Osmanlı vatandaşlığına
ahidnamelerin tamamında dostluk ifadeleri başta olmak üzere geçmek isteyenlerin iskânı ile bekâr olanlarının kendi
askerî, ticarî ve hukukî alanlarda birçok hususun yer almakta mezhepdaşları ile evlendirilmesi, 1861-1863 yılları arasında
olduğu görülmektedir. Lehistan coğrafyasında başlayan isyan hareketlerinin takibi,
bilahare Lehistan Firarîleri ve Polonya Millî Komiteleri’nin
Lehistan krallarının seçimi meselesi öteden beri bütün Avrupa Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti ile işbirliği çalışmalarına dair
için büyük önem arz etmiş olduğu gibi Lehistan'ın Osmanlı arşiv belgeleri, Osmanlı Devleti'nin gerek kendi coğrafyasına
Devleti ile komşu olduğu zamanlarda Osmanlı Devleti için de sığınmış Lehler, gerekse Lehistan coğrafyasındaki Leh millî
V
hareketleri ile olan ilişkilerini sıcak tutmaya devam ettiğini arşivlerinden alınan ve özellikle klasik döneme ait belgelerin
göstermektedir. Bu türdeki kayıtlar da kitabımızda yer bulmuştur. ekseriyeti Latince’dir. Bu belgeler Polonya arşivleri çalışanları
tarafından Lehçe olarak özetlenmiş, dipnotlandırılmış ve aynı
İstanbul'daki Lehistan Murahhas Heyeti tarafından yeni şekliyle Türkçe’ye çevrilmiştir. Polonya'dan gelen son dönem ikili
Türkiye'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın izdivacının ilişkilere ait belgeler ise tam metin halinde Türkçe’ye çevrilmiştir.
tebriki, iki devlet arasında yapılan dostluk antlaşması belgeleri, Kitapta, iki ülke arşivlerinden alınan belgelerin birbirlerinden
yeni Lehistan millî devletinin (Polonya Cumhuriyeti) ilk fırsatta tefrik edilebilmesi amacıyla TC. ve RP. rumuzları kullanılmıştır.
kadim dostları Türk halkı ve yeni Türkiye Cumhuriyeti ile Kitapta kullanılan belge görüntüleri ayrıca DVD ile de
canlı ve sıcak dostluğun yollarını aradığını gösteren belgeler de verilecektir.
kitabımızda yer almaktadır.
Bu eserin Türk ve Leh milletleri arasında yakınlaşma ve
Burada ana hatları ile tanıtılan belgeler haricinde iki ülke işbirliğine katkıda bulunmasını, Türk ve Leh tarihi üzerine
ilişkilerine dair daha farklı ve ilgi çekici konuları ihtiva eden çalışanlara faydalı olmasını diler; bu vesileyle kitabın
arşiv belgelerinin de kitabımızda mevcut olduğunu ayrıca hazırlanmasında emeği geçen Polonya Arşivleri idareci ve
belirtmek gerekir. personeline, Kurumumuz çalışanlarına, Mütercim Dariusz
Cichocki'ye ve iki dilden çevirilerin redaksiyonunu yapan Yrd.
Bu belgelerden Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olanlar hem Doç. Hacer Topaktaş'a, bu süreçteki ilgi ve katkılarından dolayı
günümüz Türkçesine göre sadeleştirilmiş olarak hem de Lehçe’ye Türkiye Cumhuriyeti Varşova Büyükelçiliği’ne teşekkür ederim.
tercüme edilmiş olarak kitapta sunulmuştur. Ancak Polonya
Doç. Dr. Uğur ÜNAL

Devlet Arşivleri Genel Müdürü
VI
WSTĘP
W roku 2014 historia oficjalnych stosunków turecko-polskich ważną kwestią. Z zawartych w tej publikacji dokumentów widać,
obchodzi swą 600-letnią rocznicę, albowiem za ich początek że w latach 1573 – 1764 kwestia ta miała duże znaczenie tak
uznaje się rok 1414. Wiele środowisk zainteresowanych tą w stosunkach osmańsko-polskich jak i w stosunkach Imperium
problematyką zorganizowało więc z tej okazji różnorakie Osmańskiego z innymi państwami europejskimi. Imperium
wydarzenia naukowe i kulturalne. Również nasza instytucja, Osmańskie przez długie lata miało coś do powiedzenia w tej
gwoli uczczenia tej daty, postanowiła przygotować publikację sprawie, stojąc na stanowisku, iż to Polacy sami powinni
zawierającą dokumenty wybrane z archiwów obydwu państw, wybierać swych królów, a nawet – o ile to możliwe – spośród
które przekazujemy właśnie w Państwa rece. swoich obywateli.
Opowiadając o stosunkach turecko-polskich, często przytacza się Według osmańskiego sposobu pojmowania gospodarki,
różne legendy, z których jedna brzmi tak: sułtanowie osmańscy najważniejszym warunkiem dla kształtowania społeczeństwa
podczas posiedzeń z udziałem posłów państw europejskich, dobrobytu było zapewnienie kupcom możliwości prowadzenia
organizowanych po rozbiorach Rzeczypospolitej, głośno pytali: handlu w spokoju i poczuciu bezpieczeństwa. Dla kupców
„a gdzie jest poseł z Lechistanu?”, na co Wielcy wezyrowie – osmańskich ziemie Polskie stanowiły ważny rynek zbytu dla
również donośnym głosem – odpowiadali: „Sułtanie, Poseł jest ich towarów; prowadziły bowiem tędy szlaki do innych krajów.
w drodze, zaraz przybędzie”. Legenda ta, która jest symbolem Dlatego też najczęściej poruszanymi tematami w zakresie
polityki Porty wobec rozbiorów Polski przez Rosję, Austrię stosunków dwustronnych, tak w traktatach zawieranych pomiędzy
i Prusy w 1795 roku, stała się źródłem natchnienia dla tytułu obydwoma państwami jak i w oficjalnej korespondencji, były
naszej pracy. bezpieczeństwo podróżowania i życia kupców, nienarażanie ich
na bezprawne i nieuczciwe pobieranie podatków, rozstrzyganie
Publikacja ta zawiera 148 dokumentów odnoszących się do lat sporów handlowych, zabezpieczenie towarów w razie zgonu
1414-1963. 97 dokumentów spośród nich pochodzi z Tureckich kupca i ich zwrot jego spadkobiercom. W publikacji tej znajduje
Archiwów Państwowych, pozostałe zaś 51 – z Polskich się wiele dotyczących tych kwestii dokumentów, wybranych
Archiwów Państwowych. Wszystkie wybrane dokumenty spośród setek zgromadzonych w archiwach obydwu państw.
odzwierciedlają wszechstronność stosunków turecko-polskich
na przestrzeni wieków. W książce zawarto kilka dokumentów odnoszących się do
wydarzeń z okresu wojny polsko-szwedzkiej w latach 1704 –
Jednymi z najbardziej interesujących dokumentów są - 1705 oraz z lat późniejszych. Wśród tych dokumentów znajduje
zawierające kondolencje, gratulacje, słowa przyjaźni - listy się niezwykle interesujące sprawozdanie z przebiegu rozmów
Roksolany do króla polskiego Zygmunta II Augusta. Dzięki pomiędzy delegacją posłów osmańskich a Hetmanem Wielkim
swej bogatej treści, a także formie artystycznej, ważnymi Koronnym Adamem Mikołajem Sieniawskim w roku 1713.
dokumentami są też – stanowiące swego rodzaju serię – W publikacji tej zamieszczono też dokumenty odnoszące
ahdname i traktaty zawierane przez sułtanów osmańskich: się do takich kwestii jak stosunki Polski z Rosją, Prusami
Sulejmana I Wspaniałego, Murada III, Mehmeda IV, Ibrahima, i Austrią w latach 1787-1795, stosunki Polski z Imperium
Mehmeda IV i Mustafę II z królami polskimi Zygmuntem I, Osmańskim w kontekście rozbioru Polski i związane z tym
Stefanem Batorym, Zygmuntem III Wazą, Władysławem IV, próby zawarcia sojuszu pomiędzy dwoma państwami, projekty
Janem Kazimierzem II, Michałem Korybutem Wiśniowieckim i układów, wezwanie do narodu polskiego do wstępowania do
Augustem II. Wśród nich znajduje się ważny z punktu widzenia armii napoleońskiej, dokumenty opisujące działania mające na
stosunków osmańsko-polskich Traktat Karłowicki. Widzimy, że celu zapobiegnięcie ekstradycji powstańców polskich, którzy
wspomniane traktaty, obok najważniejszej – przyjaźni – dotyczą schronili się w Turcji po roku 1849, oraz pomoc udzielaną im
szeregu innych spraw takich jak wojsko, handel i prawo. przez osmańskich sułtanów.
Tak jak elekcja królów polskich miała olbrzymie znaczenie dla Dokumenty archiwalne dotyczące tworzenia przez Polaków
całej Europy, tak też od czasów, gdy państwo polskie stało się Dywizji Kozackich w okresie Wojny Krymskiej w latach 1853-
sąsiadem Imperium Osmańskiego, stała się dla niego równie 1856, osiedlania się i zawierania małżeństw z pannami tego
VII
samego wyznania przez tych spośród nich, którzy po wojnie Zawarte w publikacji dokumenty sporządzone w języku
chcieli przyjąć obywatelstwo Imperium Osmańskiego, przebiegu osmańskim zostały przetranskrybowane na współczesny
ruchów powstańczych na ziemiach polskich w latach 1861-1863, język turecki, a następnie przetłumaczone na polski. Jednakże
a w szczególności współpracy pomiędzy uciekinierami z Polski większość dokumentów pozyskanych z archiwów polskich,
i Polskim Komitetem Narodowym a Wysoką Portą przeciwko szczególnie zaś te, które dotyczą okresu klasycznego, jest w
Rosji, ukazują, że Imperium Osmańskie podtrzymywało bliskie języku łacińskim. Pracownicy archiwów polskich dokonali
stosunki tak z Polakami, którzy schronili się na ziemiach streszczeń tych dokumentów, poczynili przypisy, po czym
Imperium, jak i z ruchami narodowymi na terenie samej Polski. dokumenty te zostały przełożone na język turecki. Natomiast
Tego rodzaju dokumenty znalazły również miejsce w niniejszej dokumenty polskie dotyczące ostatniego okresu zostały wiernie
publikacji. przetłumaczone na język turecki. Celem wyróżnienia, które
dokumenty pochodzą z jakiego kraju, zostały one oznaczone
Nowopowstałe państwo polskie przy pierwszej okazji wkroczyło symbolami TC i RP. Dokumenty wykorzystane w książce zostały
na drogę poszukiwania gorącej i szczerej przyjaźni z narodem dodatkowe dodane w wysokiej rozdzielczości na płytę DVD.
tureckim i – dopiero co utworzoną – Republiką Turecką. Wśród
prezentowanych dokumentów z okresu Republiki znajdują się Mam nadzieję, że praca ta przysłuży się współpracy i zbliżeniu
listy gratulacyjne z okazji małżeństwa twórcy i prezydenta naszych narodów i będzie pożyteczna dla tych, którzy zajmują się
Republiki Tureckiej Mustafy Kemala Paszy przekazane przez historią Turcji i Polski. Korzystając z okazji pragnę podziękować
Przedstawicielstwo Rzeczypospolitej w Stambule, zawarte też dyrektorom i pracownikom Polskich Archiwów oraz
pomiędzy obydwoma państwami traktaty o przyjaźni oraz tutejszych archiwów, którzy wnieśli swój wkład w powstanie tej
szereg innych porozumień i protokołów. książki, jak też tłumaczowi Dariuszowi Cichockiemu i Dr Hacer
Topaktaş i Ambasadzie Republiki Turcji w Warszawie za
Warto podkreślić, że oprócz powyższych dokumentów pomoc i wkład która dokonała redakcji tłumaczeń z obydwu
ukazujących główne kwestie stosunków pomiędzy obydwoma języków.
państwami, czytelnik znajdzie też szereg innych, które dotyczą
różnych, równie interesujących tematów.
Doc. Dr Uğur ÜNAL

Dyrektor Naczelny Archiwów Państwowych
VIII
İÇİNDEKİLER SPIS TREŚCI
ÖNSÖZ .................................................................................................. V WSTĘP ...............................................................................................VII

İÇİNDEKİLER ....................................................................................IX SPIS TREŚCI ........................................................................................IX
1
Türklerin Macaristan'a yaptıkları akınların durdurulması 1
Kiedy Zygmunt, król Rzymski i Węgierski, przebywał w
talebiyle Lehistan Kralı Władysław'ın Sultan I. Çelebi Mehmed'e Konstancji, Turcy najeżdżają Węgry i strasznymi klęskami
elçi göndermesi (1414).................................................................. 2 pustoszą. Władysław król Polski wysyła poselstwo do Turków,
aby zaprzestali spustoszeń na Węgrzech (1414)............................. 2
2
Sultan II. Bayezid'in, Leh bezirgânlarının Osmanlı 2 Rozkaz sułtana Bajazyda II dotyczący swobody prowadzenia
ülkesinde serbestçe ticaret yapabileceklerine dair fermanı handlu w Imperium Osmańskim przez kupców polskich
(1489).............................................................................................. 6 (1489) ................................................................................................6
3
Lehistan Kralı Jan Olbracht'tan Osmanlı Devleti'ne elçi 3
Poselstwo tureckie do Jana Olbrachta, króla polskiego
gönderilmesi (1500)....................................................................... 8 (1500) ................................................................................................8
4 Lehistan Kralı Jan Olbracht tarafından gönderilen Elçi Mikołaj 4 Traktat podpisany za pośrednictwem Mikołaja Lanckorońskiego,
Lanckoroński vasıtasıyla Sultan II. Bayezid ile imzalanan posła polskiego między Bajazydem II, sułtanem tureckim i Janem
antlaşma (1501)............................................................................ 10 Olbrachtem, królem polskim (1501).............................................. 10
5
Lehistan krallarından Kazimierz Jagiellończyk ve Jan 5 Spis podarunków ofiarowanych sułtanowi tureckiemu za króla
Olbracht'ın Osmanlı sultanına takdim ettikleri hediyelerin listesi Kazimierza i Jana Olbrachta (1501)................................................ 12
(1501).............................................................................................12
6 Andrzej Zakrzewski'nin, dostane ilişkilerin devam ettirilmesi 6 Poselstwo do Selima I, sułtana tureckiego dotyczące utrzymania
maksadıyla Osmanlı Sultanı I. Selim'e elçi olarak gönderilmesi Przyjaźni. Wzmianka o poprzednim poselstwie Andrzeja
(1513).............................................................................................13 Zakrzewskiego (1513)...................................................................... 13
7 Lehistan Kralı'nın Poznań'da yaşayan Jan Crippa'ya, bir defaya 7

Król jednorazowo zezwala Janowi Crippie, mieszczaninowi
mahsus olmak üzere, Osmanlı Devleti'ne 80 setnar (yaklaşık 4,5 poznańskiemu, na eksport do Turcji 80 cetnarów cyny (ok. 4,5
ton) kalay ihraç izni verdiğine dair (1518)..................................15 tony) (1518)....................................................................................... 15
8 Kanunî Sultan Süleyman tarafından Leh Kralı I. Zygmunt'a 8

Ahdname (akt przymierny) sułtana Sulejmana Wspaniałego
verilen 1525 tarihli ve üç yıl süreli ahitname (1525).................16 przekazany do króla polskiego Zygmunta I w roku 1525, na okres
trzech lat (1525)................................................................................ 16
9 İki devletin tüccarlarının sınırdan serbestçe ve güvenli bir 9 List Zygmunta I, króla Polski do Sulejmana Wspaniałego, sułtana
şekilde geçişlerini sağladığı için Lehistan Kralı I. Zygmunt'un tureckiego, z podziękowaniem za zapewnienie bezpieczeństwa
Osmanlı Padişahı Kanunî Sultan Süleyman'a teşekkür mektubu i swobodnego poruszania się na granicy dla kupców obu stron
(1525)............................................................................................20 (1525) ............................................................................................. 20
10
İstanbul'a gelen Lublin Kastelanı Jan Tęczyński'nin elçiliği 10 Register o poselstwie Jana Tęczyńskiego, kasztelana lubelskiego,
hakkında kayıt (1528)...................................................................21 przybyłym do Konstantynopola (1528)......................................... 21
11 Doğan türü kuşlar satın almak maksadıyla Lehistan'a gönderilen 11 Wielki wezyr Ibrahim Pasza prosi króla Zygmunta o opiekę
Osmanlı Tüccarı Andrzej Chalkokandyles'in güvenliğinin nad kupcem sułtańskim Andrzejem Chalkokandylesem
sağlanmasına dair Sadrazam İbrahim Paşa'nın Kral I. Zygmunt'a (Carchochandella), Grekiem wysyłanym do Polski głównie po
mektubu (1533)............................................................................ 23 sokoły (1533).....................................................................................23
12 Kanunî Sultan Süleyman tarafından Leh Kralı I. Zygmunt'a 12 List sułtana Sulejmana Wspaniałego do króla polskiego Zygmunta
gönderilen mektup (1533).......................................................... 24 I (1533) ............................................................................................. 24
13 Kanunî Sultan Süleyman'ın Elçisi Jan Kierdej'in (Said Bey) 13 O poselstwie Jana Kierdeja (Said Beg) posła sułtana Sulejmana
kabulü ile ilgili gider hesabı (1538)............................................ 26 Wyspaniałego– rachunki z podejmowania posła (1538)........... 26
14 Kanunî Sultan Süleyman'ın, Kral Zygmunt'u, oğulları 14 yaşındaki 14

Zaproszenie dla króla Polski na uroczystości obrzezania
Bayezid ve 8 yaşındaki Cihangir'in 28 Eylül 1539 tarihinde yapılacak 14-letniego Bajazyda i 8-letniego Cihangira w dniu 28 IX 1539 r.,
sünnet töreni ile Kızı Mihrimah'ın Üçüncü Vezir Rüstem Paşa ile oraz na ślub córki Mihrimah z trzecim wezyrem Rustemem Paszą
nikâhına davet ettiğine dair (1539)....................................................28 (1539) ..............................................................................................28
IX
15 Kral I. Zygmunt'un Kanunî Sultan Süleyman'ın düğün davetine 15 Odpowiedź Zygmunta I, króla Polski do Sulejmana Wspaniałego,
cevabı (1539)................................................................................30 sułtana tureckiego, na zaproszenie na wesele (1539).................. 30
16 Osmanlı padişahı Kanunî Sultan Süleyman'ın Lehistan Kralı I. 16 List Sulejmana Wspaniałego, sułtana tureckiego do Zygmunta I,
Zygmunt'a gönderdiği nâme-i hümayun (1540)...................... 32 króla polskiego (1540)......................................................................32
17 Haseki Hürrem Sultan tarafından yeni Leh Kralı II. Zygmunt 17 List z kondolencjami i gratulacjami Roksolany [Haseki Hürrem] do
August'a gönderilen tebrik ve taziye mektubu (1548)............. 34 króla polskiego Zygmunta Augusta II (1548)...............................34
18 Haseki Hürrem Sultan tarafından yeni Leh Kralı II.Zygmunt 18 Odpowiedź Roksolany [Haseki Hürrem] na list od nowego króla
August'tan gelen mektuba cevaben gönderilen mektup polskiego Zygmunta Augusta II (1548).........................................36
(1548)............................................................................................ 36
19
Lehistan'da vefat eden Osmanlı bezirgânlarının mal ve 19
List sułtański do króla polskiego [Zygmunta Augusta II] w
alacaklarının iadesine dair Leh Kralı'na nâme-i hümâyûn sprawie zwrotu towarów i wierzytelności kupców osmańskich
(1560)............................................................................................ 38 zmarłych w Polsce (1560)................................................................38
20
Tatarlardan veya Osmanlı askerlerinden hiç kimsenin Leh 20
Rozkaz do Beja Akermanu, by nie dawać sposobności do
ülkesine tecavüzüne meydan verilmemesine dair Akkirman pogwałcenia ziem Polski przez jakiegokolwiek żołnierza
Beyi'ne emir (1564).....................................................................40 tatarskiego lub osmańskiego (1564).............................................. 40
21 Tatarların denetim altında tutularak Lehistan halkını rahatsız 21 List sułtański do Chana Krymu, by sprawował kontrolę nad
etmelerine meydan verilmemesine dair Kırım Hanı'na nâme-i Tatarami, tak by nie dawać im sposobności do niepokojenia
hümâyûn (1564)........................................................................... 42 narodu polskiego (1564)................................................................. 42
22
Leh Kralı'nın tacirlerinin ticaret için Filek Kalesi'ne 22 Rozkaz do Beja Filakowa, by zezwolił kupcom króla polskiego
gelebileceklerine dair Filek Beyi'ne emir (1564)....................... 44 [Zygmunta Augusta II] na przyjazd do twierdzy Filakowo dla
prowadzenia handlu (1564)............................................................ 44
23
Lehistan ile Boğdan arasındaki serbest ticaretin 23 List sułtański do króla polskiego w sprawie ułatwienia wolnego
kolaylaştırılmasına dair Leh Kralı'na nâme-i hümâyûn handlu z Rzeczpospolitą i Hospodarstwem Mołdawskim
(1565)............................................................................................46 (1565) ............................................................................................. 46
24
Leh Kralı Zygmunt August'a Tatar askeri gönderilerek 24 List sułtański do Chana Krymu o udzielenie pomocy królowi
düşmanlarına karşı yardım edilmesine dair Kırım Hanı'na polskiemu Zygmuntowi Augustowi przeciwko wrogom poprzez
nâme-i hümâyûn (1565).............................................................. 48 wysłanie żołnierzy tatarskich (1565)............................................. 48
25 Leh tüccarlarından kanunsuz vergi talep edilmemesine dair 25
Rozkaz do kadiego Bursy w sprawie bezprawnego żądania
Bursa Kadısı'na emir (1565).......................................................50 podatków od kupców polskich (1565).......................................... 50
26
Leh Ülkesine tecavüzde bulunan Türk ve Tatarların 26
Rozkaz do Beja Akermanu w sprawie ukarania Turków
cezalandırılmasına dair Akkirman Beyi'ne emir i Tatarów, którzy dopuszczają się gwałtu na Polsce
(1567)............................................................................................ 52 (1567) ..............................................................................................52
27 Leh Kralı'na bazı eşyalar almak üzere Bursa'ya gelen adamından 27 Rozkaz do kadich oraz komór celnych w Stambule i Bursie w
gümrük alınmamasına dair İstanbul ve Bursa kadıları ile gümrük sprawie niepobierania opłat celnych od kupca przybyłego do
eminlerine emir (1568)............................................................... 54 Bursy celem nabycia pewnych towarów dla króla polskiego
(1568) ..............................................................................................54
28
Cankirman'da yağma ve katliam yapan Lehlilerin 28
List sułtański do króla polskiego w sprawie ukarania jego
cezalandırılmasına dair Leh Kralı'na nâme-i hümâyûn poddanych, którzy dopuścili się morderstw i rabunków w
(1568)............................................................................................ 56 Cankirman (1568)............................................................................56
29 Leh Kralı'na yeni bir ahitname verildiğinden, Leh Ülkesine 29 List sułtański do chana Krymu, by nie dopuszczał się gwałtów
tecavüzde bulunulmamasına dair Kırım Hanı'na nâme-i na Polsce, dlatego że z królem zawarto nowe przymierze
hümâyûn (1568)........................................................................... 58 (1568) ..............................................................................................58
30
Osmanlı Ülkesinde ölen Leh bezirgânların geride 30 Rozkaz do wszystkich sandżakbejów i kadich, by nie odebrali
bıraktıkları malların alınmaması ve kendi aralarındaki işlere towarów pozostawionych przez kupców polskich zmarłych w
karışılmamasına dair tüm sancakbeylerine ve kadılara emir Imperium Osmańskim i by nie mieszali się do spraw pomiędzy
(1568)............................................................................................60 nimi samymi (1568)........................................................................ 60
X
31
Sadrazam Sokollu Mehmed Paşa tarafından Lehistan Kralı 31 List Sokollu Mehmeda Paszy, wielkiego wezyra tureckiego do
II.Zygmunt August'a gönderilen mektup (1570)...................... 62 Zygmunta Augusta, króla polskiego (1570)................................. 62
32
Leh Krallığı'na getirilen Fransa Kralı'nın Kardeşi Henrik 32
List sułtański, by król Henryk, brat króla Francji,
Kral'ın, bir an önce Lehistan'a gitmesine dair nâme-i hümâyûn wybrany na tron polski, udał się jak najszybciej do Polski
(1573)............................................................................................64 (1573) ............................................................................................. 64
33
Dinî amaçla Kudüs'e gidecek olan Lehistanlı kadına 33
Rozkaz do kadich wszystkich okręgów położnych na trasie
ve beraberindekilere kimsenin haksız yere müdahale podróży kobiet i osób im towarzyszącym udającym się z Polski
ettirilmemesine dair yol üzerindeki tüm kaza kadılarına emir do Jerozolimy w celach religijnych, by nie dopuszczano się wobec
(1573)............................................................................................66 nich bezprawnych działań (1573).................................................. 66
34 Leh beylerinin istek ve şartlarının uygun olması durumunda 34 List do wojewody Transylwanii, by mógł przyjąć koronę polską,
Leh Krallığı'nı kabul edebileceğine dair Erdel Voyvodası'na o ile żądania i warunki panów polskich będą odpowiednie
nâme-i hümâyûn (1576).............................................................. 68 (1576) ............................................................................................. 68
35 Leh beylerinin krallarını kendi aralarında seçmesi gerektiği, 35 List sułtański do króla Austrii, by Austriacy, jeśli nadal chcą
Avusturyalıların Osmanlı Devleti ile dostluklarını sürdürmek przyjaznych stosunków między Austrią i Imperium Osmańskim,
istiyorlarsa Lehistan işlerine karışmamaları icap edeceğine dair nie mieszali się do spraw polskich, bowiem koniecznym jest, by
Avusturya Kralı'na nâme-i hümâyûn (1576)............................ 72 panowie polscy sami wybrali swego króla (1576)....................... 72
36
Leh Kralı tayin edilen Erdel Voyvodası'nın, krallık tahtına 36 Rozkaz do Wojewodów Wołoszczyzny i Mołdawii, by podjęli
geçmesi için gerekli her türlü tedbirin alınmasına dair Boğdan wszelkiego rodzaju środki konieczne dla objęcia tronu przez
ve Eflak voyvodalarına emir (1576)........................................... 74 nominowanego na króla Polski wojewodę Transylwanii
(1576) ............................................................................................. 74
37
Sinop'ta öldürülen Leh bezirgânların para ve mallarının, 37 Rozkaz do sandżakbeja Kastamonu oraz kadich Sinopu, Boyabat
bunlara el koyan şahıslardan tahsil edilmesine dair Kastamonu i Gerze, by odebrali pieniądze i towary zamordowanego w Sinop
sancakbeyi ile Sinop, Boyabat ve Gerze kadılarına emir kupca polskiego od osób, które je zajęły (1576)........................... 76
(1576)............................................................................................76
38 Sultan III. Murad tarafından, Leh Kralı Stefan Batory'ye verilen 38 Ahdname (akt przmierny) sułtana Murada III przekazany dla
1577 tarihli ahitname (1577)...................................................... 78 króla polskiego Stefana Batorego w roku 1577 (1577)............... 78
39 İstanbul'dan Lehistan'a dönecek olan Leh Kralı'nın adamına 39
Instrukcja do wszystkich sandżakbejów i kadich na trasie
ve beraberindekilere kimsenin müdahale ettirilmemesine podróży wysłannika króla polskiego i osób mu towarzyszących
dair yol güzergâhındaki tüm sancakbeyi ve kadılara emir ze Stambułu do Polski, by nie dopuścili do ich niepokojenia
(1578)............................................................................................84 (1578) ............................................................................................. 84
40
Şehzade Mehmed'in sünnet merasimini tebrik için adam 40
List sułtański do króla polskiego wyrażający zadowolenie,
gönderilmesinden duyulan memnuniyete dair Leh Kralı Stefan że przysłał swego człowieka dla uhonorowania uroczystości
Batory'ye nâme-i hümâyûn (1582)............................................ 86 obrzezania syna Mehmeda (1582)................................................. 86
41 Lehistan Kralı Stefan Batory'nın; “Sierotka” (Yetimcik) Lakaplı, 41 List Stefana Batorego, króla polskiego, do Murada III, sułtana
Büyük Litvanya Mareşali Mikołaj Krzysztof Radziwiłł'in Kutsal tureckiego, z prośbą o zezwolenie na przejazd do Ziemi Świętej
Topraklar'a (Kudüs) gitmesine izin verilmesi isteğiyle Osmanlı Mikołajowi Krzysztofowi Radziwiłłowi „Sierotce”, marszałkowi
Sultanı III. Murad'a gönderdiği mektup (1573)........................ 88 wielkiemu litewskiemu (1573)....................................................... 88
42 Osmanlı Devleti'ne vermesi gereken vergi paraları ile birlikte 42 List sułtański do króla polskiego dotyczący odnalezienia i zwrotu
kaçarken Lehistan'da öldürülen Boğdan Voyvodası Yankul'un pieniędzy zrabowanych wojewodzie mołdawskiemu Yankulowi
yanındaki talan edilen paralarının buldurulup iade edilmesine [Iancu Sasul], który został zamordowany w Polsce, dokąd uciekł
dair Leh Kralı'na nâme-i hümâyûn (1582)................................90 z pieniędzmi na podatki, jakie miały być zapłacone Imperium
Osmańskiemu (1582)...................................................................... 90
43
Sultan III. Murad'ın, Leh Kralı'nın Beylerinden Litvanya 43
Rozkaz sułtana Murada III, by nie niepokoić wielkiego
Büyük Mareşali Mikołaj Krzysztof Radziwiłł'in, Kudüs'ten marszałka Litwy Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, jednego w
İstanbul'a gelirken yollarda rahatsız edilmemesine dair fermanı wielmożów króla polskiego, w drodze z Jerozolimy do Stambułu
(1583)............................................................................................ 92 (1583) ..............................................................................................92
44
Yeni krallarını kendi içlerinden seçmeleri ve bu meseleyi 44 List sułtański do panów polskich, by sami spośród siebie wybrali
Osmanlı Devleti dışında başkaları ile çözmeye kalkışmamalarına nowego króla i by nikt, prócz Imperium Osmańskiego, nie ważył
dair Leh Beylerine nâme-i hümâyûn (1587)............................. 94 się rozwiązywać za nich tej sprawy (1587)................................... 94
XI
45 Sultan III. Murad tarafından, Leh Kralı III. Zygmunt Waza'ya 45 Ahdname (akt przymierny) sułtana Murada III przekazany dla
verilen 1591 tarihli ahitname (1591)......................................... 98 króla polskiego Zygmunta III Wazy w roku 1591 (1591)...........98
46 Sultan III. Mehmed tarafından Leh Kralı III. Zygmunt Waza'ya 46 Ahdname (akt przymierny) sułtana Mehmeda III przekazany dla
verilen 1597 tarihli ahitname (1597)....................................... 104 króla polskiego Zygmunta III Wazy w roku 1597 (1597).........104
47 Sultan IV. Murad tarafından, Leh Kralı III. Zygmunt Waza'ya 47
Ahdname (akt przymierny) sułtana Murada IV przekazany
verilen 1623 tarihli ahitname (1623)........................................ 110 królowi polskiemu Zygmuntowi III Wazie w roku 1623
(1623) ............................................................................................ 110
48 Leh ülkesine ve halkına yönelik tecavüzlerin en ağır şekilde 48 Rozkaz do zarządców Akermanu i Kili, by surowo ukarali tych,
cezalandırılacağına dair Kili ve Akkirman idarecilerine emir którzy napadają na Polskę i jej lud (1627).....................................118
(1627)........................................................................................... 118
49 Sultan IV. Murad tarafından, Leh Kralı IV.Władysław Waza'ya 49
Ahdname (akt przymierny) sułtana Murada IV przekazany
verilen 1634 tarihli ahitname (1634)....................................... 120 królowi polskiemu Władysławowi IV w roku 1634
(1634) ............................................................................................120
50 Sultan İbrahim tarafından, Leh Kralı IV. Władysław Waza'ya 50

Ahdname (akt przymierny) wydany przez sułtana Ibrahima
verilen 1640 tarihli ahitname (1640)....................................... 126 królowi polskiemu Władysławowi IV w roku 1640
(1640) ............................................................................................ 126
51 Veziriazam Mustafa Paşa Sultan İbrahim tarafından Leh Kralı 51
Sprawy omówione w związku z wysłaniem przez
IV. Władysław Waza'ya elçi olarak gönderildiğinde ele alınan sułtana Ibrahima wielkiego wezyra Mustafy jako posła
konular (1640)............................................................................ 132 (1640) ............................................................................................ 132
52
Kırım Hanı'nın Leh ülkesine saldırmaması için aradaki 52
List sułtana Ibrahima do króla polskiego Władysława IV
antlaşmaya uyulması gerektiğine dair Sultan İbrahim tarafından dotyczący konieczności przestrzegania traktatu, by Tatarzy nie
Leh Kralı IV. Władysław Waza'ya gönderilen nâme-i hümâyûn napadli na Polskę (1646)................................................................ 136
(1646).......................................................................................... 136
53
Kırım Hanı'nın Leh ülkesine saldırmaması ve gerektiğinde 53 List sułtana Mehmeda IV do króla polskiego Jana Kazimierza II
Leh Kralı'na düşmanlarına karşı yardım etmesi için aradaki dotyczący konieczności przestrzegania traktatu, by chan Krymu
antlaşmaya uyulması gerektiğine dair Sultan IV. Mehmed nie napadał na Polskę i by w razie potrzeby udzielić królowi
tarafından Leh Kralı II. Jan Kazimierz'e gönderilen nâme-i polskiemu pomocy przeciwko wrogom (1654)..........................140
hümâyûn (1654)......................................................................... 140
54 Kraliyet için yaptığı tercümelerden dolayı Franciszek Mesgien'e 54 Zapłata 12.000 florenów dnia 4 grudnia 1656 panu Franciszkowi
(Meniński) 4 Aralık 1656 günü itibariyle 1200 florin ödenmesine Mesgnienemu (Menińskiemu) za jego wydatki związane z
dair (1656).................................................................................. 144 tłumaczeniami dla króla polskiego (1656)................................... 144
55 Leh Kralı II. Jan Kazimierz'e, Sultan IV. Mehmed tarafından 55 List sułtana Mehmeda IV do króla polskiego Jana Kazimierza II
gönderilen nâme-i hümâyûn (1658)........................................ 146 (1658) ............................................................................................ 146
56 Kırım Hanı'nın yardıma gönderilmesinden dolayı teşekkür eden 56 List sułtana Mehmeda IV do króla polskiego Jana Kazimierza II,
Leh Kralı II. Jan Kazimierz'e, Sultan IV. Mehmed tarafından który podziękował za przysłanie chana krymskiego z pomocą,
gönderilen nâme-i hümâyûn (1661)........................................ 150 (1661) ............................................................................................ 150
57 Sultan IV. Mehmed tarafından, Leh Kralı II. Jan Kazimierz'e 57 Ahdname (akt przymierny) wydany królowi polskiemu Janowi
verilen 1667 tarihli ahitname (1667)....................................... 154 Kazimierzowi II przez sułtana Mehmeda IV (1667).................. 154
58 Lehistan'dan gelen ulağın masraflarının Osmanlı hazinesince 58

Dotyczy pokrywania kosztów posłannika z Polski ze skarbu
karşılanmasına dair (1671)........................................................ 162 Imperium Osmańskiego (1671).................................................... 162
59 Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında yapılan 18 Ekim 1672 59

Ahdname (akt przymierny) wydany królowi polskiemu
tarihli Bucaş Antlaşması (1672)................................................ 164 Michałowi Korbutowi Wiśniowieckiemu przez sułtana
Mehmeda IV z 23 października 1672 roku (1672)..................... 164
60
Barış antlaşmasının kabul edildiğine dair Osmanlı Padişahı 60 List wielkiego wezyra do króla polskiego [Jana III Sobieskiego]
IV. Mehmed adına Sadrazam tarafından Leh Kralı III. Jan dotyczący zatwierdzenia przez sułtana [Mehmeda IV]
Sobieski'ye gönderilen name (1678)........................................ 172 traktatu pokojowego zawartego z Rzeczpospolitą Polską
(1678) ............................................................................................ 172
XII
61 Krakov Piskoposu Jan Małachowski, Vilnius Piskoposu Stefan 61 Jan III [Sobieski], król Polski, wyznacza Jana Małachowskiego,
Pac ve diğer komiserlerin, Osmanlı Devleti'ne karşı bir ittifak biskupa krakowskiego, Stefana Paca, biskupa wileńskiego
yapılması amacıyla Roma İmparatoru I. Leopold'ün Fevkalade i innych komisarzy do prowadzenia rokowań z [Karolem
Elçisi Karol Waldstein ile görüşmelerde bulunmak üzere Waldsteinem] posłem nadzwyczajnym, Leopolda I, cesarza
Lehistan Kralı III. Jan Sobieski tarafından görevlendirildiğine rzymskiego w sprawie zawarcia sojuszu przeciwko Turcji
dair (1683).................................................................................. 174 (1683) ............................................................................................ 174
62 Edirne'ye gelen Leh Elçisi için yapılan harcamaların listesi ve 62 Zestawienie wydatków na posła polskiego, który przybył do
bunların Devlet Hazinesi'nden karşılanması (1694).............. 176 Edirne, do pokrycia ze skarbu państwa (1694)........................... 176
63 Kamaniçe Kalesi ve şehrinin anahtarlarının Leh komiserlerine 63 List ostatniego tureckiego gubernatora Kamieńca Podolskiego,
teslimi münasebetiyle Kale Kumandanı Kahraman Paşa'nın Leh Kahramana Paszy, do komisarzy polskich, z zaproszeniem na
komiserlerine gönderdiği mektup (1699)............................... 182 ceremonię uroczystego przekazania fortecy i kluczy od bram
miasta, wyznaczoną o świcie następnego dnia (1699)............... 182
64
Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında 1699 yılında yapılan 64 Traktat pokojowy zawarty w roku 1699 w Karłowicach pomiędzy
Karlofça Barış Antlaşması (1699)............................................. 184 Imperium Osmańskim i Rzeczpospolitą Polską (1699)............. 184
65 Osmanlı - Lehistan sınırının tespitine dair senet (1703)....... 192 65 Akt dotyczący ustalenia granicy pomiędzy Imperium Osmańskim
i Rzeczpospolitą Polską (1703)...................................................... 192
66 Leh Kralı II. August'un yeni Osmanlı Padişahı III. Ahmed'e, 66 List króla polskiego Augusta II do sułtana Ahmeda III wyrażającego
tahta geçmesinden duyulan memnuniyet, İsveç'e karşı yardım zadowolenie z wstąpienia na tron, z prośbą o pomoc przeciwko
talebi ve Kırım Hanı'ndan şikâyete dair gönderdiği mektup Szwedom i skargą na chana krymskiego (1704)......................... 198
(1704).......................................................................................... 198
67 Karlofça Antlaşması'na uyulması ve Kırım Hanı'na da bu yönde 67
List króla polskiego Augusta II, by przestrzegać traktatu
tembihte bulunulmasına dair Leh Kralı II. August'un mektubu karłowickiego, nie zważając na tych, jak i by przestrzec w tym
(1705)......................................................................................... 202 względzie chana krymskiego (1705)............................................ 202
68
Lehistan'a giden Osmanlı Elçilik Heyeti'nin, Başhatman 68 Sprawozdanie delegacji osmańskiej do Polski na temat szczegółów
Sieniawski ve diğer hatmanlarla yaptığı görüşmelerin ayrıntıları rozmów z wielkim hetmanem koronnym Adamem Mikołajem
hakkında sunulan rapor (1713)............................................... 206 Sieniawskim i innymi hetmanami (1713).................................. 206
69 Bender'de bulunan Leh Eski Kralı Stanisław Leszczyński ve 69

Dotyczy pokrycia kosztów pobytu w Bender poprzedniego
adamları ile İsveç Kralı'nın günlük tayinat bedellerinin Boğdan króla polskiego Stanisława Leszczyńskiego z ludźmi oraz króla
vergilerinden karşılandığına dair (1714)................................. 210 szwedzkiego [Karola XII] z podatków Mołdawii (1714).......... 210
70 İstanbul'a kürk ve benzeri mallar getiren Leh tüccarlarından 70

Dotyczy niepobierania po raz wtóry podatków od kupców
mükerrer vergi alınmamasına dair (1731).............................. 212 polskich, którzy przywożą do Stambułu futra i wyroby futrzarskie
(1731) ............................................................................................ 212
71 Sadrazam tarafından Leh Kralı II. August ve Başhatmanı'na 71 Dotyczy wydania ze skarbnicy atłasu i jedwabiu do zapakowania
yazılan mektupların konması için Hazine'den ipekli ve atlas listu władcy do króla Polski [Augusta II] i hetmana wielkiego
kumaş verilmesine dair (1732)................................................. 216 koronnego (1732)........................................................................... 216
72 Lehistan'a kral seçimi konusunda Avrupa Devletleri arasında 72 List posła Wenecji w Austrii do posła Wenecji w Stambule
cereyan eden nüfuz mücadelesi hakkında Avusturya'daki dotyczący walki o wpływy pomiędzy państwami europejskimi w
Venedik Elçisi'nin İstanbul'daki Venedik Elçisi'ne gönderdiği sprawie wyboru króla Polski (1733)............................................ 218
mektup (1733)............................................................................ 218
73 Rusların Leh kral seçimine müdahale amacıyla Lehistan sınırına 73
List sułtański, w związku z wiadomością o wysłaniu przez
asker sevk ettiği haber alındığından, muhtemel gelişmelere karşı Rosjan wojsk na granicę z Polską, by mieszać się w wybór króla
askerleriyle birlikte Akkirman'a gelmesine dair Kırım Hanı'na polskiego, do chana Krymu, by wraz ze swymi wojskami udał się
nâme-i hümâyûn (1733)........................................................... 220 do Akermanu celem zapobieżenia ewentualnym wydarzeniom
(1733) ........................................................................................... 220
74 Saksonya Herseği'nin III. August Leh Kralı seçilmesini önlemek 74
Pismo posła francuskiego w Stambule do wielkiego wezyra
için Fransa'nın İstanbul'daki Elçisi'nin Osmanlı Sadrazamı'na Imperium Osmańskiego o środkach, jakie uważa za konieczne do
sunduğu yazı (1735)...................................................................224 podjęcia, by zapobiec wyborowi Księcia Saksonii [Augusta III] na
króla polskiego (1735)................................................................... 224
XIII
75 İstanbul'a gelen Leh Elçisi'ne, Hazine'den günlük 200 kuruş 75

Dotyczy zapłaty ze skarbu państwa 200 kuruszy dniówki
ödenmesine dair (1743).............................................................228 (1743) ........................................................................................... 228
76
Yalova'daki Kâğıt İmalathanesi'nde çalıştırılmak üzere 76 Dotyczy wynagrodzenia mistrzów papiernictwa sprowadzonych
Lehistan'dan getirtilen kâğıt ustalarının ücretlerine dair z Polski celem ich zatrudnienia w wytwórni papieru w Yalova
(1745)..........................................................................................232 (1745) ........................................................................................... 232
77 Avrupa'yı kasıp kavuran savaş ve kargaşa ortamının bir an 77 List wysłany przez pierwszego Ministra, Króla Polski, Henryka
önce düzelmesi dileğine ve Osmanlı Sadrazamı'nın bu yöndeki Brühla, do wielkiego wezyra Osmańskiego z życzeniami, by
çabalarının memnuniyet verici olduğuna dair Lehistan Kralı'nın jak najszybciej zaprowadzić porządek w nękanej wojnami i
Başvekili tarafından Osmanlı Sadrazamı'na gönderilen mektup niepokojami Europie i z wyrazami uznania dla czynionych w tym
(1745)..........................................................................................236 celu wysiłków wezyra (1745)....................................................... 236
78
Leh Başpiskoposu ve Leh Başhatmanı'nın, Leh Kralı'nın 78
List prymasa [Władysława Aleksandra Łubieńskiego] i
vefatını ve bundan sonra Osmanlı Devleti'nden beklentilerini hetmana wielkiego koronnego [Jana Klemensa Branickiego]
bildirdikleri mektupları (1763)................................................ 240 powiadamiające o śmierci króla polskiego [Augusta III] i ich
oczekiwaniach od Imperium Osmańskiego (1763)................... 240
79 Krallarının ihaneti ve bazı hilelerle ülkeleri Ruslar tarafından 79
Prośba Polaków, których ziemie zostały zajęte przez Rosjan
işgal edilen Lehliler'in Osmanlı Devleti'nden yardım talebi dzięki zdradzie i podstępom ich królów, o pomoc Imperium
(1764)..........................................................................................244 Osmańskiego (1764)...................................................................... 244
80 Lehistan'dan Hotin'e hicret eden Müslüman Lipka taifesinden 80 Utworzenie oddziałów wojskowych w Chocimiu z oddziałów
Hotin'de askerî birlikler oluşturulması (1769)........................248 żołnierzy muzułmańskich z Litwy, którzy uciekli z Polski do
Chocimia (1769)............................................................................ 248
81
Ülkelerinden göç ederek Boğdan'daki köylere yerleştirilen 81
Lista wsi zamieszkałych przez Polaków, wraz ich liczbą i
Lehlilerin isim ve sayıları ile iskân olundukları köyleri gösterir imionami, którzy opuścili własny kraj i osiedlili się na wsiach
liste (1772)..................................................................................252 mołdawskich (1772)...................................................................... 252
82
Selanik ve çevresinde iskân edilecek Leh mültecileri 82 Uchodźcy z Polski zamieszkali w Salonikach i ich okolicach
(1772)..........................................................................................258 (1772) ........................................................................................... 258
83
Topraklarını işgal eden Avusturyalıların kendilerine 83 Żydzi, którzy wyemigrowali z Polski do Stambułu z powodu
uyguladıkları dinî ve ekonomik baskılar sebebiyle İstanbul'a göç nacisków religijnych i ekonomicznych przez Austriaków, którzy
eden Lehistanlı Yahudiler (1785)............................................ 260 zajęli ich ziemie (1785).................................................................. 260
84 Osmanlı Devleti'ne gelen Leh Elçisi Franciszek Piotr Potocki'ye 84 Paszport Republiki Weneckiej dla Franciszka Piotra Potockiego,
verilmiş olan Venedik Cumhuriyeti Pasaportu (1789)..........262 posła Rzeczpospolitej do Turcji (1789)....................................... 262
85
Lehistan'da Szczerzec şehrinin idarecisi olup Leh Kralı ve 85
„Opisanie uroczystego wjazdu do Pery j.w. pana Potockiego
Lehistan'ın Fevkâlâde Elçisi Olarak Babıali'ye Gönderilen starosty szczerzeckiego, posła extraordynaryjnego y
Franciszek Piotr Potocki'nin Pera'ya törenle girişine dair pełnomocnego j.k. mci y Rzplitej Polskiej u Porty Ottomańskiej
(1790)..........................................................................................263 r. 1790 od deputacji interesów zagranicznych podane”
(1790) ........................................................................................... 263
86 Rus askerinin fiilen Lehistan'da bulunduğu dikkate alındığında 86 List sułtański informujący, że w sytuacji, gdy żołnierze rosyjscy
Leh tarafınca, dostları olan Osmanlı askerinin de Lehistan'a faktycznie znajdują się w Polsce, niezrozumiałym jest sprzeciw
girmesine karşı çıkılmasının anlamsız olduğuna dair padişah przeciwko wejściu do Polski będących przyjaciółmi Polaków
yazısı (1789)...............................................................................264 żołnierzy osmańskich (1789)....................................................... 264
87 Yeni Osmanlı padişahının tahta çıkmasını tebrik maksadıyla 87 Wysłanie hrabiego Potockiego do Stambułu jako nadzwyczajnego
Kont Potocki'nin Fevkalade Ortaelçi olarak İstanbul'a posła celem złożenia gratulacji z okazji objęcia tronu przez
gönderilmesi (1790)...................................................................266 nowego sułtana osmańskiego (1790).......................................... 266
88 Rusya ve Avusturya'nın sergilediği olumsuz tutumlar karşısında, 88
Memorandum Potockiego dotyczące większej niż zazwyczaj
Osmanlı Devleti ile Lehistan'ın birbirlerinin dostluklarına her potrzeby wzajemnej przyjaźni między Imperium Osmańskim
zamankinden daha fazla ihtiyaçları olduğuna dair Leh Elçisi'nin i Rzeczpospolitą wobec niekorzystnej postawy Rosji i Austrii
takriri (1790)..............................................................................268 (1790) ........................................................................................... 268
89 Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında imzalanması planlanan 89 Projekt przymierza obronnego i handlowego między Imperium
savunma ve ticaret antlaşması taslağı (1790)..........................272 Osmańskim i Rzeczpospolitą Polską (1790)............................... 272
XIV
90 Osmanlı padişahının tahta çıkmasını tebrik maksadıyla daha 90 Dotyczy wyniesienia do rangi ambasadora hrabiego Franciszka
önce İstanbul'a gönderilmiş olan Kont Franciszek Piotr Piotra Potockiego, który został wcześniej przysłany do Stambułu
Potocki'nin büyükelçilik rütbesine terfi ettirildiğine dair celem złożenia gratulacji z okazji wstąpienia na tron osmański
(1791)..........................................................................................276 (1791) ........................................................................................... 276
91
Sadrazam Koca Yusuf Paşa'nın İstanbul'daki Leh Elçisi'ne, 91 List wielkiego wezyra Kodża Jusufa Paszy do posła polskiego
halletmekle görevli olduğu işleri Reisülküttap Raşid Efendi ile w Stambule, by sprawy, które ma załatwić, omówił z Reisem
görüşmesi gerektiğine dair gönderdiği mektup (1791)......... 280 Efendim Raszidem (1791)............................................................ 280
92 Özi'nin istilası sırasında Ruslara esir düşen ve Leh Ülkesinde 92
Przyprowadzenie przez posła polskiego [Franciszka Piotra
bulunan bazı Müslüman esirlerin Leh Elçisi tarafından Potockiego] do Stambułu jeńców muzułmańskich z Polski,
İstanbul'a getirilmesi (1791).....................................................284 którzy popadli w niewolę rosyjską podczas oblężenia Oczakowa
(1791) ........................................................................................... 284
93 İstanbul'daki Leh Elçisi'nin hanesine 6 ay yetecek miktarda içki 93
Wydanie zgody na przywóz do rezydencji posła polskiego
nakline ruhsat verilmesi (1791)................................................286 [Franciszka Piotra Potockiego] w Stambule alkoholu w ilości
wystarczającej na 6 miesięcy (1791)............................................ 286
94 Leh ve Litvanyalıların oluşturduğu ve “İki Millet Müttefikleri” 94 Dotyczy życzenia Rzeczypospolitej Polskiej, utworzonej z Polski i
olarak adlandırılan Leh Cumhuru'nun Osmanlı Devleti ile Litwy i zwanej „królewstwem obojga narodów”, kontynuowania
dostluğu devam ettirmek istediğine dair (1792).....................288 przyjaźni z Imperium Osmańskim (1792).................................. 288
95 Lehistan ile Osmanlı Devleti arasında yapılacak Açık Savunma 95
Szczegóły konferencji z posłem polskim [Franciszkiem
ve Gizli Saldırı Antlaşmaları hakkında Leh Elçisi'yle yapılan Piotrem Potockim] na temat traktatu przymierza obronnego i
görüşmenin detayları (1792)................................................... 290 zaczepnego jakie zostaną zawarte miedzy Imperium Osmańskim
i Rzeczpopolitą Polską (1792)...................................................... 290
96
Rus takibatından kaçarak Osmanlı Devleti'ne sığınması 96 List wojewody Mołdawii [Mihai Sutu] z prośbą o powiadomienie,
muhtemel bulunan Lehliler hakkında ne şekilde işlem co należy czynić w sprawie Polaków, którzy uciekając przed
yapılacağının bildirilmesi talebine dair Boğdan Voyvodası'nın prześladowaniem Rosjan najprawdopodobniej schronią się w
yazısı (1794)...............................................................................294 Imperium Osmańskim (1794)...................................................... 294
97
Lehlilerin bağımsızlıklarını yeniden kazanabilmeleri için, 97
Odezwa dwóch generałów polskich do narodu polskiego o
yakında Lehistan'a girecek olan Napolyon'u desteklemeleri potrzebie wsparcia Napoleona, który wkrótce przybędzie
gerektiğine dair iki Leh General'in Leh halkına hitaben do Polski, by Polacy na nowo odzyskali niepodległość
yayımladıkları bildiri (1806).....................................................296 (1806) ........................................................................................... 296
98 Osmanlı Devleti'ne sığınmış olan Leh ve Macar ihtilalcilerin 98
Polecenie wysłane do Fuada Beja dotyczące działań
Rusya ve Avusturya Devletleri'ne teslim edilmemesi için dyplomatycznych w kontaktach z Rosją, by zapobiec przekazaniu
Rusya nezdinde yürütülecek diplomasiye dair Fuad Efendi'ye do Rosji i Austrii uciekinierów z Polski i Węgier, którzy schronili
gönderilen talimat yazısı (1849)...............................................298 się w Imperium Osmańskim (1849)............................................ 298
99
Ülkelerinden kaçan Lehlilerden İstanbul'a gelen 32 99
Prośba do sułtana o pomoc finansową dla 32 osób
kişiye padişah tarafından para yardımında bulunulması spośród Polaków, którzy uciekli z Polski do Stambułu
(1849)..........................................................................................302 (1849) ........................................................................................... 302
100 İslam dinine giren Leh mültecilerinden Michał Czajkowski'ye 100 Dotyczy nadania Michałowi Czajkowskiemu, uchodźcy z Polski,
Şeyhülislam huzurunda Mehmed Sadık ismi verildiğine dair który przeszedł na islam, imienia Mehmed Sadyk, w obecności
(1850)......................................................................................... 304 Szejk al-Islam (1850)..................................................................... 304
101
Fransa'dan gelen Lehlilerden ikinci bir Kazak Süvari Alayı 101 Utworzenie Drugiej Brygady Kawalerii Kozackiej w Turcji z
oluşturulması (1854)................................................................ 306 Polaków z Francji (1854).............................................................. 306
102 Lehistan prenslerinden Witold Czartoryski'nin Süvari İkinci 102
Nominacja księcia polskiego Witolda Czartoryskiego na
Kazak Alayı'na Miralay olarak tayini (1855)........................... 310 pułkownika Drugiej Brygady Kozackiej (1855).......................... 310
103
Adam Mickiewicz'in Kızı Maria'ya İstanbul'dan yazdığı iki 103 Dwa listy Adama Mickiewicza pisane z Konstantynopola do
mektup (1855)............................................................................ 314 córki, Marii (1855)......................................................................... 314
104
İkinci Kazak Süvari Alayı'na mensup Lehlilerden Osmanlı 104
Dotyczy osiedlenia w Anatolii i Rumelii Polaków z Drugiej
uyruğuna geçmek isteyenlerin Rumeli ve Anadolu'daki bazı Brygady Kawalerii Kozackiej, którzy chcą uzyskać obywatelstwo
çiftliklere yerleştirilmelerine dair (1856)................................. 316 Imperium Osmańskiego (1856).................................................... 316
XV
105
Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın Tırhala'daki çiftliklerine 105 Lista Polaków do osiedlenia w gospodarstwie wielkigo wezyra
yerleştirilecek Lehlilerin listesi (1856).....................................320 Mustafy Reszida Paszy w Tirkali (1856)..................................... 320
106
Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın Tırhala'daki çiftliklerinde 106
Dotyczy małżeństw kawalerów polskich zamieszkujących w
iskân olunan bekâr Lehlilerin Bosna, Manastır ve Filibe gospodarstwach wielkiego wezyra Mustafy Reszida Paszy w
havalilerindeki kendi mezheplerinden olan kızlarla Tirkali z pannami tego samego wyznania z Bośni, Bitoli i Płowdiw
evlendirilmelerine dair (1857)..................................................324 (1857) ........................................................................................... 324
107
Sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın çiftliklerine gönderilecek 107 Dotyczy wynagrodzenia dla oficerów i żołnierzy, którzy mają
Lehli subay ve askerlerin maaşları, doktor tayini ve Yarbay być wysłani do gospodarstw wielkiego wezyra Mustafy Reszida
Jordan Bey'in rütbe, nişan ve harcırahına dair (1857)........... 326 Paszy, powołania lekarza i stopnia, orderu i diet dla pułkownika
Władysława Jordana (1857)......................................................... 326
108
Prens Adam Czartoryski'nin, Leh mültecilerine kucak açıp 108 Petycja księcia Adama Czartoryskiego z podziękowaniem dla
ihsanlarda bulunan Osmanlı Padişahı'na teşekkür için sunduğu sułtana za przygarnięcie i otoczenie dobrocią uciekinierów
ariza (1857).................................................................................328 polskich (1857)............................................................................... 328
109 Çerkezistan'da bulunan Lehliler için silah ve mühimmat tedariki 109
Dostawa broni i amunicji dla Polaków w Czerkiesji
(1858)..........................................................................................330 (1858) ........................................................................................... 330
110
Lehistanlı Miralay Roman Czarnocki'nin Osmanlı Ordusu 110 Żądanie polskiego pułkownika Romana Czarnockiego dotyczące
Süvari Fırkaları'nı yeniden düzenleme talebi (1858)............. 332 przeorganizowania kawalerii armii osmańskiej (1858).............332
111
Varşova'da ortaya çıkan karışıklıklar hakkında Osmanlı 111 Telegraf od ambasad tureckich w Wiedniu i Berlinie na temat
Devleti'nin Viyana ve Berlin Büyükelçilikleri'nden gelen zamieszek w Warszawie (1861)................................................... 334
telgraflar (1861)......................................................................... 334
112
Rus askerlerinin Leh isyancıları karşısında yenilerek geri 112
Dotyczy wycofania się żołnierzy rosyjskich po porażce z
çekilmek zorunda kaldıkları, her yerde sıkıyönetim ilan edildiği powstańcami polskimi, wprowadzenia stanu wyjątkowego
ve Varşova'da asayişin hakim olduğuna dair (1863).............. 336 i zaprowadzenia publicznego porządku w Warszawie
(1863) ........................................................................................... 336
113
Lehistan ihtilalinin çıkış sebebi ve seyrine dair Osmanlı 113 Pismo od ambasadora tureckiego w Berlinie dotyczące przyczyny
Devleti'nin Berlin Büyükelçisi'nden gelen yazı (1863).......... 338 wybuchu powstania i jego przebiegu (1863).............................. 338
114 Rusya ile Prusya arasında Leh isyancıları hakkında bir antlaşma 114
Dotyczy porozumienia między Rosją i Prusami w sprawie
imzalandığı ve Leh isyanının giderek şiddetini artırdığına powstańców polskich i wzrostu natężenia powstania w Polsce
dair Osmanlı Devleti'nin Berlin Büyükelçisi'nden gelen yazı (1863) ........................................................................................... 340
(1863)......................................................................................... 340
115
İngiltere, Prusya ve Fransa kamuoyunun Lehistan'da 115 Ocena ambasady tureckiej w Londynie dotycząca stanowiska
yaşanan isyan ve olaylar karşısındaki tutumu hakkında opinii publicznej w Anglii, Prusach i Francji wobec powstania i
Osmanlı Devleti'nin Londra Büyükelçiliği'nden gelen yazı wydarzeń w Polsce (1863)............................................................ 342
(1863)..........................................................................................342
116 Leh millî hareketinin hızla yayıldığına, Avrupa Devletleri'nin 116
Pismo ambasady Imperium Osmańskiego w Petersburgu
Rusya'ya nota verdiğine ve Rusya'nın takındığı tutuma dair dotyczące szybkiego rozprzestrzeniania się ruchów w Polsce,
Osmanlı Devleti'nin Petersburg Büyükelçiliği'nden gelen yazı przekazania przez państwa europejskie noty Rosji i stanowiska,
(1863)..........................................................................................344 jakie zajęła Rosja (1863)................................................................ 344
117
Leh ihtilalcilerinin sayısının günden güne arttığına ve 117 List ambasadora Imperium Osmańskiego w Berlinie dotyczący
Rusya Devleti'nin içeride ve dışarıda zor durumda kaldığına wzrastającej z dnia na dzień liczebności powstańców
dair Osmanlı Devleti'nin Berlin Büyükelçisi'nin yazısı polskich i trudnej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej Rosji
(1863)..........................................................................................348 (1863) ........................................................................................... 348
118 Polonezköy'de yerleşik bulunan Leh göçmenlerinin kendilerine 118

Prośby uchodźców polskich osiedlonych w Adampolu
bir miktar daha arazi verilmesi hakkındaki arzuhâlleri [Polonezköy] o przekazanie im jeszcze trochę ziemi
(1867)..........................................................................................350 (1867) ........................................................................................... 350
119 Osmanlı uyruğuna geçmiş olan Lehlilerden telgraf mühendisi 119

Przyznanie orderów inżynierowi telegrafii Herlońskiemu i
Herloński ile telgraf müfettişi Antonowicz'e nişan verilmesi inspektorowi telegrafii Antonowiczowi pochodzącym z Polaków,
(1870).......................................................................................... 352 którzy przyjęli obywatelstwo osmańskie (1870)........................ 352
XVI
120 Leh Firarîleri Komitesi'nin, Rusya'ya karşı birlikte mücadele 120 Prośba komitetu uchodźców polskich do Imperium Osmańskiego
etme hususunda ortak çalışmalarda bulunmak üzere Osmanlı o wyznaczenie oficjalnej osoby, celem podjęcia wspólnych działań
Devleti'nden bir görevli gönderilmesi talebi (1867).............. 354 w sprawie wspólnej walki przeciwko Rosji (1867)................... 354
121
Osmanlı Devleti'nin Rusya'ya karşı başarılı olması dileğini 121 Przekazanie wyrazów zadowolenia sułtana dla stowarzyszenia
bildiren Aigle Blanc İsimli Leh Cemiyeti'ne Padişah'ın duyduğu polskiego imienia Aigle Blanc [Orła Białego], które przekazało
memnuniyetin iletilmesi (1877)............................................... 356 Imperium Osmańskiemu życzenia zwycięstwa nad Rosją
(1877) ........................................................................................... 356
122 Lehistan'ın işgalini müteakip Rusların Polonya halkına reva 122 Oświadczenie przygotowane przez Narodowy Komitet Polski
gördüğü zulüm ve baskılar, geçmişteki isyan hareketlerinin dotyczące ucisku i niegodziwości, jakich nie szczędzili narodowi
başarısızlık sebepleri, yeni bir isyan için Osmanlı topraklarında polskiemu Rosjanie po zajęciu Polski, powodów niepowodzenia
Polonyalıların askerî hazırlık yapması gerekliliği ve müstakbel ruchów powstańczych w przeszłości, konieczności przygotowań
Polonya Devleti'nin muhtemel sınırlarına dair Polonya Millî wojskowych na terytorium Imperium Osmańskiego do nowego
Komitesi'nin hazırladığı beyanname (1886)........................... 358 powstania i ewentualnych granic państwa polskiego w przyszłości
(1886) ........................................................................................... 358
123
İstanbul-Kocamustafapaşa'da oturan Lehistanlı Müslüman 123 Prośba muzułmańskich uciekinierów z Polski zamieszkałych w
muhacirlerin Konya-Aksaray'daki Leh muhacirlerinin yanında Kocamustafapaşa w Stambule o zakwaterowanie ich w pobliżu
iskân edilmeleri talebi (1904)...................................................366 uciekinierów polskich w Konyi i Aksarayu (1904)................... 366
124
Osmanlı Devleti vatandaşı Zofia Czerniewska'ya ait kimlik 124 Dokument tożsamości obywatelki Imperium Osmańskiego Zofii
belgesi (1907).............................................................................368 Czerniewskiej (1907)..................................................................... 368
125 Kırım Savaşı'nın 53. yıldönümü vesilesiyle 1909'da İstanbul'da 125
Polsko-tureckie obchody 53. rocznicy wojny krymskiej w
düzenlenen ve Seyfeddin [Gasztowtt] Bey'in konuşma yaptığı Konstantynopolu w 1909 r. i przemowa Tadeusza Sejfeddina
Türk-Leh ortak töreni (1909).................................................. 373 Gasztowtta podczas uroczystości (1909).................................... 373
126 Polonezköy'de okul ve kilise yapılmasına dair irade-i seniyye 126
Pozwolenie sułtana dotyczące budowy szkoły i kościoła w
(1914)..........................................................................................374 Adampolu (1914)........................................................................... 374
127
Holm [Chełm] Eyaleti'nin Ukrayna'ya terkinden dolayı 127 Dotyczy reakcji Polaków wobec Austrii z powodu opuszczenia
Polonyalıların Avusturya'ya gösterdiği tepkilere dair regionu Chełma na rzecz Ukrainy (1918).................................. 376
(1918)..........................................................................................376
128
Lehistan Devleti'nin tanınması ve bir Leh Konsolosluğu 128 Ocena prawna uznania państwa polskiego i otwarcia konsulatu
açılması hakkında hukukî değerlendirmeler (1919)...............378 polskiego (1919)............................................................................. 378
129
Polonya'nın bağımsızlığının Osmanlı Devleti tarafından 129
Dotyczy uznania przez Imperium Osmańskie niepodległości
tanınması ve konsolosluk protokolü imzalanmasına dair Polski i podpisania protokołu konsularnego (1920)................. 382
(1920)..........................................................................................382
130
Lehistan'ın taksimi hususunda Osmanlı Devleti'nin tavrı 130 Pismo attaché wojskowego w Konstantynopolu do szefa sztabu
hakkında Fransa, İngiltere ve İtalya Yüksek Komiserlikleri'ne generalnego zawierające odpis listu delegacji polskiej przy
gönderilen yazı suretinin İstanbul'daki Polonya Elçiliği Askerî Wysokiej Porcie, wystosowany do wysokich komisarzy Francji,
Ataşesi tarafından Polonya Genelkurmay Başkanlığı'na Anglii i Włoch, zawierający informację o stosunku Imperium
gönderildiğine dair (1922)........................................................384 Otomańskiego do rozbiorów Polski. (1922).............................. 384
131
İstanbul'daki Lehistan Murahhas Heyeti tarafından Gazi 131 Dotyczy gratulacji ze strony delegacji poselstwa polskiego w
Mustafa Kemal Paşa'nın nikâh akdinin tebrik edildiğine dair Stambule z okazji zawarcia małżeństwa przez Gaziego Mustafę
(1923)..........................................................................................386 Kemala Paszę (1923)...................................................................... 386
132
Lehistan'ın Türkiye ile resmî ilişkileri başlatmaya karar 132 Dotyczy decyzji o nawiązaniu oficjalnych stosunków Polski z
verdiğine dair (1923).................................................................388 Turcją (1923).................................................................................. 388
133 Türkiye Cumhuriyeti ve Polonya Devletleri arasında imzalanan 133
Uchwała Wielkiego Zgromadzenia Narodu Tureckiego
23 Temmuz 1923 tarihli Dostluk Antlaşması'nın Türkiye o przyjęciu Traktatu o Przyjaźni pomiędzy Republiką
Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edildiğine dair kanun Turcji i Rzeczpospolitą Polską z dnia 23 lipca 1923 roku
(1923)..........................................................................................390 (1923) ........................................................................................... 390
XVII
134
Türkiye Cumhuriyeti ve Polonya Cumhuriyeti Devletleri 134 Dotyczy jednogłośnego przyjęcia, z oklaskami i objawami radości,
arasında imzalanan Dostluk Antlaşması'nın Polonya Meclisi'nde przez Sejm Polski Traktatu o Przyjaźni pomiędzy Republiką
büyük tezahürat ve alkışlar eşliğinde ve oybirliğiyle kabul Turcji i Rzeczpospolitą Polską (1919)......................................... 392
edildiğine dair (1919)................................................................ 392
135 Polonya ile Türkiye arasında 23 Temmuz 1923 günü Lozan'da 135 Traktat o Przyjaźni pomiędzy Polską i Turcją zawarty w Lozannie
imzalanmış olan Dostluk Antlaşması (1923).......................... 394 23 lipca 1923 r (1923).................................................................... 394
136 İstanbul'da açılacak olan Lehistan Fuarı'nın Tertip Komitesi'ne 136 Dotyczy ułatwienia prac Komitetu Wystawy Polskiej w Stambule
kolaylık gösterilmesi (1924)......................................................396 (1924) ........................................................................................... 396
137 Polanya kanunları hakkında bilgilendirme (1926)................. 398 137 Informacja na temat prawa polskiego (1926)............................. 398
138
1863 Ocak Ayaklanması'nın Lideri Marian Langiewicz'in 138 Pismo poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Turcji do MSZ
mezarının restore edilmesi hakkında Türkiye'deki Polonya w Warszawie, z informacją o znajdującym się na cmentarzu
Büyükelçiliği'nin Polonya Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'na wojskowym w Haydar Paşa w Konstantynopolu nagrobka
yazısı (1929).............................................................................. 400 pochowanego tu Mariana Langiewicza (1929)..........................400
139
Salezyen Tarikatı'ndan Papaz Antoni Wojdas ile Kilise 139 Zdjęcie Ks. Antoniego Wojdasa, salezjanin z parafianami przed
Cemiyeti'nin üyelerinin Polonezköy (Adampol)'deki kilisenin kościołem w Adampolu (Polonezköy) (1935)............................ 402
önünde fotografı (1935)........................................................... 402
140
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı'na dördüncü defa 140
Wymiana listów informacyjnych i gratulacyjnych pomiędzy
seçilmesi dolayısıyla 22 Haziran 1935'de Polonya Cumhuriyeti prezydentem RP Ignacym Mościckim i prezydentem TR
Cumhurbaşkanı Ignacy Mościcki ile Türkiye Cumhuriyeti Kemalem Atatürkiem w związku z jego wyborem na urząd
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk arasında teati edilen prezydenta Republiki Turcji (1935)............................................ 403
tebrik yazıları (1935)................................................................ 403
141 Polonya savaş ve ticaret gemilerinin İstanbul ve Çanakkale 141 Prawo przepływania polskich statków wojennych i handlowych
Boğazları'ndan geçebileceği hakkında (1937)........................ 404 przez cieśniny w Stambule i Çanakkale (1937).......................... 404
142 Polonya'da Türk şehitliği yapılması (1937)............................ 408 142 Organizacja cmentarza poległych w walce żołnierzy tureckich w
Polsce (1937).................................................................................. 408
143
Prens Adam Ludwik Czartoryski'nin mirasçılarının arazi 143 Rząd turecki akceptuje przeniesienie tytułów własności gruntów
mülkiyet haklarını Polonezköy (Adampol) Muhtarlığına przez spadkobierców ks. Adama Ludwika Czartoryskiego na
devretmeleri ile ilgili kararı Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'nin gminę Adampol (1937)..................................................................410
kabul etmesine dair (1937)........................................................ 410
144
Türkiye'deki Polonyalıların ülkelerindeki akrabalarına 144
Pomoc Polaków z Turcji dla swych krewnych w kraju
yardımları (1940)....................................................................... 412 (1940) ............................................................................................ 412
145
Polonyalı Profesor Tadeusz Kowalski'nin, İstanbul 145
Planowany przyjazd na Uniwersytet Stambułski polskiego
Üniversitesi'ne gelmesi (1940)................................................. 414 profesora Tadeusza Kowalskiego (1940)..................................... 414
146
Polonya Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi Michał 146 Raport ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej w Ankarze Michała
Sokolnicki'nin, Polonya Cumhuriyeti'nin Londra'daki Dışişleri Sokolnickiego do ministra spraw zagranicznych RP w Londynie
Bakanı'na gönderdiği rapor (1942).......................................... 416 (1942) ............................................................................................ 416
147
Çocukları Almanlar tarafından toplama kampına götürülen 147 List Polki do premiera, której dzieci Niemcy wywieźli do obozu
bir Polonyalı kadının Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Adnan koncentracyjnego (1955)............................................................... 418
Menderes'e mektubu (1955)..................................................... 418
148
Türkiye - Polonya Ticaret Antlaşması protokolünün 148 Odnowienie protokołu traktatu handlowego pomiędzy Turcją i
yenilenmesi (1963)................................................................... 420 Polską (1963).................................................................................. 420
INDEKS...............................................................................................423 INDEKS.................................................................................................... 423.
XVIII
BELGELER
1
RP. /Jana Długosza, Kanonika Krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg dwanaście,

t. IV, ks. XI, Kraków 1869, s. 167–168
2
TÜRKLERİN MACARİSTAN'A YAPTIKLARI KIEDY ZYGMUNT, KRÓL RZYMSKI I WĘGIERSKI,

AKINLARIN DURDURULMASI TALEBİYLE PRZEBYWAŁ W KONSTANCJI, TURCY
LEHİSTAN KRALI WŁADYSŁAW'IN SULTAN I. NAJEŻDŻAJĄ WĘGRY I STRASZNEMI KLĘSKAMI
ÇELEBİ MEHMED'E ELÇİ GÖNDERMESİ PUSTOSZĄ. WŁADYSŁAW KRÓL POLSKI WYSYŁA
POSELSTWO DO TURKÓW, ABY ZAPRZESTALI NA
WĘGRZECH SPUSTOSZEŃ
~1414~
Roma ve Macaristan Kralı Sigismundus'un, Kilisenin birleşti- Kiedy Zygmunt, król rzymski i węgierski, przebywał na soborze
rilmesi amacıyla Konstanz Piskoposlar Toplantısı’na katıldı- w Konstancji, zajmując się zjednoczeniem kościoła Bożego,
ğı zaman Macar soyluları, Macar ordusunu, hiçbir dış destek panowie węgierscy, z własnego jedynie popędu, zebrawszy
istemeden sadece kendi imkânları ile Türklere karşı harekete wojska z Węgier, bez zaciągania obcych posiłków, wyprawili się
geçirdiler. Fakat Sultan I. Mehmed Çelebi, büyük bir orduy- zbrojnie przeciwko Turkom. Przeciw nim cesarz turecki Krysten
la harekete geçip Macar soylularını mağlup etti. Bu savaşta [Mehmed I Czelebi] zwany wyprawił ogromne siły, i zadał im
seçkin Macar soylularından Voyvoda Jan Gar, Jan Morut, wielką klęskę, przy czem pobrał w niewolę celniejszych panów
Gergizyan ve diğer birçoğu esir düştüler. Soylulardan ancak węgierskich, jako to Jana Gara, wojewodę węgierskiego, Jana
birkaçı kurtulmayı başarabildi. Esirlerin kurtarılması Ma- Moruta, Gergizyana i innych; niewielu ratowało się ucieczką.
carlar için pahalıya mal oldu. Büyük zaferden sonra Türkler, Uwolnienie jeńców wiele potem kosztowało złota. Turcy zaś, po
Macaristan Krallığı'nın çeşitli bölgelerine akınlar yaparak, odniesieniu takowego zwycięstwa, przybywszy z orężem w ręku
Celije topraklarına kadar ulaştılar. Böylece çok sayıda Hristi- w liczne powiaty i ziemie królestwa węgierskiego, zapędzili się
yan esarete düştü. Macar milletinin uğradığı bu feci olaylara aż do ziemi Cylejskiej i wiele tysięcy chrześcijan w barbarzyńską
acıyan Lehistan Kralı Władysław, Roma ve Macaristan Kralı zagarnęli niewolę. Ulitował się Władysław, król polski, nad tylu
Sigismundus'un Konstanz'dan gönderdiği mektubu okuyup, nieszczęściami, które dotykały naród węgierski, a zachęcony
Macar milletinin daha büyük yenilgilere uğramalarının önü- listem Zygmunta, króla rzymskiego i węgierskiego, pisanym
ne geçmek için girişimlerde bulunmaya karar verdi. Asilzade- z Konstancji, postanowił zasłonić Węgry od grożących im
lerden Góralı Skarbek'i ve Ermeni Gregor'u Türk Sultanı'na większych jeszcze klęsk ze strony Turcji; wysłał do rzeczonego
göndererek, Türklerin Macaristan'a akınlarını durdurmasını, cesarza tureckiego Krysten dwóch swoich szlachty, to jest Skarbka
tüm esirleri serbest bırakmasını ve Macaristan Kraliyeti'yle z Góry i Grzegorza, rodem Ormianina, z prośbą i żądaniem
altı yıllık mütareke imzalamasını rica ve talep etti. İstekleri- „aby cesarz turecki wstrzymał swoje zagony i spustoszenia
nin yerine getirilmemesi durumunda kan bağları ve akraba- w Węgrzech, wypuścił na wolność wszystkich jeńców, i z
lıkları sebebiyle, kendi güçleriyle Roma ve Macaristan Kralı królestwem węgierskim zawarł rozejm na lat sześć”; przy
Sigismundus'un yanında yer alacakları yolunda tehditlerde czem pogroził, „że jeśli cesarz tego nie uczyni, gotów wystąpić
de bulundu. Türk Sultanı, Leh elçilerini nezaketle kabul edip przeciw niemu z całą potęgą swoją, z powodu związków krwi i
ihtiyaçlarını yerine getirirken, onları sık sık verdiği ziyafet- powinowactwa, które go łączą z Zygmuntem, królem rzymskim
lere davet etti. Ayrıca Osmanlı Sultanı, Kral Władysław'ın i węgierskim”. Cesarz turecki przyjąwszy posłów polskich
tüm isteklerini yerine getirmeye hazır olduğuna ve savaşa son łaskawie i z uprzejmością, zarządził dla nich hojnie opatrzenie
vererek altı yıllık mütarekeyi imzalayacağına dair söz ver- wszelakich potrzeb i często ich do stołu swego zapraszał. We
di. Niyetinin ve verdiği sözün daha iyi şekilde ispatlanması wszystkiem także, o co Władysław król polski prosił, okazał się
için Kral'ın elçileriyle birlikte kendi elçilerini de Macaristan'a chętnym i powolnym, przyrzekłszy zaprzestać wojny i zawrzeć z
göndermişti. Leh ve Türk elçileri birlikte yola düştüler. Fakat Węgrami rozejm na lat sześć. Dla lepszego zaś dowodu swoich
Góralı Skarbek, Lehistan Kralı Władysław'a en kısa zaman- chęci i stwierdzenia przyrzeczeń, wysłał wraz z królewskimi
da ulaşmak için Boğdan üzerinden geçen daha kısa bir yol posłami swoich także posłów do Węgier. Ci wyjechali razem w
seçerek meslektaşlarından ayrıldı. Türk elçileri, kendilerini podroż; ale Skarbek z Gór, chcąc prostszą drogą przez Wołochy
koruyacak askerler olmadan Macaristan'a girmeye cesaret zdążyć do Władysława króla polskiego, rozjechał się ze swoimi
edemediler ve Macaristan sınırında beklemeye karar verdiler. towarzyszami. Gdy zaś posłowie tureccy nie śmieli wjechać
Güvenliklerinin temini için Ermeni Gregor'ı Macar toprakla- do Węgier bez straży ochronnej i zatrzymali się na granicy
rına gönderdiler. Elçi Gregor yolda [muhtemelen] ilk olarak tureckiej ziemi, ruszył naprzód Grzegorz Ormianin do króla
rastladığı Tımışvar Beyi Pipon de Ozor'un (Floransalı Philippus węgierskiego dla zapewnienia im bezpieczeństwa. Ale zaledwo
Scorari) yanına ulaşıp, Osmanlılar ile yaptıkları görüşmeleri przybył do Pipona de Ozora [Philippus Scolari Florentyńczyk],
anlattı ve Türk elçilerini korumak için askerlerini gönder- bana Temeswaru (tego bowiem z panów węgierskich najpierwej
mesini istedi. Pipon, Gregor'ın casus ve hain olduğunu sa- natrafił w drodze) i opowiadał mu wszystko, co u dworu
3
narak, onun yakalanıp hapsedilmesini ve Türkler tarafından tureckiego zdziałali, prosząc o straż ochronną dla tureckich
gönderilen mektup veya lehlerine olabilecek diğer yazıların posłów, Pipo, wziąwszy go za szpiega i zdrajcę, kazał rzeczonego
yanında bulunup bulunmadığının öğrenilmesi için tüm eşya- Grzegorza schwytać i uwięzić, a wszystkie jego rzeczy, suknie,
larının, giysilerinin, bohçalarının, hatta ayakkabı ve kemerle- tłumoki, aż do rzemyków u obuwia przetrząsnąć, azali nie
rinin dahi aranmasını emretti. Türk elçileri, Pipon'un Ermeni przewoził jakich listów od Turków albo pism im usłużnych.
Gregor'a neler yaptığını ve onu nasıl aşağıladığını öğrenince, Zaczem rzeczeni posłowie tureccy, dowiedziawszy się, jaka
acilen geri döndüler. Akabinde Türkler, Macaristan'ı daha Grzegorza Ormianina spotkała od Pipona krzywda i zniewaga,
şiddetli bir şekilde yağmalamaya devam ettiler. Bu durumda wrócili spiesznie z drogi i Turcy z większą jeszcze srogością
Macar soyluları, Lehistan Kralı Władysław'dan müteaddit poczęli w Węgrzech plądrować. Nie pospieszył i Władysław król
defalar kendilerine yardım etmesini yalvarırcasına talep et- polski z swoją pomocą, aby wstrzymać klęski i spustoszenia, jakich
melerine rağmen, Władysław, Elçisi Ermeni Gregor'a yapılan Węgrzy od Turków później doznawali, rozgniewany sromotną
utanç verici hakarete çok kızdığı için Macarların uğradıkları obelgą, sobie i posłowi swemu Grzegorzowi wyrządzoną, chociaż
yağmalama ve yenilgileri önlemek için yardıma yanaşmadı. go panowie węgierscy po wielekroć o ratunek prosili. Nie tylko
Oysa Kral Władysław onlar için geçici mütareke değil ebedi bowiem rozejm chwilowy, ale i przymierze wieczystego pokoju
barış ittifakını temin edecek, hatta kendi askerlerini bile onla- miał im wyjednać, gdyż tego żądali, a nawet postanowił zbrojnie
ra gönderecekti. Nihayet, Ermeni Gregor'un, bir hain ve casus przystawić im posiłki. Nareszcie Grzegorz Ormianin, uwolniony
olmadığı anlaşılınca Macar soyluları tarafından azat edildi ve z więzów wyrokiem panów węgierskich, gdy się nic takiego nie
Lehistan'a, Kral Władysław'ın yanına geri döndü. pokazało, co by rzucało nań podejrzenie o jakąkolwiek zdradę,
wrócił do Władysława króla, do Polski.
4
5
RP. / AGAD, PL_1_3_34-66-5-8_0002

6
SULTAN II. BAYEZİD'İN, LEH BEZİRGÂNLARININ ROZKAZ SUŁTANA BAJAZYDA II DOTYCZĄCY

OSMANLI ÜLKESİNDE SERBESTÇE TİCARET SWOBODY PROWADZENIA HANDLU W IMPERIUM
YAPABİLECEKLERİNE DAİR FERMANI OSMAŃSKIM PRZEZ KUPCÓW POLSKICH
~24.03.1489 • 01.04.1489 ~
O [Allah] On [Allach]
BAYEZID BAJAZYD
BIN SYN
MEHMED HAN MEHMEDA CHANA
Muzaffer dâimâ Zawsze zwycięski
Bu şanı yüce fermanın hükmü şudur ki: Postanowieniem niniejszego rozkazu nakazuję:
Şu sırada benim yüce hazretimle Leh ve ona bağlı vilayetlerin Wydaję ten rozkaz i nakazuję, albowiem pomiędzy naszą
Kralı olan Kazimierz1 arasında barış ve dostluk olduğu için bu wysokością a Kazimierzem IV, Królem Polski i podległych mu
şerefli fermanı verdim ve şöyle buyurdum: prowincji, panuje pokój i przyjaźń.
Adı geçen Kral'ın ülkesi halkından olan bezirgânlar benim ül- Kupcy z narodu kraju tegoż Króla mogą swobodnie przyjeżdżać
keme gelerek alışveriş ve ticaret yapıp istedikleri zaman geri do mego kraju, prowadzić handel i wracać do swego kraju, kiedy
dönebilirler. Ülkemde yürürlükte olan vergileri ödedikleri tylko zechcą. W przypadku zapłacenia przez nich podatków
takdirde hiç kimse onları incitmesin; denizde ve karada sata- należnych w moim kraju, nikt nie może ich niepokoić; nikt nie
şıp karışmasın; aksine davrananları valiler ve kadılar engelle- może występować przeciwko nim ani na morzu ani na lądzie;
sin; başka türlü değil böyle bilip uygulasınlar; şerefli alameti- gubernatorzy i sędziowie mają przeszkodzić tym, którzy będą
me itimat etsinler. postępować inaczej; niech przyjmą to do wiadomości i tak
postępują; niech okażą szacunek memu urzędowi.
Hicrî Sekiz yüz doksan dört senesi Rebiülahir ayının sonla-
rında yazılmıştır. Sporządzono w końcu miesiąca Rebiulahir roku Hidżry osiemset
dziewięćdziesiątym czwartym.
Kostantiniye'de
W Konstantynopolu
1 Kral IV. Kazimierz Jagiellończyk.
7
RP. / AGAD, LL 3, k. 31v

8
LEHİSTAN KRALI JAN OLBRACHT'TAN OSMANLI POSELSTWO TURECKIE DO JANA OLBRACHTA,

DEVLETİ'NE ELÇİ GÖNDERİLMESİ1 KRÓLA POLSKIEGO
~01.03.1500 ~
Sultan ve tebaası tarafından bize, topraklarımıza ve tebaamı- Przyszyagamy na thy szwyathe ewangelye vedlug zakonv
za saldırılmadığı sürece, biz ve biraderimiz Litvanya Prensi naschego chrzeszcyanszkyego przesz pana boga sztworzyczyela
Aleksander, barış ve dostluğu koruyacağımıza, Sultan Beyazıt nyeba y zyemye, ysz pokoy y przyaczyelszthwo bądzyemy
ile beraber barış ve dostluğu iki milletin biraderi olan Maca- chovacz y brath nasz Alexander xyandz vyelky lithewsky s
ristan kralı ile birlikte kararlaştırdığımız belirli bir güne ka- czeszarzem z solthanem Bayazaithem, yako obyczay yest pokoy
dar muhafaza edeceğimize gök ve yeryüzünün yaratıcısı olan chovacz, asch do dnya y czaszv, sz krolyem yego mylosczyą
Tanrımızın Hristiyan kanunlarına dayanan Kutsal İncili üze- Vangyerszkyem brathem oboych naschym vczynyonego, y thak
dlugo, yako od czeszarza y od yego poddanych nam y naschym
rine yemin ederiz.
zyemyam wszythkym y poddanym nycz szye zlego any szkody
any nyeprzyaszny nye stanye.
01.03.1500, Krakov
1500.03.01, Krakov
1 Belgenin orijinali Latincedir.
9
10
LEHİSTAN KRALI JAN OLBRACHT TARAFINDAN UKŁAD ZAWARTY Z BAJAZYDEM II,

GÖNDERİLEN ELÇİ MIKOŁAJ LANCKOROŃSKI SUŁTANEM TURECKIM PRZEZ MIKOŁAJA
VASITASIYLA SULTAN II. BAYEZİD İLE LANCKOROŃSKIEGO, WYSŁANEGO PRZEZ JANA
İMZALANAN ANTLAŞMA1 OLBRACHTA, KRÓLA POLSKIEGO
~19.07.1501 ~
1 Belgenin orijinali Latincedir. RP. / AGAD, LL 1, k. 25v-26

11
LEHİSTAN KRALLARINDAN KAZIMIERZ SPIS PODARUNKÓW OFIAROWANYCH

JAGIELLOŃCZYK VE JAN OLBRACHT'IN OSMANLI SUŁTANOWI TURECKIEMU ZA KRÓLA
SULTANI'NA TAKDİM ETTİKLERİ HEDİYELERİN KAZIMIERZA I JANA OLBRACHTA
LİSTESİ1
~1501 ~
1 Belgenin orijinali Latincedir. Tarih tahminîdir. RP. / AGAD, LL 1, k. 25

12
ANDRZEJ ZAKSZEWSKI'NİN, DOSTANE POSELSTWO DO SELIMA I, CESARZA TURECKIEGO

İLİŞKİLERİN DEVAM ETTİRİLMESİ MAKSADIYLA DOTYCZĄCE UTRZYMANIA PRZYJAŹNI.
OSMANLI SULTANI I. SELİM'E ELÇİ OLARAK WZMIANKA O POPRZEDNIM POSELSTWIE
GÖNDERİLECEĞİNE DAİR HABER VERİLMESİ1 ANDRZEJA ZAKRZEWSKIEGO
~1513 ~
1 Belgenin orijinali Latincedir. Tarih tahminîdir.
13
RP. / AGAD, LL 4, k. 1v-2

14
LEHİSTAN KRALI'NIN POZNAŃ'DA YAŞAYAN JAN KRÓL JEDNORAZOWO ZEZWALA JANOWI

CRIPPA'YA, BİR DEFAYA MAHSUS OLMAK ÜZERE, CRIPPIE, MIESZCZANINOWI POZNAŃSKIEMU,
OSMANLI DEVLETİ'NE 80 SETNAR NA EKSPORT DO TURCJI 80 CETNARÓW CYNY
(YAKLAŞIK 4,5 TON)1 KALAY İHRAÇ İZNİ (OK. 4,5 TONY) 1
VERDİĞİNE DAİR2
~17.06.1518 ~
RP. / AGAD, MK 31, k. 301
1 Muhtemelen bu malzeme Osmanlı Devleti'nin Rodos seferi 1 zapewne do odlewu armat przed atakiem na Rodos.
hazırlıkları esnasında üretilen toplarda kullanılacaktı.
15
RP. / AGAD, PL_1_3_34-66-19-41_0001

16
KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN TARAFINDAN LEH AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) SUŁTANA

KRALI I. ZYGMUNT'A VERİLEN 1525 TARİHLİ VE ÜÇ SULEJMANA WSPANIAŁEGO PRZEKAZANY DO
YIL SÜRELİ AHİTNAME KRÓLA POLSKIEGO ZYGMUNTA I W ROKU 1525, NA
OKRES TRZECH LAT
~15.10.1525 ~
çok zengin, veren ve yardım edendir. bogaty, dającego i pomagający.
Kudreti apaçık Z pomocą wszechmocnego,

ve ismi yüce olan izzet silnego i wysławianego Allacha,
sahibi Hazret-i Allah'ın yardımı Muhammeda Mustafy, słońca na niebiosach
ve Peygamberlik göğünün güneşi, cömertlik proroków, gwiazdy konstelacji odwagi,przywódcy
burcunun yıldızı, Peygamberler topluluğunun reisi, zgromadzenia proroków, przewodnika prawdy, niech Allach
doğruların önderi Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve obdarzy go pokojem, sprawcy cudownych czynów i jego
selam kılsın- çok bereketli mucizelerinin ve O'nun Dört Arka- czterech przyjaciół Ebubekira, Ömera,
daşı olan Ebûbekir, Ömer, Osman ve Ali'nin -Allah hepsinden Osmana i Alego – niech Allach obdarzy ich swoją łaską.
razı olsun- mukaddes ruhlarının eşliğiyle.
SÜLEYMAN ŞAH SULEJMAN SZACH

BIN SYN
SELIM ŞAH HAN SELIMA SZACHA CHANA
El-muzaffer dâimâ Zawsze zwycięski
Ben ki sultanların sultanı, hakanların dayanak ve delili, yer- Ja, Sułtan Sulejman, syn Selima Chana syna Sułtana Bajazyda,
yüzündeki hükümdarlara taç veren, Allah'ın yeryüzündeki sułtan sułtanów, opoka i świadectwo chanatów1, ten, który
koronuje władców na ziemi, cień Allacha na ziemi, sułtan i
gölgesi, Akdeniz ve Karadeniz'in, Rumeli, Anadolu, Kara- padyszach podbitych przeze mnie i przez moich czcigodnych
man, Rum, Zülkadriye, Diyarbekir, Kürdistan, Azerbaycan, przodków Morza Śródziemnego, Morza Czarnego, Rumelii,
Acem, Şam, Halep, Mısır, Mekke, Medine, Kudüs ve bütün Anatolii, Karamanu, Rumu, Zulkadriye, Diyarbakyru,
Arap diyarının, Yemen'in ve aziz atalarım ve benim tarafım- Kurdystanu, Azerbejdżanu, Adzem, Damaszku, Aleppo, Egiptu,
dan fethedilmiş olan daha nice memleketlerin Sultanı ve Pa- Mekki i Medyny, Jerozolimy i całego świata arabskiego, Jemenu
dişahı, Sultan Bayezid Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan i jeszcze wielu licznych ziem.
Süleyman Şah'ım.
Ci, którzy zobaczą i zapoznają się z tych aktem, niechaj wiedzą:
Bu ahidnâme-i hümâyûnumu görüp inceleyenler şunu bilsinler ki:
Obecny Król Polski Zygmunt przysłał do naszego urzędu
człowieka imieniem Stanisław, przez którego zwrócił się z
Şu anda Leh Kralı olan Zygmunt, yüce Dergâhıma Stanisław życzeniem pokoju i miłości między nami; ja zgodziłem się
isimli adamını gönderip arada barış ve esenlik olması dile- na pokój na okres trzech lat. Datą początkową pokoju jest –
ğinde bulunduğundan, ben dahi üç yıl süreli bir barışı kabul według kalendarza Hidżry piewcy dwóch światów Muhammeda
ettim. Barışın başlangıcı, bizim Peygamberimiz iki cihanın Mustafy, niech Allach obdarzy go pokojem i spokojem, dzień
1 Muharrem 932, a według kalendarza Proroka Jezusa, niech
öğüncü Muhammed Mustafa'nın -Allah'ın salat ve selamı O'nun będzie pozdrowiony, dzień 15 października 1525. Ustaliliśmy
üzerine olsun- hicreti tarihine göre 1 Muharrem 932, İsa Pey- poniższe warunki pokoju:
gamber'in -O'na selam olsun- tarihine göre 15 Ekim 1525 tari-
hidir. Bu barışta şu şartları kararlaştırdık: 1 Chanaty tureckie, mongolskie i tatarskie
17
Yüce Allah'ın azameti ve Hz. Peygamber ile diğer bütün Pey- W imię Wszechmocnego Allacha i Świętego Proroka oraz
gamberlerin mukaddes ruhları için; świętych dusz wszystkich proroków.
Leh Kralı tarafından antlaşmaya aykırı bir iş yapılmadığı tak- Jeśli Król Polski nie uczyni niczego sprzecznego z
dirde benim tarafımdan dahi bu barış son buluncaya değin, porozumieniem, to aż do końca okresu pokoju żaden z moich
Kral'ın iline, ülkesine, kalelerine, varoşlarına kısaca egemen- wezyrów, bejlerbejów, sandżakbejów i innych mi podległych
nie poczyni szkody i uszczerbku krajowi Króla, jego ziemiom,
liği altında bulunan memleketine benim vezir, beylerbeyi,
twierdzom, osadom, krótko mówiąc - niczemu, co jest w jego
sancakbeyi vs. görevlilerimden hiçbir şekilde zarar ve ziyan kraju; podobnie też Król ten, jego ludzie i poddani nie uczynią
erişmeyecek; aynı şekilde benim ilime, ülkeme, kalelerime, szkody i nie przyniosą uszczerbku mojemu krajowi, moim
varoşlarıma kısaca egemenliğim altında bulunan memleket- ziemiom, twierdzom, osadom, krótko mówiąc – niczemu, co jest
lerime de adı geçen Kral ve onun bey ve adamları tarafından w moim kraju.
hiçbir şekilde zarar ve ziyan verilmeyecektir.
W tym czasie będą podróżować posłańcy obydwu stron, a oni
Arada iki tarafın elçileri gelip gidecek, kendilerine ve rızıkla- sami i rzeczy, które do nich należą, nie doznają strat i uszczerbku.
rına zarar ve ziyan erişmeyecektir.
Wysłannicy Króla będą mogli przybywać, szukać i odnajdywać
Kral'ın adamları gelip, İslama girmiş olmayan Lehli esirleri wziętych w niewolę Polaków, którzy nie przyjęli Islamu, i po
arayıp bulabilecek ve sahiplerini razı edip bedelini ödeyerek zapłaceniu wynagrodzenia, na które zgodzą się ich właściciele,
alıp gidebilecek; buna kimse engel olmayacaktır. Barış döne- zabrać ich, a nikt temu nie stanie na przeszkodzie. Ci, którzy
zostaną zatrzymani w niewolę w okresie pokoju, będą mogli
minde iki taraftan her kim tutulursa barış süresi tamam olun-
zostać uwolnieni, aż do czasu zakończenia pokoju, bez
caya kadar bedelsiz olarak salıverilecektir. jakiejkolwiek zapłaty.
Her iki tarafın bezirgânları denizden ve karadan gelip gidip Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
alışveriş yapabilecek; bulundukları yerlerde yürürlükte olan strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
vergilerini ödeyecek; kimsenin malına, canına zarar ve ziyan należne w miejscach, w których się znajdują, a nikt nie dopuści
gelmeyecektir. się uczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich życie.
Eğer adı geçen Kral'ın memleketinden gelen bezirgânlardan Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
bir kimse benim ülkemde ölürse, rızkı bizim tarafımızdan przybyłych z kraju wspomnianego Króla, towary jego nie zostaną
alınmayacak; Kral'ın mektubuyla vârisi gelinceye dek muha- przez nas zajęte, lecz będą przechowywane aż do czasu przybycia,
faza edilip gelen vârisine benim fermanımla teslim edilecek- z listem od Króla, jego spadkobiercy i na mój rozkaz wydane
tir. Eğer bizim bezirgânlarımızdan orada ölen olursa Kral da temu spadkobiercy. Jeśliby w tamtym kraju zmarł jakikolwiek z
naszych kupców, Król będzie postępować w taki sam sposób.
aynı şekilde hareket edecektir.
Jeśliby w okresie pokoju ktokolwiek z moich poddanych dopuścił
Şayet bu barış dönemi içerisinde bana bağlı kimseler tarafın- się poczynienia szkód i strat w kraju Króla, to osoba, która
dan Kral'ın memleketine bir zarar ve ziyan verilirse bu yara- dopuści się takiego występku, będzie na mój rozkaz odnaleziona
mazlığı yapan, fermanımla buldurulup tarafımdan hakkından i ukarana, a poniesione straty, również na mój rozkaz,
gelinecek ve verilen ziyan yine benim fermanımla karşılana- zadośćuczynione. Niech nikt w związku z tym nie posuwa się do
cak; bu konuda hiçbir özür ve bahane ileri sürülmeyecektir. jakichkolwiek tłumaczeń i usprawiedliwień.
Eğer bana bağlı kimselerden birinin borçlusu Kral'ın ülke- Jeśliby jakikolwiek z moich poddanych będący moim dłużnikiem
sine gitse, bulunduğu yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp teftiş udał się do kraju Króla, zostanie on postawiony przed zarządcą
olunacak ve ortaya çıkan hak her ne ise oranın hâkimleri alıp miejsca, w którym się akurat znajduje, a sędziowie, po ustaleniu w
sahibine teslim edeceklerdir. wyniku rozpoznania praw, odbiorą mu je i zwrócą właścicielowi.
Suçu ve borcu olmayan kimse başkasının suçu ve borcundan Nikt, kto nie dopuścił się występku i nie ma długu, nie będzie
zatrzymany i szykanowany z powodu występku lub długu osoby
dolayı tutulmayacak ve incitilmeyecektir. Her iki tarafın vila-
innej. Na terenach obydwu stron nie będzie niepokojony nikt
yetleri arasında, bu gibi suçsuz kimseler rahatsız edilmeyecek; niewinny. W taki sam sposób będziemy się i my zachowywać.
bizim tarafımızdan dahi bu şekilde hareket edilecektir.
Niechaj wszyscy to wiedzą i okażą posłuszeństwo memu
Böyle bilsinler ve şerefli alametime itimat etsinler. światłemu nakazowi.
Hicrî Dokuz yüz otuz iki senesi Muharrem ayının ilk gününde Sporządzono pierwszego dnia miesiąca Muharrem roku Hidżry
yazılmıştır. dziewięćset trzydziestego drugiego.
Saltanat Merkezi W Konstantynopolu,

Kostantiniye'de Stolica Sułtanatu
18
19
İKİ DEVLETİN TÜCCARLARININ SINIRDAN ZYGMUNT I, KRÓL POLSKI, DO SULEJMANA I.,

SERBESTÇE VE GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE GEÇİŞLERİNİ SUŁTANA TURECKIEGO, DZIĘKUJE ZA
SAĞLADIĞI İÇİN LEHİSTAN KRALI I. ZYGMUNT'UN ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA I SWOBODNEGO
OSMANLI PADİŞAHI I. SÜLEYMAN'A TEŞEKKÜR PORUSZANIA SIĘ NA GRANICY DLA KUPCÓW OBU
MEKTUBU1 STRON
~1525 ~
1 Belgenin orijinali Latincedir. RP. / AGAD, LL 23, s. 358

20
İSTANBUL'A GELEN LUBLİN KASTELANI JAN POSELSTWO JANA TĘCZYŃSKIEGO, KASZTELANA

TĘCZYŃSKI'NİN BAŞKANLIĞINDAKİ ELÇİLİK LUBELSKIEGO, PRZYBYŁO DO KONSTANTYNOPOLA
HEYETİ'NİN, LEHİSTAN'DA OSMANLI ALFABESİNİ 22 IX 1528 R. W INSTRUKCJI MIEDZY INNYMI
OKUYUP ANLAYABİCEK TERCÜMAN BULMAKTA PROŚBA O SPISANIE TRAKTATU PO ŁACINIE LUB
SIKINTI YAŞANDIĞINDAN BUNDAN BÖYLE PO WŁOSKU „NAM NON HABEMUS IN REGNO
VERİLECEK AHİTNAME METİNLERİNİN LATİNCE NOSTRO HOMINES, QUI SCIRENT LITERAS LINGUA
VEYA İTALYANCA YAZILMASINI TALEP THURCICA AUT ARABICA SCRIPTAS”
ETTİKLERİNE DAİR1
~22.09.1528 ~
10
21
RP. / AGAD, LL 4, k. 125-128v

22
DOĞAN TÜRÜ KUŞLAR SATIN ALMAK WIELKI WEZYR IBRAHIM PASZA PROSI
MAKSADIYLA LEHİSTAN'A GÖNDERİLEN OSMANLI KRÓLA ZYGMUNTA I O OPIEKĘ NAD KUPCEM
TÜCCARI ANDRZEJ CHALKOKANDYLES'İN SUŁTAŃSKIM ANDRZEJEM CHALKOKANDYLESEM
GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASINA DAİR SADRAZAM (CARCHOCHANDELLA), GREKIEM WYSŁANYM DO
İBRAHİM PAŞA'NIN KRAL I. ZYGMUNT'A POLSKI GŁÓWNIE PO SOKOŁY1
MEKTUBU1
~15.10.1533 ~
11
RP. / AGAD, AKW, „Tureckie” 67, teczka 36, nr 80

1 Rum Andrzej (Andreas) Chalkokandyles sultanın tüccarıydı (mercator regi- 1 Grek Andrzej Chalkokandyles był kupcem sułtańskim (mercator regius). W
us). 1515 - 1553 yılları arasında, doğan ve samur kürkleri satın almak üzere latach 1515–1553 wielokrotnie przebywał w Polsce lub przejeżdżał przez nią
zaman zaman Lehistan'da bulundu veya benzer amaçlarla Moskova'ya gide- w drodze do Moskwy, skąd sprowadzał futra sobole i sokoły. Pochodził z
rek Lehistan topraklarından müteaddit defalar geçti. Andrzej Chalkokandy- arystokratycznego rodu z cesarstwa bizantyńskiego, jego przodkami byli
historyk dziejów tureckich Laonikos Chalkokandyles z Aten (†1465) i uczony
les, Bizans İmparatorluğu'nda yaşamış olan aristokrat bir ailenin evladı olarak gramatyk Dementrios Chalkokandyles z Aten (†1511). Andrzej, wraz z
doğmuştu. Osmanlı Devleti'nin tarihçisi olan Atinalı Laonikos Chalkokandy- czterema innymi kupcami, w tym dwoma Paleologami, w 1476 r. otrzymał
les (ö. 1465) ve dilbilimci Atinalı Dementrios Chalkokandyles (ö. 1511) onun w dzierżawę pobór ceł w portach tureckich. Oprócz działalności kupieckiej,
atalarındandı. Andrzej, ikisi Paleolog hanedanından olan dört tüccarla bir- był też pośrednikiem dyplomatycznym, m.in. przekazywał korespondencję
likte, 1476 yılında, Türk limanlarındaki gümrük işlemlerini kiralama ruhsatı sułtańską. (Hubert Wajs)
almıştı. Ticaretten başka, sultan mektuplarını intikal ettirirdi. (Hubert Wajs)
23
12
RP. / AGAD, PL_1_3_34-67-38-84_0002

24
KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN TARAFINDAN LEH LIST SUŁTANA SULEJMANA WSPANIAŁEGO DO

KRALI I. ZYGMUNT'A GÖNDERİLEN MEKTUP KRÓLA POLSKIEGO ZYGMUNTA I
~28.11.1533 ~
Kudreti apaçık Z łaski nadzwyczaj
ve ismi yüce olan izzet obfitych w cuda uczynków
sahibi Hazret-i Allah'ın yardımı Muhammeda Mustafy, sługi Allacha,
ve Peygamberlik göğünün güneşi, pana olbrzymiej mocy i wielkości słowa,
cömertlik burcunun yıldızı, Peygamberler pana doskonałości, słońca na niebie proroctw,
topluluğunun reisi, doğruların önderi Muhammed gwiazdy zodiaku łaskawości, przewodnika świata proroków,
Mustafa'nın -Allah O'na salat ve selam kılsın- çok bereketli pasterza prawdy, oby Allach obdarzył go modlitwą i pokojem,
mucizelerinin ve O'nun Dört Arkadaşı olan Ebûbekir, Ömer, oraz świętych dusz Jego czterech przyjaciół Ebubekira, Ömera,
Osman ve Ali'nin ve diğer Allah dostlarının -Allah hepsinden Osmana i Alego,
razı olsun- ruhlarının eşliğiyle. niech Allach czerpie z nich zadowolenie.
SÜLEYMAN ŞAH SULEJMAN SZACH

BIN SYN
SELIM ŞAH HAN SELIMA SZACHA CHANA
Ben ki; sultanların sultanı, hakanların dayanak ve delili, yer- Ja, Sułtan Sulejman, syn Selima Chana syna Sułtana Bajazyda,
yüzündeki hükümdarlara taç veren, Allah'ın yeryüzündeki sułtan sułtanów, opora i świadectwo chanatów, ten, który
gölgesi, Akdeniz ve Karadeniz'in, Rumeli, Anadolu, Rum, koronuje władców na ziemi, cień Allacha na ziemi, sułtan i
Karaman, Zülkadriye, Diyarbekir, Azerbaycan, Şam, Halep, padyszach podbitych przeze mnie i przez moich czcigodnych
Mısır, Yukarı Said, Kudüs-i Şerif, Mekke-i Muazzama, Medi- przodków Morza Śródziemnego, Morza Czarnego, Rumelii,
ne-i Münevvere, Cidde ve bütün Arap diyarının, Yemen'in ve Anatolii, Rumu, Karamanu, Zulkadriye, Diyarbakiru,
aziz atalarım ve benim tarafımdan fethedilmiş olan daha nice Azerbejdżanu, Damaszku, Aleppo, Egiptu, górnego Egiptu,
memleketlerin Sultanı ve Padişahı, Sultan Selim Şah Han oğlu Jerozolimy Mekki i Medyny, Dżiddy i całego świata arabskiego,
Sultan Süleyman Şah Han'ım. Jemenu i jeszcze wielu licznych ziem.
Sen ki; Leh ve ona bağlı memleketlerin Kralı Zygmunt'sun. Ty jesteś Zygmuntem, Królem Polski i podległych mu ziem.
Şu sırada; dilek ve ümitlerin yeşerdiği, kisra ve kralların du- Gwoli swej nieskończonej przyjaźni i przywiązania wyznaczyłeś
daklarının öptüğü yer olan şanı yüce mutluluk Eşiğime, engin Andrzeja swym posłem i wysłałeś go, wraz z listem przepełnionym
samimiyet ve bağlılığınızın gereği olarak değerli ve güveni- przyjaźnią, do mych progów, sławy wielkiej szczęśliwość, które
lir adamınız Anderye'yi Elçi olarak tayin edip dostluk yüklü okrywają pocałunki królów i gdzie życzenia rozkwitają zielenią,
mektubunuzla birlikte göndermiş ve sözlü olarak da bazı ha- jak też przekazałeś przezeń słownie pewne wieści. Przybył on
berler yollamışsınız. Kendisi en güzel ve uğurlu vakitte gelip osobiście do nas w najdogodniejszym i w najbardziej szczęśliwym
bunları yüce Makamımıza arz etmiş; biz de bunlar hakkında czasie i przekazał je nam, a my posiedliśmy o nich szczegółową
ayrıntılı olarak bilgi sahibi olmuşuzdur. Benim ulu tarafım- wiedzę. Jeśli nawet nie zostały na nie udzielone przez naszą
dan da bunlara karşı her ne cevap verilmiş ise adı geçen ada- wysokość odpowiedzi, to wszystko zostało powiedziane twemu
mınıza söylenmiştir. İnşallah kendisi geldiğinde bunları size wysłannikowi. Jak Bóg pomoże, to samo je wam przekaże po
aktarıp bilgilendirecektir. Böyle bilesiniz. przybyciu. Wiedz to.
Hicrî, Dokuz yüz kırk senesi Cumâdelevvel ayının ortalarında Sporządzono w połowie miesiąca Dzumadelevvel roku Hidżry
yazılmıştır. dziewięćset czterdziestym.
Saltanat Merkezi W Konstantynopolu,
25
13
RP. / AGAD, ASK 2, nr 1, s. 1-3

26
KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN'IN ELÇİSİ JAN POSEŁ SUŁTANA SULEJMANA I JAN KIERDEJ (SAID
KIERDEJ'İN (SAİD BEY)1 KABULÜ İLE İLGİLİ GİDER BEG) – RACHUNKI Z PODEJMOWANIA POSŁA 1
HESABI2
~1538 ~
1 Sultan'a hizmet eden Lehistan asilzadesi Jan Kierdej'in (Said Bey, 1490 - 1577) 1 Jan Kierdej czyli Said beg (1490-1577), szlachcic polski w służbie sułtańskiej,
babası, kendi armasına sahip ve Krasnystaw ve Trembowla Kaymakamı olan był synem Zygmunta Kierdeja, herbu własnego, starosty krasnostawskiego
Zygmunt Kierdej, annesi ise Sienna'lı Dorota Oleska idi. 1498 yılında Po- i trembowelskiego i Doroty z Sienna Oleskiej. W 1498 r. jako małoletni
morzany'deki kendi şatosunu savunan babasının vefatından sonra Kierdej, chłopiec dostał się, po śmierci ojca, obrońcy rodzinnego zamku w
küçük yaşta Türklere esir düştü. Müteakip 30 yıl içinde, nerede bulunduğu Pomorzanach, do niewoli tureckiej. Przez następnych 30 lat nic o nim nie
bilinmemektedir. Sultan'ın dergâhında eğitim gördüğü tahmin edilebilir. wiadomo, można się jedynie domyślać, że był wychowywany w szkole paziów,
Eğitim gördükten sonra bürokraside memur tayin edildi. Lehçe bildiği için a po jej ukończeniu otrzymał funkcję w kancelarii Wysokiej Porty. Zapewne
Sadrazam İbrahim Paşa tarafından kendisine diplomatik görev verilmiştir. ze względu na znajomość polskiego został wyznaczony przez wielkiego
1531 baharında, Kral I. Zygmunt'a ve Kançılar'ı olan Krzysztof Szydłowski'ye wezyra Ibrahima paszę do misji dyplomatycznych w Polsce. Wiosną 1531
elçi olarak gönderilmişti. Krakov'a gelince annesiyle görüşebildi. Müteakiben r. posłował po raz pierwszy do Krakowa, do króla Zygmunta I i kanclerza
1531 - 1532 yılında, İbrahim Paşa adına diplomatik görevini gerçekleştirerek, Krzysztofa Szydłowieckiego. Tu także spotkał się ze swoją matką. Następnie
Pomorzany mülkünü Sieniawski ailesinden geri almaya çalışsa da başarısız z misją od wielkiego wezyra był na przełomie 1531/1532, wówczas też starał
oldu. Sonra, 1532 - 1533 yılında düzenlenmiş Sejm (meclis) oturumuna elçi się bezskutecznie odzyskać od Sieniawskich majątek Pomorzany. Kolejny raz
olarak gönderildi. 1535 yazında yine Lehistan'a gelip Kral'la görüştükten son- posłował w latach 1532–1533 na sejm do Piotrkowa. Latem 1535 r. znów
ra Vilnius'a giderek Kamaniçe yakınlarında katledilen Osmanlı tüccarlarının był w Polsce i pojechał za królem do Wilna (w sprawach zwrotu mienia
mallarının iadesi hususunda görüşmeler yaptı. 1538, 1539 ve 1541 yılların- karawany kupców tureckich pomordowanych pod Kamieńcem). W rożnych
da, tüccarların mallarıyla ilgili olan çeşitli hususlarda Lehistan'ı ziyaret et- sprawach, związanych z towarami kupców był jeszcze Kierdej w latach 1538,
miş, 1543 yılında ise, Krakov'da, Osmanlı politikalarına karşı olan Zygmunt 1539 i 1541 r., a w 1543 r. próbował bezskutecznie w Krakowie zapobiec,
August'un Habsburg Hanedanı'ndan Elżbieta ile evliliğini önlemeye çalıştı. niekorzystnemu z punktu widzenia Wysokiej Porty, małżeństwu Zygmunta
Ancak bu girişimi sonuçsuz kaldı. Bu onun sekizinci ve tahminlere göre son Augusta i Elżbiety Habsburżanki. Była to jego ósma i ostatnia, jak się wydaje,
Lehistan göreviydi. Kendisinin her zaman Lehistan'ın dostu olduğu kabul misja do Polski. Uznawano go zawsze za życzliwego sprawom Królestwa, a w
edildiğinden müteakip yıllarda, İstanbul Elçisi Andrzej Bzicki'yi himayesi al- późniejszych latach proszono o opiekę nad polskim posłem nad Bosforem –
tına alması kendisinden istenmişti. (Hubert Wajs) Andrzejem Bzickim. (Hubert Wajs)
27
14
RP. / AGAD, LL 8, k. 160v-161

28
KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN'IN, KRAL ZAPROSZENIE NA UROCZYSTOŚĆ OBRZEZANIA

ZYGMUNT'U, OĞULLARI 14 YAŞINDAKİ BAYEZİD SYNÓW SUŁTANA 14-LETNIEGO BAJAZYDA I
VE 8 YAŞINDAKİ CİHANGİR'İN 28 EYLÜL 1539 8-LETNIEGO CİHANGİRA I WESELE JEGO CÓRKI
TARİHİNDE YAPILACAK SÜNNET TÖRENİ İLE KIZI MIHRIMAH Z TRZECIM WEZYREM RUSTEM PASZĄ
MİHRİMAH'IN ÜÇÜNCÜ VEZİR RÜSTEM PAŞA İLE
NİKÂHINA DAVET ETTİĞİNE DAİR
~1539 ~
Mesih dinine bağlı olan ve Hristiyan kralları arasında yüce, Panu wielkiemu między chrześcijańskimi panami w messiaszowej
hikmetle dolu, cana yakın dostumuz Kral Zygmunt, siz ulu wierze, panu mądremu, naszemu przyjacielowi miłemu
dostumuzu ve oğlunuzu, dinimize ve törelerimize uygun ola- polskiemu królowi Zygmuntowi. Oznajmujemy wam, którego
rak düzenlenecek [...] düğüne, [...] ve oğullarımız Bayezid ve czasu nasz list do was jako do przyjaciela swojego miłego […]
Cihangir'i dinimizin kadim usullerine göre sünnet ettireceği- prosimy was jako swego przyjaciela wielkiego i ze swoim synem
miz için sizi bu törene can dostumuz olarak davet ettiğimizi na wesele, które wesele mamy mieć według naszego zakonu
bildirmekteyiz [...]. […] mamy dwóch synów Bajezida i Dengysa mamy je chrzcić na
bożej wierze na stary zakon, który teraz trzymamy, prosimy was
jako przyjaciela swego miłego, abyście w nasz na weselu byli […]
29
15
30
KRAL I. ZYGMUNT'UN SULTAN I. SÜLEYMAN'IN ZYGMUNT I, KRÓL POLSKI, DO SULEJMANA

DÜĞÜN DAVETİNE CEVABI1 I, SUŁTANA TURECKIEGO, ODPOWIADA NA
ZAPROSZENIE NA WESELE
~12.11.1539 ~
1 Belgenin orijinali Latincedir. RP. / AGAD, LL 8, k. 162-163

31
16
RP. / AGAD, LL 10, k. 113v

32
OSMANLI SULTANI KANUNÎ I. SÜLEYMAN'IN, SULEJMAN I, SUŁTAN TURECKI, DO ZYGMUNTA

POZNAŃ KASTELANI GÓRKALI ANDRZEJ I, KRÓLA POLSKIEGO. LIST PRZYWIEZIONY
VASITASIYLA LEHİSTAN KRALI I. ZYGMUNT'A PRZEZ ANDRZEJA Z GÓRKI, KASZTELANA
GÖNDERDİĞİ NÂME-İ HÜMÂYÛNUN TÜRKÇE’DEN POZNAŃSKIEGO DO WILNA. PRZEKŁAD NA
LEHÇE’YE TERCÜMESİ JĘZYK POLSKI Z TURECKIEGO
~1540~
Sarayımıza göndermiş olduğunuz Andrzej isimli Elçiniz ta- Przyjacielowi naszemu, królowi polskiemu i inych państw
rafından getirilen mektubunuzun elimize geçtiğini, bu mek- Zakonu Chrześcijańskiego, wam, przyjacielowi i sąsiadowi
tupla Lehistan Kralı ve Hristiyan dinine bağlı olan devletlerin swemu, oznajmuję i daję znać przez ten nasz list; coście przysłali
kralı dostumuz ve komşumuza bildirmekteyim1. Elçiniz, sözlü do mnie i do mego wysokiego dworu z państwa swego,
emirlerinizi huzurumuzda tam ifade etti ve biz söylediklerini Zakonu Chrześcijańskiego, starostę i hetmana swego, na imię
tam olarak anladık. pana Andrzeja, w poselstwie z listem swym, gdyż on, poseł
wasz, do nas przyszedł. Cościekolwiek przez niego wskazali
Ahfadınız ve sizinle akdettiğimiz sulh ve kurduğumuz dost- do nas słowem mówić, ten poseł wasz wszytko to ostatecznie
luğu ve aramızdaki yeminden vazgeçmeyeceğimizi ve bunları przed nami słowem wymówił i my temu wszytkiemu dobrze
devam ettireceğimizi dostumuza bildirmekteyiz. Aramızdaki dostatecznieśmy wyrozu mieli.1
yemine uyarak, kötü durumların tarafınızda ortaya çıkmama-
sı ve aramızdaki yemin ve barışın devam etmesi için elinizden A tak oznajmujemy wam, przyjacielowi swemu, którzyśmy mieli
geleni yapmanızı rica ederim. ślub i przyjaźń przodkiem miedzy sobą - teraz ja tego ślubu i
przysięgi od was, przyjaciela swego, nie odstępuję, chcę się tego
Zira dostumuzun Elçisi huzurumuza çıkıp, emir ve talimat- trzymać, a inaczej tego nie uczynię. Jedno wy, przyjaciel mój,
larınıza dürüstçe uydu. Biz de Elçinizin sarayımızdan ayrıl- miejcie baczność też na swój ślub, który mamy miedzy sobą, aby
masına ve dostumuzun yanınıza gitmesine izin verdiğimizi z waszej strony co takowego złego się nie poczęło, abychmy mieli
dostumuza bildirmekteyiz. na obie stronie ten ślub nasz poczciwie otrzymać.
Bu name, Buda'da, [Şehzade] Mehmed'in 946'da vefatından Bo ten poseł wasz, przyjaciela mego, do nas przyszedł i poczciwie
sonra tarafımızdan yazdırıldı. postępował, jako na dobrego a na wiernego radę waszego
przystało. I my też zasię tego posła waszego od dworu naszego
H. 946 / Eylül 1540, Buda dobrze i poczciwie do was, przyjaciela naszego, opuścili, iżbyś,
przyjaciel nasz, o tym wiedział.
Pisan ten list u Budzynia, po śmierci Mehmeda 946 roku,

miesiąca września.
Wrzesień, 1540 (946 h.), Buda
1 Sultan I. Süleyman'ın "yaşlı" lakabına sahip olan Lehistan Kralı I. Zygmunt'a

mektubu, Osmanlıların 1541 yılında Buda'yı 2 Eylül 1541 günü aldıktan ve 1 List sułtana Sulejmana do króla polskiego Zygmunta I Starego został napi-
Lehistan Kralı'nın kızı ve aynı zamanda Macaristan'ın dul Kraliçesi olan sany po bezkrwawym zajęciu przez Turków Budy w dniu 2 września 1541
Izabela Jagiellonska'nın şehirden gönderilmesinden sonra yazılmıştı. Sultan, roku i usunięciu stamtąd królowej wdowy węgierskiej Izabeli Jagiellonki,
Macaristan'ın düşman Avusturya tarafından işgal edilmesini önlemek için córki króla polskiego oraz jej rocznego syna. Sulejman wraz ze swoją ar-
Osmanlı Devleti'ne yardım için müracaat etmiş olan Büyük Varadin Pisko- mią przybył pod Budę na prośbę Jerzego Utiešenovicia, biskupa Wielkiego
posu Jerzy Utiešenovi'in arzı üzerine Buda şehrinin yakınlarına ordusuyla Waradynu, który odwołał się do pomocy Turcji, by nie dopuścić do zajęcia
birlikte yaklaşmıştı. Bu müdahalenin sonucu, Sultan, Macaristan Kralı Jan Węgier przez wrogą im Austrię. Na wskutek tej interwencji sułtan ogłosił
Zapolya ve Izabela Jagiellonska'nın tek oğlu Jan Zygmunt Zapolya reşit olun- się opiekunem Węgier aż do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez Jana
caya kadar Macaristan'ın hamisi olacağını bildirmişti. Sultan'ın isteği üzerine Zygmunta Zapolyę, jedynego syna króla węgierskiego Jana Zapolyi i Izabe-
Kraliçe Buda'dan ayrılıp, oğluyla birlikte Erdel'e yerleşecekti. Genç kral ada- li Jagiellonki. Wedle woli sułtana królowa miała opuścić Budę i zamieszkać
yı Erdel'i Sancakbeyi sıfatıyla yönetecekti. Bu mektupta, Sultan I. Süleyman, z synem w Siedmiogrodzie, którym królewicz miał rządzić jako sandżakbej.
Kral Zygmunt ile kurduğu dostluğu devam ettireceğini, 1533 yılında akdedil- W powyższym liście sułtan Sulejman zapewnia króla Zygmunta I Starego o
miş olan barış ittifakının geçerli olduğunu bildirmekte ve iki devlet arasında przyjaźni i zachowaniu w mocy traktatu pokojowego z 1533 roku, prosząc
temin edilmiş olan barış ittifaklarının hükümlerini ihlal edebilecek herhangi go, by powstrzymał ewentualne działania mogące zniweczyć postanowienia
müdahaleden sakınmasını rica etmektedir. (Małgorzata Badowska) pokojowe między oboma państwami. (Małgorzata Badowska)
33
17
RP. / AGAD, PL_1_3_34-68-110-218_0004

34
HASEKİ HÜRREM SULTAN TARAFINDAN YENİ LIST Z GRATULACJAMI I KONDOLENCJAMI

LEH KRALI II. ZYGMUNT AUGUST'A GÖNDERİLEN ROKSOLANY, ŻONY SULEJMANA [HASEKİ HÜRREM]
TEBRİK VE TAZİYE MEKTUBU DO KRÓLA POLSKIEGO ZYGMUNTA AUGUSTA II
~01.04.1548*~
Kral hazretlerinin şöyle malumu olsun ki: Do wiadomości Jego Wysokości Króla:
Babanız vefat ettikten sonra Padişah olduğunuz duyuldu. Mü- Usłyszeliśmy, że po śmierci ojca zostaliście następcą
barek olsun. Hazret-i Hak her şeyi hakkıyla ve en ince ayrın- tronu. Niech się szczęści ten, którego imię jest wielkie, jest
tısına kadar bilendir ki, çok mutlu olduk; kalbimize nur, gön- Wszystkowiedzącym, jest tym, który daje człowiekowi duszę,
lümüze sevinç doldu. Emir yüce Allah'ındır, elden ne gelir. niech światło spłynie na wasze serca, niech radość ogarnie
Artık "Hüküm Allah'ındır." kaidesine göre hareket etmelisiniz. nasze serca. Należy przyjąć wolę Wszechmocnego i działać
wedle zasady, że „osąd należy do Allacha”.
Bundan sonra; bu sevgi yüklü mektup ile işbu bizim Hasan
Ağa şerefli huzurunuza gönderildi. Kendisi size ulaştığında Z listem tym, wyrażającym naszą przyjaźń, wysłany został do
sonsuz lütuflarınızdan şunu bekler ve dileriz ki, adı geçen kö- waszej wysokości nasz Hasan Aga. Gdy dotrze bez przeszkód,
lenizin şerefli huzurunuza arz ettiği ve söyleyip anlattığı her to co by nie przekazał i opowiedział waszej wysokości,
şeyin bizim tarafımızdan olduğu bilinsin ve böylece inanılıp którego wspaniałomyślność nie zna końca, niech będzie wam
doğruluğuna itimat buyurulsun. wiadomym i obyście temu w dobrej wierze zaufali i zawierzyli.
Artık ne söylenebilir ki, zaten bunlar sizlere gizli değildir. Cóż poza tym należy powiedzieć, niech pozostanie w skrytości
serca i duszy.
Haseki Sultan
Haseki Sułtan
* Data w przybliżeniu
* Tarih tahminîdir.
35
18
RP. / AGAD, PL_1_3_68-110-219_5

36
HASEKİ HÜRREM SULTAN TARAFINDAN YENİ ODPOWIEDŹ ROKSOLANY, ŻONY SUŁTANA

LEH KRALI II. ZYGMUNT AUGUST'TAN GELEN SULEJMANA [HASEKİ HÜRREM] NA LIST OD NOWEGO
MEKTUBA CEVABEN GÖNDERİLEN MEKTUP KRÓLA POLSKIEGO ZYGMUNTA AUGUSTA II
~01.04.1548*~
Yüce Allah Kral hazretlerinin ömrünü artırsın ve bir gününü Niech Najwyższy obdarzy waszą wysokość Króla długim życiem
bin eylesin. i niechaj z jednego dnia uczyni dni tysiąc.
Bu fakir şunu arz eder ki: Uniżona przekazuje:
Sevgi yüklü mektubunuz gelip ulaştığında o kadar çok sevi- Gdy otrzymałam wasz przepełniony miłością list, tak bardzo
nip memnun oldum ki, anlatmak mümkün değildir. Mektu- się ucieszyłam i uradowałam, że trudno wyrazić to słowami. W
bunuzda; sağlık ve esenlik içerisinde olduğunuz ve bu sami- liście swoim piszecie, że jesteście zdrowi i szczęśliwi, że trudno
mi dostunuza karşı duyduğunuz muhabbet ve özlem ile yüce
wypowiedzieć słowami miłość i tęsknotę, jaką odczuwacie do
Padişah hazretlerine olan sevginiz ifade olunmuş ki anlatmak
mümkün değildir. Ömrünüz uzun ve daima gönlünüz hoş ol- swego szczerego przyjaciela, jak wielka jest wasza miłość do
sun. Şerefli mektubunuzda yazılı olan muhabbetleri ve kulum jego wysokości Padyszacha. Niech życie wasze będzie długie,
Hasan'ın sözlü olarak anlattığı dostlukları cana minnet bilip a serce zawsze przepełnione sympatią. Gdy uczucia sympatii,
Padişah hazretlerine arz edince yüce Padişah hazretleri o ka- jakie znalazły się w waszym liście, i słowa o przyjaźni, jakie
dar çok memnun oldu ki, anlatmak mümkün değildir. "Koca doniósł nam słownie nasz sługa Hasan, przekazano jego
Kral bizim ile iki kardaş gibi idi; rahmeti bol olan Allah'ın dileme- wysokości Padyszachowi, jego wysokość Padyszacha ogarnęło
siyle bu Kral ile de atayla oğul gibi olalım." deyip, bu sevinçten takie zadowolenie, że niemożliwym jest jego opisanie. Odrzekł:
dolayı, bir ferman yazılmasını emredip kulum Hasan'ı şerefli „z potężnym Królem jesteśmy jak dwaj bracia. Za przyzwoleniem
huzurunuza gönderdi. szczodrobliwego Allacha, będę dla tego Króla i jego poprzedników
jak brat” i rozkazał napisanie tych słów i wysłanie naszego sługi
Kral hazretlerinin şöyle malumu olsun ki; Padişah yanında
Hasana do waszej wysokości.
herhangi bir hususta sizlerden söz açılınca sizleri çokça ha-
yır ile anmayı cana minnet biliriz dostluktan dolayı. Bu sev-
gi yüklü mektup boş gitmesin diye uçkuruyla birlikte iki çift Niech jego wysokość Król wie, że kiedykolwiek w obecności
don ve gömlek, altı tane elbezi ve bir tane el yüz makremesi Padyszacha jest mowa o was, wspomina on was z dobrocią i
gönderildi. Bohçası ile kabul buyurup bizi hoş göresiniz. Zira wyraża wdzięczność za przyjaźń. Wraz z tym listem sympatii,
gönderilen giysiler sizlere layık değildir. İnşallah bundan son- by nie był pustosłowny, przesyłamy dwie pary koszul i spodni
ra bilhassa işlemeli yaptıralım1. wraz z przepaskami, sześć sztuk chusteczek i ręczniki do rąk i
twarzy. Prosimy o przyjęcie i radowanie się nimi, chociaż i tak
Son olarak; kulların Rabbi'nin izniyle ömrünüz ve devletiniz przesyłane ubiory nie są was godne. Jak Bóg pozwoli, następnym
daim olsun. razem każę wykonać bardziej ozdobne.
Haseki Sultan Na zakończenie: niech Bóg wasz obdarzy was długim życiem, a
państwo wasze niech trwa na zawsze.
Haseki Sułtan
* Tarih tahminîdir. * Data przybliżona

1 Yukarıda tercih edilen sadeleştirmenin dışında okuyucunun da değerlen-
dirmede bulunmasına imkân verebilmek bakımından, söz konusu bölümün
çeviri yazısı altları çizilerek buraya aktarılmıştır: Çeviri yazıdaki altları çizili
bölümler yukarıdaki sadeleştirilmiş metinde tercih edilen anlamların dışında
da manalandırılabilir.
" … sizlerden zikrolunursa on ol kadar sizleri hayr ile zikretmeği câna minnet bilürüz
dostluğa binâen mektûb-ı mahabbet tehî-dest olmamağıçün iki çift don ve gönlek
uçkuruyla ve altı dâne destmâl ve bir dâne el yüz makremesi gönderildi bohçası
ile ma‘zûr buyurasız. Zîrâ sizlere lâyık esbâb gönderilmedi. İnşâallahü'r-Rahmân
şimden girü kasd ile işledelim …".
37
19
TC. / BOA, A.DVNS.MHM.d. 3/893

38
LEHİSTAN'DA VEFAT EDEN OSMANLI LIST SUŁTAŃSKI DO KRÓLA POLSKIEGO

BEZİRGÂNLARININ MAL VE ALACAKLARININ [ZYGMUNTA AUGUSTA II] W SPRAWIE ZWROTU
İADESİNE DAİR LEH KRALI'NA1 NÂME-İ HÜMÂYÛN TOWARÓW I WIERZYTELNOŚCI KUPCÓW
OSMAŃSKICH ZMARŁYCH W POLSCE
~26.05.1560~
Leh Kralı'na Do Króla Polskiego
Ülkenizde Meske(?) ve Boliste(?) isimli yerler arasında hara- Wcześniej już wystosowaliśmy nasz list w sprawie towarów
miler tarafından öldürülen Tokatlı Mehmed isimli bezirgânın należących do kupca imieniem Mehmed z Tokat, który został
malları için daha önce size nâme-i hümâyûnumuz gönderil- zamordowany w waszym kraju przez zbójców, gdzieś pomiędzy
miş idi. Hâlâ bazı kimseler Kapımıza gelip bizden bu malları miejscowościami Meske [?] i Boliste [?]. Teraz zaś do drzwi
talep etmektedirler. naszych dobijają się pewni osobnicy, którzy żądają od nas zwrotu
tychże towarów.
Bundan başka bir de Kefeli Mustafa bezirgân meselesi var ki,
o da ülkenizde ölmüş ve malları Kefeli Tohtamış isimli bir Jest poza tym jeszcze sprawa kupca imieniem Mustafa z Kaffy,
Ermeni tarafından Vilne2 şehrinde Yorgi isimli şahsa veresiye który także samo zmarł był w waszym kraju, a towary jego
olarak satılmış, ancak bedeli alınamamış idi. zostały odsprzedane jako spuścizna przez Ormianina imieniem
Tohtamış z Kaffy jakiejś osobie imieniem Jorgi z miasta Wilna,
Artık bunların hepsinin tarafımıza gönderilmesi lazım geldi- lecz w zamian za które nie otrzymał zapłaty.
ğinden, ülkelerimiz arasında eskiden beri var olan dostluk ve
sadakatin gereği olarak sizden adı geçen bezirgânların malla- Ponieważ stało się rzeczą konieczną, by odesłać do nas wszystkie
rının, listesi ile birlikte eksiksiz olarak İstanbul'a ulaştırılması [te towary], więc oczekujemy, byście w imię uczciwości i
hususunda her türlü çabayı göstermenizi bekliyoruz. przyjaźni, jaka od wieków łączy nasze kraje, podjęli wszelakie
możliwe starania, by towary tych kupców zostały przesłane do
Stambułu wraz z ich spisem i bez jakichkolwiek braków.
1 Kral II. Zygmunt August.

2 Vilnius.
39
20

40
TATARLARDAN VEYA OSMANLI ASKERLERİNDEN ROZKAZ DO BEJA AKERMANU, BY NIE DAWAĆ

HİÇ KİMSENİN LEH ÜLKESİNE TECAVÜZÜNE SPOSOBNOŚCI DO POGWAŁCENIA ZIEM
MEYDAN VERİLMEMESİNE DAİR AKKİRMAN POLSKI PRZEZ JAKIEGOKOLWIEK ŻOŁNIERZA
BEYİ'NE EMİR TATARSKIEGO LUB OSMAŃSKIEGO
~29.09.1564~
Akkirman Beyi Hasan Bey'e Do Beja Akermanu - Hasan Beja
Akkirman sancağında bulunan Tatarlardan veya Osmanlı as- Nie ma mego przyzwolenia, by jakikolwiek żołnierz tatarski
kerlerinden hiç kimsenin Leh ülkesine tecavüzde bulunması- bądź osmański spośród tych z sandżaku Akermanu dopuścił się
na iznim yoktur. Buyurdum ki: pogwałcenia ziem Polski. Nakazuję więc:
Bu emrim sana ulaştığında, kimsenin Leh sınırına ve ülkesine Gdy otrzymasz ten rozkaz, nie możesz dawać przyzwolenia, by
tecavüz etmesine izin vermeyesin. ktokolwiek naruszył granice i ziemie polskie.
Akkirman sancağının Özi tarafından Leh toprağına koyun Napomnij też pasterzy, którzy przeprowadzają swe stada kóz i
ve davar geçirecek çobanlara da tembihte bulunasın ki; zara- owiec z sandżaku Akerman na ziemie polskie od stron Dniepru,
ra uğradıkları takdirde talepte bulunabilmeleri için, bunları by – gdy będą dochodzić swych strat – nie robili tego po kryjomu,
gizlice değil her iki tarafın yetkililerinin bilgisi dahilinde ve lecz za wiedzą osób zaufanych obydwu stron podając wielkość
miktarlarını sicile kaydettirerek geçirsinler. strat do rejestrów.
Ayrıca Leh tarafında koyun ve davarı bulunanlar, aradaki Poza tym ci, którzy mają swe stada owiec i kóz po stronie polskiej,
antlaşma gereğince eskiden beri veregeldikleri şekilde otlak niech nadal płacą podatki od wypasu, tak jak zwykli czynić to od
vergisini versinler. Sen de, koyun vergisi alınacağı zaman, ta- dawna i jak stanowi umowa. A i Ty, na czas poboru podatków
rafların vergi görevlilerini herhangi bir vergi kaybına uğra- pogłównych, zapewnij w miejscach, gdzie podatek ten będzie
mamaları için yeterli miktarda adam ile tahsilat yapılan yerde zbierany, odpowiednią ilość ludzi, tak by poborcy podatkowi
hazır edesin. Ancak bundan dolayı herhangi bir kötülük veya nie doznali uszczerbku w podatkach. Przy tym zaś unikaj też
taraflara zarar verecek durumun ortaya çıkmasından sakına- sytuacji, by z tego powodu dochodziło do nieuczciwości i strat
sın. dla obydwu stron.
41
21

42
TATARLARIN DENETİM ALTINDA TUTULARAK LIST SUŁTAŃSKI DO CHANA KRYMU, BY

LEHİSTAN HALKINI RAHATSIZ ETMELERİNE SPRAWOWAŁ KONTROLĘ NAD TATARAMI,
MEYDAN VERİLMEMESİNE DAİR KIRIM HANI'NA TAK BY NIE DAWAĆ IM SPOSOBNOŚCI DO
NÂME-İ HÜMÂYÛN NIEPOKOJENIA NARODU POLSKIEGO
~29.09.1564~
Kırım Hanı Devlet Giray Han'a Do Chana Krymskiego Geraja
Leh Kralı Zygmunt August tarafımıza elçiler göndererek; tam Król polski Zygmunt August przysłał do nas swych posłów,
bir sadakat ve bağlılık üzere dostluk ve samimiyet binaları- odnowiliśmy gmachy przyjaźni i szczerości, umocniliśmy
nı yenileyip temellerini güçlendirmiş, Tatarların aramızdaki ich fundamenty, tak by panowało pełne zaufanie i bliskość
antlaşmaya aykırı olarak ülkesine tecavüzde bulunup Leh hal- związków; a także poprosił nas o pomoc, albowiem Tatarzy, na
kından birçok insanı esir ettiklerini ve hayvanları yağmala- przekór porozumieniom między nami, dopuszczają się gwałtów
dıklarını bildirerek bizden yardım istemiştir. na jego ziemiach, uprowadzają w niewolę poddanych z narodu
polskiego, grabią i zagarniają zwierzęta.
Biz de kendisine, İslam dinine mensup olmayan Lehlilerin
serbest bırakılıp hayvanların sahiplerine iade edileceğine dair My, (Padyszach), przesłaliśmy mu list sułtanski, by Polacy
bir nâme-i hümâyûn yazıp gönderdik. niebędący wyznawcami Islamu zostali uwolnieni, a zwierzęta
zostały na powrót zwrócone ich właścicielom.
Şimdi bize olan bağlılığınıza güvenerek sizden; Lehlilerle
aramızda yapılmış olan antlaşmaya uygun biçimde Tatarları Pełni wiary w związki pomiędzy nami, oczekujemy, że
denetim altına almanızı, Leh ülkesine tecavüzde bulunmala- zapanujecie nad Tatarami w sposób zgodny z porozumieniem
rına izin vermemenizi, antlaşmaya aykırı olarak esir edilmiş między nami i Polakami, nie dacie im swego przyzwolenia na akty
Lehlilerden İslam dinine mensup olmayanları geri memleket- gwałtu na ich kraju, Polacy, którzy nie są wyznawcami Islamu, a
lerine göndermenizi, alınan hayvanları sahiplerine teslim et- którzy zostali uprowadzeni w niewolę wbrew porozumieniom,
tirmenizi ve Leh ahalisine aramızdaki antlaşmaya aykırı ola- odeślecie z powrotem do ich kraju, a zagrabione zwierzęta niechaj
rak zulüm ve haksızlık yaptırmamanızı bekliyoruz. Umarız ki zostaną zwrócone ich właścicielom, jak też nie przyzwolicie na
böylece bizim şu güzel saltanat dönemimizde her iki tarafın czynienie narodowy Polaków nieprawa i gwałtu w niezgodzie
halkı refah, sınır bölgeleri huzur, yolcular ve gelip gidenler de z porozumieniami. Mamy nadzieję, że w tym radosnym okresie
emniyet ve gönül rahatlığı içerisinde olurlar. sułtanatu narody obydwu państw będą żyć w dobrobycie, na
obszarach przygranicznych panować będzie spokój, a podróżni
będą radować się bezpieczeństwem i spokojem ducha.
43
22

44
LEH KRALI'NIN TACİRLERİNİN TİCARET İÇİN ROZKAZ DO BEJA FILAKOWA, BY ZEZWOLIŁ

FİLEK KALESİ'NE GELEBİLECEKLERİNE DAİR FİLEK KUPCOM KRÓLA POLSKIEGO [ZYGMUNTA
BEYİ'NE EMİR AUGUSTA II] NA PRZYJAZD DO TWIERDZY
FILAKOWO DLA PROWADZENIA HANDLU
~04.10.1564~
Filek Beyi'ne Do Beja Filakowa
Leh Kralı'nın Elçisi Gregorine Jazlowiecki1, Filek Kalesi ya- Poseł Króla polskiego Jerzy Jazłowiecki informując nas, że w
kınında bazı yerlerinin bulunduğunu bildirerek Leh Kralı'nın pobliżu Twierdzy Filakowo znajdują się pewne jego osady,
tacirlerinin ticaret amacıyla Filek Kalesi'ne gelip gitmelerine zwrócił się do nas o wydanie zgody, by kupcy - poddani Króla
tarafımızdan izin verilmesi talebinde bulunmuştur. Buyur- polskiego – mogli przybywać do Twierdzy Filakowo dla
dum ki: prowadzenia handlu. Nakazuję więc:
Onlar tarafından dostluğa ve aradaki antlaşmaya uyulduğu Jak długo będą oni pozostawać wiernymi przyjaźni i
sürece, adamları ticaret için ülkemize geldikleri gibi Filek Ka- porozumieniom, niech mogą bezpiecznie przybywać do
lesi'ne de emniyet içerisinde gelebilirler. Gelmelerine ve tica- Twierdzy Filakowo tak samo jak przybywają do naszego kraju
ret yapmalarına engel olmayasın ve kimsenin aradaki dostluk dla prowadzenia handlu. Niech nikt nie stwarza przeszkód dla
ve antlaşmaya aykırı iş yapmasına izin vermeyesin. ich przyjazdów i prowadzenia przez nich handlu i niechaj nikt
nie daje swego przyzwolenia, by ktokolwiek uczynił coś wbrew
przyjaźni i porozumieniom.
1 Jerzy Jazłowiecki.
45
23

46
ÜLKELERİN GELİŞMESİ TACİRLERİN REFAH LIST SUŁTAŃSKI DO KRÓLA POLSKIEGO W

İÇİNDE OLMALARINA BAĞLI OLDUĞUNDAN SPRAWIE UŁATWIENIA WOLNEGO HANDLU
LEHİSTAN İLE BOĞDAN ARASINDAKİ SERBEST Z RZECZPOSPOLITĄ I HOSPODARSTWEM
TİCARETİN KOLAYLAŞTIRILMASINA DAİR LEH MOŁDAWSKIM, ALBOWIEM ROZWÓJ KRAJÓW
KRALI'NA NÂME-İ HÜMÂYÛN ZALEŻY OD DOBROBYTU KUPCÓW
~08.08.1565~
Boğdan Voyvodası Aleksandra tarafımıza göndermiş olduğu Hospodar Mołdawii Aleksander przekazał nam list, w którym
mektupta; halkınızın ülkenizde kurulan pazara gelen Boğdan- pisze, że ludność wasza płaci kupcom mołdawskim, jacy
lı tüccarların sattıkları mal ve hayvanlar karşılığında hakiki przybywają na targi w waszym kraju, by sprzedać swe towary
gümüş akçe yerine bakır akçe verdiklerini, ancak bu paranın i zwierzęta, nie monetami srebrnymi lecz miedzianymi, które
Boğdan'da da başka yerde de geçmediğini, ayrıca bu bakır ak- później nie są przyjmowane w żadnym innymi miejscu, w
çelerin altın veya kuruşa çevirilmesinde eskiden beri uygu- tym i w samym Hospodarstwie Mołdawskim, a poza tym przy
lanan 1 altın 70, 1 kuruş 45 bakır akçe hesabı yerine, 1 altın przeliczaniu tych monet miedzianych na złote bądź grosze nie
93, 1 kuruş 55 bakır akçe hesabı üzerinden işlem yaptıklarını, wypłaca się 70 monet miedzianych za 1 złotego i 45 monet
bunun sonucunda da Boğdanlıların ülkelerine döndüklerinde miedzianych za 1 grosz, jak to miało miejsce od dawna, lecz 93
bu alışverişten önemli ölçüde zarar ettiklerini bildirmektedir. miedziaki za 1 złotego i 55 miedziaków za 1 grosz, w wyniku
czego kupcy mołdawscy, po powrocie do swego kraju, ponoszą
Bundan başka bir de, Boğdan'dan ülkenize kaçan eşkıya kona tym handlu poważne straty.
nusu var ki, bunların haklarından gelinmesi gerektiği daha
önce elçilerinizle tarafınıza göndermiş olduğumuz nâme-i Poza tym jest jeszcze sprawa rozbójników, którzy uciekają
hümâyûnumuzda ifade edilmişti. Bunların bir tekinin bile hi- z Mołdawii do waszego kraju, o konieczności rozprawienia
maye edilmeyip yakalananların derhâl cezalandırılması lüzu- się z którymi pisaliśmy już w liście przekazanym wam za
munu bu nâme-i hümâyûnumuzda da tekrar hatırlatırız. pośrednictwem waszego posła. Ponownie przypominamy tym
listem, by nawet jeden z nich nie znalazł u was schronienia, a
Alışveriş yapmak için ülkenize gelen söz konusu Boğdanlı pochwyconych należy karać natychmiast.
tüccarlar konusunda da, kendilerine akçe hususunda sıkıntı
çektirilmemesini ve pazarda eskiden beri hangi akçe kullanı- Jeśli chodzi o kupców mołdawskich, którzy przyjeżdżają dla
lagelmiş ve altına çevirmede hangi hesap esas alınmışsa o akçe handlu do waszego kraju, oczekujemy, że nie będą oni narażeni
ve hesabın geçerli olmasını sağlamanızı bekliyoruz. Çünkü, na kłopoty związane z monetami, i że zapewnicie, by na targach
ister Boğdanlı ister başka milletten olsun, memleketin gelişip używane były pieniądze, jakie były w użyciu w przeszłości, a i przy
bayındır hâle gelmesi tüccarların refah içerisinde olmasına przeliczaniu ich na złoto stosować się będzie rachunek jak ongiś.
bağlıdır. Albowiem rozwój i dobrobyt narodów, czy to mołdawskiego czy
też jakiegokolwiek innego, zależy od dobrobytu kupców.
47
24

48
LEH KRALI ZYGMUNT AUGUST'A TATAR ASKERİ LIST SUŁTAŃSKI DO CHANA KRYMSKIEGO Z
GÖNDERİLEREK DÜŞMANLARINA KARŞI YARDIM PROŚBĄ O UDZIELENIE POMOCY KRÓLOWI
EDİLMESİNE DAİR KIRIM HANI'NA NÂME-İ POLSKIEMU ZYGMUNTOWI AUGUSTOWI
HÜMÂYÛN PRZECIWKO WROGOM POPRZEZ WYSŁANIE
ŻOŁNIERZY TATARSKICH
~10.08.1565~
Tatar Hanı Devlet Giray Han'a Do Chana Tatarskiego Geraja
Leh Kralı Zygmunt August gönderdiği mektubunda; düş- Król polski Zygmunt August w liście swym zwrócił się o łaskę
manına karşı galip gelebilmesi için kendisine bir miktar Ta- udzielenia mu pomocy w zwycięstwie nad swym wrogiem
tar askeri göndererek yardımda bulunmamızı ve daha önce poprzez wysłanie mu pewnej liczby żołnierzy tatarskich, jak i
Tatarlar tarafından esir edilen Lehlilerden, bulunabilenlerin o zwolnienie z niewoli tych spośród Polaków, którzy wcześniej
serbest bırakılmasını istirham etmiş; kendisinin samimi dos- zostali pochwyceni przez Tatarów, podkreślając przy tym, iż jest
tumuz olduğunu bildirmiştir. naszym szczerym przyjacielem.
Biz de kendisine cevaben; Tatar Hanlığına eskiden beri ver- W odpowiedzi przekazaliśmy mu, że przesłaliśmy wam ten
mekte olduğu vergiyi eksiksiz olarak ödemesi şartıyla bir list, abyście udzielili mu pomocy w pewnej liczbie żołnierzy
miktar Tatar askeriyle yardımına gitmeniz için size nâme-i tatarskich, jednakże pod warunkiem, że nadal będzie płacić
hümâyûn gönderdiğimizi bildirdik. Chanatowi Tatarskiemu wszystkie należne podatki, jak czynił to
w przeszłości.
Şimdi; bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaştığında, şayet Leh
Kralı Zygmunt August ödemekte olduğu olağan vergisini ve- Tak więc teraz, gdy list ten dotrze do was, oczekujemy, że ze
rir ve düşmanından intikam almak için sizden yardım ister- względu na związki, jakie nas łączą, jeśli będzie to możliwe, nie
se, sizin de bize olan bağlılığınızın gereği olarak mümkünse odmówicie pomocy i wyślecie mu pewną ilość żołnierzy trasą
kendisine yardım ve destek için uygun olan güzergâhtan bir odpowiednią dla udzielenia mu pomocy i wsparcia, o ile Król
miktar asker göndermenizi ve yardımdan geri durmamanızı Zygmunt August przekaże podatki, jakie zwyczajowo ma płacić,
bekliyoruz. i o ile zwróci się do was o pomoc w dokonaniu zemsty na wrogu.
Ayrıca, daha önce tarafınıza gönderilen nâme-i hümâyû- Poza tym też, jak napisaliśmy we wcześniej przekazanym wam
numuzda da belirtildiği üzere, Lehlilerle aramızdaki antlaş- liście, zgodnie z porozumieniem pomiędzy nami i Polakami,
manın gereği olarak, Tatarların elinde esir olarak bulunan powinniście wykazać się koniecznymi staraniami w sprawie
Lehlilerden İslam dinine girenleri kendi iradelerinde bıra- Polaków wziętych przez Tatarów w niewolę, tak, by ci spośród
kıp, Müslüman olmayanların güvenilir adamlarınız eşliğinde nich, którzy przeszli na wiarę Islamu, sami zdecydowali o
memleketlerine götürülmeleri hususunda da gerekli çabayı własnym losie, a ci, którzy nie stali się muzułmanami, zostali
göstermeli ve hiç kimsenin Lehlilerle olan dostluğumuza ve odesłani do swych krajów pod opieką waszych zaufanych ludzi,
aradaki antlaşmaya aykırı iş yapmasına izin vermemelisiniz. jak też byście nie przyzwolili na to, by ktokolwiek uczynił
coś niegodnego naszej przyjaźni z Polakami i niezgodnego z
porozumieniem pomiędzy nami.
49
25
TC./ BOA, A.DVNS.MHM.d. 5/251

50
LEH TÜCCARLARINDAN KANUNSUZ VERGİ TALEP ROZKAZ DO KADIEGO BURSY W SPRAWIE

EDİLMEMESİNE DAİR BURSA KADISI'NA EMİR BEZPRAWNEGO ŻĄDANIA PODATKÓW OD
KUPCÓW POLSKICH
~17.09.1565~
Bursa Kadısı'na Do Kadiego Bursy
Bu fermanı getiren Yanko Grişko ve Haçno Yaneş isimli ki- Osoby Janko Griszko i Haczno Janesz, które przynoszą ci ten
şiler, kendilerinin Leh halkından olduklarını, ticaret yapmak dekret, są z narodu polskiego i donoszą, że gdy przyjechali
amacıyla Bursa'ya gittiklerinde yavacıların1 kendilerini yaka- do Bursy, by zajmować się handlem, byli niepokojeni przez
layıp yava haracı isteyerek rahatsız ettiklerini bildirdiler. Bu- poborców podatkowych, którzy żądali od nich zapłacenia
yurdum ki: podatku1. Nakazuję więc:
Durumu inceleyesin; bu kişiler gerçekten Osmanlı halkından Zbadać sprawę i jeśli osoby te rzeczywiście nie są z narodu
olmayıp Leh halkından oldukları hâlde yavacılar bunları bu osmańskiego, lecz pochodzą z narodu polskiego, macie
şekilde rahatsız ederlerse, bunu önleyesiniz ve kimseye kanun zapobiec niepokojeniu ich w jakikolwiek sposób przez
dışı iş yaptırmayasınız. poborców podatkowych i podejmowaniu wobec kogokolwiek
jakichkolwiek działań poza prawem.
1 Yava ve Yavacı: Buradaki anlamına göre, gayrimüslim halktan olup asıl mem- 1 Chodzi tu o podatek (yava), jaki był pobierany od nie muzułman zamieszkałych
leketlerini terk ederek başka bir yere yerleşenlerden alınan vergi ve bunu ta- poza swym krajem; podatek nie miał charakteru podatku dodatkowego, lecz
kip etmekle görevli kimse. Bu vergi ilave bir vergi olmayıp asıl vatanlarında miał być podatkiem, jakie osoby te musiałyby zapłacić w swym kraju.
vermeleri gereken vergiye mukabil olarak alınmaktaydı.
51
26

52
LEH ÜLKESİNE TECAVÜZDE BULUNAN TÜRK ROZKAZ DO BEJA AKERMANU W SPRAWIE

VE TATARLARIN CEZALANDIRILMASINA DAİR UKARANIA TURKÓW I TATARÓW, KTÓRZY
AKKİRMAN BEYİ'NE EMİR DOPUSZCZAJĄ SIĘ GWAŁTU NA POLSKĘ
~04.09.1567~
Akkirman Beyi'ne Do Beja Akermanu
Tatarların, Leh topraklarına saldırmamaları hususunda daha Doniosłeś, że Tatarzy nie wzięli sobie do serca wcześniejszych
önce gönderilmiş olan fermanlara aldırış etmeyip tecavüzleri- dekretów dotyczących ich napadów na ziemie polskie i nadal
ni sürdürdüklerini, onlara Dobruca ve Akkirman'daki Türk- dopuszczają się gwałtów na te ziemie, przy czym też dołączają
lerin de katıldıklarını, gelen fermanda bu olayların hukuk do nich Turcy w Dobrudży i Akermanu, a jeśli chodzi o dekrety,
çerçevesinde halledilmesi emredilmekte ise de bunların artık w których nakazano rozwiązanie tych kwestii w ramach prawa,
hukuk yoluyla halledilme imkânı kalmadığından, bu olayları to obecnie nie ma już takiej możliwości i zachodzi konieczność
yapanlar hakkında emr-i şerif çıkarılması gerektiğini bildir- wydania wobec tych, którzy to czynią, rozkazu padyszacha.
mişsin. Buyurdum ki: Nakazuję więc:
Bu emrim sana ulaştığında, iskeleye adamlar koyarak bu gi- Z chwilą otrzymania tego rozkazu, wystaw na przejściach ludzi
bileri geçirmeyip yakalayasın ve bu kötü işleri yaptıkları sabit i niech pochwycą oni tych, którzy to czynią, nie zezwalając im
olanların hukuk çerçevesinde haklarından gelesin. Bunlar her na przejście, a ci, którym udowodniono, że robili coś złego,
nerede olurlarsa olsunlar, benim haslarımda bile olsalar, ya- niech zostaną ukarani zgodnie z prawem. Gdziekolwiek by oni
kalayasın. nie byli, mają zostać pochwyceni, nawet gdyby znajdowali się na
moich ziemiach.
53
27

54
LEH KRALI'NA BAZI EŞYALAR ALMAK ÜZERE ROZKAZ DO KADICH ORAZ KOMÓR CELNYCH W
BURSA'YA GELEN ADAMINDAN GÜMRÜK STAMBULE I BURSIE W SPRAWIE NIEPOBIERANIA
ALINMAMASINA DAİR İSTANBUL VE BURSA OPŁAT CELNYCH OD KUPCA PRZYBYŁEGO DO
KADILARI İLE GÜMRÜK EMİNLERİNE EMİR BURSY CELEM NABYCIA PEWNYCH TOWARÓW
DLA KRÓLA POLSKIEGO
~10.05.1568~
Bursa Kadısı'na ve Bursa Gümrük Emini'ne Do Kadiego Bursy i Komory Celnej w Bursie
Leh Elçisi1 Kapımıza arzuhâl sunarak; Leh Kralı'na bazı eş- Poseł Polski zwrócił się do nas z prośbą, by nie pobierano opłat
yalar almak üzere 4.000 filori ile Bursa'ya gönderilen adamı celnych od Janko Armeni, który został przysłany do Bursy, by
Yanko Armeni'den gümrük alınmaması isteğinde bulunmuş- nabyć dla króla polskiego różne towary za sumę 4.000 florenów.
tur. Buyurdum ki: Nakazuję więc:
Bu emrim size ulaştığında, Leh Kralı'nın Bursa'ya gönderdiği Byście, z chwilą otrzymania tego rozkazu, nie żądali opłat
adamının satın aldığı eşyaların 4.000 filorilik kısmından güm- celnych od towarów nabytych przez osobę, którą wysłał do Bursy
rük talep etmeyesiniz. Ancak bu bahane ile 4.000 filorilikten król polski, od części do wysokości 4.000 florenów. Jednakże
fazla eşya geçirilmesine veya gümrük ödememek için başka- powinniście też zachować czujność, by pod tym pretekstem nie
larına ait malların Kral'ın adamının mallarına karıştırılarak próbowano wywieźć towarów za więcej niż za 4.000 florenów,
geçirilmesine karşı da dikkatli olasınız. bądź też - by gwoli uniknięcia zapłaty należności celnych - z
towarami nabytymi przez wysłannika króla nie wymieszano
Bu emrin birer suretleri, İstanbul Kadısı'na ve Gümrük Emini'ne de towarów należących do innych osób.
gönderilmiştir.
Po jednej kopii tego rozkazu wysłano też do Kadiego Stambułu i
Komory Celnej w Stambule.
1 Piotr Zborowski.
55
28

56
CANKİRMAN'DA YAĞMA VE KATLİAM YAPAN LIST SUŁTAŃSKI DO KRÓLA POLSKIEGO W

LEHLİLERİN CEZALANDIRILMASINA DAİR LEH SPRAWIE UKARANIA JEGO PODDANYCH, KTÓRZY
KRALI'NA NÂME-İ HÜMÂYÛN DOPUŚCILI SIĘ MORDERSTW I RABUNKÓW W
CANKIRMAN
~03.07.1568~
Akkirman Sancakbeyi ile Kadısı yüce Kapımıza gönderdikleri Bej Sandżaku Akerman wraz z kadim donoszą w nadesłanym
mektupta; Pan Laski ve isimleri yazılı diğer adamlarınızın Ta- liście, że Pan Laski oraz inni wasi ludzie, których imiona tam
podają, dziesiątego dnia ubiegłego miesiąca Zilkade, pod
tar eşkıyasının sizin memleketinize saldırdığı gerekçesi ile ge- pretekstem napadu rozbójników tatarskich na wasz kraj, przybyli
çen Zilkade ayının onuncu günü 11.000 askerle Cankirman Ka- w liczbie 11.000 żołnierzy do twierdzy Cankirman i po stoczeniu
lesi'ne geldiklerini, Kale ve etrafındaki köylerde yaşayan halkla zaciętych walk z ludnością zamieszkującą wsie nieopodal
bir hayli savaştıktan sonra onlara ait 3.169 baş sığır, 15.860 baş twierdzy, zagrabili 3.169 wołów, 15.860 owiec i 59 koni, jak
koyun ve 59 baş atı yağmaladıklarını, 4 köle ve 4 çoban ile Sü- też uprowadzili z sobą 4 jeńców, 4 pastuchów i osobę imieniem
leyman isimli bir şahsı yanlarında götürdüklerini, halktan bazı- Sulejman, a na dodatek spalili część obór, czym dopuścili się
larının mandıralarını yaktıklarını, sonuçta aramızdaki antlaş- olbrzymich gwałtów niezgodnych z zawartym między nami
maya aykırı olarak orada çok büyük zulümler işleyip zararlara porozumieniem i doprowadzili do olbrzymich strat.
yol açtıklarını bildirmişlerdir.
Zgodnie z porozumieniem między nami, w takiej sytuacji
Aramızdaki antlaşmaya göre böyle bir durumda, bu işleri ya- należy ukarać tych, którzy dopuścili się tych czynów, jak też
panların cezalandırılması ve halkımıza vermiş oldukları zarar- zadośćuczynić stratom poniesionym przez nasz lud. Wszelako
ların tazmin ettirilmesi gerekmektedir. Zaten yüce Eşiğimize poseł, [Piotr Zborowski] którego wysłaliście do naszych progów,
göndermiş olduğunuz Elçiniz1 de tazminat hususunda bize ta- zobowiązał się wobec nas do takiego zadośćuczynienia.
ahhütte bulunmuştur.
Wobec tego, to co na was spoczywa do zrobienia, gdy otrzymacie
Bu durumda size düşen; bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaş- ten list, to gwoli uczciwości wobec nas musicie ukarać tych,
tığında, bize karşı olan samimiyetinizin gereği olarak ülkemiz którzy dopuścili się gwałtu na naszych ludziach oraz pokryć
halkına bu şekilde zulmedenleri cezalandırmanız ve verdikle- straty, jakie ci ludzie spowodowali. Ponadto też oczekujemy
ri zararları tazmin ettirmenizdir. Ayrıca, beraberlerinde gö- uwolnienia uprowadzonych, pastuchów i osobnika imieniem
türdükleri esir ve çobanlar ile Süleyman isimli şahıs serbest Sulejman, których osobnicy ci uprowadzili, rozliczenia się z
bırakılmalı, aramızdaki antlaşmaya aykırı olarak bu şekilde iş tymi, którzy dopuścili się czynów niezgodnych z porozumieniem
między nami i niezezwalania na tego typu napady na nasz lud i
yapanların haklarından gelinmeli ve bundan sonra da ülkemiz czynienie mu szkód w przyszłości.
halkına yönelik bu gibi saldırı ve zararlara tarafınızdan asla mü-
saade edilmemelidir.
Dla omówienia sprawy odszkodowania i oszacowania na miejscu
Tazminat konusunu görüşmek ve zararı bizzat yerinde tespit strat, wysyłamy Yunus Beja - Beja Sandżaku Silistra i Czawusza
Hasana z Czawuszów dworu osmańskiego.
etmek üzere bizim tarafımızdan Silistre Sancakbeyimiz Yunus
Bey ile Dergâh-ı Muallâ'mız çavuşlarından Hasan Çavuş gön-
derilmiştir. Oczekujemy, że dla oceny szkód przekażecie ze swej strony taką
samą liczbę osób, z iloma przybędą do was moi wysłannicy, tak
Bu iki görevlimiz zarar tespiti için yanlarında kaç kişi ile gelir- by wspólnie dokonali oceny, ilu osobom odcięto uszy i nosy, ile
zwierząt zrabowano, w jakiej wysokości poniesiono straty, po
se sizin tarafınızdan da o kadar kişi görevlendirilerek yukarıda
czym poszkodowanym zostanie wypłacone odszkodowanie.
sözü edilen burun ve kulak kesilmesi, hayvan yağması vs. bütün Ci, którzy się temu będą przeciwstawiać, mają być natychmiast
zarar ziyanın birlikte tespitinin yapılıp hak sahiplerine ödetti- ukarani, tak by nikt więcej nie odważył się na takie czyny.
rilmesini bekliyoruz. Buna karşı gelenler de derhâl cezalandı-
rılmalıdır ki, bir daha kimse bu gibi işler yapmağa kalkışmasın. Oprócz tego, co zostało już napisane, uciekł też jeden z
niewolników Beja Sandżaku Akerman zabierając z sobą pewne
Bu yazılanların dışında bir de Akkirman Sancakbeyi'nin kölesi dobra. Podobnie też zbiegło dwóch niewolników Czawusza
bir miktar malını alarak kaçmış. Ayrıca Dergâh-ı Muallâ'mız Abdi`ego z dworu osmańskiego zabierając ze sobą 317
çavuşlarından Abdi Çavuş'un iki kölesi de aynı şekilde 317 fi- florenów. Uciekinierzy ci byli w waszych stronach. Oczekujmy,
lorisini alıp kaçmışlar. Bu kaçaklar sizin o taraflarda imişler. że znajdziecie też tych osobników i przekażecie ich wraz ze
Bunları da buldurarak alıp götürdükleri mallarla birlikte yu- zrabowanymi dobrami wspomnianemu Czawuszowi Hasanowi,
karıda adı geçen görevlimiz Hasan Çavuş'a teslim ettirmenizi jak też, że nie będziecie zwlekać i odeślecie go do nas z powrotem
ve kendisini 1 aydan fazla bekletmeyip bu tarafa göndermenizi nie później niż w ciągu 1 miesiąca.
bekliyoruz.
1 Piotr Zborowski.
57
29

58
LEH KRALI'NA YENİ BİR AHİTNAME LIST SUŁTAŃSKI DO CHANA KRYMU, BY NIE
VERİLDİĞİNDEN, LEH ÜLKESİNE TECAVÜZDE DOPUSZCZAŁ SIĘ GWAŁTÓW NA POLSCE, Z
BULUNULMAMASINA DAİR KIRIM HANI'NA KTÓREGO KRÓLEM ZAWARTO NOWE AHDNAME
NÂME-İ HÜMÂYÛN [AKT PRZYMIERNY]
~03.07.1568~
Kırım Hanı'na Do Chana Krymu
Leh Kralı'na1, talebi üzerine, "bize tam bir bağlılık içerisinde ol- Na prośbę Króla Polskiego [Zygmunt August] zawarte zostało
ması kaydıyla Leh ülkesine hiçbir taraftan tecavüzde bulunulma- nowe przymierze, które przesłaliśmy za pośrednictwem jego
yacağı"na dair yeni bir ahitname verilip yüce Dergâhımızda wysłannika przy naszym dworze, „pod warunkiem, że będzie
bulunan Elçisi2 ile gönderilmiştir. pozostawać całkowicie związany z nami, w zamian za co żadna
ze stron nie dopuści się gwałtów na Państwie Polskim”.
Bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaştığında; sizin de antlaşma-
ya uymanızı ve Leh tarafı eskiden beri size veregelmekte ol- Gdy list ten dotrze do waszych rąk, oczekujemy, że będziecie
dukları vergilerini vermeye devam edip antlaşmaya aykırı bir stosować się do tego przymierza i że nie dopuścicie się
iş yapmadıkları sürece sizin de Leh ülkesine yönelik herhangi jakiejkolwiek napaści i jakiegokolwiek gwałtu na Państwie
bir saldırı ve tecavüzde bulunmamanızı ve bu konuda elden Polski, jak też że zrobicie wszystko, co w waszej mocy, by tak
gelen çaba ve gayreti göstermenizi bekliyoruz. się nie stało, o ile strona polska będzie nadal płacić wam podatki,
tak jak czyniła to od dawna, i nie zrobi nic, co będzie sprzeczne
z tym przymierzem.
1 Kral Zygmunt August.

2 Piotr Zborowski.
59
30

60
OSMANLI ÜLKESİNDE ÖLEN LEH BEZİRGÂNLARIN ROZKAZ DO WSZYSTKICH SANDŻAKBEJÓW

GERİDE BIRAKTIKLARI MALLARIN I KADICH, BY NIE ODEBRALI TOWARÓW
ALINMAMASI VE KENDİ ARALARINDAKİ POZOSTAWIONYCH PRZEZ KUPCÓW POLSKICH
İŞLERE KARIŞILMAMASINA DAİR TÜM ZMARŁYCH W IMPERIUM OSMAŃSKIM I BY NIE
SANCAKBEYLERİNE VE KADILARA EMİR MIESZALI SIĘ DO SPRAW POMIĘDZY NIMI SAMYMI
~17.07.1568~
Osmanlı Ülkesinde Bulunan Sancakbeylerine ve Kadılara Do Sandżakbejów i Kadich w Imperium Osmańskim
Leh Kralı'nın İstanbul'da olan Elçisi1 Dergâh-ı Muallâ'mıza Poseł Króla Polskiego [Piotr Zborowski] w Stambule przekazał,
arzuhâl sunarak; Leh uyruklu bezirgânlardan veya onların że w przypadku zgonu w Imperium Osmańskim jakiegokolwiek
hizmetkârlarından birisi Osmanlı ülkesinde öldüğünde Bey- kupca polskiego bądź jakiegokolwiek z ich pomocników,
tülmal görevlilerinin iki devlet arasındaki antlaşmaya aykırı urzędnicy skarbu państwa, w sprzeczności z porozumieniem
olarak bunların geride kalan mal ve eşyalarına müdahale et- pomiędzy naszymi dwoma państwami, zajmują towary i rzeczy,
tiklerini bildirip bunun önlenmesi için tarafımızdan ferman jakie pozostały po [zmarłych], i zwrócił się do dworu osmańskiego
çıkarılması talebinde bulunmuştur. Buyurdum ki: z prośbą, byśmy wydali rozkaz mający na celu zapobieżenie tego
typu postępowaniu. Nakazuję więc:
Bu emrim size ulaştığında, Leh uyruklu bezirgânlardan veya
onların hizmetkârlarından birisi bizim ülkemizde ölürse ge- Gdy rozkaz ten dotrze do was: niech urzędnicy skarbu państwa
ride kalan mal ve eşyalarına Beytülmal görevlileri karışma- nie mieszają się do towarów i rzeczy pozostałych po śmierci
sınlar; sadece para veya eşya, kalan her ne ise bunları eksiksiz jakiegokolwiek kupca polskiego lub jakiegokolwiek z ich
olarak yazıp sicile geçirip sicil suretleri ile birlikte kervanba- pomocników, lecz niech jedynie spiszą bez jakichkolwiek
şılarına teslim etsinler. Sizler de hiç kimsenin aramızdaki ant- braków pieniądze i rzeczy, wszystko, co po nich pozostało, niech
laşmaya aykırı iş yapmasına izin vermeyiniz. wprowadzą do rejestrów, i niech przekażą je wraz z odpisami
rejestrów przewodnikom karawany. I nie przyzwalaj, by
Aynı şekilde Leh uyrukluların kendi aralarında kavga ve an- ktokolwiek uczynił coś niezgodnego z porozumieniem pomiędzy
laşmazlık çıktığında da bunu kendi kervanbaşıları yatıştırsın; nami.
subaşılar karışmasın. Sizler de başkalarının dışarıdan olaya
karışmasına izin vermeyiniz. Podobnie też: w przypadku sporów i nieporozumień pomiędzy
obywatelami Polskimi, niech łagodzą je przewodnicy karawan,
a stróże miejscy niechaj się w nie w ogóle nie mieszają. Wy też
nie dawajcie swego przyzwolenia, by do sprawy mieszały się
jakiegokolwiek osoby z zewnątrz.
1 Piotr Zborowski.
61
31
RP. / AGAD, AKW, „Tureckie” 70, teczka 235, nr 441

62
SADRAZAM SOKOLLU MEHMED PAŞA LIST SOKOLLU MEHMEDA PASZY, WIELKIEGO

TARAFINDAN LEHİSTAN KRALI II. ZYGMUNT WEZYRA TURECKIEGO, DO ZYGMUNTA AUGUSTA,
AUGUST'A GÖNDERİLEN MEKTUP1 KRÓLA POLSKIEGO1
~14.06.1570~
1 Bu mektup Osmanlı Sultanı'nın Baştercümanı İbrahim Bey (Joachim Strasz) 1 Przekład na język polski tego listu został sporządzony przez İbrahima Beja
tarafından Lehçe'ye tercüme edilmiştir. Osmanlılar Türk esaretine düştükten [Joachima Strasza] najwyższego tłumacza sułtana tureckiego. Dwór turecki
sonra İslam'ı kabul etmiş Leh asıllılardan tercüman olarak yararlanırdı. İslamı niejednokrotnie korzystał z usług tłumaczy Polaków, którzy znaleźli się
kabul ettikten sonra İbrahim Bey adını alan Joachim Strasz da bunların en w niewoli tureckiej i przyjęli wiarę muzułmańską. Najbardziej znanym
ünlüsüdür. Yıllarca tercüman olarak çalıştıktan sonra mesleğinde ilerleyerek z nich był porwany zapewne w początkach XVI w. Joachim Strasz. Po
Osmanlı Sarayının Baştercümanlığına getirildi. Leh kralına Osmanlı sultan- przejściu na islam stał się Ibrahimem begiem i przez wiele lat pracował jako
ları ve devlet erkânı tarafından yazılan name ve mektuplar, Osmanlı sarayın- tłumacz. Stopniowo awansował, zostając ostatecznie głównym tłumaczem
da tanzim edilerek Lehçe tercümeleriyle beraber gönderilirdi. İbrahim Bey dworu osmańskiego. W czasach jego aktywności napływające na polski
(Strasz) 1564 ve 1569 yıllarında olmak üzere Lehistan'a iki defa elçi olarak dwór królewski listy od sułtanów i najwyższych urzędników tureckich
gönderilmiş ve o dönemde dünyanın en güçlü hükümdarlarından biri olan były zaopatrzone w sporządzone już w kancelarii sułtańskiej przekłady na
Osmanlı sultanının elçisine layık muhteşem törenlerle karşılanmıştı. Lehis- język polski. Strasz dwukrotnie (1564 i 1569) posłował do Polski, gdzie
tan ve Hristiyan bakış açısından bakıldığında "dönek" sayılsa da hiç kimse przyjmowano go z honorami należnymi przedstawicielowi sułtana, jednego
onu rencide etmezdi. (Michał Kulecki) z najpotężniejszych monarchów świata. Nikomu nie przeszkadzało, że z
polskiego i chrześcijańskiego punktu widzenia Strasz był renegatem. (Michał
Kulecki)
63
32

64
LEH KRALLIĞI'NA GETİRİLEN FRANSA KRALI'NIN LIST SUŁTAŃSKI, BY KRÓL HENRYK, BRAT KRÓLA
KARDEŞİ HENRIK1 KRAL'IN, BİR AN ÖNCE FRANCJI, WYBRANY NA TRON POLSKI, UDAŁ SIĘ
LEHİSTAN'A GİTMESİNE DAİR NÂME-İ HÜMÂYÛN JAK NAJSZYBCIEJ DO POLSKI
~05.07.1573~
Fransa Kralı'nın Kardeşi Olup Leh Krallığı'na Getirilen Henrik Kral'a Do Króla Henryka brata Króla Francji, wybranego na tron Polski
Yüce Kapımıza öteden beri sadakatle bağlı bulunan kardeşi- Brat wasz Król Francji, związany od wieków z Wielką Portą
niz Fransa Kralı, Elçisi vasıtasıyla, bize sadakatle bağlı olan uczuciem wierności, za pośrednictwem swego wysłannika,
Leh Kralı'nın öldüğünü bildirip orada kral olmaya uygun ve powiadomił nas o zgonie wiernego nam Króla Polskiego, a że nie
layık kimse bulunmadığından sizin Leh Kralı olmanızı bizden ma tam nikogo, kto by nadawał się i był godnym bycia królem,
istemiş idi. poprosił nas, byście to wy zostali Królem Polskim.
Gerek Fransa Kralı olan kardeşinizin gerekse sizin bize karşı Ze względu na wierność tak waszego brata Króla Francji, jak
içten bağlılığınızdan dolayı kardeşinizin bu yöndeki isteğini też wasze głębokie przywiązanie do nas, zaakceptowaliśmy
kabul ettik. Zaten hem ülkemizin komşusu olan hem de Dev- prośbę waszego brata. Ponieważ naród polski, który przecież
letimizin himayesi altında bulunan Leh halkı da Krallarının jest sąsiadem naszego państwa, a nadto znajduje się też pod
öldüğünü, kimi kral seçecekleri hususunda bizim fermanımı- opieką naszego państwa, powiadomił nas o śmierci swego króla
i oczekuje od nas dyspozycji w sprawie, kogo mają wybrać na
zı beklediklerini bildirdiklerinden, kendilerine fermanımız
króla, przesłaliśmy im nasz rozkaz i nakazaliśmy, by to was
gönderilerek Krallığa sizi getirmeleri yönünde tembihte bu-
osadzono na tronie królewskim. Ponieważ okazali oni wobec
lunulmuştu. Onlar da buna olumlu yaklaştıklarından hicri 981
powyższego swe zadowolenie, ponownie w połowie miesiąca
senesinin Muharrem ayı ortalarında bize tekrar yazı gönderip Muharrem roku Hidżry 981 przesłali do nas list, w którym piszą,
sizi Krallığa kabul ettiklerini, ancak etraftaki kralların her bi- że zgadzają się na osadzenie was na tronie, jednakże królowie
rinin kendi oğullarını kral yaptırmak amacıyla asker topladık- z sąsiednich państw, z których każdy chciałby uczynić królem
larını, birtakım bozguncu fikirlerle meşgul olduklarını ve bu swego syna, rozpoczęli gromadzenie żołnierzy, w głowach
hususta ellerinden gelen her şeyi yaptıklarını bildirmişlerdir. ich zagnieździło się szereg szkodliwych pomysłów i czynią
Biz de bunun üzerine, yeri göğü yaradan yüce Allah'ın sonsuz w tej sprawie wszystko, co w ich mocy. Wobec tego my, z
yardımıyla sizi Leh ülkesine kral tayin ettik ve siz hazırlıkla- nieskończoną pomocą pana nieba i ziemi, wszechmocnego
rınızı yapıp o tarafa ulaşıncaya kadar Leh ülkesinin düşman Allacha, naznaczyliśmy was królem Polskim, i wysłaliśmy do
saldırılarından korunması için Tatar askerleriyle birlikte ha- Chana Krymu Geraja list sułtanski, by był w gotowości ze swymi
zır olması hususunda Kırım Hanı Devlet Giray Han'a nâme-i żołnierzami tatarskimi dla zapewnienia ochrony Polski przed
hümâyûn; aynı şekilde askerleriyle birlikte hazır hâlde bulun- napadami wroga, jak też nakazaliśmy naszym sandżakbejom,
maları için bizim sancakbeylerimize de emirler gönderdik. by ich żołnierze pozostawali w gotowości, aż do czasu, gdy
Böylece Leh ülkesine yönelik düşman saldırısına karşı gerekli zakończycie przygotowania i przyjedziecie w tamte strony. I tak
tedbirler alınmıştır. Şayet siz hazırlıklarınızı tamamlayıp Leh podjęliśmy niezbędne środki, by uchronić państwo Polskie przed
ülkesine geleceğiniz zaman herhangi bir zorluk ve sıkıntı ya- wrogimi zamiarami. Wysłaliśmy też list do waszego brata, że
şanacak olur ise doğrudan bizim tarafımıza gönderilmeniz jeślibyście, po zakończeniu przygotowań, po przybyciu do Polski
hususunda da Kardeşinize nâme-i hümâyûnumuz gönderil- napotkali się z jakimikolwiek trudnościami i niewygodami,
miştir. macie zostać odesłani bezpośrednio do nas.
Bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaştığında, hazırlıklarınızı bir Gdy list ten dotrze do waszych rąk, wiedzcie, że macie czynić
an önce tamamlamak hususunda elinizden gelen çabayı gös- wszystko, co w waszej mocy, by jak najszybciej ukończyć
termeniz gerektiğini, şayet o taraftan Leh ülkesine gitmeniz przygotowania i jeśli było by rzeczą niemożliwą, byście udali
mümkün olmazsa yüce Eşiğimiz tarafına geldiğiniz takdirde się do Polski stamtąd, to jeśli przybylibyście w nasze progi, to
gwoli związków między nami, pomożemy wam dotrzeć do kraju,
bize olan bağlılığınız sebebiyle, uygun olan yoldan sizi kralı
którego macie być królem, najbardziej odpowiednią drogą;
olacağınız ülkeye ulaştıracağımızı, bu konuda hızlı ve acele
oczekujemy, że w sprawie tej będziecie działać bez ociągania
hareket etmenizi, hiçbir şekilde gecikmenizi ve beklemenizi
się, gdyż nie uznamy za właściwe jakiekolwiek opóźnienie i
uygun görmediğimizi ifade ederiz. zwlekanie.
1 Kral Henry de Valois.
65
33

66
DİNÎ AMAÇLA KUDÜS'E GİDECEK OLAN ROZKAZ DO KADICH WSZYSTKICH OKRĘGÓW

LEHİSTANLI KADINA VE BERABERİNDEKİLERE POŁOŻNYCH NA TRASIE PODRÓŻY KOBIET I OSÓB
KİMSENİN HAKSIZ YERE MÜDAHALE IM TOWARZYSZĄCYM UDAJĄCYM SIĘ Z POLSKI
ETTİRİLMEMESİNE DAİR YOL ÜZERİNDEKİ TÜM DO JEROZOLIMY W CELACH RELIGIJNYCH, BY NIE
KAZA KADILARINA EMİR DOPUSZCZANO SIĘ WOBEC NICH BEZPRAWNYCH
DZIAŁAŃ
~13.08.1573~
Kudüs-i Şerif'e Varıncaya Kadar Yol Üzerinde Bulunan Do Kadich okręgów znajdujących się na trasie
Kazaların Kadılarına podróży do Jerozolimy
Leh ülkesinden Aksabet Vasil kızı Armeni isimli kadın Ku- Córka Aksabet Vasila z Polski imieniem Armeni, która zamierza
düs-i Şerif'e gidip dinî amaçlı olarak orada kalmasına izin odbyć w celach religijnych podróż do Jerozolimy i pozostać
verilmesi ve gerek yollarda, gerek Kudüs-i Şerif'te kimsenin tam, zwróciła się z prośbą o wydanie rozkazu, by nikt, ani na
kanun ve hukuka aykırı olarak kendisine, cariyesi Kahna'ya, drogach ani w Świętym Mieście Jerozolimie, nie dopuszczał się
hizmetkârı Ağsa'ya ve yanındaki Krzysztof ve Merd isimli wobec niej samej, jej służebnicy imieniem Kahna, służki Aksy
kişilere müdahale etmemesi hususunda kendisine bir ferman oraz towarzyszącym jej osobom o imionach Krzysztof i Merd
verilmesi talebinde bulunmuştur. Buyurdum ki: jakichkolwiek bezprawnych działań. Nakazuję więc:
Adı geçen kadın herhangi birinizin kazasına geldiğinde kim- Gdy wspomniana z imienia kobieta przybędzie do jakiegokolwiek
senin kendisine, hizmetkârına, cariyesine, eşya ve hayvanları- z waszych okręgów, nie dawajcie przyzwolenia na podejmowanie
na hukuka ve kanunlara aykırı olarak karışmasına, sataşması- jakichkolwiek bezprawnych i niezgodnych z prawem działań
na izin vermeyip engel olasınız; dinlemeyenleri bildiresiniz. wobec niej samej, jej służebnicy i służki, jej rzeczy i zwierząt,
macie temu zapobiegać i powiadomić o tych, którzy tego nie
usłuchają.
67
34

68
LEH BEYLERİNİN İSTEK VE ŞARTLARININ UYGUN LIST DO WOJEWODY TRANSYLWANII [STEFANA

OLMASI DURUMUNDA LEH KRALLIĞI'NI KABUL BATOREGO], BY MÓGŁ PRZYJĄĆ KORONĘ POLSKĄ,
EDEBİLECEĞİNE DAİR ERDEL VOYVODASI'NA1 O ILE ŻĄDANIA I WARUNKI PANÓW POLSKICH
NÂME-İ HÜMÂYÛN BĘDĄ ODPOWIEDNIE
~22.01.1576~
Erdel Voyvodası'na Do Wojewody Transylwanii
Gönderdiğin mektupta; Leh Krallığı konusunda Leh beyle- W nadesłanym liście napisałeś o paru sprawach, a wśród nich i
rinin ikiye ayrıldığını, bir kısmının seni, diğer kısmının ise o tym, że panowie polscy podzielili się na dwie frakcje w kwestii
Nemçe Kralı'nın oğlunu istediklerini, Nemçe Kralı'nın askerî wyboru króla polskiego: część z nich chciałaby widzieć Ciebie,
güç kullanarak zorla oğlunu kral yapma sevdasında olduğunu, inni zaś – syna Króla Niemiec, który ma zamiar uczynić swego
Moskov Kralı'nın da Nemçe Kralı ile birlikte hareket ettiği- syna królem przy pomocy siły zbrojnej, że Król z Moskwy
ni, Leh beylerinden dördünün sana gelmek üzere olduklarını, współdziała w tym z Królem Niemiec, że czterech z panów
bu hususta benim emrimi beklemekte olduğunu, bu sebeple polskich ma przybyć do Ciebie i oczekiwać w tej sprawie mego
Kırım Hanı'nın Moskov ülkesine gazaya çıkıp Vezir Mustafa rozkazu, jak też, że ponadto w związku z tym Chan Krymu
Paşa'nın da askerini toplayıp hazır hâlde beklemesini ve bun- wyruszył na świętą wojnę do państwa moskiewskiego, a wezyr
ların dışında daha başka hususları bildirmişsin. Mustafa Pasza zgromadził żołnierzy i pozostaje w oczekiwaniu.
Leh Krallığı konusunda daha önce Leh beylerine emir gön- W kwestii korony polskiej już wcześniej przesłaliśmy panom
derilerek dışarıdan kral atanmasına rızamızın bulunmadığını polskim rozkaz, w którym powiadomiliśmy, że nie zgadzamy się
bildirmiş ve seni veya içlerinden uygun gördükleri birini kral na króla z zewnątrz i zażądaliśmy, by uczynili królem Ciebie bądź
yapmalarını istemiş idik. kogoś odpowiedniego spośród was.
Şimdi; Leh beyleri seni kral yapmak üzere yanına geldikle- Obecnie więc, jeśli panowie polscy przybędą do Ciebie, by
rinde şayet yerine getirilebilecek isteklerde bulunur, aykırı uczynić Cię królem, postawią warunki, które będą możliwe do
şartlar ileri sürmezlerse bunları bizim tarafımıza bildiresin. spełnienia i nie wysuną żądań przeciwnych, powiadom nas o
Şayet bizden cevap gelinceye kadar beklediğin takdirde fırsa- tym. Jeśliby zaś, czekając na odpowiedź od nas, mógłbyś utracić
tın kaçırılma ihtimali varsa ve önerdikleri şartlar da antlaşma- tę szansę, a postawione przez nich warunki nie będą sprzeczne
ya aykırı değilse senin bunları bize bildirdikten hemen sonra z porozumieniem, to właściwym było by, byś natychmiast po
beklemeden Leh ülkesine gidip kral olman uygundur. przekazaniu nam tego, nie zwlekając, udał się do Polski i został
królem.
Ancak Budun Muhafızı olan Vezirim Mustafa Paşa gönderdi-
ği mektupta; Koca Kral'ın bir-iki yıldır memleketinin Beç'den Jednakże Wezyr Mustafa Pasza – Dowódca Twierdzy Budun
içerideki bölgelerinde olduğunu, şu sıralarda da hersekler ve w nadesłanym liście powiadomił nas, że Wielmożny Król od
birçok tüfekli ve piyade askerle Beç'e geldiğini, bir herseği jednego - dwóch lat przebywa w jednym z okręgów kraju, w
8-9 bin adamla Hırvat ülkesine, bölük bölük binlerce askeri Wiedniu, obecnie też przybyli do Wiednia, piechota i żołnierze
de diğer sınır bölgelerine göndererek oralardaki kalelere da- zbrojni w strzelby, jednego z Hercegowin wraz z 8-9 tysiącami
ğıttığını, Lazar isimli hilekâr adamını 12.000 asker ile Beç'e ludzi wysłał do Chorwacji, wiele oddziałów w liczbie tysięcy
yakın bir yerde harbe hazır hâlde beklettiğini, bu hazırlıklara żołnierzy do innych obszarów przygranicznych, gdzie dokonali
göre niyetinin ya oğlu Covan'ı Leh Krallığına getirmek veya spustoszenia tamtejszych twierdz, że na jego polecenie podstępny
Erdel'e saldırmak olduğunu bildirmiştir. Bunun üzerine bizim osobnik imieniem Lazar wraz z 12.000 żołnierzy oczekuje w
tarafımızdan Kırım Hanı'na Moskov ülkesine gazaya çıkma stanie gotowości do walki gdzieś tam w pobliżu Wiednia, tak
emri verilmiş ve o da 200.000 Tatar askeriyle bunun için ha- że biorąc pod uwagę te przygotowania, zamiarem jego jest bądź
zır beklemektedir. Vezirim Mustafa Paşa da aynı şekilde Bu- wprowadzenie na tron polski swego syna Jana (Covana) bądź
dun'daki sancakbeyleri, Tımışvar Beylerbeyi ve sancakbey- dokonanie napaści na Transylwanię. W tej sytuacji wydaliśmy
leri ve akıncılarla birlikte savaşa hazır hâlde beklemektedir. Chanowi Krymu rozkaz wyruszenia na wojnę na ziemie
Kendisine şayet Nemçe Kralı antlaşmayı bozup Leh ülkesine moskiewskie, tak że oczekuje on z 200.000 żołnierzy tatarskimi.
1 Voyvoda Stefan Batory.
69
veya Erdel'e saldıracak olursa üzerine varması emredilmiştir. Wezyr nasz Mustafa Pasza również w stanie gotowości do wojny
Nemçe Kralı'na da Leh ülkesine antlaşmalara aykırı olarak oczekuje wraz z sadżakbejami z Budun, panami i sandżakbejami z
müdahale etmeyip el çekmesi hususunda nâme-i hümâyûnu- Timisoary i z swymi żołnierzami. Tak więc wydano rozkaz, by -
muz gönderilmiştir. jeśli Król Niemiec pogwałcił porozumienie i dopuścił się napadu
na Państwo Polskie lub Transylwanię - wystąpić przeciwko
Fakat bütün bunlar olup biterken, neden sen Nemçe ülkesin- niemu. Do Króla Niemiec też został wysłany list Padyszacha
de işe yarar casuslar bulundurup bunları öğrenip bize bildir- na wypadek, gdyby się podjął działań przeciwko Polsce wbrew
mezsin?.. Buyurdum ki: porozumieniu i by odstąpił od nich.
Bu emrim sana ulaştığında; söz konusu Leh beyleri gelip seni Jednakże, gdy to wszystko się dzieje, dlaczego nie przekazałeś do
isterlerse sen onlarla birlikte gidesin ve onların şartlarının ve naszej wiadomości, że znalazłeś w kraju niemieckim mogących
cevaplarının ne olduğunu bize bildiresin. Ayrıca senin yerine się przydać szpiegów. Nakazuję więc:
Erdel Voyvodalığı'na Erdel beylerinden kimin münasip oldu-
ğunu, Erdel halkının senin Kardeşini Voyvodalığa kabul edip Gdy rozkaz ten dotrze do Twoich rąk: jeśli wspomniani polscy
etmeyeceğini, bütün Erdel beylerinin ve ileri gelenlerinin panowie przyjdą do Ciebie i zechcą Ciebie, masz pójść wraz z
kimi kabul edeceğini de bildiresin. Bekeş Gaspar dışında kimi nimi i przekazać nam jakie są ich warunki i odpowiedzi. Oprócz
münasip görürlerse bildiresin ki, ona göre bir tayin yapılsın. tego, masz powiadomić, kto spośród panów w Transylwanii
odpowiednim jest na Wojewodę Transylwanii, czy lud
Sen Leh ülkesine gittiğinde şayet Nemçelilerin Erdel'e saldırıp Transylwanii zaakceptuje Twego brata jako wojewodę i kogo
istila etme fikri veya Nemçe Kralı'nın kendi oğlunu zorla Leh mogą zaakceptować panowie i wielmożowie z Transylwanii.
Kralı yapma isteği varsa Vezirim Mustafa Paşa ile haberleşe- Powiadom, kogo – prócz Gaspara Bekesz - uznają za odpowiednią
rek en uygun hareket tarzını belirleyesiniz ve daha sonra da osobę, a nominacja zostanie dokonana podług tego.
bunların defedilmeleri için elden gelen gayreti gösteresiniz.
Gdy udasz się do Polski, to - jeśli ludność Niemiec zamierza
Bundan sonra da Nemçe ve Leh ülkelerine işe yarar casuslar dokonać najazdu i zajęcia Transylwanii, bądź Król Niemiec
gönderme konusunda ihmalkârlık yapmayıp oraların durum- zamierza na siłę uczynić swego syna królem polskim – masz, w
larını öğrenerek ona göre hazırlık yapasın ve bu bilgileri ge- porozumieniu z Wezyrem Mustafą Pasza, określić najbardziej
cikmeden bize de arz edesin. odpowiedni sposób działania, a następnie uczynić wszystko, co
w Twej mocy, by zniweczyć te zamiary.
Bir de, Kırım Hanı'nın Leh ülkesine saldırmamasını istemiş-
sin. Şayet Lehliler eskiden beri vermekte oldukları vergilerini Następnie też nie zaniedbaj wysłania do Polski i Niemiec
öderlerse Kırım Hanı onları rahatsız etmez. sprawnych szpiegów, tak by podjąć przygotowania odpowiednio
do tego, czego oni się tam dowiedzą, jak też niezwłocznie przekaż
nam te informacje.
Jednocześnie zażądałeś, by Chan Krymu nie dokonywał na

napaści na ziemie Polski. Jeśli Polacy nadal będą płacić podatki,
jak czynią to od dawna, to Chan Krymu nie będzie ich niepokoić.
70
71
35

72
LEH BEYLERİNİN KRALLARINI KENDİ ARALARINDA LIST SUŁTAŃSKI DO KRÓLA AUSTRII, BY

SEÇMESİ GEREKTİĞİ, AVUSTURYALILARIN AUSTRIACY, JEŚLI NADAL CHCĄ PRZYJAZNYCH
OSMANLI DEVLETİ İLE DOSTLUKLARINI STOSUNKÓW MIĘDZY AUSTRIĄ I IMPERIUM
SÜRDÜRMEK İSTİYORLARSA LEHİSTAN İŞLERİNE OSMAŃSKIM, NIE MIESZALI SIĘ DO SPRAW
KARIŞMAMALARI İCAP EDECEĞİNE DAİR POLSKICH, BOWIEM KONIECZNYM JEST, BY
AVUSTURYA KRALI'NA1 NÂME-İ HÜMÂYÛN PANOWIE POLSCY SAMI WYBRALI SWEGO KRÓLA
~22.01.1576~
Beç Kralı'na yazılacak nâme-i hümâyûnun suretidir. Odpis listu Padyszacha do Króla Austrii
Sizin de bildiğiniz üzere Leh beyleri ve kralları eskiden beri Jak i Wam jest wiadomym, panowie i królowie polscy od wieków
bizim atalarımızla barış ve dostluk içerisinde olmuş, Leh halkı żyli z naszymi przodkami w pokoju i przyjaźni, a naród polski
da bizim himayemizde bulunagelmiştir. Ancak Allah'ın takdiri pozostawał cały czas pod naszą opieka. Jednakże wraz ze zgonem
ile Leh Kralı vefat ettiğinde geride kendi yerine geçecek oğlu – z woli Allacha - króla polskiego, który nie pozostawił po sobie
kalmadığından Leh tarafının da rızası ile bizimle dostluk üze- mogącego zastąpić go syna, za przyzwoleniem narodu polskiego
re bulunan Fransa Kralı'nın Kardeşi, Leh ülkesine kral olarak oraz naszego, na króla Państwa Polskiego wyznaczony został brat
atanmış; ancak daha sonra kendisinin bundan vazgeçip ülkesi- pozostającego z nami w przyjaźni króla francuskiego. Jednakże
ne dönmesi üzerine Leh ülkesi kralsız kalmış idi. Birkaç yıldır później sam z tego zrezygnował i powrócił do swego kraju, tak
Leh halkı bizim himayemizde gayet mutlu bir şekilde hayatla- że naród polski pozostał bez króla. Przez szereg lat naród polski
rını sürdürmüşlerdir. Osmanlı tahtına zatımın geçmesi üzerine wiódł całkiem szczęśliwie życie pod naszą ochroną. W związku z
Leh beyleri bize adamlar ve mühürlü mektuplar göndererek wstąpieniem naszej wysokości na tron Imperium Osmańskiego
münasip gördüğümüz birini kral seçmek için bizden izin iste- panowie polscy wysłali do nas swych ludzi wraz z opieczętowanymi
mişler idi. Bunun üzerine biz de, Osmanlı Devleti'ne sadık ve kopertami, prosząc nas o zgodę na wybór na króla osobę, którą my
bağlı olanlardan birkaç kimse veya kendi içlerinden diledikleri- uznamy za odpowiednią. Wobec tego przekazaliśmy im naszym
ni kendi usullerine göre kral seçmeleri için izin verdiğimizi bir dekretem, że zgadzamy się, by wybrali króla kogoś spośród wiernych
fermanla kendilerine bildirmiş idik. i oddanych Imperium Osmańskiemu bądź spośród siebie, zgodnie
ze swymi zasadami.
Ancak şu anda Moskov Kralı'nın ve sizin asker toplayıp zorla
oğullarınızı Leh Kralı yapmak istediğiniz işitilmektedir. Şayet Jednakże obecnie słyszy się, że wraz z Królem Moskwy zebraliście
böyle bir durum var ise bu münasip değildir. Zaten Moskov żołnierzy chcąc na siłę uczynić królem waszego syna. Jeśli w
Kralı'nın bize itaat ettiği yoktur ve daima sınır bölgelerindeki rzeczywistości tak jest, nie jest to właściwe. Wiadomo, że Król
adamlarıyla Kırım Hanı Devlet Giray Han ve bizim bazı san- Moskwy nie jest tym, który by nas słuchał, ciągle bowiem ludzie jego
cakbeylerimiz fırsat düştükçe savaşmaktadırlar. Ancak sizinle z terenów przygranicznych, gdy tylko nadarzy się okazja, toczą walki
atalarımız barış içerisinde olmuş ve yakın zamanda da aramız- z Chanem Krymu Girajem oraz niektórymi naszymi sandżakbejami.
daki barış antlaşması yenilenmiştir. Hâl böyle iken sizin ant- Nasi ojcowie żyli z Wami w przyjaźni, a w nie tak dawnym czasie
laşmaya aykırı olarak Leh ülkesine saldırmanız kabul edilemez. została też odnowiona umowa pokojowa między nami. W tej
sytuacji napadnięcie przez was na Polskę, co jest niezgodne umową,
jest nie do zaakceptowania.
Bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaştığında şunu bilmenizi iste-
riz ki, şayet böyle bir durum varsa siz aradaki antlaşmaya aykırı
olarak Leh ülkesine saldırmamalı, Leh beyleri kendi krallarını Gdy list ten dotrze do Waszych rąk: chcemy, byście wiedzieli,
kendi usulleri ile seçmelidir. Ayrıca Moskov Kralı'nın da Leh żebyście nie napadali na Polskę, co jest sprzeczne z umową, i aby
ülkesine saldıracağı işitildiğinden Kırım Hanı'na Moskov Kra- panowie polscy wybrali króla według własnych zasad. Poza tym,
lı'nın üstüne varmasını bildirdik; o da 200.000 askerle bunun ponieważ słyszy się, że Król Moskwy również zamierza dokonać
için hazır hâlde beklemektedir. Şayet Leh tarafına bir saldırı napaści na Polskę, powiadomiliśmy Chana Krymu, by wystąpił
gerçekleşirse Allah'ın yardımıyla haklarından gelinecektir. przeciwko Królowi Moskwy. Tak że jest on teraz w stanie gotowości
ze swymi 200.000 żołnierzami. Jeśli więc dopuści się jakiejkolwiek
napaści na Polskę, to z pomocą Allacha zostanie karany.
Şayet sizin tarafınızdan da antlaşmaya uyulmayıp Leh ülkesine
veya Erdel'e asker gönderilecek olur ise bunun engellenmesi
için Vezirimiz Mustafa Paşa'ya, Budun ve Rumeli'deki sancak- Na wypadek, gdybyście i Wy nie pozostali wierni porozumieniu i
beyleri ve akıncı taifesiyle, Tımışvar Beylerbeyi de aynı şekilde wysłali swych żołnierzy czy to przeciwko Polsce czy też przeciwko
kendi sancakbeyleri ile hazır hâlde bulunması için emir gönde- Transylwanii, to Wezyrowi Mustafie Paszy wydany został rozkaz,
rilmiştir. by on sam oraz jego sandżakbejowie pozostawali w gotowości
bojowej wespół z sandżakbejami w Budun i Rumeli, z oddziałami
bojowymi oraz z panami z Timisoara.
Leh beyleri hiçbir zaman bizim emrimize karşı gelmemiş itaat
ve bağlılık içerisinde olmuşlardır. Aynı şekilde Erdel halkı da
bizim vergi veren halkımız olduğu gibi ülkeleri de bizim ülke- Panowie polscy nigdy nie wystąpili przeciwko naszym rozkazom,
mizin bir parçası hükmündedir. Şayet siz bizimle barış içerisin- zawsze pozostawali nam posłuszni i wierni. Podobnie też ludność
de olmaktan hoşnut iseniz o tarafa herhangi bir müdahalede Transylwanii jest narodem, który płaci nam podatki, a ich ziemie
bulunulmamalıdır ki, onlar da bizim sayemizde mutlu ve hu- są częścią naszego państwa. Jeśli więc jesteście zadowoleni z tego, że
zurlu olsunlar. pozostajecie z nami w pokoju, to nie powinno dojść do jakichkolwiek
działań przeciwko tamtym ziemiom, tak by i oni byli dzięki nam
1 Kral II. Maximilian. szczęśliwi i żyli w spokoju.
73
36

74
LEH KRALI TAYİN EDİLEN ERDEL ROZKAZ DO WOJEWODÓW WOŁOSZCZYZNY I

VOYVODASI'NIN1, KRALLIK TAHTINA GEÇMESİ MOŁDAWII, BY PODJĘLI WSZELKIEGO RODZAJU
İÇİN GEREKLİ HER TÜRLÜ TEDBİRİN ALINMASINA ŚRODKI KONIECZNE DLA OBJĘCIA TRONU PRZEZ
DAİR BOĞDAN VE EFLAK VOYVODALARINA EMİR NOMINOWANEGO NA KRÓLA POLSKI WOJEWODĘ
TRANSYLWANII [STEFANA BATOREGO]
~29.02.1576~
Boğdan Voyvodası'na Do Wojewody Mołdawii
Gönderdiğin mektupta; Erdel Voyvodası'nın kral olmak için W nadesłanym liście powiadomiłeś, że Wojewoda Transylwanii,
emrim gereğince Leh ülkesine gitmek üzere olduğunu, an- zgodnie z moim poleceniem, by został królem, jest w drodze do
cak Nemçe Kralı onların geçeceği yolları tuttuğu için onun Polski, lecz ponieważ Król Niemiec panuje nad drogami, którymi
da Boğdan içlerinden gitmek istediğini ve iki sancakbeyinin ma on podróżować, chciałby przejechać przez Mołdawię, wobec
askerleriyle birlikte Hotin Kalesi yakınında beklemesi gerek- czego czeka teraz wraz z żołnierzami dwóch sandżakbejów w
liliğini bildirmişsin. Şu duruma göre Erdel Voyvodası'na be- pobliżu twierdzy Chocim. W tej sytuacji wydałem polecenie, by
lirtilen mahalden gitmesi için yol verilmesini ve Leh Krallık udostępniono Wojewodzie Transylwanii drogi, którymi mógłby
merkezine kadar kendisine eşlik etmek üzere yanına yeterli podróżować z podanego miejsca, oraz by dołączyli do niego,
miktarda Boğdan askeri katılmasını emredip buyurdum ki: gwoli towarzyszenia w drodze aż do siedziby królów polskich,
żołnierze wołowscy w odpowiedniej liczbie. Nakazałem więc:
Bu konu üzerinde önemle durup emrim gereğince, Erdel
Voyvodası'na anılan mahalden gitmesi için yol verip yanına Po dokładnym rozważeniu sprawy, zgodnie z moim poleceniem,
yeterli miktarda Boğdan askeri katarak kendisine her türlü macie udostępnić Wojewodzie Transylwanii drogi, tak by
yardım ve desteği sağlayasın. Ne zaman yola çıkıp gittiğini ve mógł wyruszyć z wspomnianego miejsca, oraz zapewnić mu
senin kendisine ne şekilde yardımda bulunup gönderdiğini wszelkiego rodzaju pomoc i wsparcie poprzez dołączenie do
yazıp bildiresin. Silistre, Niğbolu ve Akkirman sancakbeyle- niego żołnierzy mołdawskich w odpowiedniej liczbie. Macie
rine, arz ettiğin üzere askerleriyle birlikte o bölgeye giderek mnie też powiadomić, kiedy wyruszył on w drogę, i jakiego
Erdel Voyvodası Leh Krallık merkezine ulaşıp Krallık tahtına rodzaju pomoc została mu przez was zapewniona. Nakazano
oturuncaya kadar hazır hâlde beklemeleri emredilmiştir. Ken- też sandżakbejom Silistry, Nikopolu i Akermanu, by udali się
dilerine o bölgeye vardıklarında yiyecek konusunda sıkıntı wraz ze swymi żołnierzami na tamten teren i oczekiwali w
çektirmeyesin. Eğer Erdel Voyvodası oraya geldiğinde ihtiyaç gotowości aż do czasu, gdy Wojewoda Transylwanii dotrze do
olur da seni de yanında Leh ülkesine beraber götürmek isterse siedziby królów polskich i osiądzie na królewskim tronie. Gdy
onunla birlikte Leh Krallık merkezine gidip kendisini Krallı- dotrą na tamten teren, niech nie uskarżają się na wyżywienie.
ğa geçiresin. Bu hususta her türlü gayreti gösteresin. Şayet se- Jeśli Wojewoda Transylwanii, po przybyciu tam, będzie
nin birlikte gitmeni gerektirecek bir durum olmaz ise, sen de potrzebował, byś podróżował wraz nim aż do Polski, masz udać
anılan sancakbeyleri ile birlikte Hotin Kalesi yakınında aske- się z nim do siedziby królów polskich i osadzić go na tronie.
rinle hazır bekleyesin. Şayet asker talep ederse yanına yeterli W kwestii tej masz dołożyć wszelkich starań. Jeśli zaś nie zajdą
miktarda asker katıp gönderesin. Ancak Erdel Voyvodası'nın okoliczności, które wymagałyby podróżowania wraz z nim, to
Krallık merkezine ulaştığı ve düşman tehlikesi kalmadığına wraz z wymienionymi sandżakbejami pozostań razem ze swymi
dair doğru bilgi geldikten sonra diğer sancakbeyleri gibi sen żołnierzami w oczekiwaniu w pobliżu twierdzy Chocim. Jeśli
de o bölgeden kalkıp kendi memleketinin muhafazasına dö- zażąda żołnierzy, oddaj mu ich do dyspozycji w odpowiedniej
nesin. liczbie. Jednakże po otrzymaniu wiadomości, że Wojewoda
Transylwanii dotarł do siedziby królów polskich i nie istnieje już
Bu emrin bir sureti Eflak Voyvodası'na da gönderilmişdir. zagrożenie, to – podobnie jak pozostali sandżakbejowie – masz
opuścić tamten teren i udać się pod ochronę własnych ziem.
Kopia tego rozkazu została też wystosowana do Wojewody.
1 Kral Stefan Batory.
75
37

76
SİNOP'TA ÖLDÜRÜLEN LEH BEZİRGÂNLARIN ROZKAZ DO SANDŻAKBEJA KASTAMONU ORAZ

PARA VE MALLARININ, BUNLARA EL KOYAN KADICH SINOPU, BOYABAT I GERZE, BY ODEBRALI
ŞAHISLARDAN TAHSİL EDİLMESİNE DAİR PIENIĄDZE I TOWARY ZAMORDOWANEGO W
KASTAMONU SANCAKBEYİ İLE SİNOP, BOYABAT SINOP KUPCA POLSKIEGO OD OSÓB, KTÓRE JE
VE GERZE KADILARINA EMİR ZAJĘŁY
~12.11.1576~
Kastamonu Beyi'ne, Sinop, Boyabat ve Gerze Kadılarına Do Beja Kastamanou, Kadich Sinopu, Boyabat i Gerze
Sinop Medresesi'nde konaklarken öldürülen Leh uyruklu be- W rejestrach sądowych zapisano, że należące do kupców polskich,
zirgânların 10.000 filori paralarını ve 8 pastav çukalarını Kas- którzy zostali zamordowani podczas pobytu w medresie w Sinop,
tamonu Alaybeyi Ahmed'in, bir miktar altınlarını da Sinop 10.000 florenów i 8 bel materiału zabrał Ahmet - komendant
Kalesi Kethüdası Gazanfer'in aldığı mahkemede sicile kayde- pułku w Kastamonu, a pewną ilość złota – Gazanfer – zastępca
dildiğinden, söz konusu para ve eşyaların Alaybeyi Ahmed'in dowódcy janczarów z twierdzy w Sinop. Polecając, by z majątku
malından, mülkünden ve adı geçen Gazanfer'den tahsil edil- komendanta Ahmeta odebrać wymienione pieniądze i towary,
mesini emredip buyurdum ki: jak też z dóbr Gazanfera, rozkazuję:
Bu emrim size vardığında, bu kişilerin durumlarını iyice ve Gdy rozkaz ten dotrze do Twych rąk: masz dokładnie i
hakkaniyetle teftiş edesiniz. Teftiş sonucunda Lehli bezirgân- sprawiedliwie zbadać sytuację tych osób i jeśli w wyniku
ların adı geçen Alaybeyi Ahmed ve Gazanfer üzerinde huku- dochodzenia stwierdzisz zgodnie z prawem, że komendant
ken ne kadar para ve eşyaları sabit olursa eksiksiz olarak tahsil Ahmet i Gazanfer są w posiadaniu pieniędzy i towarów
ettiresiniz. Hukuka aykırı olarak kimseye haksızlık ettirme- należących do kupców polskich, masz je odebrać w całości.
yesiniz. Teftiş sırasında hakkaniyet üzere hareket edip kasıt, Nie czyń nikomu nieprawości niezgodnie z prawem i podczas
inat, yalancı şahit ve gerçeğe aykırı beyanla iş yapmaktan sa- dochodzenia działaj sprawiedliwie, unikając nieprawdziwych
kınasınız. zeznań, kłamliwych świadków, przymusu.
77
38
RP. / AGAD, PL_1_3_34-71-260-486_0002

78
SULTAN III. MURAD TARAFINDAN, LEH KRALI AHDNAME (AKT PRZMIERNY) SUŁTANA MURADA
STEFAN BATORY'YE VERİLEN 1577 TARİHLİ III PRZEKAZANY DLA KRÓLA POLSKIEGO STEFANA
AHİTNAME BATOREGO W ROKU 1577
~17.07.1577~
O Allah On Allach
bir, tek, hiçbir varlığa muhtaç olmayan, çok zengin, Jedyny, nie pragnący żadnego bytu, bardzo bogaty,
zengin kılan, veren ve yardım edendir. czyniący bogatym i pomagający.
Kudreti apaçık
ve ismi yüce olan izzet Z pomocą wszechmocnego,
sahibi Hazret-i Allah'ın sonsuz silnego i wysławianego Allacha,
yardımı ve Peygamberlik göğünün güneşi, Muhammeda Mustafy, słońca na niebiosach proroków,
cömertlik burcunun yıldızı, Peygamberler topluluğunun gwiazdy konstelacji odwagi, przywódcy zgromadzenia
reisi, doğruların önderi, iki cihanın öğüncü Peygamberimiz proroków, przewodnika prawdy, niech Allach obdarzy go
Hazret-i Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve selam pokojem, sprawcy cudownych czynów i jego czterech przyjaciół
kılsın- çok bereketli mucizeleri ile ve O'nun Dört Arkadaşı'nın Ebubekira, Ömera, Osmana i Alego – niech Allach obdarzy
-Allah hepsinden razı olsun- ve bütün Allah dostları ve takva ich swoją łaską.
sahiplerinin mukaddes ruhlarının eşliğiyle.
ŞAH MURAD SZACH MURADA

BİN SYN
SELİM ŞAH HAN SELIMA SZACHA CHANA
Ben ki; çağın sultanlarının sultanı, hakanlarının dayanak ve Ja, sułtan sułtanów tego wieku, opora i świadectwo chanatów, ten,
delili, cihanın hükümdarlarına taç veren, her şeyin sahibi który koronuje władców na ziemi, cień wielce szczodrobliwego
ve ihsanı bol olan Allah'ın dünyadaki gölgesi, şehirlerin en Allacha na ziemi, sułtan i padyszach najczcigodniejszych ze
şereflisi Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere'nin, wszystkich miast Mekki i Medyny, najświętszego ze wszystkich
memleketlerin en mukaddesi Kudüs-i Şerif'in, esenlik yurdu krajów Jerozolimy, źródła radości Damaszku, Egiptu, Jemenu,
Şam'ın, Mısır, Yemen, San'a, Aden, Diyarbekir, Kürdistan, Sany, Adenu, Diyarbakiru, Kurdystanu, Erzurum, Gruzji,
Erzurum, Gürcistan, Bağdad, Van, Halep, bütün Arabistan, Bagdadu, Vanu, Aleppo, całego Półwyspu Arabskiego, Anatolii,
Anadolu, Karaman, Zülkadriye, Rodos adası, Rum, Trablus, Karamanu, Zulkadriye, Wyspy Rodos, Rumu, Trypolisu, Basry,
Basra ve Şehr-i Zol vilayetlerinin, hükümdarların özlemi olan Şehr-i Zol i obiektu tęsknoty władców miasta Stambuł, Wyspy
İstanbul şehrinin, Kıbrıs adasının, Afrika diye bilinen Tunus Cypr, krajów tunezyjskich w Afryce, miejsca dżihadu Maghrebu
memleketlerinin, cihad yurdu Cezâyir-i Mağrib, Halkulvad i Algierii, twierdzy Halkulvad, Habesz i Lahsy, opoki krajów
ve Habeş ve Lahsa'nın, diyar ve memleketlerin direği Rumeli, Rumelii, Budun, Timisoary, krajów Deszt-i Kipczak, Morza
Budun ve Tımışvar vilayetlerinin, Deşt-i Kıpçak iklimlerinin, Śródziemnego i Morza Czarnego, prowincji Wołoszczyzny,
Akdeniz ve Karadeniz'in, Eflak ve Boğdan'ın, Erdel vilayeti- Mołdawii i Transylwanii i jeszcze wielu licznych krajów, sułtan
nin ve bunların emsali daha nice bayındır memleketlerin Sul- Murad, syn Sułtana Selima syna Sułtana Sulejmana syna Sułtana
tanı ve Padişahı, Sultan Murad Han oğlu Sultan Mehemmed Selima syna Sułtana Bajazyda syna Sułtana Muhammeda syna
Han oğlu Sultan Bayezid Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sul- Sułtana Murada.
79
tan Süleyman Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Hazret-i Sultan Jego wysokość Król Stefan Batory, król Państwa Polskiego
Murad Han'ım. i Wielki Książę Litwy, Prus, Rosji i Mazowsza, Łotwy i
innych ziem, poprosił o wydanie mu przez nas nowego aktu
Hâlen Leh ülkesinin Kralı ve Litvanya, Prusya, Rusya ve Ma- przymiernego i pokojowego; ponieważ pozostaje z naszą
zoviya'nın, Livonya ve sair yerlerin ulu Dukası haşmetli, va- wysokością w pokoju i przyjaźni i wysłał do naszej siedziby
karlı Batory Stefan Kral, kendisine tarafımdan yeni bir ahit- władców i wezyrów swego wybranego człowieka imieniem Jan
name verilmesi dileğinde bulunup; yüce hazretimle dostluk Sienieński który jest kasztelanem Halickim z wyrazami oddania i
ve barışıklık olması için yüce Eşiğimize, Veziri ve Halicki'nin przyjaźni, nakazałem wydanie niniejszego aktu:
idarecisi olan Jan Sienieński isimli seçkin adamını Büyükelçi
olarak göndererek bağlılık ve samimiyetini ortaya koyduğun- Ani ja ani żaden z moich wezyrów, bejlerbejów, panów i
dan, işbu ahidnâme-i hümâyûnu verdim ve şöyle buyurdum: żołnierzy nie przysporzy szkód i strat krajowi wymienionego
Króla, jego twierdzom, osadom i jakiemukolwiek z miejsc pod
jego panowaniem, i w taki sam sposób żaden z ludzi i panów
Adı geçen Kral'ın il ve ülkesine, kalelerine, varoşlarına ve
wymienionego Króla nie narazi na straty i szkody mego kraju,
egemenliği altında bulunan bütün memleketine ulu tarafım-
twierdz w granicach kraju, osad i ziem, wsi, przysiółków i
dan ve yüce vezir, beylerbeyi ve beylerimden ve askerlerim-
gruntów. Krótko mówiąc, będzie przyjacielem naszych przyjaciół
den hiçbir şekilde zarar ve ziyan eriştirilmeyecek; aynı şekil- i wrogiem naszych wrogów; w tym czasie będą podróżować
de, adı geçen Kral ve onun bey ve adamları taraflarından da posłańcy obydwu stron, a oni sami i rzeczy, które do nich należą,
benim ülkeme, sınır boylarındaki kalelerime, varoşlarıma ve nie doznają strat i uszczerbku.
memleketime bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye hiçbir
şekilde zarar ve ziyan değmeyecektir. Kısaca dostumuza dost, Wysłannicy Króla będą mogli przybywać, szukać i odnajdywać
düşmanımıza düşman olacak; arada iki tarafın adamları ve wziętych w niewolę Polaków, którzy nie przyjęli Islamu, i po
elçileri gelip gidecek ve kendilerine, mallarına ve rızıklarına zapłaceniu wynagrodzenia, na które zgodzą się ich właściciele,
zarar ve ziyan olmayacaktır. zabrać ich, a nikt temu nie stanie na przeszkodzie. Ci którzy
zostaną pochwyceni po wejściu tego aktu w życie, będą uwalniani
Kral'ın adamları gelip ülkemdeki İslama girmiş olmayan Lehli bez jakiejkolwiek zapłaty.
esirleri arayıp bulup sahiplerini razı ederek satın alıp gidebile-
cek; kimse buna engel olmayacaktır. Bu ahidnâme-i hümâyû- Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
numun başlangıç tarihinden sonra iki taraftan her kim tutu- strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
lursa bedelsiz olarak salıverilecektir. należne w miejscach, w których się znajdują, a nikt nie dopuści
się uczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich życie.
Her iki tarafın bezirgânları denizden ve karadan gelip gidip
alışveriş yapabilecek; bulundukları yerlerde yürürlükte olan Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
vergilerini verecek; kimsenin malına ve canına zarar ve ziyan przybyłych z kraju wspomnianego Króla, towary jego nie
olmayacaktır. zostaną przez nas zajęte, lecz będą przechowywane aż do czasu
przybycia, z listem od Króla, jego spadkobiercy i na mój rozkaz
Osmanlı ülkesinde ölen Leh bezirgânlarının geride bıraktık- wydane temu spadkobiercy. Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z
ları mal ve eşyaları alınmayıp muhafaza edilecek; vârisi Leh kupców Osmańskich, będzie postępować się w taki sam sposób.
Kralı'nın mektubuyla geldiğinde, geride bıraktığı her şey
benim fermanımla ona teslim edilecektir. Leh Kralı da Leh Jeśliby w okresie po wejściu tego aktu w życie, ktokolwiek z
ülkesinde ölen Osmanlı bezirgânları hakkında aynı şekilde moich poddanych dopuścił się poczynienia szkód i strat w kraju
hareket edecektir. Króla, to osoba, która dopuści się takiego występku, będzie na
mój rozkaz odnaleziona i ukarana, a poniesione straty, również
na mój rozkaż, zadośćuczynione. Niech nikt w związku z tym nie
İşbu ahitnamenin başlangıç tarihinden sonra Kral'ın memle-
posuwa się do jakichkolwiek tłumaczeń i usprawiedliwień. W
ketine benim tarafımdaki kimselerce zarar ve ziyan verilirse
sprawie tej Król Polski będzie działać w taki sam sposób.
bu yaramazlığı yapan benim emrimle bulunup hakkından ge-
linecek ve söz konusu ziyan da yine benim emrimle giderile-
Jeśliby jakikolwiek z moich poddanych będący moim dłużnikiem
cek; bu konuda hiçbir özür ve bahane ileri sürülmeyecektir.
udał się do kraju Króla, zostanie on postawiony przed sędzim
Bu konuda Leh Kralı tarafından da aynı şekilde hareket edi- miejsca, w którym się akurat znajduje, a sędzia, po ustaleniu
lecektir. praw, odbierze mu je i zwróci właścicielowi.
Eğer benim ülkemden bir kimsenin borçlusu Kral'ın ülkesi- Nikt, kto nie dopuścił się występku i nie ma długu, nie będzie
ne gitse o yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp teftiş olunacak ve zatrzymany i szykanowany z powodu występku lub długu osoby
80
ortaya çıkan hak her ne ise oranın hâkimi alıp sahibine vere- innej. Na terenach obydwu stron nie będzie niepokojony nikt
cektir. niewinny.
Suçu ve borcu olmayan kimse başkasının suçu ve borcundan Wszystkie umowy poczynione od czasów mych ojców i dziadów
dolayı tutulmayacak, incitilmeyecek ve her iki tarafın vilayet- będą pozostawać ważnymi, o ile nie zostaną naruszone przez
leri arasında, bu gibi suçsuz kimseler rahatsız edilmeyecektir. którąś stronę.
Baba ve dedelerim zamanından beri iki taraf arasında yapıl- Jeśli chodzi o straty i szkody należące do starych czasów, to z
mış olan antlaşmalar hiçbir yerden zarar gelmeden geçerlili- powodu niemożliwości spotkania się przedstawicieli stron, z
ğini koruyacaktır. dniem wejścia tego aktu w życie odstępuje się od nich i nie będzie
prowadzić się żadnych spraw.
İki tarafın eskiye ait zarar ve ziyanları için taraf vekilleri bir
Jak długo Król Polski będzie nadal płacić podatki, jakie były
araya gelememiş olduğundan, işbu ahitnamenin başlangıç ta-
płacone od dawna przez królów polskich na rzecz Chana Krymu,
rihinden önceki zamana ait zararlardan artık vazgeçilecek ve
i jak długo nie uczyni nic sprzecznego w porozumieniem, Chan
davası görülmeyecektir.
Krymu, jego synowie i żołnierze nie będą występować przeciwko
Eskiden beri Leh Kralı tarafından Kırım Hanı'na verilegel- krajowi Króla, jego ludziom, nie będą na nich napadać, nie będą
mekte olan vergi Kral tarafından bundan sonra da zamanında czynić szkód i przynosić strat. Jeśli Tatarzy dopuszczą się szkód,
ödenmeye devam edildiği ve antlaşmaya aykırı bir iş yapılma- na mocy rozkazu prawo właściciela zostanie mu przywrócone.
dığı sürece Kırım Hanı, oğulları, mirzaları ve bütün askerleri Wojewoda Mołdawii i Mołdawianie nie będą czynić szkód
tarafından da Kral'ın memleketine, adamlarına karışılmaya- krajowi i ludziom Króla Polskiego, a jeśli tak uczynią, na mój
cak, saldırılmayacak, zarar ve ziyan eriştirilmeyecektir. Şa- rozkaz pokryją je. Tak samo Król Polski i jego ludzie, jeśli
yet Tatarlar tarafından zarar erişirse benim fermanımla hak uczynią szkody Mołdawii i Mołdawianom, ich krajowi i dobrom,
sahiplerinin hakkı alıverilecektir. Boğdan Voyvodası'ndan pokryją je na mój rozkaz. Jeśli tak samo, Król Polski i jego
ve Boğdanlılardan Leh Kralı'nın ülkesine ve adamlarına za- ludzi poczynią szkody narodowi tatarskiemu, Mołdawianom,
rar erişmeyecek; erişirse benim emrimle bu zarar yerine ko- ich ludziom i ziemiom, strona polska pokryje straty i ukarze
nulacaktır. Aynı şekilde Leh Kralı veya adamları tarafından tych, którzy się tego dopuścili. I niechaj nikt w związku z tym
Tatar halkına, Boğdanlılara ve bunların adamlarına ve mem- nie wysuwa jakichkolwiek tłumaczeń i usprawiedliwień. Jeśli
leketlerine zarar verilirse Leh tarafı da bu zararı yerine ko- wichrzyciele, którzy uciekłszy z Mołdawii znaleźli schronienie
yup yapanları cezalandıracak; bu konuda özür ve bahane ileri w Polsce, dopuszczą się niegodności, zostaną na żądanie odesłani
sürmeyeceklerdir. Boğdan'dan kaçıp Leh ülkesine sığındıktan do Mołdawii.
sonra bir yolunu bulup Boğdan'a gelerek fitne çıkaran boz-
guncular talep edildiğinde verilecektir. Ludzie Króla Polskiego, jeśli znajdą w moim kraju ludzi wziętych
do tej pory w niewolę, będą mogli odkupić ich za cenę, za jaką
Leh Kralı'nın adamları, şimdiye değin alınan esirleri benim kupili ich właściciele, co oświadczą pod przysięgą; właściciele
ülkemde her nerede bulurlarsa kaça satın aldığına dair sahip- nie będą mogli żądać więcej pieniędzy. Jeńcy, którzy przeszli na
lerine yemin verdikten sonra satın alabilecekler; sahipleri faz- Islam, zostaną uwolnieni, a tym, którzy nie przeszli, nie będzie
la para isteyemeyecektir. Bu esirlerden İslama girmiş olanlar stwarzać się przeszkód do powrotu. Tak samo Polacy uwolnią
salıverilecek, girmemiş olanların gitmesine de kimse engel wziętych w niewolę i nie będą przeszkadzać im w powrocie do
olmayacaktır. Lehliler de aynı şekilde bu esirleri salıverecek swych miejsc.
ve yerlerine gelmelerine engel olmayacaklardır.
Nie będzie stwarzać się przeszkód nikomu, kto powiadomi posła
Esir olan Müslümanları ve dostluk içinde iken gelen elçilere i przyprowadzi wziętych w niewolę Muzułman w poczuciu
haber iletip getiren kimselere engel olunmayacak; güvenlik przyjaźni; będą mogli podróżować z poczuciem bezpieczeństwa;
içerisinde gidip gelecekler; sınır başlarına geldiklerinde yan- po przybyciu na granicę zostaną im przydzieleni ludzi. Strona
larına adamlar koşulacaktır. Leh tarafı da aynı şekilde hareket polska będzie postępować w taki sam sposób.
edecektir.
Kupcom, którzy zapłacą cła, jakie muszą zapłacić zgodnie
Âdet ve kanun gereği vermeleri gereken gümrüklerini ver- z prawem i tradycją, nie będzie stwarzać się jakichkolwiek
dikten sonra bezirgânlara engel ve zorluk çıkarılmayacaktır. przeszkód.
Każdy z narodu Imperium Osmańskiego będzie, jeśli zechce,

Osmanlı ülkesi halkından bir kimsenin Leh Kralı'na bağlı bir
mógł dochodzić swych praw od poddanych Króla Polskiego i
kimsede hakkı olsa ve istese memleket hâkimleri hakkını alı-
sędziowie zwrócą mu te prawa.
verecektir.
81
Hırsız ve haramiler zarar ve ziyan verdiklerinde yetkililer bu Jeśli złodzieje i rozbójnicy poczynią straty i szkody, będą
hırsızları derhâl arayacak, bulduğunda da bunlar salıverilme- natychmiast poszukiwani i w razie odnalezienia, dostaną
yip haklarından gelinecek ve hırsızlıkta aldıkları şeyler, sabit to, na co zasługują, bez uwalniania, a rzeczy, jakie uzyskali z
olduktan sonra, eksiksiz olarak sahiplerine verilecektir. kradzieży, zostaną bez jakiegokolwiek uszczerbku zwrócone im
właścicielom, po ich ustaleniu.
Tüccarlarla veya başka bir kimse ile alışveriş yapanların elle-
rinde bir belge veya resmî kayıt yoksa davası görülmeyecek; Nie będzie wszczynana sprawa, jeśli osoba prowadząca handel
kefalet veya borç verme sebebiyle bir talepleri olduğunda el- z kupcami lub kimkolwiek innym nie ma w ręku urzędowego
lerindeki belge veya resmî kayda müracaat olunacaktır. Bu dokumentu lub dowodu; w przypadku roszczeń z powodu
ikisinden biri yoksa yalancı şahit getirerek sahtekârlık yapıl- pożyczki lub poręczenia, dochodzić się będzie praw tylko na
mayacaktır. Aynı şekilde Leh Kralı tarafından da, memleket podstawie urzędowego dokumentu lub dowodu. Jeśli nie ma
hâkimlerinin bilgisi olmayınca dava görülmeyecektir. żadnego z nich, nie będzie przedstawiać się fałszywych świadków
i dopuszczać fałszerstw. Tak samo Król Polski nie będzie
Silistre ve Akkirman sancakları beyleri, iskele eminleri ve rozstrzygać spraw bez wiedzy sędziów swego kraju.
geçiş vergisi toplayıcıları benim adamlarımdan ve iki tarafın
tacirlerinden başkasının Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine geç- Panowie okręgów Silistria i Akerman, urzędnicy w komorach
melerine izin vermeyecekler; Leh veya Osmanlı tarafından celnych i podatkobiorcy nie będą zezwalać na przechodzenie
gelenlerin yanlarında esirler bulunursa bunları alıp geri dön- do Polski przez Dniestr komukolwiek innemu niż moi ludzie
düreceklerdir. i kupcy obydwu stron. Jeśli podróżni z Polski lub Imperium
Osmańskiego będą mieli z sobą jeńców, zostaną oni zatrzymani
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine i zawróceni.
kendilerini ve koyunlarını bildirecek, gizlice geçmeyecek ve
otlak hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyun- Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
ları zayi olur ise memleket hâkiminden isteyeceklerdir. kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu
i przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad,
Gelip gidenlerin beygirlerini ulak tutmayacak; sefer hâlindeki poniosą straty, będą dochodzić swych praw u sędziów.
yeniçeriler atlarını almayacaklardır.
Ogiery podróżnych nie będą zabierane przez posłańców
Boğdan voyvodaları önceki Leh kralları ile olduğu gibi mev- przenoszących wiadomości, a ich konie w trakcie podróży nie
cut Leh Kralı ile de iyi ilişkiler içerisinde olacaklar; aradaki będą zabierane przez janczarów.
dostluk şartlarına aykırı bir iş yapılmayacaktır.
Wojewoda Mołdawii będzie pozostawać w dobrych stosunkach
Her iki tarafın tacirlerinin vergileri ve gümrükleri fazla olma- z obecnym Królem Polskim, jak to było za czasów poprzednich
yacaktır. królów polskich; nie będzie czynić się nic sprzecznego z
warunkami przyjaźni.
Leh Kralı'nın eli altındaki Ermeni vs. gayrimüslim bezirgân-
lar Boğdan ülkesine veya benim ülkemdeki diğer yerlere gelip Nie będzie pobierać się nadmiernie dużych podatków i ceł od
ticaret yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve gizli yer- kupców obydwu stron.
lerden gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana
yoldan gelecekler; herhangi birinin malına ve canına zarar ge- Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
lirse yapan yakalanıp hakkından gelinecek; gelen bezirgânlar na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
dürüstçe ticaret yaptıkları sürece incitilmeyecek; gümrükleri lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić po
eskiden beri yürürlükte olan kanuna göre alınacaktır. kryjomu, przez stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
których korzystali kupcy w przeszłości. W razie strat w towarze
Başkasının borcundan dolayı tüccarlar tutulmayacaktır. lub utraty życia, sprawca tego zostanie pochwycony i ukarany.
Kupcy nie będą narażeni na szykany, jeśli będą prowadzić handel
Çavuş, sipahi ve yeniçeriler yollarda Leh halkının beygirlerini w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie z
almayacaklardır. obowiązującym prawem.
Leh Kralı'nın bezirgânları Osmanlı ülkesinde esir olan Leh- Kupcy nie będą aresztowani z powodu długów innych.
lileri parasını verip satın alıp kurtarmak istediklerinde kadı-
lar engel olmayacak; bedeli ödenip kurtarılmış olanlar da be- Konni, janczarowie i sierżanci nie będą zabierać koni narodu
zirgânların ellerinden çekilip alınmayacaktır. Ancak, İslama polskiego w podróży.
82
girmiş olanlar da Leh Kralı tarafından talep olunmayacaktır. Jeśli kupcy Króla Polskiego będą chcieli wykupić Polaków
Sahibi tarafından süreye bağlı olarak tutulan ve süre biti- pozostających w niewoli w Państwie Osmańskim, sędziowie nie
minde serbest kalıp elinde serbestlik belgesi bulunan İslama będą się temu sprzeciwiać; uwolnieni, za których zapłacono, nie
girmemiş Lehli esirlere, Müslüman olduğu sabit olmaksızın będą mogli być z powrotem odebrani kupcom. Jednakże Król
"Müslüman oldu." denilerek engel olunmayacaktır. nie będzie mógł żądać tych, którzy przeszli na Islam. Jeńcom
polskim, którzy zostali po pewnych czasie uwolnieni przez
Bursa'da Lehlilerden, eskiden beri kanunen alınmakta olan- właścicieli i posiadają świadectwo uwolnienia, a którzy nie
dan daha fazla vergi ve gümrük istenmeyecektir. przeszli na Islam, nie będzie stwarzać się przeszkód mówiąc, że
zostali muzułmanami, bez potwierdzenia tego.
Leh Kralı'nın şu anda egemenliği altında bulunan ülkesine ve
bundan sonra Moskov vs. gayrimüslim memleketlerden fet- W Bursie nie będzie pobierać się od Polaków wyższych podatków
hedeceği yerlere benim yüce tarafımdan karışılmayacak, ta- i ceł niż te, jakie były pobierane zgodnie z prawem w przeszłości.
mamı Kral'ın tasarruf ve egemenliği altında olacaktır.
Nasza wysokość nie będzie wtrącać się w sprawy kraju, który
Bu ahidnâme-i hümâyûnumda yazılı olan şartlara uyulması obecnie znajduje się pod panowaniem Króla Polskiego, ani
hususunda yüce Allah'ın azametine ve bizim Peygamberimiz krajów niemuzułmańskich, jak Moskwa, które zdobędzie;
ve diğer Peygamberlerin mukaddes ruhlarına yemin ederim wszystkie pozostaną pod panowaniem i zarządem Króla.
ki; biz hayatta olduğumuz müddetçe adı geçen Kral tarafın-
dan antlaşmaya aykırı bir iş yapılmadığı takdirde benim yüce Odnośnie do przestrzegania warunków opisanych w tym pakcie,
tarafımdan dahi barışa ve antlaşmaya aykırı bir iş yapılmaya- przysięgam na Wszechmocnego Allacha i naszych proroków,
caktır. jak i święte dusze innych proroków: jak długo pozostaniemy
przy życiu i jeśli wymieniony Król nie uczyni nic niezgodnego
Hicrî, Dokuz yüz seksen beş senesi Cumâdelevvel ayının bi- z umową, my również nie uczynimy nic przeciwko pokojowi i
rinci günü yazılmıştır. porozumieniu.
Saltanat Merkezi Sporządzono pierwszego dnia miesiąca Dzumadelevvel roku

Kostantiniye'de Hidżry dziewięćset osiemdziesiątym piątym.
Stolica Sułtanatu
Konstantynopol
83
39

84
İSTANBUL'DAN LEHİSTAN'A DÖNECEK OLAN LEH INSTRUKCJA DO WSZYSTKICH SANDŻAKBEJÓW

KRALI'NIN ADAMINA VE BERABERİNDEKİLERE I KADICH NA TRASIE PODRÓŻY WYSŁANNIKA
KİMSENİN MÜDAHALE ETTİRİLMEMESİNE DAİR KRÓLA POLSKIEGO I OSÓB MU TOWARZYSZĄCYCH
YOL GÜZERGÂHINDAKİ TÜM SANCAKBEYİ VE ZE STAMBUŁU DO POLSKI, BY NIE DOPUŚCILI DO
KADILARA EMİR ICH NIEPOKOJENIA
~28.04.1578~
Leh Ülkesi Sınırlarına Varıncaya Kadar Do wszystkich sandżakbejów i kadich na t

Yol Üzerinde Bulunan Sancakbeylerine ve Bu Sancaklarda rasie podróży aż do czasu dotarcia do granic polskich
Bulunan Kadılara
Wysłannikowi Króla Polskiego Stefana Batorego imieniem
Krzysztof Dzierżek, który przybył do Stambułu z pewnymi
Bazı önemli işler için İstanbul'a gelmiş olan Leh Kralı Batory ważkimi sprawami, wydaliśmy zgodę na powrót do swego kraju.
Istvan'ın Krzysztof Dzierżek isimli adamına tarafımdan ülke- Nakazałem:
sine dönüş izni verilmiştir. Buyurdum ki:
Byście nie zezwolili komukolwiek na niepokojenie, czy to na
Adı geçenin 3 adet koçi arabasına, içerisinde bulunan malla- drogach czy też na przejściach, jego samego i podróżujących wraz
rına, 18 baş beygirlerine ve kendisinin arkasından gelen 12 z nim 12 ludzi, 3 zaprzęgniętych w woły wozów, znajdujących się
adamına yollarda ve iskelelerde kimseyi müdahale ettirmeye- na nich towarów i 18 koni.
siniz.
85
40

86
ŞEHZADE MEHMED'İN SÜNNET MERASİMİNİ LIST SUŁTANSKI DO KRÓLA POLSKIEGO

TEBRİK İÇİN ADAM1 GÖNDERİLMESİNDEN WYRAŻAJĄCY ZADOWOLENIE, ŻE
DUYULAN MEMNUNİYETE DAİR LEH KRALI PRZYSŁAŁ SWEGO CZŁOWIEKA [HIERONIMA
STEFAN BATORY'YE NÂME-İ HÜMÂYÛN FILIPOWSKIEGO] DLA UHONOROWANIA
UROCZYSTOŚCI OBRZEZANIA SYNA MEHMEDA
~06.08.1582~
Oğulları sünnet ettirmek Peygamber Efendimiz'in (s.a.v.) Jako, że obrzezanie syna stanowi nakaz naszego Proroka
sünneti olduğundan ve O'nun sünnetine uymak da ebedî sa- (s.a.v.), a przestrzeganie jego nakazów jest źródłem wiecznej
adeti getirdiğinden, gözümün nuru oğlum Mehmed Han'ın szczęśliwości, podjęliśmy decyzję o obrzezaniu naszego syna
sünnet ettirilmesine ve bunun için de bir düğün tertip edil- Mehmeda, światłości naszych oczu i zorganizowaniu z tej okazji
mesine karar vermiş; atalarımız zamanından beri bizimle uroczystości obrzezania. Głęboko zakorzenioną tradycją jest,
dostluk içerisinde bulunan hükümdarların da bu düğünde że podczas tej uroczystości przebywają z nami władcy, którzy
bizimle birlikte olmaları Padişahlığımızın köklü bir geleneği od czasów naszych ojców pozostają z nami w przyjacielskich
olduğundan nâme-i hümâyûnumuzu göndererek sizi de davet związkach. Dlatego też listem sułtańskim zaprosiliśmy i was, wy
etmiş idik. Siz de bize olan dostluğunuzu göstererek tebrik zaś, okazując nam swą przyjaźń, wysłaliście z gratulacjami swych
için muteber adamlarınızı göndermiş idiniz. godnych szacunku ludzi.
Adamlarınız son derece ağırbaşlı ve edepli bir şekilde tebrik Ludzie wasi przekazali nam swe gratulacje i wyrazy miłości w
ve muhabbetlerini bildirip görevlerini eksiksiz olarak yerine sposób dostojny i zgodnie z zasadami kurtuazji, spełniając w
getirdiler ve düğün merasimimizin sona ermesinin ardından ten sposób swe obowiązki w sposób doskonały, po czym, po
kendilerine dönüş izni verilip gönderildiler. zakończeniu świętowania uroczystości obrzezania, zezwolono
im na powrót.
Sizden bundan sonra da aradaki dostluğu sadakat ve dü-
rüstlükle sürdürmenizi, antlaşma şartlarına riayet etmenizi Również w przyszłości oczekujemy od was kontynuowania
ve sağlık, esenlik haberleriniz ile çevrenizden elde ettiğiniz stosunków przyjaźni i wierności pomiędzy nam, okazywania
doğru bilgileri bize iletmekten geri durmamanızı bekliyoruz. poszanowania warunkom porozumień, niezwlekania z
Şüpheniz olmasın ki, bunlar aradaki dostluğu pekiştirir. przekazywaniem nam, wraz z wieściami o zdrowiu i powodzeniu,
również dokładnych informacji, jakie będziecie uzyskiwać ze
swego otoczenia. Niech nie będzie wątpliwości, że wszystko to
zacieśni więzy przyjaźni między nami.
1 Hieronim Filipowski.
87
41
RP. / AGAD, AR II, ks. 40, s. 8

88
LEHİSTAN KRALI STEFAN BATORY'NIN;

"SIEROTKA" (YETİMCİK) LAKAPLI, BÜYÜK LIST STEFANA BATOREGO, KRÓLA POLSKIEGO, DO
LİTVANYA MAREŞALİ MIKOŁAJ KRZYSZTOF MURADA III, SUŁTANA TURECKIEGO, Z PROŚBĄ O
RADZIWIŁŁ'İN1 KUTSAL TOPRAKLAR'A (KUDÜS) ZEZWOLENIE NA PRZEJAZD DO ZIEMI ŚWIĘTEJ
GİTMESİNE İZİN VERİLMESİ İSTEĞİYLE OSMANLI MIKOŁAJOWI KRZYSZTOFOWI RADZIWIŁŁOWI1
SULTANI III. MURAD'A GÖNDERDİĞİ MEKTUP „SIEROTCE”, MARSZAŁKOWI WIELKIEMU
LITEWSKIEMU
~31.08.1573~
1 Gençlikte yaptığı yolculuklar sırasında yakalandığı zührevi hastalık, "Sierot- 1 Na życiu Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” (1549–1616), marszałka
ka" lakaplı, Büyük Litvanya Mareşali ve Vilnius Voyvodası Mikołaj Krzysztof wielkiego litewskiego i wojewody wileńskiego, zaciążyła rozwijająca się choroba
Radziwiłł'in (1549-1616) hayatını önemli derecede etkiledi ve siyasi alandaki weneryczna, której nabawił się w trakcie młodzieńczej podróży. Kłopoty ze
zdrowiem były jedną z przyczyn pogłębiającej się dewocji Radziwiłła. We
etkinliğini de önemli ölçüde sınırlandırdı. Ancak bu durum onun dine bağ- wrześniu 1575 r. złożył śluby, że uda się w pielgrzymkę do Grobu Świętego w
lılığını artırdı ve Eylül 1575'de, sağlık durumu yolculuğa imkân verdiği tak- Jerozolimie w momencie, gdy stan zdrowia umożliwi odbycie tej podróży. Przede
dirde Kudüs'teki kutsal mekânlara seyahat edeceğine dair yemin etti ve 1582 wszystkim skutkiem choroby było znaczne ograniczenie aktywności „Sierotki”
yılında bu yeminini gerçekleştirmek için harekete geçti. 31 Ağustos 1582 na arenie politycznej. W 1582 r. przystąpił Radziwiłł do spełnienia obietnicy
günü, Lehistan Kralı Stefan Batory'den Sultan III. Murad'a hitaben yazılmış dotyczącej pielgrzymki do Ziemi Świętej. 31 VIII 1582 r. uzyskał list od Stefana
bir tavsiye mektubu aldı. Mektupta Kral onun için; Osmanlı Devleti idare- Batorego (1533–1586), króla polskiego (od 1576 r.) do Murada III (1546–1595),
si altında bulunan Kutsal Topraklar'a seyahat izni verilmesini arz ediyordu. sułtana tureckiego (od 1574), z prośbą o zezwolenie na przejazd do Ziemi
Świętej, która była pod panowaniem Imperium Osmańskiego. Po pożegnaniu
Kral'ın müsaadesini alıp Grodno şehrinde Kral'a veda ettikten sonra 16 Ey- króla w Grodnie i uzyskaniu jego pozwolenia wyruszył 16 IX t. r. z Nieświeża
lül'de Nieśwież'den İtalya'ya hareket etti. Aralık ayının başlarında İtalya'ya w drogę do Włoch. W początku grudnia przybył do Włoch, gdzie spędził całą
geldi. 16 Nisan 1583 günü, seyyah giysisini giyip Ortadoğuya giden Venedik zimę w oczekiwaniu na sprzyjającą pogodę do podróży morskiej. Dopiero 16
ticaret gemisine bindi. Girit ve Kıbrıs adalarını gezdikten sonra Yafa'ya giden IV 1583 r. w stroju pielgrzyma wsiadł na wenecki statek handlowy udający się
bir gemiye bindi. Fakat karşı esen rüzgârlar nedeniyle 18 Haziran 1583 günü na Bliski Wschód. Po zwiedzeniu Krety i Cypru Mikołaj Krzysztof Radziwiłł,
Trablus'da karaya çıktı. Yolda Şam'ı gezdikten sonra 25 Haziran'da Kudüs'e marszałek wielkiego księstwa litewskiego, wynajął statek do Jaffy, lecz na skutek
ulaştı. Kutsal Kabir Kilisesi, Golgotha tepesi, Zeytindağı ve Beytüllahim'i przeciwnego wiatru wylądował 18 VI 1583 r. w Trypolisie. Do Jerozolimy
ziyaret etti. 29 Haziran'da Kutsal Kabir Şövalyesi beratını Kudüs'teki Aziz dotarł 25 czerwca, zwiedzając po drodze m.in. Damaszek. Był w kościele Grobu
Pańskiego, na wzgórzu Kalwarii i Górze Oliwnej, udał się także do Betlejem.
Bernard Manastırı'nın Başkanı'ndan aldı. O zaman, altın kadeh ile komünyon 29 czerwca otrzymał od gwardiana jerozolimskiego konwentu bernardynów
tepsisini Kudüs'teki Kilise'ye ve Beytüllahim'deki Hazret-i İsa'nın Doğum Ki- przywilej na rycerza Grobu Pańskiego. Przekazał wówczas w darze kościołowi w
lisesi'ne hibe edip Bernard Manastırı'na ve Kutsal Kabir Kilisesi'nde devamlı Jerozolimie złoty kielich z pateną, a dla kościoła Narodzenia Pańskiego w Betlejem
yanan lamba için yıllık 125 duka tutarında bağışta bulundu. Filistin'de iki haf- srebrny kielich i patenę oraz dokonał zapisu w wysokości 125 dukatów rocznie
ta geçirdikten sonra deniz yoluyla Trablus'a hareket etti. İstanbul'a gidecek dla bernardynów na utrzymanie ich klasztoru i na wieczną lampę w kaplicy
gemiyi beklerken, orada iki hafta geçirdi. Hiç bir "Hristiyan" gemisini kira- Grobu Chrystusa. Po dwóch tygodniach spędzonych w Palestynie Radziwiłł
layamadan yolculuğunu devam ettirmeye karar verdi. Temmuz'da Mısır'a wyruszył drogą morską do Trypolisu. Tu zabawił całe dwa tygodnie, czekając na
okręt do Konstantynopola. Nie mogąc nająć żadnego „chrześcijańskiego okrętu”
gitti. Orada yaklaşık iki ay geçirdi. Osmanlı başkentine gelen Lehistan Kralı postanowił „Sierotka” podjąć dalszą podróż i w końcu lipca popłynął do Egiptu,
tebaası Piotr Broniewski'nin arzı üzerine, Sultan III. Murad, 12 hizmetçisiyle gdzie spędził około dwóch miesięcy. W międzyczasie, na prośbę przybyłego do
birlikte Kudüs'ten İstanbul'a gitmek isteyen "Sierotka" ("Yetimcik") lakaplı, Porty Piotra Broniewskiego, poddanego króla polskiego, sułtan Murad III wydał
Büyük Litvanya Mareşali Mikołaj Krzysztof Radziwiłł'e karşı yolda zorluklar tugrę, w której polecał kadijom, by Mikołajowi Radziwiłłowi, marszałkowi
çıkarmamalarını ve gıda maddelerini para karşılığı satın almasını engelleme- wielkiego księstwa litewskiego, który wraz ze swymi 12 sługami zamierza udać
melerini ve kendi fermanını inceledikten sonra adı geçen şahsa iade etme- się z Jerozolimy do Konstantynopola, nie stawiali żadnych przeszkód w drodze,
lerini kadılara emretmişti. Bu pasaport işlevini gören ferman hiç bir zaman ani nie bronili nabywać za pieniądze żywności, a rozporządzenie to – tylko je
kullanılmadı. Zira Radziwiłł İskenderiye'den Girit adasına gemiyle gitti. İtal- obejrzawszy – pozostawili w rękach marszałka. Ów paszport nigdy nie został
wykorzystany, gdyż „Sierotka” 9 października popłynął statkiem z Aleksandrii
ya'ya gidecek gemi beklerken Ekim 1583 sonlarından itibaren zamanını üç ay na Kretę. Tam przebywał ponad trzy miesiące, od końca października 1583 r.,
kadar Girit adasında geçirdi. 3 Nisan 1584 günü Venedik'e ulaşıp, orada kısa oczekując na statek do Włoch. 3 IV 1584 r. przybył do Wenecji i po krótkim tam
bir süre dinlendikten sonra Trident, Insbruck ve Viyana üzerinden 2 Tem- odpoczynku przez Trydent, Innsbruck i Wiedeń dotarł 2 lipca t. r. do rodzinnego
muz'da ikametgâhı olan Nieśwież'e geldi. (Rafał Jankowski) Nieświeża. (Rafał Jankowski)
89
42

90
OSMANLI DEVLETİ'NE VERMESİ GEREKEN VERGİ LIST SUŁTAŃSKI DO KRÓLA POLSKIEGO

PARALARI İLE BİRLİKTE KAÇARKEN LEHİSTAN'DA DOTYCZĄCY ODNALEZIENIA I ZWROTU PIENIĘDZY
ÖLDÜRÜLEN BOĞDAN VOYVODASI YANKUL'UN ZRABOWANYCH WOJEWODZIE MOŁDAWSKIEMU
YANINDAKİ TALAN EDİLEN PARALARININ YANKULOWI [IANCU SASUL], KTÓRY ZOSTAŁ
BULDURULUP İADE EDİLMESİNE DAİR LEH ZAMORDOWANY W POLSCE, DOKĄD UCIEKŁ
KRALI'NA NÂME-İ HÜMÂYÛN Z PIENIĘDZMI NA PODATKI, JAKIE MIAŁY BYĆ
ZAPŁACONE IMPERIUM OSMAŃSKIEMU
~22.12.1582~
Dergâh-ı Muallâ'mıza gönderdiğiniz namenizde; Boğdan W piśmie, jakie nadesłaliście do naszego Urzędu, przekazaliście,
memleketine başka voyvoda tayin olunması üzerine önceki że poprzedni Wojewoda-Yankul (Iancu Sasul), po tym jak
Voyvoda Yankul'un1 bütün mal ve eşyalarını toplayıp kaçtı- na Mołdawii ustanowiony został nowy wojewoda, uciekł
ğını, Leh ülkesinden geçip giderken adamlarınızın haber alıp zabierając z sobą cały swój dobytek i rzeczy. A gdy przejeżdżał
kendisine yetiştiğini, sıkı bir savaştan sonra kendisinin öldü- przez państwo polskie, ludzi wasi pozyskali o tym informacje,
ğünü ve yanında bulunan her şeyin dağıldığını bildirmişsiniz. dogonili go i po ostrej walce on sam został zabity, a wszystko, co
Ayrıca daha önce bize bildirmiş olduğunuz bazı taleplerinizin miał przy sobie, zostało zrabowane. Ponadto, jak wcześniej nas
poinformowaliście, w zamian za naszą zgodę na pewne wasze
bizim tarafımızdan kabul edilmiş olmasına karşılık bizim de
żądania, mieliśmy przekazywać wam to, czego od was byśmy
sizden her ne isteğimiz olursa daha önceden bildirilmesini, oczekiwali, a żądania nasze zostaną spełnione, że pod każdym
böylece isteğimizin yerine getirileceğini, her bakımdan sa- względem będziecie szczerzy i będziecie przyjacielem naszych
mimi ve dostumuza dost, düşmanımıza düşman olunacağını przyjaciół, a wrogiem naszych wrogów. Również inne kwestie,
bildirmişsiniz. Bunlardan başka namenizde yer alan diğer ko- jakie znalazły się w waszym piśmie, zostały nam przekazane i
nular da bize arz edildi ve bilgi sahibi olduk. posiedliśmy o nich wiedzę.
Şimdi; önceki Boğdan Voyvodası'nın kaçarken yanında gö- Obecna zaś sprawa, to pieniądze z podatków, jakie zabrał z sobą
türdüğü para Boğdan'dan yüce Eşiğimize gönderilmesi âdet uciekając poprzedni wojewoda mołdawski, a jakie zwyczajowo
olan vergi parası idi. Kendisi bunları topladığı hâlde yüce są przekazywane do naszego Urzędu. Chociaż zebrał je on sam,
Eşiğimize göndermediği ve hıyaneti açığa çıktığı için yerine to nie przekazał je naszym urzędem, tak że gdy zdrada jego
başka birisi voyvoda tayin olunmuş ve o da bunu duyunca bu ujrzała światło dzienne, na jego miejsce wyznaczony został
paraları alıp 200 araba ile kaçmış idi. Şu duruma göre kendisi inny wojewoda, a wówczas on, gdy o tym posłyszał, zabrał te
ölmüş olsa da alıp götürdüğü paraların zayi olması münasip pieniądze i uciekł 200 wozami. W tej sytuacji, nawet jeśli ona
değildir. Bu sebeple, ne kadar para alıp gitmiş ise bize olan sam dokonał żywota, to niewłaściwym jest, by pieniądze, które
bağlılığınızın gereği olarak tamamının ele geçirilip tarafımıza zebrał i zabrał, poszły na straty. Dlatego też, ze względu na
gönderilmesi gerekmektedir. Bu aramızdaki dostluğu pekişti- związki bliskości między nami, należy, byście odebrali wszystkie
recektir. Sizden beklentimiz şudur ki: pieniądze, bez względu na to, ile ich zabrał uciekając, i przekazali
je nam, co przyczyni się do umocnienia przyjaźni pomiędzy
nami. Oczekujemy od was:
Bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaştığında, hiç gecikmeden
bize olan dostluğunuzun gereği olarak bu husus için güvenilir
ve işe yarar adamlarınızı tayin edip adı geçenin öldüğü yere Gdy otrzymacie ten list: przez wzgląd na przyjaźń, jaką do nas
gönderip söz konusu paraları, her kimin eline geçmiş ise iyice żywicie, wyznaczycie bezzwłocznie zaufanych i odpowiednich
araştırıp buldurup yüce Eşiğimize gönderesiniz ki, dostluğu- ludzi, których wyślecie do miejsca, gdzie wymieniony dokonał
nuzun bir sonucu ortaya çıksın. Hain Voyvoda'nın alıp gö- żywota, by poszukali i odnaleźli pieniądze, bez względu na
to, w czyich rękach się teraz znajdują, po czym odeślecie je do
türmüş olduğu söz konusu vergi paralarının bu defa da sizin dworu osmańskiego, tak by widocznym stał się objaw waszej
ülkenizde sizin adamlarınızın elinde telef olmasına rızamız przyjaźni. Nie ma też naszego przyzwolenia na to, by pieniądze
yoktur. Bu para başka bir yerde olsa ve biz sizi haberdar etsek, z podatków, które zebrał i zabrał ten zdradziecki wojewoda,
sizin derhâl onu ele geçirmeğe teşebbüs etmeniz gerekirken zostały sprzeniewierzone w waszym kraju przez waszych ludzi.
sizin egemenliğiniz altındaki bir yerde ve sizin adamlarınızın Nawet gdyby te pieniądze były w innym miejscu, a my byśmy
elinde telef olması dostlukla bağdaşmaz; her ne şekilde olur- was o tym powiadomili, to musielibyście podjąć działania, by
sa olsun mutlaka ele geçirilmesi gerekmektedir. Söz konusu położyć na nich rękę; tym bardziej więc sprzeniewierzenie ich w
para hain Voyvoda'nın kendi parası değildi ki, yakalandığında miejscu i przez ludzi, nad którymi sprawujecie władzę, nie licuje
arada çarçur edilsin; Boğdan halkından toplanıp bizim Hazi- z przyjaźnią. Pieniądze, o których mowa, nie są pieniędzmi tego
nemize gönderilmesi gereken vergi parasıydı. Şimdi bu para zdrajcy wojewody, tak by mogły zostać roztrwonione, gdy już
Boğdan halkından yeniden toplanacak olsa onlara zulmedil- zostaną przechwycone. To są pieniądze z podatków, jakie zostały
miş olacaktır. Bu sebeple bu paranın ortaya çıkarılması sizin zebrane z ludności Mołdawii i które miały zostać przekazane do
sorumluluğunuzdadır. Dostlukta sağlam olduğunuz gibi bu naszego skarbu. Gdyby zaś teraz trzeba było ponownie zebrać je
paranın ortaya çıkarılması için de her türlü çabayı gösterme- u ludności mołdawskiej, oznaczałoby to jej pognębienie. Dlatego
nizi bekliyoruz. Aramızdaki dostluk gereğince bu sorunu çöz- też odnalezienie tych pieniędzy jest waszą odpowiedzialnością.
mek için ne yaptığınızı, söz konusu paradan ne kadarının ele Oczekujemy, że tak jak pozostajecie wierni naszej przyjaźni,
geçirilebildiğini yazıp bildirmenizi bekliyoruz. tak też podejmiecie wszelkiego rodzaju wysiłki, by odnaleźć te
pieniądze. Oczekujemy, że gwoli przyjaźni między nami będziecie
informować nas, co zrobiliście, by rozwiązać ten problem, jak też
1 Voyvoda Iancu Sasul. ile z tych pieniędzy udało się wam odzyskać.
91
43
RP. / AGAD, PL_1_354_2-3-69-15_0002

92
SULTAN III. MURAD'IN, LEH KRALI'NIN ROZKAZ SUŁTANA MURADA III, BY NIE NIEPOKOIĆ
BEYLERİNDEN LİTVANYA BÜYÜK MAREŞALİ WIELKIEGO MARSZAŁKA LITWY MIKOŁAJA
MIKOŁAJ KRZYSZTOF RADZIWIŁŁ'İN, KUDÜS'TEN KRZYSZTOFA RADZIWIŁŁA, JEDNEGO W
İSTANBUL'A GELİRKEN YOLLARDA RAHATSIZ WIELMOŻÓW KRÓLA POLSKIEGO, W DRODZE Z
EDİLMEMESİNE DAİR FERMANI JEROZOLIMY DO STAMBUŁU
~08 - 17.11.1583~

BİN SYN
Kudüs-i Şerif'ten İstanbul'a gelinceye kadar güzergâh üzerin- Gdy rozkaz ten dotrze do naczelników gmin znajdujących się na
de bulunan kazaların kadıları; bu fermanım ulaştığında malu- trasie od Jerozolimy do Stambułu, niechaj oni wiedzą, że:
munuz olsun ki:
Przybył człowiek Króla Polskiego imieniem Piotr Broniewski,
Leh Kralı'nın Piotr Broniewski isimli adamı yüce Eşiğime ge- poinformował nas, że Wielki Marszałek Litwy Mikołaj
lip; Litvanya ülkesinin Büyük Mareşali olan Mikołaj Krzysz- Krzysztof Radziwiłł wraz z 12 ludźmi podróżuje z Jerozolimy
tof Radziwiłł isimli beylerinin, Kudüs-i Şerif'ten 12 adamı ile do Stambułu i poprosił nas o wydanie rozkazu, by nikt nie
birlikte İstanbul'a gelmek istediğini bildirip, yollarda ve ko- przestępował drogi i wszczynał waśni z nimi ani na drogach ani
nak yerlerinde kendisine, eşyalarına, hayvanlarına ve adam- w miejscach postoju, jak też by nikt nie próbował zamachnąć się
larına kimsenin karışıp sataşmaması hususunda kendilerine na ich rzeczy i zwierzęta. Nakazuję więc:
tarafımdan bir ferman verilmesi talebinde bulunduğundan,
buyurdum ki: Gdy osoba ta przybędzie do jakiejkolwiek z waszych gmin,
macie absolutnie nie dopuścić, by ktokolwiek niepokoił jego i
Adı geçen şahıs, bu fermanımla hanginizin kazasına gelirse; jego ludzi, zwierzęta i rzeczy, czy to na drogach, czy w zajazdach,
kendisine, adamlarına, eşyalarına, hayvanlarına ve malları- na przejściach itp., a jeśli poproszą o dostarczenie za opłatą
na yollarda, konak yerlerinde, geçitlerde vs. mahallerde asla żywności, niechaj nikt nie czyni nic sprzecznego z prawem.
kimseyi müdahale ettirmeyesiniz ve gerekli olan yiyeceklerini
bedeli mukabilinde tedarik etmek istediklerinde kimseye hu- Sporządzono w końcu miesiąca Ramazan roku Hidżry dziewięćset
kuka ve kanuna aykırı olarak incittirmeyesiniz. dziewięćdziesiątym pierwszym.
Böyle bilesiniz ve gördükten sonra bu fermanımı geri verip W Konstantynopolu

kendisinde bırakasınız; şerefli alametime itimat edesiniz.
Hicrî, Dokuz yüz doksan bir senesi Ramazan ayının sonların-

da yazılmıştır.
Kostantiniye'de
93
44
94
YENİ KRALLARINI KENDİ İÇLERİNDEN SEÇMELERİ LIST SUŁTAŃSKI DO PANÓW POLSKICH, BY SAMI
VE BU MESELEYİ OSMANLI DEVLETİ DIŞINDA SPOŚRÓD SIEBIE WYBRALI NOWEGO KRÓLA I
BAŞKALARI İLE ÇÖZMEYE KALKIŞMAMALARINA BY NIKT, PRÓCZ IMPERIUM OSMAŃSKIEGO, NIE
DAİR LEH BEYLERİNE NÂME-İ HÜMÂYÛN WAŻYŁ SIĘ ROZWIĄZYWAĆ ZA NICH TEJ SPRAWY
~11.03.1587~
Leh Beylerine Do Panów polskich
Sultanların ve hakanların sığınağı olan yüce Eşiğimize Elçi- W liście, jaki nadesłaliście przez swego posła do naszej siedziby,
nizle göndermiş olduğunuz mektubunuzda; "Leh Kralı Istvan ostoi sułtanów i władców, napisaliście, że król Polski Stefan zmarł
Kral'ın Erbain'in on ikisinde öldüğünü, kendisinin Kral olma- dwunastego dnia miesiąca Erbain, że od chwili wstąpienia na tron
sından itibaren ülkesini adaletle idare ettiğini, her bakımdan rządził on krajem w sposób sprawiedliwy, pod każdym względem
size uğurlu geldiğini, yapılmış olan barış antlaşmasına tam bir był dla was źródłem powodzenia, całkowicie przestrzegał
şekilde uyduğunu, o nasıl antlaşmaya riayet etmişse sizin de zawartych porozumień pokojowych i - tak jak on szanował
onun gibi riayet edeceğinizi" bildirerek; "bizim tarafımızdan zawarte porozumienia - tak i wy będziecie je szanować; że również
da aynı şekilde riayet edilmesini, Leh memleketine verilen i my powinniśmy okazywać taki sam szacunek, a gwarancja
ahitnamenin sadece Leh Kralı adına değil, bütün Leh bey- pokoju powinna dotyczyć nie tylko samego króla Polski, lecz
leri adına olması gerektiğini, zira sizin ülkenizin daha önce wszystkich panów polskich, i tak ja wszyscy wcześniejsi królowie
gelip geçmiş kralları aradaki antlaşmaya nasıl uymuşlarsa si- polscy szanowali zawierane porozumienia, tak i wy nie zboczycie
zin de o yoldan çıkmayacağınızı, ayrıca yüce Eşiğimize bazı z tej drogi; jak też informując, że u progów waszych pojawiają
bozguncuların gelip aradaki köklü dostluğu bozmak istedik- się osobnicy, którzy chcieliby zburzyć przyjaźń pomiędzy nami,
lerini, bizden bunların sözlerine itibar etmememizi, barış ve prosicie byśmy nie zwracali uwagi na ich słowa, zapewniając, że
antlaşmaya aykırı herhangi bir şeye rızanız bulunmadığını" nie ma waszego przyzwolenia na jakiekolwiek działania sprzeczne
bildirmişsiniz. Elçiniz her ne söylemişse hepsi ayrıntılı olarak z porozumieniami; wszystko, co przekazał nam wasz wysłannik,
tarafımıza arz olundu; biz de bilgi sahibi olduk. przyjęliśmy do wiadomości i stało się źródłem naszej wiedzy.
Şimdi; eğer nesiller boyunca Leh krallarıyla aramızda var olan Jeśli więc obecnie chcecie, by pokój i przyjaźń, jakie panowały
barış ve dostluğun devamını istemekte iseniz, eskiden beri pomiędzy nami i królami polskimi przez wiele pokoleń, trwały
nasıl olagelmişse yine aynı şekilde devam etmesi sizin eli- nadal, to w waszych rękach jest, by panowały one w taki sam
nizdedir. Bize dostluk edene de düşmanlık edene de Kapımız sposób, w jaki zwykły były być od dawna. Drzwi nasze otwarte są
açıktır; nerede kaldı ki eskiden beri barış ve dostluğa riayet i dla tych, którzy darzą nas przyjaźnią, i dla tych, którzy żywią do
edenlere yardımda bulunmayalım. Ölen Kralınızın ülkenizi nas wrogość. Dlaczegóż to nie mielibyśmy pośpieszyć z pomocą
adaletle yönetmesi ve size uğurlu gelmesinin yegâne sebebi tym, którzy od dawna wierni byli przyjaźni i pokojowi. Jedynym
bize olan bağlılığında kararlı olmasıydı. Çünkü Kral olduğun- powodem, że wasz zmarły król rządził waszym państwem w
da kendisine nasıl nasihatlerde bulunulup iyilik yönüne sevk sposób sprawiedliwy i przynosił wam tym szczęśliwość, było
edildiğini kendisi bilirdi. Şimdi de başınıza gelecek kral bize jego zdecydowanie, by stosunki z nami pozostawały zażyłe. Sam
dostluk edecek ve bizim kral olmasına izin verdiğimiz veya wiedział, ilu porad mu udzielono i ile dobroci mu okazano po tym,
sizin kendi içinizden Krallığa layık görüp bize arz ettiğiniz ve gdy został królem. Jeśli więc teraz królem, którym będzie nad wami
bizim de tayin ettiğimiz biri olursa, işte o zaman yeni kralınız rządził, zostanie wybrany ktoś, kto będzie okazywać nam przyjaźń,
eskisinden daha adil bir şekilde krallık yapacaktır. Halifeliğin czy to będzie ktoś, na wybór którego my wydaliśmy zgodę, czy też
sahibi olan bizim Hanedanımız öyle olur olmaz bozguncula- ktoś, kogo sami uznacie za osobę odpowiednią ku temu, by została
rın lafıyla hareket etmez; böyle bir lekeden uzaktır. Gücümüz, królem, i powiadomicie nas o swym wyborze, lub też ktoś, kogo
kudretimiz öyle bir noktadadır ki, samimi olmayanın, hilesi, my naznaczymy, to wówczas wasz nowy król będzie sprawować
tuzağı olanın gelip bize bir söz söyleme imkânı yoktur. Ta ki swój urząd w sposób jeszcze bardzie sprawiedliwy niż było to
bize bağlılıkta kararlı olduğu bizim tarafımızdan defalarca gö- w przeszłości. Dwór nasz, który ma wpływ na wybór następcy,
rülüp bilinir; o takdirde sözü dinlenir. nie działa ot tak po wpływem słów wichrzycieli, daleki jest od
splamienia się takim działaniem. Nasza siła i moc są obecnie takie,
że nie dajemy posłuchu nikomu, kto nie jest szczery, kto posuwa
Madem ki siz aramızda eskiden beri var olan barışın ve ant-
się do oszustwa, zastawia pułapki. Wielokrotnie widzieliśmy, kto
laşmanın bozguncular sözüyle bozulmamasını istemektesiniz,
jest nam wierny, i słowa takiego będą wysłuchane.
o zaman kralınızın bizim onayımızla tayin olunması gerek-
95

96
mektedir. Yüce Eşiğimize elçi göndermekteki amacınızın kral Skoro tak, jeśli nie chcecie, by panujący od dawien pomiędzy
atamasından başka bir şey olmadığı açıktır. Kral hususunu nami pokój i porozumienia nie zostały pogwałcone słowami
başkası ile halletmeye çalışmanız boşunadır. Namenizle bu- wichrzycieli, to król wasz powinien został wybrany przy naszej
raya güvenilir adamınızı gönderip sonra da bizim bilgimiz akceptacji. Widać bowiem wyraźnie, że jedynym celem wysłania
ve onayımız olmadan orada kral tayin eder iseniz, bilesiniz do naszych progów swego posłańca, było wyznaczenie króla.
ki buna bizim rızamız yoktur. Böyle bir durumda aramızda Próby rozwiązania przez was kwestii mianowania króla przy
var olan barış ve esenliğin ne şekilde gideceği daha sonra ma- współpracy z innymi są próżne. Jeśli więc byście, po tym jak
lumunuz olur. Sizin, ülkenizde huzur ve mutluluk içerisinde przysłaliście do nas swego zaufanego człowieka, mianowali króla
olmanız ancak samimi bir şekilde bize bağlılığınızla müm- bez naszej wiedzy i bez naszej akceptacji, to wiedzcie, że nie ma na to
kündür; bunun bilinmesi gerekir. naszego przyzwolenia. I zobaczylibyście wówczas, jakimi drogami
potoczyłyby się panujący między nami pokój i szczęśliwość. Wasze
Şimdi; bu nâme-i hümâyûnumuz size ulaştığında, bu husu- życie w swym kraju w spokoju i w szczęściu możliwe jest jedynie
sun üzerinde önemle durmalısınız. Şayet iki Devlet arasında- dzięki szczerym związkom między nami, co należy wiedzieć.
ki barışın ve antlaşmanın devamını ve belki eskisinden bile
daha iyi durumda olmasını isterseniz, aramızda eskiden beri Gdy list ten dotrze do waszych rąk: z uwagą należy wam się
var olan dostluğu sürdürecek ve içinde düzenbazlık bulun- zastanowić nad tą sprawą. Jeśli chcecie, by między obydwoma
mayan birinin bizim iznimizle veya içinizden Krallığa layık państwami nadal trwał pokój i obowiązywały porozumienia,
ve üstesinden gelecek birinin sizin seçiminizle kral tayin edil- a nawet by stosunki były jeszcze lepsze niż w przeszłości, musi
mesi gerekmektedir. Böylece sizler mutlu olduğunuz gibi biz zostać wybrany król, który będzie kontynuować odwieczne
de sizin bölgenizi gözetiriz; önceki Kralınızın döneminden stosunki przyjaźni pomiędzy nami; musicie wybrać za naszym
daha iyi durumda olursunuz. Şayet bizim iznimiz olmadan przyzwoleniem kogoś, kto nie będzie krętaczył, lub kogoś spośród
Beç, Nemçe, İspanya, Fransa, İngiltere ve Moskov tarafın- was godnego na stanowisko króla, który poradzi z tym sobie. W
dan belirlenen birini kral seçerseniz, buna rızamız yoktur. Bu ten sposób i wy będziecie szczęśliwi, a i my otoczymy wasz kraj
durumda bize olan samimiyet ve bağlılığınızı terk edip aykırı naszą opieką, tak że będzie wam się działo lepiej niż za czasów
davranmış olursunuz. Sonra pişmanlık fayda vermez; ebedî poprzedniego króla. Jeślibyście, bez naszego przyzwolenia, wybrali
barış ve esenlik ortadan kalkar. Ancak siz can u gönülden bu na króla kogoś wyznaczonego przez Niemcy, Hiszpanię, Francję,
dostluğun bozulmamasını ve devam etmesini istiyorsanız, bi- Anglię i Moskwę, to nie będzie na to naszego przyzwolenia. W
zim icazetimizle ve dostluk üzere olanlardan birinin veya si- takiej sytuacji będzie to znaczyć, że odstąpiliście od przyjaźni z
zin âdetiniz olduğu üzere kendiniz seçip bizim yüce Kapımıza nami i będzie postępować przeciwnie. Późniejsza skrucha nie
bildirdiğiniz birinin kral tayin edilmesi gerekmektedir. Her przyniesie korzyści, a odwieczny pokój i dobrobyt zanikną.
ne suretle olursa olsun bu iki şekil dışında bir kral atanması Jeśli jednak chcecie całą duszą i sercem nie dopuścić do zepsucia
durumunda huzur bulamazsınız, ülkeniz ve halkınıza ihtilal stosunków przyjaźni, lecz do ich dalszego trwania, wybierzecie
düşer; bizimle olan dostluğunuz da bozulur, harcanır gider. za naszą zgodą i gwoli przyjaźni kogoś spośród nich lub zgodnie
Ona göre dikkatli olmalı ve bu iki sözden birini yapmalısı- z waszymi zwyczajami – kogoś spośród siebie; na króla trzeba
nız. Madem ki, sürekli olarak bizimle olan barışa uymayı ve wybrać kogoś, o kim poinformujecie nas. Jakby nie było, jeśli
aksine hareketten kaçınmayı dilinizden düşürmüyorsunuz, król zostanie wybrany w sposób inny niż te dwa, nie zaznacie
o takdirde bu öğüdümü tutup aksine harekete kesinlikle izin spokoju, wasz kraj i naród ogarną zawieruchy, przyjaźń z nami
vermemelisiniz. Elçi gönderip Kral'ın öldüğünü ve dostluğu- zostanie narażona na szwank, zniszczona i zapomniana. Dlatego
nuzu sürdürme konusunda kararlı olduğunuzu bildirmekteki powinniście być ostrożni i dokonać wyboru między tymi słowami.
amacınız çok açık ki kral seçimine iznimi almak içindir. O za- Jeśli język wasz będzie nadal wyrażać szacunek dla pokoju pomiędzy
man memleketinizde huzur içerisinde oturmak istiyorsanız, nami i będziecie uciekać od działań przeciwnych, to powinniście
yukarıda açıklandığı şekilde hareket etmeli, dostumuza dost, przyjąć naszą radę i nie dawać przyzwolenia na czyny sprzeczne z
düşmanımıza düşman olmalı, başkalarının sözüne kulak as- tym. Widać wyraźnie, że przysłanie przez was swego posłańca z
mamalısınız. informacją o śmierci Króla i zapewnieniem o chęci podtrzymania
przyjaźni pomiędzy nami, miało na celu uzyskanie naszej zgody
na wybór króla. Jeśli więc chcecie zamieszkiwać w swym kraju w
spokoju, powinniście postępować w sposób opisany powyżej, być
przyjacielem naszych przyjaciół, wrogiem naszych wrogów i nie
dawać posłuchu temu, co mówią inni.
97
45
RP. / AGAD, PL_1_3_34-71-268-498_0001

98
SULTAN III. MURAD TARAFINDAN, LEH KRALI AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) SUŁTANA
III. ZYGMUNT WAZA'YA VERİLEN 1591 TARİHLİ MURADA III PRZEKAZANY DLA KRÓLA POLSKIEGO
AHİTNAME ZYGMUNTA III WAZY W ROKU 1591
~10.10.1591 • 20.10.1591~

ve ismi yüce olan izzet silnego i wysławianego
sahibi Hazret-i Allah'ın sonsuz yardımı Allacha oraz Muhammeda Mustafy,
ve Peygamberlik göğünün güneşi, Resullük burcunun słońca na niebiosach proroków, gwiazdy konstelacji odwagi,
yıldızı, Peygamberler topluluğunun reisi, doğruların önderi, iki przywódcy zgromadzenia proroków, przewodnika prawdy,
cihanın öğüncü Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve niech Allach obdarzy go pokojem, sprawcy cudownych czynów
selam kılsın- çok bereketli mucizeleri ile ve O'nun Dört Seçkin i jego czterech przyjaciół Ebubekira, Ömera, Osmana i Alego –
Arkadaşı'nın -Allah hepsinden razı olsun- ve bütün Allah dost- niech Allach obdarzy ich swoją łaską.
ları ve takva sahiplerinin mukaddes ruhlarının eşliğiyle.

BİN SYN
Ben ki; zamanın sultanlarının sultanı ve çağın hakanlarının Ja, sułtan sułtanów tego wieku, opora i świadectwo chanatów, ten,
dayanak ve delili, cihanın hükümdarlarına taç veren, her şe- który koronuje władców na ziemi, cień wielce szczodrobliwego i
yin sahibi ve ihsanı bol olan Allah'ın gölgesi, Haremeyn-i Şe- posiadającego wszystko Allacha na ziemi, sługa dwóch Świętych
rifeyn'in hizmetkârı, ikinci İskender-i Zülkarneyn, "O hâlde Miast, drugi Aleksander-Zulkarnayn, posłuszny wersowi „A
Rabbi'nin nimetini çokça söyle, haber ver." ayetinin1 anlamı ge- o dobrodziejstwie swego Pana opowiadaj”1, sułtan i padyszach
reğince; belde ve şehirlerin en şereflisi ve en mukaddesi Mek- najczcigodniejszych ze wszystkich miast prześwietnej Mekki i
ke-i Müşerrefe-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere-i Mu- czcigodnej Medyny, Jerozolimy, Lahsy, Katif, Egiptu, Jemenu,
azzama'nın, Kudüs-i Şerif, Lahsa, Katif, Mısır, Yemen, San'a, Sany, Adenu, Basry, Habesz, Sivasu, Maraszu, źródła radości
Aden, Basra, Habeş, Sivas, Maraş, esenlik yurdu Şam, Halep, Damaszku, Aleppo, Trypolisu, Nihavend, Pelengan, Mosulu,
Trablusşam, Nihavend, Pelengân, Musul, Diyarbekir, Van, Diyarbakiru, Vanu, Tebrizu, Nachczewan, Erzurum, Erewania,
Tebriz, Nahçıvan, Erzurum ve İrevan'ın, Şirvan, Karabağ ve Szerwanu, Karabachu i Gruzji, całego Kurdystanu i krajów
Gürcistan memleketlerinin, bütün Kürdistan ve Türkistan'ın, tureckich, Anatolii i Karamanu, Mołdawii i Wołoszczyzny,
Anadolu ve Karaman vilayetlerinin, Boğdan, Eflak, Demirka- krajów Demirkapı i Deszt-i Kipczak, Morza Śródziemnego
pı ve Deşt-i Kıpçak iklimlerinin, Akdeniz, Karadeniz ve Kı- i Morza Czarnego, Morza Czerwonego i świata arabskiego i
zıldeniz'in, Arap ve Acem diyarının, Türk ve Deylem iklim- Adzemskiego, obszarów tureckich i Mazenderanu, Bagdadu i
lerinin, Bağdad ve Şehrizol'ün, hükümdarların özlemi olan Szehrizoru, obiektu tęsknoty władców miasta Stambuł, miejsca
İstanbul şehrinin, cihad ve harp yurdu olan Cezâyir-i Mağrib, dżihadu i wojny Maghrebu i Algierii, twierdzy Halkulvad, Habesz
i Lahsy, Wyspy Cypr i Tunezji, opoki krajów Rumelii, Budun,
Trablusgarb, Evtân-ı Tunus ve Kıbrıs adasının, memleket ve
Timisoary, Bośni, Kaffy i Trabzonu, oraz jeszcze wielu licznych
diyarların direği olan Rumeli'nin, Tımışvar, Bosna, Budun,
ziem, krajów i dróg, twierdz sięgających nieba i przynoszących
Kefe ve Trabzon taraflarının ve bunların benzeri daha nice
wielkie zyski miejsc, sułtan Murad, syn Sułtana Selima syna
bayındır memleket ve sınırsız yolların, gök gibi yüksek ka-
Sułtana Sulejmana syna Sułtana Selima syna Sułtana Bajazyda
lelerin ve bol kazançlı yerlerin Padişahı, Sultanı, Şehinşahı
syna Sułtana Muhammeda syna Sułtana Murada.
ve Hakanı Sultan Murad Han oğlu Sultan Mehemmed Han
1 Koran, Sura „Jasność poranka” 93/11 [http://www.poznajkoran.pl/?s=pibgfbb-
1 Kur'an-ı Kerim, Duha suresi, 93/11. seb]
99
oğlu Sultan Bayezid Han oğlu Sultan [Selim Han] oğlu Sul- Tak jak w dawnych czasach ci, którzy byli królami Polski związani
tan Süleyman Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Murad byli z nami uczuciami wierności i przyjaźni, tak i obecny Król
Han'ım. Polski, Wielki Książę Litwy, Rosji, Prus, Mazowsza, Łotwy, i
wielu innych miejsc, przewspaniały Król Zygmunt, spadkobierca
Daha önce Leh Kralı olanlar yüce Eşiğimize sadakat ve sami- prowincji Szwedów obdarzył nas zaufaniem i przysłał do nas
miyet ile bağlanıp daima dostluk ve muhabbetlerini arz ede- swego człowieka imieniem Jan Grzymała Zamoyski który
geldiklerinden, şu anda Leh Kralı ve Litvanya, Rusya, Prusya, jest urzędnikiem Łomży, jako swego posłańca, przez którego
Mazoviya, Livonya vs. yerlerin ulu Dukası ve Svicsiye2 vila- przekazał wyrazy przyjaźni i oddania; posłaniec ten zwrócił
yetinin vârisi ve gelecekteki Kralı olan haşmetli, vakarlı Zyg- się do nas z prośbą o kontynuowanie pokoju i radości między
munt da mutluluk yurdu olan Eşiğimize güvenilir ve seçkin nami i bym wydał w tej sprawie akt; jako, że wymogiem jest,
beylerinden Łomża'nın idarecisi olan Jan Zamoyski'yi3 Elçilik by Padyszach okazał łaskawość i litość, przyjąłem jego prośbę
vazifesi ile göndererek bağlılık ve samimiyetini ortaya koyup i nakazałem sporządzić akt w takim samym tonie, jak to było
adı geçen Elçisi ile gönderdiği namesinde aradaki barış ve robione w przeszłości.
esenliğin aynen devam etmesi dileğiyle kendisine tarafımdan
Ani ja ani żaden z moich wezyrów, bejlerbejów, panów i
yeni bir ahidnâme-i hümâyûn verilmesi ricasında bulundu-
żołnierzy nie przysporzy szkód i strat krajowi wymienionego
ğundan, Padişahlığımıza yaraşır bol merhamet ve cömertli-
Króla, jego twierdzom, osadom i jakiemukolwiek z miejsc pod
ğimiz gereğince isteğini kabul buyurup, eskiden verilenlerle jego panowaniem, i w taki sam sposób żaden z ludzi i panów
aynı üslupta işbu yeni ahidnâme-i hümâyûnumu verdim ve wymienionego Króla, ani ze zbójców kozackich, nie będą napadać
şöyle buyurdum: i narażać na straty i szkody mego kraju, twierdz w granicach kraju,
osad i ziem, wsi, przysiółków i gruntów. Krótko mówiąc, będzie
Adı geçen Kral'ın il ve ülkesine, kalelerine, varoşlarına ve przyjacielem naszych przyjaciół i wrogiem naszych wrogów; w
egemenliği altında bulunan bütün memleketine ulu tarafım- tym czasie będą podróżować posłańcy obydwu stron, a oni sami i
dan ve yüce vezir, beylerbeyi ve beylerimden ve askerlerim- rzeczy, które do nich należą, nie doznają strat i uszczerbku.
den hiçbir şekilde zarar ve ziyan eriştirilmeyecek; aynı şekilde,
adı geçen Kral tarafından ve onun beylerinden, Kazak eşkı- Król Polski okaże wielką uwagę i dokładność, by znaleźć wziętych
yasından, ona bağlı olanlardan ve diğer bozgunculardan da od nas w niewolę przez Polaków podczas zamętów w ostatnim
benim ülkeme, sınır boylarındaki kalelerime, varoşlarıma ve roku i po znalezieniu ich odeśle w naszą stronę. Tak samo Polacy,
memleketime bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye hiçbir którzy zostali wzięci w niewolę w tym samym czasie, którzy
şekilde saldırılmayacak ve zarar, ziyan eriştirilmeyecek; kısa- nie przeszli na Islam, zostaną przekazani ludziom Króla, po
ca dostuma dost, düşmanıma düşman olacak; arada iki tarafın upewnieniu się, że są Polakami. Ci którzy zostaną pochwyceni
adamları ve elçileri gelip gidecek ve kendilerine, mallarına ve po wejściu tego aktu w życie, będą uwalniani bez jakiejkolwiek
rızıklarına zarar ve ziyan verilmeyecektir. zapłaty. Po stwierdzeniu, że są Polakami, ich właściciele uwolnią
ich.
Geçen sene yaşanan karışıklıkta Lehlilerin bu taraftan aldıkla-
Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
rı esirleri adı geçen Kral dikkat ve ihtimamla araştırıp buldu-
strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
rup güvenli bir şekilde bu tarafa gönderecek; daha sonra aynı
należne w miejscach, w których się znajdują, a nikt nie dopuści
dönemde Leh ülkesinden alınıp İslam dinine girmemiş olan
się poczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich
esirler dahi Lehli oldukları kesinleştikten sonra Kral'ın gelen
życie.
adamına teslim olunacaktır. İşbu ahidnâme-i hümâyûnumun
yürürlüğe girmesinden sonra iki taraftan bir biçimde esir edi- Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
len olur ise hiçbir bedel talep edilmeyecek; Lehli olduğu sabit przybyłych z kraju wspomnianego Króla, towary jego nie
olduktan sonra sahipleri salıvereceklerdir. zostaną przez nas zajęte, lecz będą przechowywane aż do czasu
przybycia, z listem od Króla, jego spadkobiercy i na mój rozkaz
Her iki tarafın bezirgânları denizden ve karadan gelip gidip wydane temu spadkobiercy. Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z
alışveriş yapabilecek; bulundukları yerlerde yürürlükte olan kupców osmańskich, będzie postępować się w taki sam sposób.
vergilerini ödeyecek; kimsenin malına, canına zarar ve ziyan
gelmeyecektir. Jeśliby w okresie po wejściu tego aktu w życie, ktokolwiek z
moich poddanych dopuścił się poczynienia szkód i strat w kraju
Króla, to osoba, która dopuści się takiego występku, będzie na
Eğer Leh memleketinden gelen bezirgânlardan benim ülkem- mój rozkaz odnaleziona i ukarana, a poniesione straty, również
de ölen olursa, ölenin geride bıraktığı mal vs. eşyaları bizim na mój rozkaz, zadośćuczynione. Niech nikt w związku z tym nie
2 Szwedów = İsveçliler. sprawie tej Król Polski będzie działać w taki sam sposób.
3 Jan Grzymała Zamoyski.
100
tarafımızdan alınmayıp muhafaza edilecek ve Leh tarafından Jeśliby jakikolwiek z moich poddanych będący moim dłużnikiem
Kral'ın mektubuyla vârisi geldiğinde ona teslim olunacaktır. udał się do kraju Króla, zostanie on postawiony przed sędzim
Eğer bizim bezirgânlarımızdan orada ölen olursa Kral da aynı miejsca, w którym się akurat znajduje, a sędzia, po ustaleniu praw,
şekilde hareket edecektir. odbierze mu je i zwróci właścicielowi. Nikt, kto nie dopuścił się
występku i nie ma długu, nie będzie zatrzymany i szykanowany
İşbu ahitname yürürlüğe girdikten sonra Kral'ın ülkesine Os- z powodu występku lub długu osoby innej. Na terenach obydwu
manlı tarafına mensup bir kimse tarafından zarar ve ziyan ve- stron nie będzie niepokojony nikt niewinny.
rilirse bu yaramazlığı yapan bulunup hakkından gelinecek ve
verilen zarar karşılanacak, bu konuda hiçbir özür ve bahane Wszystkie umowy poczynione od czasów mych ojców i dziadów
ileri sürülmeyecektir. Böyle bir durumda Kral da aynı şekilde będą pozostawać ważnymi, o ile nie zostaną naruszone przez
hareket edecektir. którąś stronę. Jeśli chodzi o straty i szkody należące do starych
czasów, to z powodu niemożliwości spotkania się przedstawicieli
Eğer benim ülkemden bir kimsenin borçlusu Kral'ın ülkesine stron, z dniem wejścia tego aktu w życie odstępuje się od nich i
gitse, bulunduğu yerin hâkimi huzuruna çıkarılacak ve teftiş nie będzie prowadzić się żadnych spraw.
sonucunda borç sabit olursa alınıp hak sahibine verilecektir.
Suçu ve borcu olmayan kimse başkasının suçu ve borcundan Jak długo Król Polski będzie nadal płacić podatki, jakie były
dolayı tutulmayacak, incitilmeyecek; bu gibi suçsuz kimseler płacone od dawna przez królów polskich na rzecz Chana Krymu,
her iki tarafın vilayetleri arasında rahatsız edilmeyecektir. i jak długo nie uczyni nic sprzecznego w porozumieniem, Chan
Krymu i jego tatarscy żołnierze nie będą występować przeciwko
Baba ve dedelerim zamanından beri iki taraf arasında yapıl- krajowi Króla, jego ludziom, nie będą na nich napadać, nie
mış olan antlaşmalar geçerliliğini koruyacak; tarafların eskiye będą czynić szkód i przynosić strat. Wojewoda Mołdawii i
ait zarar ve ziyanları için taraf vekilleri bir araya gelememiş Mołdawianie nie będą czynić szkód krajowi i ludziom Króla
olduğundan, artık işbu ahitnamenin başlangıç tarihinden ön- Polskiego, a jeśli tak uczynią, na mój rozkaz pokryją je. Tak
samo Król Polski i jego ludzie, jeśli uczynią szkody Mołdawii i
ceki zamana ait zararlardan vazgeçilecek ve davası görülme-
Mołdawianom, ich krajowi i dobrom, pokryją je na mój rozkaz.
yecektir.
Jeśli tak samo, Król Polski i jego ludzi poczynią szkody narodowi
tatarskiemu, Mołdawianom, ich ludziom i ziemiom, strona
Eskiden beri Leh Kralı tarafından Kırım Hanı'na verilegel-
polska pokryje straty i ukarze tych, którzy się tego dopuścili. Jeśli
mekte olan vergi Kral tarafından bundan sonra da zamanın-
wichrzyciele, którzy uciekłszy z Mołdawii znaleźli schronienie w
da ödenmeye devam edildiği ve antlaşmaya aykırı bir iş ya-
Polsce, dopuszczą się niegodności, zostaną na żądanie odesłani
pılmadığı takdirde Kırım Hanı ve Tatar askerleri tarafından
do Mołdawii.
da Kral'ın memleketine, adamlarına karışılmayacak, saldırıl-
mayacak, zarar ve ziyan eriştirilmeyecek; şayet zarar erişir-
Ludzie Króla Polskiego, jeśli znajdą w moim kraju ludzi wziętych
se benim fermanımla hak sahiplerinin hakkı alıverilecektir.
do tej pory w niewolę, będą mogli odkupić ich za cenę, za jaką
Boğdan Voyvodası'ndan ve Boğdanlılardan Leh Kralı'nın
kupili ich właściciele, co oświadczą pod przysięgą; właściciele
ülkesine ve adamlarına zarar erişmeyecek; erişirse, bu zarar
nie będą mogli żądać więcej pieniędzy. Jeńcy, którzy przeszli na
sabit olduktan sonra benim emrimle yerine konulacaktır. Islam, zostaną uwolnieni, a tym, którzy nie przeszli, nie będzie
Aynı şekilde Leh Kralı veya adamları tarafından Tatar halkı- stwarzać się przeszkód do powrotu. Tak samo Polacy uwolnią
na, Boğdanlılara ve bunların adamlarına ve memleketlerine wziętych w niewolę i nie będą przeszkadzać im w powrocie do
zarar verilirse Leh tarafı da bu zararı yerine koyup yapanları swych miejsc.
cezalandıracaktır. Boğdan'dan kaçıp Leh ülkesine sığındıktan
sonra bir yolunu bulup Boğdan'a gelerek fitne çıkaran boz- Nie będzie stwarzać się przeszkód nikomu, kto powiadomi posła
guncular istendiğinde verilecektir. i przyprowadzi wziętych w niewolę Muzułman w poczuciu
przyjaźni; będą mogli podróżować z poczuciem bezpieczeństwa;
Leh Kralı'nın adamları, şimdiye değin alınan esirleri benim po przybyciu na granicę zostaną im przydzieleni ludzi. Strona
ülkemde her nerede bulurlarsa, kaça satın alındığına dair satı- polska będzie postępować w taki sam sposób.
cılarına yemin verdikten sonra satın alabilecek; satıcılar fazla
para isteyemeyecektir. Bu esirlerden İslama girmiş olanlar sa- Kupcom, którzy zapłacą cła, jakie muszą zapłacić zgodnie
lıverilecek, girmemiş olanların gitmesine engel olunmayacak- z prawem i tradycją, nie będzie stwarzać się jakichkolwiek
tır. Kral'ın ülkesinde olanları da onlar salıverecek; yerlerine przeszkód.
gelmelerine mâni olmayacaklardır.
Esir olan Müslümanları ve dostluk içinde iken gelen elçilere mógł dochodzić swych praw od poddanych Króla Polskiego i
haber iletip getiren kimselere engel olunmayacak; güvenlik sędziowie zwrócą mu te prawa.
101
içerisinde gidip gelecekler; sınır başlarına geldiklerinde yan- Jeśli złodzieje i rozbójnicy poczynią straty i szkody, będą
larına adamlar koşulacaktır. Bu hususta Leh tarafı da aynı şe- natychmiast poszukiwani i w razie odnalezienia, dostaną
kilde hareket edecektir. to, na co zasługują, bez uwalniania, a rzeczy, jakie uzyskali z
kradzieży, zostaną bez jakiegokolwiek uszczerbku zwrócone im
Âdet ve kanun gereği vermeleri gereken gümrüklerini ver- właścicielom, po ich ustaleniu.
dikten sonra bezirgânlara engel ve zorluk çıkarılmayacaktır.
Nie będzie wszczynana sprawa, jeśli osoba prowadząca handel
Osmanlı ülkesi halkından bir kimsenin Leh Kralı'na bağlı bir z kupcami lub kimkolwiek innym nie ma w ręku urzędowego
kimsede hakkı olsa ve istese memleket hâkimleri hakkını alı- dokumentu lub dowodu; w przypadku roszczeń z powodu
verecek; hırsız ve haramiler zarar ve ziyan verdiklerinde yet- pożyczki lub poręczenia, dochodzić się będzie praw tylko na
kililer buldurup derhâl haklarından gelecek; hırsızlıkla aldık- podstawie urzędowego dokumentu lub dowodu. Jeśli nie ma
ları şeyler sabit olduktan sonra eksiksiz olarak sahiplerine geri żadnego z nich, nie będzie przedstawiać się fałszywych świadków
verilecektir. i dopuszczać fałszerstw. Tak samo Król Polski nie będzie
rozstrzygać spraw bez wiedzy sędziów swego kraju.
Tüccarlar bir kimse ile alışveriş yaptıklarında ellerinde bir
belge veya resmî kayıt yoksa davası görülmeyecek; kefalet Panowie okręgów Silistria i Akerman, urzędnicy w komorach
veya borç verme sebebiyle bir dava ve talepleri olduğunda celnych i podatkobiorcy nie będą zezwalać na przechodzenie
ellerindeki belge veya resmî kayda bakılacak; bu ikisinden do Polski przez Dniestr komukolwiek innemu niż moi ludzie
biri yoksa yalancı şahit getirerek sahtekârlık yapılmayacaktır. i kupcy obydwu stron. Jeśli podróżni z Polski lub Imperium
Aynı şekilde Leh Kralı tarafından da, memleket hâkimlerinin Osmańskiego będą mieli z sobą jeńców, zostaną oni zatrzymani
bilgisi olmayınca dava dikkate alınmayacaktır. i zawróceni.
Silistre ve Akkirman sancakları beyleri, iskele eminleri ve Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
geçiş vergisi toplayıcıları benim adamlarımdan ve iki tarafın kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu
i przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad,
tacirlerinden başkasının Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine geç-
poniosą straty, będą dochodzić swych praw u sędziów.
melerine izin vermeyecekler; Leh veya Osmanlı tarafından
gelenlerin yanlarında esirler bulunursa bunları alıp geri gön-
dereceklerdir. Wojewoda Mołdawii będzie pozostawać w dobrych stosunkach
z obecnym Królem Polskim, jak to było za czasów poprzednich
królów polskich; nie będzie czynić się nic sprzecznego z
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine
otlak hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyun-
Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
ları zayi olur ise memleket hâkiminden isteyeceklerdir. Gelip
na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
gidenlerin beygirlerini ulak tutmayacak; sefer hâlindeki yeni-
lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić po
çeriler atlarını almayacaklardır.
kryjomu, przez stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
Boğdan voyvodaları önceki Leh kralları ile nasıl dostluk içeri-
lub utraty życia, sprawca tego zostanie pochwycony i ukarany.
sinde olagelmişler ise aynı şekilde hareket edip dostluk şartla- Kupcy nie będą narażeni na szykany, jeśli będą prowadzić handel
rına aykırı bir iş yapmayacaklardır. Her iki tarafın tacirlerinin w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie z
vergileri ve gümrükleri fazla olmayacaktır. obowiązującym prawem. Kupcy nie będą aresztowani z powodu
długów innych.
lar Boğdan'a veya benim diğer memleketlerime gelip ticaret Konni, janczarowie i sierżanci nie będą zabierać koni narodu
yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve gizli yerlerden polskiego w podróży.
gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana yoldan
gelecekler; herhangi birinin malına ve canına zarar gelirse ya- Jeśli kupcy Króla Polskiego będą chcieli wykupić Polaków
panlar yakalanıp haklarından gelinecek; dürüstçe gelip giden pozostających w niewoli w Państwie Osmańskim, sędziowie nie
bezirgânlar incitilmeyecek; gümrükleri eskiden beri geçerli będą się temu sprzeciwiać; uwolnieni, za których zapłacono, nie
olan kanuna göre alınacaktır. Tüccarlar başka birinin borcun- będą mogli być z powrotem odebrani kupcom. Jednakże Król
dan dolayı tutulmayacaktır. nie będzie mógł żądać tych, którzy przeszli na Islam. Jeńcom
polskim, którzy zostali po pewnych czasie uwolnieni przez
Çavuş, sipahi ve yeniçeriler yollarda halkın beygirlerini alma- właścicieli i posiadają świadectwo uwolnienia, a którzy nie
yacaklardır. przeszli na Islam, nie będzie stwarzać się przeszkód mówiąc, że
102
Leh Kralı'nın bezirgânları kendi halklarından Osmanlı ülke- zostali muzułmanami, bez potwierdzenia tego.
sinde esir olanları parasıyla satın alıp kurtarmak istediklerin-
de kadılar engel olmayacak; bedeli ödenip kurtarılmış olan- W Bursie nie będzie pobierać się od Polaków wyższych podatków
lar da bezirgânların ellerinden çekilip alınmayacaktır. Ancak i ceł niż te, jakie były pobierane zgodnie z prawem w przeszłości.
İslama girmiş olanlar da Leh Kralı tarafından tekrar talep
olunmayacaktır. Sahibi tarafından süreye bağlı olarak tutulan Nasza wysokość nie będzie wtrącać się w sprawy kraju, który
ve süre bitiminde serbest kalıp elinde serbestlik belgesi bulu- obecnie znajduje się pod panowaniem Króla Polskiego, ani
nan İslama girmemiş Lehli esirlere, Müslüman olduğu sabit krajów niemuzułmańskich, jak Moskwa, które zdobędzie;
olmaksızın "Müslüman oldu." denilerek engel olunmayacaktır. wszystkie pozostaną pod panowaniem i zarządem Króla.
Bursa'da Lehlilerden, eskiden beri kanunen alınmakta olan- Odnośnie do przestrzegania warunków opisanych w tym pakcie,
dan daha fazla vergi ve gümrük istenmeyecektir. przysięgam na Wszechmocnego Allacha i naszych proroków,
jak i święte dusze innych proroków: jak długo pozostaniemy
Leh Kralı'nın şu anda egemenliği altında bulunan ülkesine ve przy życiu i jeśli wymieniony Król nie uczyni nic niezgodnego
bundan sonra Moskov vs. gayrimüslim memleketlerden fet- z umową, my również nie uczynimy nic przeciwko pokojowi i
hedeceği yerlere bu taraftan karışılmayacak, tamamı Kral'ın porozumieniu.
tasarruf ve egemenliği altında olacaktır.
Sporządzono w końcu miesiąca Zilhicce roku Hidżry dziewięćset
Ahidnâme-i hümâyûnumda yazılı olan şartlara uyulması hu- dziewięćdziesiątym dziewiątym.
susunda yüce Allah'ın azametine ve Peygamberimiz ile diğer
Peygamberlerin mukaddes ruhlarına yemin ederim ki; biz ha- W Konstantynopolu
yatta olduğumuz müddetçe adı geçen Kral tarafından antlaş-
maya aykırı bir iş yapılmadıkça benim tarafımdan dahi barışa
ve antlaşmaya aykırı herhangi bir şey ortaya çıkmayacaktır.
Hicrî, Dokuz yüz doksan dokuz senesi Zilhicce ayının sonla-

rında yazılmıştır.
Kostantiniye'de
103
46
RP. / AGAD, PL_1_3_34-71-276-511_0001

104
SULTAN III. MEHMED TARAFINDAN LEH KRALI AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) SUŁTANA
III. ZYGMUNT WAZA'YA VERİLEN 1597 TARİHLİ MEHMEDA III PRZEKAZANY DLA KRÓLA
AHİTNAME POLSKIEGO ZYGMUNTA III WAZY W ROKU 1597
~11.11.1597~

ve ismi yüce olan izzet silnego i wysławianego Allacha,
sahibi Hazret-i Allah'ın sonsuz yardımı Muhammeda Mustafy, słońca na niebiosach proroków,
ve Peygamberlik göğünün güneşi, Resullük burcunun gwiazdy konstelacji odwagi, przywódcy zgromadzenia
yıldızı, Peygamberler topluluğunun reisi, doğruların önderi, iki proroków, przewodnika prawdy, niech Allach obdarzy go
cihanın öğüncü Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve pokojem, sprawcy cudownych czynów i jego czterech przyjaciół
selam kılsın- çok bereketli mucizeleri ile ve O'nun Dört Seçkin Ebubekira, Ömera, Osmana i Alego – niech Allach obdarzy ich
Arkadaşı'nın -Allah hepsinden razı olsun- ve bütün Allah dost- swoją łaską.
ları ve takva sahiplerinin mukaddes ruhlarının eşliğiyle.
MEHMED MEHMEDA
BIN SYN
MURAD HAN MURADA CHANA
Ben ki; zamanın sultanlarının sultanı ve çağın hakanlarının Ja, sułtan sułtanów tego wieku, opora i świadectwo chanatów, ten,
dayanak ve delili, cihanın hükümdarlarına taç veren, her şe- który koronuje władców na ziemi, cień wielce szczodrobliwego i
yin sahibi ve ihsanı bol olan Allah'ın gölgesi, Haremeyn-i Şe- posiadającego wszystko Allacha na ziemi, sługa dwóch Świętych
rifeyn'in hizmetkârı, ikinci İskender-i Zülkarneyn, "O hâlde Miast, drugi Aleksander-Zulkarnayn, posłuszny wersowi “A
Rabbi'nin nimetini çokça söyle, haber ver." ayetinin1 anlamı ge- o dobrodziejstwie swego Pana opowiadaj”1, sułtan i padyszach
reğince; belde ve şehirlerin en şereflisi ve en mukaddesi Mek- najczcigodniejszych ze wszystkich miast prześwietnej Mekki
ke-i Müşerrefe-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere-i Mu- i czcigodnej Medyny, najświętszego ze wszystkich krajów
azzama'nın, Kudüs-i Şerif, Lahsa, Katif, Mısır, Yemen, San'a, Jerozolimy, Lahsy, Katif, Jemenu, Sany, Adenu, Basry, Habesz,
Aden, Basra, Habeş, Sivas, Maraş, esenlik yurdu Şam, Halep, Sivasu, Maraszu, źródła radości Damaszku, Aleppo, Trypolisu,
Trablusşam, Nihavend, Pelengân, Musul, Diyarbekir, Van2, Nihavend, Pelengan, Mosulu, Diyarbakiru, Vanu, Tebrizu,
Tebriz, Nahçıvan, Erzurum ve İrevan'ın, Şirvan, Karabağ ve Nachczewan, Erzurum, Erewania, Szerwanu, Karabachu i Gruzji,
Gürcistan memleketlerinin, bütün Kürdistan ve Türkistan'ın, całego Kurdystanu i krajów tureckich, Anatolii i Karamanu,
Anadolu ve Karaman vilayetlerinin, Boğdan, Eflak, Demirka- Mołdawii i Wołoszczyzny, krajów Demirkapı i Dzikiego Pola,
pı ve Deşt-i Kıpçak iklimlerinin, Akdeniz, Karadeniz ve Kı- Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, Morza Czerwonego
zıldeniz'in, Arap ve Acem diyarının, Türk ve Deylem iklim- i świata arabskiego i adzemskiego, obszarów tureckich i
lerinin, Bağdad ve Şehrizol'ün, hükümdarların özlemi olan Mazenderanu, Bagdadu i Szehrizolu obiektu tęsknoty władców
İstanbul'un, cihad ve harp yurdu olan Cezâyir-i Mağrib'in, miasta Stambułu, miejsce dżihadu i wojny Maghrebu i Algierii,
Trablusgarb'ın, Evtân-ı Tunus'un, Kıbrıs adasının, memleket Tunezji i Wyspy Cypr, opoki krajów Rumelii, Timisoary, Bośni,
ve diyarların direği olan Rumeli'nin, Tımışvar, Bosna, Bu- Budun, Kaffy i Trabzonu, oraz jeszcze wielu licznych ziem,
dun, Kefe ve Trabzon taraflarının ve bunların benzeri daha krajów i dróg, twierdz sięgających nieba i przynoszących wielkie
nice bayındır memleket ve sınırsız yolların, gök gibi yüksek zyski miejsc, sułtan Mehmed, syn sułtana Murada, syn Sułtana
kalelerin ve bol kazançlı yerlerin Padişahı, Sultanı, Şehinşahı Selima syna Sułtana Sulejmana syna Sułtana Selima syna Sułtana
ve Hakanı Sultan Murad Han oğlu Sultan Mehmed Han oğlu Bajazyda syna Sułtana Mehmeda syna Sułtana Murada.
1 Kur'an-ı Kerim, Duha suresi, 93/11. 1 [Uwaga tłum.: Koran, Sura „Jasność poranka” 93/11, http://www.poznajkoran.
2 Metinde "Revan" şeklinde geçmektedir. pl/?s=pibgfbbseb
105
Sultan Bayezid Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Süley- Tak jak w dawnych czasach ci, którzy byli królami Polski związani
man Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Murad Han oğlu byli z nami uczuciami wierności i przyjaźni, tak i obecny Król
Sultan Mehemmed Han'ım. Polski, Wielki Książę Litwy, Rosji, Prus, Mazowsza, Łotwy, i
wielu innych miejsc, przewspaniały Król Zygmunt, spadkobierca
Daha önce Leh Kralı olanlar yüce Eşiğimize sadakat ve sami- prowincji Szwedów obdarzył nas zaufaniem i przysłał do nas
miyet ile bağlanıp daima dostluk ve muhabbetlerini arz ede- swego człowieka imieniem Stanisław Gulski jako swego posłańca,
geldiklerinden, şu anda Leh Kralı ve Litvanya, Rusya, Prusya, przez którego przekazał wyrazy przyjaźni i oddania; posłaniec
Mazoviya, Livonya vs. yerlerin ulu Dukası ve Svicsiye3 vila- ten zwrócił się do na z prośbą o kontynuowanie pokoju i radości
yetinin vârisi ve Kralı olan haşmetli, vakarlı Zygmunt mut- między nami i bym wydał w tej sprawie akt; jako, że wymogiem
luluk yurdu olan Eşiğimize güvenilir ve seçkin beylerinden jest, by Padyszach okazał łaskawość i litość, przyjąłem jego
Bar şehrinin idarecisi Stanislaw Pan Gulski'yi Elçilik vazifesi prośbę i nakazałem sporządzić akt w takim samym tonie, jak to
ile göndererek bağlılık ve samimiyetini ortaya koyup adı ge- było robione w przeszłości.
çen Elçisi ile gönderdiği namesinde aradaki barış ve esenliğin
aynen devam etmesi dileğiyle kendisine tarafımdan yeni bir Ani ja ani żaden z moich wezyrów, bejlerbejów, panów i
ahidnâme-i hümâyûn verilmesi ricasında bulunduğundan, żołnierzy nie przysporzy szkód i strat krajowi wymienionego
Padişahlığımıza yaraşır bol merhamet ve cömertliğimiz gere- Króla, jego twierdzom, osadom i jakiemukolwiek z miejsc pod
ğince isteğini kabul buyurup, eskiden verilenlerle aynı üslupta jego panowaniem, i w taki sam sposób żaden z ludzi i panów
işbu yeni ahidnâme-i hümâyûnu verdim ve şöyle buyurdum: wymienionego Króla, ani ze zbójców kozackich, nie będą napadać
i narażać na straty i szkody mego kraju, twierdz w granicach kraju,
Adı geçen Kral'ın il ve ülkesine, kalelerine, varoşlarına ve
osad i ziem, wsi, przysiółków i gruntów. Krótko mówiąc, będzie
egemenliği altında bulunan bütün yerlerine ulu tarafımdan ve
przyjacielem naszych przyjaciół i wrogiem naszych wrogów; w
yüce vezir, beylerbeyi ve beylerimden ve askerlerimden hiçbir
tym czasie będą podróżować posłańcy obydwu stron, a oni sami i
şekilde zarar ve ziyan eriştirilmeyecek; aynı şekilde, adı geçen
rzeczy, które do nich należą, nie doznają strat i uszczerbku.
Kral tarafından ve onun beylerinden, Kazak eşkıyasından,
ona bağlı olanlardan ve diğer bozgunculardan da benim ülke-
me, sınır boylarındaki kalelerime, varoşlarıma ve memleketi- Król Polski okaże wielką uwagę i dokładność, by znaleźć
me bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye hiçbir şekilde sal- wziętych od nas w niewolę przez Polaków podczas niepokojów
dırılmayacak ve zarar, ziyan eriştirilmeyecek; kısaca dostuma w ostatnim czasie, i po znalezieniu ich odeśle w naszą stronę.
dost, düşmanıma düşman olacak; arada iki tarafın adamları ve Tak samo Polacy, którzy zostali wzięci w niewolę w tym samym
elçileri gelip gidecek ve kendilerine, mallarına ve rızıklarına czasie, którzy nie przeszli na Islam, zostaną przekazani ludziom
zarar ve ziyan verilmeyecektir. Króla, po upewnieniu się, że są Polakami. Ci którzy zostaną
pochwyceni po wejściu tego aktu w życie, będą uwalniani bez
Geçen sene yaşanan karışıklıkta Lehlilerin bu taraftan aldıkla- jakiejkolwiek zapłaty. Po stwierdzeniu, że są Polakami, ich
rı esirleri adı geçen Kral dikkat ve ihtimamla araştırıp buldu- właściciele uwolnią ich.
rup güvenli bir şekilde bu tarafa gönderecek; daha sonra aynı
dönemde Leh ülkesinden alınıp İslam dinine girmemiş olan Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
esirler dahi Lehli oldukları kesinleştikten sonra Kral'ın gelen strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
adamına teslim olunacaktır. İşbu ahidnâme-i hümâyûnumun należne w miejscach, w których się znajdują, a nikt nie dopuści
yürürlüğe girmesinden sonra iki taraftan bir biçimde esir edi- się uczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich życie.
len olur ise hiçbir bedel talep edilmeyecek; Lehli olduğu sabit
olduktan sonra sahipleri salıvereceklerdir. Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
przybyłych z kraju wspomnianego Króla, towary jego nie
Her iki tarafın bezirgânları denizden ve karadan gelip gidip zostaną przez nas zajęte, lecz będą przechowywane aż do czasu
alışveriş yapabilecek; bulundukları yerlerde yürürlükte olan przybycia, z listem od Króla, jego spadkobiercy i na mój rozkaz
vergilerini ödeyecek; kimsenin malına, canına zarar ve ziyan wydane temu spadkobiercy. Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z
gelmeyecektir. kupców osmańskich, będzie postępować się w taki sam sposób.
Eğer Leh memleketinden gelen bezirgânlardan benim ülkem-
de ölen olursa, ölenin geride bıraktığı mal vs. eşyaları bizim Jeśliby w okresie po wejściu tego aktu w życie, ktokolwiek z
tarafımızdan alınmayıp muhafaza edilecek ve Leh tarafından moich poddanych dopuścił się poczynienia szkód i strat w kraju
Kral'ın mektubuyla vârisi geldiğinde ona teslim olunacaktır. Króla, to osoba, która dopuści się takiego występku, będzie na
Eğer bizim bezirgânlarımızdan orada ölen olursa Kral da aynı mój rozkaz odnaleziona i ukarana, a poniesione straty, również
şekilde hareket edecektir. na mój rozkaz, zadośćuczynione. Niech nikt w związku z tym nie
sprawie tej Król Polski będzie działać w taki sam sposób.
3 Szwedów = İsveçliler.
106
İşbu ahitname yürürlüğe girdikten sonra Kral'ın ülkesine Os- Jeśliby jakikolwiek z moich poddanych będący moim dłużnikiem
manlı tarafına mensup bir kimse tarafından zarar ve ziyan ve- udał się do kraju Króla, zostanie on postawiony przed sędzim
rilirse bu yaramazlığı yapan bulunup hakkından gelinecek ve miejsca, w którym się akurat znajduje, a sędzia, po ustaleniu praw,
verilen zarar karşılanacak, bu konuda hiçbir özür ve bahane odbierze mu je i zwróci właścicielowi. Nikt, kto nie dopuścił się
ileri sürülmeyecektir. Böyle bir durumda Kral da aynı şekilde występku i nie ma długu, nie będzie zatrzymany i szykanowany
hareket edecektir. z powodu występku lub długu osoby innej. Na terenach obydwu
stron nie będzie niepokojony nikt niewinny.
Eğer benim ülkemden bir kimsenin borçlusu Kral'ın ülkesine
gitse, bulunduğu yerin hâkimi huzuruna çıkarılacak ve teftiş Wszystkie umowy poczynione od czasów mych ojców i dziadów
sonucunda borç sabit olursa alınıp hak sahibine verilecektir. będą pozostawać ważnymi, o ile nie zostaną naruszone przez
Suçu ve borcu olmayan kimse başkasının suçu ve borcundan którąś stronę. Jeśli chodzi o straty i szkody należące do starych
dolayı tutulup zincire vurulmayacak; bu gibi suçsuz kimseler czasów, to z powodu niemożliwości spotkania się przedstawicieli
her iki tarafın vilayetleri arasında rahatsız edilmeyecektir. stron, z dniem wejścia tego aktu w życie odstępuje się od nich i
nie będzie prowadzić się żadnych spraw.
Baba ve dedelerim zamanından beri iki taraf arasında yapıl-
mış olan antlaşmalar geçerliliğini koruyacak; tarafların eskiye Jak długo Król Polski będzie nadal płacić podatki, jakie były
ait zarar ve ziyanları için taraf vekilleri bir araya gelememiş płacone od dawna przez królów polskich na rzecz Chana Krymu,
olduğundan, artık işbu ahitnamenin başlangıç tarihinden ön- i jak długo nie uczyni nic sprzecznego w porozumieniem, Chan
ceki zamana ait zararlardan vazgeçilecek ve davası görülme- Krymu i jego tatarscy żołnierze nie będą występować przeciwko
yecektir. krajowi Króla, jego ludziom, nie będą na nich napadać, nie
będą czynić szkód i przynosić strat. Wojewoda Mołdawii i
Eskiden beri Leh Kralı tarafından Kırım Hanı'na verilegel- Mołdawianie nie będą czynić szkód krajowi i ludziom Króla
mekte olan vergi Kral tarafından bundan sonra da zamanın- Polskiego, a jeśli tak uczynią, na mój rozkaz pokryją je. Tak
da ödenmeye devam edildiği ve antlaşmaya aykırı bir iş ya- samo Król Polski i jego ludzie, jeśli uczynią szkody Mołdawii i
pılmadığı takdirde Kırım Hanı ve Tatar askerleri tarafından Mołdawianom, ich krajowi i dobrom, pokryją je na mój rozkaz.
da Kral'ın memleketine, adamlarına karışılmayacak, saldırıl- Jeśli tak samo Król Polski i jego ludzi poczynią szkody narodowi
mayacak, zarar ve ziyan eriştirilmeyecek; şayet zarar erişir- tatarskiemu, Mołdawianom, ich ludziom i ziemiom, strona
se benim fermanımla hak sahiplerinin hakkı alıverilecektir. polska pokryje straty i ukarze tych, którzy się tego dopuścili. Jeśli
Boğdan Voyvodası'ndan ve Boğdanlılardan Leh Kralı'nın wichrzyciele, którzy uciekłszy z Mołdawii znaleźli schronienie w
ülkesine ve adamlarına zarar erişmeyecek; erişirse, bu zarar Polsce, dopuszczą się niegodności, zostaną na żądanie odesłani
sabit olduktan sonra benim emrimle yerine konulacaktır. do Mołdawii.
Aynı şekilde Leh Kralı veya adamları tarafından Tatar halkı-
na, Boğdanlılara ve bunların adamlarına ve memleketlerine Ludzie Króla Polskiego, jeśli znajdą w moim kraju ludzi wziętych
zarar verilirse Leh tarafı da bu zararı yerine koyup yapanları do tej pory w niewolę, będą mogli odkupić ich za cenę, za jaką
cezalandıracaktır. Boğdan'dan kaçıp Leh ülkesine sığındıktan kupili ich właściciele, co oświadczą pod przysięgą; właściciele
sonra bir yolunu bulup Boğdan'a gelerek fitne çıkaran boz- nie będą mogli żądać więcej pieniędzy. Jeńcy, którzy przeszli na
guncular istendiğinde verilecektir. Islam, zostaną uwolnieni, a tym, którzy nie przeszli, nie będzie
stwarzać się przeszkód do powrotu. Tak samo Polacy uwolnią
Leh Kralı'nın adamları, şimdiye değin alınan esirleri bulduk- wziętych w niewolę i nie będą przeszkadzać im w powrocie do
ları yerde, kaça satın aldığına dair satıcılarına yemin verdikten swych miejsc.
sonra satın alabilecek; satıcılar fazla bedel isteyemeyecektir.
Bu esirlerden İslama girmiş olanlar salıverilecek, girmemiş Nie będzie stwarzać się przeszkód nikomu, kto powiadomi posła
olanların gitmesine engel olunmayacaktır. Leh ülkesindeki i przyprowadzi wziętych w niewolę Muzułman w poczuciu
esirleri de Leh tarafı salıverecek ve gelmelerine engel olma- przyjaźni; będą mogli podróżować z poczuciem bezpieczeństwa;
yacaklardır. po przybyciu na granicę zostaną im przydzieleni ludzi. Strona
polska będzie postępować w taki sam sposób.
Esir olan Müslümanları ve dostluk içinde iken gelen elçile-
re haber verip getiren kimselere engel olunmayacak; bunlar Kupcom, którzy zapłacą cła, jakie muszą zapłacić zgodnie z prawem
sınır başlarına geldiklerinde yanlarına adamlar koşulacaktır. i tradycją, nie będzie stwarzać się jakichkolwiek przeszkód.
Leh tarafı da aynı şekilde hareket edecektir.
Âdet ve kanun gereği vermeleri gereken gümrüklerini ver- mógł dochodzić swych praw od poddanych Króla Polskiego,
dikten sonra bezirgânlara engel ve zorluk çıkarılmayacaktır. i sędziowie zwrócą mu te prawa. Jeśli złodzieje i rozbójnicy
107
Bizim tarafımızdan bir kimsenin Leh Kralı'na bağlı bir kim- poczynią straty i szkody, będą natychmiast poszukiwani i w razie
sede hakkı olsa ve istese memleket hâkimleri hakkını alıve- odnalezienia, dostaną to, na co zasługują, a rzeczy, jakie uzyskali
recek; hırsız ve haramiler zarar ve ziyan verdiklerinde yine z kradzieży, zostaną bez jakiegokolwiek uszczerbku zwrócone im
hâkimler buldurup derhâl haklarından gelecek; hırsızlıktan właścicielom, po ich ustaleniu.
aldıkları şeyler, sabit olduktan sonra, eksiksiz olarak sahiple-
rine geri verilecektir. Nie będzie wszczynana sprawa, jeśli osoba prowadząca handel
z kupcami lub kimkolwiek innym nie ma w ręku urzędowego
Tüccarlar bir kimse ile alışveriş yaptıklarında ellerinde bir dokumentu lub dowodu; w przypadku roszczeń z powodu
belge veya resmî kayıt yoksa dikkate alınmayacak; kefalet veya pożyczki lub poręczenia, dochodzić się będzie praw tylko na
borç verme sebebiyle bir dava ve talepleri olduğunda ellerin- podstawie urzędowego dokumentu lub dowodu. Jeśli nie ma
deki belge veya resmî kayda bakılacak; bu ikisi yoksa yalancı żadnego z nich, nie będzie przedstawiać się fałszywych świadków
şahit getirerek sahtekârlık yapılmayacaktır. Aynı şekilde Leh i dopuszczać fałszerstw. Tak samo Król Polski nie będzie
Kralı tarafından da, memleket hâkimlerinin bilgisi olmayınca rozstrzygać spraw bez wiedzy sędziów swego kraju.
dava dikkate alınmayacaktır.
Panowie okręgów Silistria i Akerman, urzędnicy w komorach
Silistre ve Akkirman sancakları beyleri, iskele eminleri ve celnych i podatkobiorcy nie będą zezwalać na przechodzenie
geçiş vergisi toplayıcıları benim adamlarımdan ve iki tarafın do Polski przez Dniestr komukolwiek innemu niż moi ludzie
tacirlerinden başkasının Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine geç- i kupcy obydwu stron. Jeśli podróżni z Polski lub Imperium
melerine izin vermeyecekler; Leh veya Osmanlı tarafından Osmańskiego będą mieli z sobą jeńców, zostaną oni zatrzymani
gelenlerin yanlarında esir bulunursa ellerinden alıp geri gön- i zawróceni.
dereceklerdir.
Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu
kendilerini ve koyunlarını bildirecekler, gizlice geçmeye- i przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad,
cekler; kendilerini bildirdikten sonra koyunları zayi olur ise poniosą straty, będą dochodzić swych praw u sędziów.
memleket hâkimlerinden isteyeceklerdir.
Ogiery podróżnych nie będą zabierane przez posłańców
Gelip gidenlerin beygirlerini ulak tutmayacak; sefer hâlindeki wiadomości, a ich konie w trakcie podróży nie będą zabierane
yeniçeriler atlarını almayacaklardır. przez janczarów.
Boğdan voyvodaları önceki Leh kralları ile nasıl dostluk içe- Wojewoda Mołdawii będzie pozostawać w dobrych stosunkach
risinde olagelmişler ise yine aynı şekilde hareket edip dostluk z obecnym Królem Polskim, jak to było za czasów poprzednich
şartlarına aykırı bir iş yapmayacaktır. królów polskich; nie będzie czynić się nic sprzecznego z
Her iki tarafın tacirlerinin vergileri ve gümrükleri fazla olma-
yacaktır. Nie będzie się pobierać nadmiernych podatków i ceł od kupców
obydwu stron.
lar Boğdan'a veya benim diğer memleketlerime gelip ticaret Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve tehlikeli4 yol- na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
lardan gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić przez
yoldan gelecekler; herhangi birinin malına ve canına zarar ge- niebezpieczne stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
lirse yapanlar yakalanıp haklarından gelinecek; dürüstçe gelip których korzystali kupcy w przeszłości. W razie strat w towarze
giden bezirgânlar incitilmeyecek; gümrükleri eskiden beri ge- lub utraty życia, sprawca tego zostanie pochwycony i ukarany.
çerli olan kanuna göre alınacaktır. Kupcy nie będą narażeni na szykany, jeśli będą prowadzić handel
w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie z
Tüccarlar başka birinin borcundan dolayı tutulmayacaktır. obowiązującym prawem.
Çavuş, sipahi ve yeniçeriler yollarda halkın beygirlerini alma- Kupcy nie będą aresztowani z powodu długów innych.
yacaklardır.
Konni, sierżanci i janczarowie nie będą zabierać koni ludzi w
podróży.
4 Diğer ahitname metinlerinde "mahfî=gizli" kelimesi kullanılmış olmasına kar-
şın bu ahitnamede "mahûf=tehlikeli" kelimesi kullanılmıştır.
108
Leh Kralı'nın bezirgânları kendi halklarından Osmanlı ülke- Jeśli kupcy Króla Polskiego będą chcieli wykupić Polaków
sinde esir olanları parasıyla satın alıp kurtarmak istediklerin- pozostających w niewoli w Państwie Osmańskim, sędziowie nie
de kadılar engel olmayacak; bedeli ödenip kurtarılmış olanlar będą się temu sprzeciwiać; uwolnieni, za których zapłacono, nie
da bezirgânların ellerinden çekilip alınmayacaktır. Ancak İs- będą mogli być z powrotem odebrani kupcom. Jednakże Król
lama girmiş olanlar da Leh Kralı tarafından talep olunmaya- nie będzie mógł żądać tych, którzy przeszli na Islam. Jeńcom
caktır. Sahibi tarafından süreye bağlı olarak tutulan ve süre polskim, którzy zostali po pewnych czasie uwolnieni przez
bitiminde serbest kalıp elinde serbestlik belgesi bulunan İsla- właścicieli i posiadają świadectwo uwolnienia, a którzy nie
ma girmemiş Lehli esirlere, Müslüman olduğu sabit olmaksı- przeszli na Islam, nie będzie stwarzać się przeszkód mówiąc, że
zın "Müslüman oldu." denilerek engel olunmayacaktır. zostali muzułmanami, bez potwierdzenia tego.
Bursa'da Lehlilerden, eskiden beri kanunen alınmakta olan- W Bursie nie będzie pobierać się od Polaków wyższych podatków
dan daha fazla vergi ve gümrük istenmeyecektir. i ceł niż te, jakie były pobierane zgodnie z prawem w przeszłości.
Leh Kralı'nın şu anda egemenliği altında bulunan ülkesine ve Nasza wysokość nie będzie wtrącać się w sprawy kraju, który
bundan sonra Moskov vs. gayrimüslim memleketlerden fet- obecnie znajduje się pod panowaniem Króla Polskiego, ani
hedeceği yerlere bu taraftan karışılmayacak, tamamı Kral'ın krajów niemuzułmańskich, jak Moskwa, które zdobędzie;
tasarruf ve egemenliği altında olacaktır. wszystkie pozostaną pod panowaniem i zarządem Króla.
Ahidnâme-i hümâyûnumda yazılı olan şartlara uyulması hu- Odnośnie do przestrzegania warunków opisanych w tym pakcie,
susunda yüce Allah'ın azametine ve Peygamberimiz ile bütün przysięgam na Wszechmocnego Allacha i naszych proroków,
Peygamberlerin mukaddes ruhlarına yemin ederim ki; ben jak i święte dusze innych proroków: jak długo pozostaniemy
hayatta olduğum müddetçe adı geçen Kral tarafından antlaş- przy życiu i jeśli wymieniony Król nie uczyni nic niezgodnego
maya aykırı bir iş yapılmadığı takdirde benim yüce tarafım- z umową, my również nie uczynimy nic przeciwko pokojowi i
dan dahi barışa ve antlaşmaya aykırı herhangi bir şey ortaya porozumieniu.
çıkmayacaktır.
Po przybyciu do naszej Porty stałego posła, nie będą pobierane
Yüce Dergâhımıza daima elçileriniz geldiğinde, yanlarındaki od posiadanych przezeń pieniędzy i towarów handlowych cła ani
para ve ticarî mallarından gümrük veya 'reft' ve 'kasab' adı al- inne opłaty za wysyłkę towarów czy pogłówne.
tında bir akçe veya tane alınmayacaktır.
Sporządzono według kalendarza Proroka, niech będzie
Hz. Peygamber'in -en üstün selam O'na olsun- hicreti tarihine obdarzony najszczerszymi błogosławieństwami, na początku
göre, Bin altı senesi Rebiülahir ayının başlarında yazılmıştır. miesiąca Rebiulahir roku Hidżry tysiąc szóstym.
Kostantiniye'de W Konstantynopolu
109
47
RP. / AGAD, PL_1_1_5628_0001

110
SULTAN IV. MURAD TARAFINDAN, LEH KRALI AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) SUŁTANA
III. ZYGMUNT WAZA'YA VERİLEN 1623 TARİHLİ MURADA IV PRZEKAZANY KRÓLOWI POLSKIEMU
AHİTNAME ZYGMUNTOWI III WAZIE W ROKU 1623
~10.10.1623~
Eşi ve Z łaskami i szczęściem

benzeri olmayan wiecznej pomocy Wszechmogącego Allacha,
yüce Allah hazretlerinin ebedî który nie ma odpowiednika i równego sobie,
yardımlarının uğur ve bereketleri ve O'nun z pomocą sułtana głównego miasta kraju Niebios i piękna
verdiği yüksek muvaffakiyetlerin güzellikleri ile czynionego za Jego zgoda i Pana tego, co by nie stworzył1,
ve "Eflâk" ülkesinin başşehrinin sultanı ve yüce "Levlâk"1 gdyby Go nie było, piewcy potomków Adama, celu stworzenia
makamının sahibi, âdemoğullarının öğüncü, âlemin yaratılış światów, posiadacza tajemnicy „bliskości z Allachem”2,
gayesi,"Lî ma‘allâh"2 sırrının sahibi, Allah'ın Resulü Hazret-i Muhammeda Wysłannika Allacha, niech pokój będzie z nim,
Muhammed'in -salatve selam O'nun üzerine olsun- çok bere- jego czterech przyjaciół z ich cudownymi uczynkami,
ketli mucizeleri ile ve O'nun değerli Dört Arkadaşı'nın ve diğer niech Allach będzie im łaskawy.
sahabilerinin -Allah onların hepsinden razı olsun-
ruhaniyetleri ile.

BİN SYN
AHMED HAN AHMEDA CHANA
Ben ki; zamanın sultanlarının sultanı ve çağın hakanlarının Ja, sułtan sułtanów wszystkich czasów, największy z chanów
en büyüğü, cihanın hükümdarlarına taç veren, her şeyin sahi- wieku, ten, który wkłada korony na głowy panujących, cień
bi ve ihsanı bol olan Allah'ın gölgesi, Haremeyn-i Şerifeyn'in Allacha, który posiada wszystko i jest pełen łask, sługa dwóch
hizmetkârı, ikinci İskender-i Zülkarneyn, belde ve şehirlerin Świętych Miast, drugi Aleksander-Zulkarnayn, władca
en şereflisi Kabe-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere'nin najprześwietniejszych miast Kabe i Mediny, niech Allach uczyni je
-Allah ikisini de çok şerefli kılsın-, memleketlerin en mukaddesi sławnymi, najświętszego z miast Jerozolimy, Aleppo i pachnącego
Kudüs-i Şerif'in, Halep ve cennet kokulu Şam'ın, asrın biriciği wonią raju Damaszku, tronu Egiptu, Jemenu, Adenu, Sany, Sebe
Mısır tahtının, Yemen, Aden, San'a, Sebe ve Habeş'in, esenlik i Habesz, ojczyzny radości Bagdad, Basry i Lahsy, Enuszirwan i
yurdu Bağdad'ın, Basra ve Lahsa'nın, Enûşirvan'ın Medâyin'i- Medayin, Wyspy Rodos, Rumu, Trypolisu i Szehrizol, obiektu
1 "Levlâke levlâk, le-mâ halaktü'l-eflâk = Sen olmasaydın, 1 "Levlâke levlâk, le-mâ halaktü'l-eflâk = Sen olmasaydın,
âlemleri yaratmazdım." (Hadis-i Kudsî. Bkz. Ali el-Kârî, Şerhu'ş-Şifâ, c. I, s. 77, âlemleri yaratmazdım." (Hadis-i Kudsî. Patrz: Ali el-Kârî, Şerhu'ş-Şifâ, c. I, s. 77,
382, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1421). 382, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Bejrut, 1421)
2 "Lî ma‘a'llâhi vaktün, lâ yese‘unî fîhi 2 "Lî ma‘a'llâhi vaktün, lâ yese‘unî fîhi
melekün mukarrabün ve lâ nebiyyün mürselün = Benim Allah ile bir vaktim vardır melekün mukarrabün ve lâ nebiyyün mürselün = Benim Allah ile bir vaktim vardır ki,
ki, bu hususta ne bir mukarreb melek ne de bir peygamber bana yetişebilir." (Ha- bu hususta ne bir mukarreb melek ne de bir peygamber bana yetişebilir." (Hadis-i Şe-
dis-i Şerif. Bkz. Münâvî, Feyzü'l-Kadîr, c. IV, s. 6, El-Mektebetü't-Ticâriyye- rif. Patrz: Münâvî, Feyzü'l-Kadîr, c. IV, s. 6, El-Mektebetü't-Ticâriyyetü'l-Kübrâ,
tü'l-Kübrâ, Mısır, 1356). Egipt, 1356)
111
nin, Rodos adasının, Rum vilayetinin, Trablus ve Şehrizol'ün, tęsknoty władców miasta Stambułu, Wyspy Cypr, miejsce wojny
hükümdarların özlemi olan İstanbul şehrinin, Kıbrıs adası- i dżihadu Algierii, Tunezji i innych krajów Zachodu, krajów
nın, cihad ve harp yurdu olan Cezâyir, Tunus ve diğer Garb tatarskich i Dzikiego Pola, Diyarbakiru, Kurdystanu, Erzurum,
memleketlerinin, Deşt-i Kıpçak ve Tatar memleketinin, Di- Çıldır i Vanu, Gruzji, Morza Śródziemnego i Morza Czarnego,
yarbekir, Kürdistan, Erzurum, Çıldır ve Van'ın, Azerbaycan całej Rumeli, Anatolii, Karamanu, Wołoszczyzny, Moldawii,
ve Gürcistan'ın, Akdeniz ve Karadeniz'in ve bütün Rumeli, Transylwanii, Ungurus, Bośni i Węgier, oraz jeszcze wielu
Anadolu, Karaman, Eflak, Boğdan, Erdel, Üngürüs, Bosna ve licznych ziem zdobytych przemożną siłą przez naszych drogich
Macar memleketlerinin ve bunlardan başka aziz atalarımın przodków, Padyszach i Sułtan twierdz wysokich do nieba i miejsc
ezici güç ve kudretleri ile fethettikleri daha nice bayındır ve zyskownych, pan słowa światów i miast, ja Sułtan Murad, syn
sınırsız memleketlerin, gök gibi yüksek kalelerin ve bol ka- Sułtana Ahmeda, syna Sułtana Mehmeda, syna Sułtana Murada,
zançlı yerlerin Padişahı ve Sultanı ve nice şanlı ve taht sahibi syna Sułtana Selima, Syna Sułtana Sulejmana, syna Sułtanów
sultan ve hakanların şehir ve diyarlarının buyruk sahibi, Haz- synów Sułtanów.
ret-i sultan oğlu sultan oğlu sultan, Sultan Süleyman Han oğlu
Sultan Selim Han oğlu Sultan Murad Han oğlu Sultan Meh- Słowo moje do wszystkich małych i wielkich, warstw
med Han oğlu Sultan Ahmed Han oğlu Sultan Murad Han'ım. wywyższonych i poniżonych w całym kraju Króla Polski, pod
przysięgą przestrzegania pokoju i spraw opisanych w tym pakcie,
İşbu ahidnâme-i hümâyûnumda yazılı olan hususları uygula- jest takie:
yacak olan ve benim barış ve yeminim kapsamında bulunan
bütün Leh Kralı'nın memleketindeki en üst ve en alt sınıflara Od dawna Król Polski okazywał przyjaźń, szczerość i bliskość
mensup küçük-büyük herkese sözüm şudur ki:
naszym progom, w których, pod opiekę sprawiedliwości,
chronili się cesarze i szachowie, który ani na krok nie zboczył
Eskiden beri, Leh kralları zaman ve çağın kayser ve kisraları- z drogi przyjaźni ani w czasach naszych wielkich poprzedników
nın sığındığı ve başvurduğu yer olan adaletli yüce Eşiğimize
ani w okresie Padyszachów Osmańskich panujących przede mną,
samimiyet, dürüstlük ve bağlılıklarını arz edegelip, ulu atala-
który w żaden sposób nie zagubił ścieżki prawdy, stosował się
rımın ve benden önceki Osmanlı padişahlarının emniyetli de-
do warunków pokoju uzgodnionych między naszymi dwiema
virlerinde dostluk yolundan zerre miktarı çıkmayıp ve hiçbir
stronami, dążył do pozbycia się rozbójników tatarskich i innych
şekilde doğru yolu terk etmeyip iki taraf arasında üzerinde an-
czyniących zło wichrzycieli; w zamian za co również z naszej
laşmaya varılan barış ve esenlik şartlarına hakkıyla uyup Ka-
strony kraj jego nie doznał szkód i strat, a naród polski dzięki nam
zak eşkıyasını ve kötülük yapan diğer bozguncuları defetmeğe
był szczęśliwy; a w czasach, gdy staliśmy się obiektem napadu ze
gayret ettikleri için bu taraftan da onların il ve memleketle-
strony zwolenników wojny, gdy okazało się koniecznym wyjście
rine zarar ve ziyan eriştirilmeyip bütün Leh ahalisi sayemde
mutlu ve savaş taraftarlarının saldırılarından emin olmuşlar w pole przeciwko złoczyńcom kozackim, którzy dopuścili się
iken, her şeyin sahibi ve ihsanı bol olan Allah'ın rahmetine gwałtu na Sułtanie Osmanie, który dostąpił już łaski Allacha,
kavuşmuş olan büyük kardeşim cennetlik Sultan Osman Han przybył wraz z żołnierzami osmańskimi pod twierdzę Chocim;
Kazak eşkıyasının tecavüzlerine karşı sefer açma gereği or- po wielu walkach tam stoczonych, pełnomocnik Króla Polskiego
taya çıkınca Müslümanların askerleriyle Hotin altına varmış; i dowódca jego wojsk wraz z innymi dowódcami, za jednogłośną
burada birçok savaşlar yapıldıktan sonra Leh Kralı'nın Vekili zgodą wszystkich żołnierzy polskich, wystosowali i wysłali do
ve askerlerinin komutanı ve diğer komutanları bütün Leh as- mego świętej pamięci brata zbiorową petycję, w której wyrazili
kerlerinin de oy birliğiyle arzlar ve toplu dilekçeler yazıp adı prośbę o pokój, jak to było za dawnych czasów; on zaś gwoli
geçen rahmetli Kardeşim'in Makamına göndererek eskiden spokoju i pokoju narodu przyjął ją, a następnie za przyzwoleniem
olduğu gibi barış ve esenlik olması dileklerini iletmişler; O da Najwyższego, który jest zdolny do spełnienia wszystkich żądań,
halkın huzur ve rahatı için bu talebi kabul buyurmuş; daha przyjął jednego z zaufanych panów Króla Polskiego człowieka
sonra, her istediğini yapmağa kadir olan şanı yüce Rabb'in imieniem Książę Krzysztof X. Zabarski, który przekazał
dilemesi ve takdiri ile Osmanlı Saltanatı'nın dizgini Amcam prośbę o wydanie aktu przymiernego i pokojowego za zgodą
Sultan Mustafa'ya verilince adı geçen Leh Kralı güvenilir bey- wspominanego świętej pamięci Sułtana Osmana; prośba ta
lerinden Duka Zbaraski3 isimli Elçisini yüce Eşiğime gönde- została przyjęta i wydano akt z pieczęcią sułtana; i od tamtych
rerek; adı geçen merhum Sultan Osman hazretlerinin geçerli czasów po dzień dzisiejszy strony żyją w pokoju.
kabul ettiği şekilde ahidnâme-i hümâyûn verilmesi isteğin-
de bulunmuş ve bu dileği kabul edilerek tuğralı ahidnâme-i Obecnie zaś, z łaski i za przyzwoleniem największego z władców
hümâyûn verilmiş; o tarihten şimdiye değin iki taraf arasında Wszechmogącego Allacha Sułtanat Osmański i los Kalifatu
barış ve esenlik geçerli ve yürürlükte olmuş idi. złożony został w moich silnych rękach; dźwięki bębnów
sułtanatu zagłuszyły hałas całego wszechświata, a głos przyszłości
został usłyszany przez wszystkich żyjących na ziemi; z pomocą
3 Krzysztof X. Zbaraski.
112
Şu anda ise en büyük Hükümdar olan yüce Allah'ın inayet ve szczęścia i losu w czternastym dniu miesiąca Zilkade roku Hidżry
takdiri ile Osmanlı Saltanat ve Hilafeti'nin dizgini benim kud- tysiąc trzydziestym drugim, w czasie szczęśliwości, wstąpiłem na
retli elime verilip Osmanlı tahtı bana nasip olmuş; saltanat tron, obdarzając wszystkich ludzi i przyjaciół dobrem, łaskami
ve yücelik davulumun gümbürtüsü bütün kâinatı gürültüye i pożytecznymi czynami; Król Kraju Polskiego i Wielki Książę
boğup ululuk ve ikbalimin sesi yeryüzünde yaşayanlar tara- Litwy, Rosji, Prus, Mazowsza i Łotwy oraz innych krajów,
fından duyulmuş; uğurlu baht ve talihimin müsaade ve yar- spadkobierca prowincji Szwedów, wielki Król Zygmunt przysłał
dımıyla işbu Bin otuz iki senesi Zilkade ayının Ondördüncü do naszych progów będących ojczyzną szczęścia i sprawiedliwości
günü kutlu bir vakitte tahta geçişim gerçekleşmiş; bütün in- w roli posłańca swego tłumacza imieniem Krzysztof, który
sanlara ve dostlara bol bol iyilik, ihsan ve lütuflarda bulunul- znajdował się w tych stronach podczas mego wstąpienia na tron
duğunda, şu anda Leh memleketinin Kralı ve Li[t]vanya, Rus- i który teraz, z pośrednictwem mych wezyrów i pełnomocnych,
ya, Prusya, Mazoviya4, Livonya5 vs. memleketlerin Dukası ve wystąpił z prośbą o wydanie przez Padyszacha nowego aktu
Şvinçste6 vilayetinin vârisi ve gelecekteki Kralı olan haşmetli, przymiernego i pokojowego w miejsce aktu wcześniej wydanego
vakarlı Zygmunt tarafından mutluluk yurdu olan adaletli yüce i nadal pozostającego w mocy. Szczegóły aktu przymiernego i
Eşiğimize Elçilik vazifesi ile gönderilen adı geçen Büyükel- pokojowego, obowiązującego między nami, zostały opisane w
çi'nin Tercümanı olan Krzysztof isimli Tercüman'ın benim ten sposób:
tahta geçişim esnasında yüce Dergâhımda bulunduğu ve daha
önce kendilerine verilen ve şimdiye kadar geçerli olan ahitna- Król Polski, jego panowie i kapitanowie oraz rozbójnicy kozaccy
meleri getirip kendilerine şerefli Padişahlığım tarafından yine i ludzi z nimi związani i inni wichrzyciele nie będą napadać na
aynı şekilde yeni bir ahidnâme-i hümâyûn verilmesi ricasında
moje twierdze wzdłuż granic, miasta i inne osiedla przynależne
bulunduğu yüce vezirlerim ve vekillerim taraflarından yüce
do mego kraju; na Morzu Czarnym nie ma być nic, co by nosiło
Makamıma arz olunmuştur. Aramızda geçerli olan söz konu-
kozacką nazwę, a w razie jakichkolwiek szkód poczynionych
su ahitnamede durumların ayrıntıları şu şekilde yazılmış ki:
przez Kozaków, nie będzie się tłumaczyć słowami „zrobili to
Kozacy Moskiewscy”; Moskwa i Polska nie pozwolą, by Kozacy
"Leh Kralı ile beyleri ve kapudanları tarafından ve Kazak
pomagali sobie nawzajem, lecz będą sprawować nad nimi ścisłą
eşkıyası ve onlara bağlı olanlardan ve diğer bozgunculardan
kontrolę, a tych, co się nie przystosują, będą karać; tak samo
benim memleketimin serhaddinde olan kalelerime, varoşla-
ja, moi ludzie, wezyrowie, bejlerbejowie i żołnierze, jak i nikt
rıma ve memleketime bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye
z Mołdawii, nie będą pustoszyć kraju Króla Polskiego, jego
hiçbir şekilde saldırılmadığı, Karadeniz'de Kazak adı kalmadı-
twierdz, miast, wsi i osiedli, jak też nie będą napadać na nikogo z
ğı, Kazak eşkıyası herhangi bir zarar verdiğinde "Moskov Ka-
Dobrudży, Akermanu, Bender i na Tatarów znad Dunaju, ani też
zağı yapmıştır." diye bahane ileri sürülmediği, Moskov ve Leh
Kazaklarının birbirleriyle yardımlaşmalarına izin verilmeyip na innych; przejścia przez Dniestr, Dniepr i inne będą strzeżone
sıkı kontrol altına alındıkları ve uymayanlar cezalandırıldığı przez sędziów z tamtych stron, a jeśli ci zaniedbają ochrony,
takdirde, Leh Kralı'nın ülkesine, kalelerine, varoşlarına vs. zostaną odwołani i ukarani.
kasaba ve köylerine de benim tarafımdan ve yüce vezir, bey-
lerbeyi ve beylerimden ve askerlerimden ve Boğdanlılardan Król Polski będzie co roku na czas przesyłać Chanom Krymu
ve Dobruca, Akkirman, Bender ve Özi'de olan Tatarlardan tradycyjnie płacone przezeń podatki, dostarczając je ludziom
ve başkalarından zarar olmayacak; Nester7, Turlu vs. Tatar Chana w Jassach na Krymie, za co Chan Krymu będzie
geçitleri o tarafların hâkimlerince muhafaza ettirilecek; eğer przestrzegać nałożonych nań warunków przyjaźni i od tej pory
muhafaza etmekte ihmalkârlık yaparlarsa azlolunup cezalan- ani Chan ani nikt z Sułtanatu Kalgaj i ich poddani nie będą czynić
dırılacaklardır. jakichkolwiek szkód państwu polskiemu. Jeśli Król Polski dozna
napaści ze strony wroga i wyśle człowieka z prośbą o pomoc,
Kırım Hanları tarafına Leh Kralı'ndan gönderilmesi âdet olan Królowi zostanie udzielona pomoc tak przeze mnie jak i przez
vergi her yıl vaktinde gönderilip Yaş'ta Kırım Hanının adam- żołnierzy tatarskich, na mocy wydanego przeze mnie rozkazu.
larına ulaştırılıp teslim olunduktan sonra Kırım Hanı dahi Jeśli podczas wyprawy przeze mnie w jakąkolwiek stronę okaże
üzerine düşen dostluğun şartlarına uyacak ve bundan sonra się konieczne, by wzięli w niej udział żołnierze tatarscy oraz
Han tarafından ve Kalgay Sultandan ve diğer mirzalardan Leh Chan Krymu lub Sułtan Kalgaju lub jego poddani, to nie będą
memleketlerine hiçbir şekilde zarar ve ziyan eriştirilmeyecek- oni przechodzić przez Polskę, lecz przez miejsca, przez które
tir. Şayet Leh Kralı düşman istilasına uğrar da adam gönderip tradycyjnie przechodzili wcześniej. Tatarzy nie będą osiedlać się
yardım ve destek talep ederse, Kırım Hanı dahi benim tara- w Mołdawii.
fımdan bu hususta gönderilecek ferman gereğince Tatar aske-
Jeśli w okresie po wydaniu tego aktu ktokolwiek z Tatarów z
4 Metinde "Marodiya" şeklinde geçmektedir.
5 Metinde "Lirinya" şeklinde geçmektedir. Mołdawii bądź skądkolwiek uda się do kraju Króla Polskiego,
6 Szwedów = İsveçliler. splądruje go i weźmie jeńca, to gdy Król powiadomi o tym
7 Dinyester.
113
ri ile Leh Kralı'na yardım edecektir. Şayet benim tarafımdan zdarzeniu, osoby takie, jeśli zostały pochwycone po dacie aktu,
herhangi bir tarafa sefer açılıp Tatar askerlerinin de Kırım nie będą mogły być sprzedawane w moim kraju.
Hanı veya Kalgay Sultan veya mirzaları ile bu sefere katıl-
maları gerekirse Leh memleketinin içine uğramayacak; daha W podobny też sposób, jeśli rozbójnicy kozaccy przybędą do
önce hangi mahalden geçegelmişler ise yine o yerden geçecek- mego kraju i złupią go, Król Polski odnajdzie ich i ukarze; wzięci
lerdir. Tatarlar Boğdan memleketinde sakin olmayacaklardır. do niewoli i zrabowane rzeczy zostaną zwrócone. Od tej pory w
kraju polskim nie będą sprzedawani jeńcy osmańscy.
Bu ahidnâme-i hümâyûnumdan sonra Tatar veya Boğdanlı
veya daha başka kimseler Leh Kralı'nın memleketine varıp Jeśli ja wydam wojnę przeciwko jednemu z królów
yağma yapıp esir alırlarsa, bu durum Kral tarafından bildi- niemuzułmańskich lub innym i rozpoczniemy naszymi
rildiğinde, bu gibiler -ahitname tarihinden sonra esir edilmiş żołnierzami działania, ja osobiście lub mianowany przeze mnie
oldukları takdirde- benim memleketimde satılmayacaktır. dowódca, przeciwko temu wrogowi wspólnie z wojewodami
Wołoszczyzny, Mołdawii i Transylwanii, to gdy wróg mój
Aynı şekilde, Kazak eşkıyasından benim ülkeme gelip yağma wyśle do Króla Polskiego swego człowieka z prośbą o wsparcie
yapanları da Leh Kralı buldurup haklarından gelecek; esir i pomoc, to Król Polski, z uwagi na przyjaźń i wierność z nami,
edilenleri ve eşyalarını geri iade ettirecek; bundan sonra Leh nie udzieli takiej pomocy ani finansowo ani w formie żołnierzy;
memleketinde Osmanlı esir satılmayacaktır. nie zostanie też wydana zgoda, a wręcz będzie się przeszkadzać
wrogowi zaciągania żołnierzy z Polski za pieniądze; nie będzie
Gayrimüslim veya daha başka krallardan biri üzerine benim też zgody, jawnej czy ukrytej, by wrogowi pomagali panowie i
tarafımdan sefer açılıp bizzat ben veya tayin edilen kuman- dowódcy, którzy zechcą to czynić z własnej woli.
dan tarafından, askerlerimle ve Erdel, Boğdan ve Eflak voy-
vodalarıyla o düşmana karşı harekete geçildiğinde, düşmanım Ponieważ Transylwania jest moim krajem, który przeszedł
tarafından Leh Kralı'na adam gönderilip yardım ve destek na mnie jako spadek po moich przodkach, Król Polski będzie
talebinde bulunulursa, Leh Kralı yüce Eşiğime olan sadakati
pozostawać w pełnej przyjaźni z władcami Transylwanii i
ve dostluğu gereğince düşmana askerî ve mali olarak yardım
królami Węgier związanymi z Imperium Osmańskim; jeśli na
etmeyecek; düşmanın Leh memleketinden paralı asker top-
Transylwanię napadnie wróg, Polska nie będzie mu udzielać
lamasına müsaade etmeyip engelleyecek; kendi istekleri ile
jawnej bądź ukrytej pomocy. Król Polski nie będzie przyjmować
düşmana yardıma gitmek isteyen beylerini, kumandanlarını
osób, które popełniły przestępstwo na Mołdawii, Wołoszczyźnie,
veya daha başka kimseleri salıvermeyecek, gizli veya açıktan
czy to będą wojewodowie, panowie czy inni, i zgodnie z nakazem
izin vermeyecektir.
przyjaźni pochwyci on takie osoby i odeśle je w nasze strony; tak
więc będzie on wrogiem naszych wrogów i przyjacielem naszych
Erdel ülkesi yüce atalarımdan bana miras yoluyla geçmiş mem-
przyjaciół.
leketim konumunda olduğundan, Leh Kralı Erdel hâkimleriyle
ve Osmanlı tarafına bağlı Macar kralları ile de tam bir dostluk
içerisinde olacak; şayet Erdel taraflarında bir düşman ortaya Gwoli rozkwitu przyjaźni między nami, nikt nie będzie
çıkarsa o düşmana Leh tarafından gizli veya açıktan yardımda przeszkadzać nikomu z Polski lub z narodów polskich, kto będzie
bulunulmayacaktır. Leh Kralı Erdel, Boğdan ve Eflak voyvo- chciał otrzymać zgodę na prowadzenie handlu i przywożenie
daları taraflarından veya beylerinden ve diğer kimselerden suç towaru do komory w Akermanie, o ile będzie przybywać do
işleyip Leh memleketine kaçanları kabul etmeyecek, aradaki mego kraju nie celem czynienia szkód i strat, lecz jedynie dla
dostluğun gereği olarak yakalayıp tarafımıza gönderecek; bu prowadzenia normalnego handlu.
şekilde dostuma dost düşmanıma düşman olacaktır.
Jak długo Król Polski będzie pozostawać z nami w przyjaźni, Król
Aradaki dostluğun artması için, Turlu Nehri üzerinden Ak- Polski będzie utrzymywać przyjazne stosunki z wojewodami
kirman İskelesi'ne ticarî mal getirip alışveriş yapmalarına izin mołdawskimi w taki sam sposób, jak mieli to w zwyczaju
verilmesi istenen Leh'e bağlı ve Leh halkından kimselere, be- poprzedni królowie z Polski.
nim ülkeme zarar ve ziyan vermek maksadıyla değil de kendi
hâlinde ticaret yapmak amacıyla gelmişlerse, kimse mâni olma- Ludzie z Polski będą mogli przybywać do mego kraju i szukać
yacaktır. Polaków uprowadzonych jako jeńcy w poprzednim okresie
niepokojów; tych którzy nie przeszli na Islam będą mogli wykupić
Leh Kralı bizimle dostluktan ayrılmadığı sürece, Boğdan voy- od ich właścicieli po przysięgnięciu za ile ich nabyli; ci natomiast
vodaları da kendisiyle önceki Leh kralları ile nasıl dostluk içe- nie będą mogli żądać za nich więcej; po zapłaceniu wykupu
risinde olagelmişler ise yine aynı şekilde dostluk üzere olacak- będą mogli zabrać ich do swego kraju, czemu nikt nie będzie się
lardır. przeciwstawiać. Jednakże ci spośród jeńców, którzy odeszli od
114
Leh tarafından adamlar gelip, daha önce karışıklık döneminde swej poprzedniej wiary i przyjęli Islam, zostaną pozostawieni
esir edilen ve İslama girmemiş olan Lehlileri benim ülkemde swemu losowi i nikt nie będzie się do nich wtrącać. Każda ze
buldukları yerde, sahiplerine kaça satın aldıklarına dair yemin stron aktu uwolni tych, którzy popadli w niewolę po zawarciu
verip satın alabilecek; bunlar için bu bedelden daha fazla para aktu, bez żądania zapłaty.
talep edilmeyecek; bedeli ödendikten sonra bunların alınıp
kendi memleketlerine götürülmesine kimse mâni olmayacak- Posłowie każdej ze stron będą mogli poruszać się swobodnie i im
tır. Ancak bu esirlerden eski dininde kalmayıp İslama girmiş samym oraz ich majątkom nie będzie czyniona szkoda.
olanlara karışılmayacak ve kendi hâllerine bırakılacaklardır.
Her iki taraftan da, ahitname tarihinden sonra esir edilmiş Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
olanlar bedelsiz olarak salıverilecektir. strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
Her iki tarafın elçileri ve adamları vire kâğıdına ihtiyaç duy- się uczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich życie.
madan gidip gelebilecek; kendilerine ve mallarına zarar ve zi-
yan erişmeyecektir. Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
przybyłych z kraju Króla Polskiego, towary jego nie zostaną
Her iki tarafın bezirgânları denizden, karadan ve kullanıla- zajęte przez państwo, lecz będą przekazane przewodnikowi
gelen istedikleri iskelelerden gelip gidip alışveriş yapabilecek; karawany i przechowywane celem wydania jego spadkobiercy.
bulundukları yerlerde yürürlükte olan vergilerini ödeyecek; Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z naszych kupców, strona
hiç kimse mallarına ve canlarına zarar vermeyecektir. polska nie będzie mieszać się do jego rzeczy i dobytku, lecz odeśle
jego spadkobiercom po naszej stronie.
Eğer Leh Kralı'nın memleketinden gelen bezirgânlardan be-
nim ülkemde ölen olursa, rızıkları Devlet tarafından alınma-
Jeśliby jakikolwiek członek społeczeństwa jednej ze stron, kupiec
yacak; ülkesine götürülüp vârislerine teslim edilmek üzere
lub ktokolwiek inny wystąpił jako powód z żądaniem odnośnie
kervanbaşılarına teslim olunacaktır. Aynı şekilde bizim be-
do długu, należności, handlu itp., zostanie postawiony przed
zirgânlarımızdan Leh memleketinde ölenlerin sahip oldukları
sędzią kraju, w którym się znajduje, czy to w Polsce czy u nas,
mal ve eşyaya da Leh tarafınca müdahale edilmeyecek, bu ta-
i po stwierdzeniu jego praw, jakie by nie były, należności lub
raftaki vârislerine gönderilecektir.
inne, zostaną mu one przywrócone; w kwestii tej nie będzie
sprzeciwów. Jednakże jeśli ktoś będzie chciał oskarżyć kogoś,
Her iki taraf mensuplarından bezirgân veya başka bir kimse,
kto nie ma długu i grzechu na sumieniu, bezzasadnie, ktoś
bir kimseden alacak, borç verme, alışveriş vs. hususlarda da-
taki zostanie odtrącony przez obydwie strony; nikt nie będzie
vacı olup hak talebinde bulunursa, ister bu tarafta ister Leh
narażony na szykany bez udowodnienia, że przyczynił się do
tarafında, bulundukları yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp da-
strat. W takich przypadkach, gdy ktoś nie posiada urzędowego
vaları hak üzere görüldükten sonra sabit olan hak ve alacakla-
rı her ne ise alıverilecek; inat ve muhalefet ettirilmeyecektir. dokumentu i rejestru, nie będzie prowadzić się postępowania
Ancak borcu ve günahı olmadan, bir kimseyi başkasının borç jedynie na podstawie fałszywych świadków i bezzasadnych
ve hakkından dolayı dava edip haksız yere incitmek isteyenler zarzutów; sędziowie obydwu stron okazywać będą staranność i
her iki taraftan da menolunacak; hiç kimse bir zarara kefil ol- nie będą prowadzić spraw, gdy nie będą znali prawdy i przedmiotu
duğu sabit olmadan sebepsiz olarak rahatsız ettirilmeyecektir. sprawy. Podobnie też, gdy złodzieje i rozbójnicy poczynią straty w
Bu gibilerin ellerinde olan belge ve resmî kayda bakılmaksızın dobrach i dopuszczą się zamachu na życie innej osoby, sędziowie
sırf yalancı şahitlere dayanarak ortaya koydukları asılsız iddi- odnajdą ich i przykładnie ich ukażą; rzeczy zdobyte kradzieżą, po
alara göre işlem yapılmayacak; her iki tarafın hâkimleri tam ustaleniu, zostaną zwrócone ich właścicielom.
bir titizlik gösterecek ve davanın aslı ve hakikati olduğunu
bilmeden sebepsiz olarak davalarını görmeyeceklerdir. Aynı Nie będą niepokojeni posłowie i ludzie przybywający w przyjaźni;
şekilde hırsız ve haramiler bir kimsenin malına ve canına za- będą mogli przybywać i wyjeżdżać bezpiecznie; gdy przybędą na
rar ve ziyan verdiklerinde hâkimler o gibileri buldurup iyice granicę, zostaną im przydzieleni ludzie. Strona polska będzie w
haklarından gelecek; hırsızlıkta aldıkları şeyler, sabit olduktan tej kwestii działać w taki sam sposób.
sonra sahiplerine teslim olunacaktır.
Panowie okręgów Silistria i Akerman, urzędnicy w komorach
Dostluk içinde gelen elçileri ve diğer adamları engellenme- celnych i podatkobiorcy nie będą zezwalać na przechodzenie
yecek; güvenlik içerisinde gelip gidecekler; sınır başlarına do Polski przez Dniestr komukolwiek innemu niż moi ludzie
geldiklerinde yanlarına adamlar koşulacaktır. Bu hususta Leh i kupcy obydwu stron. Jeśli podróżni z Polski lub Imperium
tarafı da aynı şekilde hareket edecektir. Osmańskiego będą mieli z sobą jeńców, zostaną oni zatrzymani
i zawróceni.
115
Silistre ve Akkirman sınırlarının idarecileri, iskele eminleri Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
ve geçiş vergisi toplayıcıları benim adamlarımdan ve iki ta- kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu
rafın tacirlerinden başkasının Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine i przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad,
geçmelerine izin vermeyecekler; Leh veya Osmanlı tarafından poniosą straty, będą dochodzić swych praw u sędziów.
gelenlerin yanlarında esirler bulunursa bunları alıp geri gön-
dereceklerdir. Ogiery podróżnych nie będą zabierane przez posłańców
wiadomości, a ich konie w trakcie podróży nie będą zabierane
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine przez janczarów.
otlak hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyun- Kupcy obydwu stron będą płacić podatki i cła, jak to było tradycją
ları zayi olur ise memleket hâkimleri bulup vereceklerdir. w przeszłości, i nie będzie się żądać od nich więcej, nie będą oni
nadmiernie obciążani; jakie podatki i w jakiej wysokości zwykli
Gelip gidenlerin beygirlerini ulak tutmayacak; sefer hâlindeki płacić w przeszłości, tyle też będą płacić teraz; nie będzie się robić
yeniçeriler vs. atlarını almayacaklardır. nic sprzecznego z tradycją.
Her iki tarafa mensup tacirlerden, eskiden beri veregeldikleri Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
vergi ve gümrükleri ödedikten sonra, daha fazlası istenmeye- na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
cek; angarya yüklenmeyecek; şimdiye kadar ne şekilde ve ne lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić przez
kadar vergi veregelmişlerse yine o kadar verecekler; olagelene niebezpieczne stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
aykırı iş yapılmayacaktır. których korzystali kupcy w przeszłości. W razie strat w towarze
Leh Kralı'nın eli altındaki Ermeni vs. gayrimüslim bezirgân- Kupcy nie będą narażeni na szykany, jeśli będą prowadzić handel
lar Boğdan'a veya benim diğer memleketlerime gelip ticaret w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie
yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve gizli yerlerden z obowiązującym prawem. Po opłaceniu cła, jak czynili to w
gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana yoldan przeszłości, nie będzie się żądać od nich, czy to w Stambule czy
gelecekler; herhangi birinin malına ve canına zarar gelirse ya- w Bursie i Edirne, dodatkowych opłat pod nazwą „pogłówne”
panlar yakalanıp haklarından gelinecek; dürüstçe gelip giden
lub „wywozowe”. Nie będzie się żądać od nich podatków celnych
bezirgânları incitilmeyecek; gümrükleri eskiden beri geçerli
od pieniędzy, jakie przywieźli ze sobą, riali, polskich groszy czy
olan kanuna göre alındıktan sonra İstanbul'da, Bursa'da ve
innych.
Edirne'de "reft" veya "kassabiye" adı altında ayrıca para isten-
meyecek; riyal, kara kuruş, arslanî ve Leh kuruşu cinsinden
Wszystkie te sprawy zostały spisane w pakcie, o którym mówił
yanlarında getirdikleri paralardan gümrük talep olunmaya-
wymieniony poseł, i przypieczętowane przysięgą. Gwoli
caktır."
bezpieczeństwa, spokoju i wygody sług Allacha, a wśród nich
i mnie, uważając przez Króla Polskiego i przez nas, że pokój,
Bu hususların tamamı, adı geçen Elçi'nin söz konusu ettiği
przyjaźń i braterstwo za przyjęte, obowiązujące, prawdziwe i
ahidnâme-i hümâyûnda yazılı ve ağır yeminlerle bağlanmış
bulunduğundan, ben dahi Allah'ın kullarının güvenlik, rahat ważne, wydałem ten akt i poleciłem:
ve refahı için aynen bu şekilde adı geçen Leh Kralı'nın benim
kutlu ve yüce Eşiğim ile olan barışıklık, dostluk ve ahbaplığı- Od tej pory, przez czas trwania naszego państwa i sułtanatu,
nı makbul, muteber, doğru ve geçerli görüp, yeni baştan işbu postępować się będzie zgodnie z aktem, jego artykułami i
ahidnâme-i hümâyûnu verdim ve buyurdum ki: warunkami, tak by w najpełniejszy sposób wypełnić to, co jest
potrzebne dla pokoju.
Bundan sonra benim Devlet ve Saltanatım zamanında da yu-
karıda ayrıntılı olarak yazılı olan şart ve kayıtlar, madde ve Król Polski, jego ludzie i kapitanowie, jak i wszyscy inni nie
ahitler gereğince hareket edilecek; barış ve esenliğin gerekleri złamią warunków aktu i przysięgi, nie uczynią nic niegodnego
en mükemmel şekilde yerine getirilecektir. pokoju i spokoju, będą stosować się do praw pokoju i przyjaźni;
jeśli okażą starania, by przegonić rozbójników kozackich,
Leh Kralı ve onun idareci ve beyleri taraflarından ve diğer przyczynę oszustw i zła, to też przysięgam na Allacha, który
kimselerden bu ahit, yemin ve şartları bozacak, barış ve esen- stworzył niebo i ziemię z niczego i na jego wielkich proroków,
liğe aykırı herhangi bir iş yapılmaz, dostluk ve barışıklık hu- słońce obydwu światów Muhammeda Mustafę, niech Allach
kukuna gereğince uyulur, fitne ve fesat sebebi olan Kazak obdarzy go pokojem, że i z naszej strony nie zostanie naruszony
eşkıyasının defedilmesinde hakkıyla dikkat ve gayret göste- żaden, mniejszy czy większy, artykuł tego aktu i nie będzie
rilirse, yüce tarafımdan dahi ağır yemin ile yemin ederim ki; działać się sprzecznie z nim. Państwo moje jest wieczne i przez
116
yeri ve göğü yoktan var eden şanı yüce Allah hakkı için ve ulu czas, gdy będę sułtanem, pokój i akt przymierny będą panować,
ve aziz Peygamberimiz, iki cihan güneşi Muhammed Musta- tak by narody krajów były dzięki mnie szczęśliwe i spokojne.
fa'nın -Allah O'na salat ve selam kılsın- mucizeleri hakkı için
şu yazılı olan şekil üzere ahitleşilen maddelerden küçük veya Oby tak było wiadomym i oby tego przestrzegano.
büyük herhangi bir hususta aykırı davranılmayıp had tecavüz
olunmayacak; Devletim baki ve ben Saltanatta bulunduğum Akt ten został spisany, według kalendarza naszego Proroka, niech
müddetçe bu barış, esenlik ve antlaşma yürürlükte ve geçerli Allach obdarzy go spokojem, w piętnastym dniu miesiąca Zilhicce
olacak; bütün o memleketlerin ahalisi sayemde mutlu ve hu- roku Hidżry tysiąc trzydziestym drugim, w Konstantynopolu.
zurlu olacaklardır.
Stolica Sułtanatu
Böyle bilsinler; şerefli alametime itimat kılsınlar.
Konstantynopol
Bu şerefli ahitnamem, Hz. Peygamber'in -Allah O'na salat ve
selam kılsın- hicreti tarihine göre, Bin otuz iki senesi Zilhicce
ayının on beşinci gününde Saltanat merkezi Kostantiniye'de
yazılmıştır.
Saltanat Merkezi
Kostantiniye'de
117
48

118
LEH ÜLKESİNE VE HALKINA YÖNELİK ROZKAZ DO ZARZĄDCÓW AKERMANU I KILI, BY

TECAVÜZLERİN EN AĞIR ŞEKİLDE SUROWO UKARALI TYCH, KTÓRZY NAPADAJĄ NA
CEZALANDIRILACAĞINA DAİR KİLİ VE POLSKĘ I JEJ LUD
AKKİRMAN İDARECİLERİNE EMİR
~25.07.1627~
Akkirman ve Kili Kadılarına ve Mütesellimlerine Do Kadich i Urzędnikòw Akermanu i Kili
Özi Ordusu Serdarı Vezir Hasan Paşa'ya Leh Kralı'nın Hat- Posłaniec Króla Polskiego w liście do głównodowodzącego
manı'ndan gelen Elçi iki Devlet arasındaki barış antlaşması- armii Dniepru Wezyra Hasana Paszy poruszył sprawę umo-
nın pekiştirilmesi ve iki taraftan da antlaşmaya aykırı iş yapıl- cnienia stosunków pokojowych pomiędzy naszymi kraja-
maması hususunu dile getirmiştir. Bu sebeple Akkirman ve mi i nieczynienia przez żaden z nich niczego niezgodnego z
Kili'de bulunan asker veya ahali, hiç kimsenin çete veya başka umowami pokojowymi. Dlatego też wydałem polecenie, by
bir yöntemle Leh ülkesi sınırları içerisindeki kale ve köylere nikt spośród żołnierzy bądź ludności Akermanu i Kili nie
çapul için saldırmamalarını ve barışa aykırı iş yapmamalarını dokonywał najazdów na wsie i twierdze w granicach Polski,
emredip buyurdum ki: czy to w grupie czy w jakikolwiek inny sposób, gwoli ich gra-
bienia, i by nie czynił nic czegokolwiek przeciwko pokojowi;
Bu emrim size ulaştığında, kalelerdeki dizdar ve ağalar ile nakazuję więc:
askerlere ve dışarıdan gelip orada sakin olan Tatarlara iyice
tembih edesiniz ki, bundan sonra hiç kimse herhangi bir şe- Gdy list ten dotrze do waszych rąk: ostrzeżcie ostro dowód-
kilde aradaki barışa aykırı olarak Leh ülkesine gitmesin ve ça- ców i żołnierzy w twierdzy, jak i Tatarów, którzy przybywszy
pul için saldırmasın. Bundan sonra her kim çapul yapmak için tam zamieszkują, by od tej chwili żaden z nich nie udawał się,
çete usulüyle Leh ülkesine saldırıp yağma yapmağa kalkışırsa, wbrew pokojowi, w jakikolwiek sposób do Polski, by dokon-
barışa aykırı iş yapmaktan dolayı herkese ibret olacak şekil- ywać napadów dla grabieży. Jeśli od tej chwili ktokolwiek
de cezalandırılacaktır. Herkes bu durumu göz önünde tutup odważy się w grupie napaść na Polskę, dokonywać grabieży,
kendi hâlinde yaşasın ve hiç kimse sulha aykırı iş yapmasın. to zostanie przykładnie ukarany za czyn przeciwko pokojowi.
Görevliler olarak sizler de bu gibi işlere izin vermeyesiniz. Niechaj każdy o tym pamięta, żyje sobie w spokoju, i niech nie
czyni czegokolwiek wbrew pokojowi. Wy, jako przełożeni,
nie dawajcie swego przyzwolenia na tego typu czyny.
119
49
RP. / AGAD, PL_1_3_34-74-362-643_0001

120
SULTAN IV. MURAD TARAFINDAN, LEH KRALI IV. AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) SUŁTANA MU-
WLADYSLAW WAZA'YA VERİLEN 1634 TARİHLİ RADA IV PRZEKAZANY KRÓLOWI POLSKIEMU
AHİTNAME WŁADYSŁAWOWI IV W ROKU 1634
~23.10.1634~
O Allah On Allach
daima galip ve üstün, kudret sahibi, çok iyilik ve Zawsze zwycięskiego, najwyższego, Pana mocy,
ihsanda bulunandır. dobroci i łask.
Kudreti apaçık Z łaskami i szczęściem wiecznej pomocy

ve ismi yüce olan Wszechmogącego Allacha,
izzet sahibi Hazret-i Allah'ın który nie ma odpowiednika i równego sobie,
sonsuz yardımı ve Peygamberlik göğünün z pomocą sułtana głównego miasta kraju Niebios i piękna
güneşi, cömertlik burcunun yıldızı, Peygamberler czynionego za Jego zgoda i Pana tego, co by nie stworzył,
topluluğunun reisi, doğruların önderi, Muhammed Mustafa'nın gdyby Go nie było, piewcy potomków Adama, celu stworzenia
-Allah O'na salat ve selam kılsın- çok bereketli mucizeleri ile ve światów, posiadacza tajemnicy „bliskości z Allachem”,
bütün büyük Peygamberlerin ve Allah dostlarının ve her şeyi Muhammeda Wysłannika Allacha, niech pokój będzie z nim,
bilen ve sahibi olan Allah'ın Resulü'nün Dört Arkadaşı'nın -Al- jego czterech przyjaciół z ich cudownymi uczynkami, niech
lah hepsinden razı olsun- mukaddes ruhlarının eşliğiyle. Allach będzie im łaskawy.

BİN SYN
Ben ki; zamanın sultanlarının sultanı ve çağın hakanlarının da- Ja, sułtan sułtanów wszystkich czasów, największy z chanów
yanak ve delili, cihanın hükümdarlarına taç veren, derecesi pek wieku, ten, który wkłada korony na głowy panujących, władca
yüksek hükümdar, her şeyin sahibi ve ihsanı bol olan Allah'ın najwyższego poziomu, cień Allacha, który posiada wszystko i
jest pełen łask, Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, Rumelii
gölgesi, Akdeniz ve Karadeniz'in, Rumeli'nin ve Anadolu'nun,
i Anatolii, Damaszku, Aleppo, Egiptu, najprześwietniejszych
Şam, Halep, Mısır, Mekke-i Mükerreme, Medine-i Münevvere, miast Mekki, Mediny i oraz całego świata rabskiego, Karamanu,
Kudüs-i Şerif, Halilürrahman ve bütün Arap diyarının, Kara- Rumu, Zulkadriye, Diyarbakiru i Kurdystanu, Azerbejdżanu,
man, Rum, Zülkadriye, Diyarbekir ve Kürdistan'ın, Azerbaycan, Wołoszczyzny, Mołdawii i Van, Budun, Timisoary, Kanije i
Eflak, Boğdan ve Van'ın, Budun, Tımışvar, Kanije ve Eğre vila- Eğre, Basry, Lahsy, Katif, Wyspy Cypr, Tunezji i wszystkich
yetlerinin Basra, Lahsa, Katif, Kıbrıs, Tunus ve bütün Cezâyir gubernatorstw w Algierii, Trypolisu Zachodniego i Trypolisu
vilayetlerinin, Trablusşam, Trablusgarb, Kefe, Trabzon ve Erzu- Wschodniego, Kaffy, Trabzonu i Erzurum, Transylwanii i
rum eyaletlerinin, Erdel memleketinin, hükümdarların özlemi obiektu tęsknoty wszystkich władców miasta Stambułu, oraz
olan Osmanlı Saltanat merkezi Kostantiniye şehrinin ve bunla- jeszcze wielu licznych ziem, bezkresnych dróg, Padyszach i Sułtan
rın benzeri daha nice bayındır memleketlerin, sınırsız yolların ve twierdz wysokich do nieba, ja Sułtan Murad, wybraniec władców
gök gibi yüksek kalelerin Padişahı, Sultanı ve şanı büyük ve üs- osmańskich i największy, najsławniejszy władca, syn Sułtanów
tün Hakanı, sultan oğlu sultan ve hakan oğlu hakan, Osmanoğlu synów Sułtanów, syn władców synów władców.
hanedanının seçkini Hazret-i Sultan Murad Han'ım.
121
Bu şerefli ahidnâme-i hümâyûnumuzu görüp okuyanlar şöyle Ci, którzy zobaczą i przeczytają ten akt, niech wiedzą, co następuje:
bilsinler ki:
Król Państwa Polskiego i Wielki Książe Litwy, spadkobierca Rosji,
Hâlen Leh ülkesinin Kralı ve Litva memleketinin ulu Dukası, Prus, Mazowsza i innych krajów, Król prowincji Szwecji, Wielki
Rusya, Prusya, Mazoviya vs. memleketlerin vârisi ve İşviçye1 Król Władysław IV, krocząc drogą swych ojców i dziadów, którzy
vilayetinin Kralı haşmetli, vakarlı Dördüncü Władysław, ata ve okazywali nam wierność, jedność i szczerość, zapewniali o miłości
dedesinin yolunda giderek onların yüce Eşiğimize sadakat, birlik i bliskości, również przekazuje naszej wysokości słowa przyjaźni
ve samimiyetini arz edip sevgi, muhabbet ve bağlılıklarını ortaya i pojednania i przysłał do nas jednego ze swych najbliższych i
koyageldikleri gibi benim yüce hazretim ile dahi dostluk ve barı- najbardziej zaufanych ludzi Głównego Podczaszego imieniem
şıklık murad eyleyip en yakın ve güvendiği adamlarından hâlen Jakub Zieliński z Braklaja [?] który jest człowiekiem rozważnym
Başkadehkârı olan Braklayalı Jakub Zieliński isimli iş bilir ve işe i mądrym, jako swego Wielkiego Posła, a ten przybył wraz z
yarar adamını Başelçi tayin edip on beş Leh beyzadesiyle birlik- piętnastoma szlachcicami; wyraził nam swe oddanie i szczerość i
te göndererek; samimiyet, bağlılık ve muvafakatini bildirip çok poprosił, jak wcześniej pisał do mego drogiego wezyra i dowódcy
değerli Vezirim ve muzaffer askerlerimin Kumandanı Murtaza mych zwycięskich żołnierzy Murtaza Paszy, o odnowienie aktu
Paşa ile mektuplaştıkları şekilde daha önce ellerinde olan ahid- przymierzego i pokojowego i wydanie całkiem nowego aktu,
nâme-i hümâyûnun yenilenmesi, dostluk şartlarının güçlendi- który przyczyni się do wzmocnienia przyjaźni; i podobnie jak
rilmesi ve yeni baştan ahidnâme-i hümâyûnum verilmesi için mój dziad Sułtan Sulejman, który dostąpił już łaski osiągnięcia
girişimde bulunduğundan, ahit ve yeminlerin çok merhametli Allacha i przebywa w niebie, który wydał w swych szczęśliwych
olan yüce Allah'ın rahmetine kavuşmuş olan cennetlik Büyük- czasach taki akt, poleciłem wydanie rozkazu, by przygotować
dedem Sultan Süleyman'ın kutlu zamanlarındaki antlaşmalara nowy na podobieństwo tamtego; w pierwszym dniu miesiąca
uygun biçimde yenilenmesi için Hükümdarlık fermanımı çıkar- Dzumadelevvel roku Hidżry tysiąc czterdziestego czwartego
dım ve; bütün Peygamber ve Resullerin öğüncü, son Peygamber, według kalendarza naszego ostatniego Proroka, przewodnika
ulu ve hürmetli Peygamberimiz Muhammed Mustafa'nın -Allah wszystkich proroków i posłańców, wielkiego i szanowanego
O'na salat ve selam kılsın- hicreti tarihine göre Bin kırk dört sene- Muhammeda Mustafy, niech mu Allach zapewni pokój, który to
si Cumâdelevvel ayının birinci günü ki, Hazret-i İsa Peygamber rok odpowiada rokowi tysiąc sześćset trzydziestemu czwartemu
-O'na selam olsun- tarihiyle Bin altı yüz otuz dört senesinde, adı według kalendarza Proroka Jezusa, niech pokój będzie z nim,
geçen Vezirim Murtaza Paşa ile altı madde üzerine bağlanan ve wspólnie z wspomnianym moim wezyrem Murtaza Paszą
ahidnâme-i hümâyûnumda yazılı olan barış ve esenlikle ilgili ko- wydaliśmy akt, w którym zawarto sześć artykułów; uznając sprawy
nuları makbul ve muteber tutup işbu yüce ahidnâme-i hümâyû- pokoju i szczęścia za ważne wydałem poniższy akt:
nu verdim ve buyurdum ki:
Żaden z moich wezyrów, bejlerbejów, sandżakbejów, ani żaden
Benim ulu tarafımdan adı geçen Kral'ın il ve ülkesine, eskiden z moich panów i innych poddanych nie będzie przysparzać
beri memleketinde olan kalelerine, sınır bölgesine yakın zararsız szkód i strat krajowi Króla, znajdujących się od dawien w jego
palankalarına ve varoşlarına ve eskiden beri egemenliği altında kraju twierdzom, umocnieniom wzdłuż granic, miastom oraz
bulunan bütün memleketlerine benim vezir, beylerbeyi, sancak- prowincjom będącym od dawien pod jego panowaniem. W zamian
beyi ve diğer beylerimden ve başkalarından hiçbir şekilde zarar zaś pięciu – dziesięciu lub więcej bądź mniej Kozaków nie będzie
ve ziyan eriştirilmeyecektir. Buna karşılık; Kazaklardan beş, on wypływać czajkami na Morze Czarne; Król, ani żaden z jego ludzi,
ve daha fazla veya eksik Karadeniz'e bir şayka çıkmayacak; benim jego poddanych i inni z nim związani nie będą przysparzać szkód i
ilime ve ülkeme, kale, varoş, nahiye ve köylerime ve egemenliği- strat memu krajowi, twierdzom, miastom, wsiom, jak i żadnemu
miz altında olan bütün memleketimize adı geçen Kral tarafından z krajów pozostających pod moim panowaniem. Nie będzie się
ve Kral'ın beylerinden ve kendisine bağlı ve ilgili kimselerden widywać załóg kozackich. Krótko mówiąc: będzie przyjacielem
hiçbir şekilde zarar ve ziyan değmeyecek; Kazak taifesi hiçbir moich przyjaciół i wrogiem moich wrogów; w tym czasie będą
şekilde görünmeyecektir. Kısaca dostuma dost, düşmanıma düş- mogli przybywać i wyjeżdżać posłowie obu stron i żadnemu z nich
man olacak; arada iki tarafın adamları ve elçileri gelip gidecek ve ani ich rzeczom nie stanie się krzywda.
kendilerine, mallarına ve rızıklarına hiçbir şekilde zarar ve ziyan
olmayacaktır. Ludzie Króla będą mogli przybywać do mego kraju i szukać
Polaków, którzy nie przeszli na Islam; po ich znalezieniu odkupią
Kral'ın adamları gelip ülkemdeki İslama girmiş olmayan Lehli ich od właścicieli ku ich zadowoleniu i nikt nie będzie temu
esirleri arayıp bulup sahiplerini razı ederek satın alıp götürebi- przeszkadzać. Jeńcy pochwyceni po dacie tego aktu będą zwalniani
lecek; kimse buna engel olmayacaktır. Bu ahitnamenin başlangıç bez zapłaty.
tarihinden sonra her iki taraftan tutulanlar bedelsiz olarak salı-
verilecektir. Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
Her iki tarafın bezirgânları denizden ve karadan gelip gidip alış- należne w miejscach, w których się znajdują, a nikt nie dopuści
veriş yapabilecek; bulundukları yerlerde yürürlükte olan vergile- się uczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich życie.
rini verecek ve kimsenin malına ve canına zarar ve ziyan olma-
yacaktır. Jeśliby w Państwie Osmańskim dokonał żywota jakikolwiek z
kupców polskich, towary jego nie zostaną przez nas zajęte, lecz
122
Osmanlı ülkesinde ölen Leh bezirgânlarının rızıkları bizim ta- będą przechowywane aż do czasu przybycia, z listem od Króla,
rafımızdan alınmayıp muhafaza edilecek; vârisi Leh Kralı'nın jego spadkobiercy i na mój rozkaz wydane temu spadkobiercy.
mektubuyla geldiğinde, ölenin malı ve rızkı benim fermanımla Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z kupców osmańskich, Król
ona teslim edilecektir. Leh Kralı da Leh ülkesinde ölen Osmanlı Polski będzie postępować w taki sam sposób.
bezirgânları hakkında aynı şekilde hareket edecektir.
Jeśliby w okresie po wejściu tego aktu w życie, ktokolwiek z moich
İşbu ahitnamenin başlangıç tarihinden sonra Kral'ın memleketi- poddanych dopuścił się poczynienia szkód i strat w kraju Króla, to
ne Osmanlı Devleti'ne bağlı kimselerce zarar ve ziyan verilirse bu osoba, która dopuści się takiego występku, będzie na mój rozkaz
yaramazlığı yapan benim emrimle bulunup hakkından gelinecek odnaleziona i ukarana, a poniesione straty, również na mój rozkaz,
ve söz konusu ziyan da yine benim emrimle giderilecek; bu ko- zadośćuczynione. Niech nikt w związku z tym nie posuwa się do
nuda özür ve bahane ileri sürülmeyecektir. Bu konuda Leh Kralı jakichkolwiek tłumaczeń i usprawiedliwień. W sprawie tej Król
tarafından da aynı şekilde hareket edilecektir. Polski będzie działać w taki sam sposób.
Eğer benim ülkemden bir kimsenin borçlusu Kral'ın ülkesine Jeśliby jakiś z moich poddanych będący moim dłużnikiem udał się
gitse, bulunduğu yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp teftiş olunacak; do kraju Króla, zostanie on postawiony przed sędzim miejsca, w
sonuçta ortaya her ne çıkarsa oranın hâkimi alıp sahibine vere- którym się akurat znajduje, a sędzia, po ustaleniu praw, odbierze
cektir. Suçu ve borcu olmayan kimse başkasının suçu ve borcun- mu je i zwróci właścicielowi. Nikt, kto nie dopuścił się występku
dan dolayı tutulmayacak, incitilmeyecek ve her iki tarafın vila- i nie ma długu, nie będzie zatrzymany i szykanowany z powodu
yetleri arasında, bu gibi suçsuz kimseler rahatsız edilmeyecektir. występku lub długu osoby innej. Na terenach obydwu stron nie
Bizim tarafımızdan da aynı şekilde hareket edilecektir. będzie niepokojony nikt niewinny. My ze swej strony będziemy
działać w taki sam sposób.
Baba ve dedelerim zamanında yapılan bütün antlaşmalar geçerli-
liğini koruyacak ve hiçbir yerden zarar gelmeyecektir. İki tarafın Wszystkie umowy poczynione od czasów mych ojców i dziadów
eskiye ait zarar ve ziyanları için taraf vekilleri bir araya geleme- będą pozostawać ważnymi i nie będą naruszone przez którąś
miş olduğundan, iki tarafın işbu ahitnamenin başlangıç tarihin- stronę. Jeśli chodzi o straty i szkody należące do starych czasów,
den önceki zamana ait zararlarından vazgeçilecek ve davası gö- to z powodu niemożliwości spotkania się przedstawicieli stron, z
rülmeyecektir. dniem wejścia tego aktu w życie odstępuje się od nich i nie będzie
prowadzić się żadnych spraw.
Eskiden beri Leh Kralı tarafından Kırım Hanı'na verilegelmekte
olan vergi Kral tarafından bundan sonra da zamanında ödenme- Jak długo Król Polski będzie nadal płacić podatki, jakie były
ye devam edildiği ve antlaşmaya aykırı bir iş yapılmadığı sürece płacone od dawna przez królów polskich na rzecz Chana Krymu,
Kırım Hanı tarafından ve Tatar askerlerinden Kral'ın memle- i jak długo nie uczyni nic sprzecznego w porozumieniem, Chan
ketine ve adamlarına karışılmayacak, saldırılmayacak, zarar ve Krymu i jego tatarscy żołnierze nie będą występować przeciwko
ziyan eriştirilmeyecektir. Şayet Tatarlar tarafından zarar erişirse krajowi Króla, jego ludziom, nie będą na nich napadać, nie będą
benim fermanımla Lehlilerin hakkı alıverilecektir. Boğdan ve Ef- czynić szkód i przynosić strat. Jeśli Tatarzy poczynią szkody,
lak halkından da Leh Kralı'nın ülkesine ve adamlarına zarar eriş- prawa Polaków zostaną zadośćuczynione na mój rozkaz. Narody
meyecek; erişirse, bu durum ortaya çıktığında benim emrimle bu Mołdawii i Mołdawianie nie będą czynić szkód krajowi i ludziom
zarar yerine konulacaktır. Aynı şekilde Leh Kralı veya adamları Króla Polskiego, a jeśli okaże się, że tak uczynili, na mój rozkaz
tarafından da Tatar halkına, Eflak ve Boğdanlılara ve bunların pokryją je. Jeśli tak samo, Król Polski i jego ludzi poczynią szkody
adamlarına ve memleketlerine zarar verilirse Leh tarafı da bu za- narodowi tatarskiemu, Mołdawii lub Wołoszczyźnie, ich ludziom i
rarı yerine koyup yapanları cezalandıracak; bu konuda özür ve ziemiom, strona polska pokryje straty i ukarze tych, którzy się tego
bahane ileri sürmeyeceklerdir. dopuścili. Nikt nie będzie w tej sprawie wysuwać jakichkolwiek
usprawiedliwień i przeprosin.
Boğdan ve Eflak memleketlerinden kaçıp Leh ülkesine sığındık-
tan sonra bir yolunu bulup bu memleketlere gelerek fitne çıkaran Wichrzyciele, którzy uciekli z Mołdawii i Wołoszczyzny i znaleźli
bozguncular talep edildiğinde verilecektir. Leh Kralı'nın adamla- schronienie w Polsce, znowu przybędą do tych krajów, by siać
rı, şimdiye değin alınan esirleri benim ülkemde bulduklarında, niepokój, zostaną na żądanie wydani. Jeśli ludzi króla znajdą w
kaça satın alındığına dair [yemin] verildikten sonra satın alabi- moim kraju wziętych do tej pory jeńców, będą mogli ich wykupić
lecek; [fazla] para istenmeyecektir. Bu esirlerden İslama girmiş po złożeniu przysięgi, za ile ich kupili, i nie będzie żądać się więcej
olanlar salıverilecek, girmemiş olanların gitmesine de kimse en- pieniędzy. Ci z jeńców, którzy przeszli na Islam, zostaną uwolnieni,
gel olmayacaktır. Leh ülkesindeki Müslüman esirler de Lehliler a ci, którzy nie przyjęli Islamu, będą mogli odejść bez przeszkód.
tarafından salıverilecek ve yerlerine gelmelerine engel olunma- Jeńcy muzułmańscy w Polsce zostaną przez Polaków uwolnieni i
yacaktır. nie będzie się im przeszkadzać w powrocie do swych miejsc.
Dostluk için gelen elçiler bir yerde bekletilmeyip gelişte ve gidişte Posłowie przybywający w przyjaźni nie będą przetrzymywani, lecz
yanlarına adamlar koşulup haber iletilip getirilecek; kimse engel otrzymają ludzi, którzy będą im towarzyszyć; nikt nie będzie temu
olmayacak; güvenlik içerisinde gidip geleceklerdir. Leh tarafında przeszkadzać; będą mogli podróżować bezpiecznie. Strona polska
da aynı şekilde hareket edilecektir. będzie postępować w taki sam sposób.
123
Âdet ve kanun gereği vermeleri gereken gümrüklerini verdikten Kupcom, po opłaceniu przez nich ceł zgodnie z prawem i
sonra bezirgânlara engel ve zorluk çıkarılmayacak; karadan veya tradycją, nie będzie stwarzać się trudności i przeszkód; będą mogli
denizden gelip gidebilecekler; Azaklılar veya başkaları gemilerini przybywać i wyjeżdżać morzem i lądem. Ich towary i statki nie
incitmeyeceklerdir. będą narażone na szykany.
Osmanlı ülkesi halkından bir kimsede bir kimsenin hakkı var ise Każdy z narodu Imperium Osmańskiego będzie, jeśli zechce, mógł
Lehliler gelip istediklerinde, sabit olduktan sonra, hâkimlerimiz dochodzić swych praw od poddanych Króla Polskiego, a sędziowie
bekletmeyip geri alıvereceklerdir. Hırsız ve haramiler zarar ve zi- bez ociągania zwrócą mu te prawa. Jeśli złodzieje i rozbójnicy
yan verdiklerinde yetkililer arayıp bulup yakaladıklarında salıve- poczynią straty i szkody, będą natychmiast poszukiwani i w razie
rilmeyip hakkından gelinecek ve hırsızlıkta aldıkları şeyler, sabit odnalezienia, dostaną to, na co zasługują, a rzeczy, jakie uzyskali
olduktan sonra, sahibine eksiksiz olarak verilecektir. z kradzieży, zostaną bez jakiegokolwiek uszczerbku zwrócone im
właścicielom, po ich ustaleniu.
Tüccar taifesi vs., bir kimse ile alışveriş yaptıklarında ellerinde bir
Nie będzie wszczynana sprawa, jeśli osoba prowadząca handel
belge veya resmî kayıt yoksa davası görülmeyecek; kefalet veya
z kupcami lub kimkolwiek innym nie ma w ręku urzędowego
borç sebebiyle bir dava ve talepleri olduğunda ellerindeki belge dokumentu lub dowodu; w przypadku roszczeń z powodu pożyczki
veya resmî kayda müracaat olunacaktır. Bu ikisinden biri yoksa lub poręczenia, dochodzić się będzie praw tylko na podstawie
yalancı şahit getirerek sahtekârlık yapılmayacaktır. Aynı şekilde urzędowego dokumentu lub dowodu. Jeśli nie ma żadnego z nich,
Leh Kralı tarafından da, memleket hâkimlerinin bilgisi olmayın- nie będzie przedstawiać się fałszywych świadków i dopuszczać
ca ve yazılmayınca dava görülmeyecektir. fałszerstw. Tak samo Król Polski nie będzie rozstrzygać spraw bez
wiedzy sędziów swego kraju.
Silistre ve Akkirman sancakları beyleri, iskele eminleri ve geçiş
vergisi toplayıcıları, benim adamlarım ve iki tarafın tacirlerinin Panowie okręgów Silistria i Akerman, urzędnicy w komorach
dışında Turlu Suyu'ndan geçenlerin, Leh veya Osmanlı, yanla- celnych i podatkobiorcy nie będą zezwalać na przechodzenie do
rında esir bulunursa ellerinden alıp geri döndüreceklerdir. Polski przez Dniestr komukolwiek innemu niż moi ludzie i kupcy
obydwu stron. Jeśli podróżni z Polski lub Imperium Osmańskiego
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine ken- będą mieli z sobą jeńców, zostaną oni zatrzymani i zawróceni.
dilerini ve koyunlarını bildirecek, gizlice geçmeyecek ve otlak
hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyunları zayi Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
olur ise memleket hâkiminden isteyeceklerdir. kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu i będą
przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad, poniosą
Gelip giden Leh tüccarlarının beygirlerini ulaklar tutmayacak; straty, będą dochodzić swych praw u sędziów.
sefer hâlindeki yeniçeriler binek hayvanlarını2 almayacaklardır.
Ogiery podróżujących kupców polskich nie będą zabierane przez
Bundan sonra Kazak taifesinden beş, on veya daha fazla veya posłańców wiadomości, a ich konie w trakcie podróży nie będą
zabierane przez janczarów.
eksik, şayka denize açılıp antlaşmamıza aykırı olarak memleke-
timize, sınır bölgesindeki halkımıza veya deniz kenarındaki aha-
limize saldırmayacaklar; eğer saldırırlarsa barış devam ettirilme- Od tej pory nie będą wypływać na morze czajki kozackie w
yecek, tarafımızdan tekrar sefer açılacaktır. liczbie pięciu – dziesięciu, mniejszej lub większej, a ich załogi nie
będą napadać na nasz naród przygraniczny ani na naszych ludzi
wzdłuż wybrzeża; jeśli dopuszczą się napadu, pokój przestanie
Bu ahitnamede yazılı olan bütün bu şartlara uyulması hususunda obowiązywać i ponownie wyjdziemy w pole.
yüce Allah'ın azametine ve Peygamberimiz ile bütün Peygam-
berlerin mukaddes ruhlarına yemin ederim ki; ben hayatta oldu-
Jeśli będą przestrzegane wszystkie warunki zawarte w tym pakcie,
ğum müddetçe adı geçen Kral tarafından antlaşmaya aykırı bir to przysięgam na Wszechmogącego Allacha i święte dusze naszych
iş yapılmadığı ve Kazak şaykalarının denize çıkması engellendiği Proroków, że jak dług pozostanę przy życiu i póki Król nie uczyni
takdirde benim yüce tarafımdan dahi ahdime aykırı herhangi bir nic sprzecznego i będzie uniemożliwiać Kozakom wypływanie
şey ortaya çıkmayacak; Tatar askerlerinin Leh memleketine za- czajkami w morze, to i ja nie uczynię nic wbrew temu aktowi;
rar vermeleri engellenecek; adı geçen Vezirimiz Murtaza Paşa ile będzie się przeszkadzać żołnierzom tatarskim pustoszenia ziem
söyleşildiği üzere barış her iki taraftan da geçerli ve yürürlükte ve polskich; i jak uzgodniono z moim wezyrem Murtaza Paszą, pokój
bu ahitnamemizde olan dostluk ve barışıklığın gerekleri ebedî ve obowiązujący jest dla obu stron, a akt ten będzie obowiązywać na
sürekli olacaktır. wieczność zgodnie z potrzebami pokoju i pojednania.
Hz. Peygamber'in -en üstün selam O'na olsun- hicreti tarihine göre, Sporządzono na początku miesiąca Dzumadelula roku Hidżry
Bin kırk dört senesi Cumâdelûlâ ayının başlarında yazılmıştır. tysiąc czterdziestego czwartego według kalendarza naszego
Proroka, oby pokój był z nim.
Saltanat Merkezi
Konstantynopol
2 Metinde "davar" kelimesi ile ifade edilmiştir.
124
125
50
RP. / AGAD, PL_1_3_34-75-376-663_00175-376-663_001

126
SULTAN İBRAHİM TARAFINDAN, LEH KRALI IV. AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) WYDANY PRZEZ
WLADYSLAW WAZA'YA VERİLEN 1640 TARİHLİ SUŁTANA IBRAHIMA KRÓLOWI POLSKIEMU
AHİTNAME WŁADYSŁAWOWI IV WAZIE W ROKU 1640
~13 - 22.05.1640~
Kudreti apaçık ve ismi yüce olan izzet Z pomocą wszechmocnego,

sahibi Hazret-i Allah'ın sonsuz yardımı silnego i wysławianego Allacha,
ve Peygamberlik göğünün güneşi, Resullük burcunun Muhammeda Mustafy, słońca na niebiosach
yıldızı, Peygamberler topluluğunun reisi, doğruların önderi, iki proroków, gwiazdy konstelacji odwagi, przywódcy
cihanın öğüncü Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve zgromadzenia proroków, przewodnika prawdy, niech Allach
selam kılsın- çok bereketli mucizeleri ile ve O'nun Dört Seçkin obdarzy go pokojem, sprawcy cudownych czynów i jego
Arkadaşı'nın -Allah hepsinden razı olsun- muvafakati ve diğer czterech przyjaciół – niech Allach obdarzy ich swoją łaską.
Allah dostları ve takva sahiplerinin mukaddes ruhlarının eşliğiyle.
ŞAH İBRAHİM SZACH IBRAHIM

BIN SYN
Ben ki; zamanın sultanlarının sultanı ve çağın hakanlarının Ja, sułtan sułtanów tego wieku, opora i świadectwo
dayanak ve delili, cihanın hükümdarlarına taç veren, her şeyin chanatów, ten, który koronuje władców na ziemi, cień wielce
sahibi ve ihsanı bol olan Allah'ın gölgesi, Haremeyn-i Şeri- szczodrobliwego i posiadającego wszystko Allacha na ziemi,
feyn'in hizmetkârı, ikinci İskender-i Zülkarneyn, belde ve şe- sługa dwóch Świętych Miast, drugi Aleksander-Zulkarnayn,
hirlerin en şereflisi ve memleketlerin en mukaddesi Mekke-i sułtan i padyszach najczcigodniejszych ze wszystkich miast
Mükerreme, Medine-i Münevvere ve Kudüs-i Şerif'in, Lahsa, prześwietnej Mekki i czcigodnej Medyny, najświętszego ze
Katif, Mısır, Yemen, San'a, Aden, Basra, Habeş, Sivas, Maraş, wszystkich miast Jerozolimy, Lahsy, Katif, Egiptu, Jemenu,
esenlik yurdu Şam, Halep, Trablusşam, Nihavend, Pelengân, Sany, Adenu, Basry, Habesz, Sivasu, Maraszu, źródła radości
Musul, Diyarbekir, Van, Nahçıvan, Revan ve Karabağ'ın, Şir- Damaszku, Aleppo, Trypolisu Wschodniego, Nihavend,
van, Erzurum, Gürcistan, Kürdistan, Lûristan, Anadolu, Ka- Pelengan, Mosulu, Diyarbakiru, Vanu, Nachczewanu, Erewania,
raman, Boğdan, Eflak ve Demirkapı memleketlerinin, Deşt-i Karabachu i Szirwanu, Erzurum, Gruzji, Kurdystanu, Lurestanu,
Kıpçak iklimlerinin, Akdeniz, Karadeniz ve Kızıldeniz'in, Anatolii i Karamanu, Mołdawii, Wołoszczyzny i Demirkapı,
Arap ve Acem diyarının, Türk ve Deylem iklimlerinin, Bağdad
Dzikiego Pola, Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, Morza
ve Şehrizol'ün, hükümdarların özlemi olan İstanbul şehrinin,
Czerwonego i świata arabskiego i adzemskiego, obszarów
cihad ve harp yurdu olan Cezâyir-i Mağrib, Trablusgarb ve
Evtân-ı Tunus'un, Kıbrıs adasının, memleketlerin direği olan tureckich i Mazenderanu, Bagdadu i Szehrizoru miasta tęsknoty
Rumeli, Tımışvar, Bosna ve Budun'un, Kefe ve Trabzon'un wszystkich władców Stambułu, miejsce wojny i dżihadu
ve bunlardan başka daha nice bayındır memleket ve sınırsız Maghrebu i Algierii, Trypolisu Zachodniego, Tunezji, Wyspy
yerleşim yerleri1 ile gök gibi yüksek kalelerin ve bol kazançlı Cypr, opoki krajów Rumelii, Budun, Timisoary, Bośni, Kaffy
yerlerin Padişahı ve Sultanı ve nice şanlı ve taht sahibi hakan- i Trabzonu, oraz jeszcze wielu licznych ziem i bezgranicznych
ların şehir ve diyarlarının buyruk sahibi, Hazret-i sultan oğlu terenów, twierdz sięgających nieba, sułtan Ibrahim, syn Ahmeda,
sultan, hakan oğlu hakan, Sultan Süleyman Han oğlu Sultan syna Mehmeda, syna Murada, syna Selima, syna Sulejmana,
Selim Han oğlu Sultan Murad Han oğlu Sultan Mehemmed syna Hakana, syna sułtanów synów sułtanów, władca świata i
Han oğlu Sultan Ahmed Han oğlu Sultan İbrahim Han'ım. prześwietnego tronu.
Eskiden beri, Leh kralları zaman ve çağın kayser ve kisra- Od dawna Król Polski okazywał przyjaźń, szczerość i bliskość
larının sığındığı ve başvurduğu yer olan yüce Eşiğimize sa- naszym progom, w których, pod opiekę sprawiedliwości, chronili
1 Önceki ahitnamelerde "mesâlik=yollar" kelimesi kullanılmasına rağmen, bu

ahitnamede "mesâkin" kelimesi kullanılmıştır.
127
mimiyet, dürüstlük ve bağlılıklarını arz edegelip; şu anda da się cesarze i szachowie; obecnie zaś, z pomocą Najpotężniejszego
cihandarlık dizgini yüce Yaratıcı'nın yardımı ile bize takdir los świata złożony został powierzony nam; dźwięki bębnów
ve teslim edilmiş, Padişahlık tahtına geçişimizin davulunun sułtanatu zagłuszyły hałas całego wszechświata, a głos przyszłości
gümbürtüsü bütün kâinatı gürültüye boğup ululuk ve ikba- został usłyszany przez wszystkich żyjących na ziemi; wstąpiłem
limizin sesi yeryüzünde yaşayanlar tarafından duyulmuş ve na tron, obdarzając wszystkich ludzi i przyjaciół dobrem, łaskami
tarafımızdan en alt tabakadan en üst tabakaya kadar bütün in-
i pożytecznymi czynami; Król kraju polskiego i Wielki Książę
sanlara ve dostlara bol bol iyilik, ihsan ve lütuflarda bulunul-
muş olduğundan, hâlen Leh Kralı ve Li[t]vanya, Rusya, Prus- Litwy, Rosji, Prus, Mazowsza i Łotwy oraz innych krajów,
ya, Mazoviya ve Livonya'nın Dukası ve İşviçye vilayetinin2 spadkobierca prowincji Szwedów, wielki Król Władysław
vârisi ve gelecekteki Kralı olan haşmetli, vakarlı Władysław, przysłał do nas swego, wybranego spośród zaufanych i wiernych
eskiden beri var olan antlaşmayı yenilemek ve güçlendirmek mu ludzi, posłańca imieniem (Albert) Wojciech Miaskowski jako
için güvenilir ve seçkin beylerinden Albert Miaskowski'yi3 El- Wielkiego Posła, by odnowić akt przymierny, jaki obowiązywał
çilik vazifesi ile gönderip tahta çıkışımızdan dolayı tebriklerini od dawna; przybył on i złożył życzenia z okazji objęcia przeze mnie
takdim edip dostluğun gereklerini yerine getirdiğinden başka, tronu i przywiózł z sobą akt przymierny, jaki został wydany przez
daha önce Osmanlı tahtında oturmakta olan merhum cennet- mego świętej pamięci brata Murada Chana, który zasiadał na
lik Kardeşim Gazi Sultan Murad Han hazretleri tarafından tronie Osmańskim przede mną, a dostąpił już raju; i przedstawił
verilen ahidnâme-i hümâyûnu da beraber gönderip iki taraf
życzenie dalszego kontynuowania pokoju między nami oraz
arasındaki barışıklığın aynen devam ettirilmesini dileyerek
o ahitname ile aynı muhtevada yüce Saltanatımız tarafından sporządzenia przez nasz sułtanat na nowo aktu przymierzego i
yeni baştan ahidnâme-i hümâyûnumuz ihsan olunmasını rica pokojowego o takiej samej treści; my, z racji szczodrobliwości
ettiğinden, Padişahlığımıza yaraşır bol merhamet ve cömert- i łask, jakie przystoją Padyszachowi, przyjęliśmy jego prośbę
liğimizden dolayı onun bu dileğini kabul buyurup ahalinin i gwoli pokoju i szczęśliwości narodów, wydaliśmy w połowie
rahat ve huzuru için ulu Peygamberimiz, iki cihanın öğüncü, miesiąca Muharrem roku Hidżry tysiąc pięćdziesiątym według
Hazret-i Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve selam kalendarza naszego Proroka Muhammeda Mustafy, piewcy
kılsın- hicreti tarihine göre Bin elli senesi Muharrem ayının dwóch światów, niech go Allach obdarzy pokojem, a w roku
ortalarında; Hazret-i İsa Peygamber'in -selam bizim Peygambe- tysiąc sześćset czterdziestym według kalendarza Proroka Jezusa,
rimiz'e ve O'na olsun- tarihine göre Bin altı yüz kırk tarihinde, niech pokój będzie z Nim i z naszym Prorokiem, ten akt, którego
aşağıda zikrolunacak şartlarına yüce Allah'ın izniyle uyulmak
warunki mają być – za przyzwoleniem Allacha – przestrzegane:
üzere bu ahidnâme-i hümâyûnu verdim ve buyurdum ki:
Leh Kralı ile beyleri ve kapudanları tarafından ve Kazak eşkı- Król Polski, jego panowie i kapitanowie oraz rozbójnicy kozaccy
yası ve onlara bağlı olanlardan ve diğer bozguncularından be- i ludzi z nimi związani i inni wichrzyciele nie będą napadać na
nim memleketimin serhaddinde olan kalelerime, varoşlarıma moje twierdze wzdłuż granic, miasta i inne osiedla przynależne
ve memleketime bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye hiç- do mego kraju; na Morzu Czarnym nie ma być nic, co by nosiło
bir şekilde saldırılmadığı, Karadeniz'de Kazak adı kalmadığı, kozacką nazwę, a w razie jakichkolwiek szkód poczynionych przez
Kazak eşkıyası herhangi bir zarar verdiğinde "Moskov Kazağı Kozaków, nie będzie się tłumaczyć słowami „zrobili to Kozacy
yapmıştır." diye bahane ileri sürülmediği, Moskov ve Leh Ka- Moskiewscy”; Moskwa i Polska nie pozwolą, by Kozacy pomagali
zaklarının birbirleriyle yardımlaşmalarına izin verilmeyip sıkı sobie nawzajem, lecz będą sprawować nad nimi ścisłą kontrolę, a
kontrol altına alındıkları ve uymayanlar cezalandırıldığı tak- tych, co się nie przystosują, będą karać; tak samo ja, moi ludzie,
dirde, Leh Kralı'nın ülkesine, kalelerine, varoşlarına vs. kasaba
wezyrowie, bejlerbejowie i żołnierze, jak i nikt z Mołdawii, nie
ve köylerine de benim tarafımdan ve yüce vezir, beylerbeyi ve
beylerimden ve askerlerimden ve Boğdanlılardan ve Dobruca, będą pustoszyć kraju Króla Polskiego, jego twierdz, miast, wsi i
Akkirman, Bender ve Özi'de olan Tatarlardan ve başkalarından osiedli, jak też nie będą napadać na nikogo z Dobrudży, Akermanu,
zarar olmayacak; Nester4, Turlu vs. Tatar geçitleri o tarafların Bender i na Tatarów znad Dunaju, ani też na innych; przejścia
hâkimlerince muhafaza ettirilecek; eğer muhafaza etmekte ih- przez Dniestr, Dniepr i inne będą strzeżone przez sędziów z
malkârlık yaparlarsa azlolunup cezalandırılacaklardır. tamtych stron, a jeśli ci zaniedbają ochrony, zostaną odwołani i
ukarani.
Leh Kralı tarafından Kırım Hanı'na gönderilmesi âdet olan
vergi her yıl vaktinde gönderilip Kırım Hanı'nın adamlarına Król Polski będzie co roku na czas przesyłać Chanom Krymu
eskiden beri her ne mahalde verilegelmiş ise yine o mahalde tradycyjnie płacone przezeń podatki, dostarczając je ludziom
teslim edilip ulaştırıldıktan sonra Kırım Hanı dahi eskiden beri Chana w miejsca, w które zazwyczaj to czynili, za co Chan Krymu
var olan kanun gereğince üzerine düşen dostluk ve muhabbetin
będzie przestrzegać nałożonych nań warunków przyjaźni i od tej
gereklerine uyacak ve bundan sonra Han tarafından ve Kalgay
Sultandan ve diğer mirzalardan Leh memleketlerine hiçbir şe- pory ani Chan ani nikt z Sułtanatu Kalgaj i ich poddani nie będą
kilde zarar ve ziyan eriştirilmeyecektir. Şayet Leh Kralı düşman czynić jakichkolwiek szkód państwu polskiemu. Jeśli Król Polski
dozna napaści ze strony wroga i wyśle człowieka z prośbą o
3 Wojciech Miaskowski.
4 Dinyester.
128
istilasına uğrar da adam gönderip yardım ve destek talep ederse, pomoc, Królowi zostanie udzielona pomoc tak przeze mnie jak
benim tarafımdan ferman olunduğunda Kırım Hanı dahi Tatar i przez żołnierzy tatarskich, na mocy wydanego przeze mnie
askeri ile Leh Kralı'na yardım edecektir. Şayet benim tarafım- rozkazu. Jeśli podczas wyprawy przeze mnie w jakąkolwiek
dan herhangi bir tarafa sefer açılıp Tatar askerlerinin de Kırım stronę okaże się konieczne, by wzięli w niej udział żołnierze
Hanı veya Kalgay Sultan veya mirzaları ile bu sefere katılmala- tatarscy oraz Chan Krymu lub Sułtan Kalgaju lub jego poddani,
rı gerekirse Leh memleketinin içine uğramayacak; daha önce to nie będą oni przechodzić przez Polskę, lecz przez miejsca,
hangi mahalden geçegelmişler ise yine o yerden geçeceklerdir.
przez które tradycyjnie przechodzili wcześniej. Tatarzy nie będą
Tatarlar Boğdan memleketinde sakin olmayacaklardır.
osiedlać się w Mołdawii.
Bu ahidnâme-i hümâyûnumdan sonra Tatarlar veya Boğ-
Jeśli w okresie po wydaniu tego aktu ktokolwiek z Tatarów z
danlılar veya daha başka kimseler Leh Kralı'nın memleketine
Mołdawii bądź skądkolwiek uda się do kraju Króla Polskiego,
varıp yağma yapıp esir alırlarsa, bu durum Kral tarafından
bildirildiğinde, bu gibiler -ahitname tarihinden sonra esir splądruje go i weźmie jeńca, to gdy Król powiadomi o tym
edilmiş oldukları takdirde- benim memleketimde satılmaya- zdarzeniu, osoby takie, jeśli zostały pochwycone po dacie aktu,
caktır. Aynı şekilde, Kazak eşkıyasından benim ülkeme gelip nie będą mogły być sprzedawane w moim kraju. Podobnie też,
yağma yapanları da Leh Kralı buldurup haklarından gelecek; jeśli rozbójnicy kozaccy przybędą do mego kraju i złupią go, Król
esir edilenleri ve eşyalarını geri iade ettirecek; bundan sonra Polski odnajdzie ich i ukarze; wzięci do niewoli i zrabowane
Leh memleketinde Osmanlı esir satılmayacaktır. rzeczy zostaną zwrócone. Od tej pory w kraju polskim nie będą
sprzedawani jeńcy osmańscy.
Gayrimüslim veya daha başka krallardan biri üzerine benim
tarafımdan sefer açılıp bizzat ben veya tayin edilen kumandan Jeśli ja wydam wojnę przeciwko jednemu z królów
tarafından, askerlerimle ve Erdel, Boğdan ve Eflak voyvodala- niemuzułmańskich lub innym i rozpoczniemy naszymi
rıyla o düşmana karşı harekete geçildiğinde, düşmanım tarafın- żołnierzami działania, ja osobiście lub mianowany przeze mnie
dan Leh Kralı'na adam gönderilip yardım ve destek talebinde dowódca, przeciwko temu wrogowi wspólnie z wojewodami
bulunulursa, Leh Kralı yüce Eşiğime olan sadakat ve dostluğu Wołoszczyzny, Mołdawii i Transylwanii, to gdy wróg mój
gereğince düşmana askerî ve mali olarak yardım etmeyecek;
wyśle do Króla Polskiego swego człowieka z prośbą o wsparcie
düşmanın Leh memleketinden paralı asker toplamasını engel-
leyecek ve müsaade etmeyecek; kendi istekleri ile düşmana yar- i pomoc, to Król Polski, z uwagi na przyjaźń i wierność z nami,
dıma gitmek isteyen beylerini, kumandanlarını veya daha başka nie udzieli takiej pomocy ani finansowo ani w formie żołnierzy;
kimseleri salıvermeyecek, gizli veya açıktan izin vermeyecektir. nie zostanie też wydana zgoda, a wręcz będzie się przeszkadzać
Erdel ülkesi yüce atalarımdan bana miras yoluyla geçmiş mem- też zgody, jawnej czy ukrytej, by wrogowi pomagali panowie i
leketim konumunda olduğundan, Leh Kralı Erdel hâkimleriyle dowódcy, którzy zechcą to czynić z własnej woli.
ve Osmanlı tarafına bağlı Macar kralları ile de tam bir dostluk
içerisinde olacak; şayet Erdel taraflarında bir düşman ortaya Ponieważ Transylwania jest moim krajem, który przeszedł
çıkarsa o düşmana Leh tarafından gizli veya açıktan yardımda na mnie jako spadek po moich przodkach, Król Polski będzie
bulunulmayacaktır. Leh Kralı Erdel, Boğdan ve Eflak voyvo- pozostawać w pełnej przyjaźni z władcami Transylwanii i
daları taraflarından veya beylerinden ve diğer kimselerden suç królami Węgier związanymi z Imperium Osmańskim; jeśli na
işleyip Leh memleketine kaçanları kabul etmeyecek, aradaki Transylwanię napadnie wróg, Polska nie będzie mu udzielać
dostluğun gereği olarak yakalayıp yüce Eşiğimize gönderecek; jawnej bądź ukrytej pomocy. Król Polski nie będzie przyjmować
bu şekilde dostuma dost, düşmanıma düşman olacaktır.
osób, które popełniły przestępstwo na Mołdawii, Wołoszczyźnie,
czy to będą wojewodowie, panowie czy inni, i zgodnie z nakazem
Aradaki dostluğun artması için, Turlu Nehri üzerinden Ak-
kirman İskelesi'ne ticarî mal getirip alışveriş yapmalarına
izin verilmesi istenen Leh'e bağlı ve Leh halkından kimse- więc będzie on wrogiem naszych wrogów i przyjacielem naszych
lere, benim ülkeme zarar ve ziyan vermek maksadıyla değil przyjaciół.
de kendi hâlinde ticaret yapmak amacıyla gelmişlerse, kimse
mâni olmayacaktır. Gwoli rozkwitu przyjaźni między nami, nikt nie będzie
przeszkadzać nikomu z Polski lub z narodów polskich, kto będzie
Leh Kralı bizimle olan dostluğunu devam ettirdiği sürece, chciał otrzymać zgodę na prowadzenie handlu i przywożenie
Boğdan voyvodaları da eskiden beri Leh kralları ile nasıl dost- towaru do komory w Akermanie, o ile będzie przybywać do
luk içerisinde olagelmişler ise aynı şekilde dostluk üzere ola- mego kraju nie celem czynienia szkód i strat, lecz jedynie dla
caklardır. prowadzenia normalnego handlu.
129
Leh tarafından adamlar gelip, daha önce karışıklık döneminde Jak długo Król Polski będzie pozostawać z nami w przyjaźni, Król
esir edilen ve İslama girmemiş olan Lehlileri benim ülkemde Polski będzie utrzymywać przyjazne stosunki z wojewodami
buldukları yerde, sahiplerine kaça satın aldıklarına dair yemin mołdawskimi w taki sam sposób, jak mieli to w zwyczaju
verip satın alabilecek; bunlar için bu bedelden daha fazla para poprzedni królowie z Polski.
talep edilmeyecek; bedeli ödendikten sonra bunların alınıp
kendi memleketlerine götürülmesine kimse mâni olmayacak- Ludzie z Polski będą mogli przybywać do mego kraju i szukać
tır. Ancak bu esirlerden eski dininde kalmayıp İslama girmiş Polaków uprowadzonych jako jeńcy w poprzednim okresie
olanlara karışılmayacak ve kendi hâllerine bırakılacaklardır. zawieruch; tych którzy nie przeszli na Islam będą mogli wykupić
Her iki taraftan da, bu ahitnameden sonra esir edilmiş olanlar od ich właścicieli po przysięgnięciu za ile ich nabyli; ci natomiast
bedelsiz olarak salıverilecektir. nie będą mogli żądać za nich więcej; po zapłaceniu wykupu
będą mogli zabrać ich do swego kraju, czemu nikt nie będzie się
Her iki tarafın elçileri ve adamları vire kâğıdına ihtiyaç duy- przeciwstawiać. Jednakże ci spośród jeńców, którzy odeszli od
madan gidip gelebilecek; kendilerine ve mallarına zarar ve zi- swej poprzedniej wiary i przyjęli Islam, zostaną pozostawieni
yan erişmeyecektir. swemu losowi i nikt nie będzie się do nich wtrącać. Każda ze
stron aktu uwolni tych, którzy popadli w niewolę po zawarciu
Her iki tarafın bezirgânları denizden, karadan ve kullanıla- aktu, bez żądania zapłaty.
gelen istedikleri iskelelerden gelip gidip alışveriş yapabilecek;
bulundukları yerlerde yürürlükte olan vergilerini ödeyecek; Posłowie każdej ze stron będą mogli poruszać się swobodnie i im
hiç kimse mallarına ve canlarına zarar vermeyecektir. samym oraz ich majątkom nie będzie czyniona szkoda.
Eğer Leh Kralı'nın memleketinden gelen bezirgânlardan be- Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
nim ülkemde ölen olursa, rızıkları Devlet tarafından alınma- strony lądem i morzem, prowadzić handel, uiszczać podatki
yacak; ülkesine götürülüp vârislerine teslim edilmek üzere
się uczynienia uszczerbku na ich towarach i zamachu na ich życie.
kervanbaşılarına teslim olunacaktır. Aynı şekilde bizim bezir-
gânlarımızdan Leh memleketinde ölenlerin mal ve rızıklarına Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
da Leh tarafınca müdahale edilmeyecek, bu taraftaki vârisle- przybyłych z kraju Króla Polskiego, towary jego nie zostaną
rine gönderilecektir. zajęte przez państwo, lecz będą przekazane przewodnikowi
karawany i przechowywane celem wydania jego spadkobiercy.
Her iki tarafa mensup bezirgân veya başka bir kimse, bir kim- Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z naszych kupców, strona
seden borç, borç verme, alışveriş vs. hususlarda davacı olup polska nie będzie mieszać się do jego rzeczy i dobytku, lecz odeśle
hak talebinde bulunursa, ister bu tarafta ister Leh tarafında, jego spadkobiercom po naszej stronie.
bulundukları yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp davaları hak Jeśliby jakikolwiek członek społeczeństwa jednej ze stron, kupiec
üzere görüldükten sonra sabit olan hak ve borçları her ne ise lub ktokolwiek inny wystąpi jako powód z żądaniem odnośnie
alıverilecek; inat ve muhalefet ettirilmeyecektir. Ancak borcu do długu, należności, handlu itp., zostanie postawiony przed
ve günahı olmadan bir kimseyi başkasının borç ve hakkın- sędzią kraju, w którym się znajduje, czy to w Polsce czy u nas,
dan dolayı dava edip haksız yere incitmek isteyenler her iki i po stwierdzeniu jego praw, jakie by nie były, należności lub
taraftan da menolunacak; hiç kimse bir zarara kefil olduğu inne, zostaną mu one przywrócone; w kwestii tej nie będzie
sabit olmadan sebepsiz olarak incitilmeyecek, rahatsız ettiril- sprzeciwów. Jednakże jeśli ktoś będzie chciał oskarżyć kogoś,
meyecektir. Bu gibilerin ellerinde olan geçerli belge ve resmî kto nie ma długu i grzechu na sumieniu, bezzasadnie, ktoś
kayda bakılmaksızın sırf yalancı şahitlere dayanarak ortaya taki zostanie odtrącony przez obydwie strony; nikt nie będzie
koydukları asılsız iddialara göre işlem yapılmayacak; her iki narażony na szykany bez udowodnienia, że przyczynił się do
tarafın hâkimleri tam bir titizlik gösterecek ve davanın aslı strat. W takich przypadkach, gdy ktoś nie posiada urzędowego
ve hakikati olduğunu kesin olarak bilmeden sebepsiz olan da- dokumentu i rejestru, nie będzie prowadzić się postępowania
valarını görmeyeceklerdir. Aynı şekilde hırsız ve haramiler jedynie na podstawie fałszywych świadków i bezzasadnych
bir kimsenin malına ve canına zarar ve ziyan verdiklerinde zarzutów; sędziowie obydwu stron okazywać będą staranność i
hâkimler o gibileri buldurup iyice haklarından gelecek; hırsız- nie będą prowadzić spraw, gdy nie będą znali prawdy i przedmiotu
lıkta aldıkları şeyler, sabit olduktan sonra, sahiplerine teslim sprawy. Podobnie też, gdy złodzieje i rozbójnicy poczynią straty w
olunacaktır. dobrach i dopuszczą się zamachu na życie innej osoby, sędziowie
odnajdą ich i przykładnie ich ukażą; rzeczy zdobyte kradzieżą, po
Dostluk içinde gelen elçileri ve diğer adamları engellenmeye- ustaleniu, zostaną zwrócone ich właścicielom.
cek; güvenlik içerisinde gelip gidecekler; sınırbaşlarına geldik- Nie będą niepokojeni posłowie i ludzie przybywający w przyjaźni;
lerinde yanlarına adamlar koşulacaktır. Bu hususta Leh tarafı będą mogli przybywać i wyjeżdżać bezpiecznie; gdy przybędą na
da aynı şekilde hareket edecektir. Silistre ve Akkirman serhat- granicę, zostaną im przydzieleni ludzie. Strona polska będzie w
lerinin idarecileri, iskele eminleri ve geçiş vergisi toplayıcıları tej kwestii działać w taki sam sposób. Panowie okręgów Silistria
benim adamlarımdan ve iki tarafın tacirlerinden başkasının i Akerman, urzędnicy w komorach celnych i podatkobiorcy
130
nie będą zezwalać na przechodzenie do Polski przez Dniestr

Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine geçmelerine izin vermeyecek-
komukolwiek innemu niż moi ludzie i kupcy obydwu stron. Jeśli
ler; Leh veya Osmanlı tarafından gelenlerin yanlarında esirler podróżni z Polski lub Imperium Osmańskiego będą mieli z sobą
bulunursa bunları ellerinden alıp geri göndereceklerdir. jeńców, zostaną oni zatrzymani i zawróceni.
Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu i
kendilerini ve koyunlarını bildirecek, gizlice geçmeyecek ve będą przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad,
otlak hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyun- poniosą straty, będą dochodzić swych praw u sędziów. Ogiery
ları zayi olur ise memleket hâkimleri bulup vereceklerdir. podróżnych nie będą zabierane przez posłańców wiadomości, a
Gelip giden kimselerin beygirlerini ulak tutmayacak ve sefer ich konie w trakcie podróży nie będą zabierane przez janczarów.
hâlindeki yeniçeri vs. kimseler atlarını almayacaklardır.
Kupcy obydwu stron będą płacić podatki i cła, jak to było tradycją
w przeszłości, i nie będzie się żądać od nich więcej, nie będą oni
Her iki tarafa mensup tacirlerden, eskiden beri veregeldikleri
nadmiernie obciążani; jakie podatki i w jakiej wysokości zwykli
vergi ve gümrükleri ödedikten sonra, daha fazlası istenmeye-
płacić w przeszłości, tyle też będą płacić teraz; nie będzie się robić
cek; angarya yüklenmeyecek; şimdiye kadar ne şekilde ve ne nic sprzecznego z tradycją.
kadar vergi veregelmişlerse yine o kadar verecekler; olagelene
aykırı uygulama yapılmayacaktır. Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
Leh Kralı'nın eli altındaki Ermeni vs. gayrimüslim bezirgânlar lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić przez
Boğdan memleketine veya benim diğer memleketlerime gelip niebezpieczne stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
ticaret yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve gizli yer-
lerden gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana
yoldan gelecekler; herhangi birinin malına ve canına zarar ge-
w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie
lirse yapanlar yakalanıp haklarından gelinecek; dürüstçe gelip
z obowiązującym prawem. Po opłaceniu cła, jak czynili to w
giden bezirgânları incitilmeyecek; gümrükleri eskiden beri przeszłości, nie będzie się żądać od nich, czy to w Stambule czy w
geçerli olan kanuna göre alındıktan sonra İstanbul'da, Bur- Bursie i Edirne, dodatkowych opłat pod nazwą „pogłówne” lub
sa'da ve Edirne'de "reft" veya "kassabiye" adı altında ayrıca para „wywozowe”. Nie będzie się żądać od nich podatków celnych od
istenmeyecek; yanlarında getirdikleri ayarı düzgün kuruştan pieniędzy, jakie przywieźli ze sobą.
gümrük talep olunmayacaktır.
Król Polski, jego ludzie i kapitanowie, jak i wszyscy inni nie
Leh Kralı ve onun idareci ve beyleri taraflarından ve diğer złamią warunków aktu i przysięgi, nie uczynią nic niegodnego
pokoju i spokoju, będą stosować się do praw pokoju i przyjaźni;
kimselerden bu ahit, yemin ve şartları bozacak, barışa aykırı
jeśli okażą starania, by przegonić rozbójników kozackich,
herhangi bir iş yapılmaz, dostluk ve barışıklık hukukuna ge-
przyczynę oszustw i zła, to też i ja, na podobieństwo aktu
reğince uyulur, fitne ve fesat sebebi olan Kazak eşkıyasının
wydanego przez wspomnianego wcześniej mego świętej pamięci
defedilmesinde hakkıyla dikkat ve gayret gösterilirse, daha brata, przysięgam na Allacha, który stworzył niebo i ziemię z
önce adı geçen merhum Kardeşim tarafından verilen ahitna- niczego i na jego wielkich proroków, słońce obydwu światów
mede yazılı olduğu şekilde ben dahi yemin ederim ki, yerleri Muhammeda Mustafę, niech Allach obdarzy go pokojem, że
ve gökleri yoktan var eden şanı yüce Allah hakkı için ve ulu i z naszej strony nie zostanie naruszony żaden, mniejszy czy
ve aziz Peygamberimiz, iki cihan güneşi Muhammed Musta- większy, artykuł tego aktu i nie będzie działać się sprzecznie z
fa'nın -Allah O'na salat ve selam kılsın- çok bereketli mucize- nim. Państwo moje jest wieczne, i przez czas, gdy będę sułtanem,
lerinin hakkı için şu üzerinde ahitleşilen maddelerden küçük pokój i akt przmierny będą panować, tak by narody krajów były
veya büyük herhangi bir hususta aykırı davranılmayıp had dzięki mnie szczęśliwe i spokojne.
tecavüz olunmayacak; Devletim baki ve ben Saltanatta bulun-
duğum müddetçe bu barış, esenlik ve antlaşma yürürlükte ve Oby tak było wiadomym.
geçerli olacak; bütün o memleketlerin ahalisi sayemde mutlu Akt przymierny ten został spisany, według kalendarza nas-
ve huzurlu olacaklardır. zego Proroka, niech Allach obdarzy go spokojem, w końcu
miesiąca Muharrem roku Hidżry tysiąc pięćdziesiątym.
Böyle bilsinler.
Stolica Sułtanatu
Hz. Peygamber'in -en üstün selam O'na olsun- hicreti tarihine Konstantynopol
göre, Bin elli senesinin Muharrem ayının sonlarında yazıl-
mıştır.
Saltanat Merkezi
Kostantiniye'de
131
51
RP. / AGAD, PL_1_3_34-75-378_666_0002

132
VEZİRİAZAM MUSTAFA PAŞA SULTAN İBRAHİM SPRAWY OMÓWIONE W ZWIĄZKU Z WYSŁANIEM

TARAFINDAN LEH KRALI IV. WLADYSLAW PRZEZ SUŁTANA IBRAHIMA WIELKIEGO WEZYRA
WAZA'YA ELÇİ OLARAK GÖNDERİLDİĞİNDE ELE MUSTAFY JAKO POSŁA
ALINAN KONULAR DO KRÓLA POLSKIEGO WŁADYSŁAWA IV WAZY
~24.12.1640 ~
Saadet, azamet ve Poniżej przedstawiono

şevket sahibi Sultan İbrahim Han sprawy, jakie zostały omówione w związku
hazretlerinin Veziriazam Mustafa Paşa hazretlerini, z wysłaniem przez wielkiego, prześwietnego
nâme-i hümâyûn ile Leh Kralı hazretlerine elçi olarak i potężnego Sułtana Ibrahima jego wysokości Wielkiego
gönderdikleri zaman ele alınan konulardır ki, aşağıda Wezyra Mustafy Paszy wraz z listem Padyszacha jako posła do
zikredilmiştir. 10 Ramazan, sene 1050 Króla Polaków. 10 dzień miesiąca Ramazan rok Hidżry 1050.
Azak Kalesi üzerine Osmanlı Devleti tarafından sefer açılıp da Najpierw poprzedni Wielki Poseł Polski, następnie zaś obecnie
İslam askeri harekete geçtiğinde, askerlerimizin Leh ülkesine nowoprzybyły Poseł z Polski zostali poinformowanie, że
zarar vermemeleri hususu daha önce Leh Büyükelçisi, daha państwo polskie nie dozna żadnego uszczerbku po tym, gdy
sonra da, şu yeni gitmiş olan Leh Elçisi tarafından bildirilmişti. Imperium Osmańskie wyruszyło na wojnę przeciwko twierdzy
Azowskiej, i że żołnierze Islamu przeszli do działania.
Şu anda henüz Osmanlı askerinin o tarafa gitmesi söz konusu
değildir. Ancak gidecek olursa, Osmanlı Devleti tarafından Obecnie nie ma mowy, by żołnierze osmańscy mieli udać się w
Lehlilere dostça bu durum bildirilir ve hizmetin gereği haber tamtą stronę. Jeśli jednak pójdą, Imperium Osmańskie powiadomi
verilir. Bizim askerimiz tarafından Leh ülkesine asla zarar ve- o tym Polaków w przyjacielski sposób i gwoli obowiązku
rilme ihtimali yoktur; Leh memleketi her bakımdan korunur. – przekaże wiadomość. Absolutnie nie ma możliwości, by
Ancak Leh tarafından da aynı şekilde, Azak'ta olan Kazak eş- żołnierze nasi przysporzyli szkód państwu polskiemu. Jednakże
kıyasına, gizli veya açık, hiçbir yolla zerrece yardım ve destek oczekujemy, ż strona polska nie udzieli nawet najmniejszej
olunmamasını bekleriz. Leh memleketinden Kazak eşkıyasın- pomocy, czy to w sposób jawny czy po kryjomu, rozbójnikom
dan öldürülme korkusuyla 12.000 hane Kazağın, kadın ve ço- kozackim w Azowie. Jego Wysokość Chan Krymu i bejlerbejowie
cuklarıyla birlikte Azak bölgesine gelerek bir yere kondukları, z Kaffy poinformowali, że 12.000 rodzin kozackich, z kobietami
Kırım Hanı hazretleri ve Kefe Beylerbeyi tarafından bildiril- i dziećmi spośród wichrzycieli kozackich, ze strachu przed
miştir. Askerlerimiz Azak üzerine yürümeden önce devletli zabiciem, uciekło z kraju polskiego i osiedliło się w okręgu
ve saadetli Kral dostumuz tarafından Büyük Hatman ve Kır azowskim. Przed wyruszeniem naszych żołnierzy w stronę
Hatmanı'na emir verilerek kendi ahalileri olan bu Kazakların Azowa, nasz przewspaniały przyjaciel Król powinien wydać
nasihatle ikna edilerek geri kendi yurtlarına götürtülmeleri rozkaz Wielkiemu Hetmanowi i Hetmanowi Kiru, żeby poradzili
sağlanmalıdır. Böylece hem bizim askerlerimiz Azak üzerine i przekonali tych Kozaków, by powrócili do swych miejsc. W ten
geldiğinde bu Kazaklar tarafından Azak Kalesi'ne yardımda sposób zapobiegnie się sytuacji, gdy nasi żołnierze przybędą pod
bulunulması, hem de bizim askerlerimizden onlara bir zarar twierdzę Azowską, że Kozacy ci pobiegną z pomocą twierdzy,
gelmesi önlenmiş olur. Bu sebeple bir an önce bu ahalinin o a jednocześnie nie zostanie im wyrządzona jakakolwiek szkoda
mahalden her ne yolla olursa olsun vaktiyle geri götürtülme- ze strony naszych żołnierzy. Dlatego też, jak najszybciej należy
sine çaba ve gayret gösterilmeli; kışın başka diyarda kendi zrobić wszystko, by lud ten powrócił do siebie, bez względu na
başlarına başıboş bırakılmamalıdır. Bu konuda Büyük Hat- to, jakimi drogami; nie powinni oni zostać pozostawieni samym
man dostumuz ve Kır Hatmanı uyarılmalı ve özellikle de dev- sobie na czas zimy. Należy przestrzec w tej sprawie i Wielkiego
letli ve saadetli Kral dostumuz hazretlerinin sadık ve iş bilir Hetmana i Hetmana Kiru, a przede wszystkim nasz potężny i
olduğunu işittiğimiz dış işlerini yürütmekle görevli adamına wierny przyjaciel Król powinien powiadomić o tej sytuacji swego
ve Kazanowski dostumuza da bu durum bildirilmeli ve mut- człowieka Kazanowskiego, który odpowiedzialny jest za sprawy
laka söz konusu 12.000 hane ahalinin Leh tarafının alacağı zewnętrzne i - jak słyszeliśmy - jest człowiekiem wiernym i
tedbirlerle, Azak tarafından kaldırılıp geri kendi yurtlarına znającym się na pracy, tak by poczynić wysiłki, środkami, jakie
götürtülmesine gayret edilmelidir. przedsięweźmie strona polska, by te 12.000 rodzin kozackich
zostało usuniętych z okolic Azowa i powróciło do swych ojczyzn.
133
Aramızdaki antlaşma gereğince Leh memleketinin bezirgân- Zgodnie z porozumieniem między nami, kupcy z Polski
ları Edirne, İslambol, Bursa, Engürü, Şam, Şark, Boğdan, Ef- mogą podróżować do Edirne, Stambułu, Bursy, Damaszku,
lak ve Erdel vilayetlerinde kısaca öte yakada ve beri yakada na Wschód, na Mołdawię, Wołoszczyznę i do Transylwanii,
istedikleri her yere gidip gelmekte, kimse kendilerine "Nereye krótko mówiąc dokąd tylko chcą po tamtej i po tej stronie
gidersiniz?" ve "Nereden gelirsiniz?" diye sorup etmemekte, bir [kontynentu]. W czasach, gdy za podszeptem wichrzycieli toczyły
münafık sözüyle kimse kendilerine sataşıp karışmamaktadır. się między nami wojny, nikt z naszej strony nie mieszał się w
Daha önce bozguncular sözüyle aramızda savaşların yaşan- sprawy kupców polskich, mogli prowadzić handel, nikt ich nie
dığı dönemlerde dahi Leh bezirgânlarına tarafımızdan kim- wtrącał do więzienia i nie ograbiał ich z towarów. Taki święty
se karışmamış, ticaretlerini sürdürmüşler, kimse kendilerini pokój służy kupcom każdej strony. I tak wielu waszych kupców
hapsetmemiş ve mallarını almamıştır. Zaten bu mübarek ba- podróżowało ze Stambułu do Polski i do Moskwy, a stamtąd
rışıklık da ticaret erbabının iki tarafta da mutlu olmaları için- przywozili do naszego kraju futra sobolowe i inne towary;
dir. Hâl böyle iken İslambol'dan nice bezirgânlarımız Leh ve z naszego kraju wywieziono wiele pożytecznych i cennych
Moskov memleketlerine gidip oralardan bizim memleketimi- towarów i koni. Ale o tym nie ma nawet potrzeby mówić; sami
ze samur vs. derisinden başka bir mal getirmedikleri hâlde bi- o tym doskonale wiedzą. Lecz mimo okazywanej przez nas im
zim memleketimizden o taraflara birçok işe yarar ve kıymetli przyjaźni, niezgodnie z porozumieniem, bez wiedzy naszego
mallar ve atlar gider. Bunları ayrıca söylemeye gerek yoktur; szczerego i oddanego przyjaciela Króla i Hetmana, wielu
zaten kendileri de bunu bilmektedirler. Hâl böyle iken; bizim naszych kupców zostało pochwyconych, wiele ich towarów
tarafımızdan onlara gösterilen bu dostluğa rağmen ve arada- zostało zabranych, i nawet do dzisiaj przetrzymywani są oni w
ki antlaşmaya aykırı olarak şu kadar bezirgânlarımız devletli jakiejś twierdzy w pobliżu Moskwy. Kupcy ci, przetrzymywani
ve saadetli Kral dostumuzun ve Hatman dostumuzun bilgisi w więzieniu, przesłali o tym wiadomość w liście. Jeśli osoby te
dışında yakalanıp şu kadar malları alınmış ve Moskov sını- nie zostały dotychczas uwolnione, to rozmawiając z Wielkim
rına yakın bir kalede şu ana dek hapis tutulmakta imiş; bunu Hetmanem, przetłumacz mu te słowa, tak by zwrócił uwagę
o hapis tutulan bezirgânlar bir mektupla haber verdiler. Şa- na to, by wszyscy ci uwięzieni ludzie, ilu by ich nie było, zostali
yet bu kimseler şu ana kadar serbest bırakılmadıysa Büyük uwolnieni, a zabrane im towary i pieniądze zostały im zwrócone
Hatman dostumuzla görüştüğünüzde, bunu onlara tercüme do ostatniego grosza. Niech nie dają nikomu przyzwolenia na
ettirip hapiste ne kadar adam varsa serbest bıraktırıp alınan tego typu działania, gdyż my w swoim kraju nie zezwalamy na to.
mal ve paralarının son tanesine kadar geri alınmasına dikkat Następnie, gdy dotrzesz do jego wysokości Króla, wytłumaczcie
olunsun. Kimsenin antlaşmaya aykırı bu gibi işler yapmasına jemu samemu i jego ludziom te sprawy, tak by wiedzieli, co się
izin vermesinler. Nitekim biz kendi memleketimizde böyle iş- wydarzyło. Sprawa ta została też tak przedstawiona posłom.
ler ettirtmeyiz. Daha sonra devletli Kral hazretlerine vardığı-
nızda da onların huzurunda ve yetkililerine dahi bu hususları Poseł polski powiedział w naszej obecności, że Chan Krymu
tercüme ettirtiniz ki olup bitenden haberleri olsun. Bu husus zażądał podatków, jakie były płacone od dawien, w podwójnej
elçilerine dahi huzurumuzda söylenip bildirilmiştir. wysokości. Jeśli Król Polski płaci te podatki od dawien, corocznie,
to jeśli zażąda się większych podatków, ma powiadomić o tym
Leh Elçisi huzurumuzda, Kırım Hanı tarafından eskiden beri nas poprzez swoich ludzi, a my temu zapobiegniemy. To, że oni
ödenen verginin iki katı vergi talep edildiğini bildirdi. Şayet chcą, to nie wystarczy: my nie zatwierdzimy wyższych podatków
Leh Kralı eskiden beri vermekte olduğu vergisini her sene i nie pozwolimy na robienie czegokolwiek sprzecznego z
ödediği hâlde daha fazla vergi talep olunursa, tanınmış adam- porozumieniem.
larıyla bu durumu bize bildirdikleri takdirde tarafımızdan bu- Zgodnie z porozumieniami należy zapobiegać, by rozbójnicy
nun önüne geçilir; onlar istedi diye fazla vergiye tarafımızdan kozaccy czynili jakiekolwiek szkody Imperium Osmańskiemu,
onay verilmez ve antlaşmaya aykırı iş yaptırılmaz. czy to od morza czy od lądu. Podobnie i my trzymamy tutaj
Tatarów pod ścisłą kontrolą. Przecież wysłano ostre ostrzeżenia
Kazak eşkıyasının denizden ve karadan Osmanlı ülkesine her- i rozkazy do jego wysokości Chana Krymu i Obrońcy
hangi bir zarar vermesi antlaşmalar gereğince önlenmelidir. Dniestru Wezyra Hüseyina Paszy, by nie dawali zezwolenia na
Aynı şekilde biz de bu tarafta Tatarları sıkı kontrol altında przechodzenie do Polski Chana Krymu z Krymu, bejlerbejów
tutmaktayız. Nitekim Kırım Hanı'nın Kırım'dan, Özi Beyler- Dniestru z Akermanu, Bender, Dniestru i Dobrudży.
beyi'nin de Akkirman, Bender, Özi, Kılburun ve Dobruca'dan
hiç kimsenin akın ve çete için Leh ülkesine geçmesine izin Wielki Hetman za pośrednictwem naszego przyjaciela Posła,
vermemeleri hususunda gerek şimdiki Kırım Hanı hazretle- przekazał, że zezwolono Aytemirowi Mirza i innym na
rine ve gerek Özi Muhafızı Vezir Hüseyin Paşa'ya fermanlar zamieszkanie w Budzak, w miejscowości Hantimur, z którego to
gönderilerek sıkı tembihte bulunulmuştur. powodu odczuwa smutek.
134
Büyük Hatman dostumuz Leh Elçisi aracılığıyla; Aytemir Wiadomość ta nie jest prawdziwa. Niech nam udzieli
Mirza ve diğerlerinin, Bucak'ta, Hantimur yerinde mekân zapewnienia, że Tatarom nie będzie dane miejsce w Budzak.
tutmalarına izin verildiğini, bundan üzüntü duyduğunu bil- Sprawa to została szczegółowo przedstawiono Posłowi, tak że
dirmiş. sam może posiąść wiedzę w tej sprawie od niego.
Bu konudaki haber doğru değildir. Bucak'ta Tatarlara yer Jak długo Polacy będą żyć w przyjaźni i nie zrobią nic, co by
verilmeyeceği hususunda bize itimat etsin ve hatırına bir şey zepsuło pokój, to i z naszej strony doświadczą jedynie przyjaźni.
gelmesin. Bu husus Elçi'ye de ayrıntılı olarak bildirildiğinden
kendisi Elçi'den de bu konu hakkında malumat sahibi Nie tak to wiedzą.
olacaktır.
Lehliler dostluk üzere olup barışı bozacak bir iş yapmadıkları

sürece bizim tarafımızdan da dostluktan başka bir şey
görülmez.
Bu şekilde bilsinler.
135
52
RP. / AGAD, PL_1_3_34-75-392_686_0001

136
KIRIM HANI'NIN LEH ÜLKESİNE SALDIRMAMASI LIST SUŁTANA IBRAHIMA DO KRÓLA POLSKIEGO
İÇİN ARADAKİ ANTLAŞMAYA UYULMASI WŁADYSŁAWA IV WAZY DOTYCZĄCY
GEREKTİĞİNE DAİR SULTAN İBRAHİM KONIECZNOŚCI PRZESTRZEGANIA TRAKTATU, BY
TARAFINDAN LEH KRALI IV. WLADYSLAW TATARZY NIE NAPADLI NA POLSKĘ
WAZA'YA GÖNDERİLEN NÂME-İ HÜMÂYÛN
~20.11.1646 ~
On [Allach]
O [Allah]
ŞAH İBRAHİM SZACH IBRAHIM

BIN SYN
Haşmetli, vakarlı dostumuz Leh Kralı Dördüncü Władysław, Nasz wielki i wspaniały przyjaciel, Król Polski Władysław IV;
bu şanı yüce fermanımız size ulaştığında bilesiniz ki: niech będzie mu wiadomym, gdy dostanie ten list, że:
Ulu ve yüce Hazret-i Hakk'ın önü sonu olmayan destek ve Wasz list, pełen miłych słów i przyjacielski, jaki przesłaliście,
muvaffakiyetleri ile ve Peygamberlerin Sultanı, iki cihan gü- by wyrazić swą miłość i szczerość oraz by powiadomić o waszej
neşi Peygamberimiz Muhammed Mustafa -en saf salat ve du- wiecznej przyjaźni i oddaniu, do naszej Porty, gdzie szukali
alar O'nun üzerine olsun- hazretlerinin çok bereketli, yüce ve schronienia i dokąd uciekali się sułtanowie i władcy wszystkich
ebedî mucizeleriyle, çağın ve zamanın sultan ve hakanlarının czasów, obdarowanej dostatkiem i nieprzemijającymi i
başvurduğu ve sığındığı yer olan yüce Eşiğimize, muhabbet olbrzymimi cudami przez Muhammeda Mustafę, niech będą z nim
ve köklü samimiyetinizi ortaya koymak ve bize daimi bağlı- modlitwy i pokój, słońce obydwu światów, Sułtana Proroków,
lığınızın gereği olan dostluğunuzu bildirmek için göndermiş za przyzwoleniem i pomocą Najwyższego i Najpotężniejszego,
olduğunuz, sadıkane üsluplu ve ihlas yüklü mektubunuz yüce został przetłumaczony przez naszych szanownych wezyrów i
ve saygıdeğer vezir ve vekillerimiz taraflarından tercüme edi- ministrów i przedstawiony mi w czystej i esencjonalnej formie.
lip, sade ve öz biçimde yüce huzurumuza arz olundu. Mektu- W liście swym przekazujecie, że życzycie sobie kontynuacji
bunuzda daha önce adalet ve insaf sahibi baba ve soylu ata- przyjaźni, jaka istniała między królami przed wami a naszym,
larım ile sizin önceki krallarınız arasında var olan dostluğun pełnym sprawiedliwości pokory ojcem i naszymi przodkami,
ve yapmış oldukları barış antlaşmalarının sizin zamanınızda oraz umów pokojowych, jakie oni zawarli, w jeszcze bardziej
da eskisinden daha sağlam biçimde devam etmesini ve buna dobitny sposób niźli w przeszłości, jak tez informujecie, że nie
aykırı bir iş yapılmasına kesinlikle razı olmadığınızı bildirip godzicie się, by uczyniono coś przeciwnego; po czym piszecie,
Kırım Hanı'nın barışa aykırı olarak ülkenize ateş ve kılıç ile że Chan Krymu, wbrew pokojowi, najechał na wasz mieczem i
saldırıp yağmadan geri durmadığını belirterek kendisinin ogniem, nie przestaje go grabić, wobec czego prosicie o pomoc
kontrol altına alınması için yüce Hükümdarlığımızın yardı- naszą wysokość, by zapanować nad jego postępkami.
mını istemişsiniz.
Tak jak nie jest możliwym, byśmy my uczynili coś wbrew
İmdi; eski devirlerden bu zamana dek ihsanı bol Eşiğimize ve porozumieniu, o ile przyjaciele nasi, którzy od dawien do chwili
Hanedanımıza son derece temiz kalp ve kalıp ile sadakat ve obecnej okazywali naszej dynastii i domowi czystość serca,
bağlılık gösterip cihanın sığınağı olan yüce Eşiğimizden ken- wierność i przywiązanie i którzy otrzymali od naszego domu,
dilerine lütuf dolu ahidnâme-i hümâyûnumuz inayet ve ihsan będącego schronieniem dla świata, nasze pełne szacunku wobec
olunan dostlarımız tarafından antlaşmaya, vefa ve dostluğa nich listy, nie uczynią nic sprzecznego z porozumieniem i
aykırı bir iş yapılmadığı takdirde bizim şevketli tarafımızdan przyjaźnią, nie jest rzeczą możliwą, by Chan Krymu, który został
137
dahi antlaşmaya aykırı bir iş yapılması imkânsız olduğu gibi, wyznaczony przez nasze państwo i sułtanat i którego upór,
yüce Devlet ve Saltanatımız tarafından atanan ve fermanımı- wierność i posłuszeństwo rozkazom są znane, odważył się choć
za itaati, devlet ve izzetinin sermayesi bilen Kırım Hanı'nın o krok odstąpić od postanowienia naszego rozkazu.
da fermanımızın hükmünden zerrece ayrılmaya cüret etmesi
ihtimal dışıdır. Jednakże zgodnie z porozumieniem między nami, jak długo
rozbójnicy kozaccy będą przez was powstrzymywani, jak długo
Ancak aramızdaki antlaşmaya göre; Kazak eşkıyasının tarafı- nie będą wypływać czajkami z wód zwanych Morzem Azowskim,
nızdan zapt olunup Özi'den ve Ten Kazağı1 adı altında Azak z Dniepru i wód zwanych Donem Kozackim i słowo czajka nie
Suyu'ndan şayka çıkarılmaması ve Karadeniz'de şayka adının będzie słyszane na Morzu Czarnym, a ponadto jak długo będziecie
anılmaması, ayrıca Kırım Hanı'na eskiden beri veregeldiğiniz płacić Chanowi Krymu na czas podatki, jakie zwyczajowo
vergilerinizi her sene vaktiyle verip dostluk eyledikçe bizim płacicie od dawien i będziecie pozostawać w przyjaźni, tak też
tarafımızdan da Kırım Hanı'nın ve Bucak Tatarlarının zapt i my będziemy powstrzymywać Chana Krymskiego i Tatarów z
olunup bu taraflardan ülkenize akın yapılmaması ve barışın Budżak, by z tej strony nie przeprowadzali najazdów na wasz kraj i
icaplarına uyulması gerekmekte idi. Hâl böyle iken bir-iki przestrzegali wymogów pokoju. Jednakże od Chana Krymskiego
senedir Kırım Hanı'na vergi verilmediğini, Kazak eşkıyası- słyszymy, że od roku – dwóch nie płacicie podatków dla Chana
nın zapt olunmadığını, Han'ın Elçisi'nin alıkonulduğunu ve Krymu, nie powstrzymujecie rozbójników kozackich, że został
barışa uyulması hususunda tarafınızdan dikkat gösterilme- zatrzymany poseł Chana, jak też że nie przywiązujecie wagi do
diğini adı geçen Kırım Hanı'ndan işitmiş idik; ancak Kırım przestrzegania pokoju; lecz to, że Chan Krymu najechał na wasz
Hanı'nın Leh ülkesine akın ettiği Padişahlığımızca malum de- kraj nie było Padyszachowi wiadomym. W tej sytuacji do Chana
ğil idi. Şimdiki hâlde Kırım Hanı'na nâme-i hümâyûnumuz Krymu został wysłany list Sułtanski, by przez czas, gdy będziecie
gönderilip; sizin tarafınızdan barışa ve antlaşmanın şartlarına przestrzegać warunków pokoju i umów, gdy będziecie na czas co
gereğince uyulup kendisine tarafınızdan gönderilmesi âdet roku wysyłać mu zwyczajowe podatki i będziecie pozostawać w
olan vergiyi her sene vaktiyle verip dostluk üzere olduğunuz przyjaźni, zaprzestał dokonywania napadów na Polskę, w sposób
müddetçe, bundan sonra gizli veya açık bir şekilde Leh ülke- jawny lub po kryjomu, i uprzedziliśmy go, by wziął Tatarów pod
sine akın etmemesi ve Tatarları sıkı bir şekilde kontrol altına ścisłą kontrolę. Z tej okazji list ten został wysłany również do
alması için tarafımızdan tembihte bulunulmuştur. Bu vesi- was. Gdy jeden z naszych sierżantów z Mehmed przybędzie do
leyle size de bu nâme-i hümâyûnumuz yazılıp gönderilmiştir. was, to trzeba będzie:
Dergâh-ı Muallâ'mız çavuşlarından Mehmed Çavuş size ulaş-
tığında gerekli olan şudur ki: Tak jak opisaliście to szczegółowo w liście, który przesłaliście
do wielkiego urzędu Padyszacha, nie ma naszego przyzwolenia,
Yüce Padişahlık Makamımıza gönderdiğiniz mektubunuzda by czynić cokolwiek przeciwko pokojowi, macie więc, jak to
ayrıntılı olarak belirttiğiniz üzere, barışa aykırı bir iş yapıldı- zostało zapisane w aktach, przesyłać co roku Chanowi Krymu
ğına bizim asla rızamız bulunmadığından, ahitnamelerimizde na czas podatki, które zwyczajowo płacicie, wziąć pod ścisłą
yazılı ve kayıtlı olduğu şekilde Kırım Hanı'na her sene gön- kontrolę rozbójników kozackich, nie pozwalać, by Kozacy nie
derilmesi âdet olan vergilerinizi vaktiyle gönderip, Kazak eş- wypływali z wód zwanych Morzem Azowskim, z Dniepru i
kıyasını sıkı biçimde kontrol altına alıp, Özi Boğazı'ndan ve wód zwanych Donem Kozackim na wody Morza Czarnego,
Ten Kazağı adı altında Azak Suyu'ndan Karadeniz'e Kazak i macie przestrzegać postanowień pokojowych; wówczas my
çıkartmayıp, barış şartlarına layıkı vechile uyasınız ki, bizim jako Padyszach zapewnimy, by Chan Krymu przestrzegał
Padişahlığımız tarafından da antlaşmaya gereği gibi uyulsun porozumienia i powstrzymywał od napadów na Polskę. Nasz
ve Kırım Hanı Leh ülkesine akın etmekten menolunup zapt dowódca armii stacjonującej w okolicach Dniepru został
olunsun. Özi taraflarında bulunmakta olan Ordu Kumanda- pouczony, by powstrzymał Tatarów z Budżak, tak by nie
nımıza Bucak Tatarını zapt edip Leh ülkesine barışa aykırı dokonywali szkód w Polsce na szkodę pokoju.
olarak zarar eriştirmekten men ve defedilmeleri hususunda
Padişahlığımızca tembihte bulunulmuştur. Sporządzono w połowie miesiąca Szevval roku Hidżry tysiąc
pięćdziesiątym szóstym.
Hicrî, Bin elli altı senesi Şevval ayının ortalarında yazılmıştır.
W Konstantynopolu
Kostantiniye'de
1 Don / Ton Kazağı.

138
139
53
RP. / AGAD, PL_1_3_34-75-408_707

140
KIRIM HANI'NIN LEH ÜLKESİNE SALDIRMAMASI LIST SUŁTANA MEHMEDA IV DO KRÓLA

VE GEREKTİĞİNDE LEH KRALI'NA POLSKIEGO JANA KAZIMIERZA II DOTYCZĄCY
DÜŞMANLARINA KARŞI YARDIM ETMESİ İÇİN KONIECZNOŚCI PRZESTRZEGANIA TRAKTATU, BY
ARADAKİ ANTLAŞMAYA UYULMASI GEREKTİĞİNE CHAN KRYMU NIE NAPADAŁ NA POLSKĘ I BY W
DAİR SULTAN IV. MEHMED TARAFINDAN LEH RAZIE POTRZEBY UDZIELIĆ KRÓLOWI POLSKIEMU
KRALI II. JAN KAZIMIERZ'E GÖNDERİLEN POMOCY PRZECIWKO WROGOM
NÂME-İ HÜMÂYÛN
~19.04.1654 • 28.04.1654 ~
ŞAH MEHMED SZACH MEHMED

BİN SYN
İBRAHİM HAN IBRAHIMA CHANA
Hâlen Leh Kralı olan haşmetli, vakarlı Jan Kazimierz, bu şanı Niech będzie wiadomym obecnemu wielkiemu Królowi Polski
yüce fermanımız ulaştığında bilesiniz ki: Janowi Kazimierzowi, gdy dostanie ten list, że:
Ulu ve yüce Hazret-i Hakk'ın önü sonu olmayan destek ve Wasz list, pełen miłych słów i przyjacielski, jaki przesłaliście,
muvaffakiyetleri ile ve Peygamberlerin Sultanı, iki cihan by wyrazić swą miłość i szczerość oraz by powiadomić o waszej
güneşi Peygamberimiz Muhammed Mustafa -en saf salat ve wiecznej przyjaźni i oddaniu, do naszej Porty, gdzie szukali
dualar O'nun üzerine olsun- hazretlerinin çok bereketli muci- schronienia i dokąd uciekali się sułtanowie i władcy wszystkich
zeleriyle çağın ve zamanın sultan ve hakanlarının başvurdu-
czasów, obdarowanej dostatkiem i nieprzemijającymi i
ğu ve sığındığı yer olan yüce Eşiğimize muhabbet ve köklü
samimiyetinizi ortaya koymak ve bize daimi bağlılığınızın olbrzymimi cudami przez Muhammeda Mustafę, niech będą z nim
gereği olan dostluğunuzu bildirmek için göndermiş olduğu- modlitwy i pokój, słońce obydwu światów, Sułtana Proroków,
nuz, sadıkane üsluplu ve ihlas yüklü mektubunuz Osmanlı za przyzwoleniem i z pomocą Najwyższego i Najpotężniejszego,
Saltanat geleneğine uygun olarak yüce ve saygıdeğer vezir ve został zgodnie z tradycją Sułtanatu Osmańskiego przetłumaczony
vekillerimiz taraflarından tercüme edilip, sade ve öz biçimde przez naszych szanownych wezyrów i ministrów i przedstawiony
yüce huzurumuza arz olunmuş; Elçiliğe tayin olunan güve- mi w czystej i esencjonalnej formie. Mikołaj Bieganowski,
nilir adamlarınızdan Bieganowski Nikola1 ile yanında olan jeden z waszych zaufanych ludzi, mianowany Posłem, wraz
tanınmış beyzadeleriniz, aramızdaki dostluğa binaen yüce towarzyszącymi mu szlachcicami, wymogiem przyjaźni między
Makamımıza yüz sürüp Elçilik merasimini yerine getirdikten nami został przyjęty przez nas, i po spełnieniu wymogów
sonra köklü âdetimiz gereğince her birisi Padişahlığımızın
przyjmowania poselstwa, każdy z nich został uhonorowany
şerefli hilatleri ile ödüllendirilmişlerdir. Adı geçen Elçiniz;
daha önce adalet ve insaf sahibi baba ve soylu atalarım ile si- przez naszego Padyszacha ozdobnym kaftanem. Poseł wasz
zin önceki krallarınız arasında var olan dostluğun ve yapmış przekazał, że życzycie sobie kontynuacji przyjaźni, jaka istniała
oldukları barış antlaşmasının sizin zamanınızda da devam et- między królami przed wami a naszym, pełnym sprawiedliwości
mesini istediğinizi, buna aykırı bir iş yapılmasına kesinlikle pokory ojcem i naszymi przodkami, oraz umów pokojowych,
razı olmadığınızı, ancak ülkenizde ve halkınız arasında büyük jakie oni zawarli, jak też poinformował, że nie godzicie się, by
bir karışıklık yaşandığından elçiler ve mektuplar göndererek uczyniono coś przeciwnego; przekazał prośbę o wybaczenie, że
dostluğunuzu ortaya koyma hususunda gecikmiş olmanızdan z powodu niepokojów przeżywanych obecnie w kraju waszym
dolayı özür beyanını ve Kırım Hanı İslam Giray Han ile Ka- i wśród waszego narodu, zbyt późno wysłaliście listy i posłów,
maniçe altında yapılmış olan barış antlaşmasını sözlü olarak czym spóźniliście się też w przekazaniu wyrazów przyjaźni,
ifade etmiş; Kırım Hanı ve Tatar askerleri tarafından ülkenize
jak też przekazał słownie treść porozumienia pokojowego, jaki
ve vilayetlerinize zarar eriştirilmemesi için yüce Hükümdarlı-
zawarliście z Chanem Krymu Gerajem w Kamieńcu; przekazał
1 Mikołaj Bieganowski.
141
ğımızca yardımda bulunulmasını istediğinizi anlatmıştır. też waszą prośbę o udzielenie przez naszego władcę pomocy, by
Chan Krymu i żołnierze tatarscy nie pustoszyli waszego kraju i
İmdi; eski devirlerden bu zamana dek ihsanı bol Eşiğimize prowincji.
ve Hanedanımıza son derece temiz kalp ve kalıp ile sadakat
ve bağlılık gösterip yüce Eşiğimizden kendilerine lütuf dolu Tak jak nie jest możliwym, byśmy my uczynili coś wbrew
ahidnâme-i hümâyûnumuz inayet ve ihsan olunan dostları- porozumieniu, o ile przyjaciele nasi, którzy od dawien do chwili
mız tarafından antlaşmaya, vefa ve dostluğa aykırı bir iş yapıl-
obecnej okazywali naszej dynastii i domowi czystość serca,
madığı takdirde bizim şevketli tarafımızdan dahi antlaşmaya
aykırı bir iş yapılması imkânsız ve ihtimal dışı olduğu gibi, wierność i przywiązanie, i którzy otrzymali od naszego domu,
yüce Devlet ve Saltanatımız tarafından atanan ve fermanımı- będącego schronieniem dla świata, nasze pełne szacunku wobec
za itaati, devlet ve izzetinin sermayesi bilen Kırım Hanı'nın nich listy, nie uczynią nic sprzecznego z porozumieniem i
da fermanımızın hükmünden zerrece ayrılmaya cüret etmesi przyjaźnią, nie jest rzeczą możliwą, by Chan Krymu, który został
mümkün değildir. wyznaczony przez nasze państwo i sułtanat i którego upór,
wierność i posłuszeństwo rozkazom są znane, odważył się choć
Ancak, aramızdaki barış antlaşmasına göre; Özi ve Ten Ka- o krok odstąpić od postanowienia naszego rozkazu.
zağı2 adı altında şayka çıkmaması, Kırım Hanı'na eskiden
beri veregeldiğiniz vergilerinizin her sene vaktiyle Yaş isimli Jednakże zgodnie z porozumieniem między nami: Kozacy
yerde Han'ın adamına verilmesi ve dostluk edilmesi, bizim znad Dniepru i Donu nie mogą wypływać czajkami, należy co
tarafımızdan da Kırım Hanı'nın ve Bucak Tatarlarının zapt
roku na czas płacić podatki Chanowi Krymu, jak to płaciliście
olunup barışın icaplarına uyulması gerekmekte idi. Hâl böyle
iken senelerce Kırım Hanı'na âdet olarak ve antlaşmalar gere- od dawna, poprzez przekazanie ich ludziom Chana w miejscy
ğince verilmesi gereken vergi verilmeyerek barışa uyulmadığı zwanym Jassy, i utrzymywać z nim przyjacielskie stosunki; a
daha önce Kırım Hanı tarafından bize bildirilmişti. Şimdi ise my też musimy powstrzymywać Chana Krymskiego i Tatarów
arada olanlardan geçip, yüce Eşiğimiz ile eskiden beri var olan z Budżak i stosować się do wymagań pokoju. Ale Chan Krymu
muhabbet ve sevgi zincirine yapışıp samimiyet ve sadakatini- powiadomił nas, że od wielu lat nie płacicie podatków, jakie
zi arz eylediğiniz için bu isteğiniz yüce Padişahlığımızca kabul macie płacić Chanowi Krymu zgodnie z tradycją i umowami,
olunmuştur. Aramızda eskiden beri var olan antlaşmaya her jak też nie przestrzegacie warunków pokoju. Teraz zaś, minęło
iki taraftan uyulduğu, Hanedanımızca atanan Kırım Hanı ile to, a że wy jesteście oczkiem łańcucha miłości i przyjaźni, jakie
yeni yapılan antlaşma geçerli kılınıp yüce atalarım zaman- nas łączyły, i wyraziliście waszą szczerość i oddanie, prośba
larında olduğu gibi her sene verilegelen vergileri tamamen
wasza została przez Padyszacha przyjęta. Więc na podobieństwo
ödendiği ve barış antlaşmasının şartları yerine getirildiği sü-
rece, bundan sonra Tatar askerlerinin gereği gibi zapt olun- czasów naszych przodków, gdy porozumienia były od dawien
ması ve düşmanlarınız ortaya çıktığında dostluğun gereğinin przestrzegane przez obydwie strony i obowiązywała umowa
yerine getirilmesi hususlarında tarafımızdan ferman çıkarıla- zawarta z Chanem Krymu, zostanie przez nas wydany rozkaz, o
caktır. Bu sebeple işbu nâme-i hümâyûnumuz yazılıp tarafı- ile podatki, jakie należy płacić co roku, będą płacone w całości,
nıza gönderilmiştir. Gerektir ki: a postanowienia umowy pokojowej będą przestrzegane, by
powstrzymywać żołnierzy tatarskich i spełnić to, czego wymaga
Tarafınızdan yüce Makamımıza gönderilen mektubunuzda przyjaźń, w razie wystąpienia przeciwko wam waszych wrogów.
ayrıntılı olarak açıklandığı üzere; barış, esenlik ve kurtulu- Dlatego też został napisany i przesłany do was niniejszy list.
şun sebeplerine gereğince riayet edip daha önceki ahidnâme-i
hümâyûnumuzda var olan şartlara uyup Kırım Hanı ile yeni Tak jak zostało to szczegółowo opisane w waszym liście
yapılan antlaşmada yer aldığı şekilde her sene verilmesi âdet
przesłanym do naszego wysokiego urzędu: macie przestrzegać
olan vergiyi vaktiyle verip teslim eyleyesiniz ki, bizim tarafı-
mızdan da Kırım Hanı'na nâme-i hümâyûnumuz gönderile- pokoju i przyjaźni, przestrzegać warunków określonych w
rek ülkenize zarar eriştirmekten menolunup, düşmanlarınıza poprzednich ahdname i płacić na rzecz Chana Krymu co roku i
karşı sizin savunulmanızda ihtimam göstermesi hususunda na czas podatki, jakie płaciliście corocznie zgodnie z warunkami
Padişahlığımız tarafından tembihte bulunulsun. Diğer konu- nowej umowy zwartej z Chanem Krymu; a wówczas my
larla ilgili ayrıntılar ise Veziriazamımız'ın mektubunda yer prześlemy do Chana Krymu list i pouczymy go, by powstrzymał
alacaktır. się od czynieni strat waszemu krajowi i by okazywał wam pomoc
w obronie przeciwko waszym wrogom. Szczegóły w innych
Hicrî, Bin altmış dört senesi Cemaziyelahir ayının başlarında sprawach będą opisane w liście naszego Wielkiego Wezyra.
yazılmıştır.
Sporządzono na początku miesiąca Cemaziyelahir roku Hidżry
Saltanat Merkezi tysiąc sześćdziesiątym czwartym.
Kostantiniye'de
W Konstantynopolu, Stolica Sułtanatu
2 Don / Ton Kazağı.
142
143
54
RP. / AGAD, ASK II, t. 54, s. 58v

144
KRALİYET İÇİN YAPTIĞI TERCÜMELERDEN O ZAPŁACIE 1200 FLORINÓW DNIA 4 GRUDNIA 1656
DOLAYI FRANCISZEK MESGNIEN'E (MENIŃSKI)1 „PANU FRANCISZKOWI MESGNIENOWI
4 ARALIK 1656 GÜNÜ İTİBARİYLE 1200 FLORİN (MENIŃSKIEMU) ZA JEGO WYDATKI ZWIĄZANE Z
ÖDENMESİNE DAİR TŁUMACZENIAMI DLA KRÓLA POLSKIEGO”1
~04.12.1656 ~
1 1654'de, Lehleştirilmiş Fransız hümanisti Franciszek a Mesgnien Meniński 1 W 1654 r. Franciszek a Mesgnien Meniński (Franciscus Mesgnien Lotharingus;
(Franciscus Mesgnien Lotharingus, ykl. 1620-1698), Leopolis Bayraktarı ok. 1620–1698), naturalizowany w Polsce humanista francuski, przebywał
Mikołaj Bieganowski'nin İstanbul elçiliğinde muhtemelen tercüman olarak z poselstwem polskim Mikołaja Bieganowskiego, chorążego lwowskiego,
bulunuyordu. Jawor Kaymakamı ve gelecek Lehistan Kralı Jan Sobieski de w Stambule, zapewne jako tłumacz. W poselstwie tym uczestniczył też m.
bu elçiliğe katıldı. Türkçe öğrenmek için Franciszek a Mesgnien İstanbul'da in. starosta jaworowski Jan Sobieski (przyszły król). Franciszek a Mesgnien
iki yıl kalmıştı. İstanbul'da İslamiyet'e geçtikten sonra Divan-ı Hümayun pozostał w Stambule przez dwa lata (jako rezydent) w celu „przećwiczenia
Baştercümanlığına getirilen Jaxa sülale armasına sahip, ünlü Leh asilzadesi się w języku tureckim”. W pogłębianiu znajomości tego języka pomagał mu
olan Wojciech Bobowski (Ali Ufkî Bey), Osmanlıca'yı ilerletmesine yardım wybitny polski poturczeniec, szlachcic herbu Jaxa Wojciech Bobowski (Ali bej,
ediyordu. Bobowski dillere olağanüstü yatkındı. İncil'i Osmanlıca'ya tercüme Ali Ufki), piastujący w Stambule urząd naczelnego tłumacza rady sułtańskiej.
etmiş ve Türkçe el kitabını hazırlamıştı (el yazması Paris Bibliotheque Nati- Bobowski był niezwykle uzdolniony językowo; m.in. przetłumaczył Biblię na
onale'de bulunmaktadır). Wojciech Bieczyński'nin vefatından sonra kralın język turecki i opracował podręcznik do nauki tureckiego (rkps w Bibliotheque
Baştercümanı olmak için 1655'de Meniński Varşova'ya geri döndü. Müteakip Nationale w Paryżu). W 1655 r. Meniński wrócił do Warszawy, by po śmierci
yıllarda Osmanlı Devleti'ne iki defa elçi olarak gitti. Fakat 1660'lı yıllarda Vi- Wojciecha Bieczyńskiego zostać tłumaczem królewskim. W następnych
yana'ya taşınıp Nemçe İmparatoru'nun umumi kaleminde Şark Dilleri Ter- latach jeszcze dwukrotnie posłował do Turcji, jednak ostatecznie, ok. 1660
cümanı olarak görevlendirildi. Orada, Thesaurus Linguarum Orientalium r., wstąpił na służbę Habsburgów i przeniósł się do Wiednia, gdzie został
Turcica, Arabica, Persica adlı sözlüğünü yazdı. Osmanlıca'nın en kapsamlı tłumaczem języków orientalnych w kancelarii cesarskiej. Tu też opracował
sözlüğü olan bu kitap 1680 yılında Viyana'da 3 cilt olarak yayımlandı. Os- swój Thesaurus Linguarum Orientalium Turcica, Arabica, Persica (3 tomy wyd.
manlı metinlerinin, Latince, Almanca, İtalyanca, Fransızca ve Lehçe olmak drukiem w Wiedniu, 1680). Słownik ten jest najobszerniejszym słownikiem
üzere 5 dile çevrildiği ve sözlükte deyim ve atasözlerinin bulunduğu için söz- języka osmańsko-tureckiego. Ponieważ przy tym materiał osmański jest
lük, bu dillerin söz yapısı açısından değerli bir kaynak niteliğindedir. Ayrıca, tam tłumaczony na 5 języków (łacinę, niemiecki, włoski, francuski i polski),
Meniński Linguarum orientalium Turcica, Arabica, Persica institutiones; stanowi on także ciekawe źródło do historii leksyki tych języków, tym bardziej
seu Grammatica Turcica etc. adlı Osmanlıca gramer kitabını da yazdı. (Vi- że Meniński uwzględniał frazeologizmy i przysłowia. Ponadto opracował on
yana, 1680). (Hubert Wajs) gramatykę turecką Linguarum orientalium Turcica, Arabica, Persica institutiones;
seu Grammatica Turcica etc. (Wiedeń 1680). (Hubert Wajs)
145
55
RP. / AGAD, PL_1_3_34-76-422_726

146
KIRIM HANI'NIN, RAKOCZI BEY'E KARŞI LIST SUŁTANA MEHMEDA IV DO KRÓLA

KENDİSİNE YARDIM ETMESİNDEN DOLAYI POLSKIEGO JANA KAZIMIERZA II, KTÓRY
TEŞEKKÜR EDİP AHİTNAME VERİLMESİ DZIĘKUJE ZA POMOC UDZIELONĄ MU PRZEZ
TALEBİNDE BULUNAN LEH KRALI II. JAN CHANA KRYMSKIEGO PRZECIWKO RAKOCZEMU
KAZIMIERZ'E, TALEBİNİN KARŞILANABİLMESİ I PROSI O WYDANIE AHDNAME (AKTU
İÇİN İSTANBUL'A BİR BÜYÜKELÇİ GÖNDERMESİ PRZYMIERNEGO), O KONIECZNOŚCI PRZYSŁANIA
GEREKTİĞİNE DAİR SULTAN IV. MEHMED PRZEZEŃ DO STAMBUŁU POSŁA, BY UCZYNIĆ
TARAFINDAN GÖNDERİLEN NÂME-İ HÜMÂYÛN ZADOŚĆ TEJ PROŚBIE
~22.06.1658 • 01.07.1658 ~
ŞAH MEHMED SZACH MEHMEDA

BİN SYN
Leh ülkesinin Kralı haşmetli, vakarlı ulu dostumuz Jan Gdy ten list dotrze do naszego wszechmocnego przyjaciela Króla
Kazimierz, bu şanı yüce fermanımız ulaştığında bilesiniz ki: Polski Jana Kazimierza, niechaj wie on co następuje:
Zamanın sultanlarının dayanağı ve çağın hakanlarının sığı- Dotarł do naszego państwa i progów, będących oporą sułtanów
nağı olan yüce Eşiğimize ve Devletimize Elçiniz Pan Sisanuş i miejscem schronienia władców wieków, wasz list, jaki
Makomçki1 vasıtasıyla gönderdiğiniz mektubunuz gelip ulaş- przesłaliście za pośrednictwem swego posła Pana Sebastiana
mış; Osmanlı Saltanat geleneğine uygun olarak yüce ve saygı- Machowskiego; zgodnie z tradycją Imperium Osmańskiego
değer vezir ve vekillerimiz taraflarından tercüme edilip, yüce został on przetłumaczony przez naszych drogich wezyrów i
huzurumuza arz ve muhtevası malumumuz olmuştur. Ayrıca ministrów i treść jego została przedstawiona naszej wysokości.
adı geçen Elçiniz huzurumuza kabul edilme şerefine nail ol- Ponadto poseł wasz dostąpił zaszczytu przyjęcia przez naszą
muş, dostluğa layık şekilde hilatler ve çeşitli iltifatlarla gönlü wysokość i serce jego przepełniono miłymi słowami, jakich
hoş edilmiştir. godni są przyjaciele.
Devlet-i Aliyye'mizin sadık kulu olan Kırım Hanı Mehem- Chan Krymu Muhammed Girej, wierny sługa naszego potężnego
med Giray Han'ın bizim fermanımız gereğince imdadınıza państwa, posłuchawszy naszego rozkazu pośpieszył wam z
yetişip tuz ve ekmek haini olan Rakoczi Bey ve askerlerini ce- pomocą i ukarał zdrajcę Rakoczego i jego żołnierzy; podziękował
zalandırıp ülkenizi şerlerinden kurtarmasına teşekkür etmiş; za uwolnienie waszego kraju od tego zła; teraz zaś chcecie, by
bundan sonra eskiden olageldiği gibi Devletimiz ile dostluk między naszymi państwami panowały stosunki przyjaźni, jak to
ve iyi ilişkiler içerisinde olmayı ve iki Devlet arasında dostluk było od dawien, i byśmy wydali akt przymierny, tak by między
ve muhabbetin hüküm sürmesi için tarafımızdan ahidnâme-i dwoma państwami panowały już przyjaźń i miłość.
hümâyûn gönderilmesini istemişsiniz.
Państwo nasze, będące siedzibą szczęścia, za sprawą Pana
Rablerin Rabbi, sebeplerin ortaya çıkarıcısı, şanı yüce Allah; Panów, sprawcy wszystkiego, co się dzieje, Wszechmocnego
iki cihan güneşi, Peygamberimiz, Hüdâ'nın sevgilisi Muham- Allacha, słońca dwóch światów naszego Proroka, ukochanego
med Mustafa -yüce Allah O'na salat ve selam kılsın- hazretle- Najwyższego, sprawcy wielu cudów Muhammeda Mustafy, nie
rinin mucizeleri ve O'nun aile ve evladının ve sahabilerinin Allach ześle nań pokój, trzyma drzwi otwarte i dla przyjaciół i
kerametlerinin kuvveti ile ebedî Devletimizin saadetin yurdu dla wrogów, i zawsze jest gotowe i sprawne do działania dla tych,
olan kapısını dost ve düşmana açık ve lütuf ve ihsanlarımızın którzy są wobec nas wierni. Szczególnie zaś od szczęśliwych
1 Sebastian Machowski.
147
sebeplerini bize sadık olanlar hakkında hazır ve amade kıl- czasów naszych szlachetnych przodków Król Polski, który był
mıştır. Özellikle soylu ecdadımızın kutlu zamanlarından beri przed wami, uczynił ze swej wierności wobec naszej trwałej
sizden önceki Leh kralları bu şanlı ve sapasağlam Hanedanı- dynastii cnotę i stał się przyjacielem naszych przyjaciół oraz
mıza sadakat üzere kulluk edip dostlarına dost ve düşmanları- wrogiem naszych wrogów; dlatego też chronili ono miasta i
na düşman olduğu için, egemenlikleri altında olan memleket wsie, jakie pozostawały pod ich panowaniem, jak i żyjących w
ve şehirler ve bunların içerisinde yerleşik olan ahali düşman nich ludzi przed wrogiem, a w potrzebie służyli pomocą. Lecz
tuzağından korunmuş, gerektiğinde imdat ve yardımda bu- od pewnego czasu nie przywiązywano uwagi od odnowienia
lunulmuşlardır. Ancak bir süredir dostluk ve barış elbisesi- szat pokoju i przyjaźni i wzmocnienia jedności i przyjaźni, tak że
nin yenilenmesine ve dostluk ve birliğin temellendirilmesine zasada ta została zapominana.
dikkat olunmadığından aradaki bu ilke unutulup işlemez hâle
gelmişti. Ponieważ teraz wystąpiliście z prośbą, by okazywać przyjaźni
szacunek, to uznając za swoje i właściwe działania, jakie
Şimdi ise, dostluğa riayet olunmak hususunda tarafınızdan prowadzili nasi szlachetni ojcowie i przodkowie wobec
müracaat olunduğu için, inşallah çok değerli baba ve soylu poprzednich królów polskich, również nasz urząd Padyszacha
atalarımızın sizden önceki Leh kralları ile eyledikleri muame- będzie okazywać wysiłki na rzecz ochrony waszego państwa
le bizim tarafımızdan da geçerli tutulup ülkenizin düşmandan przed wrogiem. Ponieważ poseł wasz wypełnił swoje zadanie
korunması için yüce Padişahlığımız tarafından çaba gösteri- w sposób należyty, wydano mu zgodę i zezwolenie na wyjazd,
lecektir. Adı geçen Elçiniz görevini lâyıkı vechile yerine ge- by dostarczył wam ten list. Tak więc, gdy otrzymacie ten list,
tirdiği için kendisine izin ve ruhsat verilmiş ve işbu nâme-i koniecznym będzie:
hümâyûnumuz yazılıp gönderilmiştir. Bu namemiz size ulaş-
tığında gerekli olan şudur ki: Byście służyli naszemu trwałemu państwu i dynastii pełnią
wierności, na podobieństwo swych poprzedników nie zbaczali
Siz de bu sapasağlam Hanedanımıza ve Devletimize tam bir z drogi prawdy, nie opuścili ścieżki oddania i szczerości, jaką oni
sadakat ile hizmet edip, sizden önceki krallar gibi doğruluk kroczyli. I tak jak czynili to zwyczajowo poprzedni królowie i inni
dairesinden ayrılmayıp, gittikleri samimiyet ve bağlılık cadde- władcy z okolic, macie przysłać swego ambasadora, a wówczas
sinden sapmayasınız. Bundan sonra yüce Dergâhımıza sizden zostanie wydany akt przymierny, o jaki prosicie w swym liście.
önceki kralların ve etraftaki hükümdarların âdeti üzere müs-
takil tanınmış büyükelçinizi gönderesiniz ki, mektubunuzda Inne, poza powyższą sprawy znajdą się w listach naszego
istediğiniz şekilde ahidnâme-i hümâyûnumuz gönderilsin. Wielkiego Wezyra i Dowódcy Armii Muhammeda Paszy.
Bunun dışındaki diğer konular Veziriazamımız ve Ordu Ku- Napisano w końcu miesiąca Ramazan roku Hidżry tysiąc
mandanımız Mehemmed Paşa'nın mektubunda yer alacaktır. sześćdziesiątym ósmym.
Yüce Peygamberimiz'in hicreti tarihine göre, Bin altmış sekiz W siedzibie w dolinie Edirne
senesi mübarek Ramazan ayının sonlarında yazılmıştır.
Edirne Ovası
Yurdunda
148
149
56
RP. / AGAD, PL_1_3_34-76-438_742

150
KIRIM HANI'NIN YARDIMA GÖNDERİLMESİNDEN LIST SUŁTANA MEHMEDA IV DO KRÓLA

DOLAYI TEŞEKKÜR EDEN LEH KRALI II. POLSKIEGO JANA KAZIMIERZA II, W KTÓRYM
JAN KAZIMIERZ'E, DOSTLUĞUN DEVAMI DZIĘKUJE ZA PRZYSŁANIE CHANA KRYMSKIEGO
İÇİN ANTLAŞMAYA UYULMASI VE LEH Z POMOCĄ, W KTÓRYM ZWRACA UWAGĘ NA
KRALLIĞI İÇİN RAKOCZI-OĞLU İSMİNDEN POTRZEBĘ PRZESTRZEGANIA POROZUMIEŃ DLA
VAZGEÇİLMESİ GEREKTİĞİNE DAİR ZAPEWNIENIA
SULTAN IV. MEHMED TARAFINDAN KONTYNUACJI PRZYJAŹNI I
GÖNDERİLEN NÂME-İ HÜMÂYÛN ZREZYGNOWANIA Z SYNA
RAKOCZEGO NA TRON POLSKI
~09.06.1666~

BİN SYN
Hâlen Leh Kralı olan haşmetli, vakarlı dostumuz Jan Kazimierz, Gdy ten list dotrze do naszego wszechmocnego przyjaciela Króla
bu şanı yüce fermanımız ulaştığında bilesiniz ki: Polski Jana Kazimierza, niechaj wie on co następuje:
Ulu ve yüce Hazret-i Hakk'ın önü sonu olmayan destek ve mu- Wasz list, pełen miłych słów i przyjacielski, jaki przesłaliście,
vaffakiyetleri ve Peygamberlerin Sultanı, iki cihan güneşi, Pey- by wyrazić swą miłość i szczerość oraz by powiadomić o waszej
gamberimiz Muhammed Mustafa -en saf salat ve dualar O'nun wiecznej przyjaźni i oddaniu, do naszej Porty, gdzie szukali
üzerine olsun- hazretlerinin çok bereketli mucizeleriyle çağın schronienia i dokąd uciekali się sułtanowie i władcy wszystkich
ve zamanın sultan ve hakanlarının başvurduğu ve sığındığı yer
czasów, obdarowanej dostatkiem i nieprzemijającymi i
olan yüce Eşiğimize muhabbet ve köklü samimiyetinizi ortaya
koymak ve bize daimi bağlılığınızın gereği olan dostluğunuzu olbrzymimi cudami przez Muhammeda Mustafę, niech będą z nim
bildirmek için göndermiş olduğunuz, sadıkane üsluplu ve ihlas modlitwy i pokój, słońce obydwu światów, Sułtana Proroków,
yüklü mektubunuz Osmanlı Saltanat geleneğine uygun olarak za przyzwoleniem i pomocą Najwyższego i Najpotężniejszego,
yüce ve saygıdeğer vezir ve vekillerimiz taraflarından tercüme został zgodnie z tradycją Sułtanatu Osmańskiego przetłumaczony
edilip, sade ve öz biçimde yüce huzurumuza arz olunmuş; El- przez naszych szanownych wezyrów i ministrów i przedstawiony
çiliğe tayin olunan güvenilir adamlarınızdan Başkapıcıbaşı ve mi w czystej i esencjonalnej formie. Jan Wieniawski (Covan
Çaşnigiriniz olan Covan Romski1 diğer beyzadeleriniz ile, ara- Romski), mianowany posłem spośród waszych zaufanych ludzi,
mızdaki dostluğa binaen yüce Makamımıza yüz sürüp Elçilik wasz Wielki Odźwierny i Podstolny, wraz z innymi szlachcicami,
merasimini yerine getirdikten sonra eskiden beri var olan güzel wymogiem przyjaźni między nami, został przez nas przyjęty
âdetimiz gereğince her birisi Padişahlığımızın şerefli hilatleri
i po spełnieniu wymogów przyjmowania poselstwa, każdy z
ile ödüllendirilmişlerdir.
nich został uhonorowany przez naszego Padyszacha ozdobnym
Daha önce bizim adalet ve insaf sahibi baba ve soylu atalarımız kaftanem.
ile sizin önceki krallarınız arasında var olan dostluk ve yapmış
oldukları barış antlaşması aramızda yürürlükte olduğundan, Napisaliście, że pokonaliście swych wrogów i dziękujecie za
düşmanlarınızın cezalandırılmaları hususunda yüce Allah'ın pomoc jakiej udzielił wam przyjaciel naszego państwa Chan
lütfuyla tarafımızdan görevlendirilen Devletimizin dostu Kı-
rım Hanı Mehmed Giray Han ile tam bir uyum ve iş birliği içe- Krymu Geraj, na którego z pomocą i łaską Allacha nałożyliśmy
risinde gayretler sarf edildiğini, yüce Allah'ın yardımıyla Kazak obowiązek ukarania waszych wrogów i który dołożył wysiłków,
taifesinin canını kurtarmak için itaat ettiğini, Moskovlulara da by przy pomocy Wszechpotężnego Allacha zmusić Kozaków
gerekli dersin verildiğini, bu hususta yüce tarafımızdan yapılan do ratowania swych dusz, jak też dał konieczną nauczkę
yardıma teşekkür ettiğinizi ve düşmanlarınızın mağlubiyetini Moskwie, albowiem porozumienia pokojowe zawarte pomiędzy
bildirmişsiniz.
1 Jan Wieniawski.
151
İmdi; eski zamanlardan şimdiye kadar yüce Eşiğimize ve sapa- naszym ojcem i naszymi przodkami, pełnymi sprawiedliwości i
sağlam Hanedanımıza tam bir temiz kalplilikle sadakatini orta- łaskawości, a królami panującymi przed wami, jak i przyjaźń i
ya koyan ve yüce Eşiğimizden kendisine lütufkâr ahidnâme-i pokój między nami przetrwały do dzisiaj.
hümâyûnumuz inayet ve ihsan olunan dostlarımız tarafından
antlaşmaya, vefa ve dostluğa aykırı bir iş yapılmadıkça yüce Tak jak nie jest możliwym, byśmy my uczynili coś wbrew
Padişahlığımız tarafından da barış ve esenliğe aykırı bir iş ya- porozumieniu, o ile przyjaciele nasi, którzy od dawien do chwili
pılması imkânsız ve ihtimal dışı olduğu gibi yüce Devletimiz obecnej okazywali naszej dynastii i domowi czystość serca,
tarafından atanmış olan ve emrimize itaati izzet ve devletinin wierność i przywiązanie, i którzy otrzymali od naszego domu,
sermayesi bilen Kırım Hanı'nın da fermanımızın hükmünden będącego schronieniem dla świata, nasze pełne szacunku wobec
zerrece sapmaya cüret etmesi mümkün değildir. Ancak daha nich listy, nie uczynią nic sprzecznego z porozumieniem i
önce yüce Padişahlığımız tarafından sizinle yapılmış olan barış przyjaźnią, nie jest rzeczą możliwą, by Chan Krymu, który został
antlaşmasının yürürlükte olan maddeleri de malumunuzdur. wyznaczony przez nasze państwo i sułtanat i którego upór,
Yüce Eşiğimiz ile eskiden beri var olan muhabbet ve sevgi yo- wierność i posłuszeństwo rozkazom są znane, odważył się choć o
luna yapışıp samimiyet ve sadakatinizi ortaya koyduğunuz için krok odstąpić od postanowienia naszego rozkazu. Jednakże znane
isteğiniz yüce Padişahlığımızca kabul buyurulmuştur. Eskiden są wam postanowienia porozumienia pokojowego zawartego
beri aramızda yapılmış olan antlaşmaya uyulur ve bu sağlam pomiędzy naszym urzędem Padyszacha a wami. Padyszach przyjął
Hanedanımızın dostu olan Kırım Hanı ile bu defa yapılan ant- waszą prośbę, gdyż okazujecie wierność i szczerość krocząc
laşma da aynı şekilde geçerli tutulup aziz atalarımın kutlu za- drogą miłości i przyjaźni z naszą Portą. Jeśli nadal będzie się
manlarında olduğu gibi her sene vergileri kendilerine tamamen przestrzegać zawartych między nami porozumień i pozostawać
ödenirse ve barış antlaşmasının şartları yerine getirilirse, bun- wiernym porozumieniu zawartym z przyjacielem naszej dynastii
dan sonra da dostluğun gereğini yerine getirmesi için kendisi- Chanem Krymu, jak też – jak to się działo za szczęśliwych czasów
ne fermanımız gönderilecektir. Bu sebeple size de işbu nâme-i naszych przodków – nadal będzie się co roku płacić mu należne
hümâyûnumuz yazılıp gönderilmiştir. Gerektir ki: podatki i przestrzegać warunków pokoju, to gwoli przyjaźni
między nami nakażemy [Chanowi] przestrzegania przyjaźni.
Tarafınızdan yüce Makamımıza gönderilen muhabbet yüklü Dlatego też został napisany i przekazany wam ten list. Należy
mektubunuzda yazılıp açıklandığı üzere, barış, esenlik ve se- więc:
lametin şart ve icapları hakkıyla yerine getirilip daha önceki
ahidnâme-i hümâyûnumuzda yer alan şartlara uyulduğu sürece
Jak zostało napisane w waszym, pełnym słów przyjaźni liście,
yüce Allah'ın inayeti ile Hükümdarlığımız tarafından dostluk-
jak długo przestrzegane będą pokój, przyjaźń i spokój i jak
tan başka bir şey görülmez ve her iki tarafın iş birliğiyle iki ta-
długo będzie się stosować do warunków określonych w naszym
rafın halkı mutlu ve huzurlu olurlar. Adı geçen Elçiniz görevini
poprzednim liście, to z łaską Wszechmocnego Allacha również
layıkı vechile yerine getirmiş ve çeşit çeşit inayetlerimize maz-
nasza władza nie uczyni nic przeciwko przyjaźni, tak by za
har olarak tarafımızdan kendisine dönüş izni verilmiştir.
sprawą współpracy między nami narody nasze żyły w spokoju
i szczęściu. Poseł wasz wypełnił swą misję w sposób dostojny i
Siz dostumuzdan sonra Krallığa kimin geçeceği hususunda ku-
jako godny naszych łask dostał zgodę na powrót.
lağımıza bazı duyumlar ulaşmıştır. Şûranızda Rakoczi-oğlu'nu
dile getirmişsiniz. Böyle bir tercih Devlet-i Aliyye'me faydalı
Dotarły do nas pewne pogłoski o tym, kto ma zostać królem po
olmadığından başka ülkenizin harap ve karga ve baykuşların
was, naszym przyjacielu. W piśmie swym wspomnieliście o synu
yurdu olmasına sebep olacaktır. Bizim ona hiçbir şekilde rıza-
Rakoczego. Wybór taki nie jest widziany przez nasze państwo
mız olmadığından, hatmanlarınıza ve kanslara [kançılara(?)]
za korzystny, a wręcz stanie się powodem pogrążenia waszego
dahi yazılmıştır. Onun dışında, usulünüze göre her kim olursa
getiriniz. Ancak Rakoczi-oğlu'ndan vazgeçilmesi iki taraf için kraju w wojnę i zamieszki, w siedlisko kruków. Napisaliśmy do
de en uygun ve en faydalı olanıdır. Bu husustaki cevabınız için waszego hetmana, że nigdy nie będzie naszej zgody na niego.
Dergâh-ı Muallâ'mız Çavuşu Oruç tayin olunmuştur. Eğer Osadźcie na tronie kogokolwiek innego, zgodnie z waszymi
memleketinizi kayırıp ulu Devletimizle olan dostluğu sürdür- zwyczajami, oprócz niego. Rezygnacja z syna Rakoczego będzie
mek istiyorsanız cevabını gönderesiniz. korzystna i pożyteczna dla obydwu naszych stron. Dla uzyskania
waszej odpowiedzi w tej sprawie mianowaliśmy naszego
Hicrî, Bin yetmiş bir senesi Şevval ayının ortalarında yazılmış- sierżanta Oruça. Jeśli chcecie służyć swemu krajowi i pozostawać
tır. w przyjaźni z naszym państwem, przyślecie odpowiedź.
Saltanat Merkezi Napisano w połowie miesiąca Szevval roku Hidżry tysiąc

siedemdziesiątym pierwszym.
Kostantiniye'de
W Stolicy Sułtanatu, Konstantynopolu
152
153
57
RP. / AGAD, PL_1_3_34-77-453-762_0001

154
SULTAN IV. MEHMED TARAFINDAN, LEH KRALI AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) WYDANY
II. JAN KAZIMIERZ'E VERİLEN 1667 TARİHLİ KRÓLOWI POLSKIEMU JANOWI KAZIMIERZOWI II
AHİTNAME PRZEZ SUŁTANA MEHMEDA IV
~02.08.1667 • 11.08.1667~
yardım edicidir. Niosący pomoc.

BİN SYN
Bu şerefli, şanı yüce ve derecesi yüksek sultanlık nişanı ve Postanowienia tego aktu przymiernego opatrzonego wielką
hakanlık tuğrasının, Allah'ın yardımıyla yerine getirilecek pieczęcią i oznaką Najwyższego i Najjaśniejszego Sułtanatu,
hükmü şudur ki: jakie należy wypełnić, są takie:
Şanı büyük ve sultanlığı yüce olan, varlığı sonsuz ve zevalsiz Z pomocą Najwyższego Stwórcy i Pana Mocy, który nie ma
yüce Yaratıcı ve Kudret Sahibi'nin önü sonu olmayan üstün końca i nie przemija, największego i najprześwietniejszego z
inayet, destek ve hidayeti ile ve iki cihanın önderi, Peygam- sułtanów, jego dobroci, która nie ma początku i nie ma końca,
berlik göğünün en parlak güneşi, en değerli sevgili, âdemo- jego wsparcia, miłości i opieki, naszego proroka Muhammeda
ğullarının en üstünü, ceza gününün şefaatçisi, Peygamberi- Mustafy, niech pokój będzie z nim, przywódcy dwóch światów,
miz Muhammed Mustafa'nın -yüce Allah O'na salat ve selam najjaśniejszego słońca na niebiosach proroków, najukochańszego,
kılsın- bereketli mucizeleri ve O'nun seçkin Dört Arkada- największego z synów Adama, jego cudownych uczynków, i jego
şı'nın, ailesinin ve değerli sahabilerinin himmetleri ve eşliği czerech wybranych przyjaciół, ich rodzin i sług, ja sługa dwóch
ile ben ki; Haremeyn-i Şerifeyn'in hizmetkârı, küfür ve sapık- Świętych Miast, burzyciel nieprawości i odszczepieństwa, sułtan
lık binalarının yıkıcısı, sultanların sultanı ve hakanların da- sułtanów, opoka chanatów, cień Allacha na ziemi, którego
yanak ve delili, Allah'ın yeryüzündeki gölgesi, Rum, Arap ve rozkaz jest słuchany w świecie rumskim, arabskim i adzemskim,
Acem memleketlerinde fermanı yürüyen, Irak, Tacik, Türk sprawujący władzę nad Irakiem, Turkami, Tadżykami i krajami
ve Deylem ülkelerinde hükmü yürüyen, taç veren, cihangir, wokół Morza Kaspijskiego (Deylem), pan świata, koronujący
ordu kumandanı ve fatih hükümdar, Akdeniz taraflarındaki głowy, dowódca armii i zwycięski władca, władca sięgających
gök gibi yüksek beldelerin, Karadeniz taraflarındaki kale ve nieba twierdz nad Morzem Śródziemnym, twierdz, osad i
yerleşim yerlerinin, asrın biriciği Mısr-ı Kahire'nin, Yukarı miast nad Morzem Czarnym, wyjątkowego Kairu w Egipcie,
Said'in, esenlik yurdu Bağdad'ın, Şehrizol, Musul, Halep, Şam, górnego Egiptu, źródła radości Bagdadu, Szehrizolu, Mosulu,
Bender-i Cidde ve Süveys'in, saygıdeğer Kudüs-i Şerif'in, Me- Aleppo, Damaszku, Bender-i Dżiddy i Sueza, świętego miasta
dine-i Münevvere ve mukaddes Ev Kabe-i Mükerreme'nin Jerozolimy, prześwietnej Medyny i światłej Mekki, niech Allach
-Allah her ikisinin de şeref ve saygınlığını artırsın-, Habeş, Basra, wywyższa ich chwałę, Habesz, Basry, Lahsy, Saidy, Bejrutu, Sany,
Lahsa, Sayda, Beyrut, San'a, Kürdistan, Gürcistan, Lûristan, Kurdystanu, Gruzji, Lurestanu, Diyarbakiru, Erzurum i Vanu,
Diyarbekir, Erzurum ve Van'ın, Anadolu, Rum, Zülkadriye, Anatolli, Rumu, Zulkadriye, Karamanu, Adany, Izmiru, Aydinu,
155
Karaman, Adana, İzmir, Aydın, Saruhan, Germiyan, Rumeli, Saruhanu, Germiyanu, Rumeli, Transylwanii, Mołdawii,
Erdel, Eflak, Boğdan, Akkirman, Kefe, Kırım, Azak, Bender-i Wołoszczyzny, Akermanu, Kaffy, Krymu, Azowa, Bender-i
Kili, Özi, Deşt-i Kıpçak, Bosna, Budun, Tımışvar, Eğre, Ka- Kili, Oczaków, Dzikiego Pola, Bośni, Budun, Timisoary, Egre,
nije ve Sigetvar'ın, Kıbrıs, Rodos, Sakız ve Midilli adalarının, Kanije i Szegedu, Wysp Cypr, Rodos, Chios, Lesbos, ojczyzny
cihad yurdu olan Cezâyir-i Mağrib, Trablusgarb, Tunus ve dżihadu Algierii, Trypolisu Zachodniego, Tunezji i Ewtan a w
Evtân'ın, özellikle de hükümdarların ve kayserlerin özlemi szczególności miasta – źródła tęsknoty i westchnień władców
olan, uğurlu beldelerin bayındırı İstanbul şehrinin ve bunla- Stambułu, a oprócz tego wielu ziem zdobytych siłą i rozsądkiem,
rın dışında güç ve tedbirimle fethedilmiş daha nice kıymetli wielu innych cennych światów, ja Padyszach, Sułtan Gazi
ve güvenli diyarların Padişahı, Sultanı, yüksek dereceli Şehin- Mehmed, Syn Sułtana Ibrahima, syna Sułtana Ahmeda, syna
şahı ve şanı büyük Hakanı, sultan oğlu sultan, Sultan Süley- Sułtana Mehmeda, Syna Sułtana Murada, syna Sułtana Selima,
man Han oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Murad Han oğlu syna Sułtana Sulejmana, sułtanów synów sułtanów, wielki
Sultan Mehemmed Han oğlu Sultan Ahmed Han oğlu Sultan władca i szach szachów.
İbrahim Han oğlu Sultan Gazi Mehemmed Han'ım.
Ponieważ za przyzwoleniem Najwyższego bezpieczeństwo,
Emniyet, huzur ve Hükümdarlığın işlerinin yoluna konulma- spokój i władza zostały złożone w moich rękach, to w dowód
sı Rabb'in muvaffak kılmasıyla benim yetkime verildiği için, wdzięczności za te łaski, koniecznym jest, byśmy jako Padyszach
bana da bu nimetlerin şükrü olmak üzere; yüce Dergâhımıza nie szczędzili naszych niezmiernych łask i dobroci tym, którzy
samimiyet, sadakat ve dürüstlükle sığınıp dayananlara Padi- uciekają się pod naszą wierność, szczerość i otwartość.
şahlığımın lütuf ve atıfetlerinin bolca dağıtılması ve esirgen-
memesi gerekli ve mühim olmuştur. Dlatego też: ponieważ Król państwa polskiego, władca, potężny
i wszechmocny Król Kazimierz, wysłał do nas, siedziby będącej
Bundan dolayı; Leh memleketinin Kralı ve Hükümdarı olan miejscem schronienia, opoką i ratunkiem władców i cesarzy,
haşmetli, vakarlı Jan Kazimierz, çağın ve cihanın kayser ve swego posła Hieronima Radziejowskiego, jednego ze swych
hakanlarının başvuru, dayanak, sığınak ve kurtuluş yeri olan zaufanych i wybranych ludzi, z życzeniem odnowy i wzmocnienia
çok yüce Eşiğimize, köklü ve daimi antlaşmanın yenilenip te- porozumienia między nami, i poprosił nasz Sułtanat o sporządzenie
melinin güçlendirilmesi için seçkin ve güvenilir beylerinden nowego aktu przymiernego i pokojowego, jak to było zwyczajem
Hieronim Radziejowski isimli elçisini gönderip, yüce baba od szczęśliwych czasów naszego ojca i dziadów, i jak też uczynił
ve atalarımızın kutlu zamanlarından beri her iki tarafça uyu- to mój ojciec Sułtan Ibrahim i mój wielki wuj Sułtan Murad, by
lan barış sapasağlam tutulup, cennetlik Babam Sultan İbra- uczynić pokój między dwoma państwami trwałym, my przyjęliśmy
him Han ve Büyük Amcam Sultan Murad Han taraflarından tę prośbę gwoli dobrej woli i łaskawości godnej Padyszacha,
daha önce verilen ahidnâme-i hümâyûn gereğince bizim yüce tak by zapewnić bezpieczeństwo i spokój naszych narodów;
Saltanatımız tarafından da ahidnâme-i hümâyûnumuz ihsan jednakże z powodu śmierci wspomnianego posła w czasie, gdy
olunmasını istediği için, biz de Padişahlığımıza yaraşır bol dla zapewnienia pokoju i wygody sług Allacha mieliśmy wydać
inayet ve atıfetimizden dolayı isteğini kabul buyurup ahalinin nowy akt przymierny, podjęliśmy i zakończyliśmy rozmowy z
güvenlik ve rahatı, Allah'ın kullarının huzur ve istirahati için nowym przedstawicielem Polski posłem cześnikiem Franciszkiem
barış antlaşması yapıp ahidnâme-i hümâyûnumuzu vereceği- Kazimierzem Wysockim. Akt ten został wydany dnia () miesiąca
miz sırada adı geçen Elçi öldüğünden, yerine Leh tarafından Safer roku Hidżry tysiąc siedemdziesiątego ósmego według
Vekil ve İkinci Elçi tayin edilen Çeşnik [Cześnik] Franciszek kalendarza naszego Proroka Muhammeda Mustafy, piewcy obu
Kazimierz Wysocki ile yeni baştan aynı üslup üzere söz bağ- światów, na warunkach i zasadach, jakie mają być przestrzegane
lanmıştır. Ulu Peygamberimiz, iki cihanın öğüncü Muham- za zgodą Allacha.
med Mustafa'nın hicreti tarihine göre, Bin yetmiş sekiz senesi
Safer ayının ( ) gününde aşağıda zikrolunacak ve geçerli ka- Król Polski, jego panowie i kapitanowie oraz rozbójnicy kozaccy i
bul edilen ahit ve şartlara Allah'ın izniyle uyulmak üzere işbu ludzi z nimi związani i inni wichrzyciele nie będą napadać na moje
ahidnâme-i hümâyûnu verdim ve buyurdum ki: twierdze wzdłuż granic, miasta i inne osiedla w granicach mego
kraju; Moskwa i Polska nie pozwolą, by Kozacy pomagali sobie
nawzajem, lecz będą sprawować nad nimi ścisłą kontrolę, a tych, co
Leh Kralı ile beyleri ve idarecileri tarafından ve Kazak eşkıya-
się nie przystosują, będą karać; tak samo ja, moi ludzie, wezyrowie,
sı ve onlara bağlı olanlardan ve diğer bozgunculardan benim
bejlerbejowie i żołnierze, jak i nikt z Mołdawii, nie będą pustoszyć
memleketimin serhaddinde olan kalelerime, varoşlarıma ve
kraju Króla Polskiego, jego twierdz, miast, wsi i osiedli, jak też
memleketime bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye hiçbir
nie będą napadać na nikogo z Dobrudży, Akermanu, Bender i na
şekilde saldırılmadığı, Moskov ve Leh Kazaklarının birbir-
Tatarów znad Dunaju, ani też na innych; przejścia przez Dniestr,
leriyle yardımlaşmalarına izin verilmeyip sıkı kontrol altına
Dniepr i inne będą strzeżone przez sędziów z tamtych stron, a
alındıkları ve uymayanlar cezalandırıldığı takdirde, Leh Kra-
jeśli ci zaniedbają swego obowiązku ochrony, zostaną odwołani ze
lı'nın ülkesine, kalelerine, varoşlarına vs. kasaba ve köylerine
stanowisk i ukarani.
156
de benim tarafımdan ve yüce vezir, beylerbeyi ve beylerimden Król Polski będzie co roku na czas przesyłać Chanowi Krymu
ve askerlerimden ve Boğdanlılardan ve Dobruca, Akkirman, Gerajowi tradycyjnie płacone przezeń podatki, dostarczając je
Bender ve Özi'de olan Tatarlardan ve başkalarından zarar ludziom Chana w miejsca, w które zazwyczaj to czynili, za co
olmayacak; Nester1, Turlu vs. Tatar geçitleri o tarafların hâ- Chan Krymu będzie przestrzegać nałożonych nań warunków
kimlerince muhafaza ettirilecek; eğer muhafaza etmekte ih- przyjaźni i od tej pory ani Chan ani nikt z Sułtanatu Kalgaj
malkârlık yaparlarsa azlolunup cezalandırılacaklardır. i ich poddani nie będą czynić jakichkolwiek szkód państwu
polskiemu. Jeśli Król Polski dozna napaści ze strony wroga i
Leh tarafının Kırım hanları tarafına İslam Giray Han zama- wyśle człowieka z prośbą o pomoc, Królowi zostanie udzielona
nında vermeyi taahhüt ettikleri vergi her yıl vaktinde gönde- pomoc tak przeze mnie jak i przez żołnierzy tatarskich, na mocy
rilip Kırım Hanı'nın adamlarına teslim edilip ulaştırıldıktan wydanego przeze mnie rozkazu. Jeśli podczas wyprawy przeze
sonra Kırım Hanı dahi eskiden beri var olan kanun gereğince mnie w jakąkolwiek stronę okaże się konieczne, by wzięli w niej
üzerine düşen dostluk ve muhabbetin gereklerini yerine ge- udział żołnierze tatarscy oraz Chan Krymu lub Sułtan Kalgaju
tirecek ve bundan sonra Han tarafından ve Kalgay Sultandan lub jego poddani, to nie będą oni przechodzić przez Polskę, lecz
ve diğer mirzalardan Leh memleketine hiçbir şekilde zarar przez miejsca, przez które tradycyjnie przechodzili wcześniej.
ve ziyan eriştirilmeyecektir. Şayet Leh Kralı düşman istila- Tatarzy nie będą osiedlać się w Mołdawii.
sına uğrar da adam gönderip yardım ve destek talep ederse,
Kırım Hanı dahi benim tarafımdan ferman gönderildiğinde Jeśli w okresie po wydaniu tego aktu ktokolwiek z Tatarów z
Tatar askeri ile Leh Kralı'na yardım edecektir. Şayet benim Mołdawii bądź skądkolwiek uda się do kraju Króla Polskiego,
tarafımdan herhangi bir tarafa sefer açılıp Tatar askerlerinin splądruje go i weźmie jeńca, to gdy Król powiadomi o tym
de Kırım Hanı veya Kalgay Sultan veya mirzaları ile bu sefere zdarzeniu, osoby takie, jeśli zostały pochwycone po dacie aktu,
katılmaları gerekirse Leh memleketinin içine uğramayacak; nie będą mogły być sprzedawane w moim kraju. Podobnie też,
daha önce hangi mahalden geçegelmişler ise yine o yerden jeśli rozbójnicy kozaccy przybędą do mego kraju i złupią go, Król
geçeceklerdir. Tatarlar Boğdan memleketinde sakin olmaya- Polski odnajdzie ich i ukarze; wzięci do niewoli i zrabowane
caklardır. rzeczy zostaną zwrócone. Od tej pory w kraju polskim nie będą
sprzedawani jeńcy osmańscy.
veya daha başka kimseler Leh Kralı'nın memleketine varıp Jeśli my wypowiemy wojnę przeciwko jednemu z królów
yağma yapıp esir alırlarsa, bu durum Kral tarafından bildi- niemuzułmańskich lub innym i rozpoczniemy działania
rildiğinde, bu gibiler -ahitname tarihinden sonra esir edilmiş naszymi żołnierzami, ja osobiście lub mianowany przeze mnie
oldukları takdirde- benim memleketimde satılmayacaktır. dowódca, przeciwko temu wrogowi wspólnie z wojewodami
Aynı şekilde, Kazak eşkıyasından benim ülkeme gelip yağ- Wołoszczyzny, Mołdawii i Transylwanii, to gdy wróg mój
ma yapanları da Leh Kralı buldurup haklarından gelecek; esir wyśle do Króla Polskiego swego człowieka z prośbą o wsparcie
edilenleri ve eşyalarını geri iade ettirecek; bundan sonra Leh i pomoc, to Król Polski, z uwagi na przyjaźń i wierność z nami,
memleketinde Osmanlı esir satılmayacaktır. nie udzieli takiej pomocy ani finansowo ani w formie żołnierzy;
nie zostanie też wydana zgoda, a wręcz będzie się przeszkadzać
Gayrimüslim veya daha başka krallardan biri üzerine benim wrogowi zaciągania żołnierzy z Polski za pieniądze; nie będzie
tarafımdan sefer açılıp bizzat ben veya tayin edilen kuman- też zgody, jawnej czy ukrytej, by wrogowi pomagali panowie i
dan tarafından, askerlerimle ve Erdel, Boğdan ve Eflak voy- dowódcy, którzy zechcą to czynić z własnej woli.
vodalarıyla o düşmana karşı harekete geçildiğinde, düşmanım
tarafından Leh Kralı'na adam gönderilip yardım ve destek Ponieważ Transylwania jest moim krajem, który przeszedł
talebinde bulunulursa, Leh Kralı yüce Eşiğime olan sadakati na mnie jako spadek po moich przodkach, Król Polski będzie
ve dostluğu gereğince düşmanıma askerî ve mali olarak yar- pozostawać w pełnej przyjaźni z władcami Transylwanii i
dım etmeyecek; düşmanımın Leh memleketinden paralı asker królami Węgier związanymi z Imperium Osmańskim; jeśli na
toplamasına müsaade etmeyip engelleyecek; kendi istekleri ile Transylwanię napadnie wróg, Polska nie będzie mu udzielać
düşmana yardıma gitmek isteyen beylerini, kumandanlarını jawnej bądź ukrytej pomocy. Król Polski nie będzie przyjmować
veya daha başka kimseleri salıvermeyecek, gizli veya açıktan osób, które popełniły przestępstwo na Mołdawii, Wołoszczyźnie,
izin vermeyecektir. czy to będą wojewodowie, panowie czy inni, i zgodnie z nakazem
Erdel ülkesi yüce atalarımdan bana miras yoluyla geçmiş więc będzie on wrogiem naszych wrogów i przyjacielem naszych
memleketim konumunda olduğundan, Leh Kralı Erdel hâ- przyjaciół.
kimleriyle ve Osmanlı tarafına bağlı Macar kralları ile de tam
bir dostluk içerisinde olacak; şayet Erdel taraflarında bir düş-
1 Dinyester.
157
man ortaya çıkarsa o düşmana Leh tarafından gizli veya açık- Gwoli rozkwitu przyjaźni między nami, nikt nie będzie
tan yardımda bulunulmayacaktır. Leh Kralı Erdel, Boğdan przeszkadzać nikomu z Polski lub z narodów polskich, kto będzie
ve Eflak voyvodaları taraflarından veya beylerinden ve diğer chciał otrzymać zgodę na prowadzenie handlu i przywożenie
kimselerden suç işleyip Leh memleketine kaçanları kabul et- towaru do komory w Akermanie, o ile będzie przybywać do
meyecek, aradaki dostluğun gereği olarak yakalayıp tarafımı- mego kraju nie celem czynienia szkód i strat, lecz jedynie dla
za gönderecek; bu şekilde dostuma dost, düşmanıma düşman prowadzenia normalnego handlu.
olacaktır.
Jak długo Król Polski będzie pozostawać z nami w przyjaźni,
Aradaki dostluğun artması için, Turlu Nehri üzerinden Ak- wojewodowie mołdawscy będą pozostawać w przyjaźni z Królem
kirman İskelesi'ne ticarî mal getirip alışveriş yapmalarına izin Polski w taki sam sposób, jak mieli to w zwyczaju poprzedni
verilmesi istenen Leh'e bağlı ve Leh halkından kimselere, be- królowie z Polski.
nim ülkeme zarar ve ziyan vermek maksadıyla değil de kendi
hâlinde ticaret yapmak amacıyla gelmişlerse, kimse mâni ol- Ludzie z Polski będą mogli przybywać do mego kraju i szukać
mayacaktır. Polaków uprowadzonych jako jeńcy w poprzednim okresie
zawieruch; tych którzy nie przeszli na Islam będą mogli wykupić
Leh Kralı bizimle olan dostluğunda devamlı oldukça, Boğdan od ich właścicieli po przysięgnięciu za ile ich nabyli; ci natomiast
voyvodaları da kendisiyle önceki Leh kralları ile nasıl dostluk nie będą mogli żądać za nich więcej; po zapłaceniu wykupu
içerisinde olagelmişler ise aynı şekilde dostluk üzere olacak- będą mogli zabrać ich do swego kraju, czemu nikt nie będzie się
lardır. przeciwstawiać. Jednakże ci spośród jeńców, którzy odeszli od
swej poprzedniej wiary i przyjęli Islam, zostaną pozostawieni
Leh tarafından adamlar gelip, daha önce karışıklık döneminde swemu losowi i nikt nie będzie się do nich wtrącać. Każda ze
esir edilen ve İslama girmemiş olan Lehlileri benim ülkemde stron aktu uwolni tych, którzy popadli w niewolę po zawarciu
buldukları yerde, sahiplerine kaça satın aldıklarına dair yemin aktu, bez żądania zapłaty.
verip satın alabilecek; bunlar için bu bedelden daha fazla para
talep edilmeyecek; bedeli ödendikten sonra bunların alınıp Posłowie każdej ze stron będą mogli poruszać się swobodnie i im
kendi memleketlerine götürülmesine kimse mâni olmayacak- samym oraz ich majątkom nie będzie czyniona szkoda.
tır. Ancak bu esirlerden eski dininde kalmayıp İslama girmiş
olanlara karışılmayacak ve kendi hâllerine bırakılacaklardır. Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
Her iki taraftan da, ahitname tarihinden sonra esir edilmiş strony lądem, morzem i drogami, jakimi zazwyczaj przybywali,
olanlar bedelsiz olarak salıverilecektir. prowadzić handel, uiszczać podatki należne w miejscach, w
których się znajdują, a nikt nie dopuści się uczynienia uszczerbku
Her iki tarafın elçileri ve adamları vire kâğıdına ihtiyaç duy- na ich towarach i zamachu na ich życie.
madan gidip gelebilecek; kendilerine ve mallarına zarar ve
ziyan erişmeyecektir. Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
przybyłych z kraju Króla Polskiego, towary jego nie zostaną
Her iki tarafın bezirgânları denizden, karadan ve kullanıla- zajęte przez państwo, lecz będą przekazane przewodnikowi
gelen istedikleri iskelelerden gelip gidip alışveriş yapabilecek; karawany i przechowywane celem wydania jego spadkobiercy.
bulundukları yerlerde yürürlükte olan vergilerini ödeyecek; Jeśliby w Polsce zmarł jakikolwiek z naszych kupców, strona
hiç kimse mallarına ve canlarına zarar vermeyecektir. polska nie będzie mieszać się do jego rzeczy i dobytku, lecz odeśle
jego spadkobiercom po naszej stronie.
Eğer Leh Kralı'nın memleketinden gelen bezirgânlardan be-
nim ülkemde ölen olursa, rızıkları Devlet tarafından alınma- Jeśliby jakikolwiek członek społeczności jednej ze stron, kupiec
yacak; ülkesine götürülüp vârislerine teslim edilmek üzere lub ktokolwiek inny wystąpi jako powód z żądaniem odnośnie
kervanbaşılarına teslim olunacaktır. Aynı şekilde bizim bezir- do długu, należności, handlu itp., zostanie postawiony przed
gânlarımızdan Leh memleketinde ölenlerin mallarına ve rı- sędzią kraju, w którym się znajduje, czy to w Polsce czy u nas,
zıklarına da Leh tarafınca müdahale edilmeyecek, bu taraftaki i po stwierdzeniu jego praw, jakie by nie były, należności lub
vârislerine gönderilecektir. inne, zostaną mu one przywrócone; w kwestii tej nie będzie
sprzeciwów. Jednakże jeśli ktoś będzie chciał oskarżyć kogoś,
Her iki taraf mensuplarından bezirgân veya başka bir kimse, kto nie ma długu i grzechu na sumieniu, bezzasadnie, ktoś
bir kimseden borç, borç verme, alışveriş vs. hususlarda davacı taki zostanie odtrącony przez obydwie strony; nikt nie będzie
olup hak talebinde bulunursa, ister bu tarafta ister Leh tara- narażony na szykany bez udowodnienia, że przyczynił się do
fında, bulundukları yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp davaları strat. W takich przypadkach, gdy ktoś nie posiada urzędowego
hak üzere görüldükten sonra sabit olan hak ve borçları her dokumentu i rejestru, nie będzie prowadzić się postępowania
158
ne ise alıverilecek; inat ve muhalefet ettirilmeyecektir. An- jedynie na podstawie fałszywych świadków i bezzasadnych
cak borcu ve günahı olmadan, bir kimseyi başkasının borç ve zarzutów; sędziowie obydwu stron okazywać będą staranność i
hakkından dolayı dava edip haksız yere incitmek isteyenler nie będą prowadzić spraw, gdy nie będą znali prawdy i przedmiotu
her iki taraftan da menolunacak; bir zarara kefil olduğu sabit sprawy. Podobnie też, gdy złodzieje i rozbójnicy poczynią
olmadan sebepsiz olarak rahatsız ettirilmeyecektir. Bu gibi- straty w dobrach i dopuszczą się zamachu na życie innej osoby,
lerin ellerinde olan geçerli belge ve resmî kayda bakılmaksı- sędziowie odnajdą ich i przykładnie ich ukażą; rzeczy zdobyte
zın sırf yalancı şahitlere dayanarak ortaya koydukları asılsız kradzieżą, po ustaleniu, zostaną zwrócone ich właścicielom.
iddialara göre işlem yapılmayacak; her iki tarafın hâkimleri
tam bir titizlik gösterecek ve davanın aslı ve hakikati olduğu- Nie będą niepokojeni posłowie i ludzie przybywający w przyjaźni;
nu bilmeden sebepsiz olan davalarını görmeyeceklerdir. Aynı będą mogli przybywać i wyjeżdżać bezpiecznie; gdy przybędą na
şekilde hırsız ve haramiler bir kimsenin malına ve canına za- granicę, zostaną im przydzieleni ludzie. Strona polska będzie w
rar ve ziyan verdiklerinde hâkimler o gibileri buldurup iyice tej kwestii działać w taki sam sposób. Panowie okręgów Silistria
haklarından gelecek; hırsızlıkta aldıkları şeyler, sabit olduktan i Akerman, urzędnicy w komorach celnych i podatkobiorcy
sonra, sahiplerine teslim olunacaktır. nie będą zezwalać na przechodzenie do Polski przez Dniestr
komukolwiek innemu niż moi ludzie i kupcy obydwu stron. Jeśli
Dostluk için gelen elçileri ve diğer adamları engellenmeyecek; podróżni z Polski lub Imperium Osmańskiego będą mieli z sobą
güvenlik içerisinde gelip gidecekler; sınırbaşlarına geldikle- jeńców, zostaną oni im odebrani i odesłali z powrotem.
rinde yanlarına adamlar koşulacaktır. Bu hususta Leh tarafı
da aynı şekilde hareket edecektir. Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu i będą
Silistre ve Akkirman sınırlarının görevlileri, iskele eminleri przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad, poniosą
ve geçiş vergisi toplayıcıları, benim adamlarımdan ve iki ta- straty, będą dochodzić swych praw u sędziów. Ogiery podróżnych
rafın tacirlerinden2 başkasının Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine nie będą zabierane przez posłańców wiadomości, a ich konie w
geçmelerine izin vermeyecekler; Leh veya Osmanlı tarafın- trakcie podróży nie będą zabierane przez janczarów.
dan gelenlerin yanlarında esirler bulunursa bunları ellerinden
alıp geri göndereceklerdir. Kupcy obydwu stron będą płacić podatki i cła, jak to było tradycją
w przeszłości, i nie będzie się żądać od nich więcej, nie będą oni
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine nadmiernie obciążani; jakie podatki i w jakiej wysokości zwykli
kendilerini ve koyunlarını bildirecek, gizlice geçmeyecek ve płacić w przeszłości, tyle też będą płacić teraz; nie będzie się robić
otlak hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyun- nic sprzecznego z tradycją.
ları zayi olur ise memleket hâkimleri bulup vereceklerdir. Ge-
lip giden kimselerin beygirlerini ulak tutmayacak; sefer hâlin- Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
deki yeniçeri vs. kimseler atlarını almayacaklardır. na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić przez
Her iki tarafa mensup tacirlerden, eskiden beri veregeldikleri niebezpieczne stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
vergi ve gümrükleri ödedikten sonra, daha fazlası istenmeye-
cek; angarya yüklenmeyecek; şimdiye kadar ne şekilde ve ne
kadar vergi veregelmişlerse yine o kadar verecekler; olagelene
w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie
aykırı iş yapılmayacaktır.
z obowiązującym prawem. Po opłaceniu cła, jak czynili to w
przeszłości, nie będzie się żądać od nich, czy to w Stambule czy
w Bursie i Edirne, dodatkowych opłat pod nazwą „pogłówne” lub
lar Boğdan'a veya benim diğer memleketlerime gelip ticaret
„wywozowe”. Nie będzie się żądać od nich podatków celnych od
yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve gizli yerlerden pieniędzy, jakie przywieźli ze sobą.
gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana yoldan
gelecekler; herhangi birinin malına ve canına zarar gelirse ya-
Wszystkie te sprawy są opisane w pakcie pokojowym, o którym
panlar yakalanıp haklarından gelinecek; dürüstçe gelip giden
mówił poseł, i zostały potwierdzone solidną przysięgą; my i Król
bezirgânları incitilmeyecek; gümrükleri eskiden beri geçerli
Polski będziemy żyć w pokoju u przyjaźni, miłości i braterstwie
olan kanuna göre alındıktan sonra İstanbul'da, Bursa'da ve dla dobra i spokoju obydwu narodów; dlatego też nakazałem
Edirne'de "reft" veya "kassabiye" adı altında ayrıca para isten- przygotować ten nowy akty przymierne i pokojowy, którego
meyecek; riyal, kara kuruş, esedî ve Leh kuruşu cinsinden spisane warunki i postanowienia mają być dokładnie przestrzegane
yanlarında getirdikleri paralardan gümrük talep olunmaya- tak, jak wymagają tego pokój i przyjaźń, i w taki też sposób należy
caktır. postępować.
2 Metinde "bâcdâr" şeklinde geçmektedir.
159
Bu hususların tamamı, adı geçen Elçi'nin söylediği ahidnâ- Król Polski, jego ludzie i kapitanowie, jak i wszyscy inni nie
me-i hümâyûnda yazılı ve ağır yeminlerle bağlanmış bulun- złamią warunków aktu i przysięgi, nie uczynią nic niegodnego
duğundan, ben dahi Allah'ın kullarının güvenlik, rahat ve re- pokoju i spokoju, będą stosować się do praw pokoju i przyjaźni;
fahı için aynen bu şekilde adı geçen Leh Kralı'nın benim kutlu jeśli okażą starania, by przegonić rozbójników kozackich,
ve yüce Eşiğim ile olan barışıklık, dostluk ve ahbaplığını mak- przyczynę oszustw i zła, to też i ja, na podobieństwo aktu
bul, muteber, doğru ve geçerli görüp, yeni baştan işbu ahid- wydanego przez wspomnianego wcześniej mego świętej pamięci
nâme-i hümâyûnu verdim ki, bundan sonra benim Devlet ve brata, przysięgam na Allacha, który stworzył niebo i ziemię z
Saltanatım zamanında da yukarıda ayrıntılı olarak yazılan şart niczego i na jego wielkich proroków, słońce obydwu światów
ve kayıtlar, madde ve ahitler gereğince hareket edilsin, barış Muhammeda Mustafę, niech Allach obdarzy go pokojem, że
ve esenliğin gerektirdiği hususlar tertip edilip tamamlansın. i z naszej strony nie zostanie naruszony żaden, mniejszy czy
większy, artykuł tego aktu i nie będzie działać się sprzecznie z
Leh Kralı ve onun idareci ve beyleri taraflarından ve di- nim. Państwo moje jest wieczne, i przez czas, gdy będę sułtanem,
ğer kimselerden bu ahit, yemin ve şartları bozacak, barış ve pokój i akt przymierny będą panować, tak by narody krajów były
esenliğe aykırı herhangi bir iş yapılmaz, dostluk ve barışıklık dzięki mnie szczęśliwe i spokojne.
hukukuna gereğince uyulur, fitne ve fesat sebebi olan Ka-
zak eşkıyasının defedilmesinde dikkat ve gayret gösterilirse, Niech tak będzie wiadomym i przestrzeganym.
yüce tarafımdan dahi ağır yemin ile yemin ederim ki; yeri ve
göğü yoktan var eden şanı yüce Allah hakkı için ve ulu ve Spisano w połowie miesiąca Safer roku Hidżry tysiąc
aziz Peygamberimiz, iki cihan güneşi Muhammed Musta- siedemdziesiątym ósmym.
fa'nın -Allah O'na salat ve selam kılsın- mucizeleri hakkı için
şu yazılı olan şekil üzere ahitleşilen maddelerden küçük veya W Edirne
büyük herhangi bir hususta aykırı davranılmayıp had tecavüz
olunmayacak; Devletim baki ve ben Saltanatta bulunduğum
müddetçe bu barış, esenlik ve antlaşma yürürlükte ve geçerli
olacak; bütün o memleketlerin ahalisi sayemde mutlu ve hu-
zurlu olacaklardır.
Böyle bilsinler; şerefli alametime itimat kılsınlar.
Hicrî, Bin yetmiş sekiz senesi Safer ayının ortalarında

yazılmıştır.
Edirne'de
160
161
58
TC. / BOA, İE.HR, 1/39-2

162
LEHİSTAN'DAN GELEN ULAĞIN DOTYCZY POKRYWANIA KOSZTÓW

MASRAFLARININ OSMANLI HAZİNESİNCE POSŁANNIKA Z POLSKI ZE SKARBU
KARŞILANMASINA DAİR IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
~ 30.08.1671 ~
Verilsin. Do zapłaty.
Leh tarafından gelen ulağın, 25 Rebiülahir - 2 Cemaziyelevvel Nakazano, by zgodnie z poleceniem Protokołu, koszty
1082 tarihleri arasındaki yiyecek ve içecek giderleri için, aşa- wyżywienia i napojów posłańca z Polski za okres od 25 Rebiulahir
ğıda miktarı yazılı meblağın Osmanlı Devlet Hazinesi'nden do 2 Dzemaziyelevvel 1082 roku, w ilości i kwocie jak podano
verilmesi Teşrifat Kalemi tarafından gelen ferman gereğince poniżej, zostały pokryte ze Skarbu Państwa.
emrolundu.
Birim Fiyat: Toplam: Cena jednostkowa: Razem:

Gün: 7 Dni: 7
150 akçe 1.050 akçe 150 akçe 1.050 akçe
Yalnız łącznie:
1.050 akçedir. 1.050 akce
24 Rebiülahir 1082'de Sporządzono dnia 24 Rebiulahir roku

yazılmıştır. Hidżry 1082.
163
59
RP. / AGAD, PL_1_3_34-77-467-783_0001

164
OSMANLI DEVLETİ İLE LEHİSTAN ARASINDA TRAKTAT POKOJOWY W BUCZACZU POMIĘDZY

YAPILAN 18 EKİM 1672 TARİHLİ BUCAŞ IMPERIUM OSMAŃSKIM A POLSKĄ Z 18
ANTLAŞMASI PAŹDZIERNIKA 1672 ROKU
~23.10.1672 ~

BİN SYN
Bu şerefli, şanı yüce ve derecesi yüksek sultanlık nişanı ve Postanowienia tego aktu opatrzonego wielką pieczęcią i oznaką
hakanlık tuğrasının Allah'ın yardımıyla yerine getirilecek Najwyższego i Najjaśniejszego Sułtanatu, jakie
hükmü şudur ki: należy wypełnić z pomocą Allacha, są takie:
Şanı büyük ve sultanlığı yüce olan, varlığı sonsuz ve zevalsiz Z pomocą Najwyższego Stwórcy i Pana Mocy, który nie ma
yüce Yaratıcı ve Kudret Sahibi'nin yardım ve inayeti ve końca i nie przemija, największego i najprześwietniejszego z
Peygamberlerin Önderi Hazret-i Muhammed Mustafa'nın sułtanów, jego dobroci, która nie ma początku i nie ma końca,
-yüce Allah O'na salat ve selam kılsın- mucizelerinin bereketleriyle jego wsparcia, miłości i opieki, naszego proroka Muhammeda
ben ki; Haremeyn-i Şerifeyn'in hizmetkârı, küfür ve sapıklık Mustafy, niech pokój będzie z nim, sługa dwóch Świętych Miast,
binalarının yıkıcısı, sultanların sultanı ve hakanların dayanak burzyciel nieprawości i odszczepieństwa, sułtan sułtanów, opoka
ve delili, Allah'ın yeryüzündeki gölgesi, Rum, Arap ve Acem chanatów, cień Allacha na ziemi, którego rozkaz jest słuchany
memleketlerinde fermanı yürüyen, Irak, Tacik, Türk ve w świecie rumskim, arabskim i adzemskim, sprawujący władzę
Deylem ülkelerinde hükmü geçen, taç veren, cihangir, ordu nad Irakiem, Turkami, Tadżykami i krajami wokół Morza
kumandanı ve fatih hükümdar, Mekke, Medine ve Kudüs-i Kaspijskiego (Deylem), dowódca armii i zwycięski władca, pan
Şerif'in, İstanbul'un, Akdeniz ve Karadeniz'in, Rumeli ve świata, koronujący głowy, pan Mekki, Medyny, Jerozolimy,
Anadolu'nun, Rum, Karaman, Erzurum ve Diyarbekir'in, Stambułu, Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, Rumeli i
Kürdistan, Lûristan, Gürcistan ve Erzincan'ın, Zülkadriye, Anatolii, Rumu, Karamanu, Erzurum i Diyarbakiru, Kurdystanu,
Mısır, Şam, Sayda, Beyrut, Trablusşam ve bütün Arabistan ve Lurestanu, Gruzji i Erzincanu, Zulkadriye, Egiptu, Damaszku,
Bağdad ve Basra'nın, Mağrib-zemin, Cezâyir-i Garb ve Girit Saidy, Bejrutu, Trypolisu Wschodniego i całego świata
adasının, Tatar ve Deşt-i Kıpçak'ın, Eflak, Boğdan ve Erdel arabskiego, Bagdadu i Basry, Maghrebu, Algierii Zachodniej,
vilayetinin ve ona bağlı yerlerin ve bunlardan başka gücümle Wysypu Krety, krajów tatarskich i Dzikiego Pola, Mołdawii,
feth olunmuş daha nice vilayet ve memleketlerin Padişahı ve Wołoszczyzny i Transylwanii i miejsc z nimi związanych, a
Sultanı, Sultan Ahmed Han oğlu Sultan İbrahim Han oğlu oprócz tego wielu ziem zdobytych siłą, ja zwycięski Sułtan
fatih1 Sultan Mehmed Han'ım. Mehmed, syn Sułtana Ibrahima, syna Sułtana Ahmeda.
1 Metinde "Ebü'l-feth" kelimesi ile ifade edilmiştir.
165
Allah'ın muvaffak kılmasıyla Osmanlı Devlet ve Saltana- Za przyzwoleniem Allacha kierowanie wszystkimi sprawami
tı'nın işlerinin yoluna konulması benim Padişahlığıma mah- Imperium Osmańskiego i Sułtanatu powierzone zostało mnie
sus olduğundan, bana da; sultanlığımın gidiş dizginini ahali jako Padyszachowi; stąd też jest rzeczą konieczną i ważną, by
ve yerleşim yerlerinin durumunun tanzim ve ıslahı yönüne Padyszach skierował swe wysiłki na rzecz naprawy sytuacji
çevirmek ve Padişahlığımın bütün çabasını halkın müreffeh narodu i miejsc, w których on zamieszkuje, jak i sprawnego
olmasına sarf etmek gerekli ve mühim olmuştur. Bundan działania sułtanatu, i by wysiłków tych nie skąpił. Dlatego też,
dolayı; Leh memleketinin Kralı ve Hükümdarı olan haşmet- Król i Władca Polski, prześwietny Michał1 wysłał do naszych
li, vakarlı Mihail2 yüce Eşiğimize seçkin ve güvenilir vekiller progów swych wybranych i zaufanych przedstawicieli, by
gönderip bazı sebeplerden dolayı arada meydana gelen sava- poprosili o zaprzestanie wojen, jakie toczą się między nami z
şın kaldırılıp eskiden beri var olan barış ve esenliğin yeniden różnych powodów, i ustanowienie na nowo pokoju i szczęścia,
kurulmasını rica eylediği için, Padişahlığıma yaraşır bol mer- jak to bywało wcześniej; my Padyszach, kierując się łaskawością
hamet ve cömertliğimden dolayı rica ve dileği huzurumuzda i hojnością, jak przystoi Padyszachowi, przyjęliśmy tę prośbę i
kabul buyurulmuş, ahalinin güvenlik ve emniyeti için önceki związaliśmy się słowem, dodając do poprzedniej umowy cztery
antlaşmaya dört madde ilavesiyle yeni baştan söz bağlanmış- nowe artykuły. W piątym dniu miesiąca Dzemaziyelahir roku
tır. Ulu Peygamberimiz, iki cihanın öğüncü, Muhammed Hidżry według kalendarza naszego Wszechmocnego Proroka,
Mustafa'nın -Allah O'na salat ve selam kılsın- hicreti tarihine piewcy obydwu światów Muhammeda Mustafy, niechaj Allach
göre Bin seksen üç senesi Cemaziyelahir ayının Yirmi beşinci nagrodzi go pokojem, tysiąc osiemdziesiątego trzeciego zawarto
gününde, aşağıda zikrolunacak dört madde ile mevcut olan umowę na warunkach podanych poniżej w szczegółowy sposób,
geçerli şart ve kayıtlara yüce Allah'ın izniyle uyulmak üzere które za zgodą Allacha mają być przestrzegane.
yeni baştan işbu ahidnâme-i hümâyûnu verdim ve buyur-
dum ki, ayrıntıları şu şekildedir: Artykuł pierwszy: Tatarom litewskim, którzy przyłączyli się
do naszej armii, ich rodzinom i dobytkom nie będzie czynić się
Birinci Madde: Hâlen çıkıp Ordu-yı Hümâyûnuma katılan jakichkolwiek szkód i przysparzać strat; nie będzie przeszkadzać
Lipka Tatarlarının ailelerine ve mallarına zarar ve ziyan veril- się tym spośród nich, którzy będą chcieli udać się do kraju Islamu;
meyecek; bunlardan İslam ülkesine gelmek isteyenlere mâni będą mogli wyjechać z rodzinami i dobytkiem i nikt nie stanie im
olunmayacak; aileleri ve mallarıyla birlikte çıkabilecekler; na drodze.
kimse kendilerine mâni olmayacaktır.
Artykuł drugi: Padyszachowi będzie się co roku płacić po
İkinci Madde: Padişahlığıma her sene yirmi ikişer bin altın dwadzieścia dwa tysiące talarów podatku2. Początkiem będzie
vergi3 verilecektir. Bu hususta işbu Bin seksen üç senesinin dzień Ruz-i Kasimi3 roku Hidżry tysiąc osiemdziesiątego
Rûz-ı Kasımı4 sene başı, Bin seksen dört senesinin Rûz-ı Ka- trzeciego, a końcem dzień Ruz-i Kasimi roku Hidżry tysiąc
sımı sene sonu itibar edilmiştir. Bu zaman zarfında getirilip osiemdziesiątego czwartego. W tym czasie zostanie on
Padişahlığımın Hazine-i Âmire'sine tamamen teslim edile- przywieziony i całkowicie wpłacony do skarbca Padyszacha.
cektir. Buna karşılık İslam askeri, Tatarlar ve Kazaklar gelip W zamian żołnierze Islamu, Tatarzy i Kozacy nie będą napadać
Leh memleketini vurup yağmalamayacak; yağmalarlarsa du- i pustoszyć ziem polskich; jeśli tak uczynią, zostanie o tym
rum Kamaniçe hâkimine bildirilecek; buna rağmen önüne powiadomiony sędzia w Kamieńcu; jeśli nie uda mu się temu
geçilmez ise Osmanlı Devlet merkezine bildirilecek; yine en- zapobiec, podatek za ten rok nie będzie płacony.
gellenmez ise o senenin vergisi verilmeyecektir.
Artykuł trzeci: Polska, w swych starych granicach, stanie się
Üçüncü Madde: Podolya memleketi, eskiden beri geçerli całkowicie przynależna do mego Kalifatu; żołnierze polscy, wraz
olan sınırlarıyla tamamen yüce Halifeliğime ait olacak; Leh z rodzinami, dobytkiem i bronią, opuszczą tamtejsze twierdze,
askeri buradaki kalelerden aileleri, eşyaları ve kendi silahla- nie zabierając jednakże armat i nic ze zbrojowni. W zamian za to
rıyla çıkıp gidecek, ancak kalelerin top ve cebehanesinden bir zostaną im zwrócone warownie rosyjskie, z wyjątkiem Podola,
şey götürmeyeceklerdir. Buna karşılık Podolya dışında, alınan wraz z pozostającymi tam ludźmi i armatami. Jeśli na Podolu
Rus palankaları, içinde mevcut olan adamları ve toplarıyla dojdzie do nieporozumienia na tle granic, przedstawiciele obydwu
kendilerine geri verilecektir. Podolya memleketinin sınır ve stron wyznaczą ludzi, którzy udadzą się w te miejsca, wraz ze
hududunda anlaşmazlık ortaya çıkarsa her iki tarafın yetkili- starszyzną spośród narodów po obydwu stronach granicy; granice
leri marifetiyle adamlar tayin olunacak ve sınırın her iki taraf będą ustalone zgodnie z tym, co zaświadczy większość spośród
ahalilerinden yaşlı ve ihtiyar vilayet erleriyle anlaşmazlık çı- nich. Podole nie będzie przedmiotem zapisów: jeśli jakikolwiek
kan yerin üzerine varılacak, çoğunluk sınırın hangi tarafına spośród szlachciców polskich, którzy posiadają tu od dawien
1 Michał Korybut Wiśniowiecki

2 Kral Michal Korybut Wiśniowiecki. 2 Haraczu
3 Metinde "pîşkeş" kelimesi kullanılmıştır. 3 8 listopada.
4 8 Kasım.
166
dahil olduğuna tanıklık eder ise ona göre işlem yapılacaktır. swe warownie, zechce tu pozostać, od posiadanych przez nich
Podolya memleketi tahrir olunacak; eskiden beri burada pa- wcześniej warowni i osad zostaną naliczone podatki jak haracz,
lanka sahibi olan Leh beyzadelerinden her kim burada kalmak dziesięcina i inne i zebrane przez tych szlachciców; im samym
isterse daha önce ellerinde olan palankalarının ve köylerinin będzie przyznane część na przeżycie; zwolnieni od nich będą oni
haraç, öşür vs. vergileri hesap olunup maktu olarak o beyza- sami i ich dzieci; jak długo nie dopuszczą się sprzeniewierzeniu
deler vasıtasıyla toplanacak, kendilerine de geçimlik bir şey tej służbie, pozostaną w niej i nie będą narażeni na działania
tayin olunacak; kendileri ve çocukları bunlardan muaf olacak; wbrew prawu. Jeśli zostanie wydany rozkaz branki, w brankę nie
bu hizmette yolsuzlukları görülmediği müddetçe hizmetten będą zabierani oni sami i ich ludność. Nie będzie podejmować
alınmayacak, hukuka aykırı olarak incitilmeyeceklerdir. Dev- się żadnych działań wobec kościołów pozostawionych w ich
şirme ferman olunur ise bunlardan ve ahalilerinden devşirme rękach w twierdzach, poza tymi, w których są meczety i domy
alınmayacaktır. Kalelerde cami ve mescit olanların dışında modlitewne; nabożeństwa nie będą narażone, podobnie jak
ellerinde bırakılan kiliselerine müdahale olunmayacak, âyin- w innych miejscach przygranicznych, na szykany. Szlachcice,
lerini diğer serhatlerdeki gibi icra eylediklerinde incitilme- którzy będą chcieli udać się z twierdz w Kamieńcu i na Podolu
yeceklerdir. Kamaniçe'den ve Podolya palankalarından Leh do Polski, będą mogli uczynić to bezpiecznie, wraz z rodzinami
memleketine gitmek isteyen beyzadeler iki ay içerisinde aile i dziećmi, w ciągu dwóch miesięcy, i nikt im w tym nie będzie
ve çocuklarıyla güvenli bir şekilde gidebilecek, kimse mâni przeszkodą. Lecz pod tym pretekstem nie będą zabierać z sobą
olmayacaktır. Ancak bu bahane ile ahaliden kimse gitmeye- nikogo z ludności.
cektir.
Artykuł czwarty: Ukraina, w swych starych granicach,
Dördüncü Madde: Ukrayna memleketi eskiden beri bilinen zostanie przekazana Kozakom. Jeśli na Ukrainie pojawią się
hududuyla Kazaklara verilecektir. Ukrayna memleketinin nieporozumienia co do granic, to będą rozwiązywane w taki sam
hudut ve sınırında anlaşmazlık ortaya çıkarsa tıpkı Podolya sposób jak w Polsce. Twierdzę znaną jako Biała Cerkiew oraz inne
memleketinde olduğu gibi çözülecektir. Biała Cerkiew isimli twierdze na Ukrainie opuszczą żołnierze polscy, wraz z bronią,
Kale ile Ukrayna'da olan diğer kalelerden Leh askeri çıkarılıp dobytkiem i rodzinami, w ciągu dwóch miesięcy, lecz pozostawią
silah, eşya ve aileleriyle iki ay içerisinde gidecekler; giderken wszystkie armaty i zbrojownie. Jedynie z Białej Cerkwi będzie
kaledeki toplar ve cebehanesi kalacak; ancak Biała Cerkiew- zabranych piętnaście armat spośród małych, średnich i dużych;
Kalesi'nden büyük, küçük ve orta boylardan on beş top götü- nie będą burzyć oni nowowybudowanych budynków. Kozacy
recekler; yeni yaptıkları binaları yıkmayacaklardır. Hanenko pozostający z Kozakiem imieniem Hanenko, jeśli będą chcieli
isimli Kazak'ın yanında olan Kazaklar Ukrayna'da olan ev- udać się do swych domów na Ukrainie, nikt nie będzie im w tym
lerine gelmek istediklerinde kimse mâni olmayacak; kendi przeszkadzać, nie będzie ich szykanować, jak długo nic nie będą
hâllerinde oldukları sürece incitilmeyecekler; ancak Hanenko robić, lecz Hanenko nie będzie mógł wyjechać.
gelmeyecektir.
Artykuły z umowy obowiązującej przed tą umową, które są
Bu ahitnameden önce geçerli olan ahitnamenin maddelerin-
sprzeczne z postanowieniami podanymi powyżej, zostają
den yukarıda yazılı olan şart ve kayıtlara aykırı olan maddeler
anulowane, a pozostałe będą obowiązywać tak jak to miało
iptal olunacak, uygun olanlar eskiden olduğu gibi yürürlükte
miejsce wcześniej.
kalacaktır.
Leh Kralı ile beyleri ve idarecileri tarafından ve onlara bağ- Król Polski, jego panowie i kapitanowie oraz rozbójnicy kozaccy
lı olanlardan ve diğer bozgunculardan benim memleketimin i ludzi z nimi związani i inni wichrzyciele nie będą napadać na
serhaddinde olan kalelerime, varoşlarıma ve memleketime moje twierdze wzdłuż granic, miasta i inne osiedla w granicach
bağlı olan diğer kasaba, köy ve araziye hiçbir şekilde saldırıl- mego kraju; Moskwa i Polska nie pozwolą, by Kozacy pomagali
madığı takdirde, Leh Kralı'nın ülkesine, kalelerine, varoşları- sobie nawzajem, lecz będą sprawować nad nimi ścisłą kontrolę,
na vs. kasaba ve köylerine de benim tarafımdan ve yüce vezir, a tych, co się nie przystosują, będą karać; tak samo ja, moi ludzie,
beylerbeyi ve beylerimden ve askerlerimden ve Boğdanlılar- wezyrowie, bejlerbejowie i żołnierze, jak i nikt z Mołdawii,
dan ve Dobruca, Akkirman, Bender ve Özi'de olan Tatar- nie będą pustoszyć kraju Króla Polskiego, jego twierdz, miast,
lardan ve başkalarından zarar olmayacak; Nester5, Turlu vs. wsi i osiedli, jak też nie będą napadać na nikogo z Dobrudży,
Tatar geçitleri o tarafların hâkimlerince muhafaza ettirilecek; Akermanu, Bender i na Tatarów znad Dunaju, ani też na innych;
eğer muhafaza etmekte ihmalkârlık yaparlarsa azlolunup ce- przejścia przez Dniestr, Dniepr i inne będą strzeżone przez
zalandırılacaklardır. sędziów z tamtych stron, a jeśli ci zaniedbają swego obowiązku
ochrony, zostaną odwołani ze stanowisk i ukarani.
5 Dinyester.
167
Şu sırada barış antlaşması yenilenirken, Kırım Hanları tarafı- Po tym odnowieniu umowy pokojowej, Król Polski będzie co
na vermeyi taahhüt ettikleri vergileri her yıl vaktinde gönde- roku na czas przesyłać Chanowi Krymu Girejowi tradycyjnie
rilip Kırım Hanı'nın adamlarına ulaştırılıp teslim olunduktan płacone przezeń podatki, dostarczając je ludziom Chana w
sonra Kırım Hanı dahi eskiden beri var olan kanun gereğince miejsca, w które zazwyczaj to czynili, za co Chan Krymu będzie
üzerine düşen dostluk ve muhabbetin icaplarını yerine geti- przestrzegać nałożonych nań warunków przyjaźni i od tej pory
recek ve bundan sonra Han tarafından ve Kalgay Sultandan ani Chan ani nikt z Sułtanatu Kalgaj i ich poddani nie będą czynić
ve diğer mirzalardan Leh memleketine hiçbir şekilde zarar ve jakichkolwiek szkód państwu polskiemu. Jeśli Król Polski dozna
ziyan eriştirilmeyecektir. Şayet Leh Kralı düşman istilasına napaści ze strony wroga i wyśle człowieka z prośba o pomoc,
uğrarsa Kırım Hanı da Tatar askeri ile Leh Kralı'na imdat ve Królowi zostanie udzielona pomoc tak przeze mnie jak i przez
yardım edecektir. Şayet benim tarafımdan herhangi bir tara- żołnierzy tatarskich, na mocy wydanego przeze mnie rozkazu.
fa sefer açılıp Tatar askerlerinin de Kırım Hanı veya Kalgay Jeśli podczas wyprawy przeze mnie w jakąkolwiek stronę okaże
Sultan veya mirzaları ile bu sefere katılmaları gerekirse Leh się konieczne, by wzięli w niej udział żołnierze tatarscy oraz
memleketinin içine uğramayacak; daha önce hangi mahalden Chan Krymu lub Sułtan Kalgaju lub jego poddani, to nie będą
geçegelmişler ise yine o yerden geçeceklerdir. oni przechodzić przez Polskę, lecz przez miejsca, przez które
tradycyjnie przechodzili wcześniej.
veya daha başka kimseler Leh Kralı'nın memleketine varıp Jeśli w czasie po zawarciu tego aktu ktokolwiek z Tatarów z
yağma yapıp esir alırlarsa, bu durum Kral tarafından bildiril- Mołdawii bądź skądkolwiek uda się do kraju Króla Polskiego,
diğinde, bu gibiler -ahitname tarihinden sonra esir edilmiş ol- splądruje go i weźmie jeńca, to gdy Król powiadomi o tym
dukları takdirde- benim memleketimde satılmayacaktır. Bun- zdarzeniu, osoby takie, jeśli zostały pochwycone po dacie aktu,
dan sonra Leh memleketinde de Osmanlı esir satılmayacaktır. nie będą mogły być sprzedawane w moim kraju. Od tej pory w
kraju polskim nie będą sprzedawani jeńcy osmańscy.
Gayrimüslim veya daha başka krallardan biri üzerine benim
Jeśli my wypowiemy wojnę przeciwko jednemu z królów
tarafımdan sefer açılıp bizzat ben veya tayin edilen kuman-
niemuzułmańskich lub innym i rozpoczniemy działania
dan tarafından, askerlerimle ve Erdel, Boğdan ve Eflak voy-
naszymi żołnierzami, ja osobiście lub mianowany przeze mnie
vodalarıyla o düşmana karşı harekete geçildiğinde, düşmanım
dowódca, przeciwko temu wrogowi wspólnie z wojewodami
tarafından Leh Kralı'na adam gönderilip yardım ve destek
Wołoszczyzny, Mołdawii i Transylwanii, to gdy wróg mój
talebinde bulunulursa, Leh Kralı yüce Eşiğime olan sadakati
wyśle do Króla Polskiego swego człowieka z prośbą o wsparcie
ve dostluğu gereğince düşmanıma askerî ve mali olarak yar-
i pomoc, to Król Polski, z uwagi na przyjaźń i wierność z nami,
dım etmeyecek; düşmanımın Leh memleketinden paralı asker
nie udzieli takiej pomocy ani finansowo ani w formie żołnierzy;
toplamasına müsaade etmeyip engelleyecek; kendi istekleri ile
nie zostanie też wydana zgoda, a wręcz będzie się przeszkadzać
düşmanıma yardıma gitmek isteyen beylerini, kumandanları-
nı veya daha başka kimseleri salıvermeyecek, gizli veya açık-
też zgody, jawnej czy ukrytej, by wrogowi pomagali panowie i
tan izin vermeyecektir.
dowódcy, którzy zechcą to czynić z własnej woli.
Erdel ülkesi yüce atalarımdan bana miras yoluyla geçmiş Ponieważ Transylwania jest moim krajem, który przeszedł
memleketim olduğundan, Leh Kralı Erdel hâkimleriyle ve na mnie jako spadek po moich przodkach, Król Polski będzie
Osmanlı tarafına bağlı Macar kralları ile de tam bir dostluk pozostawać w pełnej przyjaźni z władcami Transylwanii i
içerisinde olacak; şayet Erdel taraflarından bir düşman ortaya królami Węgier związanymi z Państwem Osmańskim; jeśli na
çıkarsa o düşmana Leh tarafından gizli veya açıktan yardımda Transylwanię napadnie wróg, Polska nie będzie mu udzielać
bulunulmayacaktır. Leh Kralı Erdel, Boğdan ve Eflak voyvo- jawnej bądź ukrytej pomocy. Król Polski nie będzie przyjmować
daları taraflarından veya beylerinden ve diğer kimselerden osób, które popełniły przestępstwo na Mołdawii, Wołoszczyźnie,
suç işleyip Leh memleketine kaçanları kabul etmeyecek, ara- czy to będą wojewodowie, panowie czy inni, i zgodnie z nakazem
daki dostluğun gereği olarak yakalayıp tarafımıza göndere- przyjaźni pochwyci on takie osoby i odeśle je w nasze strony; tak
cek; bu şekilde dostuma dost, düşmanıma düşman olacaktır. więc będzie on wrogiem naszych wrogów i przyjacielem naszych
przyjaciół.
Aradaki dostluğun artması için, Turlu Nehri üzerinden Ak-
kirman İskelesi'ne ticarî mal getirip alışveriş yapmalarına izin Gwoli rozkwitu przyjaźni między nami, nikt nie będzie
verilmesi istenen Leh'e bağlı ve Leh halkından kimselere, be- przeszkadzać nikomu z Polski lub z narodów polskich, kto będzie
nim ülkeme zarar ve ziyan vermek maksadıyla değil de kendi chciał otrzymać zgodę na prowadzenie handlu i przywożenie
hâlinde ticaret yapmak amacıyla gelmişlerse, kimse mâni ol- towaru do komory w Akermanie, o ile będzie przybywać do mego
mayacaktır. kraju nie celem czynienia szkód i strat, lecz jedynie dla prowadzenia
normalnego handlu, i nikt nie będzie im przeszkadzać.
168
Leh Kralı bizimle olan dostluğunda devamlı olduğu sürece, Jak długo Król Polski będzie pozostawać z nami w przyjaźni,
Boğdan voyvodaları da kendisiyle önceki Leh kralları ile nasıl wojewodowie mołdawscy będą pozostawać w przyjaźni z Królem
dostluk içerisinde olagelmişler ise aynı şekilde dostluk üzere Polski w taki sam sposób, jak mieli to w zwyczaju poprzedni
olacaklardır. królowie z Polski.
Leh tarafından adamlar gelip, daha önce karışıklık6 dönemin- Ludzie z Polski będą mogli przybywać do mego kraju i szukać
de esir edilen ve İslama girmemiş olan Lehlileri benim ülkem- Polaków uprowadzonych jako jeńcy w poprzednim okresie
de buldukları yerde, sahiplerine kaça satın aldıklarına dair ye- zawieruch; tych którzy nie przeszli na Islam będą mogli wykupić
min verip satın alabilecek; bunlar için bu bedelden daha fazla od ich właścicieli po przysięgnięciu za ile ich nabyli; ci natomiast
para talep edilmeyecek; bedeli ödendikten sonra bunların alı- nie będą mogli żądać za nich więcej; po zapłaceniu wykupu
nıp kendi memleketlerine götürülmesine kimse mâni olma- będą mogli zabrać ich do swego kraju, czemu nikt nie będzie się
yacaktır. Ancak bu esirlerden eski dininde kalmayıp İslama przeciwstawiać. Jednakże ci spośród jeńców, którzy odeszli od
girmiş olanlara karışılmayacak, kendi hâllerine bırakılacak- swej poprzedniej wiary i przyjęli Islam, zostaną pozostawieni
lardır. Her iki taraftan da, bu ahitnameden sonra esir edilmiş swemu losowi i nikt nie będzie się do nich wtrącać. Każda ze
olanlar bedelsiz olarak salıverilecektir. stron aktu uwolni tych, którzy popadli w niewolę po zawarciu
aktu, bez żądania zapłaty.
Her iki tarafın elçileri ve adamları vire kâğıdına ihtiyaç duy-
madan gidip gelebilecek; kendilerine ve mallarına zarar ve zi- Posłowie każdej ze stron będą mogli poruszać się swobodnie i im
yan erişmeyecektir. samym oraz ich majątkom nie będzie czyniona szkoda.
Her iki tarafın bezirgânları denizden, karadan ve kullanıla- Kupcy obydwu stron będą mogli przybywać na ziemie drugiej
gelen istedikleri iskelelerden gelip gidip alışveriş yapabilecek;
strony lądem, morzem i drogami, jakimi zazwyczaj przybywali,
bulundukları yerlerde yürürlükte olan vergilerini ödeyecek;
hiç kimse mallarına ve canlarına zarar vermeyecektir. prowadzić handel, uiszczać podatki należne w miejscach, w
których się znajdują, a nikt nie dopuści się uczynienia uszczerbku
Eğer Leh Kralı'nın memleketinden gelen bezirgânlardan be- na ich towarach i zamachu na ich życie.
nim ülkemde ölen olursa, rızıkları Devlet tarafından alınma-
yacak; ülkesine götürülüp vârislerine teslim edilmek üzere Jeśliby w moim kraju dokonał żywota jakikolwiek z kupców
kervanbaşılarına teslim olunacaktır. Aynı şekilde bizim be- przybyłych z kraju Króla Polskiego, towary jego nie zostaną
zirgânlarımızdan Leh memleketinde ölenlerin sahip oldukları zajęte przez państwo, lecz będą przekazane przewodnikowi
mal ve rızıklarına da Leh tarafınca müdahale edilmeyecek, bu karawany i przechowywane celem wydania jego spadkobiercy.
taraftaki vârislerine gönderilecektir. Jeśliby w Polce zmarł jakikolwiek z naszych kupców, strona
polska nie będzie mieszać się do jego rzeczy i dobytku, lecz odeśle
Her iki taraf mensuplarından bezirgân veya başka bir kimse, jego spadkobiercom po naszej stronie.
bir kimseden borç, borç verme, alışveriş vs. hususlarda davacı
olup hak talebinde bulunursa, ister bu tarafta ister Leh tara-
Jeśliby jakikolwiek członek społeczności jednej ze stron, kupiec
fında, bulundukları yerin hâkimi huzuruna çıkarılıp davaları
hak üzere görüldükten sonra sabit olan hak ve borçları her lub ktokolwiek inny wystąpi jako powód z żądaniem odnośnie
ne ise alıverilecek; inat ve muhalefet ettirilmeyecektir. Ancak do długu, należności, handlu itp., zostanie postawiony przed
borcu veya başkasına kefaleti beyan edilmeden bir kimseyi sędzią kraju, w którym się znajduje, czy to w Polsce czy u nas,
başkasının borç ve hakkından dolayı dava edip haksız yere in- i po stwierdzeniu jego praw, jakie by nie były, należności lub
citmek isteyenler her iki taraftan da menolunacak; hiç kimse inne, zostaną mu one przywrócone; w kwestii tej nie będzie
bir zarara kefil olduğu sabit olmadan sebepsiz olarak incitil- sprzeciwów. Jednakże jeśli ktoś będzie chciał oskarżyć kogoś,
meyecektir. Bu gibilerin ellerinde olan geçerli belge ve resmî kto nie ma długu i grzechu na sumieniu, bezzasadnie, ktoś
kayda bakılmaksızın sırf yalancı şahitlere dayanarak ortaya taki zostanie odtrącony przez obydwie strony; nikt nie będzie
koydukları asılsız iddialara göre işlem yapılmayacak; her iki narażony na szykany bez udowodnienia, że przyczynił się do
tarafın hâkimleri tam bir titizlik gösterecek ve davanın aslı strat. W takich przypadkach, gdy ktoś nie posiada urzędowego
ve hakikati olduğunu bilmeden sebepsiz olan davalarını gör-
dokumentu i rejestru, nie będzie prowadzić się postępowania
meyeceklerdir. Aynı şekilde hırsız ve haramiler bir kimsenin
jedynie na podstawie fałszywych świadków i bezzasadnych
malına ve canına zarar ve ziyan verdiklerinde hâkimler o gi-
bileri buldurup iyice haklarından gelecek; hırsızlıkta aldıkları zarzutów; sędziowie obydwu stron okazywać będą staranność i
şeyler, sabit olduktan sonra, sahiplerine teslim olunacaktır. nie będą prowadzić spraw, gdy nie będą znali prawdy i przedmiotu
sprawy. Podobnie też, gdy złodzieje i rozbójnicy poczynią
straty w dobrach i dopuszczą się zamachu na życie innej osoby,
sędziowie odnajdą ich i przykładnie ich ukażą; rzeczy zdobyte
6 Metinde "barışıklık " şeklinde yazılıdır. kradzieżą, po ustaleniu, zostaną zwrócone ich właścicielom.
169
Dostluk için gelen elçileri ve diğer adamları engellenmeyecek; Nie będą niepokojeni posłowie i ludzie przybywający w przyjaźni;
güvenlik içerisinde gelip gidecekler; sınırbaşlarına geldikle- będą mogli przybywać i wyjeżdżać bezpiecznie; gdy przybędą na
rinde yanlarına adamlar koşulacaktır. Bu hususta Leh tarafı granicę, zostaną im przydzieleni ludzie. Strona polska będzie w
da aynı şekilde hareket edecektir. Silistre ve Akkirman sınır- tej kwestii działać w taki sam sposób. Panowie okręgów Silistria
larının görevlileri, iskele eminleri ve geçiş vergisi toplayıcıları i Akerman, urzędnicy w komorach celnych i podatkobiorcy
benim adamlarımdan ve iki tarafın tacirlerinden7 başkasının
nie będą zezwalać na przechodzenie do Polski przez Dniestr
Turlu Suyu'ndan Leh ülkesine geçmelerine izin vermeyecek-
ler; Leh veya Osmanlı tarafından gelenlerin yanlarında esir komukolwiek innemu niż moi ludzie i kupcy obydwu stron. Jeśli
bulunursa ellerinden alıp geri göndereceklerdir. podróżni z Polski lub Imperium Osmańskiego będą mieli z sobą
jeńców, zostaną oni im odebrani i odesłali z powrotem.
Çobanlar Leh ülkesine geçtiklerinde memleket hâkimlerine
kendilerini ve koyunlarını bildirecek, gizlice geçmeyecek ve Pasterze, przechodząc do Polski, będą zgłaszać sędziom tego
otlak hakkı verecekler; kendilerini bildirdikten sonra koyun- kraju swoje stada i siebie; nie będą przechodzić po kryjomu
ları zayi olur ise memleket hâkimleri bulup vereceklerdir. Ge- i przestrzegać praw wypasu; jeśli po zgłoszeniu swych stad,
lip giden kimselerin beygirlerini ulak tutmayacak; sefer hâlin- poniosą straty, będą dochodzić swych praw u sędziów. Ogiery
deki yeniçeri vs. kimseler atlarını almayacaklardır. podróżnych nie będą zabierane przez posłańców wiadomości, a
ich konie w trakcie podróży nie będą zabierane przez janczarów.
Her iki tarafa mensup tacirlerden, eskiden beri veregeldikleri
vergi ve gümrükleri ödedikten sonra, daha fazlası istenmeye- Kupcy obydwu stron będą płacić podatki i cła, jak to było tradycją
cek; angarya yüklenmeyecek; şimdiye kadar ne şekilde ve ne w przeszłości, i nie będzie się żądać od nich więcej, nie będą oni
kadar vergi veregelmişlerse yine o kadar verecekler; olagelene nadmiernie obciążani; jakie podatki i w jakiej wysokości zwykli
aykırı iş yapılmayacaktır. płacić w przeszłości, tyle też będą płacić teraz; nie będzie się robić
nic sprzecznego z tradycją.
lar Boğdan'a veya benim diğer memleketlerime gelip ticaret Kupcy niemuzułmańscy pod panowaniem Króla Polskiego,
yapmak istediklerinde kırlardan, çöllerden ve gizli yerlerden na przykład z Armenii, jeśli będą chcieli przybyć do Mołdawii
gelmeyip eskiden beri bezirgânların kullandıkları ana yoldan lub różnych miejsc w moim kraju, nie będą przechodzić przez
gelecekler; bunların malına ve canına zarar gelirse yapanlar niebezpieczne stepy i pustynie, lecz podróżować drogami, z
yakalanıp haklarından gelinecek; dürüstçe gelip giden bezir- których korzystali kupcy w przeszłości. W razie strat w towarze
gânları incitilmeyecek; gümrükleri eskiden beri geçerli olan lub utraty życia, sprawca tego zostanie pochwycony i ukarany.
kanuna göre alındıktan sonra İstanbul'da, Bursa'da ve Edir- Kupcy nie będą narażeni na szykany, jeśli będą prowadzić handel
ne'de "reft" veya "kassabiye" adı altında ayrıca para istenme- w sposób uczciwy; cła będą pobierane, jak dawniej, zgodnie
yecek; riyal, kara kuruş, esedî ve Leh kuruşu cinsinden yan- z obowiązującym prawem. Po opłaceniu cła, jak czynili to w
larında getirdikleri paralardan gümrük talep olunmayacaktır. przeszłości, nie będzie się żądać od nich, czy to w Stambule czy w
Bursie i Edirne, dodatkowych opłat pod nazwą „pogłówne” lub
Bu hususların tamamı, adı geçen Elçi'nin söylediği ahidnâme-i „wywozowe”. Nie będzie się żądać od nich podatków celnych od
hümâyûnda yazılı ve ağır yeminlerle bağlanmış bulunduğun- pieniędzy, jakie przywieźli ze sobą.
dan, ben dahi Allah'ın kullarının güvenlik, rahat ve refahı
için aynen bu şekilde adı geçen Leh Kralı'nın benim kutlu ve Wszystkie te sprawy są opisane w pakcie pokojowym, o
yüce Eşiğim ile olan barışıklık, dostluk ve ahbaplığını makbul, którym mówił poseł, i zostały potwierdzone solidną przysięgą;
muteber, doğru ve geçerli tutup, yeni baştan işbu ahidnâme-i my i Król Polski będziemy żyć w pokoju u przyjaźni, miłości i
hümâyûnu verdim ki, bundan sonra benim Devlet ve Salta- braterstwie dla dobra i spokoju obydwu narodów; dlatego też
natım zamanında da yukarıda ayrıntılı olarak yazılan kayıt ve nakazałem przygotować ten nowy akty przymierne i pokojowy,
şartlar, madde ve ahitler gereğince hareket edilsin, barış ve którego spisane warunki i postanowienia mają być dokładnie
esenliğin gerektirdiği hususlar tertip edilip tamamlansın. przestrzegane tak, jak wymagają tego pokój i przyjaźń, i w taki
też sposób należy postępować.
Leh Kralı ve onun idarecileri ve beyleri taraflarından ve di-
ğer kimselerden bu ahit, yemin ve şartları bozacak, barış ve Król Polski, jego ludzie i kapitanowie, jak i wszyscy inni nie
esenliğe aykırı herhangi bir iş yapılmaz, dostluk ve barışık- złamią warunków aktu i przysięgi, nie uczynią nic niegodnego
lık hukukuna gereğince uyulursa, yüce tarafımdan dahi ağır pokoju i spokoju, będą stosować się do praw pokoju i przyjaźni;
yemin ile yemin ederim ki; yeri ve göğü yoktan var eden jeśli okażą starania, by przegonić rozbójników kozackich,
şanı yüce Allah hakkı için ve ulu Peygamberimiz, iki cihan przyczynę oszustw i zła, to też i ja, na podobieństwo aktu
güneşi Muhammed Mustafa'nın -Allah O'na salat ve selam kıl- wydanego przez wspomnianego wcześniej mego świętej pamięci
sın- mucizeleri hakkı için şu yazılı olan şekil üzere ahitleşilen brata, przysięgam na Allacha, który stworzył niebo i ziemię z
maddelerden küçük veya büyük herhangi bir hususta aykırı niczego i na jego wielkich proroków, słońce obydwu światów
davranılmayıp had tecavüz olunmayacak; Devletim baki ve Muhammeda Mustafę, niech Allach obdarzy go pokojem, że
7 Metinde "bâcdâr" şeklinde geçmektedir.
170
ben Saltanatta bulunduğum müddetçe bu barış, esenlik ve i z naszej strony nie zostanie naruszony żaden, mniejszy czy
antlaşma yürürlükte ve geçerli olacak; bütün o memleketlerin większy, artykuł tego aktu i nie będzie działać się sprzecznie z
ahalisi sayemde mutlu ve huzurlu olacaklardır. nim. Państwo moje jest wieczne, i przez czas, gdy będę sułtanem,
pokój i akt przymierny będą panować, tak by narody krajów były
Hicrî, Bin seksen üç senesi Receb ayının birinci günü yazıl- dzięki mnie szczęśliwe i spokojne.
mıştır.
Spisano pierwszego dnia miesiąca Redzeb roku Hidżry tysiąc
İzvaniçe8 Kalesi Ovası osiemdziesiątego trzeciego.
Yurdunda
W Obozie w Dolinie Twierdzy
Żwaniec
8 Żwaniec.
171
60
TC. / BOA, İE.HR, 1/62

172
LIST WIELKIEGO WEZYRA DO KRÓLA

BARIŞ ANTLAŞMASININ KABUL EDİLDİĞİNE POLSKIEGO [JANA SOBIESKIEGO III] DOTYCZĄCY
DAİR OSMANLI PADİŞAHI1 ADINA SADRAZAM ZATWIERDZENIA PRZEZ SUŁTANA [MEHMEDA
TARAFINDAN LEH KRALI'NA2 GÖNDERİLEN NAME IV] TRAKTATU POKOJOWEGO ZAWARTEGO Z
RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ
~ 06 - 15.11.1678~
Yüce Allah'ın yardımı ile hakan ve hükümdarların sığınağı Poseł wasz Jan Krzysztof Gniński, którego wysłaliście do naszej
olan yüce Kapımıza barışın sağlamlaştırılması için gönderdi- Wielkiej Porty, będącej z pomocą Allacha siedzibą władców i
ğiniz Büyükelçiniz İvan İvinçki3 gelip kabulümüze mazhar ol- panów, gwoli uczynienia pokoju trwałym, przybył i został z
muş ve getirdiği nameniz tercüme olunup manası vezirlerim łaskawością przyjęty, list wasz został przetłumaczony i treść jego
tarafından özetlenerek bana arz olunmuştur. został mi przekazana przez mych wezyrów.
Namenizde; bazı sebeplerden dolayı aramızda çıkan savaşın W piśmie waszym wyrażona jest prośba, by dać koniec wojnom
son bulup seferde olan Osmanlı Devleti'nin vekilleri ile barış pomiędzy nami, do jakich dochodzi z różnych powodów,
maddeleri görüşülüp konuşulduktan sonra iki taraf arasın- by ze znajdującymi się w polu przedstawicielami Imperium
da kararlaştırılan maddelerin yemin ile temessük olunduğu Osmańskiego omówić i uzgodnić warunki pokojowe, po
belirtilerek yapılan barışın sağlamlaştırılması ve ahidnâme-i uzgodnieniu przez strony tych warunków potwierdzić
hümâyûnumuz verilmesi rica olunmuş. Devletimizin vekil- je przysięgą i byśmy my - gwoli utrwalenia zawartego
lerinin yaptığı görüşmeler neticesinde üzerinde anlaşılan ve porozumienia pokojowego – wydali akt potwierdzający zawarcie
temessükle bağlanan sulh maddeleri bizim tarafımızdan da umowy pokojowej. My również uznaliśmy za właściwe warunki
uygun görülmüştür. Elçiniz sizin adınıza, antlaşmaya bazı pokojowe, jakie zostały uzgodnione i potwierdzone przysięgą
maddelerin daha eklenmesini istirham ettiğinden, o isteğiniz w wyniku rozmów z przedstawicielami naszego Imperium.
de kabul olunup yeniden ahidnâme-i hümâyûn verilmiş ve Ponieważ poseł wasz wyraził uniżoną prośbę, by do umowy
kendisi âdetimiz gereği yeniden huzurumuza kabul edildikten tej dodać jeszcze parę warunków, prośba wasza został przyjęta
sonra ülkesine dönüş izni verilmiştir. i sporządzony został nowy akt, po czym zgodnie z naszymi
zwyczajami poseł został przez nas ponownie przyjęty i udzielono
Bundan sonra sizden, belirtilen antlaşma şartlarına gereği gibi mu zezwolenia na powrót do swego kraju.
uyulmasını, sadakat ve doğruluk caddesinden çıkılmamasını,
dostluğun devamlı kılınıp iki tarafa faydalı olacak tarzda ha- Wobec tego oczekujemy od was, że od teraz będziecie
reket edilmesini, dostluğa aykırı davranışlardan kaçınılmasını przestrzegać warunków tej umowy, nie zboczycie z drogi
bekliyoruz. Sizin tarafınızdan antlaşmaya aykırı bir davranış wierności i prawowitości, będziecie stale trwać przy pokoju
olmadığı sürece bizim tarafımızdan da dostluk ve komşuluk i działać w sposób korzystny dla obydwu stron i będziecie
şartlarına uyulacaktır. Sınırlarda olan vezir ve idarecilerimi- unikać działać niegodnych przyjaźni. Jak długo nie uczynicie
ze bu hususta tarafımızdan tembihte bulunulmuştur. İnşallah nic, co będzie sprzeczne z umową, również i my będziemy
günden güne dostluk ve komşuluğa layık ve iki taraf ahalisine przestrzegać warunków przyjaźni i dobrego sąsiedztwa. Zostali
faydalı nice iyilikler meydana gelir. też o tym powiadomieni i ostrzeżeni nasi wezyrowie i dowódcy
stacjonujący na granicach. Jeśli Allach pozwoli, z dnia na dzień
Selam hidayet yoluna girenlerin üzerine olsun. 1089 senesi będzie dziać się wiele dobrego, z korzyścią dla narodów obydwu
Ramazan ayı sonlarında. stron, godnego przyjaźni i dobrego sąsiedztwa.
Hacıoğlupazarı Sahrası Ku korzyści tych, którzy kroczą drogą prawdy. Koniec miesiąca
Yurdunda Ramazan roku Hidżry 1089.
Sadrazam tarafından W koszarach

teslim ve tahrir edilmiştir. Hacıoğlupazarı
Sporządzony i przekazany
1 Sultan IV. Mehmed. przez Wielkiego Wezyra.
2 Kral III. Jan Sobieski.
3 Jan Krzysztof Gniński(?).
173
61
RP. / AGAD, Zb. dok. pap., sygn. 1093

174
KRAKOV PİSKOPOSU JAN MAŁACHOWSKI, VILNIUS JAN III [SOBIESKI], KRÓL POLSKI, WYZNACZA
PİSKOPOSU STEFAN PAC VE DİĞER KOMİSERLERİN, JANA MAŁACHOWSKIEGO, BISKUPA
OSMANLI DEVLETİ'NE KARŞI BİR İTTİFAK KRAKOWSKIEGO, STEFANA PACA, BISKUPA
YAPILMASI AMACIYLA ROMA İMPARATORU WILEŃSKIEGO I INNYCH KOMISARZY DO
I. LEOPOLD'ÜN FEVKALADE ELÇİSİ KAROL PROWADZENIA ROKOWAŃ Z [KAROLEM
WALDSTEIN İLE GÖRÜŞMELERDE BULUNMAK WALDSTEINEM] POSŁEM NADZWYCZAJNYM,
ÜZERE LEHİSTAN KRALI III. JAN SOBIESKI LEOPOLDA I, CESARZA RZYMSKIEGO W SPRAWIE
TARAFINDAN GÖREVLENDİRİLDİĞİNE DAİR ZAWARCIA SOJUSZU PRZECIWKO TURCJI
~1683 ~
175
62
TC. / BOA, C.HR, 7787

176
EDİRNE'YE GELEN LEH ELÇİSİ İÇİN YAPILAN ZESTAWIENIE WYDATKÓW NA POSŁA POLSKIEGO,
HARCAMALARIN LİSTESİ VE BUNLARIN DEVLET KTÓRY PRZYBYŁ DO EDIRNE, DO POKRYCIA ZE
HAZİNESİ'NDEN KARŞILANMASI SKARBU PAŃSTWA
~ 08.02.1694 ~
Elçi için fermanda yazılı olandan fazla olarak Zestawienie przedmiotów nabytych przez Hasana Agę poza
Hasan Ağa tarafından alınan eşyanın listesidir. tymi, jakie były określone w poleceniu. 25 Dzemaziyelevvel1, ro
25 Cemaziyelevvel1, sene 1105 k 1105
Balık Badem Razaki üzüm Ryby Migdały Winogrona

13 kıyye 1 kıyye 5 kıyye 13 kıyye2 1 kıyye 5 kıyye
Fiyat: 20 Fiyat: 30 Fiyat: 18 Cena: 20 Cena: 30 Cena: 18
Zeytinyağı Pirinç Sadeyağ Oliwa z oliwek Ryż Masło
5 kıyye 2 keyl 2,5 kıyye 5 kıyye 2 keyl3 2,5 kıyye
Chleb Wołowina Świece z wosku
Ekmek Sığır eti Balmumu
76 23 kıyye pszczelego
76 çift 23 kıyye 0,5 kıyye
podwójnych Cena: 4,5 para 0,5 kıyye
Fiyat: 4,5 para Fiyat: 20
Cena: 20
Yağmumu Süt Havyar
Świece z tłuszczu Mleko Kawior
2 kıyye 2 kıyye 1 kıyye
2 kıyye 2 kıyye 1 kıyye
Yumurta Sirke Şarap Jaja Ocet Wino
20 adet 3 kıyye 80 kıyye 20 sztuk 3 kıyye 80 kıyye
Fiyat: 1,5 para Fiyat: 3 para Cena: 1,5 para Cena: 3 para
Lahana Şalgam Kahve
Kapusta Şalgam4 Kawa
8 adet 3 kıyye 1 kıyye
8 sztuk 3 kıyye 1 kıyye
Fiyat: 52 para Cena: 52 para
Tütün Odun Tytoń Drewno
0,5 kıyye 3 çeki 0,5 kıyye 3 wiązki5
Fiyat: 10 Fiyat: 3,5 kuruş Cena: 10 Cena: 3,5 kuruszy
Toplam: 31,5 kuruş 1 çeyrek Razem: 31,5 kuruszy 1 ćwiartka
Lista rzeczy przekazanych dla Abdurrahmana Agi.

Abdurrahman Ağa için verilen eşyanın listesidir.
Baranina Chleb Ryż
Koyun eti Ekmek Pirinç
6 kıyye 20 podwójnych 0,5 kile
6 kıyye 20 çift 0,5 kile
Masło Tłuszcz Drewno
Sadeyağ Yağmumu Odun
1,5 kıyye 100 dirhem 1,5 wiązki
1,5 kıyye 100 dirhem 1,5 çeki
Kawa Miód
Kahve Bal
0,5 kıyye 1 kıyye
0,5 kıyye 1 kıyye
Razem: 8 kuruszy 8 para
Toplam: 8 kuruş 8 para
Drogi Panie. Nakazaliście, by to co potrzebne dla posła, zakupić
Kıymetli efendim. Elçi için gerekenleri Hasan Ağa'dan alma- od Hasana Agi. Wszystkie wymienione powyżej artykuły itp.
mızı emir buyurmuştunuz. Yukarıda yazılı olan yiyecek vs. były przez 6 dni nabywane od Hasana Agi i przekazywane
maddeler 6 gün boyunca her gün Hasan Ağa'dan alınıp Elçi'ye posłowi. Na potwierdzenie ta opatrzona pieczęcią lista.
teslim edilmiş ve bunu tasdik için işbu mühürlü liste veril- Abdurrahman Aga
miştir. (pieczęć)
Abdurrahman Ağa 1 W tekście oryginalnym „C” (Dzemaziyelahir)
2 [Uwag tłum.] Jednostka wagi, ca. 1,3 kg.
(Mühür) 3 [Uwag tłum.] „Keyl” lub „kile” Jednostka miary zboża, miarka
4 [Uwaga tłum.] napój ze sfermentowanych czerwonych buraków
1 Orijinal metinde "C." (Cemaziyelahir) şeklinde geçmektedir. 5 [Uwaga tłum.] jednostka miary, ca. 250 kg
177
Alınan diğer bazı eşyaların listesidir. Zestawienie innych zakupionych rzeczy
Pencere için Abdurrahman Ağa Abdurrahman Ağa Materiał na zasłonę Filc z Selanik dla Filc z Yanbolu dla
muşamba için Selanik keçesi için Yanbolu kebesi do okien Abdurrahmana Agı Abdurrahmana Agi
60 zirâ 1 adet 8 adet 60 łokci 1 sztuka 8 sztuk
Fiyat: 10 para 17,5 kuruş Fiyat: 2 kuruş, 1 Cena: 10 para 17,5 kuruszy Cena: 2 kuruszy,
15 kuruş çeyrek 15 kuruszy 1 ćwiartka
18 kuruş 18 kuruszy
Elçi için minder Kapı perdesi Hasır Poduszka dla posła Zasłona do drzwi Mata
2 adet 1 adet 2 kuruş 2 sztuki 1 sztuka 2 kurusze
4,5 kuruş 2 kuruş 4,5 kuruszy 2 kurusze
Süpürge Savatlı leğen ve Büyük boy tencere Szczotka Miednica i dzbanek Talerz duży
1 kuruş ibrik 8 kıyye 1 kurusze ze srebra z wzorem 8 sztuk
3 adet 10 kuruş z ołowiu 3 sztuki 10 kuruszy
19,5 kuruş 19,5 kurusza
Orta boy tencere Tencere: 2 adet Kahve ibriği Talerz średni Talerz: 2 sztuki Dzbanek na kawę
1 adet Sahan: 4 adet 1 adet 1 sztuka Patelnia: 4 sztuki 1 sztuka
5 kuruş, 1 çeyrek 9 kuruş 1,5 kuruş 5 kuruszy, 1 ćwiartka 9 kuruszy 1,5 kuruszy
Güğüm Deri torba Testi Dzbanek na wodę Torba ze skóry Dzbanek
1 adet, 4 kıyye 8 adet 8 adet 1 sztuka, 4 kıyye 8 sztuk 8 sztuk
5 kuruş 1 kuruş 32 para 5 kuruszy 1 kuruszy 32 para
Bardak İbrik Şamdan Szklanka Czajniczek Świecznik
8 adet 8 adet 14 adet 8 sztuk 8 sztuk 14 sztuk
8 kuruş 8 para 7 para 8 kuruszy 8 para 7 para
Kaşık Et taşıma ücreti Edirne'den Łyżka Opłata za Koszt powozu do
1 deste Günlüğü: 10 para Timurtaş'a odun 1 komplet dostarczanie mięsa przewozu drewna z
6 para nakliyesi için araba 6 para Dniówka: 10 para Edirne do Timurtaş
ücreti 24 wozy
24 araba 720 para
720 para
Toplam: 132 kuruş 1 çeyrek Razem: 132 kuruszy 1 ćwiartka
Kıymetli efendim. Yukarıda yazılı olan eşyalar da Hasan Drogi Panie. Powyżej wypisane produkty zostały nabyte od
Ağa'dan alınmış ve bunu tasdik için işbu mühürlü liste veril- Hasana Agi, na potwierdzenie ta opatrzona pieczęcią lista.
miştir.
Abdurrahman Ağa Abdurrahman Aga

(Mühür) (pieczęć)
- Başmuhasebe'den hesap edilsin. -Rachunek do wystawienia.
178
Timurtaş'ta bulunan Leh Elçisi ve Abdurrahman Ağa için Rachunek rzeczy dane przez Hasana Agę dla posła polskiego i
Hasan Ağa tarafından bazı kimselerden satın alınarak Elçi'ye Abdurrahmana Agi w Timurtaş
teslim edilen ihtiyaç maddelerinin bedelleri.
Pencere muşambası Abdurrahman Ağa için Materiał na zasłonę Dla Abdurrahmana Agi
60 zira do okien
Fiyat: 10 60 łokci Filc z Yanbolu dla
Selanik keçesi Yanbolu kebesi Filc z Selanik dla
600 para Cena: 10 para Abdurrahmana Agi
1 adet 8 adet Abdurrahmana Agı
15 esedî kuruş 15 kuruszy 8 sztuk
17,5 esedî kuruş Fiyat: 2 esedî kuruş, 1 sztuka
Cena: 2 kuruszy,
1 çeyrek 17,5 kuruszy
1 ćwiartka
18 esedî kuruş 18 kuruszy
Poduszka Zasłona do drzwi Mata
Minder Kapı perdesi Hasır 2 sztuki 1 sztuka 2 kurusze
2 adet 1 adet 2 esedî kuruş 4,5 kuruszy 2 kurusze
4,5 esedî kuruş 2 esedî kuruş
Szczotka Miednica i dzbanek Talerz duży

Süpürge Savatlı leğen ve Büyük tencere
1 kurusze ze srebra z wzorem 8 sztuk
1 esedî kuruş ibrik 8 adet
z ołowiu 3 sztuki 10 kuruszy
3 adet 10 esedî kuruş 19,5 kurusza
19,5 esedî kuruş
Talerz średni Garnek i patelnia Dzbanek na kawę

Orta boy tencere Tencere ve sahan Kahve ibriği
1 sztuka 4 sztuki 1 sztuka
1 adet 4 adet 1 adet
5 kuruszy, 1 ćwiartka 9 kuruszy 1,5 kuruszy
5 esedî kuruş, 1 9 kuruş 1,5 esedî kuruş
çeyrek
Bakır güğüm Deri torba Testi Dzbanek na wodę Torba ze skóry Dzbanek
1 adet, 4 kıyye 8 adet 8 adet 1 sztuka, 4 kıyye 8 sztuk 8 sztuk
5 kuruszy 1 kuruszy 32 para
5 esedî kuruş 1 esedî kuruş 32 para
Bardak İbrik Şamdan Szklanka Czajniczek Świecznik

8 adet 8 adet 14 adet 8 sztuk 8 sztuk 14 sztuk
8 kuruszy 8 para 7 para
8 para 8 para 7 para
Kaşık Łyżka
1 deste 1 komplet
6 para 6 para
Et taşıma ücreti Opłata za dostarczanie mięsa

Günlüğü: 10 para Dniówka: 10 para
6 gün
60 para Koszt powozu do przewozu drewna z Edirne do Timurtaş
24 wozy
Timurtaş'a odun nakli için araba ücreti 720 para
24 araba
720 para
Toplam: 132 esedî kuruş, 1 çeyrek Razem: 132 kuruszy 1 ćwiartka
179
Leh Elçisi'nin Edirne'ye geldiği 25 Cemaziyelevvel2, sene 1105 Dodatkowe zaopatrzenie od dnia 25 Dzemaziyelevvel roku
tarihinden itibaren fazladan verilen tayinat 1105, kiedy to przybył poseł polski
Günlük Codziennie
Balık Badem Razaki üzüm Ryba Migdały Winogrona
13 kıyye 1 kıyye 5 kıyye 13 kıyye 1 kıyye 5 kıyye
6 günlük 6 günlük 6 günlük 6 dni 78 kıyye 6 dni 6 dni
78 kıyye 6 kıyye 30 kıyye Cena: 20 6 kıyye 30 kıyye
Fiyat: 20 Fiyat: 30 Fiyat: 18 1.560 akçe6 Cena: 30 Cena: 18
1.560 akçe 180 akçe 540 akçe 180 akçe 540 akçe
Oliwa z oliwek Ryż Masło
Zeytinyağı Pirinç Sadeyağ
5 kıyye 2 keyl 2,5 kıyye
5 kıyye 2 keyl 2,5 kıyye
6 dni 6 dni 6 dni
6 günlük 6 günlük 6 günlük
30 kıyye 12 kile 15 kıyye
30 kıyye 12 kile 15 kıyye
Cena: 30 Cena: 110 Cena: 40
Fiyat: 30 Fiyat: 110 Fiyat: 40
900 akçe 1.320 akçe 600 akçe
900 akçe 1.320 akçe 600 akçe
Chleb wołowina Świeca z wosku
Ekmek İnek eti Balmumu 76 podwójnych 23 kıyye pszczelego
76 çift 23 kıyye 0,5 kıyye 6 dni 6 dni 0,5 kıyye
6 günlük 6 günlük 6 günlük 456 chlebów 138 kıyye 6 dni
456 çift ekmek 138 kıyye 3 kıyye podwójnych Cena: 4,5 3 kıyye Cena: 20
Fiyat: 2 Fiyat: 4,5 Fiyat: 20 Cena: 2 621 para 60 para
912 akçe 621 para 60 para 912 akçe
160 akçe 1 esedî 160 akçe 1 Po
kuruş hesabıyla 4,5 przeliczeniu na
esedî kuruş kurusze z lwem7:
Mumyağı Süt Havyar 4,5
2 kıyye 2 kıyye 1 kıyye Tłuszcz do świec Mleko Kawior
6 günlük 6 günlük 6 günlük 2 kıyye 2 kıyye 1 kıyye
12 kıyye 12 kıyye 6 kıyye 6 dni 6 dni 6 dni
Fiyat: 33 Fiyat: 12 Fiyat: 80 12 kıyye 12 kıyye 6 kıyye
396 akçe 144 akçe 480 akçe Cena: 33 Cena: 12 Cena: 80
396 akçe 144 akçe 480 akçe
Yumurta Sirke Şarap
20 adet 3 kıyye 80 kıyye Jaja Ocet Wino
6 günlük 6 günlük 6 günlük 20 sztuk 3 kıyye 80 kıyye
120 adet 18 kıyye 480 kıyye 6 dni 6 dni 6 dni
Fiyat: 3 tanesi 1 Fiyat: 1,5 para Fiyat: 3 para 120 sztuk 18 kıyye 480 kıyye
para Cena: 3 sztuki = 1 Cena: 1,5 para Cena: 3 para
27 para 1.440 para
para 27 para 1.440 para
40 para
40 para
Lahana Şalgam Kahve Kapusta Şalgam Kawa
6 kıyye 3 kıyye 1 kıyye 6 kıyye 1 kıyye
3 kıyye
6 günlük 6 günlük 6 günlük 6 dni 6 dni
6 dni
36 kıyye 18 kıyye 6 kıyye 36 kıyye 6 kıyye Cena: 52
18 kıyye
Toplam: 54 kıyye Fiyat: 52 para para
Razem: 54 kıyye
Fiyat: 2 para 312 para Cena: 2 para 312 para
108 para 108 para
Tütün Odun Tytoń Drewno
0,5 kıyye 3 çeki 0,5 kıyye 3 wiązki
6 günlük 6 günlük 6 dni 6 dni
3 kıyye 18 çeki 3 kıyye 18 çeki Cena: 3,5
Fiyat: 10 para Fiyat: 3,5 Cena: 10 para 63 kuruszy z lwem
30 para 63 esedî kuruş 30 para
Razem: 184 kuruszy z lwem 18 para
Toplam: 184 esedî kuruş 18 para
6 [Uwaga tłum:] drobna moneta srebrna lub moneta z metalu

7 [Uwaga tum.] kurusze, na których znajdował się wizerunek lwa, używane w
2 Orijinal metinde "C." (Cemaziyelahir) şeklinde geçmektedir. Imperium Osmańskim od 17. wieku
180
Leh Elçisi'nin yanında bulunan Abdurrahman Ağa için verilen Przekazano Abdurrahmanowi Aga towarzyszącemu
posłowi polskiemu
Günlük
Codziennie
Et Ekmek Pirinç Mięso Chleb Ryż
6 kıyye 20 çift 0,5 kile 6 kıyye 20 podwójnych 0,5 kile
6 günlük 6 günlük 6 günlük 6 günlük dni 6 dni 6 dni
36 kıyye 120 çift 3 kile 36 kıyye 120 podwójnych 3 kile
Fiyat: 4,5 para Fiyat: 2 para Fiyat: 110 akçe Cena: 4,5 para Cena: 2 para Cena : 110 akçe
162 para 240 akçe 330 akçe 162 para 240 akçe 330 akçe
Sadeyağ Mumyağı Odun Masło Wosk świecowy Drewno
1,5 kıyye 100 dirhem 1,5 çeki 1,5 kıyye 100 dirhem 1,5 wiązki
6 günlük 6 günlük 6 günlük 6 dni 6 dni 6 dni
9 kıyye 600 dirhem 9 çeki 9 kıyye 600 dirhem 9 wiązki
Fiyat: 40 akçe Kıyye hesabıyla: Fiyat: 3,5 kuruş Cena: 40 akçe Kıyye: 1,5 Cena : 3,5 kuruszy
360 akçe 1,5 31,5 esedî kuruş 360 akçe Cena: 33 akçe 31,5 kuruszy z
Fiyat: 33 akçe 49 akçe lwem
49 akçe
Kahve Bal Kawa Miód
0,5 kıyye 1 kıyye 0,5 kıyye 1 kıyye
6 günlük 6 günlük 6 dni 6 dni
3 kıyye 6 kıyye 3 kıyye 6 kıyye
Fiyat: 52 para Fiyat:23 akçe Cena: 52 para Cena: 23 akçe
156 para 138 akçe 156 para 138 akçe
Toplam: 48 esedî kuruş, 1 çeyrek Razem: 48 kuruszy z lwem, 1 ćwiartka
Genel Toplam: 364,5 esedî kuruş, 18 para Łącznie: 364,5 kuruszy z lwem, 18 para
Yukarıda ayrıntılı olarak ifade edildiği üzere işbu listede yazılı Rachunek rzeczy wyszczególnionych powyżej za 6 dni opiewa na
olan eşyaların bedelleri hesaplandığında 6 günde 364,5 kuruş 364,5 kuruszy 18 para. Uprasza się o wydanie zlecenia Skarbowi
18 para tutmaktadır. Hazine tezkiresi verilmesini rica etmek- Państwa. Decyzja należy do mego sułtana. 9 Dzemaziyelahir,
tedir. Ferman sultanımındır. 9 Cemaziyelahir sene 1105 roku Hidźry 1105.
(İmza) (Podpis)
Kulunuzun arzı şudur ki: Życzenia waszego sługi:
Kırım Hanı hazretlerine gelen Leh Elçisi için görevlendirilen W powyższej liście wyszczególniono niektóre z koniecznych
kulunuz Hasan'ın, Han hazretlerinin adamlarından Abdur- wydatków, poczynionych poza tymi, jakie zostały określone
rahman Ağa marifetiyle, daha önce çıkarılan fermanda yazı- w wydanym wcześniej rozkazie, przez waszego sługę Hasana,
lı olandan ayrı olarak yapmış olduğu bazı gerekli masraflar, przy zapobiegliwości jednego z ludzi jego wysokości chana
yukarıdaki listede yazılı olduğu üzere 364,5 kuruş tutmakta Abdurrahmana Agi, w związku z przyjazdem posła polskiego do
olduğundan, bu meblağın Devlet tarafından karşılanması için jego wysokości Chana Krymu. Jako że kwota wydatków wynosi
ödeme tezkiresi verilmesini emirlerinize arz ederim. 365,6 kuruszy, uprasza się o wydanie polecenia pokrycie tej
kwoty przez Skarb Państwa.
(İmza) (Podpis)
Telhisi gereğince 364,5 kuruş için ödeme Wydano polecenie zapłaty 364,5
tezkiresi verilmesini buyurdum. kuruszy.
9 Cemaziyelahir sene 1105 9 Cemaziyelahir roku Hidźry 1105
Hazine tezkiresi verildi. Wydano polecenie Skarbowi
12 Cemaziyelahir sene 1105 Państwa, 12 Dzemaziyelahir,
roku Hidżry 1105
181
63
RP. / AGAD, Zbiór Marczaka, nr 3, s. 24

182
KAMANİÇE KALESİ VE ŞEHRİNİN LIST OSTATNIEGO TURECKIEGO GUBERNATORA

ANAHTARLARININ LEH KOMİSERLERİNE KAMIEŃCA PODOLSKIEGO, KAHRAMANA PASZY,
TESLİMİ MÜNASEBETİYLE KALE KUMANDANI DO KOMISARZY POLSKICH, Z ZAPROSZENIEM
KAHRAMAN PAŞA'NIN LEH KOMİSERLERİNE NA CEREMONIĘ UROCZYSTEGO PRZEKAZANIA
GÖNDERDİĞİ MEKTUP1 FORTECY I KLUCZY OD BRAM MIASTA,
WYZNACZONĄ O ŚWICIE
NASTĘPNEGO DNIA1
~ 21.09.1699 ~
1 Pomimo wiedeńskiej wiktorii i utworzenia Ligi Świętej, aż do traktatu

1 Lehistan, daha önce Osmanlı Devleti tarafından alınan Kameniçe Kalesi'ni karłowickiego Rzeczpospolita nie zdołała odbić Kamieńca Podolskiego.
1685 ve 1691 yıllarında düzenlenen Boğdan seferlerine rağmen Karlofça Ant- Fiaskiem skończyły się też dwie wyprawy do Mołdawii w latach 1685 i 1691.
laşması imzalanıncaya kadar geri alamadı. 1699 tarihinde Osmanlı Devleti ile Przedłużająca się i wycieńczająca wojna dobiegła końca, gdy 26 I 1699 r. w
Lehistan, Avusturya, Venedik ve Rusya'dan oluşan Müttefik devletler ara- Karłowicach państwa sprzymierzone – Rzeczpospolita, Austria, Wenecja i
sında imzalanan Karlofça Antlaşması ile uzun savaş dönemi sona erdi. Le- Rosja – zawarły serię traktatów z osmańskimi wysłannikami. Dokumenty
histan - Osmanlı Devleti arasında akdedilen bu barış antlaşmasının belgeleri, pokoju polsko-tureckiego wystawione zostały ze strony osmańskiej
Osmanlı Devleti adına Reisülküttap Mehmed Rami ve Babıâli Baştercümanı przez reisülküttaba Mehmeda Ramiego i głównego tłumacza Porty,
Aleksandr Mavrocordato ile Lehistan adına Poznań Voyvodası milletvekili Greka Aleksandra Mavrocordato, zaś ze strony polskiej przez wojewodę
Stanisław Małachowski (ykl. 1659-1699) tarafından tanzim edilmiştir. Ant- poznańskiego, posła Stanisława Małachowskiego (ok. 1659–1699). Zgodnie
laşmanın hükümleri gereğince Podolya Eyaleti ile Kameniçe kalesi Lehistan'a z traktatem, Podole wraz z Kamieńcem Podolskim wróciło do Polski, w
iade edilecek, buna mukabil olarak Leh garnizonları kuzey Boğdan'dan geri zamian za co garnizony miały opuścić obszar północnej Mołdawii. Królewski
çekilecekti. Antlaşma'nın Kral tarafından onaylanmış belgesi Ağustos ayında, dokument ratyfikacji traktatu wystawiono w sierpniu, zaś sułtański
Sultan tarafından onaylanmış ahitname ise Ekim 1699'da tanzim edilmiştir. „list przymierny” w październiku 1699 r. Turecka ewakuacja Kamieńca
Başlangıçta Mayıs ayının yarısında öngörülen Osmanlı müfrezelerinin tahli- Podolskiego, początkowo przewidziana na połowę maja, przeciągnęła się
yesi 22 Eylül sabahı gerçekleştirilmiştir. O gün Kahraman Paşa, Kale ile şehir ostatecznie aż do 22 września z rana. Tego dnia Kahraman pasza oddał
anahtarlarını Kiev Voyvodası ve Lehistan topçuları Generali olan Marcin fortecę i klucze od bram miasta Marcinowi Kątskiemu (1636–1710),
Kątski'ye teslim etti. Leh askerleri kalenin içine girdi ve kiliseler Kameni- wojewodzie kijowskiemu i generałowi artylerii koronnej. Wprowadzono
çe Yardımcı Piskoposu Chełmiński tarafından kutsandı. Kaynaklarda tasdik załogę polską, poświęcono kościoły przez księdza Chełmińskiego, sufragana
edilmeyen rivayete göre Osmanlı Komutanları Kale'yi teslim ederken, barut kamienieckiego. Według legendy, nie potwierdzonej źródłowo, dowództwo
yakmaya çalışmış fakat Marcin Kątski yanan fitili kendi eliyle söndürmüştü. tureckie zdając twierdzę próbowało podpalić prochy, lecz żarzący się lont
Osmanlılar, cami minaresindeki hilalin yere düşürülmemesini sağlamışlardı. gołą ręką ugasił Marcin Kątski. Turcy zagwarantowali sobie, że półksiężyc
Bu istek yerine getirildi. Fakat minarenin üzerine Meryem Ana'nın heykeli z meczetu nie zostanie zrzucony, co spełniono, lecz postawiono na nim
yerleştirildi. Tamamen tahrip edilen Kameniçe şehri 27 yıl süren savaşlardan posąg Najświętszej Panny z miedzi. Kamieniec Podolski po 27 latach wojen
sonra Lehistan'a geri dönmüş oldu. Osmanlı - Leh sınırı ise, 1672 yılındaki powrócił do Rzeczypospolitej zupełnie spustoszony i zniszczony, a granica
şeklini yeniden aldı. Sınırın geçiş şekli, 1703 yılında yapılmış ölçüm işlerin- polsko-turecka odzyskała dawny przebieg z 1672 r., co potwierdziła oficjalna
den sonra nihayet tespit edilmiştir. (Rafał Jankowski.) delimitacja, przeprowadzona w 1703 r. (Rafał Jankowski)
183
64
RP. / AGAD, PL_1_3_34-78-507-837_0001

184
OSMANLI DEVLETİ İLE LEHİSTAN ARASINDA TRAKTAT POKOJOWY ZAWARTY W ROKU

1699 YILINDA YAPILAN KARLOFÇA BARIŞ 1699 W KARŁOWICACH POMIĘDZY IMPERIUM
ANTLAŞMASI1 OSMAŃSKIM I RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ1
~ 06.10.1699 • 15.10.1699 ~
Mülkün hiç Z nieograniczonymi łaskami i wieczną

zeval bulmayan sahibi, mocą Wszechmocnego Allacha, pana dóbr,
nimetler ve hediyeler bağışlayan, które nie ulegają przemijaniu, który obdarowuje
zatında eşsiz ve sıfatlarında noksansız cnotami i nagrodami, który nie ma sobie równego i który
olan Hazret-i Allah'ın ezelî kudret ve bitmez bol posiada wszelkie przymioty, z obfitością cudów Muhammeda
bağışlarının ve Peygamberlik göğünün güneşi, cömertlik Mustafy – słońca na niebie proroków, gwiazdy konstelacji
burcunun yıldızı, Peygamberler topluluğunun reisi, doğruların odwagi, przywódcy wszystkich proroków, kroczącego na czele
önderi, iki cihanın öğüncü Muhammed Mustafa'nın -Allah prawdy, piewcy obydwu światów, oby Allach obdarzył go
O'na salat ve selam kılsın- çok bereketli mucizelerinin ve O'nun pokojem i spokojem, oraz ze świętymi duszami tych, którzy
sahabileri ile Dört Halifesi'nin -Allah hepsinden razı olsun- ve słuchali Jego słów i czterech kalifów, niech Allach będzie z nich
hidayet kılavuzu bütün velilerin mukaddes ruhlarının eşliğiyle. rad, jak i wszystkich Jego następców będących przewodnikami
na drodze prawdy.
ŞAH MUSTAFA SZACH MUSTAFA

BİN SYN
MEHMED HAN MEHMEDA CHANA
El-muzaffer dâimâ2 Zawsze zwycięski2
Ben ki; belde, şehir ve yerleşim yerlerinin en şerefli ve bere- Ja, najbardziej czcigodny i najbardziej szczodry dla osad, miast
ketlisi, bütün âlemin ve ümmetlerin kıblesi ve mihrabı olan i wszystkich miejsc zamieszkałych, sługa i pan Świętego Miasta
Mekke-i Mükerreme, Medine-i Münevvere ve Kudüs-i Şe- Mekki, Oświeconego Miasta Medyny i Świętej Jerozolimy
rif'in hizmetkârı ve egemeni, hükümdarların özlemi olan üç będących kierunkiem i wywyższeniem, ku którym zwraca się
büyük beldenin yani İstanbul, Edirne ve Bursa'nın, cennet cały świat i wszystkie narody, władca i padyszach trzech miejsc
kokulu Şam'ın, esenlik merkezi Bağdad'ın, asrın incisi olan będących źródłem pożądania wszystkich władców – Stambułu,
benzersiz Mısır'ın, bütün Arabistan'ın, Haleb-i Şehbâ'nın, Edirne i Bursy, osnutego zapachem rajem Damaszku, centrum
Arap ve Acem Irakı'nın, Basra, Ahsa, Deylem, Rakka, Musul, radości Bagdadu, perły wieków, niemającego sobie równego
Şehrizor, Van, Diyarbekir, Zülkadriye, Kürdistan ve Gürcis- Egiptu, całego Półwyspu Arabskiego, Aleppo, Iraku Arabskiego
tan'ın, Erzurum, Sivas, Adana, Karaman, Mağrib, Habeş, Tu- i Adżemskiego, prowincji Basry, Ahsy, Deylem, Rakki, Mosulu,
nus, Cezâyir ve Trablus vilayetlerinin, Kıbrıs, Rodos ve Girit Vanu, Diyarbakiru, Zulkadriye, Kurdystanu i Gruzji, Erzurumu,
adalarının, Akdeniz ve Karadeniz ve Adalar ve sahillerinin,
1 Egzemplarz Porozumienia znajduje się w Archiwum Osmańskim przy Dyrekcji
1 Bu Antlaşma'nın bir sureti TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür- Generalnej Archiwów Państwowych Urzędu Premiera Republiki Tureckiej
lüğü Osmanlı Arşivi'nde HAT, 1427/58425 numarada; Osmanlı Devleti mu- pod numerem HAT, 1427/58425, natomiast jego odpis, przekazany stronie
rahhas delegeleri tarafından Lehistan tarafına verilen temessüğü ise Polonya polskiej przez delegatów Imperium Osmańskiego, w Archiwum Polskim pod
Arşivi'nde AGAD, PL_1_3_34-78-503-832_0001 numarada kayıtlıdır. numerem PL-1_3_34_78_503_832_0001.
2 Sultan II. Mustafa. 2 Sułtan Mustafa II
185
Anadolu diyarının, Rumeli memleketlerinin, özellikle Tatar Sivasu, Adany, Karamanu, Maghrebu, Habeszu, Tunezji, Algierii
ve Deşt-i Kıpçak memleketleri ile Kefe vilayeti ve o bölgede i Trypolisu, wysp Cypru, Rodos i Krety, Morza Śródziemnego i
olan bütün oymakların, Bosna, Tımışvar ve Belgrad diyarı- Czarnego, ich wysp i wybrzeży, świata Anatolii, krajów Rumelii,
nın ve ona bağlı kalelerin, Eflak ve Boğdan memleketlerinin, a nade wszystko kraju Tatarskich i Dzikiego Pola oraz prowincji
tarif ve nitelemeye ihtiyacı olmayan daha nice yerleşim yer- Kaffy, wszystkich plemion w tych prowincjach, regionu Bośni,
lerinin adaletli ve merhametli Hükümdar ve Padişahı, sultan Timisoary i Belgradu i przynależnych do nich twierdzy, krajów
oğlu sultan ve hakan oğlu hakan, Sultan İbrahim Han oğlu Wołoszczyzny i Mołdawii, oraz jeszcze wielu licznych miejsc,
Sultan Mustafa Han'ım ki, emniyet ve asayiş meselelerinin którzy nie ma potrzeby wymieniać, sułtan syn sułtana, władca
halli ve dünya halkının işlerinin yoluna konulması her şeyin syn władcy, ja - sułtan Mustafa syn Sułtana Ibrahima, ja, który
sahibi olan ve kendisinden yardım istenen yüce Allah tara- rozwiązuje wszystkie sprawy bezpieczeństwa i obyczajności,
fından benim yetkime verilmiştir. Şüphesiz ki bu nimetlerin ten, który wyprowadza na prostą drogę wszystkie sprawy ludów
şükrünü yerine getirmek bakımından benim yüce Padişahlı- świata, ten, którego Allach obdarzył prawem pomagania tym,
ğıma yaraşan da, bize karşı samimiyetini çok açık ve katışıksız którzy szukają pomocy u Niego samego. Bez wątpienia, by
biçimde ortaya koyanlara iyiliklerimizi esirgemememizdir. wyrazić wdzięczność za te łaski, nie możemy szczędzić dobrych
Bu cümleden olarak; çok eskiden beri Leh Kralı ve Cumhuru uczynków wobec tych, którzy okazują naszemu światłemu
bizim yüce Eşiğimize daima sadakat, samimiyet ve bağlılıkla- urzędowi Padyszacha posłuszeństwo, jak i tym, którzy okazują
rını gösterip dostluk edegelmişler iken, şu anda Leh Kralı ve nam uczciwość w sposób otwarty i bez ukrytych zamiarów. I tak
Litva ve Rusya ve bunlara bağlı vilayetlerin Hükümdarı olan od dawna król polski i jego państwo żywili wobec nas uczucia
Hristiyanların büyük krallarının öğüncü, büyüklerinin seçil- wierności, uczciwości i przywiązania, obecnie zaś, na skutek
mişi, toplumlarının işlerini yoluna koyan, haşmetli, vakarlı, wrogości i wojen pomiędzy nami i prześwietnym, honorowym,
şeref ve şan sahibi II. Augustus -Allah akıbetini hayretsin- ve wspaniałomyślnym i pełnym godności Augustem II królem
ondan önceki Leh Kralı ve Cumhuru ile aramızda ortaya çı- Polski i władcą Litwy, Rosji i związanych z nimi prowincji
kan düşmanlık ve savaştan iki taraf halkı da acı çektiklerin- oraz poprzednim królem polskim i narodu polskiego, obydwa
den, aradaki köklü barışı, dostluk ve komşuluk ilişkilerini narody doznały wielu cierpień; gwoli odnowienia i ożywienia
yeniden geçerli kılıp canlandırmak için, Hristiyanların büyük pomiędzy nami stałego pokoju, przyjaźni i dobrego sąsiedztwa
krallarının öğünçleri, büyüklerinin müracaat kapıları, top- oraz usunięcia wrogości pomiędzy nami, Huseyin Pasza – nasz
lumlarının işlerini yoluna koyanları ve haşmet, vakar, şeref Wielki Wezyr i Generał, nasz wierny pełnomocnik, który
ve şan sahipleri olan İngiltere, İskoçya ve İrlanda Kralı III. prowadzi sprawy państwa, sułtanatu i kalifatu, przekazał nam,
William ile Nederland State Generalleri'nin -Allah akıbetlerini że prześwietny, honorowy, wspaniałomyślny i pełen godności
hayretsin- aradaki düşmanlığı düzeltmek amacıyla arabulucuk William III – króla Anglii, Szkocji i Irlandii oraz generałowie
için izin istedikleri Devlet, Saltanat ve Hilâfetimin işlerinin Niderlandów wystąpili o zgodę na prowadzenie pośrednictwa
yürütücüsü, benim ileri görüşlü ve her türlü üstün vasıflara pomiędzy nami, tak że staliśmy się stroną na rzecz pokoju
sahip sadık Vekilim, çok değerli Veziriazamım ve Başkomu- za pośrednictwem wymienionych; przedstawiciele obydwu
tanım Hüseyin Paşa -Allah yüceliğini devamlı kılsın ve iktidarını stron i wybrani posłańcy spotkali się w miejscowości o nazwie
kat kat artırsın- tarafından yüce huzuruma arz edilmesi üzeri- [Sremskie] Karłowice, w pobliżu granicy nad brzegiem Dunaju, by
ne adı geçenlerin arabuluculuğunda barışa taraftar olunmuş; prowadzić rozmowy pokojowe; wielce czcigodny poseł angielski
iki tarafın vekilleri ve seçilmiş elçileri Sirem yakasında sınır Baron Beaudesert, William Lord Paget wraz z wielce czcigodnym
başına yakın Karloviçe isimli yerde barış görüşmeleri için bir posłem Niderlandów Jakubem [Jacobus] Coljer wykazywali
araya geldiklerinde çok değerli İngiltere Elçisi Baron The Be- najgorętsze starania i wypełniali rolę pośredników w sposób
audesert William Lord Paget ve çok değerli Nederland Elçisi godny; po wielokrotnych rozmowach przedstawiciele obydwu
Senyör Yakomo Kolyer3 ellerinden gelen gayreti gösterip ara- stron osiągnęli porozumienie w kwestii jedenastu warunków, w
buluculuk görevini layıkıyla yerine getirmiş; defalarca yapılan dniu 24 miesiące Redżeb roku Hidżry 1110 zawarli po wsze czasy
müzakerelerden sonra iki tarafın temsilcileri on bir madde umowę pokojową i wymienili pomiędzy sobą obowiązujące
üzerinde anlaşmaya varıp işbu hicrî 1110 senesi Receb ayı- dokumenty; jak jest to od dawna w zwyczaju, popierają oni treść
nın 24'üncü gününde ebedî barış antlaşması yapmışlar ve iki dokumentu, a pismo przekazane naszemu światłemu urzędowi
tarafça geçerli olacak temessükler teati edilmiş; eskiden beri za pośrednictwem posła Stanisława Mateusza Rzewuskiego
âdet olduğu üzere, verilen temessüğün içeriğini destekler ve [Ladislavus Rocki] zostało przetłumaczone i streszczone nam
onaylar mahiyette Küçükelçi Ladişlavuş Rocki4 ile yüce Ma- przez wymienionego już największego z naszych wezyrów;
kamımıza gönderilmiş olan name tercüme olunup adı geçen posiedliśmy wiedzę w kwestiach związanych z pokojem i – gwoli
Veziriazamım vasıtasıyla özetlenerek bize sunulmuş; barışla spokoju i dobrobytu narodów - przychylamy się do zawartych
ilgili hususların neler olduğu malumumuz olduğunda, aha- w tym piśmie żądań; w sprawie tej został wydany rozkaz
3 Jacobus Coljer.
4 Stanisław Mateusz Rzewuski.
186
linin refah ve rahatı için anılan namede yer alan isteklerine Padyszacha, jak też sporządzono porozumienie opatrzone naszą
bizim tarafımızdan da müsaade olunup bu konuda, üzerinde godną szacunku pieczęcią. Jedenaście artykułów, które mają być
hatt-ı hümâyûnumuz yer alan bir ferman çıkarıldığı gibi şe- przestrzegane i chronione, to:
refli ve yüce tuğramızı taşıyan işbu ahitnamemiz dahi veril-
miştir. Yerli yerinde uyulup korunmak üzere, söz konusu on Artykuł pierwszy: wrogość pomiędzy naszymi państwami
bir madde şunlardır: zakończyła się z pomocą Allacha i zamieniła się w miłość,
ponownie zapanowała przyjaźń jak za dawnych czasów, oparta
Birinci Madde: Devlet-i Aliyye'miz ile bu kadar zamandan na szczerości godnej dobrych stosunków sąsiedzkich; aby nie
beri süregelen aradaki düşmanlık yüce Allah'ın yardımıyla ta- dochodziło do wzajemnych na siebie napadów z obydwu stron
mamen son bulup muhabbete dönmüş ve iyi komşuluğa yara- oraz by narody żyły, jak to było dawniej, w dobrobycie, spokoju
şır samimiyet üzere var olan eski dostluk tekrar ortaya çıkmış i poczuciu bezpieczeństwa, pomiędzy obydwoma państwami
olduğundan, her iki tarafın saldırılarının ortadan kalkması ve przywrócone zostają granice jak sprzed wojny; granice Polski z
ahalinin eskisi gibi refah, huzur ve güven içerisinde yaşamala- prowincjami należącymi do Imperium Osmańskiego i Mołdawii
rı için, iki ülke arasında bu iki savaştan önceki sınırlar geçerli będą opierać się na starych granicach, tak by nie dochodziło do
olacak; gerek Boğdan ve gerek Osmanlı ülkesine bağlı diğer napaści na jakąkolwiek ze stron i by chronić te stare granice z
yerler ile Leh ülkesinin sınırları olarak eski sınırlar esas alına- pieczołowitością, bez ich zmiany.
cak; bundan böyle iki tarafa da tecavüz olunmayacak ve işbu
eski sınırlara değiştirilmeden titizlikle uyulacaktır. Artykuł drugi: Prowincja mołdawska pozostanie w starych
granicach jak sprzed wojny, a ze wszystkich dużych i małych
İkinci Madde: Bu savaştan önce Boğdan vilayetinin eski sı- twierdz i miejsc, gdzie obecnie znajduje się wojska polskie,
nırları içerisinde olup şu anda içinde Leh askeri bulunan bü- zostaną one wycofane, Mołdawia zostanie z nich oczyszczona i
yük ve küçük bütün kale ve yerlerden Leh askeri çıkarılacak będzie żyć w spokoju, jak to było przed wojną.
ve Boğdan memleketi arındırılarak bu savaştan önce olduğu
gibi huzur içerisinde olacaktır. Artykuł trzeci: twierdza Kamieniec [Podolski] pozostająca
przed dwiema wojnami w granicach państwa polskiego zostanie
Üçüncü Madde: İki savaştan önce Leh Devleti'nin eski sınır- pozostawiona bez jej naruszenia, a wojsko z niej zostanie
ları içerisinde olan Kamaniçe Kalesi, içinde olan askeri çıka- wycofane; od tej chwili Imperium Osmańskie nie będzie miało
rılıp boşaltılarak bütün kalacak; bundan sonra Osmanlı Dev- żadnego interesu na Podolu i Ukrainie; zniesiony zostanie,
leti'nin Podolya ve Ukrayna vilayetlerinde herhangi bir ilgisi ustanowiony później, urząd hetmana kozackiego na Ukrainie z
bulunmayacak; sonradan tayin olunan ve Boğdan içinde oturan siedzibą w Mołdawii. Znane są stare granice pomiędzy Polską
Ukrayna Kazağı Hatmanı kaldırılacaktır. Lehistan ile Boğdan i Mołdawią; jeśli warunki pogodowe będą ku temu sposobne,
arasındaki eski sınırlar belli olduğundan hava şartları müsait to począwszy od przyszłego miesiąca marca rozpocznie się ich
olduğu takdirde tahliyeye önümüzdeki Mart ayı başından iti- opuszczanie, tak by wojsko polskie opuściło Mołdawię w jak
baren başlanacak ve mümkün olan en kısa zamanda Leh askeri najkrótszym czasie, zwolniło wszystkie twierdza i miejsca, a
Boğdan'dan çıkarılıp bütün kaleleri ve yerleri boşaltılıp Boğdan prowincja mołdawska została z niego oczyszczona; opuszczenie
vilayeti arındırılacak; Kamaniçe Kalesi'nin tahliyesine de Mart twierdzy Kamieniec również rozpocznie się w miesiącu
ayından itibaren başlanacaktır. Tahliye işi hangi taraftan önce marcu. Opuszczanie rozpocznie się przez stronę, która będzie
olmak mümkün ise hemen icra olunacak, ihmal ve tereddüt mogła uczynić to wcześniej, bez jakichkolwiek wątpliwości
gösterilmeyecektir. Kamaniçe'nin tahliyesi en geç 15 Mayıs'a i niedopatrzeń. Twierdza Kamieniec zostanie opuszczona
kadar tamalanacak; Kale'nin kolaylıkla boşaltılması için yükle- najpóźniej do dnia 15 maja. Gwoli ułatwienia opuszczenia
me ve taşıma işlerine Leh tarafından da mümkün olduğunca twierdzy, strona polska zapewni pomoc w postaci wozów i
araba ve hayvan ile yardımda bulunulacaktır. Tahliye işi her zwierząt, na ile będzie ją stać. Opuszczanie będzie prowadzone
yerde güvenli bir şekilde yürütülecektir. İki taraf ahalisinden, wszędzie w sposób bezpieczny. Ci spośród obydwu narodów,
boşaltılan kale ve benzeri diğer yerlerde oturanlardan kendi którzy zamieszkują w tej twierdzy i innych miejscach, jakie mają
istekleriyle çıkmak isteyenler mal ve erzaklarıyla emniyet içeri- być opuszczone, i którzy będą chcieli dobrowolnie je upuścić,
sinde çıkacak, kalmak isteyenler de güven içerisinde kalacaktır. opuszczą je w spokoju ze swym dobytkiem, a ci, którzy będą
Taraflar bunlara hiçbir şekilde zorlama ve müdahalede bulun- chcieli pozostać, pozostaną tam w spokoju. Żadna ze stron nie
mayacaktır. Kamaniçe Kalesi'nin tahliyesine Mart ayından iti- będzie uciekać się wobec nich do przemocy. Ponieważ ustalono,
baren başlanması kararlaştırıldığından, Leh tarafının Kamaniçe że do opuszczania twierdzy Kamieniec przystąpi się w miesiącu
Kalesi'nde eskiden var olan toplarının alıkonulması yönündeki marcu, to strona polska prześle do Porty przez swego posła swą
isteği İstanbul'a gönderilecek Leh Küçükelçisi vasıtasıyla yüce prośbę odnośnie do zabrania dział, jakie od dawna znajdowały
Eşiğimize arz edilecektir. się w twierdzy.
187
Dördüncü Madde: Osmanlı Devleti'ne bağlı olan askerî sı- Artykuł czwarty: oddziały wojskowe podległe Imperium
nıflar özellikle Tatarlar hiçbir sebep ve gerekçe ile Leh ülke- Osmańskiemu, a w szczególności Tatarzy, nie będą dokonywać,
sine ve halkına saldıramayacak, sınır tecavüzünde bulunama- bez względu na powód i okoliczności, najazdów na kraj polski,
yacak ve insanları esir alıp hayvanlarını gasbedemeyecek veya nie będą naruszać granic, nie będą brać w niewolę ludzi i
başka bir şekilde zarar veremeyeceklerdir. Vezirlere, beyler- uprowadzać zwierząt, ani czynić jakiejkolwiek szkody w inny
beyilere, Kırım Hanı ile Kalgay ve Nureddin sultanlarına ve sposób. Do wezyrów, bejlerbejów, Chana Krymskiego, do
diğer sultanlarına ve Boğdan Voyvodasına; "sınırların düzeni sułtanów Kalgaja i Nudreddina, innych sułtanów oraz do
ve barışın muhafazasına özen göstermeleri, esir almak ve hayvan wojewody mołdawskiego zostaną wysłane rozkazy i ostrzeżenia,
gasbetmek suretiyle veya başka bir şekilde barış şartlarına aykırı by „okazywali należytą uwagę ochronie układowi granic i pokoju,
davranarak halka zarar verip karışıklığa sebep olanların yakala- nie postępowali sprzecznie z warunkami pokoju poprzez branie
nıp teftiş olunup başkalarına ibret olması için cezalandırılması ve jeńców, grabienie zwierząt bądź w inny sposób, nie czynili
gasbettikleri eşyanın buldurulup sahiplerine geri verilmesi, bu fiil- szkód ludziom, pochwytywali tych, którzy czynią zamęt i po
lere göz yuman ve ihmali olanların kanuna göre görevden alınma- dochodzeniu karali ich w sposób, który będzie przykładem dla
ları veya ölüm vb. cezalarla cezalandırılması" hususlarında tara- innych, odzyskiwali zagrabione przez nich rzeczy i zwracali je
fımızdan açıkça emirler gönderilip tembihde bulunulacaktır. ich właścicielom, usuwali z urzędów tych, którzy przymykają
Bu antlaşma şartlarının hepsine aynı şekilde Leh tarafından na to oko i lekceważą to, bądź też skazywali ich na śmierć lub
da dikkat ve özenle uyulacak; hiç kimse buna aykırı davran- inne kary”. Wszystkie postanowienia tej umowy będą w taki sam
maya cesaret edemeyecektir. sposób przestrzegane przez stronę polską i niech nikt nie odważy
się postępować w sposób z nią niezgodny.
Beşinci Madde: Leh ülkesi eskiden beri bağımsız bir devlet
olduğundan, Osmanlı Devleti ve ona bağlı olan gruplar ta- Artykuł piąty: Państwo Polskie od dawien dawna jest
rafından yüklenen vergi vb. her ne ise, bunların istenmesi państwem niezależnym i jako takie nie będzie narażone na
bahanesiyle incitilmeyecek ve bu barış antlaşmasının şartları podatki i inne obciążenia, nakładane przez Imperium Osmańskie
gereğince bu gibi yükümlülükler altına sokulmayacaktır. i związanych z nim, pod pretekstem jedynie ich potrzeby, i
zgodnie z warunkami umowy pokojowej nie będą nań nakładane
Altıncı Madde: Savaş esnasında Bucaklı ve diğer Tatar ka- takie obciążenia.
bileleri, savaştan önce Osmanlı Devleti tarafından Leh Kralı
ve Cumhuru'na verilmiş olan ahidnâme-i hümâyûn şartları- Artykuł szósty: plemiona z Bucak oraz inne plemiona tatarskie,
na aykırı olarak, kendi yurtlarından çıkıp Boğdan arazisine naruszając postanowienia dekretu Padyszacha, jaki został
girerek ahaliye saldırı ve tecavüzde bulunmuş olduklarından, wydany na rzecz króla i narodu polskiego, opuściły swe siedziby i
Boğdan içinde zorbalıkla aldıkları bütün yerlerden ve kur- przeniosły się na tereny Mołdawii, gdzie dopuszczali się gwałtów
dukları çiftlik ve kışlaklardan çıkarılıp eski yerlerinde iskân i napadów na tamtejszej ludności; maja one opuścić miejsca,
ettirilecekler ve bundan sonra kendi hâllerinde olup kimseyi jakie zajęli siłą na terenie Mołdawii, gospodarstwa i legowiska,
rahatsız etmeyeceklerdir. i zamieszkać na swych dawnych terenach, gdzie mają żyć po
swojemu, bez niepokojenia innych,
Yedinci Madde: Hristiyan dinine mensup olanların, Ro-
ma'daki Papa'ya bağlı rahiplere verilen fermanlarımızda ya- Artykuł siódmy: jeśli chodzi o wyznawców religii
zılı olduğu şekilde, kiliselerinin bulunduğu yerlerde âdetleri chrześcijańskiej, to jak zostało to podane w naszych zarządzeniach
olan âyinlerini yapmalarına kimse mâni olmayacak, huzur wydanych księżom związanym z Papieżem w Rzymie, to nikt
içerisinde olacaklardır. Âyinleri konusunda başka bir istekleri nie będzie przeszkadzać im w praktykowaniu ich tradycyjnych
olduğu takdirde Büyükelçileri yüce Kapımıza arz edecektir. obrzędów w miejscach, gdzie znajdują się kościoły, tak by mogli
czynić to w spokoju. Inne ich żądania dotyczące obrzędów,
Sekizinci Madde: Ticaret, barış ortamının sağladığı fayda- zostaną przedstawione Wysokiej Porcie przez ich wysłanników.
lardan ve memleketin bayındırlığının sebebi olduğundan,
bundan sonra en güzel şekilde düzene konulacak; her iki Artykuł ósmy: jako że handel czerpie z korzyści, jakie zapewnia
tarafın tüccarları gizli yerlerden değil ana yollardan rahat- pokój, i zapewnia rozwój kraju, będzie on uporządkowany w jak
ça gelip gidecek, getirdikleri ve alıp götürdükleri mallarının najlepszy sposób; kupcy każdej ze stron będą odtąd podróżować
gümrüğünü eskiden beri var olan kanun gereğince ödedik- nie ukradkiem, lecz głównymi drogami, po zapłaceniu podatków
ten sonra sonradan çıkmış birtakım vergiler istenmek su- celnych od towarów, jakie przywieźli bądź jakie wywożą,
retiyle incitilmeyecek ve getirdikleri nakit paradan gümrük zgodnie z obowiązującym od dawna prawem, nie będą narażani
talep olunmayacaktır. Leh ülkesinde doğmuş ve Leh uyruklu na żądania uiszczenia szeregu podatków ustanowionych później,
olan Leh, Litva ve diğer millet mensuplarından ticaret ama- a od pieniędzy, jakie z sobą przywożą, nie będzie żądać się opłaty
cıyla gelenler, zarar vermedikleri sürece yukarıda açıklandığı celnej. Polacy, którzy urodzili się w Polsce i są obywatelami
188
şekilde ticaret ve alım-satım yaptıklarında, önceden verilen polskimi, obywatele Litwy, Łotwy i innych narodów, którzy
ahitnamelerde de açıkça belirtildiği üzere, haraç ve ağır ver- przybywają dla handlu, nie będą - o ile nie będą przysparzać szkód
giler istenmek suretiyle incitilmeyecektir. Ancak Leh ülkesini - w trakcie prowadzenia handlu w sposób jak wyżej, narażani
terk edip Osmanlı ülkesinde yerleşmiş veya Lehlilerin arası- na żądania uiszczania haraczy i innych ciężkich podatków, jak
na karışmış yabancıların bu yolla Devlet'i zarara uğratmasına już to zostało wyraźnie określone we wcześniej wydanych
da müsaade edilmeyecektir. Leh bezirgânları memleketlerine rozporządzeniach. Jednakże nie będzie też przyzwolenia, by ci,
dönerken silah, kişisel eşya ve hayvanlarından ve esirlikten którzy opuścili z Polski i osiedlili się w Imperium Osmańskim
kurtulduğuna dair ellerinde resmî belgesi olup ülkesine giden bądź obcokrajowcy, którzy wymieszali się z Polakami, narażali
esirlerden vergi talep olunmayacak ve yanlarında götürdük- Imperium na straty. Kupcy polscy, podczas powrotu do swego
leri eşyalarına el uzatılmayacaktır. Ancak onlar da yurt dışı- kraju, będą posiadać oficjalny dokument, że zostali uwolnieni
na çıkarılması yasak olan mal ve eşyayı bu bahane ile izinsiz z niewoli, pozbawieni broni, rzeczy osobistych i zwierząt, od
götürmeyeceklerdir. Her iki taraf tüccarlarından diğer ülke- niewolników powracających do swego kraju nie będzie pobierać
de vefat edenlerin mallarına, Beytülmal veya miras yazmakla się podatków i nie będzie zajmować się rzeczy, które będą z sobą
görevli kişi tarafından müdahale edilmeyecek; bunlar kayde- wywozić. Jednakże nie będą oni mogli, pod tym pretekstem,
dildikleri defteriyle birlikte vârislerine teslim edilmek üzere zabierać ze sobą bez zezwolenia rzeczy i towarów zakazanych.
aralarında güvendikleri birine teslim olunacaktır. Tüccarlar Żaden z urzędników Skarbu Państwa lub odpowiedzialnych za
arasında herhangi bir konuda anlaşmazlık çıkarsa, gerekli sprawy spadkowe nie będzie podejmować żadnych działań wobec
yerlere cevabının verilebilmesi için davaları kendi araların- towarów należących do kupców jednej ze stron, którzy zmarli
daki başkanları tarafından görülecektir. Geçerli ve mühürlü w drugim kraju, lecz towary te, wraz z księgą, w której zostaną
bir belge ile sabit olmayan borçlar, hukuk ve kanuna aykırı zarejestrowane, będą przekazywane osobie zaufanej spośród nich
biçimde talep olunmayacak; bu gibi borç ve kefalet davaları samych, celem dalszego przekazania ich spadkobiercom. W razie
sadece yalancı şahit ile görülmeyip resmî belge ve senetler ile jakiegokolwiek nieporozumienia pomiędzy samymi kupcami, by
daha önceden kendilerine verilmiş olan yazılı emirler de dik- móc powiadomić właściwe władze o rozstrzygnięciu, sprawy
kate alınmak suretiyle hak ve adalete uygun olarak sonuçlan- będą rozpatrywane przez osobę przewodniczącą wybraną spośród
dırılacaktır. Bu tip davalarla ilgili olarak, diğer yabancı devlet nich samych. Długów, które nie są udokumentowane ważnym
uyruklulara verilen ahitnamelerde yazılı olan hükümler Leh i opatrzonym pieczęcią dokumentem, nie będzie dochodzić się
tüccarları için de geçerli olacak; ayrıca kendilerine özel olarak w sposób niezgodny z prawem; takie sprawy dotyczące długów
daha önce verilip ellerinde olan emirlerimde yer alan hususlar i poręczeń będą rozstrzygane w sposób zgodny z prawem i
da geçerliliğini koruyacaktır. sprawiedliwością, z uwzględnieniem oficjalnych dokumentów
i pism oraz wcześniej sporządzonych nakazów pisemnych,
Dokuzuncu Madde: Savaş esnasında Leh ülkesinden alınan a nie jedynie na podstawie fałszywego zeznania świadka. W
esirler, hukuken ispat edilen veya sahiplerinin yemini ile or- odniesieniu do takich spraw, wobec kupców polskich będą miały
taya çıkan bedelleri ödenmek suretiyle, daha önceden verilen zastosowanie postanowienia rozporządzeń wydanych wobec
ahitnamelerde açıklandığı üzere salıverilecektir. Ancak sahip- obywateli innych państw; ponadto też nadal będą obowiązywać
lerine çok hizmeti geçmiş olan esirlerin, insanlık icabı, satın kwestie, jakie zostały poruszone w naszych dyspozycjach
alınma bedellerinden indirim yapılması gerekir de esir sahibi wydanych specjalnie w odniesieniu do nich.
ile makul ve orta halli bir bedel üzerinde uzlaşma sağlanamaz
ise mahkemece araları bulunacaktır. Barış antlaşması yapıl- Artykuł dziewiąty: jeńcy z Polski, jak zostało uzgodnione
dıktan sonra bir biçimde Leh ülkesinden esir çıkarılmış olursa we wcześniejszych porozumieniach, zostaną uwolnieni, pod
bunlar bedelsiz olarak salıverilecektir. Osmanlı ülkesindeki ve warunkiem uiszczenia zapłaty ustalonej zgodnie z prawem lub
Tatarların arasındaki Leh esirleri kurtarmak için giden kim- na podstawie zaprzysiężonego oświadczenia ich właściciela.
selere, kendi hâllerinde oldukları hâlde; "Siz esir kurtarmağa Jednakże w przypadku jeńców, którzy wielce się zasłużyli swym
geldiniz." denilerek hiçbir şekilde zarar verilmeyecek, vermek właścicielom, należy – gwoli sprawiedliwości ludzkiej – dokonać
isteyenler cezalandırılacaktır. Tarafların hapishanelerinde zniżki w zapłacie, a jeśli nie dojdzie do porozumienia w kwestii
bulunan esirler bedelleriyle salıverilecektir. Leh Büyükelçisi zapłaty, jakiej żąda właściciel, a jaka by się należała, kwestia
esirleriyle ilgili diğer isteklerini yüce Eşiğimize arz edecektir. ta zostanie rozstrzygnięta przez sąd. W przypadku jeńców
pojmanych w jakikolwiek sposób z Polski już po zawarciu umowy
Onuncu Madde: Daha önce verilmiş olan ahitnamelerde ya- pokojowej, jeńcy ci zostaną uwolnieni bez zapłaty. Osoby, które
zılı olduğu üzere Leh Kralı bizimle olan dostluğunda kararlılık będą przybywać celem uwolnienia jeńców polskich z Imperium
gösterdiği müddetçe Boğdan Voyvodası da eskiden beri Leh Osmańskiego bądź spośród Tatarów, nie będą narażone na
Kralı ile ne şekilde dostluk üzere olagelmiş ise yine o şekilde jakiekolwiek szykany, po stwierdzeniu „przybyliśmy, by uwolnić
dostluk üzere olup Osmanlı Devleti'nin diğer ahalisi gibi yine jeńca”, a ci, którzy będą to czynić, zostaną ukarani. Jeńcy
huzur içinde olacaklardır. Boğdan ve Eflak vilayetlerinden pozostający w więzieniach jednej ze stron, zostaną uwolnieni
189
Leh ülkesine kaçanlar kabul edilmeyecek; bir yolunu bulup po uiszczeniu zapłaty. Inne żądania posła polskiego odnośnie do
Leh ülkesine sığınanlar daha sonra memleketlerinde fitne çı- jeńców, będą przekazywane Wysokiej Porcie.
karıp bozgunculuk ederlerse, talep olunduklarında geri teslim
edilecek ve daha önceki ahitnamelerde de yer almakta olan bu Artykuł dziesiąty: Jak zostało już napisane we wcześniej
madde aynı şekilde geçerliliğini koruyacaktır. Aynı şekilde, wydanych rozporządzeniach, jak długo król polski będzie
Leh ahalisinden olan Leh, Kazak veya diğer millet mensup- okazywać wolę pozostawania z nami przyjaźni, i jeśli Wojewoda
ları eşkıyalık ve bozgunculuk yaptıklarında Osmanlı Devleti Mołdawii będzie pozostawać w przyjaźni z królem polskim, jak
tarafından kabul ve himaye olunmayıp geri verilecektir. Bu było to od dawna, tak też na podobieństwo innych narodów
gibi, aradaki barış antlaşmasının bozulmasına sebep olanlar Imperium Osmańskiego będą żyć w spokoju. Uciekinierzy z
hak ettikleri şekilde cezalandırılacaktır. prowincji mołdawskiej i wołowskiej do Polski nie będą tam
przyjmowani; jeśli jednak znajdą jakiś sposób i schronią się w
On Birinci Madde: Önceki ahitnamelerde yer alan ve bu Polsce, a później będą w swych krajach czynić zamieszanie
antlaşmanın şartlarına ve iki Devlet'in yürürlükteki usulleri- i nieprawość, to na żądanie będą zwracani i będą wobec
ne aykırı ve zararlı olmayan hükümler bundan sonra da ge- nich stosowane postanowienia zawarte we wcześniejszych
çerliliğini koruyacak; bozulmuş olanlar kaldırılacaktır. rozporządzeniach. Podobnie też, jeśli obywatele polscy, z
narodów kozackiego lub innych, będą dopuszczać się rozboju i
Yüce Allah'ın yardımı ve muvaffak kılmasıyla işbu yazılan nieprawości, nie będą przyjmowani pod ochronę w Imperium
maddeler ve aramızda en olgun ve eksiksiz bir şekilde yapılan Osmańskim, lecz odsyłani z powrotem. Ci, którzy będą
bu barış antlaşması, Halife olarak ben ve benden sonra Salta- przyczyniać się do naruszenia umowy pokojowej, będą karani w
natımızın vârisi olanlar ile Leh Kralı ve ondan sonra gelecek sposób, na jaki zasłużyli.
krallar ve Leh Cumhuru arasında yüce Allah'ın dilemesiyle
sapasağlam ve ebedî, değişiklik, ihtilaf ve karışıklıktan ko- Artykuł jedenasty: Postanowienia, jakie były zawarte
runmuş olarak daima geçerli olacaktır. Saldırıların tamamen we wcześniejszych rozporządzeniach i nie są sprzeczne z
ortadan kaldırılması için sınır boylarındaki mülki ve askerî postanowieniami tej umowy oraz obowiązującym ustaleniom
görevlilere bir an önce haber ulaştırılacak ve bundan sonra te- pomiędzy dwoma państwami, będą zachowywać swą ważność
cavüz ve birbirlerine zarar vermekten kaçınıp bu barış antlaş- również w przyszłości, a nieważne zostaną usunięte.
ması gereğince dostluk üzere hareket etmeleri sağlanacaktır.
Ancak herkesin bu barış antlaşmasından haberdar olabilmesi Opisane z pomocą i za przyzwoleniem Wszechmocnego Allacha
için temessük tarihinden itibaren 30 gün süre tanınmıştır. Bu te artykuły i ta, zawarta pomiędzy nami w sposób dojrzały i pełny
sürenin bitiminden sonra hiçbir özür ve bahane kabul olun- traktat pokojowy, będzie obowiązywać na zawsze pomiędzy mną
mayacak; gönderilen fermanıma karşı gelenler cezalandırı- i tymi, którzy będą spadkobiercami naszego sułtanatu, a królem
polskim i królami, którzy nastąpią po nim, i narodem polskim,
lacaktır. Her iki tarafın temessükleri imzalamasından sonra
chroniona przed zmianami, przeinaczeniami i niezgodnościami,
âdet olduğu üzere Leh tarafından Osmanlı Devlet merkezine jak Allach pozwoli – po wsze wieki i nienaruszenie. Aby nie
Küçükelçi gelip temessükteki maddelerin kabul olunduğunu dopuścić do jakichkolwiek najazdów, zostaną o niej natychmiast
bildiren bir name getirecek ve benim nâme-i hümâyûnumu powiadomieni urzędnicy administracyjni i wojsko wzdłuż granic,
da alıp götürecektir. Daha sonra da barış antlaşmasının mad- tak by zagwarantować działania w duchu przyjaźni zgodnie
delerinin güçlendirilmesi, dostluğun geliştirilmesi ve diğer z traktatem pokojowym i zapobiec gwałtom i wzajemnym
konuların düzenlenmesi için eskiden beri var olan güzel âdet szkodom, By każdy mógł zostać powiadomiony o tym traktacie
gereğince, gelecek Mayıs ayında da Büyükelçi gönderilecektir. pokojowym, wyznacza się okres 30 dni od daty jej sporządzenia.
Później nie będzie się przyjmować żadnych wytłumaczeń i
Şu hâlde; bundan sonra bizim Saltanatımız döneminde yuka- przeprosin, a ci, co będą czynić przeciwnie, zostaną ukarani. Po
podpisaniu tych aktów przez każdą ze stron, do stolicy Imperium
rıda ayrıntılı olarak yazılan şart, kayıt ve maddelerin gereğine
Osmańskiego, jak to było we zwyczaju, przybędzie poseł polski z
göre hareket olunacak, barışın gerekleri gözetilecek; Leh Kra- listem informującym o przyjęciu postanowień tego aktu, po czym
lı ve onun komutanları, beyleri ve diğer adamlarından antlaş- odbierze i zawiezie do swego kraju mój list sułtanski. Następnie
ma şartlarını bozacak bir harekette bulunulmaz, dostluk ve zaś, dla wzmocnienia postanowień traktatu pokojowego,
barışıklık hukukuna riayet olunursa, yerleri ve gökleri yoktan pogłębienia przyjaźni i uregulowania innych spraw, w maju
yaratan şanı yüce Cenâb-ı Allah'ın şerefli ismini anarak ve iki przybędzie, jak to było we zwyczaju, ambasador.
cihan güneşi Peygamberimiz Muhammed Mustafa'nın -Allah
O'na salat ve selam kılsın- çok bereketli mucizelerini söyleyerek Tak więc: od tej pory, w okresie naszego sułtanatu,
sadakat sahibi padişahların yüksek ahlakı ve vefalı hükümdar- działać się będzie podług artykułów, warunków i zapisów
ların beğenilen kaidesi üzerine söz verir ve yemin ederiz ki, wyszczególnionych powyżej, przestrzegać wymagań
aynı şekilde antlaşmada yer alan maddelerden küçük veya bü- pokojowych; król polski i jego dowódcy, panowie i inni jego
ludzie nie będą robić nic, co by naruszało traktat pokojowy,
yük herhangi bir hususta aykırı davranılmayacak ve tecavüz
190
olunmayacak; Devletimiz yaşadıkça ve benim hükümdarlık i jeśli pozostaną wierni przyjaźni i pojednaniu, to daję słowo i
zamanımda bu barış geçerli ve ebedî bu antlaşma sapasağlam przysięgam na Wszechmocnego Allacha, który stworzył ziemię
olacak ve hiç kimse buna aykırı hareket etmeyecektir. i niebo z niczego, wspominając jego imię, na słońce obydwu
światów – proroka Muhammeda Mustafę, oby Allach obdarzył
go pokojem i spokojem, wspominając jego przebogate cudowne
Hicrî 1111 senesi Rebiülahir ayının ortalarında yazılmıştır.
uczynki, na obyczajność padyszachów oddanych wierności i
zasadę przyswojoną przez zmarłych władców, że z naszej strony
Osmanlı Devleti'nin nie będzie czynów naruszających jakiegokolwiek, małe czy duże,
Hükümdarlık Merkezi postanowienie z traktatu pokojowego i ich pogwałcenia. Dopóki
Kostantiniye Şehrinde będzie trwać nasze państwo, przez cały czas mego władania,
pokój będzie trwały i wieczny, traktat pozostanie nienaruszony i
nikt nie będzie czynić nic wbrew niego.
[Belge üzerine sonradan yapıştırılmış olan 3 adet
Osmanlıca açıklama tezkireleri:] Sporządzono w połowie miesiąca Rebiulahir roku Hidżry 1111.
No: 48 W Konstantynopolu,
stolicy Imperium Osmańskiego
Ahitnamede yazılı olan "himaye" kelimesinin manası sorul-
muş. Bu kelime ile sınır bölgesindeki Tatar, Kazak, Erdel, Ef- [3 przypisy obyjaśniające w języku osmańskim dołączone do
lak ve Boğdan askerlerinin barışa aykırı işler yapmaması için dokumentu w terminie późniejszym]
"onlardan muhafaza" manası kastedilmektedir.
Numer 48
Yüce aslın bir parçasıdır. Zadano pytanie o znaczenie użytego w traktacie słowa opieka.
Słowo to oznacza „obronę przed” działaniami wojsk tatarskich,
kozackich, transylwańskich, mołdawskich i wołowskich,
Bu belgeyi znajdujących się na terenach granicznych”, sprzecznych z
her türlü noksanlıktan postanowieniami pokojowymi.
uzak ve yüce olan Allah'a muhtaç olan
Część oryginału
Hacıoğlupazarı Şehri Kadısı Mustafa
-bağışlansın- yazmıştır. Dokument ten,
(Mühür) pozbawiony jakichkolwiek błędów,
No: 49 sporządził ciekający się do Allacha
Ahitnamede yazılı olan "himaye" kelimesinin manası sorul- Mustafa Kadi Miasta Hacıoğlupazarı,
muş. Bu kelime ile sınır bölgesindeki Tatar, Kazak, Erdel, Ef-
niech mu będzie wybaczone
lak ve Boğdan askerlerinin barışa aykırı işler yapmaması için
"onlardan muhafaza" manası kastedilmektedir. (Pieczęć)
Numer 49
Sahh. Zadano pytanie o znaczenie użytego w umowie słowa opieka.
No: 50 Słowo to oznacza „obronę przed” działaniami wojsk tatarskich,
kozackich, transylwańskich, mołdawskich i wołowskich,
Ahitnamede yazılı olan "Macar kralı olanlar ile dostluk üzere znajdujących się na terenach granicznych”, sprzecznych z
olalar." ifadesindeki "Macar taifesi" ile "Erdel'e bağlı olan Macar postanowieniami pokojowymi.
taifesi" kastedilmektedir. "Macar Kralı" ifadesi ile de "Erdel'e
bağlı Macar taifesinin hâkimi" kastedilmektedir; "Nemçe çasarı" Numer 50
kastedilmemektedir. Przez użyte w traktacie wyrażenie „ci, którzy są królami Węgrów i
chcą przyjaźni” rozumie się „społeczność węgierską” i „społeczność
węgierską związaną z Transylwanią”. Przez wyrażenie „ci, którzy są
królami Węgrów” rozumie się „społeczność węgierską związaną z
Transylwanią”. Przez wyrażenie „władca społeczności węgierskiej
związanej z Transylwanią” nie rozumie się „cesarza Austrii”.
191
65
TC. / BOA, HAT, 1427/58428

192
OSMANLI - LEHİSTAN SINIRININ TESPİTİNE DAİR AKT DOTYCZĄCY USTALENIA GRANICY

SENET POMIĘDZY IMPERIUM OSMAŃSKIM I
RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ
~ 14.10.1703 ~
Leh Kralı ve Cumhuru tarafından sınır tespiti için Tłumaczenie aktu sporządzonego, podpisanego i opatrzonego
görevlendirilen komiserlerin, Latince yazdıkları ve imzalayıp pieczęcią przez komisarza powołanego przez Króla Polskiego
mühürleyerek Osmanlı Devleti'nin sınır görevlisine verdikleri i naród polski celem ustalenia granicy, jaki został przekazany
temessüğün tercümesidir. urzędnikowi ds. granicy Imperium Osmańskiego
Üç sıfatla vasıflı bulunan yüce Allah'ın adıyla. W imię Wszechmocnego Allacha określanego trzema
przymiotami
Şevketli, kudretli Osmanlı Padişahı Sultan Mehmed Han oğlu
Sultan Ahmed Han'ın -yüce Allah kudretini daim ve Saltanatını Sułtan Ahmed Chan, syn potężnego i mocarnego padyszacha
güçlü kılsın- Osmanlı Devleti'nin Leh Devleti ile olan sınırla- sułtana Mehmed Chana, niech Allach czyni jego moc trwałą na
rının tespiti hususunda Vezir Yusuf Paşa'ya hitaben çıkarmış wieki i umacnia jego sułtanat, w związku z ustaleniem granic
olduğu fermanlarında; "yüce Allah'ın yardımıyla Litvanya Bü- pomiędzy Imperium Osmańskim i Rzeczpospolitą Polską,
yük Dukası ve Saksonya Arşi ve maliki, Roma İmparatorluğu'nun wydał wezyrowi Yusufowi Paszy polecenie, w którym nakazał:
seçilmişi olan haşmetli Leh Kralı ve Cumhuru ve Moskov Çarı ile „ponieważ towarzyszący Ibrahim Aga doskonale za się na
ahalinin rahatı için yapılan ve yürürlükte bulunan barış antlaş- ustalaniu granic, ma on kontynuować ustalanie granicy z Polską”,
masının Osmanlı Devleti'nin gerek Leh ve gerekse Moskov ile olan podkreślając, że „zgodnie z warunkami i postanowieniami
sınırlarının tespitiyle ilgili madde ve şartları gereğince kendisini traktatu pokojowego, sporządzonej z pomocą Allacha gwoli
sınır belirlemede tam yetkili kıldığı, kardeşi Sultan Mustafa Han pokoju narodów i obowiązującej pomiędzy Wielkim Księciem
zamanında sınır tespitine tayin kılındığı gibi şimdi de aynı şekil- Litwy i królem Saksonii, prześwietnym Królem Polskim i narodu
de bu hususa nezaret görevi verildiği" vurgulanarak; "beraberinde polskiego – wybrankiem Imperium Rzymskiego oraz carem
bulunan değerli İbrahim Ağa'nın da sınır tespit işini iyi bilmekte Moskwy, dotyczącymi ustalenia granic tak z Polską jak i z Moskwą,
olmasından dolayı Lehlilerle olan sınır tespit hizmetini yürütmeye w pełni upoważnił go do określenia granicy, albowiem był on
devam etmesi" buyurulup; "İbrahim Ağa da güvenilir bir kâtiple powołany do ustalenia granic w okresie panowania brata sułtana
birlikte Leh komiserleriyle buluşarak görüş birliğiyle Bender Kale- Mustafy Chana, tak więc i teraz powierzono mu ten obowiązek
si'nden Turla Suyu'nun kenarından başlayıp ahitnamenin içeriğine nadzoru”. Następnie pisze: „by Ibrahim Aga spotkał się wraz z
göre sınırların tespit ve taksimi işine başlayıp görevini tam bir dik- pisarzem z godnym zaufania komisarzem polskim i zakończył
katle tamamlasın." diye yazılı olduğundan, Padişah'ın fermanı swe obowiązki z należytą uwagą, zaczynając ustalanie granic
gereğince İbrahim Ağa da Bender Kalesi'nden kalkıp Kırım i podział ziem zgodnie z treścią umowy z twierdzy Bender, od
ve Bucak ahalisinin yaşlı ve bilirkişileriyle birlikte yola çıktı. brzegu rzeki Dniestr”. Zgodnie z poleceniem Padyszacha, Ibrahim
Kaynar Suyu'nun Turla Nehri'ne döküldüğü yere varılıp Leh Aga wyruszył w drogę z twierdzy Bender, wspólnie z biegłymi i
Kralı tarafından hudut vekili olan Krakovski şehrinin Kaste- starszyzną ludów Budżak i Krymu”. Dotarłszy do miejsca, gdzie
lanı [idarecisi] Yeronim Lubomeriski1 adlı Büyükhatman ile wody Kaynar wlewają się do rzeki Dniestr, nawiązał kontakt z
haberleştikten sonra Leh Kralı ve Cumhuru tarafından hudut Wielkim Hetmanem Hieronimem Augustynem Lubomirskim
belirleme işinde tam yetki ile murahhas tayin edilen Bracław- Kasztelanem Krakowskim – pełnomocnikiem króla polskiego
cki Palatini [Voyvodası] Marcin Chomentowski, Jan Konie- ds. granic, i spotkał się z komisarzami wyznaczonymi przez króla
cpolski ve Stefan Humiecki adlı hudut komiserleriyle buluştu. polskiego i wyposażonymi przezeń we wszystkie kompetencje
odnośnie do wyznaczenie granicy, a mianowicie z Marcinem
1 Hieronim Augustyn Lubomirski.
193
Görüşmenin başında sınır tespitiyle ilgili iki taraftan da pek Chomentowskim – wojewoda bracławski, Janem Koniecpolskim
çok soru dile getirildi. Sınır tespitine Turla Nehri'nden başla- i Stefanem Humieckim.
nılması gerektiğinin tasdik edilebilmesi için senetler istendi-
ğinde gerek Kırımlı ve gerekse Bucaklı güvenilir kimselerin Na samym początku rozmów każda ze stron zadała wiele pytań
tanıklığıyla burasının sınır başı olduğu kesinleşti. Aynı şekil- związanych z wyznaczeniem granicy. Dla potwierdzenia, że przy
de Leh komiserleri de, 70 sene önce merhum Abaza Paşa'nın ustalaniu granicy należy zacząć od rzeki Dniestr, potrzebne były
gözetiminde sınır tespiti için görevlendirilen Müteferrika dowody, postanowiono więc, że określi się początek granicy na
Hüseyin Ağa ve Leh Komiseri Büyükhatman Stanisław Ko- podstawie zeznań zaufanych osób z Krymu i Budzak. Komisarze
niecpolski'nin temessüklerini gösterdiler. Bunlardan da Kay- polscy okazali dokumenty komisarza polskiego Stanisława
nar2 diye bilinen suyun Turla Nehri'ne döküldüğü yerin hudut Koniecpolskiego i adiutanta Huseyin Aga, który pełnił funkcję
başlangıcı olduğu ortaya çıkınca iki tarafın görüş birliğiyle hiç przy świętej pamięci Abaza Paszy podczas wyznaczania granicy
tereddütsüz adı geçen nehrin Turla Suyu'na döküldüğü yerin przed 70 laty. Po ustaleniu na ich podstawie, że granica ma swój
yakınında bulunan ve daha önce Kırım Hanı'na bağlı Kazak- początek w miejscu, gdzie wody Kaynar1 wlewają się do Dniestru,
ların oturdukları -nehrin yukarısında Leh köyünün karşısın- obie strony, jednogłośnie i bez jakichkolwiek wątpliwości,
da Osmanlı ahalisinin sakin bulunduğu- bu yerin sınır başı ol- postanowiły, że miejsce to, położone w pobliżu miejsca, w
duğu kesinleşti. "Burada sonradan kurulan köylerin kaldırılması" którym rzeka ta wlewa się do Dniestru, i w którym wcześniej
isteği dile getirilince; "Eğer bir tarafın köyleri kaldırılırsa, diğer zamieszkiwali Kozacy podlegli Chanowi Krymu, a gdzie obecnie,
tarafın köylerinin de kaldırılması gerekir." cevabı verildi. Bunun w górę rzeki, naprzeciwko wsi polskiej zamieszkują poddani
üzerine, "eğer iki tarafın köyleri birbirlerine iyi muamele etmeyip osmańscy, jest początkiem granicy. Wysunięto żądanie „usunięcia
zulüm ve haksızlık yaparlarsa her iki tarafın da burada iskânının wsi założonych tutaj w okresie późniejszym”. Odpowiedziano, że
yasaklanıp köylerin yıkılması" karara bağlandı. Ancak bunların „jeśli zostaną usunięte wsie jednej strony, to trzeba będzie usunąć
kendi hâllerinde olup iskânları yasaklanmadığı durumda bile też wsie drugiej strony”. W związku z tym postanowiono: „jeśli
burada hiçbir surette iki taraftan birinin kale yapmasına izin wsie obydwu stron nie będą postępować wobec siebie poprawnie,
verilmedi. Denildi ki; "Raşkova3 ve Kamanke4 Kalelerine daha będą czynić nieprawości i niegodziwości, to zakaże się obydwu
önce Sendomirski adlı Leh Voyvodası mutasarrıf iken önceki Boğ- stronom zamieszkiwania tutaj, a wsie zostaną spalone”.
dan Voyvodası Vasil'in5 kızı, adı geçen Sendomirski'den Raşkova Jednakże jeśli nawet nie zabroni się osiedlania tutaj i ludzie będą
Kalesi'ni 40.000 ve Kamanke Kalesi'ni de 20.000 zolotaya; 'adı ge- sobie żyli w spokoju, to żadna ze stron nie zezwoli drugiej na
çenin bu parayı ödeyinceye kadar kaleleri kendisinin zapt etmesi' postawienie tu twierdzy. Powiedziano: „Wcześniej, gdy zarządcą
şartıyla aldı. Bu durumda Vasil'in kızının vârislerinin haklarının twierdzy Raszków i Camenca był wojewoda polski imieniem
korunması için ya adı geçen kalelerin teslimi ya da alınan paranın Sandomierski, córka poprzedniego wojewody mołdawskiego
geri verilmesi gerekir." Buna cevap olarak; "Ukrayna ve Podolya nabyła od tegoż Sandomierskiego twierdzę Raszków za 40.000
Lehlilerin elinde kalmıştır; bu iddianın muhatabı söz konusu kale- złotych, a twierdzę Camenca za 20.000 złotych, pod warunkiem
lere tasarruf eden Konyepolski Komiser olmalıdır." denildi. Bu- „zatrzymania twierdz przez wspomnianego do czasu zapłacenia
nun üzerine adı geçen Komiser de; "eğer davacıları haklarını tych pieniędzy”. W tej sytuacji, dla ochrony praw spadkobierców
güçlü deliller ile ortaya koyarlar ise onları razı etmeyi" taahhüt córki Basil Lupu, albo trzeba przekazać te twierdze, albo
etti ve iki taraf da buna razı oldu. Bunun üzerine Leh komi- zwrócić pieniądze”. W odpowiedzi powiedziano: „Ukraina i
serleri; "Bizim de buna benzer hukuk davalarımız vardır. Çünkü Podole pozostały w rękach Polaków. Wobec tego twierdzami
Leh beyzadelerinden birinin Boğdan boyarları ve halkından ala- tymi powinien zarządzać komisarz Koniecpolski”. Na słowa
cağı vardır. Bu durum Serasker Paşa'nın da bilgisi dahilindedir te wymieniony komisarz dał zobowiązanie, że „jeśli strony
ve iddia sahibinin razı edilmesini tembihlemiştir. Lakin o zaman potwierdzą swe prawa mocnymi dowodami, zaspokoję ich”,
Boğdan Voyvodası boyarlarıyla Edirne'de olduğundan bir ne- na co przystały obie strony. W tej sytuacji komisarze polscy
tice alınamamıştır. Ancak hakkın yerini bulması ahitnamenin odpowiedzieli: „My też mamy sprawy sądowe podobne to tej.
gereği olduğundan bu konuyu görüşmek bizim de görevimizdir." Jeden z polskich szlachciców miał wierzytelności od ludu i
diye cevap verdiler. Devamla; "Leh memleketi ile Boğdan vila- bojarów mołdawskich. Wiedział o tym też Dowódca Armii,
yeti Cenâb-ı Hak tarafından Turla Suyu ile ayrılıp Boğdanlıların który nakazał, by zaspokoić go. Jednakże w tym czasie wojewoda
toprakla alakalı bizden asla şikâyetleri yoktu; onların ise eskiden mołdawski przebywał ze swymi Bojarami w Edirne, tak że nic
beri var olan âdete aykırı olarak bazı yerlere tecavüzleri olmuştur; nie osiągnięto. Ponieważ jednak na mocy umowy prawo musi się
Soroka ve Hotun geçitleri yalnız bizim olup eski ve yeni tüm ahit- dopełnić, zadaniem naszym jest rozpatrzenie tej kwestii”. I mówili
namelerde bize ait oldukları işaret olunmuşken Boğdan voyvoda- dalej: „Ziemie polskie zostały przez Wszechmocnego oddzielone
ları yine onları zorla zapt ederler; Turla Suyu kenarında olan Leh od prowincji mołdawskiej wodami Dniestru, nie mieliśmy nigdy
2 Căinari. 1 Căinari
3 Raşcov.
4 Camenca.
5 Basil Lupu.
194
köylerine Boğdanlılar tarafından birçok zarar ve ziyan verilmiş- roszczeń co do ziem Mołdawian. Oni zaś, niezgodnie ze starymi
tir; arı kovanları ve diğer eşyaları yağmalanmıştır." denildiğin- tradycjami, dokonywali gwałtów na niektórych miejscach.
de; "Boğdanlıların bu gibi haksızlıklarının engellenmesi ve verilen Przeprawy w Soroka i Hotun od dawna były nasze, nowe i
zararların karşılanması için Osmanlı Devleti tarafından Boğdan stare umowy porozumienia pokazują, że należały do nas, lecz
Voyvodası'na hitaben ferman çıkarılması" sözü verildi. Lehliler; wojewodowie mołdawscy zajęli je siłą. Mołdawianie poczynili
"Ukrayna topraklarının öteden beri sadece Lehlilere ait olduğunu, wsiom polskim nad brzegiem Dniestru wiele szkód i nieszczęść,
savaş sırasında isyan eden Leh Kazağı Ihmil6'in buraları zorla zapt zagrabili ule z pszczołami i inne rzeczy”. Wobec tego dano
ettiğini, daha sonra Ihmil'in oğlu Timuz'un7 Domna8 adlı kadın ile słowo, że „by zapobiec czynieniu przez Mołdawian tego rodzaju
evlendiğini, bu kadının da Sendomir Voyvodalığı'ndan Kaynar Su- nieprawości i by zapewnić pokryciu przez nich poczynionych
yu'nun yarısına kadar olan yerlere tasarruf etmeğe başladığını" üç szkód, będzie wydane im odpowiednie rozporządzenie”. Polacy
kere tekrarladıktan sonra bu hususun doğruluğu anlaşılarak powtórzyli wówczas trzykrotnie: „ziemie ukraińskie od dawien
Kaynar toprakları ve Kaynar Suyu'nun ortak olduğuna ve bu- dawna należały tylko do Polaków, zajął je przemocą Chmielnicki
rada bir taraftan Osmanlı Devleti için, bir taraftan da Lehliler – Kozak polski, który zbuntował się podczas wojny, później syn
için geçit yeri tayin edilmesine ittifakla karar verildi. Chmielnickiego Tymiš ożenił się z kobietą imieniem Domna
(Rosanda), i kobieta ta zaczęła panować nad prawie połową ziem
Bunun üzerine biz hudut vekilleri olarak adı geçen yerde yeni od województwa sandomierskiego do rzeki Kaynar”. Uznając
baştan iki tepecik9 yaptık. Lehliler kendilerine ait olan tepeci- prawdziwość tego, zgodnie podjęto decyzję, że ziemie Kaynar
ğin üzerine, bellilik olsun diye, hudut vekillerinin isimlerini bu i rzeka Kaynar są wspólne, i wobec tego ustalono przeprawy
senenin tarihiyle birlikte kazdırdıkları taşı koydular. Oradan z jednej strony dla Imperium Osmańskiego, z drugiej zaś dla
Kaynar Deresi boyunca bu nehrin kaynadığı mahalden gidilip Polaków.
iki taraftan uygun yerlerde su kenarında birbirine karşı olmak
üzere bir tarafta Osmanlı Devleti'nin bir tarafta Lehli'nin ala- W tej sytuacji, jako urzędnicy graniczni, usypaliśmy w
metleri konuldu. Bu şekil üzere dağlarda, Ripnuti10 diye bili- wymienionym miejscu dwa wzgórki2. Na wzgórku należącym do
nen dağın gediğine değin sınır işaretleri konulup ve burada da Polaków, by było wszystkim wiadomym, Polacy ustawili kamień,
birbirine karşılık gelmek üzere iki büyük tepecik yapılıp yine na którym wykuli datę i imiona urzędników granicznych. I od
dağ ile inilip Kaynar Suyu etrafında dağların arasından geçilip tego miejsca, wzdłuż rzeki Kaynar, od miejsca, gdzie rzeka ta
Leh tarafında tepecik yapılıp adı geçen dereyi sağ ve sol tarafa wypływa, w odpowiednich miejscach po obydwu jej stronach,
ayıran dağa varılıp oradan da dere ikiye ayrılıp sağ tarafında naprzeciwko siebie przy brzegu, poustawiano znaki: z jednej
olan derenin -ki, solu Leh tarafına ve sağı Osmanlı Devleti strony Imperium Osmańskiego, z drugiej – Polaków. W ten
toprakları tarafına yönelmiştir- sağ tarafında Osmanlı Dev- sposób poustawiano znaki również w górach, aż do podnóża
leti'nin vekili ve sol tarafında da Lehli vekil tarafından ala- góry zwanej Ripnuti3, gdzie też usypano naprzeciwko siebie
metler konuldu. Buradan bir saat gidilip Kubanlıkbaşı denilen dwa duże kopczyki, a schodząc z góry przebyto góry wokół
yerde Koçmar-İslak yolunu geçince İstara veya Yanuçka Mü- rzeki Kaynar, usypano kopczyk po stronie polskiej, po czym
kine adıyla bilinen tepe, o bölgede ona benzer başka bir tepe dotarto do góry rozdzielającej tę rzekę na lewą i prawą stronę,
bulunmadığından, sınır işareti kabul edildi. Oradan, denize następnie zaś ustawione zostały znaki po obydwu stronach rzeki,
giden ve kullanılmakta olan yol boyunca gidilip Deliyolbaşı po lewej stronie na ziemi polskiej i po prawej stronie na ziemi
adlı yere varıldı. Oradan Markiyon Ormanı'nı kıble tarafımı- Imperium, po prawej stronie przez urzędnika osmańskiego, a po
za alıp ve sol taraftan Kodama11 isimli dereden kuzey tarafına lewej stronie – przez urzędnika polskiego. Stąd poszliśmy przez
giderek bir büyük kulağın sonunda olan ormanlar Lehli'nin godzinę i przeszliśmy drogę Koczmar – Islak w miejscu zwanym
olmak üzere kuzey tarafından kalkıp bezirgân yoluyla dağla- Kubanlıkbaşı, i ustawiono znak na wzgórzu zwanym Januczka
rın yüksek yerlerinden gidilip Deligöl'ün sonunda olan orman Mukine (?), albowiem na terenie tym nie było żadnego innego
dahi kıble tarafında olduğu için Osmanlı Devleti'nin zaptında wzgórza doń podobnego. Następnie udano się wzdłuż używanej
kalmış ve başka yerlerde su bulunmadığından öyle gerektiği drogi idącej ku morzu i dotarto do miejsca o nazwie Deliyolbaşı.
için Kodama Deresi ile gidilip Kodama Deresi Lehli'nin ol- Stamtąd skierowano się ku Lasowi Markiyon (?) i idąc na północ
duğundan bir tarafında kıble yönünde Lehli tarafından bir wzdłuż rzeczki Kodama4 po jej lewej stronie dotarto do lasów
tepecik yapıldı; yine kıble yönünde biraz uzak yerde Osmanlı na końcu dużego rozlewiska, i lasy te mają należeć do Polaków;
Devleti tarafından da bir tepecik yapıldı. Bu şekilde ileri ku- udano się z północy przez wysokie wzgórza drogą kupców i
zey tarafına doğru dağ ile birlikte gidildi. Göksu'nun Aksu'y- przyznano Państwu Osmańskiemu lasy znajdujące się na końcu
Deligöl, albowiem leżały po stronie skierowanej na Mekkę, a
6 Bogdan Chmielnicki. ponieważ w innych miejscach nie natrafiono na wody, udano się
7 Tymiš.
8 Rosanda. 2 Humeka (English Hummock)
9 humeka (İng. hummock). 3 Rîbnita
10 Rîbnita. 4 Kodyma
11 Kodyma.
195
la birleştiği yere varınca -ki, Lehli'ye sınır olmak üzere tayin rzeczką Kodama, która należy do Polaków, gdzie na jej jednej
olunmuştur- uygun yerlere küçük tepecikler yapıldı. Orada da stronie Polacy usypali kopiec; od strony w kierunku Mekki,
adı geçen suyun döküldüğü yerde Osmanlı Devleti tarafından w trochę dalszej odległości, usypano kopiec dla Imperium
kıble tarafına iki tepecik ve Lehli tarafından da kuzey tarafı- Osmańskiego. I w ten sposób posuwano się ku północy wraz
na iki tepecik yapıldı. Daha sonra bir taş üzerine bu senenin z górami. Po dotarciu do miejsca, gdzie łączą się wody Göksu
tarihi ile hudut sonunu bildiren bir yazı kazılarak bu durumu i Aksu, gdzie też ustalono granicę polską, sypano w dogodnych
açıklamak maksadıyla beride söz konusu suyun kenarına ya- miejscach małe kopczyki. Usypano tam, gdzie wypływają te
kın bir yere konuldu. wody, dwa kopczyki od strony Imperium Osmańskiego, w
kierunku Mekki, i dwa kopczyki po stronie polskiej w kierunku
Bu şekilde Osmanlı Devleti'nin Lehli ile sınırları belirlendi, północnym. Następnie na kamieniu wyryto datę i napis, że jest to
iki tarafın sınır işaretleri yenilendi ve şüpheye yer kalmadı. koniec granicy, a kamień ten ustawiono w pobliżu brzegu rzeki,
Ancak bu sınır belirleme işini sağlamlaştırmak için iki tara- by zaświadczał o tym.
fın ittifakıyla, yukarıda açıklandığı üzere yapılan bu sınır be-
lirleme işinin yazılması uygun görüldüğünden, her iddianın Granice pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Imperium Osmańskim
cevabını bulması için, her iki taraftan hudutnameler yazılmış ustalono w ten sposób, odnowiono oznakowania granicy po
ve gerektiğinde gösterilmek üzere karşılıklı teati olunmuştur. obydwu stronach, tak by nie było miejsca na wątpliwości. Aby
uczynić ustalenia granicy bardziej trwałymi, uznano, za zgodą
İşi sağlamlaştırmak için kendi kalemimizle imzalayıp mühür- obydwu stron, za stosowne zapisanie opisanych powyżej ustaleń,
lerimiz ile mühürlediğimiz işbu temessük, sınır sonunda olan tak by odeprzeć każdy zarzut; każda ze stron zapisała nazwy
tepeciklerde Göksu'nun Aksu'ya döküldüğü yerde miladi 14 granic i wymieniły je między sobą, tak by móc okazać, gdy zajdzie
Ekim 1703 tarihinde verildi. taka potrzeba.
Akt ten został sporządzony gwoli poświadczenia, podpisany

i opieczętowany naszymi pieczęciami w dniu 14 października
1703 roku, w miejscu, gdzie na wzgórzach na końcu granicy,
wody Göksu wlewają się do Aksu.
Marcin
Stefan (Jan) Stefan (Jan) Chomentowski
Jan Koniecpolski Marcin Chomentowski Jan Koniecpolski
Humiecki Humiecki Wojewoda
Leh Kralı’nın Braclawski Palatini, Koniuszy króla
İkinci Çaşnigir, Potstoli Koronny, bracławski
Mirahuru, Komiser Hudut Vekili, Komiser polskiego, komisarz
Komiser komisarz Urzędnik graniczny,
(Mühür yeri) (Mühür yeri) (Miejsce na pieczęć)
(Mühür yeri) (Miejsce na pieczęć) komisarz
(Miejsce na pieczęć)
196
197
66
TC. / BOA, A.DVNS.NMH.d. 6 / 39

198
LEH KRALI II. AUGUST'UN YENİ OSMANLI LIST KRÓLA POLSKIEGO AUGUSTA II DO SUŁTANA
PADİŞAHI III. AHMED'E, TAHTA GEÇMESİNDEN AHMEDA III WYRAŻAJĄCY ZADOWOLENIE ZEGO
DUYULAN MEMNUNİYET, İSVEÇ'E KARŞI YARDIM WSTĄPIENIA NA TRON, Z PROŚBĄ O POMOC
TALEBİ VE KIRIM HANI'NDAN ŞİKÂYETE DAİR PRZECIWKO SZWEDOM I SKARGĄ NA CHANA
GÖNDERDİĞİ MEKTUP KRYMSKIEGO
~04.08.1704~
Tłumaczenie listu od Króla Polskiego

Osmanlı Padişahı'na Leh Kralı'ndan
do Sułtana Osmańskiego
gelen namenin tercümesidir.
Şevketli, kudretli, azametli büyük Sultan ve doğu, batı ve Ru- Do jego wysokości padyszacha, mocarnego, silnego i wielkiego
meli taraflarında bulunan Kostantiniye, Arap, Acem, İran, sułtana, pana wschodu, zachodu i znajdującego się po stronie
Mısır ve Kıbrıs'ın sahibi olan Padişah hazretlerinin yüce hu- Rumelii Konstantynopolu, świata arabskiego i adzemskiego,
zurlarına; Allah'ın yardımıyla Leh Kralı ve Litva Hâkimi ve Iranu, Egiptu i Cypru; król polski, z woli Allacha, władca
Rusya, Prusya, Mazoviya, Samokicye1, Kiyoviye, Wolina2, Litewski i Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski,
Podolya, Podlakya, Livonya, Smolensk, Severia3 ve Çerne- Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński,
koviye4 Hükümdarı ve Saks5 Herseği II. Augustus tarafından, Siewierski i Czernichowski oraz Saksonii, August II Mocny
dostluk ve iyi komşuluğa layık sağlık ve mutluluk duaları ve przekazuje, wraz z wyrazami szacunku i poważania, modlitwy
muhabbetin artması ve iyi komşuluğun devamı övgüleri ithaf o przyjaźń, dobrosąsiedztwo i zdrowie, pomnażanie szczęścia i
edildikten sonra saygı ve hürmet ile arz olunur ki: kontynuowanie stosunków dobrosąsiedzkich i uprasza o:
Daha önce Osmanlı Devleti'nin Tersane-i Âmire Emini olan Otrzymaliśmy list, jaki nadesłaliście przez swego drogiego posła
değerli Elçiniz İbrahim Ağa vasıtasıyla göndermiş olduğunuz Ibrahima Agę, waszego byłego zaufanego nadzorcy stoczni w
nâme-i hümâyûnunuz geldi. Namenizde; Allah'ın muvaffak Imperium Osmańskim; w liście tym przekazaliście, że za zgodą
kılmasıyla Osmanlı tahtına oturduğunuzu ve idareniz altında Allacha zasiedliście na tronie osmańskim, że tak wiele narodów
olan bunca milletlerin izzet ve menfaati ile memleketinizin pod waszym panowaniem cieszy się dobrobytem i siłą, że sprawy
işleri ve Devletinizin durumunun nizam ve intizam buldu- waszego narodu i imperium układają się dobrze i właściwie
ğunu, Osmanlı Devleti ile dostluk ve ittifak üzere olan diğer oraz że wyrażacie wolę przestrzegania podpisanej z nami
hükümdarlarla ve bizimle imzalanan barış antlaşmalarının traktatu pokojowego, bez jakiejkolwiek zmiany jej postanowień.
maddelerini değiştirmeden muhafaza etmek istediğinizi bil- Wiadomość ta jest dla Polski źródłem radości i pociechy, z
dirmişsiniz. Bu mesajınız şu anda Leh ülkesinde yaşanmakta nadzieją na rozwiązanie problemów, jakie obecnie przeżywamy.
olan karışıklıkların giderilmesi hususunda hayli sevinç ve te- Z radością przyjmujemy tę uspokajającą wiadomość i oznaki
selliye sebep olmuştur. Bu ferahlatıcı haberi ve sizin dostluk świadczące o tym, że jesteście zwolennikiem przyjaźni, i z
taraftarı olduğunuzun işaretini içtenlikle kabul eder, Saltanat całego serca życzymy, by okres waszego sułtanatu obfitował w
devrinizin bereketli ve uğurlu olmasını gönülden dileriz. powodzenie i szczęście.
Daha önce Karlofça isimli yerde Devlet-i Aliyye'niz ile bizim Pragniemy, byście wiedzieli, że największym naszym życzeniem
ve Leh Cumhuru'nun arasında yapılmış olan hayırlı barış ant- jest, by traktat pokojowy zawarty wcześniej pomiędzy waszą
laşmasının değiştirilmeden devamlı ve geçerli kılınmasının wysokością i rzeczpospolitą polską w miejscowości zwanej
en büyük dileğimiz olduğunu bilmenizi arzu ederiz. Karłowicami, trwała i obowiązywała nadal, bez jej zmieniania.
1 Żmudzki.
2 Wołyński.
3 Siewierski.
4 Czernichowski.
5 Saksonya.
199
Ancak Leh Cumhuru tarafından menedilip sürülen bazı hain Jednakże jak okazało się z przechwyconych listów jego
vatandaşlarımızın Kırım Hanı hazretleriyle yanlış anlaşıl- wysokości Chana i Kasztelana Krakowskiego Bruna Molobo
maya sebep olacak tarzda iş tuttukları, Han hazretlerinin ve (Hieronim Augustyn Lubomiski), niektórzy nasi zdradzieccy
Krakoviye Kastelanı Yeronimo Lubomerski'nin6 ele geçirilen obywatele, którzy zostali przez Polskę wykluczeni i zesłani,
mektuplarından ortaya çıkmıştır. Bu durum içimizde fazla- weszli w układy z jego wysokością Chanem Krymu w sposób,
sıyla kırgınlık ve acı meydana getirdiğinden, gelen Elçinize który może być powodem nieporozumienia. Ponieważ sytuacja
söz konusu mektupların içeriği anlatılmıştır. Sizin de bu du- ta przyprawiła nas o zaniepokojenie i rozczarowanie, treść tych
rumdan haberdar olmanızı ve tarafınızdan Kırım Hanı'na listów została przekazana waszemu posłowi. Pragniemy, byście
bizim ve Cumhurumuz'un hasım ve düşmanları olan bu gibi zostali poinformowani o tej sytuacji, byście unikali zawierania
kimselerle dostluk yapmaktan kaçınıp onlara yardım etme- związków przyjaźni z takimi osobami jak ci, którzy - jak
mesi hususunda acilen tembihte bulunmanızı isteriz. Chan Krymu - są naszymi wrogami i nieprzyjaciółmi, i byście
niezwłocznie przestrzegli, by nie udzielano im pomocy.
Ayrıca sizden; bize yardımda bulunmanızı, aramızdaki ebe-
dî barışın korunup geliştirilmesine özen gösterilmesini, ara- Ponadto prosimy was o pomaganie nam, o ochronę wiecznego
mızdaki eski ve yeni barış antlaşmalarının şartları gereğince pokoju pomiędzy nami i okazywanie troski o jego utrzymane,
müracaat ettiğimiz zaman bütün düşmanlarımıza karşı özel- oraz – zgodnie z warunkami traktatów pokojowych, tak starych
likle de şu anda bizim ve Leh Cumhuru'nun en büyük düş- jak i nowych, pomiędzy nami - o udzielenie nam i państwu
manımız olan İsveç Kralı'na karşı bize ve Leh Cumhuru'na polskiemu pomocy przeciwko wszystkim naszym wrogom, gdy o
yardım etmenizi rica ederiz. Bir de; Tatarların barış antlaş- to poprosimy, a szczególnie w chwili obecnej o udzielenie pomocy
ması imzalandıktan sonra ülkemizden esir almaları hüzün ve przeciwko największemu wrogowi państwa polskiego jakim jest
kırgınlığımızın artmasına sebep olduğundan, barış antlaşma- król Szwecji. Ponadto też; ponieważ pojmowanie przez Tatarów
sının istikrarı için bu esirlerin bize ve Leh Cumhuru'na iade jeńców z naszego kraju, po podpisaniu traktatu pokojowego,
edilmesini istirham ederiz. jest powodem naszych dużych trosk i zaniepokojenia, to gwoli
zachowania traktatu pokojowego, łaskawie prosimy o zwrot
Son olarak, Cenâb-ı Hak'tan daima sağlık, afiyet, bereket ve tych jeńców nam i Państwu Polskiemu.
saadet ihsan eylemesini ve bütün işlerinizi kolay kılmasını
dileriz. Na koniec zaś życzymy, by Wszechmocny zawsze obdarzał was
zdrowiem, dobrym samopoczuciem, szczęściem i bogactwem i
Jaroslaw isimli şehrin yakınındaki taburumuzda, miladi 4 czynił wasze sprawy łatwymi.
Ağustos 1704 tarihinde, Krallığımızın 8. yılında yazılmıştır.
Sporządzono w obozie w pobliżu rzeki Jarosław, 4 sierpnia 1704
roku, w ósmym roku naszego panowania na tronie.
6 Hieronim Augustyn Lubomiski. Metinde "Yeroni Molubo Herseğinin" şeklinde

yazılmıştır.
200
201
67
TC. / BOA, A.DVNS.NMH.d. 6/56

202
ANTLAŞMALARA UYMADA HASSASİYET LIST KRÓLA POLSKIEGO AUGUSTA II, BY

GÖSTERMEK OSMANLILARIN GELENEĞİ PRZESTRZEGAĆ TRAKTATU KARŁOWICKIEGO,
OLDUĞUNDAN, İSVEÇLİLERLE OLAN SAVAŞTAN NIE ZWAŻAJĄC NA TYCH, KTÓRZY STARAJĄ SIĘ
DOLAYI ARADAKİ DOSTLUĞU BOZMAYA ÇALIŞAN POPSUĆ PRZYJAŹŃ MIĘDZY NAMI KORZYSTAJĄC
LEHLİLERE İTİBAR EDİLMEYİP KARLOFÇA Z WOJNY PRZECIWKO SZWECJI, ALBOWIEM
ANTLAŞMASI'NA UYULMASI VE KIRIM HANI'NA DBAŁOŚĆ I PRZESTRZEGANIE TRAKTATÓW JEST
DA BU YÖNDE TEMBİHTE BULUNULMASINA DAİR TRADYCJĄ OSMAŃSKĄ, JAK I BY PRZESTRZEC W
LEH KRALI II. AUGUST'UN MEKTUBU TYM WZGLĘDZIE CHANA KRYMSKIEGO
~ 14.03.1705 ~
Osmanlı Padişahı'na Tłumaczenie listu poprzednego Króla

Leh ülkesinin eski Kralı tarafından gelen Polskiego do Sułtana Osmańskiego
namenin tercümesidir
Kostantiniye, Anadolu, Afrika, Rumeli, Irak-ı Arab ve Mı- Do jego wysokości sułtana Ahmeda, mocarnego, silnego i
sır'ın Padişahı, büyük Sultan dostumuz ve komşumuz, şev- wielkiego, Padyszacha Konstantynopola, Anatolii, Afryki,
ketli, kudretli Sultan Ahmed Han hazretlerinin yüksek huzur- Rumelii, Iraku arabskiego i Egiptu, naszego przyjaciela i sąsiada;
larına; Allah'ın yardımıyla Leh Kralı ve Litva, Rusya, Prusya, Król Polski, z woli Allacha, władca Litwy i Ruski, Pruski,
Mazoviya1, Samudiçya2, Kiyoviye, Wolina3, Podolya, Pod- Mazowiecki1, Żmudzki, Kijowski, Wołyński, Podolski, Podlaski,
lakya, Livonya, Smolensk, Severia4 ve Çernekoviye5 Büyük Inflanski, Smoleński, Siewierski i Czernichowski wielki książę
Dukası ve Saks6 memleketinin veraset yoluyla Hâkimi Hersek i na drodze spuścizny władca Saksonii, August II Mocny
II. Augustus tarafından, saygı ve hürmet ile hayırlı dostluğun przekazuje, wraz z wyrazami szacunku i poważania, modlitwy
artması, mutluluk, bereket ve kalplerin birliği duaları takdi- o rozwój przyjaźni, szczęścia, obfitości i zjednoczenia serc, i ze
minden sonra dostluğa ve komşuluğa yakışır bir şekilde sami- szczerością, jakiej godne są przyjaźń i sąsiedztwo przekazuje:
miyetle bildirilir ki:
Strona nasza przestrzega i z szacunkiem stoi na straży postanowień
Daha önce Karlofça'da Osmanlı Devleti ile bizim ve Leh traktatu pokojowego, jaka została wcześniej zawarta pomiędzy
Cumhuru'nun arasında yapılan barış antlaşmasının hüküm- Imperium Osmańskim a nami i Rzeczpospolitą Polską, o czym
lerine bizim tarafımızdan riayet edildiği ve saygı ile muhafaza donosiliśmy do waszej wiadomości w naszym liście przekazanym
edilmekte olduğu daha önce Elçiniz İbrahim Ağa ile gönder- wam za pośrednictwem waszego posła Ibrahima Agi.
miş olduğumuz namemizde belirtilmiş ve sizin de malumu-
nuz olmuştur. Z powodu jak niżej, jeszcze raz pragniemy w jeszcze
bardziej wyrazisty sposób przekazać waszej wysokości
Bu antlaşmanın madde ve şartlarına değiştirmeksizin uyul- nasze zdecydowanie, szczerość i dobrą wolę przestrzegania
ması hususundaki kararlılık, samimiyet ve iyi niyetimizi, şu postanowień i warunków tego traktatu. Z powodu wojny, jaka
sebepten dolayı zatıalinize daha güçlü bir biçimde yeniden arz wybuchła pomiędzy nami a Szwedami, którzy w sposób otwarty
ve ifade ederiz ki; aramızdaki emniyet ve huzura açıkça haset patrzą złym okiem na bezpieczeństwo i spokój między nami,
eden düşmanımız İsveçlilerle aramızda ortaya çıkan savaştan niektórzy Polacy, przy pomocy wszelkiego rodzaju oszustw,
dolayı bazı Lehliler fitne çıkarıp türlü türlü hile ve tuzaklarla, pułapek i matactw, dążą do zniszczenia panujących od wielu lat i
birkaç seneden beri günden güne pekişen aramızdaki sevgi ve z każdym dniem coraz silniejszych stosunków przyjaźni i miłości
między nami. Ponieważ wiadomym nam jest wasza pewność co do
1 Metinde "Samovya" şeklinde yazılıdır. 1 W tekście oryginalnym „Samovya”
2 Żmudzki.
3 Wołyński.
4 Siewierski.
5 Czernichowski.
6 Saksonya.
203
dostluğu bozmak isterler. Sizin, bizim bu konudaki samimiye- naszej szczerości w tej sprawie, wyrażamy nadzieję, że wykażecie
timizden emin olduğunuz bizce malum olduğundan tarafınız- nam właściwe zrozumienie. W związku z tym prosimy was,
dan bizim bu düşüncemize uygun bir yaklaşım sergileneceğini byście - pamiętając o tych matactwach i oszustwach przeciwko
ümit ederiz. Bu sebeple bizim ve Leh Cumhuru'nun aleyhinde nam i narodowi polskiemu -nakazali przestrzec Chana Krymu
ortaya konulan bu hile ve tuzakları dikkate almamanızı, bu o waszym zdecydowaniu podtrzymywania tej przyjaźni i waszej
hayırlı dostlukta tarafınızdan ortaya konulmuş olan kararlı- woli przestrzegania i zachowania postanowień tego traktatu.
lığı ve bu antlaşma hükümlerinin korunup uygulanması hu-
susunu Kırım Hanı'na da tembih buyurmanızı talep ederiz. Przestrzeganie traktatów pokojowych jest jednym z
największych przymiotów Imperium Osmańskiego, jakie wasza
Barış antlaşmalarına uymayı Osmanlı Devleti'nin en büyük wysokość odziedziczyła po swych przodkach, tak że nie ma
işlerinden saymak zatıalinize dedelerinizden geçmiş bir haslet żadnych wątpliwości, że będziecie tak działać i w tej sprawie.
olduğundan, yukarıda yazılan husus için de harekete geçece- Wyrażamy nadzieję, że w tych pełnych obaw dniach, zostanie
ğinizde kuşku yoktur. Şu korkulu günlerde dostunuz, komşu- uczynione wszystko, czego wymaga przyjaźń, w sposób zgodny
nuz ve samimi duacınızın beklentisine uygun biçimde dostlu- z oczekiwaniami waszego przyjaciela, sąsiada i tego, który się za
ğunuzun gereğinin ortaya konulacağını ümit ederiz. was szczerze modli.
Son olarak, Allah Teâlâ hazretlerinden ömrünüzün ve devle- Na koniec zaś, prosimy Wszechmocnego, by obdarzył
tinizin uzun olmasını ve daima hayırlar ihsan etmesini dileriz. waszą wysokość i wasze Imperium długim życiem i wieczną
szczęśliwością.
Miladî 14 Mart 1705 tarihinde ve Krallığımızın 8. yılında Sak-
sonya memleketinde bulunan Drezde7 Kalesi'nde yazılmıştır. Napisano w twierdzy Drezno w Saksonii, dnia 14 marca 1705
roku, w ósmym roku naszego panowania.
7 Dresden.
204
205
68
TC. / BOA, HAT, 1427/58433

206
LEHİSTAN'A GİDEN OSMANLI ELÇİLİK SPRAWOZDANIE DELEGACJI OSMAŃSKIEJ DO

HEYETİ'NİN, BAŞHATMAN SIENIAWSKI1 VE POLSKI NA TEMAT SZCZEGÓŁÓW ROZMÓW Z
DİĞER HATMANLARLA YAPTIĞI GÖRÜŞMELERİN WIELKIM HETMANEM ADAMEM MIKOŁAJEM
AYRINTILARI HAKKINDA SUNULAN RAPOR SIENIAWSKIM I INNYMI HETMANAMI
~ 27.01.1713* ~
Bu Kulunuzun Leh Ülkesinde Başhatman Sieniawski ile Stan rozmów przeprowadzonych przez waszego sługę z
Yaptığı Görüşmenin Keyfiyeti Wielkim Hetmanem Sieniawskim w Polsce
Elbıg'da2 konağımızda üç gün kaldıktan sonra bir general Po trzech dniach postoju w zajeździe w Elblągu, przybył do nas
sorguçlu mücevher donlu atla gelip bizi davet etti. Ata bine- na śniadym koniu, z czaprakiem zdobnym klejnotami, generał z
rek Haseki ve Duhan Ağalarıyla birlikte saraya vardık. Ben zaproszeniem. Wraz Haseki Agą i Duhan Agą dosiedliśmy koni
ve önümde Sadrazam efendimizin mektubunu taşıyan Haseki i dotarliśmy do pałacu. Hetman przywitał mnie i znajdującego
Ağa olduğu hâlde Hatman bizi üç oda dışarıda karşıladı. Du- się przede mną Haseki Agę, który trzymał list naszego pana
han Ağası Hatman'ı görünce gidip Haseki Ağa'dan Sadrazam Wielkiego Wezyra, na zewnątrz trzypokojowej [siedziby].
efendimizin mektubunu alıp; "Sadrazam efendimiz hazretleri Duhan Aga, gdy tylko zobaczył Hetmana, wziął od Haseki Agi
dostluğunu bildirerek biz kullarıyla size mektup gönderdiler." di- list naszego pana Wielkiego Wezyra i powiedziawszy: „Jego
yerek öpüp başına koyduktan sonra Leh Cumhuru'nun Baş- wysokość nasz pan Wielki Wezyr przesyła przez swe sługi tenże
hatmanı Sieniawski Hatman'a verdi. O da mektubu öpüp ba- list wraz z zapewnieniem o uczuciach przyjaźni”, ucałował list,
şına koyduktan sonra bizi önüne katıp birlikte içeriye girdik. przyłożył do czoła, po czym wręczył go Wielkiemu Hetmanowi
Bizi kendi yerine oturttu, kendisi de bizim karşımıza oturdu. Państwa Polskiego Sieniawskiemu. On zaś ucałowawszy ten
Biz; "Sadrazam efendimiz; 'Leh Cumhuru eskiden beri dostumuz list, przyłożył do czoła, po czym wraz z poprzedzającym nas
ve komşumuzdur. Padişahımız'ın da dostları ve komşularıdır. Biz sekretarzem weszliśmy do środka. Usadził nas na naszych
onların huzurlu olmalarını isteriz.' diye ferman buyururlar." de- miejscach, a sam usiadł naprzeciwko. Powiedzieliśmy mu: „Nasz
diğimizde, O da bize; "Osmanlı Padişahı bizim dostumuz ve pan Wielki Wezyr wydał ferman, że jest od dawien przyjacielem i
efendimizdir; inşallah Leh Cumhuru kullarının huzur ve güvenlik sąsiadem Rzeczpospolitą. Również Sułtan jest przyjacielem i sąsiadem
içerisinde bulunmasını isterler." dedi. Biz de; "İnşallah mektubu waszym i waszego narodu. Chcemy, by żyli w spokoju”, na co nam
okursunuz, biz de cevabını veririz." dedik. odpowiedział: „ Sułtan Osmański jest naszym przyjacielem i panem.
Z Bożą pomocą chce, by jego słudzy przebywali w państwie polskim w
spokoju i bezpieczeństwie”. Na to my powiedzieliśmy: „Jak Allach
Görüşme zezwoli, przeczytacie list, my zaś zaniesiemy odpowiedź”.
Ben, Tatar Ağası ve Haseki Ağa, Leh Başhatmanı, Küçükhat-

manı ve sekiz voyvoda bir odada oturduk. "Buyurun." dedi- Rozmowa
ler. Biz de; "İstanbul'da Sadrazam efendimizin sarayında vezirler,
âlimler, ordunun ileri gelenleri ve Moskov rehinleri3 de bulunduğu Ja, Tatar Aga i Haseki Aga, Wielki Hetman Polski, zastępca
hâlde yapılan toplantıda; '10 Rebiülahir 1124 tarihinde yapılan ba- hetmana i ośmiu wojewodów siedzieliśmy razem w jednym
rış antlaşmasının4 şartları arasında Moskov Çarı'nın Leh ülkesinin pokoju. Powiedzieli: „Prosimy”. My zaś spytaliśmy: „Podczas
beri tarafında olan askerini 30 gün, öte tarafında olan askerini spotkania, jakie odbyło się w pałacu naszego pana Wielkiego Wezyra
w Stambule, z udziałem wezyrów, światłych mężów, dowódców armii
i zakładników z Moskwy1 , pan nasz powiedział: ”‘chociaż wśród
1 Adam Mikołaj Sieniawski.
* Tarih tahminîdir. postanowień traktatu pokojowego z 10 Rebiulahir roku Hidżry
2 Elbląg.
3 Rus Çarı'nın Kançlırı Baron Peter Pavlovich Shafirov ve Rus Ordu Komu- * Data w przybliżeniu
tanı Boris Petrovich Sheremetev'in oğlu Mihail. (Bkz. BOA, C.SM, 102/5143; 1 Kanclerz Cara Rosji Baron Peter Pawłowicz Szafirow i Michał - syn Komen-
C.HR, 1/1616) danta Armii Rosyjskiej Borysa Petrowicza Szeremetewa (patrz: BOA.C.S.M,
4 Prut Antlaşması. 102/5143; C.HR, 1/1616).
207
de 3 ay içerisinde geri çekmesi hükmü bulunduğu hâlde, gönde- 11242 znajduje się warunek, że Car Rosji wycofa swych żołnierzy
rilecek elçinizin kabul olunması için Vezir İsmail Paşa tarafından znajdujących się po stronie polskiej w ciągu 30 dni, druga zaś strona
ülkenize gönderilen adamın; 'şu anda Moskov Çarı'nın Oğlu'nun wycofa swe wojska w ciągu 3 miesięcy, człowiek wysłany do waszego
20-25 bin askerle ülkenizin Danska5 şehri bölgesinde olduğunu, kraju przez Wezyra Ismaila Paszę, by przyjąć waszego posłańca,
ülkenizdeki kale ve kasabalarda birer-ikişer bölük Moskov askeri przekazał nam wiadomość, że słyszał, iż ‘obecnie syn Cara Rosji wraz
bulunduğunu ve Moskov Çarı'nın da 80.000 askerle ülkenize gelece- z 20 – 25 tysiącami żołnierzy przebywa w waszym kraju, w okręgu
ğini' duyduğunu haber verdiği, Moskov Çarı'nın bu hareketinin bu w pobliżu Gdańska, w twierdzach i różnych miejscowościach waszego
Antlaşma'nın şartlarına aykırı olduğu' konuşulmuş; bunun üzerine kraju pozostają 2-3 osobowe oddziały żołnierzy Moskwy, i Car Rosji
Sadrazam efendimiz hazretleri siz Leh Cumhuru ile aramızdaki ma przybyć do waszego kraju z 80.000 żołnierzy, które to działania
sağlam dostluk ve ebedî barışın gereği olarak, durum hakkında ke- Cara Rosji są sprzeczne z warunkami traktatu’; wobec czego jego
sin bilgi getirmemiz için bir mektupla birlikte bizi size göndermiş- wysokość Wielki Wezyr, gwoli wiecznego pokoju i szczerej przyjaźni
tir. Söz konusu Barış Antlaşması'nda öngörülen süre sona erdikten pomiędzy nami i Rzeczpospolitą Polską, wysłał nas do was z tym listem,
sonra da ülkenizde Moskov askeri var mıdır, yok mudur?" diye byśmy przywieźli mu dokładne informacje na temat tej sytuacji. Czy
sorduk. Onlar da cevap olarak; "Biz Moskov'u korkumuzdan ge- po tym czasie, jaki został przewidziany w traktacie pokojowym, w
tirdik. Çünkü hem İsveç Kralı'ndan hem de kendi içimizden korka- waszym kraju znajdują się żołnierze rosyjscy, czy nie?”. Na pytanie
rız. Bu sebeple Moskov'u içimize kendimiz getirdik. İsveç bizi harap to udzielili oni takiej odpowiedzi: „Sprowadziliśmy Moskwę ze
eyledi, memleketimiz elden gitti, berbat olduk. Bu sebeple Moskov'u strachu. Ponieważ jesteśmy w strachu i przed Królem Szwecji i przed
getirdik. Ancak Moskov da bizde bir şey bırakmadı, gücümüz elden samymi sobą. Dlatego też sami wpuściliśmy Moskwę do nas. Szwecja
gitti. Fakat Osmanlı Padişahı efendimiz bize sahip çıktıktan sonra nas spustoszyła, wypuściliśmy kraj nasz z rąk, zostaliśmy pognębieni.
inşallah kimseden korkumuz yoktur; Moskov'u dahi memleketi- Dlatego sprowadziliśmy Moskwę. Ale i Moskwa nic nam nie dała,
mizden çıkarırız. Biz bunu gökte ararken Cenâb-ı Hak bize yerde straciliśmy wszystkie nasze siły. Ale jeśli nasz pan Sułtan Osmański
ihsan eyledi. Biz Moskov'u eskiden beri asla sevmeyiz ve onların otoczy nas opieką, to z pomocą Allacha przestaniemy się kogokolwiek
memleketimizi harap ettiğini biliriz. Ancak yok olma korkusun- bać. Nawet Moskwę przegonimy z naszego kraju. Szukaliśmy pomocy
dan artık eminiz. Zira Allah'a hamdolsun Osmanlı Padişahı efendi- w niebie, a Wszechmocy zesłał ją nam z ziemi. Od dawna przecież
miz hazretleri biz dostlarına bu kadar sahip çıktıktan sonra bizim nie kochamy Moskwy i wiemy, że to oni zniszczyli nasz kraj. Ale już
pozbyliśmy się strachu przed unicestwieniem. Skoro, niech Allachowi
bundan sonra kimden tasamız olur ki... Moskov'u bir saat içerisinde
będą dzięki, jego wysokość Sułtan Osmański otoczy nas, swych
memleketimizden kovarız. Yüce Allah hazretleri Osmanlı Padişa-
przyjaciół, opieką, to od tej chwili nie będzie w nas strachu przed nikim.
hı'nın vücudunu bütün hatalardan korusun, düşmanlarını tepetak-
W godzinę przegonimy Moskwę z naszego kraju. Niech Wszechmocny
lak etsin." diye dua ettiler. Artık ferman efendimindir.
Allach chroni jego wysokość Sułtana Osmańskiego przed pomyłkami i
obróci w perzynę jego wrogów ”. Decyzja należy do naszego pana.
Ziyafet
Przyjęcie
Leh Başhatmanı Sieniawski ikinci gün büyük bir ziyafet ver-
di. Küçükhatman, voyvodalar ve biz bir masada dört saat ka- Drugiego dnia Wielki Hetman polski wydał duże przyjęcie.
dar oturduk. Onlar; "Yüce Osmanlı Padişahı hazretlerinin aşkı- Zastępcy Hetmana, wojewodowie i my zasiadaliśmy razem za
na." diyerek içki içip beni de içmem için zorladılar. Ancak ben; stołem przez cztery godziny. Oni z okrzykiem: „za miłość jego
"Yüce Allah'a yemin olsun, ömrüm boyunca ne içki ne de başka wysokości Sułtana Osmańskiego” wypili napitek i mnie zmuszali do
keyif verici bir şey görmüşüm." dedim ve masadan kalkıncaya wypicia. Ja jednak powiedziałem, że „przysięgam na Wszechmocnego
dek su bile içmedim. Ertesi günü Büyükelçi tarafından verilen Allacha, że w życiu nie używałem alkoholu ani żadnych rzeczy
ve Başhatman, Küçükhatman ve voyvodaların da bulundu- sprawiających radość” i przez cały czas, gdy siedziałem za stołem,
ğu dört saat süren bir ziyafete katıldık. Onlar bu ziyafette de nie piłem nic, nawet wody. Następnego dnia uczestniczyliśmy
yüce Padişahımız'ın aşkına bolca içki içtiler. Üçüncü gün Kü- przez cztery godziny w przyjęciu wydanym przez Ambasadora
çükhatman tarafından yine dört saat süren bir ziyafet verildi. z udziałem Wielkiego Hetmana, jego zastępców i wojewodów.
Başhatman ve voyvodalar ile ben, Tatar Ağası ve Haseki Ağa Również w trakcie tego przyjęcia wypili oni dużo alkoholu za
oturduk. Onlar; "Yüce Osmanlı Padişahımız efendimiz hazretleri miłość naszego Sułtana. Trzeciego dnia, też trwające cztery
biz dostları ve komşularının huzurunu dilemiş ve en yakın adam- godziny przyjęcie, wydał zastępca Hetmana. Ja, Tatar Aga i Haseki
larını bize göndermiş." diye bolca içki içip Padişahımız'ı andılar. Aga siedzieliśmy wraz z Wielkim Hetmanem i wojewodami. Oni
Artık ferman efendimindir. zaś pili w dużej ilości, wspominali Sułtana, mówiąc „Nasz pan,
wielki Sułtan Osmański życzy nam, swym przyjaciołom i sąsiadom,
spokoju, i wysłał do nas swych najbliższych ludzi”. Decyzja należy do
naszego pana.
5 Gdansk. 2 Umowa pokojowa z Prut
208
209
69
TC. / BOA, İE.HR, 8/761-3

210
BENDER'DE BULUNAN LEH ESKİ KRALI DOTYCZY POKRYCIA KOSZTÓW POBYTU W

STANISŁAW1 VE ADAMLARI İLE İSVEÇ KRALI'NIN2 BENDER POPRZEDNEGO KRÓLA POLSKIEGO
GÜNLÜK TAYİNAT BEDELLERİNİN BOĞDAN STANISŁAWA LESZCZYŃSKIEGO Z LUDŹMI
VERGİLERİNDEN KARŞILANDIĞINA DAİR ORAZ KRÓLA SZWEDZKIEGO [KAROLA XII] Z
PODATKÓW MOŁDAWII
~ 20.04.1714 ~
Koszty pobytu poprzednego króla polskiego Stanisława,

Bender'de bulunan Leh eski Kralı Stanislaw, Kiyevski Voy- wojewody Kijewskiego oraz króla szwedzkiego z Kristin i
voda, Kristin ve diğerleri ile İsveç Kralı'nın, 1 Ramazan, sene innymi w Bender od dnia 1 Ramazan roku Hidżry 1125, jak i
1125 tarihinden itibaren günlük tayinat bedelleri ve bazı mas- inne wydatki, zostały dzięki umiejętnościom księgowego Bender
rafları Bender Defterdarı Mustafa Efendi marifetiyle Boğdan Mustafy pokryte z dochodów prowincji mołdawskiej z podatków
vilayeti cizye gelirlerinden karşılanmıştır. 5 Rebiülahir, sene od niewiernych. 5 Rebiulahir roku Hidżry 1126.
1126.
1 Kral Stanisław Leszczyński.

2 XII. Karl (Demirbaş Şarl).
211
70
TC. / BOA, C.İKTS, 1546

212
İSTANBUL'A KÜRK VE BENZERİ MALLAR GETİREN DOTYCZY NIEPOBIERANIA PO RAZ WTÓRY

LEH TÜCCARLARINDAN MÜKERRER VERGİ PODATKÓW OD KUPCÓW POLSKICH, KTÓRZY
ALINMAMASINA DAİR PRZYWOŻĄ DO STAMBUŁU FUTRA I WYROBY
FUTRZARSKIE
~ 01.04.1731 ~
Devletli, saadetli sultanım hazretleri sağ olsun Niech będzie pozdrowiona jego wysokość prześwietny sułtan
Bizler eskiden beri Moskov, Kazak ve Leh ülkelerinden İstan-

bul'a kürk, kehribar vs. mallar getirip bunların gümrüklerini Od dawien przywozimy z Moskwy, Polski i od Kozaków do
İstanbul Gümrüğü'ne öderdik ve daha önce Tuna Nehrinde- Stambułu futra, bursztyn itp. towary, za które opłacaliśmy cła w
ki Yergöğü, Rusçuk ve Ziştovi geçitlerinden gelip geçerken urzędzie celnym w Stambule, i wcześniej, gdy przekraczaliśmy
kimse mallarımıza müdahale edip bir şey istemezdi. Çünkü przejścia w Giurgiu, Ruse i Sistowie nad Dunajem, nikt nie
bu gibi haksızlıklar; "İstanbul'a giden mallardan oralarda güm- wtrącał się do naszych towarów i niczego nie chciał. Albowiem
rük alınmasın." diye fermanla yasaklanmıştı. Ancak şimdi tego typu nieprawości zostały zakazane rozporządzeniem, by
Rusçuk'ta Kekmenoğlu isimli birisi; "Her denk için dört kuruş „nie pobierać od nich opłat celnych od towarów przeznaczonych
isterim, vermezseniz denklerinizi açarım." diyerek bizlere türlü do Stambułu”. Jednakże obecnie pewien osobnik imieniem
eziyetler yapmak istemektedir. Yüce merhametinize sığınarak Kekmenoğlu w Ruse mówi: „chcę po cztery kurusze od każdego juku,
biz fakir tüccar kullarınızın İstanbul'a getirdiğimiz mallarımı- jak nie dacie, otworzę je” i chce poddawać nas różnych szykanom.
zın denklerine Tuna Nehri geçitlerinde müdahale edilmemesi Uciekamy się do waszej wielkiej łaskawości, my, biedni kupcy –
ve gümrük adı altında para istenmemesi hususundaki fer- wasi niewolnicy, uniżenie prosimy o wydobycie z właściwego
manınızın ilgili Kalemdeki kaydının çıkarılıp yeniden ince- urzędu waszego rozporządzenia i jego ponowne wydanie, tak
lenmesini ve anılan geçitlerdeki görevlilerin bu türlü haksız by na przejściach na Dunaju nie podejmowano działań wobec
uygulamalarda bulunmalarının önüne geçilmesi için ferman towarów, które przywozimy do Stambułu, i nie żądano pieniędzy
verilmesini niyaz ederiz. pod pretekstem cła, jak i o wydanie rozporządzenia, które będzie
zapobiegać stosowaniu przez urzędników na wymienionych
przejściach tego typu bezprawnych działań.
Emir yüce sultanımız hazretlerinindir.
Kürkçü ve Tüccar kullarınız Wasi słudzy, kupcy i futrzarze
- İlgili Kalemlerdeki kayıtları çıkarılsın. -Wydobyć odnośne rozporządzenie.

"Daha önce İstanbul Gümrük Emini Yeğen Mehmed'in arzuhâl su- „W związku z prośbą Yeğen Mehmeda Pełnomocnika
narak; 'Eskiden beri, yabancı ülkelerden doğrudan İstanbul'a geti- Urzędu Celnego w Stambule, który zwrócił się o ‘wydanie
rilen mallardan İstanbul'da bir defa gümrük alınıp bunun dışında, rozporządzenia, by od towarów przywożonych bezpośrednio
uğradıkları iskelelerde ayrıca gümrük alınmaması gerekirken bu do Stambułu nie pobierano na punktach celnych nad brzegami
sene Nemçe tarafından doğrudan İstanbul'a getirilen mal ve eşya- Dunaju opłat celnych, albowiem od dawien opłaty celne od
dan Tuna Nehri kıyılarında bulunan iskelelerin eminleri tarafın- towarów przywożonych bezpośrednio do Stambułu zza granicy
dan zorla gümrük alınıp tüccarların ellerine ödeme belgesi verildiği były pobierane jednorazowo w urzędzie celnym w Stambule, tak
ve tüccarların da İstanbul'a geldiklerinde, mallarının gümrüğünü że nie powinny one już być pobierane na tych punktach; jednakże
ödedikleri için ikinci defa gümrük veremeyeceklerini söyleyerek zarządcy przejść znajdujących się na brzegach Dunaju na siłę
anlaşmazlık çıkardıklarını, bu sebeple doğrudan İstanbul'a gelecek pobierają opłaty celne od towarów i rzeczy wiezionych prosto
mallardan Tuna kıyılarında bulunan iskelelerde gümrük istenme- do Stambułu przez kupców niemieckich i wydają tym kupcom
mesi hususunda ferman çıkarılmasını' arz etmesi üzerine, bu husu- zaświadczenia o uiszczeniu tych opłat, a ci [kupcy], po przybyciu
sun ilgili Kalemdeki kaydına müracaat edildiğinde; 'eskiden beri do Stambułu twierdzą, że towary ich zostały już oclone i opłaty
yabancı ülkelerden doğrudan İstanbul'a gelen mallardan kanun pobrane, więc po raz wtóry nie będą płacić cła, co prowadzi
üzere sadece bir defa ve İstanbul'da gümrük alınıp yolda uğradık- do nieporozumień’; po sprawdzeniu tej sprawy w rejestrach
ları iskelelerde kanunsuz olarak gümrük alınmaması, ancak orada odnośnego urzędu, stwierdzono, że już wcześniej wydane
satılmak üzere gelen mal olur ise o zaman o malın gümrüğünün zostało polecenie, by: ‘od towarów przywożonych bezpośrednio
orada alınması gerekirken bu şekilde İstanbul'a gelen mallardan do Stambułu zza granicy pobierano cło tylko jeden raz zgodnie
213
yollardaki iskelelerde gümrük alınması tüccarları mağdur etmek z prawem i nie pobierano w punktach przydrożnych, przez
demek olacağından ve bir maldan iki defa gümrük alınması ant- które towary te są przewożone; jednakże w przypadku towarów,
laşmaya ve eskiden beri var olan kurallara aykırı bulunduğun- które są przeznaczone do sprzedaży tam [w tych punktach],
dan, bundan sonra bu gibi doğrudan İstanbul'a gelen mallardan należy pobierać od nich opłaty celne; pobieranie cła od towarów
iskelelerde gümrük talep edilerek tüccarlara haksızlık yapılmama- przeznaczonych do Stambułu w punktach przydrożnych stanowi
sı, sadece o bölgede satılmak üzere getirilmiş mallardan gümrük działanie na szkodę kupców, a pobieranie dwa razy cła od jednego
alınması, bunun dışındaki mallara müdahalede bulunulmaması' towaru jest sprzeczne z umowami i obowiązującymi od dawien
hakkında daha önce emir yazıldığı anlaşıldığından; 'anılan iske- dawna zasadami; tak więc nie należy od tej pory czynić kupcom
lelerde sadece o mahalde satılmak üzere getirilen mallardan güm- nieprawości poprzez żądanie od nich w punktach przydrożnych
rük alınıp İstanbul'a getirilen mal ve eşyalardan gümrük istenerek zapłacenia cła od towaru przeznaczonego do Stambułu, a jedynie
sahiplerinin rahatsız edilmemesi' " hususunda 25 Zilhicce, sene pobierać cło od towaru przywiezionego na sprzedaż w takim
1131 tarihinde Tuna Nehri kıyılarındaki kazaların kadılarına punkcie i nie podejmować działań wobec pozostałych towarów’;
ve Gümrük eminlerine, Niş Kadısı'na ve Gümrük Emini'ne w rejestrach znajduje się rozporządzenie z dnia 25 Zilhicce roku
hitaben emr-i şerif yazıldığı defterde kayıtlı bulunmaktadır. Hidżry 1131 skierowane do zarządców okręgów położonych
Ferman devletli sultanımındır. 23 Ramazan, sene 1143 wzdłuż Dunaju, zarządców urzędów celnych, kadiego Niszu i
zarządców urzędów celnych, by: „w wymienionych punktach
Defterdeki kaydı gereğince ferman pobierać opłaty celne wyłącznie od towarów przywiezionych
do sprzedaży w tych punktach i nie niepokoić właścicieli towaru
yazılsın. poprzez żądanie od nich ceł od towarów przeznaczonych do
Stambułu”. Decyzja należy do naszego sułtana. 23 Ramazan roku
Ferman yazılması için 23 Ramazan, sene Hidżry 1143.
1143 tarihinde tezkire verilmiştir.
wydać ferman zgodnie z wpisem do
rejestru.
W dniu 23 Ramazan roku Hidżry
1143 wydano polecenie przygotowania
fermanu.
214
215
71
TC. / BOA, C.HR, 8063

216
SADRAZAM TARAFINDAN LEH KRALI1 VE DOTYCZY WYDANIA ZE SKARBNICY ATŁASU I

BAŞHATMANI'NA YAZILAN MEKTUPLARIN JEDWABIU DO ZAPAKOWANIA LISTU DO KRÓLA
KONMASI İÇİN HAZİNE'DEN İPEKLİ VE ATLAS POLSKI [AUGUST II] I HETMANA WIELKIEGO
KUMAŞ VERİLMESİNE DAİR KORONNEGO
~ 06.11.1732 ~
Hazinedarbaşı Ağa,
Do Skarbnika,
Sadrazam efendimiz hazretleri
by wydał jedną prostą jedwabną
tarafından Leh Kralı'na ve
sakiewkę w kolorze żółtym oraz jedną
Başhatmanı'na yazılan mektuplar
sakiewkę atłasową w kolorze czerwonym
için bir adet sarı düz ipekli ve bir
i dwie sztuki jedwabnych wstążek z
adet kırmızı atlas kese ile iki adet
motywem kwiatów, celem zapakowania
sarı çiçekli ipek yaşmak veresin.
listów napisanych przez jego wysokość
18 Cemaziyelevvel, sene 1145
władcę do Króla Polskiego i Wielkiego
Sadrazam tarafından Leh Kralı'na ve Hatmanı'na Hetmana koronnego.
gönderilecek mektupları koymak için gerekli olan malzemeler 18 Dzemaziyelevvel roku Hidżry 1145
Sarı düz ipek kese Florentin atlası Sarı çiçekli ipek Materiały potrzebne do zapakowania listów napisanych przez
1 adet kese yaşmak jego wysokość władcę do króla polskiego i wielkiego hetmana.
2 zirâ 1 adet 2 adet
Leh Kralı için 2 zirâ 1 zirâ, 1 parmak
Sakiewka Sakiewka Wstążeczka
Sultanım da emir buyururlarsa bu şekilde yerine kaydedile- jedwabna prosta z atłasu jedwabna żółta
cektir. w kolorze florentyńskiego z motywem
żółtym 1 sztuka kwiatowym
Yerine kaydolunsun. 1 sztuka 2 sztuki
2 łokcie
Müfredat defterine 2 łokcie 1 łokieć, 1 palec
kaydedildi. Dla Króla
Polskiego
Jeśli nasz sułtan tak nakaże, będzie zarejestrowane w ten

sposób.
Zarejestrować.
Wpisano do księgi.
1 Kral II. August.
217
72
TC. / BOA, İE.HR, 22/1976

218
LEHİSTAN'A KRAL SEÇİMİ KONUSUNDA AVRUPA LIST POSŁA WENECJI W AUSTRII DO POSŁA
DEVLETLERİ ARASINDA CEREYAN EDEN NÜFUZ WENECJI W STAMBULE DOTYCZĄCY WALKI O
MÜCADELESİ HAKKINDA AVUSTURYA'DAKİ WPŁYWY POMIĘDZY PAŃSTWAMI EUROPEJSKIMI
VENEDİK ELÇİSİ'NİN İSTANBUL'DAKİ VENEDİK W SPRAWIE WYBORU KRÓLA POLSKI
ELÇİSİ'NE GÖNDERDİĞİ MEKTUP
~ 01.07.1733* ~
Beç şehrinde bulunan Venedik Elçisi'nden Treść listu nadesłanego w dniu dzisiejszym od posła
İstanbul'daki Venedik Elçisi'ne bugün gelen mektupta Wenecji w Wiedniu do posła Wenecji w Stambule
yazılı olanlar
Leh Cumhuru 5 ay sonra, kral seçimi konusunda karar ver- Naród polski podjął decyzję o wyborze króla za 5 miesięcy.
miştir. Bütün Lehliler yabancı birinin kral olarak atanmaması Wszyscy Polacy uważają, że na króla nie należy wybierać
gerektiği görüşündedir. Ancak Lehli voyvodalar arasında ben- obcokrajowca. Ale egoizm pośród wojewodów polskich
cillik çok fazla olduğundan şayet araları bulunmaz ise muhte- jest tak olbrzymi, że jeśli nie znajdą kogoś spośród siebie,
melen Krallık için yabancı birinin davet olunması kaçınılmaz to prawdopodobnie koniecznym stanie się zaproszenie na
hâle gelecektir. Şimdiki durumda, sefer hazırlıklarından do- tron polski kogoś z zagranicy. W obecnej sytuacji, z powodu
layı Nemçelileri gücendiren İspanya Kralı Avrupa'nın huzu- przygotowań do wojny, król Hiszpanii, który wspiera siłą
runu bozmaktadır. Bu hususta Fransa Devleti henüz Nemçe Austria, burzy spokój Europy. Państwo francuskie nie podjęło do
aleyhine herhangi bir harekette bulunmadığından İspanya tej pory jakichkolwiek działań przeciwko Austriom, więc ocenia
Devleti'nin yalnız başına bir şey yapamayacağı değerlendiril- się, że Hiszpania nie będzie w stanie uczynić czegokolwiek sama.
mektedir. Özellikle bir süredir İspanya'nın düzeni bozulmuş Szczególnie że od pewnego czasu porządek w Hiszpanii też jest
durumdadır. Fransa Kralı ise kayınpederini Leh Krallığı'na naruszany. Król francuski próbuje zaś wszelakich sposobów, by
atamak için her türlü yolu denemektedir. Leh Başvekili orta na tronie polskim osadzić swego teścia. Pierwszy minister polski
hâlli Lehlilerin çoğuyla birlikte Fransa Kralı'nın ricasını kabul wraz z Polakami średniej warstwy skłonni są przyjąć prośbę
etmeğe yatkındır. Nemçe İmparatoru da Fransa Kralı'nın ka- króla francuskiego. Cesarz Habsburski, uważając, że osadzenie
yınpederinin Leh Krallığı'na atanması kendisine zarar verece- teścia króla francuskiego na tronie polskim przyniesie szkodę
ğinden bunu uygun görmemektedir. Bundan dolayı da kendi jemu samemu, nie uważa tego rozwiązania za odpowiednie.
yanında yer alanlardan Portekiz Kralı'nın kardeşini, akrabası Dlatego też dąży do osadzenia na tronie polskim brata króla
olduğu için, masrafları onun tarafından karşılanmak şartıyla, portugalskiego, który jest jednym z jego otoczenia oraz jego
rüşvet ile Leh Krallığı'na getirmeye çalışacaktır. Bu olmadığı krewnym, dopuszczając się przekupstwa, pod warunkiem, że
takdirde muhtemelen, Nemçe İmparatorluk verasetine karış- pieniądze na to przekaże król portugalski. Jeśli tak się nie stanie,
mamak şartıyla ölen Leh Kralı'nın oğluna yardım edecektir. najprawdopodobniej skieruje swą pomoc ku synowi zmarłego
Zira bazı Lehliler de ona yardım etmektedirler. Moskov Dev- króla polskiego, pod warunkiem niemieszania się w sukcesję
leti'nin de Leh sınırına yakın yerlere asker gönderip Stanis- Cesarstwa Austrii. Zresztą część Polaków wspiera go. Są pogłoski,
law'ın kral olmamasına çalıştığı haber verilmektedir. że Moskwa wysłała swych żołnierzy w pobliże granicy z Polską,
starając się nie dopuścić do uczynienia królem Stanisława.
* Tarih tahminîdir. * Data w przybliżeniu
219
73

220
RUSLARIN LEH KRAL SEÇİMİNE MÜDAHALE LIST SUŁTAŃSKI, W ZWIĄZKU Z WIADOMOŚCIĄ O

AMACIYLA LEHİSTAN SINIRINA ASKER SEVK WYSŁANIU PRZEZ ROSJAN WOJSK NA GRANICĘ
ETTİĞİ HABER ALINDIĞINDAN, MUHTEMEL Z POLSKĄ, BY MIESZAĆ SIĘ W WYBÓR KRÓLA
GELİŞMELERE KARŞI ASKERLERİYLE BİRLİKTE POLSKIEGO, DO CHANA KRYMU, BY WRAZ ZE
AKKİRMAN'A GELMESİNE DAİR KIRIM HANI'NA SWYMI WOJSKAMI UDAŁ SIĘ DO AKERMANU
NÂME-İ HÜMÂYÛN CELEM ZAPOBIEŻENIA EWENTUALNYM
WYDARZENIOM
~19 - 28.11.1733~
Kırım Hanı Kaplan Giray Han'a Yazılan Nâme-i Hümâyûn List sułtański do Kapłana Geraja Chana – Chana Krymskiego
[…]1 Öteden beri Lehlilerin kralları veraset usulüyle değil se- […]1 Od dawien królowie polscy wstępują na tron nie na drodze
çimle işbaşına gelmektedir. Bazı büyük Hristiyan devletleri sukcesji, lecz wyboru. Ponieważ pośród niektórych wielkich
arasında Leh Devleti âciz ve zayıf durumda bulunduğundan państw chrześcijańskich Polska znajduje się w słabej i godnej
onun bir tarafa meyletmesi birçok kötülük ve sıkıntıya sebep pożałowania kondycji, a jej opowiedzenie się za jedną stroną
olacağından, ecdadımızın zamanından bu zamana dek Lehli- może być powodem wielu trudności i zła, od czasów naszych
lerin kral seçiminde serbest olmaları ve veraset usulünün ge- przodków do dzisiaj przestrzegana była zasada, że Polacy mają
çerli olmaması kuralı muhafaza edilmiş ve Osmanlı Devleti ile wolną wolę w wyborze swego króla, a nie że obejmuje on tron
Moskovlu arasında yapılan Barış Antlaşmasında da bu husus na zasadzie sukcesji; kwestia ta została też ujęta w umowie
zikredilmiştir. pokojowej pomiędzy Imperium Osmańskim i Moskwą.
Şöyle ki; Prut Savaşı sonrasında o zamanki Moskov Çarı ile I tak w artykule drugim umowy zawartej z Carem Moskwy po
yapılan Antlaşma'nın İkinci maddesinde; "Eğer Leh Krallı- zakończeniu wojny o Prut napisano: „Jeśliby król szwedzki bądź
ğı müstakil ve veraset yoluyla olsun diye öteden beri kurulu ni- jakikolwiek inny król chrześcijański podjął działania wojskowe
zamlarını bozmak veya Leh ülkesinden bazı yerleri ayırmak için przeciwko Rzeczpospolitej, by zburzyć istniejący od dawien porządek
gerek İsveç Kralı gerekse diğer Hristiyan krallar taraflarından i wprowadzić zasadę wyboru króla polskiego na drodze sukcesji
Leh memleketine bir askerî müdahale olursa bunu önlemek için lub w inny niż przyjęty sposób, bądź by oderwać od Rzeczpospolitej
Moskovlu askerî müdahalede bulunabilecek; ancak mesele halle- jakiegokolwiek ziemie, to dla zapobieżenia temu Moskwa będzie
dildikten sonra da etrafa zarar vermeden derhâl Leh ülkesini terk mogła podjąć działania wojskowe, lecz natychmiast po rozwiązaniu
edecektir. Çünkü bu, bazı küçük menfaat hesaplarının üzerinde, problemu opuści ziemie polskie bez czynienia im szkód. Jest to kwestia,
bütün devletleri doğrudan ilgilendiren ve Leh ülkesinin istikrarını która interesuje bezpośrednio wszystkie państwa, mające własne
muhafaza amacı taşıyan bir husustur. Dışarıdan böyle bir askerî rachunki drobnych korzyści, ale też chroni stabilność Rzeczpospolitej.
müdahale olmadığı hâlde Moskov Çarı sadece kendi menfaatleri Jeśli nie dojdzie do interwencji wojskowej z zewnątrz, Car Moskwy
için veya kendisine karşı olanlarla mücadeleyi kolaylaştırmak için będzie mógł podjąć działania przeciwko Polsce wyłącznie przeciwko
Leh ülkesine müdahalede bulunamaz." diye yazılmıştır. Bu ku- tym, którzy wystąpią przeciwko niemu samemu lub jego interesom”.
ralın muhafazası diğer Hristiyan devletler tarafından da be- Ochrona tej zasady została też zaakceptowana przez inne
nimsenmiş olduğundan, Leh Kralı Nalkıran öldükten sonra, państwa chrześcijańskie. Po śmierci króla polskiego Augusta
daha önce Leh Kralı iken bir şekilde Krallık'tan uzaklaştırılan Mocnego, na zaproszenie Polaków ponownie został wybrany
Fransa Kralı'nın kaynatası Stanislaw, Lehlilerin daveti üzeri- królem teść króla francuskiego Stanisław, który już wcześniej był
ne tekrar kral seçilmiştir. Moskovlu'nun buna herkesten daha królem, lecz został w jakiś sposób usunięty. Chociaż z sytuacji tej
najbardziej ze wszystkich powinna być zadowolona Moskwa, to
1 Nâme-i hümâyûnun başlangıç bölümü, Osmanlı Devleti, Rusya ve Kırım
Hanlığı arasındaki Kabartay meselesine dair olduğundan buraya alınmamış- 1 Część wstępna została pominięta, gdyż dotyczy problemu kabardyjskiego po-
tır. między Imperium Osmańskim, Rosją i Chanatem Krymskim.
221
fazla memnun olması gerekirken, aksine mevcut kral seçim słychać, że czyni odwrotnie: miast zburzyć obecny system wyboru
sistemini bozup veraset usulünü geri getirmek ve seçim yo- króla i wprowadzić na powrót zasadę sukcesji, po czym usunąć
luyla işbaşına gelen Stanislaw'ı Krallık'tan uzaklaştırarak ye- z tronu Stanisława, który został królem na drodze wyborów, to
rine, ölen Kral'ın oğlu olan Saksonya Dukası'nı kral yapmak niezgodnie z traktatami wysyła na granicę z Polską pewną ilość
amacıyla şu anda antlaşmalara aykırı biçimde Leh sınırına wojska i doprowadza do poróżnienia między Polakami. Stan taki
bir miktar asker soktukları ve Lehliler arasında fitne çıkar- przedstawiony też został w liście, jaki król Stanisław przesłał
dıkları duyulmuştur. Bu durum Kral Stanislaw'ın Osman- do nas z zamiarem żądania od nas ochrony swobody Polaków
lı Devleti'nin eskiden beri var olan tutumuna uygun olarak zgodnie z odwiecznym stanowiskiem Imperium Osmańskiego.
Lehlilerin serbestliğinin muhafazasını istemek amacıyla bize W wyniku przeprowadzonych rozważań, celem umożliwienia
göndermiş olduğu mektuptan da anlaşılmaktadır. Lehlilerin Polakom wyboru króla w sposób niezawisły, zgodnie z
eskiden beri var olan usulleri üzere bağımsız bir şekilde kral obowiązującymi od dawna zasadami, oraz określenia sposobu
seçimini yapabilmeleri ve Moskovlu'nun antlaşmalara aykırı postępowania wobec sprzecznego z traktatami zachowania się
tavırları karşısında izlenecek yolun belirlenmesi için yapılan Moskwy, zdecydowano, że Wielki Wezyr Ali Pasza wystosuje
değerlendirmeler neticesinde Sadrazam Ali Paşa tarafından listy do Cesarza Habsburskiego i Cara Moskwy, w międzyczasie –
Nemçe Çasarı ile Moskov Çariçesi'nin Başbakanlarına birer jako środek zapobiegawczy – granice nasze zostaną wzmocnione
mektup yazılmasına, bu arada da tedbir olarak sınırlarımıza wojskiem i uzbrojeniem, a wy wraz ze swymi żołnierzami
asker ve mühimmat takviyesiyapılmasına ve sizin de asker- opuścicie Bachczysaraj – stolicę Chanatu Krymskiego i udacie
lerinizle birlikte Kırım Hanlık merkezi olan Bahçesaray'dan się do Akermanu, gdzie będziecie oczekiwać naszych rozkazów.
kalkıp Akkirman'a gelerek bizden gelecek emri beklemenize Ponadto przesyłamy wam miecz z pochwą zdobną klejnotami i
karar verilmiştir. Ayrıca size mücevher kabzalı bir kılıç ile bir futro z sobola, jak też 40.000 kuruszy do rozdzielenia pomiędzy
samur kürk ve sekbanlara verilmek üzere 40.000 kuruş gön- żołnierzy granicznych.
derilmiştir.
Gdy list ten dotrze do was: opuścicie Bachczysaraj, gdzie teraz
Bu mektubumuz size ulaştığında, bulunmakta olduğunuz przebywacie, i udacie się do Akermanu, gdzie będziecie dokładnie
Bahçesaray'dan kalkıp Akkirman'a gidesiniz ve etrafınızda obserwować, co się dzieje i postępować z roztropnością. Zważajcie
olup bitene dikkat edip basiretle hareket edesiniz. Ancak bu przy tym, by nie zaszkodzić traktatu pokojowego między nami
esnada Moskovlu ile aramızda olan Barış Antlaşması'nın za- i Moskwą. Celem takiego postepowania jest, by nie ucierpiała
rar görmemesine dikkat edesiniz. Bu şekilde hareket etmek- niezawisłość Polaków i wykazanie siły naszego państwa;
ten maksat, sadece Lehlilerin bağımsızlıklarının zarar görme- oczekujemy, że będziecie postępować ostrożnie w sposób godny
mesi ve Devletimizin gücünü gösterme amacı taşıdığından, sławie naszego państwa do czasu aż ustąpi zagrożenie, nie
Devletimizin şanına yakışır bir şekilde tehlike geçinceye ka- zezwolicie, by chociażby jeden z naszych żołnierzy dopuścił się
dar tedbirli hareket etmenizi, askerlerinizin Moskov ve Leh pogwałcenia granicy z Polską i Moskwą, jak i że natychmiast
sınırlarına bir adım bile tecavüzde bulunmalarına izin verme- będziecie informować o tym, co się dzieje.
menizi ve olan biteni derhâl haber vermenizi bekliyoruz.
222
223
74
TC. / BOA, HAT, 1427/58447

224
SAKSONYA HERSEĞİ'NİN1 LEH KRALI SEÇİLMESİNİ PISMO POSŁA FRANCUSKIEGO W STAMBULE DO

ÖNLEMEK İÇİN FRANSA'NIN İSTANBUL'DAKİ WIELKIEGO WEZYRA IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
ELÇİSİ'NİN, ALINMASINI GEREKLİ GÖRDÜĞÜ O ŚRODKACH, JAKIE UWAŻA ZA KONIECZNE DO
TEDBİRLER HAKKINDA OSMANLI SADRAZAMI'NA PODJĘCIA, BY ZAPOBIEC WYBOROWI KSIĘCIA
SUNDUĞU YAZI SAKSONII [AUGUST III] NA KRÓLA POLSKIEGO
~01.02.1735*~
Tłumaczenie pisma posła francuskiego w Stambule do jego

İstanbul'daki Fransa Elçisi tarafından
wysokości Wielkiego Wezyra na temat Polski
Leh ülkesi hakkında Sadrazam hazretlerine gönderilen yazının
tercümesidir.
Leh memleketinin durumu hakkında söylemeyi uygun ve ge- Poniżej kwestie dotyczące sytuacji Rzeczpospolitej, których
rekli gördüğüm hususlar şunlardır: poruszenie uważa się za potrzebne i właściwe:
Saksonya Herseği şu sırada Lehlileri zorla Varşova şehrine Jako że obecnie Książe Saksonii ma zamiar zwołać na siłę
çağırıp kendisini bu şekilde Leh Kralı yaptırma sevdasında Polaków do Warszawy, by w ten sposób osadzić siebie samego na
olduğundan, mümkün mertebe bu toplantının geciktirilmesi tronie polskim, stosownym będzie opóźnianie i niedopuszczenie
ve dağıtılması için çaba göstermek yerinde olacaktır. Çünkü do takiego zgromadzenia elekcyjnego w takim stopniu, na ile to
Saksonya Herseği'nin bu toplantıyı yapmaktaki amacı Lehli- będzie możliwe. Albowiem celem Księcia Saksonii w zwołaniu
lere iki seneden beri Moskov ve Saksonya askerleriyle yapmış tego zgromadzenia jest osadzenie na tronie siebie samego,
olduğu baskıların sonucu olarak kendisini zorla da olsa kral chociażby na siłę, jako wynik nacisków, jakie czyni na Polaków
seçtirip Kral Stanislaw'ı uzaklaştırmak ve vatansever Lehlileri od dwóch lat przy użyciu żołnierzy moskiewskich i saksońskich,
tamamen yok ederek Leh Devleti'ni Nemçe ve Moskov Dev- odsunięcie Króla Stanisława, całkowite zniszczenie miłujących
letleri ve kendisine ait olan Saksonya Hersekliği ile antlaşma- swą ojczyznę Polaków, i uczynienie państwa polskiego – poprzez
lar yoluyla müttefik ve onların dostuna dost düşmanına düş- zawieranie przez należące do niego Księstwo Saksonii umów
man olan bir devlet hâline getirmektir. Bunun gerçekleşmesi z Austrią i Moskwą - swym sprzymierzeńcem, przyjacielem
durumunda birtakım sakıncalı sonuçlar ortaya çıkacağından, własnym przyjaciół i wrogiem własnych wrogów. Zrealizowanie
bu gidişatın bir biçimde geciktirilmesi ve halli için tedbir tego zamiaru stanie się przyczyną szeregu niekorzystnych
alınması gerektiği sizin de malumunuzdur. Şu anda Osmanlı sytuacji, tak więc sami wiecie, że należy w jakiś sposób opóźnić
Devleti, İran ile savaş hâlinde olmasından dolayı Leh Devle- taki rozwój sytuacji i podjąć działania, by problem ten rozwiązać.
ti'ne yeterince yardım edemeyeceğinden Moskov ve Saksonya Ponieważ obecnie Imperium Osmańskie pozostaje w stanie
askerlerini Leh memleketinden çıkarmak için harekete geçme wojny z Iranem i nie będzie mogło przyjść państwu polskiemu
zamanı henüz gelmemiştir. Ancak vakti geldiğinde bu önemli z wystarczającą pomocą, nie nadszedł jeszcze czas przejścia do
meselenin kolaylıkla halledilebilmesi için de zaman kazanmak działań na rzecz usunięcia z Polski żołnierzy Moskwy i Saksonii.
amacıyla şimdiden bazı tedbirlere başvurulması uygun ola- Jednakże gdy nadejdzie ten czas, to by tę ważną sprawę załatwić
caktır. w sposób łatwy i by zyskać na czasie, stosownym będzie podjęcie
pewnych środków już teraz.
Şu anda, bu sonucu elde etmek, yani kral seçim toplantısını
engelleyip geciktirmek için uygun görülen çareler şunlardır: Na chwilę obecną wydają się odpowiednimi poniższe działania,
by opóźnić i zapobiec zgromadzeniu elekcyjnemu celem
Osmanlı Devleti'nin egemenliği altında olan Hotin Kalesi'ne wybrania króla:
sığınan vatansever Lehlilere kendi ülkelerine gitmek veya
1 Kral III. August.
225
gerektiğinde dönmek istediklerinde, Osmanlı Devleti tara- Wobec miłujących swą ojczyznę Polaków, którzy schronili się w
fından kolaylık sağlanmalı, hatta bu yolla mecburen Varşova pozostającej pod panowaniem Imperium Osmańskiego twierdzy
şehrine gitmekte olan Leh vekillerinin dağıtılmasına çalışıl- Chocim i którzy będą chcieli udać się lub - w razie konieczności
malıdır. Her ne kadar bu Kale'ye sığınmış olan Lehlilerin bir - powrócić do swego kraju, Imperium Osmańskie powinno
güç ortaya koyması beklenmese de Hotin ve Bender Muha- zapewnić wszelkie ułatwienia, a nawet starać się nie dopuścić
fızlarına gizlice emir gönderilerek bunların yanına bir miktar do dotarcia do Warszawy elektorów polskich. Jeśli trudno się
Tatar ve Lipka askeri katılıp biraz da para verilirse bunlar Os- spodziewać, by Polacy, ilu by ich nie było, schronieni w twierdzi,
manlı Devleti'nin Leh hududundaki Leh Podolyası'nda birçok wystawili jakieś siły, to wysyłając do obrońców twierdz Chocim
Lehliyi ve Leh askerini kendi yanlarına çekebilirler. Böylece i Bender tajemny rozkaz, można by zapewnić im towarzystwo
Saksonya Herseği olan Nalkıranoğlu'nun zorla gerçekleştir- pewnej liczby żołnierzy Tatarów Litewskich tatarskich, jak też
meğe çalıştığı bu toplantı dağıtılabilir ve amacına ulaşması dać im trochę pieniędzy, tak by już w Polsce, na Podlasiu przy
engellenebilir. Bundan başka, Hotin Kalesi'ne sığınmış olan granicy z Imperium Osmańskim mogli zgromadzić wokół siebie
Lehliler; "Şayet Leh memleketindeki vatansever Lehliler Osmanlı trochę Polaków i żołnierzy polskich. W ten sposób zgromadzenie
Devleti'nin kendilerine yardım ettiğini hissederlerse Osmanlı Dev- elekcyjne, do którego na siłę dąży Książę Saksonii - syn Augusta
leti'nin eskiden olduğu gibi Lehlilere büyük yardımlar yapacağı Mocnego, nie zebrałoby się, i przeszkodziło by się osiągnięciu
ümidiyle bağımsızlıklarını muhafaza etmeye çalışacaklardır." diye jego celu. Następnie informuje się, że Polacy, którzy schronili
bildirmektedirler. się w twierdzy chocimskiej,: „Jeśli miłujący swoją ojczyznę Polacy
w państwie polskim będą czuli, że Imperium Osmańskie udziela
Sonuç olarak; Leh Devleti'nin Moskov Devleti'ne mahkûm im pomocy, będą starać się bronić swej niezawisłości z nadzieją, że
olmaması için Osmanlı Devleti tarafından, Leh ülkesine Imperium Osmańskie będzie nadal bieżyć z pomocą Polakom, jak to
komşu olan diğer ülkelerden daha fazla özen gösterilmekte bywało w przeszłości”.
olduğundan, daha önce huzurunuza çıktığımda bu husus-
ları size daha genel bir biçimde arz etmiş idim. Öteden beri Na zakończenie; jak już wcześniej przedstawiłem te kwestie w
önem verilen Leh bağımsızlığının muhafazası için, Osmanlı bardziej ogólny sposób będąc przyjętym przez waszą wysokość,
Devleti'ne sığınan Lehlilere ve onların beraberinde olanlara, Imperium Osmańskie okazywało dużo większą uwagę
gelmek istediklerinde izin verilmesi hususunda Hotin Kalesi Rzeczpospolitej jako swemu sąsiadowi niż innych państwom,
Muhafızı'na ferman yazılmasını rica ve niyaz ederim. by tylko Rzeczpospolita nie została skazane na Moskwę. Gwoli
ochrony niezależności Polski, której przydaje się od dawien
dawna duże znaczenie, uprasza się uniżenie o wydanie fermanu
do Dowódcy Obrony Chocimia w sprawie zezwolenia Polakom,
którzy schronili się w Imperium Osmańskim, i tym, którzy są
wraz z nimi, na przyjazd, gdy będą tego chcieli.
226
227
75
TC. / BOA, C.HR, 3841

228
İSTANBUL'A GELEN LEH ELÇİSİ'NE1, CÜLUS DOTYCZY ZAPŁATY ZE SKARBU PAŃSTWA 200
TEBRİKİ İÇİN DAHA ÖNCE İSTANBUL'A GELMİŞ KURUSZY DNIÓWKI [TAYINAT] ZA ZWROT
OLAN LEH BÜYÜKELÇİSİ'NE2 ÖDENEN TAYİNAT KOSZTÓW UTRZYMANIA POSŁA POLSKIEGO
BEDELİNE KIYASLA HAZİNE'DEN GÜNLÜK 200 [PAWŁA BENOE], KTÓRY PRZYBYŁ DO STAMBUŁU,
KURUŞ ÖDENMESİNE DAİR ORAZ AMBASADORA POLSKIEGO [JANA
STADNICKIEGO], KTÓRY PRZYBYŁ WCZEŚNIEJ
DO STAMBUŁU Z GRATULACJAMI Z OKAZJI
WSTĄPIENIA NA TRON
~ 17.01.1743 ~
1145 senesinde, Padişah'ın tahta geçmesini tebrik için İstanbul'a Wydano polecenie pokrycia wydatków w gotówce lub w naturze w
gelmiş olan Leh Büyükelçisi'ne, dönüşüne kadar kaldığı günler için związku z pobytem Ambasadora polskiego, który przybył do Stambułu
şu kadar aynî veya nakdî tayinat verilmesi emredildi. z gratulacjami z okazji wstąpienia na tron w roku 1145, za wszystkie
dni jego pobytu aż do wyjazdu.
Günlük
Dziennie
Ekmek Sadeyağ Pirinç Chleb Śmietana Ryż
450 okka 10 okka 10 okka 450 okka1 10 okka 10 okka
Fiyat: 5 akçe Fiyat: 45 akçe Fiyat: 12 akçe Cena: 5 akçe Cena: 45 akçe Cena: 12 akçe
2.250 akçe 450 akçe 120 akçe 2.250 akçe 450 akçe 120 akçe
Mercimek Un Yumurta Soczewica Mąka Jaja
10 okka 15 okka 120 adet 10 okka 15 okka 120 sztuk
Fiyat: 7 akçe Fiyat: 8 akçe Fiyat: 1,5 akçe Cena: 7 akçe Cena: 8 akçe Cena: 1,5 akçe
70 akçe 120 akçe 180 akçe 70 akçe 120 akçe 180 akçe
Sirke Zeytinyağı Balmumu Ocet Oliwa z oliwek Wosk pszczeli

6 okka 3 okka 300 okka 6 okka 3 okka 300 okka
Fiyat: 6 akçe Fiyat: 27 akçe 100 okkası 30 akçe Cena: 6 akçe Cena: 27 akçe 100 okka = 30 akçe
Tłuszcz na świece Cebula Ser
Mumyağı Soğan Peynir 5 okka Cena: 24 10 okka 1 okka
5 okka 10 okka 1 okka akçe Cena: 5 akçe 25 akçe
Fiyat: 24 akçe Fiyat: 5 akçe 25 akçe 120 akçe 50 akçe
120 akçe 50 akçe
Winogrona czerwone Ryby Fasolka szparagowa
Kızıl üzüm Balık Böğrülce 3 okka 30 okka 10 okka
3 okka 30 okka 10 okka Cena: 15 akçe Cena: 40 akçe Cena: 10 akçe
Fiyat: 15 akçe Fiyat: 40 akçe Fiyat: 10 akçe 45 akçe 1.200 akçe 100 akçe
45 akçe 1.200 akçe 100 akçe Czosnek Miód Oliwki
Sarımsak Bal Zeytin 2 okka 6 okka 3 okka
Fiyat: 15 akçe Fiyat: 24 akçe Fiyat: 15 akçe 30 akçe 144 akçe 45 akçe
30 akçe 144 akçe 45 akçe Groch Mleko Kawa
Nohut Süt Kahve 3 okka 6 okka 2 okka
Fiyat: 10 akçe Fiyat: 8 akçe Fiyat: 270 akçe 30 akçe 48 akçe 540 akçe
30 akçe 48 akçe 540 akçe Barany Woły Owies
8 sztuk 3 sztuki 100 kile
Koyun Karasığır Arpa
Cena: 230 akçe Cena: 1400 akçe Cena: 60 akçe
8 baş 3 baş 100 kile
1.840 akçe 4.200 akçe 6.000 akçe
Fiyat: 230 akçe Fiyat: 1400 akçe Fiyat: 60 akçe
1.840 akçe 4.200 akçe 6.000 akçe Słoma Drewno
50 kantar 10 wiązek
Saman Odun Cena: 60 akçe Cena: 45 akçe
50 kantar 10 çeki 3.000 akçe 450 akçe
Fiyat: 60 akçe Fiyat: 45 akçe
3.000 akçe 450 akçe
1 Paweł Benoe.
2 Jan Stadnicki.
229
Kuruş Para Akçe Kurusz Para Akçe
Całkowity koszt zaopatrzenia

Toplam günlük tayinat bedeli 21.264 21.264
dziennie
177 08 177 08
1111 senesinde gelen Leh Dodatkowo dziennie dla

Büyükelçisi'nin günlüğüne 022,5 12 Ambasadora polskiego, który 022,5 12
kıyas edilerek ilave edilen przybył w roku 1111 Hidżry
200 00 200 00
Kulunuz şunu arz eder ki: Uniżona prośba waszego sługi:
Şu sırada İstanbul'a gelmiş olan Leh Elçisi işbu Bin yüz elli Podczas rozmów z Ambasadorem Polskim, który przybył w
beş senesinin Zilkade ayının 12'nci Salı günü İstanbul'a giriş tych dniach do Stambułu, że koszty wyżywienia, napojów,
yaptığından, kendisi ile görüşülerek bu tarihten başlamak owsa i słomy od dnia jego przyjazdu, wtorku 12 dnia miesiąca
üzere yukarıdaki listede yazılı olan yiyecek, içecek ve arpa, Zilkade roku Hidżry tysiąc sto pięćdziesiątego piątek, wynoszą
saman tayinat bedeli olarak nakit 200 kuruş üzerinde anlaş- w gotówce 200 kuruszy. Proszę waszą wysokość o sprawdzenie
maya varılmıştır. Tarafınızdan da incelenip uygun görüldüğü i – w przypadku uznania – o wydanie polecenia głównemu
takdirde, Elçi'nin İstanbul'dan ayrıldığı güne kadar Devlet ta- księgowemu pokrycia dziennych wydatków Ambasadora, do
rafından günlük 200 kuruş tayinat bedeli verilmesi için Baş- czasu jego wyjazdu ze Stambułu, w wysokości 200 kuruszy
muhasebe'ye kaydedilmesini emirlerinize arz ederim. dziennie.
Telhisi gereğince Başmuhasebe'ye Wydano polecenie głównemu

kaydolunmasını buyurdum. księgowemu zapisania zgodnie z
21 Zilkade, sene 1155 wykazem.
21 Zilkade roku Hidżry 1155
230
231
76
TC. / BOA, C.İKTS, 1311

232
YALOVA'DAKİ KÂĞIT İMALATHANESİ'NDE DOTYCZY WYNAGRODZENIA MISTRZÓW

ÇALIŞTIRILMAK ÜZERE LEHİSTAN'DAN PAPIERNICTWA SPROWADZONYCH Z POLSKI
GETİRTİLEN KÂĞIT USTALARININ CELEM ICH ZATRUDNIENIA W WYTWÓRNI
ÜCRETLERİNE DAİR PAPIERU W YALOVA
~ 05.06.1745 ~
Bu belgenin yazılma sebebi şudur ki: Powodem napisania tego listu jest:
Yalakabad yakınlarında bulunan nehirde yeni yapılması ka- Zgodnie z postanowieniem, że każdemu z 4 mistrzów, jacy zostali
rarlaştırılan kâğıt imalathanesinde çalıştırılmak üzere Leh ta- sprowadzeni z Polski celem zatrudnienia w wytwórni papieru,
rafından getirtilen 4 adet kâğıt ustasının her birine İstanbul która ma zostać wybudowana na rzece w pobliżu Yalakabad,
Gümrüğü gelirlerinden altın sikke hesabıyla günlük 40'ar ak- będzie wypłacać się z dochodów urzędu celnego w Stambule po
çeden 160 akçe ücret verilmesi emir buyurulduğundan, İstan- 40 akçe dniówki po przeliczeniu na złote monety, czyli razem
bul Gümrüğü Emini Seyyid İshak Ağa'dan 1158 senesi Rebiü- 160 akçe, otrzymaliśmy od Seyyid Ishaka Agi –zarządcy urzędu
levvel ve Rebiülahir ayları için 9.440 akçe aldık. Bu meblağın, celnego w Stambule kwotę 9.440 akçe na wynagrodzenia za
adı geçenin hesabından mahsup edilebilmesi için işbu yazılı miesiące Rebiulevvel i Rebiulahir roku Hidżry 1158. Niniejsze
temessük kendisine verilmiştir. potwierdzenie pisemne zostało mu przekazane celem wypłacenia
tej kwoty z jego rachunku.
Rebiülahir ayı sonları, sene 1158
Koniec Rebiulahir roku Hidżry 1158
İbrahim1
Sekretarz Dywanu Wielkiego
Divan-ı Âlî Yazıcısı
Ibrahim1
- Mührü karşılaştırılsın. -Sprawdzić pieczęć i sporządzić wpis w
- İlgili Kalem'deki kaydı çıkarılsın. odnośnym dziale.
Yalakabad kasabasındaki kâğıt imalathanesinde çalıştırılmak üze- W dniu 16 miesiąca Şevval roku Hidżry 1157 polecono urzędowi
re Leh tarafından gelen kâğıt ustalarının ücretlerinin 1 Zilkade, celnemu w Stambule wypłacić wynagrodzenia mistrzom z Polski,
sene 1157 tarihi başlangıç kabul edilerek İstanbul Gümrüğü tarafın- jacy zostali sprowadzeni celem zatrudnienia w wytwórni papieru
dan verilmesi 16 Şevval, sene 1157'de emredilmiştir. w miejscowości Yalakabad, przyjmując za początek pracy dzień 1
miesiąca Zilkade roku Hidżry 1157.
Bir Kişiye Ödene-Günlük Ödenecek
Kişi Sayısı Dniówka jednej
cek Günlük Ücret Toplam Miktar Liczba osób Dniówka łącznie
osoby
160 akçe, altın
4 40 akçe 160 akçe, według
sikke hesabıyla
4 40 akçe przelicznika
İstanbul Gümrüğü tarafından verilmesi emredilmiştir. złotych monet
Polecono wypłacić przez urząd celny w Stambule
W księdze rejestrowej znajduje się polecenie wydane zarządcy

"Yalakabad kasabası yakınlarında bulunan nehirde Divan-ı
urzędu celnego w Stambule, dotyczące tej kwestii: „ze względu
Hümâyûn Yazıcısı İbrahim Efendi marifetiyle yeni yapılması ka-
na konieczność wypłacania czterem mistrzom papiernictwa, którzy
rarlaştırılan kâğıt imalathanesinde çalıştırılmak üzere Leh tara-
zostali sprowadzeni z Polski celem zatrudnienia ich w wytwórni
fından getirtilen dört kâğıt ustasına günlük olarak ücret ödenmesi
papieru w pobliżu miejscowości Yalakabad, o budowie której podjęto
gerektiğinden, her birine 40'ar akçeden günlük 160 akçe ücretle-
decyzję wykorzystując uzdolnienia sekretarzy wielkiego dywanu
rinin 1 Zilkade, sene 1157 tarihi başlangıç kabul edilerek bu işte
Ibrahima, po 40 akçe dniówki, czyli łącznie 160 akçe dziennie, należy
çalıştıkları sürece, aydan aya İstanbul Gümrüğü gelirlerinden anı-
wypłacać zarządcy tej wytwórni Ibrahimowi z przychodów urzędu
lan imalathanenin Emini olan İbrahim Efendi'ye ödenmesi ve bu
celnego w Stambule te kwoty przez cały okres ich pracy, przyjmując za
paranın mahsup edilmesi için de adı geçenden bu parayı aldığına
1 Müteferrika İbrahim Efendi. 1 Müteferrika İbrahim Efendi.
233
dair mühürlü temessük alınması" hususunda İstanbul Gümrük początek pracy dzień 1 miesiąca Zilkade roku Hidżry 1157, odbierając
Emini'ne hitaben emir yazıldığı defterde kayıtlı bulunmakta- odeń opatrzone pieczęcią pokwitowanie poświadczające odebranie tych
dır. Ferman devletli sultanım hazretlerinindir. pieniędzy”.
20 Rebiülahir, sene 1158 20 Rebiulahir roku Hidżry 1158
- Hesap olunsun. -Obliczyć.

Divan-ı Hümâyûn yazıcısı İbrahim Efendi'nin mühürlü te- Zgodnie z nakazem sułtana i opatrzonym pieczęcią
messüğü ve Padişah'ın fermanı gereğince 1 Rebiülevvel, sene pokwitowaniem seketarza wielkiego dywanu dworu jego
1158'den aynı senenin Rebiülahir ayı sonuna kadar: wysokości Ibrahima, wyliczono za okres od 1 Rebiulevvel roku
Hidżry 1158 do końca miesiąca Rebiulahir tegoż samego roku:
Günlük: 160
Kişi sayısı: Gün sayısı:
akçe, altın sikke Dniówka: 160 akçe,
4 59 Liczba osób: Liczba dni:
hesabıyla według przelicznika
4 59
złotych monet
Toplam: Akçe kuru: [
9.440 akçe 1 kuruş]= 120 akçe Razem: Kurs akçe :
9.440 akçe [1 kurusz] = 120 akçe
Toplam: 78,5 kuruş 20 akçe
Razem: 78,5 kuruszy 20 akçe
Hesaplandığında, yalnız 78,5 kuruş 20 akçe tutmaktadır. Fer-
man sultanım hazretlerinindir. 24 Rebiülahir, sene 1158 Decyzja należy do jego wysokości 24 Rebiulahir roku Hidżry
1158
- Telhisi hazırlansın
-Przygotować podsumowanie
Kulunuz şunu arz eder ki:
Uniżona prośba waszego sługi:
İşbu belge; Yalakabad kasabasında yaptırılan kâğıt imalatha-
nesinde çalıştırılmak üzere Leh tarafından getirtilen ve her Dokument ten jest opatrzonym pieczęcią potwierdzeniem
birine İstanbul Gümrüğü gelirlerinden ödenmek üzere altın otrzymania z urzędu celnego w Stambule pieniędzy na zapłatę
sikke hesabıyla günlük 40'ar akçe ücret belirlenen 4 adet kâğıt z przychodów urzędu celnego w Stambule wynagrodzenia dla
ustalarının, 1158 senesi Rebiülevvel ve Rebiülahir aylarına ait sprowadzonych z Polski do wytwórni papierów w miejscowości
ücretlerinin İstanbul Gümrüğü'nden alındığına dair mühürlü Yalakabad 4 mistrzów papiernictwa, po 40 akçe dniówki każdemu
temessüktür. Başmuhasebe'den hesap ettirildiğinde toplam z nich, za miesiące Rebuilevvel i Rebiulahir roku Hidżry 1158.
78,5 kuruş tutmaktadır. Bu paranın İstanbul Gümrük Emi- Rozliczenie głównego księgowego wynosi łącznie 78,5 kurusza.
ni'nin hesabından düşülmesi için tezkire verilmesini emirle- Uprasza się waszą wysokość o wydanie polecenia potrącenia tych
rinize arz ederim. pieniędzy z rachunku urzędu celnego w Stambule.
Telhisi gereğince tezkiresinin verilmesini Nakazano wydanie polecenia.

buyurdum. 2 Rebiulahir roku Hidżry 1158
2 Rebiülahir, sene 1158
Polecenie wydano 5
Tezkiresi verildi. 5 Dzemaziyelevvel roku
Cemaziyelevvel, sene 1158 Hidżry 1158
234
235
77
236
AVRUPA'YI KASIP KAVURAN SAVAŞ VE KARGAŞA LIST WYSŁANNIKA KRÓLA POLSKIEGO

ORTAMININ BİR AN ÖNCE DÜZELMESİ DİLEĞİNE DO WIELKIEGO WEZYRA OSMAŃSKIEGO
VE OSMANLI SADRAZAMI'NIN BU YÖNDEKİ Z ŻYCZENIAMI, BY JAK NAJSZYBCIEJ
ÇABALARINDAN MEMNUNİYET DUYULDUĞUNA ZAPROWADZIĆ PORZĄDEK W NĘKANEJ
DAİR LEHİSTAN KRALI'NIN BAŞVEKİLİ WOJNAMI I NIEPOKOJAMI EUROPIE I Z
TARAFINDAN OSMANLI SADRAZAMI'NA WYRAZAMI UZNANIA DLA CZYNIONYCH W
GÖNDERİLEN MEKTUP TYM CELU WYSIŁKÓW WEZYRA
~ 25.12.1745 ~
Leh Kralı ve Saksonya Herseği olan Tłumaczenie pisma Księcia Browl - wysłannika króla Polski i
Nalkıranoğlu'nun1 Kont Brühl adlı Başvekili'nden Saksonii11 stanowiącego odpowiedź na list wielkiego wezyra2.
Veziriazam'ın2 mektubuna cevaben gelen mektubun 1 dzień miesiąca Zilhicce roku Hidżry 1158
tercümesidir. 1 Zilhicce sene 1158
Osmanlı Padişahı'nın3 Veziriazamı'nın Yüce Huzurlarına Do Jego Wysokości Wielkiego Wezyra Padyszacha3
Siz Sadrazam hazretlerinin daha önce göndermiş olduğunuz List, jaki Wasza Wysokość Wezyr, przesłaliście za pośrednictwem
mektubunuz, Lehistan Başhatmanı olan Poznanya valisi ara- Wielkiego Hetmana polskiego wojewody poznańskiego dotarł
cılığı ile bu duacınıza ulaştı. İçeriği incelendiğinde mektubu- do tego, który modli się za Was. W liście swym informujecie
nuzda; Avrupa ülkeleri arasındaki düşmanlık sonucu ortaya o swej woli, by ugasić pożogę wojny, do jakiej doszło na skutek
çıkan ve yerleşim yerlerini harap ederek ahalinin perişan wrogości pomiędzy państwami europejskimi i która stała się
olmasına sebep olan harp ateşinin söndürülmesi ve barış ve powodem niszczenia miast i utrapienia narodów, oraz by
halkın refahının sağlanması iradenizi bildirmişsiniz. Bu yak- zaprowadzić pokój i zapewnić dobrobyt ludu. Wasze stanowisko
laşımınızdan fevkalade memnuniyet ve sevinç duyduk. wzbudziło w nas olbrzymią radość i zadowolenie.
Esas itibariyle, siz Sadrazam hazretlerine yakışan tavır da, Av- Wy sami okazujecie godne Wielkiego Wezyra starania, by
rupa ülkelerinin senelerdir içinde bulundukları bu kargaşa ve usunąć przyczyny, które leżą u podstaw tych nękających od wielu
kan dökülmesine sebep olan durumların ortadan kaldırılması lat państwa europejskie niepokojów i rozlewu krwi. Udzielenie
hususunda gayret göstermenizdir. Sizin bu arzunuza olumlu pozytywnej odpowiedzi na Wasze oczekiwania jest rzeczą
cevap verilmesi, insanlığın büyük menfaatler sağlanmasına oczywistą, gdyż każdy powinien dołożyć wszelkich starań, by
vesile olacağından herkesin üzerine düşeni yapmağa gayret korzystając z tej okazji przysporzyć ludzkości dużych korzyści.
sarfetmesi gerektiği çok açıktır. Macar ve Çeh kraliçesine bağ- Wy jako Wielki Wezyr wiecie, z jakiego to powodu doszło do
lı olan ülkelere ve İtalya ülkelerine ve Almanya'nın içlerine tej pożogi wojennej, która ogarnęła kraje podległe królowej
yayılmış olan bu harp belasının hangi sebepten çıkıp devam Węgier i Czech, na Włochy i Niemcy, i dlaczego nadal ona trwa.
ettiği siz Sadrazam hazretlerinin de malumudur. Bunu ayrı- Nie ma konieczności, by ponownie to wyjaśniać. Król polski,
ca açıklamaya ihtiyaç bulunmamaktadır. Bunca güzel yerle- który modli się za Was, boleje ogromnie z powodu zniszczenia
şim yerlerinin zarar görüp tahrip olmasından dolayı yüce Leh tylu pięknych miast i działa na rzecz usunięcia istniejących
Kralı duacınızın samimi bir şekilde içi yandığı gibi, düşman- nieporozumień i wyplenienia ziaren wrogości. Ponadto
lık tohumları ve aradaki anlaşmazlıkların ortadan kaldırılma- podejmuje wysiłki, by pośredniczyć w tej kwestii pomiędzy
sı için çalışmaktan geri durmamaktadır. Ayrıca bu hususta wielkimi pośród narodami. Król polski w sposób szczery dąży
uluslar arası ileri gelen kişilerle aracılık etmeğe de gayret gös- do usunięcia tych nieporozumień, mimo że niektóre z państw
termektedir. Bazı devletler haksız olarak çeşit çeşit ihtilaflar nieprawnie wszczynają różnorakie spory. Niestety, do dnia
çıkarmalarına rağmen, Leh Kralı samimiyetle bu anlaşmazlık- dzisiejszego nie uzyskano żadnego rezultatu. Ponadto nie ma już
ların giderilmesine çaba sarf etmektedir. Maalesef şu ana ka- dalszych możliwości, by kontynuować wysiłki na rzecz usunięcia
dar her hangi bir netice ortaya çıkmamıştır. Özellikle bu an- tych nieporozumień. Tak więc obecnie zapobiec wojnie można
laşmazlıkları gidermek için gayret sarf eden aracıların bundan jedynie poprzez zmuszenie do pokoju tych, którzy stali się
sonra bu yolda çalışmalarına da imkan kalmamıştır. Zira artık przyczyną wybuchu wojny, a to też na drodze zbrojnej. Mimo, że
1 Kral III. Augustus. 1 Król August III.

2 Seyyid Hasan Paşa. 2 Wezyr Hasan Pasza.
3 Sultan I. Mahmud. 3 Sułtan Mahmud I.
237
TC. / BOA, HAT, 3/89

238
ancak savaşın ortaya çıkmasına sebep olanların harp yoluyla wojny te przysporzyły olbrzymich strat krajowi króla polskiego,
barışa zorlanmaları ile bu savaşın önüne geçilebilir. Bütün bu nigdy nie przyzwolił na przystąpienie do wojny, pozostawał
harpler Leh Kralı'nın ülkesine de zarar verdiği hâlde Leh Kra- bezstronny, nadal utrzymywał przyjacielskie i szczere stosunki
lı harbe girmeğe asla izin vermemiş, tarafsız kalmış, komşusu ze wszystkich krajami ościennymi. Jednakże na podstawie
olan ülkelerin tamamıyla dostluk ve samimi ilişkilere devam porozumień i umów z niektórymi krajami europejskimi, na
etmiştir. Ancak bazı Avrupa devletleri ile eski ve yeni antlaş- wypadek wrogich na nie napaści, zmuszony był do pośpieszenia
maları olmasından dolayı bu devletlere düşmanca saldırıldığı im z pomocą i na mocy porozumień nie szczędził jej tym, którzy
takdirde onları savunmak için onlara yardım etmeğe mecbur stali się obiektem nieprawych najazdów. Dlatego też w ubiegłym
olduğundan, haksız yere saldırılan dostlarına bu antlaşmalar roku zasilił swych sprzymierzeńców pewną liczbą żołnierzy.
gereğince yardımını da esirgememiştir. Bu sebeple önceki I w przyszłości największym życzeniem króla polskiego jest
sene kendi askerlerinden bir miktarını müttefiklerinin as- utrzymanie tak miłowanego przez Allacha i ludzi pokoju i
kerlerine katmıştır. Hem Allah ve hem de insanlar nezdinde zapewnienie w ten sposób spokoju narodów europejskich i
makbul olan barışın sağlanması ve böylece Avrupa ahali ve bezpieczeństwa kupców. Dlatego też ciągle dokłada starań,
tüccarlarının huzurunun temini Leh Kralı'nın bundan son- by zachować przyjaźń i szacunek, jakie łączą go z Imperium
raki en önemli arzusudur. Kendisinin bu niyet ve çabaların- Osmańskim. Największym jego życzeniem jest zakończenie tej
da devam edeceği açıktır. Bu sebeple Osmanlı Devleti ile var złej sytuacji, jaka panuje w Europie, zaprzestanie rozlewu krwi i
olan dostluk ve samimiyete riayet olunmasına daima çaba sarf zapewnienie, by każdy mógł żyć w spokoju i prawości. Stąd też
etmektedir. Avrupa'yı sarmış olan bu kötü durum ve can ka- zanosi on do Najwyższego modlitwy, by udało się osiągnąć cel,
yıplarının ortadan kaldırılması ve herkesin asayiş ve huzur jakim jest zaprowadzenie pokoju, by Imperium Osmańskie żyło
içinde olması en büyük amacıdır. Bunun için, gerek samimi w dobrobycie, jak też by Najwyższy zachował Was jak najdłużej
barış isteğimizin hayata geçmesi ile bizim amacımıza ulaşma- na tym stanowisku.
mız ve gerekse Osmanlı Devleti'nin kendi işlerinde istediği
muvaffakiyeti sağlaması, ayrıca siz yüce Sadrazam hazretle- 5 lipca roku Pańskiego 1745 w miejscowości Drezno.
rinin de bu makamda uzun süre kalmanız Cenab-ı Hak'dan
niyazımızdır.
Hazret-i İsa'nın miladının 1745 senesinde Temmuz ayının 5.

gününde Drezdeh4 şehrinde yazılmıştır.
4 Dresden.
239
78
TC. / BOA, HAT, 1445/59415

240
LEH BAŞPİSKOPOSU1 VE LEH BAŞHATMANI'NIN2, LIST PRYMASA [WŁADYŁAWA ALEKSANDERA

LEH KRALI'NIN3 VEFATINI VE BUNDAN SONRA ŁUBIEŃSKIEGO] I HETMANA WIELKIEGO
OSMANLI DEVLETİ'NDEN BEKLENTİLERİNİ KORONNEGO [JAN KLEMENS BRANICKI]
BİLDİRDİKLERİ MEKTUPLARI POWIADAMIAJĄCE O ŚMIERCI KRÓLA POLSKIEGO
[AUGUSTA III] I ICH OCZEKIWANIACH OD
IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
~05.10.1763~
Tłumaczenie skrótu listu Prymasa Polski

Kral Vekili olan Leh Başpiskoposu tarafından
pełniącego obowiązki króla do sułtana
Padişah'a gönderilen mektubun özetinin tercümesidir.
Król nasz polski zmarł dnia 5 października, a śmierć jego wielce

Leh Kralımız 5 Ekim'de vefat etmiş ve onun ölümü Leh Cum-
zasmuciła naród polski. Ponieważ zaufanie narodu polskiego
huru'nu çok üzmüştür. Leh Cumhuru'nun yüce Osmanlı Pa-
do Sułtana Osmańskiego jest największe, przekazuję tę smutną
dişahı'na olan güveni en üst düzeyde olduğundan bu üzücü
wiadomość waszej wysokości za pośrednictwem przebywającego
haberi, Cumhurumuz'un beyzadelerinden İstanbul'da ikamet
w Stambule jednego z polskich szlachciców, przedstawiciela
etmekte olan Kapı Kethüdası İstankoviç aracılığı ile zatıalile-
naszego narodu Stankiewicza [Istankovic]. Przekazujemy szczere
rine arz ederiz. Cumhurumuz'un zatıalinizin merhum ataları
uczucia, jakie żywił, oraz znaczenie, jakie przypisywał nasz
ve Osmanlı Devleti'ne karşı hissettikleri samimi duyguları
naród do świętej pamięci przodków waszej wysokości oraz
ve verdikleri değeri bildirir, eskiden beri var olan dostluğun
waszego Imperium, i oświadczamy, że za naszą najważniejszą
gözetilmesine, özellikle de Karlofça'da yapılan Antlaşma'nın
powinność uważamy dbanie o odwieczną przyjaźń pomiędzy
şartlarına riayet edilip korunmasına verilen önemi vurgu-
nami, przestrzeganie i ochronę warunków traktatu pokojowego
lamayı en önemli işlerimizden saydığımızı ifade ederiz. Os-
Karłowickiego, której znaczenie chcemy podkreślić. Ponieważ
manlı Devleti'nin aramızdaki köklü dostluk ve iyi komşuluk
cała Europa z niedowierzeniem obserwuje okazywane przez
ilişkilerinin muhafazası hususunda bu zamana kadar ortaya
was poświęcenie na rzecz ochrony dogłębnej przyjaźni i
koymuş olduğu cömertlikler bütün Avrupaca şaşkınlık dere-
dobrosąsiedzkich stosunków pomiędzy nami i Imperium
cesinde izlendiğinden, zatıalinize dedelerinizden geçmiş olan
Osmańskim, prosimy o dalsze okazywanie przez waszą wysokość
bu hayırlı hasletleri Leh Cumhuru'ndan da esirgemeyip cö-
tych cnót, jakie odziedziczyliście po waszych przodkach, o
mertçe ortaya koymanız rica olunur.
nieoszczędzanie ich narodowi polskiemu.
Kral Vekili olan Leh Başpiskoposu tarafından

Tłumaczenie skrótu listu Prymasa Polski
Sadrazam'a gönderilen mektubun özetinin tercümesidir.
pełniącego obowiązki króla do Wielkiego Wezyra
Leh Kralı'nın ölümü Leh Cumhuru'nu çok üzmüştür. Bu
Śmierć króla polskiego wielce zasmuciła naród polski. Z
üzüntümüzü dindirmesi ümidiyle bu haberin Osmanlı Dev-
obowiązku urzędu, jaki pełnię, z nadzieją na uśmierzenie tego
leti'ne de bildirilmesi gerektiğinden, bulunmakta olduğum
smutku i gwoli konieczności przekazania tej wiadomości do
Makamın görevi gereği bu hususta Padişah hazretlerine ve
Imperium Osmańskiego, przesyłam te listy do jego wysokości
zatıalinize yazmış olduğum mektuplar bir süredir İstanbul'da
Sułtana i do waszej wysokości za pośrednictwem przebywającego
ikamet etmekte olan Leh beyzadelerinden Cumhurumuz'un
od pewnego czasu w Stambule jednego z polskich szlachciców,
Kapı Kethüdası İstankoviç aracılığıyla gönderilmiştir. Özel-
przedstawiciela naszego narodu Stankiewicza [Istankovic]. Tak
likle Karlofça'da yapılan antlaşmayla daha da pekişmiş olan
jak nie mamy żadnych wątpliwości co do dobrotliwych czynów,
Osmanlı Devleti ile Leh Cumhuru arasındaki köklü dostlu-
jakie będzie szczodrze okazywać wasza wysokość tak na rzecz
ğumuzun korunması hususunda yüce Padişah hazretlerinin
ochrony dogłębnej przyjaźni pomiędzy państwem polskim i
hayırlı hasletlerini cömertçe ortaya koyacaklarında hiçbir
Imperium Osmańskim, która [to przyjaźń] została wzmocniona
şüphemiz bulunmadığı gibi zatıalinizin de devlet işlerinin
traktat Karłowiecki, tak też żywimy nadzieję, że przy kierowaniu
yürütülmesindeki yetkili konumunuz sebebiyle bu hususta
sprawami państwowymi z racji urzędu, jaką wasza wysokość
cömertçe davranacağınızı ümit ediyoruz. Her ne kadar Leh
1 Władysław Aleksander Łubieński.

2 Jan Klemens Branicki.
3 Kral III. August.
241
ülkesi çeşitli tehlikelerle karşı karşıya bulunmakta ise de Leh zajmuje, będzie wasza wysokość postępować w tej sprawie
Cumhurumuz'un, kurallarımızın ve serbestliğimizin muhafa- równie szczodrobliwie. Niezależnie od zagrożeń, wobec których
zası hususunda Osmanlı Devleti'nin artık kesinleşmiş bulu- państwo polskie stoi, nie mamy żadnego innego życzenia jak
nan dostluğundan başka bir arzusu bulunmamaktadır. Şayet to, by Imperium Osmańskie nadal okazywało nam utrwaloną
Leh Cumhurumuz'un adı geçen Kapı Kethüdası'na ısmarla- już przyjaźń gwoli ochrony zasad i wolności państwa polskiego.
nacak bir konu ortaya çıkar ise kolayca halledilmesi hususun- Jeśli by pojawiła się jakakolwiek kwestia, wymagająca zlecenia
da kendisine güvenebilirsiniz. wspomnianemu powyżej naszemu przedstawicielowi, możecie
mu całkowicie zaufać co do jej szybkiego załatwienia.
Leh Başhatmanı tarafından

Sadrazam'a gönderilen mektubun özetinin tercümesidir. Tłumaczenie skrótu listu Hetmana Wielkiego Koronnnego
pełniącego obowiązki króla do Wielkiego Wezyra
Her ne kadar Kralımızın vefatını Osmanlı Devleti'ne bildir-
mek Leh ülkesinin Başpiskoposu'na ait işlerden olsa da, Leh O ile powiadomienie Imperium Osmańskiego o śmierci naszego
askerinin Başkomutanı olmamdan dolayı benim de duruma króla jest jednym z obowiązków Prymasa Polski, to jednakże
göre, aramızdaki dostça ilişkilerin güçlendirilmesine fayda z tej racji, że jestem naczelnym dowódcą wojska polskiego, ze
sağlayacak hususları arz ve ifade etmem gerekli olduğundan, względu na swą pozycję, powinienem zabrać głos w sprawach,
Leh Cumhuru'nun İstankoviç isimli Kapı Kethüdası'nı tavsi- które przyczynią się do umocnienia przyjacielskich stosunków
ye bağlamında, kendisinin sizin cömertliğinize layık buyuru- między nami; upraszam o okazanie przedstawicielowi naszego
lup yüce Padişah hazretlerinin huzuruna yüz sürme şerefine narodu Stankiewiczowi, że godny jest waszej szczodrobliwości
nail kılınması rica olunur. Şu anda Leh Krallık makamının i łaski pojawienia się przed waszą wysokością Sułtanem. Urząd
boş bulunması, üzerinde ciddiyetle durulması gereken bir króla polskiego jest obecnie opuszczony, co wymaga poważnego
konu olduğundan, bizim Osmanlı Devleti'nin hakkaniyetine rozważenia tej kwestii; wiadomym jest waszej wysokości
ve dostluk güvencelerine riayet edeceğine olan kesin itimadı- nasze głębokie przekonanie, że Imperium Osmańskie będzie
mız sizin de malumunuzdur. Bu sebeple Leh Cumhuru'nun przestrzegać sprawiedliwości i gwarancji bezpieczeństwa.
işleri, kuralları ve serbestliği konusu umumî barışıklık ile Dlatego też, ponieważ sprawy narodu polskiego zależne są od
her iki devletin korumasına bağlı bulunduğundan, bu konu- wzajemnego zrozumienia w kwestii zasad i powinności oraz
yu işlerin tanzimi hususunda üstün özelliklere sahip bulunan ich przestrzegania przez obydwa państwa, zdajemy się w tej
zatıalinize havale ve tavsiye eder; Karlofça'da yapılan antlaş- sprawie na waszą wysokość, która posiada najwyższe przymioty
manın muhafazası ve aramızda eskiden beri var olan nizam dla uporządkowania tych kwestii. Jeszcze raz zapewniamy waszą
ve iyi komşuluğun gözetilmesi hususunun temiz kalbimize wysokość, że obrona traktatu Karłowieckiego i dbanie o panujące
yerleşmiş olduğunu zatıalinize tekrar ifade ederiz. od dawien dobrosąsiedzkie stosunki i porządek pomiędzy nami,
głęboko leżą nam na sercu.
Osmanlı Devleti'nin yüce Prusya Kralı'na göndermiş olduğu
değerli Elçisi'nin Leh sınırına vardığı andan itibaren karşıla- Wysłaliśmy oddziały konnych, by powitały na granicy polskiej
nıp yol boyunca emniyetinin sağlanması ve menzil ve konak posła, jakiego Imperium Osmańskie wysłało do wielkiego króla
yerlerinde şanına yaraşır biçimde ağırlanması için tarafımdan Prus, zapewniały mu bezpieczeństwo przez całą drogę oraz
süvari bölükleri gönderilmiştir. Ben de o sıralarda sınır böl- gościnność na trasie i w miejscach postoju w sposób godny jego
gesinde bulunmakta olduğumdan kendisini evimde ağırlama tytułowi. Ponieważ akurat w tym czasie znajdowałem się na
ve misafir etme şerefine nail oldum. Bundan dolayı sevinç ve terenach przygranicznych, miałem zaszczyt przywitać go i gościć
kendisi ile özel bir görüşme yapmış olmaktan dolayı da öğünç w mym domu. Z tego powodu czułem radość i dumę, że mogłem
duydum. odbyć z nim prywatną rozmowę.
Son olarak [selam.] Wyrazy szacunku
242
243
79
TC. / BOA, C.HR, 6903

244
KRALLARININ İHANETİ VE BAZI HİLELERLE PROŚBA POLAKÓW, KTÓRYCH ZIEMIE ZOSTAŁY

ÜLKELERİ RUSLAR TARAFINDAN İŞGAL EDİLEN ZAJĘTE PRZEZ ROSJAN W WYNIKU ZDRADY ICH
LEHLİLER'İN OSMANLI DEVLETİ'NDEN YARDIM KRÓLÓW I PODSTĘPÓW, O POMOC IMPERIUM
TALEBİ OSMAŃSKIEGO
~1764*~
Leh Cumhuru tarafından bir mektupla Wyjaśnienie Jakuba przesłane przez naród
Osmanlı Devleti'ne gönderilen Yakub'un takriridir. polski listem do Imperium Osmańskiego
"Lehliler Moskov askerinin Leh memleketine girmesini is- „Mimo że Polacy nie chcieli, by wojska Moskwy wkraczały na
temedikleri hâlde Leh Kralı'nın Moskovlu'nun çırağı ve yar- ziemie polskie, to jednakże z tego powodu, że Król Polski jest
dımcısı olmasından dolayı aralarında geçen danışma ve Leh pomocnikiem i sługą Moskwy, której zamiary przejęcia pod swe
memleketini idareleri altına alma istekleri hile ve tuzaktan panowanie ziem polskich osadzają się na zdradach i podstępach,
ibaret olup Moskov İmparatoriçesi, Leh ileri gelenlerini kan- Caryca Moskwy (Rosji), w wyniku wzajemnych z nim konsultacji,
dırmak maksadıyla Leh Kralı'na ve bütün Lehlilere hitaben; celem wprowadzenia w błąd wielmożów polskich, wysłała do
'Lehlilerin serbestlikleri kuralındaki gözlemciliğimiz gereğince, Króla polskiego i wszystkich Polaków list, w którym pisze: ‘jako
uzun zamandan beri bozulmuş olan yürürlükteki nizam, kanun, obserwator przestrzegania swobód w Polsce, celem naprawy
kural ve âdetlerini düzeltmek ve serbestlik kurallarının temelini psującego się od dłuższego czasu porządku, prawa, zasad i zwyczajów
eski hâline uygun olarak sağlamlaştırmak için güvenilir bir elçi oraz wzmocnienia fundamentów swobód, tak by stan ich był taki
ve yanında bir miktar asker göndereceğim. Bu durumun herkes jak w przeszłości, wysyłam zaufanego posła, a wraz z nim pewną
tarafından bilinmesi ve bütün Leh Cumhuru'nun Mayıs ayında ya- ilość wojska. Piszę i napominam króla polskiego, hetmanów i
pılacak Büyük Şûra'ya katılmak üzere Varşova şehrinde toplanıp pozostałych panów polskich, by przyjęli to do wiadomości i by cały
hazır bulunması Leh Kralı'na, hatmanlara ve diğer Leh beylerine naród polski zebrał się w Warszawie celem udziału w Wielkim
tarafımdan yazılıp tembih olunmuştur. Şûra'da dostluğa layık ve Sejmie w miesiącu maju. I oby zachowywali się podczas Sejmu w
bizim görüşümüze uygun hareket edesiniz.' diye mektup gön- sposób godny przyjaźni i zgodnie z naszymi poglądami’. Król Polski
dermiştir. Leh Kralı ve Moskovlu'ya bağlı birkaç asilzade ve i pewna ilość szlachty oraz wichrzycieli związanych z Moskwą,
bozguncu bey, Moskovlu'nun bu hilesine kanıp onların sahte dało się nabrać na ten podstęp Moskwy i mając nadzieję, że obrócą
dostluğunun kendi yararlarına olacağını sanarak Kral'ın da tę fałszywą przyjaźń na swoją korzyść, również pod przymusem ze
zorlamasıyla bu duruma ses çıkarmamışlardır. Bundan dolayı strony króla, nie sprzeciwiło się temu. Dlatego też, chociaż ogólnie
da genel olarak Leh ileri gelenleri bu duruma razı olmadıkla- rzecz biorąc wielmoże Polacy nie byli radzi tej sytuacji, ponieważ
rı hâlde, o bozguncuların aldanmışlıkları yüzünden Repnin1 jednak dali się zwieźć tym wichrzycielom, niespodziewanie
isimli bir General görünüşte elçi, aslında ise 60.000 kişilik bir przybył do Warszawy poseł Repnin1 , o wyglądzie generała, a po
Moskov ordusunun feldmareşali olarak ansızın Varşova'ya prawdzie feldmarszałek 60-tysięcznej armii moskiewskiej, który
gelmiş ve askerlerini bölük bölük Leh memleketinin kasaba rozlokował swe oddziały żołnierzy w wszystkich twierdzach i
ve kalelerine, asilzade ve ileri gelenlerin köy ve evlerine gön- miasteczkach Polski, we wsiach i domach szlachty i wielmożów
derip; "Her kim bu Şûra'ya gelmezse bilsin ki, malları zapt edilip polskich, po czym, ogłaszając, że ‘kto nie przybędzie na Sejmie,
kendisi öldürülecektir." diye bütün ileri gelenleri, subayları ve niech wie, że dobra jego zostaną skonfiskowane, a on sam –
yetkilileri kuşatıp hapsederek Varşova'ya götürmüştür. Daha zabity’, otoczył i aresztował wszystkich wielmożów, oficerów i
sonra da hiç kimsenin aklına gelmeyen tekliflerini açıkça söy- możnych i wysłał ich do Warszawy. Następnie zaś przedstawił
leyerek kendilerini İmparatoriçe'nin isteği olan yeni kural ve im otwarcie szereg propozycji, jakie nigdy nie pojawiłyby się w
kanunların yazılı olduğu bir senedi imzalayıp mühürlemeye jakiejkolwiek głowie, i zmusił do podpisania i opieczętowania aktu
zorlamıştır. Bu senette yazılı olanları Lehlilerin hiçbir şekil- określającego nowe zasady i prawa zgodnie z żądaniem Carycy.
de kabul etmediklerini söyleyen kişileri de hapsedip Varşova Osoby, które przeciwstawiły się twierdząc, że to, co jest w tym
şehrini kuşatarak söz konusu senedi bunlara zorla mühürlet- akcie napisane, nigdy nie będzie przez Polaków zaakceptowane,
miştir. Ancak bu Şûra'nın zorla ve baskıyla yapıldığı çok açık zostały aresztowane, Warszawa została otoczona, a akt został im
olduğundan, güya herkesin rızası bulunsun diye Şubat ayında dany do podpisania pod przymusem. Ponieważ było oczywistym,
yeni bir Şûra için vakit belirleyerek; "Her kim bu yeni Şûra'da że Sejm to był zwołany siłą i pod przymusem, to gwoli zadowolenia

1 Prens Nikolay Vasiliyeviç Repnin. Metinde "Replin" şeklinde geçmektedir. 1 Prens Nikolay Vasiliyeviç Repnin.
245
da bu senedi tekrar tasdik etmezse mal ve canının telef olacağını wszystkich, podał on, że w lutym będzie zwołany nowy Sejm,
muhakkak bilsin." diye Leh ülkesine kendi tarafından tehdit wysyłając do narodu polskiego pełne pogróżek pisma: ‘niech każdy
dolu yazılar göndermiştir. Bu arada daha önce hapsetmiş ol- wie, że jeśli ponownie nie pojawi się na Sejmie i nie podpisze aktu,
duğu hatman, bey, piskopos ve subayları da salıvermemiş; zostaną mu odebrane i dusza i dobytek’. W międzyczasie jednak
yakalanamayanların üzerine de asker göndermiştir. Ayrıca nie uwolnił aresztowanych wcześniej hetmana, szlachty, biskupów
Leh subaylarının emrinde olan ve kaleleri koruyan askerleri i oficerów, a na tych, których nie udało się aresztować, wysłał
de buralardan uzaklaştırıp yerlerine kendi askerlerini görev- swych żołnierzy. Ponadto przejął twierdze i umocnienia, usunął
lendirerek kale ve palankaları ele geçirmiştir. Böylece bütün żołnierzy chroniących te twierdze pod dowództwem oficerów
Leh ülkesini şimdiden zapt etmiş, hatta Osmanlı Devleti sı- polskich i na ich miejsce wprowadził własnych. Tak że obecnie
nırlarına 3-4 saat yakınlıktaki yerlere dahi kendi askerlerini zajął całe państwo polskie, a nawet osadził swych żołnierzy w
göndermiştir. Ayrıca Leh ahalisinin biçilmiş ekinleri harman miejscach oddalonych od granic Imperium Osmańskiego o 3-4
ettirilmiş ve askerlerine gerekli olan zahire, inşa ettirdikleri godziny. Zajął też zasiane przez ludność polską plony i przewiózł
ambarlara naklettirilmiştir. Bu arada Kırım Hanı'nın, şu uy- wyżywienie dla swych żołnierzy do wybudowanych przez siebie
gulama ve hilelerinden haberdar olmaması için de Kırım'dan magazynów. Aby od tych wszystkich działaniach i podstępach nie
Lehlilere gönderilen adamlar Şûra'dan önce Leh Kralı ve adı dowiedział się w międzyczasie Chan Krymu, wysłannicy przesłani
geçen General Repnin2 tarafından izzet, ikram ile dostluk przez Chana zostali najpierw na pokaz przyjęci i ugoszczeni przez
gösterisinde bulunularak Kırım Hanı'na geri gönderilmişler- króla polskiego i wspominanego generała Repnina, a następnie
dir. Şimdi bütün Leh Cumhuru, öteden beri merhamet ve iyi- odesłani z powrotem. Tak że naród polski wyznaczył mnie i
likleri sayesinde mutlu olduğumuz Osmanlı Devleti'ne; "Leh wysłał, bym przekazał Imperium Osmańskiemu, dzięki którego
ülkesinin Moskovlu tarafından bu gibi hilelerle zapt edildiğini, Leh litości i dobroci od wieków żyjemy w szczęściu: „państwo polskie
halkının mal ve can güvenliğinin kalmadığını, Moskovlu'nun esiri zostało podbite przy pomocy takich podstępów, życie i dobra
ve reayası hâline geldiklerini ve içinde bulundukları bu acıklı du- narodu polskiego nie są bezpieczne, staliśmy się niewolnikami i
rumu" anlatmam için beni tayin edip gönderdiler. Şayet be- zakładnikami Moskwy, żyjemy w takiej napawającej smutkiem
nim getirdiğim haber ve yazıya itimat edilmezse, güvenilir ve sytuacji”. Cały naród polski i wielmożowie podjęli decyzję, że jeśli
itibar sahibi bir başka kişinin tekrar elçi olarak gönderilmesi nikt nie zaufa tym, przyniesionym przeze mnie wiadomościom i
bütün Leh Cumhuru ve ileri gelenleri tarafından kararlaştı- listowi, wyślą w charakterze posła inną, godną wiary i szacunku
rılmıştır. osobę.
Osmanlı Devleti Leh halkına karşı diğer devletlerden daha Ponieważ Imperium Osmańskie, w porównaniu do innych
şefkatli, dostlukta kararlı ve himayesi daha güçlü ve etkili ol- państw, jest bardziej wierne w swej przyjaźni dla narodu
duğu için, öncelikle merhametli Osmanlı Devleti'ne sığındık. polskiego, bardziej opiekuńcze, a opieka Imperium jest mocniejsza
Şayet Osmanlı Devleti bize bir parça yardım ve destekte bu- i bardziej skuteczna, schroniliśmy się przede wszystkim pod
lunsa diğer komşu devletlerin de bunu dikkate alacaklarına łaskawe skrzydła Imperium Osmańskiego. Wierzymy głęboko, że
kesinlikle inanıyoruz. Bu kulunuz, yardımda bulunulacağına jeśli Imperium Osmańskie okaże nam trochę wsparcia i pomocy,
dair acilen bir cevap verilerek Leh Cumhuru'na sevinçli bir to inne państwa sąsiedzkie z pewnością zwrócą na to uwagę. Jeśli
haberle geri gönderildiği takdirde Nemçe Devleti'ne de elçi na prośbę waszego sługi zostanie przekazana szybka odpowiedź o
gönderilerek yardım talep edilecektir. Zira Nemçeliler de, udzieleniu pomocy, jeśli sługa wasz zostanie odesłany z powrotem
do Polski z tak radosną wiadomością, to prośba o pomoc zostanie
Moskovlu'nun Leh memleketi gibi askerî ve maddî bakımdan
też wysłana za pośrednictwem posłańca wysłanego do Austrii.
zengin ve çok fazla imkâna sahip bir ülkeye böyle hileyle sahip
Albowiem i Austria, nie mogąc pogodzić się z faktem, by Moskwa
olmasını kabul edemedikleri gibi işin sonunda kendilerine de
takimi podstępami opanowała jakiś kraj, jak Polskę, który pod
ne denli zararlarının dokunacağını gereğince değerlendirmiş
względem wojskowym i materialnym jest bogaty i dysponuje
ve anlamış bulunmaktadırlar. Osmanlı Devleti'nin bu husu- większymi możliwościami, przemyślą i zrozumieją, że ostatecznie
su herkesten önce düşünüp değerlendirerek ve işin sonunu i sami doznają wielu szkód. Oczekuje się, że Imperium Osmańskie
hesap ederek isabetli bir kararla ve ufak bir çaba ve işaret ile; przemyśli i dokona oceny tej kwestii przed innymi i po dokonaniu
"Moskovlu'nun askerlerini Leh ülkesinden çıkarıp elini Lehlilerin ostatecznego rachunku, przy minimalnym wysiłku, lecz w sposób
üzerinden çekmesi, hapsettiği Lehlileri serbest bırakması" yönünde zdecydowany, wyśle ostrzeżenie, by: „Moskwa odstąpiła od Polski,
tembihte bulunması beklenmektedir. Çünkü Moskovlu'nun wycofała z Polski swych żołnierzy i zwolniła uwięzionych Polaków”.
bu hususta Osmanlı Devleti'nin uyarısını dikkate almama güç Wiadomo wam z postępowania i podejścia Moskwy, że nie ma
ve cesaretine sahip olmadığı, tutum ve davranışlarından ma- ona na tyle siły i odwagi, by nie zastanowić się nad ostrzeżeniem
lumumuz olmuştur. Çünkü Osmanlı sınırındaki Tatar asker- Imperium Osmańskiego w tej kwestii, gdyż bardzo obawia się
lerinden çok fazla korkmaktadırlar. Şayet uyarıları dikkate al- żołnierzy tatarskich na granicach Imperium Osmańskiego. Jeśli
maz ve bu konuda inat ederlerse kendi memleketlerine İslam jednak nie weźmie takiego ostrzeżenia pod rozwagę i będzie nadal
Devleti askerinin geleceği korkusuyla Leh memleketinde bu- trwać przy swoim, to ze strachu, że Imperium Osmańskie przyśle
na jej ziemie swych żołnierzy, nie naśle na nich więcej żołnierzy
2 Metinde "Replin" şeklinde geçmektedir.
246
lunan askerleri dışında üzerimize asker gönderemez, Osmanlı niż ci, którzy znajdują się już w Polsce, lecz skieruje ich do ochrony
sınırlarına yakın topraklarının korunmasında görevlendirir- swych ziem w pobliżu Imperium Osmańskiego. W takiej sytuacji,
ler. Bu durumda da Hakk'ın yardımı ve Osmanlı Devleti'nin przy pomocy Wszechmocnego i wsparciu Imperium Osmańskiego,
desteği ile Lehlilerin hep birlikte Leh memleketinde bulunan sami Polacy rozporządzą się z żołnierzami Moskwy, jacy znajdują
Moskov askerlerinin hesabını görmeleri kolay olur. Bu hu- się na ziemiach polskich. Wiadomym jest też, że pomogą w tym
susta komşu devletlerin de yardım edecekleri açıktır. również kraje sąsiedzkie.
Sonuç olarak; Lehlilerin Moskovlu'nun bu iyi görünme ça- Na zakończenie; Imperium Osmańskie nie powinno popełnić
balarına, yaltaklanmalarına ve dostluk iddialarına güvenerek błędu i dać się zwieść, jak uczynili to Polacy, którzy zaufali
oyuna geldiği gibi Osmanlı Devleti de gaflete düşüp aldan- zapewnieniom Moskwy o przyjaźni, jej staraniach pokazania siebie
mamalıdır. Zira Moskovlu'nun asıl maksadının, Leh ülkesine w dobrym świetle. Albowiem wyraźnie widać, że zasadniczym
tamamen hâkim olup bozuk fikirlerini yerleştirdikten sonra dążeniem Moskwy jest całkowite zawładnięcie państwem
Osmanlı Devleti'nin sınırlarına saldırarak buralara zarar ver- polskim; rozpowszechniać fałszywe pogłoski, po czym napaść na
mek olduğu çok açıktır. Nitekim daha şimdiden sırf Lehliler granice Imperium Osmańskiego i przysporzyć szkód. Przecież
Osmanlı Devleti'ne haber ulaştırmasın diye Osmanlı Devleti już teraz, by Polacy nie mogli przekazywać wiadomości do
sınırlarına üçer dörder saat mesafedeki yerlere ve geçitlere Imperium Osmańskiego, [Moskwa] wysłała swych obserwatorów
uyarılar gönderip gözcüler yerleştirmiş ve yolları kapatmış- na przejścia i w miejsca odległe o trzy – cztery godziny od granicy
lardır. Öyle ki bu kulunuz bile, Leh memleketinden açıktan Imperium Osmańskiego i pozamykała drogi. Tak że nawet ja, wasz
açığa Osmanlı sınırına gelemediğim için, Müslüman görünü- uniżony sługa, nie mogąc jawnie przybyć z Polski do Imperium,
münde ve Macaristan'a gidiyormuş gibi Hotin'e gelebilmişim. podróżowałem do Chocimia w przebraniu muzułmanina, niby
udając się na Węgry.
Sözün özü şudur ki; bu korkunç musibetin, halli imkânsız
hâle gelmeden çaresine bakmak ve taze yaranın ve hafif ille- W skrócie: to co należy obecnie zrobić jako pierwsze i jako
tin, ihmal sonucu daha fazla şiddetlenmesine fırsat vermeden najłatwiejsze, to – działając wspólnie i w sprzymierzeniu z
etkili ve isabetli tedbirlerle ve dostların ittifak ve ortak ha- przyjaciółmi - znaleźć lekarstwo i podjąć odpowiednie środki,
reket etmeleriyle ilacını bulmak, yapılması gereken en kolay by podołać temu strasznemu nieszczęściu, nim osiągnie stan,
ve en öncelikli şeydir. Bu husus malumunuz olduğunda, artık gdy podołanie nie będzie możliwe, i nie dać okazji, poprzez
merhamet, yardım, gayret ve hamiyet Osmanlı Devleti'nin- zaniechanie, powiększaniu się tej jeszcze świeżej rany i lekkiej
dir." diye takrir ve bu açıklamaların kendi düşüncesi olmayıp choroby. Sprawy te są znane waszej wysokości, a naród polski
Leh Cumhuru'nun ortak siparişi olduğunu göstermek üzere poświadcza te twierdzenia licznymi pisanymi dokumentami, że
elinde bulunan bir cüzden fazla yazılı kâğıtlarla iddiasını ispat nie jest to tylko opinia Polski, lecz wspólne przedsięwzięcie, tak
eder. że teraz do Imperium Osmańskiego należy okazanie łaskawości,
pomocy, wysiłków i opiekuńczości.
"Podolya eyaleti bitişiğinde Wolin eyaleti sınırında bulunan
Zamość Kalesi meşhur ve sağlam bir kale olup Kamaniçe'den „Twierdza Zamość, przy granicy województwa Wolin, zaraz przy
Leh Kraliyet merkezi olan Varşova'ya giden yol üzerinde Podolu, jest twierdzą znaną i trwałą, a ponieważ leży na drodze
olduğu için Moskovlu bu Kale'deki Leh askerlerini çıkarıp wiodącej z Kamieńca do siedziby królów polskich Warszawy,
yerlerine kendi askerlerini yerleştirmiştir. Bu Wolin eyaleti Moskwa usunęła z niej żołnierzy polskich i na ich miejsce umieściła
Podolya eyaletinden daha büyük ve gelişmiş bir eyalettir ve własnych. Województwo Wolin jest większe i bardziej rozwinięte
Zamość Kalesi de sağlam ve meşhur bir kaledir." niż Podole, a twierdza Zamość jest twierdzą znaną i mocną.”
-"Madem Moskov tarafından atanmış olan Leh Kralı'nın Leh- „Od początku przecież było wiadomym, że wprowadzony na tron
lilere ihanet ettiği ve güvenilmez olduğu ta baştan belliydi; o przez Moskwę król polski zdradził Polaków i stał się niegodnym
zaman niçin daha önce Osmanlı Devleti'ne gelen Leh Elçisi zaufania. Dlaczego więc poseł polski, który wówczas przybył do
Kral'ın kötü hâl ve uygunsuz hareketlerinden, dolaylı da olsa Imperium Osmańskiego nie mówił wcześnie o tak nieprzystojnych
bahsetmeyip Leh halkının Kral'dan razı olduğunu bildirdi ve postępkach króla, chociażby w sposób oględny, lecz powiedział, że
memnuniyetini ortaya koydu?.." naród polski jest zadowolony ze swego króla i wyraził swą radość?”
Tarafımızdan sorulan bu soruya adı geçen kişi şöyle cevap Na zadane wówczas przez nas pytanie otrzymaliśmy od
vermiştir: wspomnianej osoby poniższą odpowiedź:
-"O sırada Osmanlı Devleti'ne gönderilen Elçi, Kral'ın yakın- „Wysłany wówczas do Imperium Osmańskiego poseł był jednym z
larından ve güvendiği adamlarından olduğundan bizim duru- bliskich i zaufanych ludzi króla, ukrył prawdę o naszym położeniu
mumuzu gizlemiş ve Kral'dan övgüyle bahsetmiştir." i mówił o królu w pochwałach”.
247
80
TC. / BOA, C.AS, 35815

248
LEHİSTAN'DAN HOTİN'E HİCRET EDEN UTWORZENIE ODDZIAŁÓW WOJSKOWYCH

MÜSLÜMAN LİPKA TAİFESİNDEN HOTİN'DE W CHOCIMIU Z ODDZIAŁÓW ŻOŁNIERZY
ASKERÎ BİRLİKLER OLUŞTURULMASI MUZUŁMAŃSKICH Z LITWY, KTÓRZY UCIEKLI Z
POLSKI DO CHOCIMIA
~02.02.1769~
Kullarının arzı şudur ki: Oczekiwania waszego sługi:
Kırım Hanı hazretleri, göndermiş olduğu işbu mühürlü yazı- Jego wysokość Chan Krymu, w nadesłanym liście z pieczęcią,
sında; "İslam dinine mensup olup Leh ülkesinde yaşamakta olan napisał: „oddziały żołnierzy Tatarów Litewskich (Lipskich), którzy
Lipka isimli askerî taifenin, Müslüman olmalarının vermiş olduğu będąc wyznawcami Islamu żyli w państwie polskim, kierując się
yakınlık duygusu ve ezân-ı Muhammedî'yi işitme arzusuyla Leh uczuciami bliskości wynikającymi z bycia muzułmanami i wezwaniem
ülkesinde babalarından ve dedelerinden kalan mülklerini ve Leh
Muhammeda, porzucili swe dobra, jakie odziedziczyli po swych ojcach
Devleti tarafından kendilerine tayin edilmiş bulunan gelirlerini
i dziadach, zrezygnowali z przyznanych im przez Państwo Polskie
terk edip Hotin toprağına geçtiklerini ve 3-4 seneden beri sınırdaki
köylerde yaşamakta olduklarını, sayılarının 2.000'den fazla oldu- przychodów i przenieśli się na ziemie chocimskie, gdzie od 3-4 lat
ğunu, ölmeyecek derecede geçimlerini sağlayacak kadar bile gelir- zamieszkują we wsiach przygranicznych; liczba ich jest większa
leri bulunmadığı için ileri derecede fakirliğin pençesinde kıvran- niż 2.000, nie mają nawet przychodów, które zapewniałyby im
makta olduklarını, uzun müddetten beri Hotin toprağında ikamet przetrwanie bez obawy śmierci, pozostają w szponach największego
eden ve kale muhafazası göreviyle dirlik sahibi olan eski Lipkalar ubóstwa; gdyby wprowadzić porządek poprzez przyznanie im jakiejś
gibi bunların da, birer görev verilmek ve ileri gelenleri zabit ve baş- funkcji, a wyróżniającym się - dowództwa, na podobieństwo starych
buğ tayin edilmek suretiyle bir düzen altına alınmaları durumunda Lipków, którzy od długiego czasu zamieszkują ziemie wokół Chocimia
Padişah hazretlerinin köleleri ve gerektiğinde savaşmaya hazır az i posiadają stałe przychody z racji pełnienia funkcji obrońców
masraflı askerleri olacaklarını, özellikle şu anda Leh ülkesinde ve twierdzy, staliby się sługami waszej wysokości Padyszacha, którzy
Leh Kralı yanında bulunan diğer Lipka taifesinin de bu durumu w razie potrzeby byliby też gotowymi do walki żołnierzami, przy
haber aldıklarında açlık ve fakirlik sebebi ile gayrimüslimlere tabi
niskich kosztach; w szczególności zaś teraz inni Lipkowie, którzy żyją
olmaktan vazgeçerek İslam Dinine ve Osmanlı Devleti'ne bağlılık
w Polsce przy boku króla, gdy usłyszą o tym, zrezygnują z poddaństwa
duygusuyla bölük bölük İslam memleketine hicret edeceklerini ve
millettaşlarına yetişebilmek için birbirleriyle yarışacaklarını, mev- na rzecz niewiernych, w jakim pozostają obecnie a to z głodu a to z
cut duruma göre böyle bir uygulamanın bunların Osmanlı tarafına ubóstwa, przeniosą się – kierowani związkami z Islamem i Imperium
çekilmeleri için en uygun yol olduğunu, bu hususları kendisinin Osmańskim - oddziałami do państwa muzułmańskiego, będą ściągać
daha önce İstanbul'a geldiğinde Padişah hazretlerinin huzurun- się ze sobą, by jak najszybciej dotrzeć do swych współwyznawców; w
da sözlü olarak da ifade etmiş olduğunu, şu sırada da Lipka ta- obecnej sytuacji rozwiązanie takie jest najdogodniejszym sposobem,
ifesinden ve Hotin Kalesi'nin askerî ileri gelenlerinden kendisine by przyciągnąć ich na stronę Imperium Osmańskiego; kwestia ta
bu yönde arzuhâl ve toplu dilekçeler geldiğini, ayrıca bunların söz była przedstawiona przez niego samego słownie przed obliczem
sahiplerinin de yine kendi huzuruna gelip şu harp zamanında yu- Padyszacha, gdy przebywał w Stambule; obecnie otrzymuje on od
karıda ifade edildiği şekilde Lipka taifesinin, Padişah hazretleri oddziałów Lipskich i dowódców wojskowych twierdzy Chocim
tarafından birer miktar günlük ücret verilmek ve sayıları az olan zbiorowe prośby i wnioski w tej sprawie; ponadto też ci, którzy
eski Lipkalardan ayrı tutulmak suretiyle sağ ve sol diye ikiye ayrı-
posiadają w ich imieniu prawo wypowiadania się, w obecności waszej
lıp başlarına da ileri gelenlerinden başbuğlar tayin edilerek sağlam
wysokości złożą zobowiązanie, że jeśli sytuacja ich zostanie w sposób
bir düzene bağlanmaları hâlinde Padişah'ın hizmetinde canla baş-
la çalışacakları yolunda taahhütte bulunduklarını, bunların kaza- trwały rozwiązana, poprzez przyznanie im przez waszą wysokość
nılması isabetli olacağı gibi diğer Lipkaların da Osmanlı tarafına Padyszacha jakiegoś dziennego wynagrodzenia, utrzymywanie ich, w
yönelmelerini sağlayacağını" bildirerek, kendi yazısıyla birlik- tak niewielkiej liczbie, oddzielnie od starych Lipków, podzielenie ich
te Hotin Kadısı'nın aynı içerikteki ilamını da göndermiş ve na dwie grupy, lewą i prawą, i przyznanie dowództwa tym, którzy
bu konuda düzenleme yapılması talebinde bulunmuş; bunun im przewodzą – to jak powiedziano powyżej – będą oni w tym czasie
üzerine tarafınızdan da, daha önce yapılan düzenleme gibi bir wojny z całym oddaniem służyć Padyszachowi; pozyskanie ich będzie
düzenleme yapılması hususunda ferman çıkarılarak bu konu korzystne i sprawi, że pozostali Lipkowie również zwrócą swe oczy
hakkında bir telhis kaleme alınması emredilmişti. ku Imperium Osmańskiemu”; wraz ze swym pismem przekazał
249
Emriniz gereğince Büyük Kale Kalemi'nden çıkarılan kayıt- też obwieszczenie Kadiego Chocimia o takiej samej treści i
lardan; "istiladan önce Hotin Kalesi muhafazasında belirli bir gün- wystąpił z prośbą o odpowiednie rozporządzenie w tej sprawie.
lük ücret karşılığında toplam 3.296 neferden meydana gelen 20 adet W związku z tym wasza wysokość wydała rozkaz sporządzenia
piyade ve 25 adet süvari birliği görevli iken 1148 tarihinde savaş se- fermanu dotyczącego rozwiązania tej kwestii, na podobieństwo
bebi ile, maaşları her sene devletin çeşitli gelirlerinden karşılanmak wcześniejszych rozwiązań, i przygotowanie opracowania.
üzere iki defada 18 birlik olmak üzere 800 nefer süvari askeri yazıl-
dığı, ancak daha sonra meydana gelen istila sebebi ile Lipka taife- Z dokumentów wydobytych z Sekretariatu Wielkiej Twierdzy,
sinden toplam 15.897 akçe günlük ücret ile Hotin Kalesi muhafazası zgodnie z rozkazem waszej wysokości, wynika; „przed zaborem,
için toplam 1.590 neferden meydana gelen 14 adet yerli piyade ve 6 w twierdzy Chocim pełniło służbę przy jej obronie, w zamian za
adet süvari birlikleri oluşturulduğu, bunların kesintiler hariç yıllık pewne wynagrodzenie dzienne, 20 jednostek piechoty i 25 jednostek
45.000 kuruş tutan aylıklarının karşılanması için de Hotin'in cizye jazdy konnej, które składały się łącznie 3.296 żołnierzy, a w roku
gelirleriyle köylerinden toplanacak mukataa paralarının ocaklık 1148, z powodu wojny, zanotowano dwukrotnie 800 żołnierzy
tayin edildiği" anlaşılmıştır. konnicy w 18 jednostkach, których wynagrodzenie było corocznie
pokrywane z różnych przychodów państwa, lecz później, z powodu
Daha önceki Sadrazam zamanında da şartların gereği olarak zaboru, wydatkowano łącznie 15.897 akçe na wynagrodzenie dzienne
söz konusu taifeden yeni baştan 2.000 nefer süvari birlikle- oddziałów Lipków, a na 14 jednostek piechoty i 6 jednostek konnych
ri oluşturulmasına teşebbüs edilmiş ancak henüz bir nizama liczących 1.590 ludzi, przeznaczonych do obrony twierdzy, przyznano
bağlanmamıştı. Kırım Hanı hazretlerinin yazısı da bu şekilde- część z pieniędzy zbieranych ze wsi i z przychodów z podatków twierdzy
ki bir düzenlemenin yerinde olacağını ortaya koyduğundan, Chocim na pokrycie ich miesięcznego utrzymania w wysokości 45.000
zatıalinizin fermanı gereğince bu konuda bir düzenleme ya- kuruszy, bez potrąceń,”.
pıldığında; Lipka taifesinden, daha önce Hotin Kalesi muha-
fazasında görevlendirilen 1.590 neferin dışında yeni baştan, Informuję waszą wysokość, że w czasach poprzedniego
subaylarıyla birlikte 1.000 neferi piyade, 1.000 neferi süvari wielkiego wezyra podjęto próbę utworzenia ze wspomnianych
olmak ve her bir sınıfı 10'ar askerî birlikten meydana gelmek oddziałów jednostek konnych liczących 2.000 ludzi, lecz nie
üzere iki sınıf asker tertip ve bunlardan her bir birliğin ba- uwieńczono tego w formie rozkazu. Ponieważ Chan Krymu
şındaki ağalara günlük olarak 40'ar, süvari birliklerinin ket- również uważa, że tego typu rozwiązanie jak w jego liście, będzie
hüdalarına 25'er ve diğer süvari subayları ile piyadelerin ket- właściwe, to w przypadku wprowadzenia rozwiązania na mocy
hüdalarına 20'şer, kâtiplerine 15'er, alemdar, çavuş ve diğer fermanu waszej wysokości: jeśli utworzy się dwa rodzaje wojska,
subaylarına 12'şer, süvari askerlerine 10'ar ve piyade askerle- każdy z rodzajów złożony z 10-osobowych jednostek, na które
rine 8'er akçe ücret takdir edilmesi durumunda subaylarıyla składać się będzie – prócz 1.590 żołnierzy, którzy byli wcześniej
birlikte toplam 2.000 mevcutlu 20 askerî birliğe ödenmesi ge- zatrudnieni do obrony twierdzy Chocim - nowe jednostki z
rekecek meblağın, günlük 20.040 akçeden yıllık 53.206 kuruş łącznie 1.000 żołnierzy piechoty i 1.000 żołnierzy konnych,
olacağını bilgilerinize sunarım. wraz z ich oficerami, i jeśli przyzna się dowódcy każdej z tych
jednostek po 40 akçe dziennie, adiutantom jednostek konnych
Bundan sonra da; öncelikle Hotin Muhafızı Vezir Hüseyin po 25 akçe, a innym oficerom konnicy i adiutantom piechoty
Paşa ve Osmanlı Devleti tarafından tayin olunacak bir görev- po 20 akçe, pisarzom po 15 akçe, sztandarowym, sierżantom
li tarafından Lipka taifesinin ileri gelenlerinden cesur, kah- i innym oficerom po 12 akçe, żołnierzom konnym po 10 akçe,
raman ve askeri sevk ve idare kabiliyetine sahip olanlardan a żołnierzom piechoty po 8 akçe, to kwota, jaką trzeba będzie
ağa ve subay tayin olunmasını, tayin olunacak ağa ve subay- wypłacić łącznie 20 jednostkom wojskowym w liczbie 2.000
ların ortak görüşü ve kefaleti alınarak dirliği olmayan güçlü będzie wynosić 20.040 akçe dziennie i 53.206 kuruszy rocznie.
ve savaşmaya kabiliyetli olanlar arasından asker yazılıp isim
isim deftere kaydedilmesini, yazılan askerlerin her birinin Jeśli więc teraz, przede wszystkim Obrońca Chocimia Wezyr
isimlerinin, gönderilen beratlarına yazılıp beratlarının üc- Huseyin Pasza i Imperium Osmańskie powołają swego
retsiz olarak kendilerine teslim edilmesini, yazılan askerlerin pełnomocnika, który z kolei mianuje dowódcami i oficerami
subaylarıyla birlikte kale muhafazasında görevlendirilip Mu- tych spośród oddziałów Lipków, którzy wyróżniają się
kabele defterine kaydedilmesini, yazılan askerlerin mühürlü męstwem, odwagą i umiejętnościami dowodzenia i kierowania
ve imzalı olarak tanzim edilecek defterinin Devlet merkezine żołnierzami, wybierze – korzystając z opinii i poręczenia tychże
gönderilmesinden sonra başlangıç olarak o tarihin esas alınıp mianowanych przez siebie dowódców i oficerów – żołnierzy
askerlerin hak ettikleri maaşlarının her sene vakti geldiğinde zdolnych do walki, silnych i nienadmiernie wynagradzanych,
Devlet tarafından gönderilip herkesin gözü önünde dağıtıl- których imiona, każdego z nich, zostaną zapisane, wyśle
masını, bu yeni durumu fırsat bilecek bazı kimselerin bu işi każdemu z nich akt nominacji według zapisanych imion, nie
geçim kapısı olarak görüp açgözlülüklerinden dolayı bu kad- pobierając opłaty za nominację; wyśle tych żołnierzy do twierdzy
rolara yeni asker yazmak yerine eski maaşlı Lipkalardan veya z obowiązkiem jej obrony i zarejestruje ich w księdze, to - jeśli
ihtiyaç duyulduğunda işe yaramayacak hasta, sakat, çocuk ve po przesłaniu tej podpisanej i opieczętowanej księgi, w której
250
Kıptî zümresinden kimseleri asker yazma ihtimali bulundu- zapisane są imiona żołnierzy, do ośrodka władzy państwowej
ğunu, bunun bertaraf edilmesi için de bunların gizli ve açık bir – żołnierzom tym będzie corocznie wypłacane należne im
şekilde araştırılarak bu gibi yolsuz uygulamalar tespit edildiği wynagrodzenie, przyjmując za początek datę przesłania księgi,
takdirde bunları asker yazan memurların cezalandırılacağı ve i wynagrodzenie to będzie wypłacane na oczach innych, to ci,
ağa ve subaylarının dirliklerinin ellerinden alınıp aynı şekil- którzy będą potrafili docenić tę okazję, uznają ją za otwierające
de cezalandırılacaklarının hepsine bildirilmesini, asker yazım się przed nimi odrzwia dla zapewnienia sobie utrzymania; należy
işinin bu şekilde sağlam esaslara bağlanıp ilgililerden taahhüt też wszem powiadomić, że jeśli zaś, z powodu chciwości zamiast
alınıp bunların hukuken kayıt altına alınmasından sonra gö- przyjmować na służbę nowych żołnierzy, zacznie się prowadzić
revlendirme yapılmasını ve bu tertibin Büyük Kale Kalemi'ne nabór spośród starych Lipków o niskim wynagrodzeniu, albo
kaydedilip askerlere isim yerleri açık beratlarıyla defter sureti osobników nienadających się do niczego, chorych, dzieci,
ve gerekirse emr-i şerif yazılmasını emirlerinize arz ederim. inwalidów i wyznania koptyjskiego, to - by temu zapobiec
– należy po cichu i jawnie rozeznać sytuacje i w przypadku
Ferman sultanım hazretlerinindir. stwierdzenia takich postępków, karać urzędników, którzy osoby
takie wpisują na listę żołnierzy, a komendantów i oficerów
Telhisi gereğince, isim yeri pozbawić ich wynagrodzenia; w ten sposób nabór zostanie oparty
o trwałe zasady, od samych zainteresowanych należy odebrać
açık beratlarıyla defter sureti przysięgi, zgodnie z prawem zarejestrować ich i dopiero późnej
ve gerektiği şekilde ferman obarczyć ich obowiązkami; rozwiązanie takie należy odnotować
w rejestrach i przygotować wzory ksiąg z nominacjami z pustymi
yazılmasını buyurdum. miejscami na imiona żołnierzy, a jeśli zajdzie potrzeba – również
25 Ramazan, sene 1182 z rozkazem waszej wysokości.
Decyzja należy do mego sułtana.
Zgodnie z opracowaniem
przygotować wzory ksiąg z
pustymi miejscami na imiona
żołnierzy i wydać odpowiedni
ferman.
25 Ramazan roku Hidżry 1182
251
81
TC. / BOA, HAT, 262/15174-A

252
ÜLKELERİNDEN GÖÇ EDEREK BOĞDAN'DAKİ LISTA WSI ZAMIESZKAŁYCH PRZEZ POLAKÓW,

KÖYLERE YERLEŞTİRİLEN LEHLİLERİN İSİM VE WRAZ Z LICZBĄ I IMIONAMI TYCH, KTÓRZY
SAYILARI İLE İSKÂN OLUNDUKLARI KÖYLERİ OPUŚCILI WŁASNY KRAJ I OSIEDLILI SIĘ WE
GÖSTERİR LİSTE WSIACH MOŁDAWSKICH
~1772* ~
Boğdan tarafına yerleştirilen 192 Leh göçmeninin isim Lista imion 192 uchodźców polskich, którzy osiedlili się po
listesidir. stronie mołdawskiej
Yani Çorkano Vasil Beznad Yani veled-i Vasil Yani Çorkano Vasil Beznad Vasil syn Yani
1 kişi 1 kişi 1 kişi 1 osoba 1 osoba 1 osoba
Çobandır. Dimitri Todoro Borcko Pasterz
Dimitri Todoro Borcko Çoban Dimitri 1 osoba 1 osoba Pasterz Dimitri
1 kişi 1 kişi 1 kişi 1 osoba
Todoş Petre Leşano Grgoraşku Todoş Petre Leşano Grgoraşku
Çizmecidir. Kamasznik
Yani Borlak Hrisko Nikola Yani Borlak Hrisko Nikola
Çobandır. Yukarıda ismi Pasterz. Jest sołtysem osób
Yani Eftodi geçen kişilerin Yani Eftodi wymienionych
1 kişi 1 kişi kocabaşısıdır. 1 osoba 1 osoba powyżej.
Yani Yani
1 kişi 1 osoba
Yalnız on beş kişidir ki, hepsi aynı köylü olup kocabaşılarıyla Tylko 15 osób, wszyscy z jednej wsi, przybyli ze swoim
birlikte bu tarafa geçmişler ve Boğdan'ın Piatra köyünde sołtysem i osiedlili się we wsi Piatra w Mołdawii
yerleştirilmişlerdir.
Todor Meroz Yeremya Helyabe Çobandır. Todor Meroz Yeremya Pasterz
1 kişi ve karındaşı Vasil Pendileki 1 osoba Helyabe i jego Pendileki
2 kişi 1 kişi brat Vasil 1 osoba
Aleksandr 2 osoby
Mamlenka Gavril Rusol İvan Rusol Aleksandr Gavril Rusol İvan Rusol
1 kişi 1 kişi 1 kişi Mamlenka 1 osoba 1 osoba
Yalnız sekiz kişidir ki, 1 osoba
Petro Markol Boğdan'ın Paharniceni köyünde Petro Markol Tylko osiem osób, osiedlili się w
1 kişi yerleştirilmişlerdir. 1 osoba Mołdawii we wsi Paharniceni
Todor Luzenski Yani Potıla İsak Yanaşku Todor Luzenski Yani Potıla İsak Yanaşku
Yovan Çorkan Luka Kerpe Yovaniçe Lupol Yovan Çorkan Luka Kerpe Yovaniçe Lupol
Todor Karab Mafti Çanka Ligoraşko Todor Karab Mafti Çanka Ligoraşko
253
Aleksi Aleksandr Dimitri

Aleksi Aleksandr Kaşçiki Dimitri 1 osoba Kaşçiki 1 osoba
Çizmecidir. Kürkçüdür. Kamasznik Dudor Hubliça Futrzarz
Yani Dudor Hubliça Luka Yani 1 osoba Luka
1 kişi 1 kişi 1 kişi 1 osoba 1 osoba
Klementi Partani Molise Klementi Partani Molise
Dülgerdir. Lupol Nikola Dayı Stolarz
Lupol Nikola Dayı Todor 1 osoba 1 osoba Todor
Yovan Aften Yovan Aften
1 kişi [1] kişi 1 osoba [1] osoba
Yalnız yirmi üç kişidir ki, Boğdan'ın Orhei köyünde
Tylko 23 osoby, osiedlili się w Mołdawii we wsi Orhei
yerleştirilmişlerdir.
Ligoraşko Marga Ligoraşko Kostandino Vigol Ligoraşko Marga Ligoraşko Kostandino
1 kişi Kopeşnanu 1 kişi 1 osoba Kopeşnanu Vigol
1 kişi 1 osoba 1 osoba
Yani veled-i Yorgi Yorgi Tabala Ligoraşko Arti Yorgi Greço Yorgi Tabala Ligoraşko Arti
Greço 1 kişi 1 kişi syn Yani 1 osoba 1 osoba
1 kişi 1 osoba
Yani Harbur Yani Beslar Todor Velkol Yani Harbur Yani Beslar Todor Velkol
Vasil Kapsa Anton Himarço Vasil Himarço Vasil Kapsa Anton Himarço Vasil Himarço
Yalnız on iki kişidir ki, Boğdan'ın Berezlogi ve Berkan Tylko 12 oso, osiedlili się w Mołdawii we wsiach
köylerinde yerleştirilmişlerdir. Berezlogi i Berkan
Pavel Çakala Çoban. Gavril Roşol
Pavel Çakala Pasterz Gavril Roşol
1 kişi Petro 1 kişi
1 osoba Petro 1 osoba
[1 kişi]
[1 osoba]
Dimitri Roşol Petro Roşol
Dimitri Roşol Petro Roşol
1 kişi 1 kişi
1 osoba 1 osoba
Yalnız beş kişidir ki, Boğdan'ın Susleni köyünde
yerleştirilmişlerdir. Tylko 5 osób, osiedlili się w Mołdawii we wsi Susleni
Boğdan'ın Horodişte köyünde Bu dahi. Osiedlili się we Osiedlili się we Też też
Cihoreni köyünde yerleştirilmişlerdir. Yani wsi Cihoreni wsi Horodişte Yani
yerleştirilmiştir. İstahi Halube ve 1 kişi Anderya Roşol İstahi Halube i 1 osoba
Anderya Roşol oğlu Vasil 1 osoba jego syn Vasil
1 kişi 2 kişi 2 osoba
Pelisti köyünde Chiperceni Bu dahi.
Osiedlili się we Osiedlili się we Ten też
yerleştirilmiştir. köyünde Petro
wsi wsi Chiperceni Petro
Yovaniçe Pili yerleştirilmiştir. 1 kişi
Pelisti Onoferi 1 osoba
1 Kişi Onoferi
Yovaniçe Pili Korosnanol
Korosnanol
1 Osoba 1 osoba
1 kişi
254
Bu dahi. Bu dahi. Sirota köyünde Ten też Ten też Osiedlili się we
Yovan Roşol Yovan Montiyanol yerleştirilmiştir. Yovan Roşol Yovan wsi Sirota
1 kişi 1 kişi Damyano Tergoliç 1 osoba Montiyanol Damyano Tergoliç
1 kişi 1 osoba 1 osoba
Bu dahi. Kurleny köyünde Bu dahi. Ten też Osiedlili się we Ten też
Lyondi Tergoliç yerleştirilmiştir. İlya Kerle Lyondi Tergoliç wsi Kurleny. İlya Kerle
1 kişi Todor Tayhon 1 kişi 1 osoba Todor Tayhon 1 osoba
1 kişi 1 osoba
Buşauca köyünde Cuizauca Bu dahi.
yerleştirilmiştir. "Cuizauca köyü: Kapriyan Osiedlili się we Osiedlili się we Ten też
Yovaniçe Boğdan" köyünde 1 kişi wsi Buşauca wsi Cuizauca Kapriyan
1 kişi yerleştirilmiştir. Yovaniçe Dudor 1 osoba
Dudor 1 osoba 1 osoba
1 kişi
Bu dahi. Bu dahi. İstahya Ten też Ten też İstahya
İstefan Taruhan Kalalyo 1 kişi İstefan Taruhan Kalalyo 1 osoba
1 kişi 1 kişi 1 osoba 1 osoba
Gavril Sufron Grile Gavril Sufron Grile
Danile Verzad Yani Vasilka Yovaniçe Ofiçyal Danile Verzad Yani Vasilka Yovaniçe Ofiçyal
1 kişi 1 kişi [1 kişi] 1 osoba 1 osoba [1 osoba]
Yalnız yedi kişidir ki, Vertecle köyünde yerleştirilmişlerdir. Tylko siedem osób, Osiedlili się we wsi Vertecle
Cogilniceni Trifeşti köyünde
köyünde Bu dahi. yerleştirilmiştir. Osiedlili się we Ten też Osiedlili się we
yerleştirilmiştir. Mihayile Kortine Ligoraşko wsi Cogilniceni Mihayile wsi Trifeşti
Marko 1 kişi 1 kişi Marko Kortine Ligoraşko
1 kişi 1 osoba 1 osoba 1 osoba
Gordineşti Samaşcani Bu dahi.
Osiedlili się we Osiedlili się we Ten też
köyünde köyünde Ligoraşko
wsi Gordineşti wsi Samaşcani Ligoraşko
yerleştirilmiştir. yerleştirilmiştir. Putzenol
İstefan Perkopi Putzenol Putzenol
İstefan Perkopi Putzenol 1 kişi
1 osoba 1 osoba 1 osoba
1 kişi 1 kişi
Bu dahi. Pecişte köyünde Kürkçüdür. Bu Ten też Osiedlili się we Futrzarz. Osiedlili
Todor yerleştirilmiştir. dahi aynı köyde Todor wsi Pecişte się we tej samej
1 kişi Velaşi yerleştirilmiştir. 1 osoba Velaşi wsi
1 kişi Yovan 1 osoba Yovan
1 kişi 1 osoba
Bu dahi. Ignatei köyünde Bu dahi. Ten też Osiedlili się we Ten też
Dudor Torta yerleştirilmiştir. Yovan Rusol Dudor Torta wsi Ignatei Yovan Rusol
1 kişi İlya Harkül 1 kişi 1 osoba İlya Harkül 1 osoba
1 kişi 1 osoba
Bu dahi. Maşcauti köyünde Chiştelnita
Ten też Osiedlili się we Osiedlili się we
Hrişko Rusol yerleştirilmiştir. köyünde
Hrişko Rusol wsi Maşcauti wsi Chiştelnita
1 kişi Simyon yerleştirilmiştir.
1 osoba Simyon Mihalaki Grçon
[1] kişi Mihalaki Grçon
[1] osoba 1 osoba
1 kişi
255
Bu dahi. Bu dahi. Bu dahi. Ten też Ten też Ten też

Yoseb Grçon Nikola Bican Toros Bican Yoseb Grçon Nikola Bican Toros Bican
Kafaraçin Bu dahi. Bu dahi. Osiedlili się we Ten też Te też
[Kağarçen] Timofti Duşo Yovan Duşo wsi Kafaraçin Timofti Duşo Yovan Duşo
köyünde 1 kişi 1 kişi [Kağarçen] 1 osoba 1 osoba
yerleştirilmiştir. Anderya, syn Yorgi
Anderya, Yorgi i Lyondi - Vidraşko
ve Lyondi evlâd-ı 3 osoby
Vidraşko
Ten też Osiedlili się we wsi Osiedlili się we wsi
3 kişi Mati Duka Holercani Marcauti
Bu dahi. Holercani köyünde Marcauti köyünde 1 osoba Todor Danila
Mati Duka yerleştirilmiştir. yerleştirilmiştir. 1 osoba 1 osoba
1 kişi Todor Danila Osiedlili się we wsi Ten też Ten też
1 kişi 1 kişi Kosorlovi Mati Vasil
Kosorlovi köyünde Bu dahi. Bu dahi. Ligoraşko 1 osoba 1 osoba
yerleştirilmiştir. Mati Vasil 1 osoba
Ligoraşko 1 kişi 1 kişi Ten też Osiedlili się we wsi Ten też
1 kişi İsayi Aksente Yovaniçe
Bu dahi. Aksente köyünde Bu dahi. 1 osoba İstefan 1 osoba
İsayi yerleştirilmiştir. Yovaniçe 1 osoba
1 kişi İstefan 1 kişi İlyasi Yovaniçe Ragoti Pamfila
İlyasi Yovaniçe Ragoti Pamfila Todoş Kanço Yorgaki Simyon
Todoş Kanço Yorgaki Simyon Tanaşaki Nikola Nağra
1 kişi 1 kişi 1 kişi 1 osoba 1 osoba
Tanaşaki Nikola Nağra Tylko osiem osób, osiedlili się we wsi Vişcauti
1 kişi 1 kişi
Osiedlili się we wsi Ten też Osiedlili się we wsi
Yalnız sekiz kişidir ki, Vişcauti köyünde yerleştirilmişlerdir. Jura Zieć Mersûmun - Lopatna
Jura köyünde Bu dahi. Lopatna köyünde Aleksandr i jego Tanaş Dimitraşko Filmon
brat Vasil 1 osoba 1 osoba
yerleştirilmiştir. Adı geçenin yerleştirilmiştir.
2 osoby
Aleksandr ve damadı Tanaş Dimitraşko Filmon
Ten też Ten też Lyondi Kobça
karındaşı Vasil 1 kişi 1 kişi
Simyon Nikola 1 osoba
2 kişi
1 osoba 1 osoba
Bu dahi. Bu dahi. Lyondi Kobça
Niçe Yovan Kiryano
Simyon Nikola 1 kişi
1 kişi 1 kişi
Onika Lyondi Anton
Niçe Yovan Kiryano
1 kişi 1 kişi 1 kişi
Nani Todoro Simyon
Onika Lyondi Anton
Aksenti Tylko 11 osób, osiedlili się we wsi Lalova
Nani Todoro Simyon 1 osoba
Kamasznik Ten też Anderya
Aksenti Yalnız on bir kişidir ki, Lalova köyünde Vasil Nikola 1 osoba
1 kişi yerleştirilmişlerdir. 1 osoba 1 osoba
Çizmecidir. Bu dahi. Anderya Rybak Yovan Futrzarz
Vasil Nikola 1 kişi Vasil Benirar 1 osoba Yovan
1 kişi 1 kişi 1 osoba 1 osoba
256
Balıkçıdır. Yovan Kürkçüdür. Miron Şavka Yovan

Vasil Benirar 1 kişi Yovan 1 osoba 1 osoba 1 osoba
1 kişi 1 kişi
Aryon Anaştaş Vasil Toloka
Miron Şavka Yovan
Lukyano Tylko 13 osób, osiedlili się we wsiach
Aryon Anaştaş Vasil Toloka
1 osoba Tahnauti i Stodolna
Tanaş Blan Mihalaki İstefan Torta
Lukyano Yalnız on üç kişidir ki, Tahnauti ve
1 kişi Stodolna köylerinde yerleştirilmişlerdir.
Syn Petra -Yakor Ligorako Iştıhı Iştıhı
Tanaş Blan Mihalaki İstefan Torta
Vasil Serban Danilazet Todor Todor Hrişko
Petre veled-i Yakor Ligorako Iştıhı Iştıhı
Vasil Serban Danilazet Todor Todor Hrişko Tylko 8 osób, osiedlili się we wsi Buciuşca
Osiedlili się we wsi Osiedlili się we wsi Osiedlili się we wsi
Yalnız dokuz kişidir ki, Buciuşca köyünde yerleştirilmişlerdir.
Horodişte Jura Echimauti
Horodişte köyünde Jura köyünde Echimauti İstefan Şerbol Trofan Yorgi Şerbol
yerleştirilmiştir. yerleştirilmiştir. köyünde 1 osoba 1 osoba 1 osoba
İstefan Şerbol Trofan yerleştirilmiştir.
1 kişi 1 kişi Yorgi Şerbol Osiedlili się we wsi Ten też Ten też
1 kişi
Şoldanesti Yovan Nikola
Şoldanesti Bu dahi. Bu dahi.
Vasil 1 osoba 1 osoba
köyünde Yovan Nikola
1 osoba
yerleştirilmiştir. 1 kişi 1 kişi
Vasil Todor Çeran Zaharya Çeran Anderya
Todor Çeran Zaharya Çeran Anderya Yovani Pavlov Vasil
Yovani Pavlov Vasil
1 kişi 1 kişi 1 kişi Tylko 6 osób, osiedlili się we wsi Tareuca
Yalnız altı kişidir ki, Tareuca köyünde yerleştirilmişlerdir. Osiedlili się we wsi Osiedlili się we wsi Ten też
Şoldanesti Papauti köyünde Bu dahi. Şoldanesti Papauti Fedor
köyünde yerleştirilmiştir. Fedor Aleksi i Yakova Maksimo 1 osoba
yerleştirilmişlerdir. Maksimo 1 kişi 2 osoba 1 osoba
Aleksi ve Yakova 1 kişi
2 kişi
Ten też Ten też Osiedlili się we wsi
Bu dahi. Bu dahi Sitohnia köyünde Yovan Leçko Sitohnia
Yovan Leçko yerleştirilmiştir.
1 osoba 1 osoba Mafti
1 kişi 1 kişi Mafti
1 osoba
1 kişi
Ten też Ten też Osiedlili się we wsi
Bu dahi. Bu dahi. Saharna köyünde
Dimitri Gurko yerleştirilmiştir. Dimitri Gurko Saharna
1 kişi 1 kişi Vasil Duka 1 osoba 1 osoba Vasil Duka
1 kişi 1 osoba
Bu dahi. Bu dahi. Bu dahi. Ten też Ten też Ten też
Nikte Bobova İsak Cusan Pavel Marcen Nikte Bobova İsak Cusan Pavel Marcen
257
82
TC. / BOA, C.HR, 647

258
SELANİK VE ÇEVRESİNDE İSKÂN EDİLECEK UCHODŹCY Z POLSKI ZAMIESZKALI W

LEH MÜLTECİLERİ SALONIKACH I OKOLICACH
~1772*~
Kıymetli Kardeşim Sultanım1 Hazretleri Jego Wysokość Nasz Brat Sułtan1
Öncelikle saygılarımı, sevgi dolu dualarımı ve selamlarımı Przede wszystkim przekazuję wyrazy szacunku, przepełnione
ifade ettikten sonra zatıalinize bildirmek isterim ki; miłością modlitwy i pozdrowienia, i chciałbym przekazać
Waszej Wysokości:
Leh memleketi ahalisinden 300 haneden fazla kişinin, "Os-
manlı ülkesinde zimmî statüsünde yerleşmek amacıyla gemilere Posłaniec wasz doręczył mi ferman waszej wysokości naszego
binerek Karadeniz Boğazı'na geldiklerini, kendilerinin uygun Padyszacha i list jego wysokości naszego wielkiego wezyra, w
yerlere yerleştirilmelerini" istirham etmeleri üzerine bendenize którym pisze się do mnie, że ponad 300 osób z narodu polskiego
hitaben yazılan Padişahımız efendimiz hazretlerinin ferma- „którzy chcą się osiedlić w Imperium Osmańskim jako poddani,
nı ve Sadrazam efendimiz hazretlerinin mektubu haberciniz wsiedli na statki i poprzez Morze Czarne przybyli do Stambułu”
aracılığıyla tarafıma ulaştı. Emirde de açıkça bildirildiği üzere zwróciło się o łaskawą zgodę „na osiedlenie ich w odpowiednich
bu kişilerin çoluk çocuklarıyla birlikte Selanik ve çevresinde miejscach”. Jak zostało to wyraźnie napisane w waszym poleceniu,
uygun ve rahat yerlere yerleştirilmeleri kararlaştırılmış; ancak postanowiono, by osiedlić ich wraz z rodzinami i dobytkiem w
söz konusu kişiler henüz Selanik'e ulaşmamışlardır. İnşallah odpowiednich i wygodnych miejscach w Salonikach i okolicach.
geldikleri zaman verilen emir doğrultusunda uygun mahal- Jak Allach pozwoli, zostaną rozmieszczeni w odpowiednich
lere yerleştirilip himaye edileceklerdir. Bu bilgiyi size iletmek miejscach zgodnie z poleceniem i otoczeni tam opieką. Aby
üzere habercinizin tarafınıza geri gönderildiğini ve bu vesile przekazać wam tę wiadomość, posłaniec wasz został odesłany
ile zatıalinize olan bağlılığımı bildiririm. İnşallah söz konusu do waszej wysokości, i korzystając z okazji przekazuję waszej
kişilerin, buraya ulaştıklarında uygun ve rahat olan mahalle- wysokości wyrazy mego przywiązania. Z pomocą Allacha,
re yerleştirilip her bakımdan himaye olunacakları ve şimdilik gdy ludzie ci przybędą tu i zostaną osiedlenie w odpowiednich
yollarının gözlenmekte olduğu bilgisinin, uygun bir zamanın- miejscach, zostaną otoczeni opieką pod każdym względem, jak i
da Sadrazam efendimiz hazretlerine de arz edilmesi hususun- wyrażam nadzieję, że wasza wysokość nie będzie szczędzić swych
da himmetinizi esirgemeyeceğiniz ümidindeyim. posług, by informacje o ich losach docierały do jego wysokości
naszego ministra na czas.
Daima saadet içerisinde olmanız dileğiyle.
Z życzeniem wiecznej przyjaźni.
Samimi Dostunuz
İbrahim Wasz szczery przyjaciel
Selanik Mutasarrıfı Ibrahim – Zarządca Salonik
* Tarih tahminîdir. 1 W oryginale, na pierwszej stronie dokumentu napisano, że adresatem jest
1 Orijinal belgenin ön yüzünde, muhatabın "Sadaret Kethüdası" olduğu yazılıdır. pierwszy minister.
259
83
TC. / BOA, C.HR, 7083

260
TOPRAKLARINI İŞGAL EDEN AVUSTURYALILARIN ŻYDZI, KTÓRZY WYEMIGROWALI Z POLSKI DO

KENDİLERİNE UYGULADIKLARI DİNÎ VE STAMBUŁU Z POWODU NACISKÓW RELIGIJNYCH I
EKONOMİK BASKILAR SEBEBİYLE İSTANBUL'A GÖÇ EKONOMICZNYCH PRZEZ AUSTRIAKÓW, KTÓRZY
EDEN LEHİSTANLI YAHUDİLER ZAJĘLI ICH ZIEMIE
~1785*~
Bu Yahudilerin durumu kendisine sorulan Leh To, co powiedział poseł polski, którego spytano o sytuację
Elçisi; "bu konuda bilgi sahibi olmadığını, ancak Żydów: „nie mam wiedzy na ten temat, lecz według tego,
gelenlerin içerisinde bulunan ve sözüne güvenilir co powiedział jeden rabin, który był pośród przybyłych i
birisi aracılığıyla sorgulanan bir hahamın verdiği którego przepytywał ktoś, kogo słowom można ufać, że
bilgiye göre; gelenlerin 200 kişi civarında ve przybyło ich jest około 200 i pochodzą z narodu polskiego
Rusya, Prusya ve Nemçe arasında paylaşılan podzielonego pomiędzy Rosję, Prusy i Niemcy; opuścili
Leh memleketleri ahalisinden olduklarını, oni swój kraj z zamiarem udania się do Jerozolimy, ci
Kudüs-i Şerif'e gitme isteğiyle memleketlerinden spośród nich, którzy są biedni, pozostaną w Jerozolimie,
ayrıldıklarını, içlerinden fakir olanların Kudüs'te część zaś spośród bogatych pozostanie tam celem
kalacaklarını, zenginlerin ise bir kısmının ibadet odprawienia modłów, a część powróci do swej ojczyzny”.
amacıyla yine orada kalacaklarını bir kısmının da
Ponieważ pochodzą oni z różnych części Państwa
vatanlarına geri döneceklerini" bildirmiştir.
Polskiego, należy dokładnie dowiedzieć się od posła
Bunlar Leh ülkesinin değişik bölgelerinden polskiego oraz z Chocimia i Mołdawii, czy przybywali
olduklarından, geriden daha gelen olup olmadığı, już wcześniej, jaka jest ich całkowita liczba, czy są jakieś
toplam miktarları, gelmelerinin başka bir sebebi inne powody dla ich przyjazdów, jaką pracę w zasadzie
bulunup bulunmadığı ve işin aslının ne olduğu wykonują.
hususları, Leh Elçisi'nden ve Hotin ve Boğdan
taraflarından derinliğine araştırılacaktır.
Boğdan Kapı Kethüdası'nın yazısıdır. Pismo Namiestnika Mołdawii
Kulunuzdan, şu sıralarda Yahudilerin ana vatanları olan Leh Spytano waszego sługę, co jest powodem tego, że Żydzi wraz
ülkesini terk ederek aileleriyle birlikte gruplar hâlinde İstan- ze swymi rodzinami opuszczają ziemie polskie, które są ich
bul tarafına gelmelerinin sebebi sorulmuştu. Bu konu hakkın- ojczyzną, i przybywają grupami do Stambułu. Hayim, syn Ka-
da bilgisine başvurduğum aslen Lehli olup eskiden beri İstan- manto - jednego z od dawien osiadłych w Stambule handlarzy
bul'da yerleşik bulunan mücevher tüccarlarından Kamanto biżuterią pochodzenia polskiego, który posiada wiedzę na ten
oğlu Hayim; "bunların esasen Leh toprağı iken şimdi Nemçelilerin temat, przekazał mi: „ludzi ci pochodzą z ziem, które zasad-
hâkimiyeti altında bulunan bir bölgenin ahalisinden olduklarını, niczo są ziemiami polskimi, lecz obecnie znajdują się pod za-
Nemçelilerin bunların vergilerini artırdıklarını ve dinî vecibeleri- borem niemieckim; Niemcy podnieśli im podatki, jakie mają
ni yerine getirmelerine mâni olduklarını, bunların da kendileri- płacić, i przeszkadzają im w wypełnianiu obrządków religijny-
ne yapılan zulümlere artık tahammül edemeyip vatanlarını terk ch; tak ci, nie mogąc już dalej znosić tych prześladowań, opuś-
ederek İstanbul'a geldiklerini, daha sonra buradan Kudüs-i Şerif'e cili swe ojczyzny, skąd przybywają do Stambułu, stąd udają
giderek orada ikamet edeceklerini" haber vermiştir. Ayrıca bu się dalej do Jerozolimy, gdzie też się osiedlą”. Do tej pory nie
konu hakkında Boğdan Voyvodası kulunuzdan da henüz bir doszedł jeszcze list w tej sprawie od waszego sługi wojewody
yazı gelmemiş olmakla beraber birkaç gün içerisinde bir haber mołdawskiego, lecz w ciągu paru dniu oczekujemy otrzyma-
çıkması beklenmektedir. Artık emir ve ferman sizindir. nia jakiejś wiadomości. Decyzja należy do naszego pana.
261
OSMANLI DEVLETİ'NE GELEN LEH ELÇİSİ PASZPORT REPUBLIKI WENECKIEJ DLA

FRANCISZEK PIOTR POTOCKI'YE VERİLMİŞ OLAN FRANCISZEK PIOTRA POTOCKIEGO, POSŁA
VENEDİK CUMHURİYETİ PASAPORTU RZECZYPOSPOLITEJ DO IMPERIUM
OSMAŃSKIEGO
~29.08.1789~
84
RP. / AGAD, Archiwum Roskie. Akta rodzinno-majątkowe, nr 168, s. 15

262
LEHİSTAN'DA SZCZERZEC ŞEHRİNİN İDARECİSİ „OPISANIE UROCZYSTEGO WJAZDU DO PERY J.W.

OLUP LEH KRALI VE LEHİSTAN'IN FEVKÂLÂDE PANA POTOCKIEGO STAROSTY SZCZERZECKIEGO,
ELÇİSİ OLARAK BABIALİ'YE GÖNDERİLEN PIOTR POSŁA EXTRAORDYNARYJNEGO Y
POTOCKI'NİN PERA'YA TÖRENLE GİRİŞİNE DAİR PEŁNOMOCNEGO J.K. MCI Y RZPLITEJ POLSKIEJ U
PORTY OTTOMAŃSKIEJ”
~10.03.1790 ~
85
RP. / AGAD, Archiwum Roskie. Akta rodzinno-majątkowe, nr 170, s. 61-62

263
86
TC. / BOA, HAT, 24/1217

264
RUS ASKERİNİN FİİLEN LEHİSTAN'DA PISMO SUŁTANSKIE INFORMUJĄCE, ŻE

BULUNDUĞU DİKKATE ALINDIĞINDA LEH W SYTUACJI, GDY ŻOŁNIERZE ROSYJSCY
TARAFINCA, DOSTLARI OLAN OSMANLI FAKTYCZNIE ZNAJDUJĄ SIĘ W POLSCE,
ASKERİNİN DE LEHİSTAN'A GİRMESİNE KARŞI NIEZROZUMIAŁYM JEST SPRZECIW PRZECIWKO
ÇIKILMASININ ANLAMSIZ OLDUĞUNA DAİR WEJŚCIU DO POLSKI BĘDĄCYCH PRZYJACIÓŁMI
PADİŞAH YAZISI POLAKÓW ŻOŁNIERZY OSMAŃSKICH
~1787-1789*~
Benim Vezirim, Mój Wezyrze,

Lehli şimdi Moskovlu, Nemçeli ve Polska jest obecnie podzielona
Prusyalı ile karışıktır; müstakil między Moskwę, Austrię i Prusy, nie
cumhur değildir. Artık durum neyi jest niezależnym państwem. Należy
gerektiriyorsa ona göre hareket działać zgodnie z tym, czego wymaga
olunsun. Lehli güçsüz ve onlara obecna sytuacja. Czy Polacy nie są
tabi gibi değil midir?.. Madem teraz bezsilni i nie są im podlegli?
Moskovlu Leh içindedir, o zaman Skoro Moskwa jest w Polsce, co ma
"Varılmasın." ve "Leh içine İslam znaczyć, by „nie wyruszać” i by
askeri girmesin." demenin ne „żołnierz muzułmański nie wchodził
manası var?.. do Polski?”
Şevketli, kudretli Padişahım Wielki, dobrotliwy mój Padyszachu
Barış antlaşmasının bozulmasından dolayı Moskovlu tara- W związku z wysłaniem przez Moskwę na ziemie polskie swego
fından Leh ülkesine asker sokulması üzerine, Kırım Hanı żołnierza, po tym jak zostało pogwałcone porozumienie pokojowe,
Şahbaz Giray Han'a mektup göndererek; "Leh Cumhuru'na ve wysłałem do Chana Szachbaz Geraja, chana Krysmkiego list z
Moylova'daki Leh Generali'ne, Moskov askerinin Leh ülkesine gir- zapytaniem: „Jeśli wejście żołnierza moskiewskiego na ziemie
mesi eğer dostluktan dolayı ise Osmanlı Devleti'nin de Leh Dev- polskie i wystąpienie przeciwko generałom polskim w Moylovie
leti ile dost olmasından dolayı Leh ahalisine bir zarar gelmemek (?) jest objawem przyjaźni, to czy Polacy zgodzą się na wejście
şartıyla Leh topraklarına Osmanlı askerinin girmesine Lehlilerin na ziemie polskie żołnierza osmańskiego, jako że Imperium
rızası olup olmadığını" sorması hususunda bir mektup gönder- Osmańskie jest przyjacielem Państwa Polskiego, pod warunkiem,
miş idim. Kırım Hanı da kendisine bildirildiği şekilde anılan że nie zaszkodzi to narodowi polskiemu”. Chan Krymu napisał,
General'e bir mektup yazmış. Gelen cevapta; "Leh arazisine w tym samym stylu, list do wspomnianego generała, i otrzymał
Osmanlı askerinin girmesine razı olmayacakları ve bunu engel- odpowiedź: „nie zgodzą się na wejście żołnierza osmańskiego na
leyecekleri" bildirilmektedir. Lehlilerden Şahbaz Giray Han'a ziemie polskie i będą się temu przeciwstawiać”. Przesyłam waszej
gelen bu mektuplar tercümeleriyle birlikte yüce Eşiğinize arz wysokości wraz z tłumaczeniem listów od Polaków do Chana
olunmuştur. Görüp bilgi sahibi olduktan sonra emir ve fer- Geraja. Do waszej wysokości należy, po zapoznaniu się z nimi,
man siz şevketli Padişahımız efendimiz hazretlerinindir. wydanie rozkazu.
265
87

266
YENİ OSMANLI PADİŞAHININ TAHTA ÇIKMASINI WYSŁANIE HRABIEGO POTOCKIEGO DO

TEBRİK MAKSADIYLA KONT POTOCKI'NİN1 STAMBUŁU JAKO NADZWYCZAJNEGO POSŁA
FEVKALADE ORTAELÇİ OLARAK İSTANBUL'A CELEM ZŁOŻENIA GRATULACJI Z OKAZJI OBJĘCIA
GÖNDERİLMESİ TRONU PRZEZ NOWEGO SUŁTANA OSMAŃSKIEGO
~16.08.1790~
Aslı ve tercümesi Ordu-yı Oryginał i tłumaczenie przesłano

Hümâyûn'a gönderilmiştir. do dowódcy armii.
Ay gibi parlayan Padişahlık Makamına Tłumaczenie listu króla i narodu polskiego do

Leh Kralı ve Cumhuru tarafından yazılan namenin Sułtana, świecącego jak światło księżyca.
tercümesidir.
Osmanlı tahtına çıkışınızdan dolayı duyduğumuz memnuni- Niemożliwym jest do opisania radość, jaką odczuwamy z
yet tarif edilemez. Uzun yıllardan beri aramızda var olan dost- powodu waszego wstąpienia na tron osmański. Nigdy nie
luğun ve antlaşmaların gereklerini yerine getirmekten hiçbir zaniedbywaliśmy przyjaźni, jaka trwa między nam od dawien
zaman geri durmadık. Bu sebeple zatıalinizin Osmanlı tahtına dawna, jak i umów i porozumień pomiędzy nami. Dlatego też,
çıkışınızı tebrik merasiminin ifası ve Osmanlı Devleti'ne olan dla wypełnienia należności złożenia gratulacji z okazji waszego
samimi duygularımızın bildirilmesi amacıyla her bakımdan wstąpienia na tron osmański, wysłaliśmy do Wielkiej Porty
muteber olan Kont Potocki'yi tam yetkili Fevkalade Ortaelçi naszego nadzwyczajnego, w pełni przez nas upełnomocnionego
olarak yüce Kapınıza gönderdik. Komşu olduğumuz mütte- i godnego szacunku pod każdym względem posła hrabia
fiklerimiz ile dostluğun gereklerini yerine getirmekte en ufak Potockiego, by przekazał nasze szczere uczucia wobec Imperium
bir kusur etmediğimizden başka dostluk bağlarının daha da Osmańskiego. Z przekazu naszego posła zrozumiecie, że nigdy
güçlenmesi için ne kadar istekli olduğumuz Elçimiz'in takri- nie popełniliśmy najmniejszego nawet uchybienia wobec zasad
rinden de anlaşılacaktır. Kendisinin bizim adımıza size tak- przyjaźni z naszym sąsiadem sprzymierzeńcem i jak bardzo
dim edeceği her türlü maruzat ve takrirlere itimadınızı esir- pragniemy jeszcze bardziej umacniać te związki przyjaźni.
gememeniz ve Cumhurumuz ve kendisi hakkında teveccüh Wyrażamy głębokie życzenie, byście nie szczędzili wiary w
buyurmanız en içten dileğimizdir. te wszystkie zapewnienia i słowa, jakie przekaże wam nasz
posłaniec, i byście przyjęli je z łaskawością.
Son olarak, Hazret-i Hak'tan ömrünüzü uzun, Saltanatınızı
güçlü ve daim kılmasını temenni ederiz. Na koniec, życzymy, by Najwyższy obdarzył was długim życiem,
a wasz sułtanat był silny i wieczny.
Kayıt tarihi: 5 Zilhicce, sene 1204
Zarejestrowano: 5 Zilhicce roku Hidźry 1204.
1 Franciszek Piotr Potocki.
267
88
TC. / BOA, HAT, 171/7359

268
RUSYA VE AVUSTURYA'NIN SERGİLEDİĞİ MEMORANDUM POTOCKIEGO DOTYCZY

OLUMSUZ TUTUMLAR KARŞISINDA, OSMANLI WIĘKSZEJ NIŻ ZAZWYCZAJ POTRZEBY
DEVLETİ İLE LEHİSTAN'IN BİRBİRLERİNİN WZAJEMNEJ PRZYJAŹNI MIEDZY IMPERIUM
DOSTLUKLARINA HER ZAMANKİNDEN DAHA OSMAŃSKIM I RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ WOBEC
FAZLA İHTİYAÇLARI OLDUĞUNA DAİR LEH NIEKORZYSTNEJ POSTAWY ROSJI I AUSTRII
ELÇİSİ'NİN1 TAKRİRİ
~25.08.1790*~
Ay gibi parlayan Padişahlık Makamına Wyraz modłów posła polskiego

Leh Elçisi duacılarının takriridir. do świecącego jak księżyc Padyszacha
"Haşmetli Leh Kralı ve Cumhuru, siz Padişah hazretlerinin „Król i naród polski, w chwili otrzymania wiadomości o
Osmanlı tahtına çıktıkları müjdesini aldıkları anda, şanı yük- wstąpieniu na tron osmański waszej wysokości Padyszacha,
sek merhum Babanızın Saltanatı zamanında Leh ülkesinin przypomina o pełnej dobrej woli wysiłkach w czasie sułtanatu
serbestiyetinin korunması hususunda ortaya koymuş olduğu waszego świętej pamięci prześwietnego ojca na polu obrony
iyi niyetli çabaları hatırladılar. Kendileri her zaman, Osmanlı wolności państwa polskiego. Zawsze modliliśmy się, król i
askerinin büyük fetihler yapması ve zatıalinizin önderliğinde naród, o znaczące zwycięstwa żołnierzy osmańskich i o siłę i
Osmanlı Devleti'nin güç ve haşmetinin artması için duacı ol- wspaniałość Imperium Osmańskiego pod przewodnictwem
muşlardır. Esasen bu durum şu sırada ortaya koymuş oldukları waszej wysokości. Sytuacja ta jak widać po okazywanych czynach
halis niyet ve sadıkane hizmetlerinden anlaşılacağı gibi birçok i objawach wierności, pokazuje czystość zamiarów i – pomimo
zorluğa rağmen bu hususta yılgınlık göstermemeleri de niyet- pewnych trudności – nieokazywanie bojaźni.
lerinin saflık derecesini göstermektedir.
Zdecydowane wystąpienie przeciwko przejściu wrogich wojsk
Düşman askerinin Leh memleketi içinden geçişine ve kendi- przez państwo polskie i sprzeciw wydaniu im zapasów żywności,
lerine zahire verilmesi hususuna şiddetle karşı çıkılması daha niech będą jedynie drobnym przykładem naszych posług.
önce tarafımızdan yapılması gündeme getirilen hizmetlerin
küçük bir numunesi olarak görülmelidir. Obecnie, wobec niestosownej postawy Austrii i Moskwy, silnie
podkreśla się potrzebę bliskich związków pomiędzy Imperium
Şu sıralarda Nemçe ve Moskov tarafından sergilenen uygunsuz Osmańskim i Rzeczpospolitą Polską. A przecież już te dwa państwa
hâller Osmanlı Devleti ile Leh Cumhuru'nun işlerinin birbiri- zyskały dotychczas dużo na sile z powodu niekorzystnych dla
ne sıkı sıkıya bağlı olması gerektiğini kesin bir biçimde ortaya Imperium Osmańskiego bądź Rzeczpospolitej sytuacji; granice
koymaktadır. Zira bu iki devlet de şimdiye kadar Osmanlı veya Imperium i Polski zmniejszyły się o tyle, o ile tamte państwa je
Leh ülkelerinin zararına olan durumlardan kuvvet kazanmış- poszerzyły i otoczyły nas. I tak Imperium Osmańskie i Polska są
lar; kendi ülkelerinin sınırlarını genişlettikleri ölçüde Osmanlı z każdej strony otwarte na zagrożenia i ataki wroga, a obrona ich
ve Leh hududunu sıkıştırıp kuşatmışlardır. Böylece Osmanlı ve stała się trudna.
Leh ülkeleri her taraftan düşman hücum ve istilasına açık, mu-
hafazası zor bir hâle gelmiştir. Dzięki opisanemu stanowi okazało się, że jedynymi państwami
pośród państw europejskich, które potrzebują wzajemnej
Bundan dolayı Avrupa devletleri arasında birbirlerinin muha- ochrony, są Imperium Osmańskie i Rzeczpospolita. Dlatego też
fazasına muhtaç olan yegâne iki devletin Osmanlı Devleti ile okazanie przez nie wysiłku, by zapewnić spokój, bezpieczeństwo
Leh Cumhuru olduğu şu açıklanan durumlarla da ortaya çık- i dobrobyt obydwu państw, jest koniecznością.
mıştır. Bu sebeple bu iki ülkenin huzur, güvenlik ve refahının
sağlanmasına gayret gösterilmesi her iki taraf için de zaruridir. Wszyscy wiedzą, że Austrii i Moskwa, by ułatwić sobie
napaść na Imperium Osmańskie, muszą najpierw osłabić
Nemçe ve Moskov Devletlerinin Osmanlı memleketi üzerine Polskę, doprowadzić ją do takiego stanu słabości, by nie mogła
yapacakları saldırıyı kolaylaştırmak için ilk önce Leh memle- przeszkodzić im we wprowadzeniu w życie ich głębokich
ketini zayıf düşürüp kendi derin maksatlarını hayata geçirme- zamiarów. Dlatego też Austrii i Rosji z pewnością nie spodobał
lerine engel olmayacak derecede âciz bir devlet şekline sokmak się, jak to było w przypadku starego porządku, nowy porządek,

269
istedikleri herkes tarafından bilinmektedir. Dolayısıyla bu defa jaki został zaprowadzony w Państwie Polskim trzeciego dnia
talihin yardımıyla geçen Mayıs ayının üçüncü günü Leh mem- ubiegłego miesiąca maja, tym razem z pomocą szczęścia. Od tej
leketinde kurulan yeni düzenden, belki eski düzenin sağlanma- pory, zgodnie z nowym porządkiem, zapewnionym z powodu
sından, Avusturya ve Rusya kesinlikle hoşlanmadılar. Bundan zawarcia przez państwo polskie nowych przymierzy i włączenia
sonra Leh Cumhuru'yla ittifaklar yapılması ve bu savaşın barış państwa polskiego do rozmów pokojowych po tej wojnie,
görüşmelerine Leh Cumhuru'nun da dahil olması sebebiyle Polska będzie odbierane jako silna przeszkoda stojąca na drodze
sağlanan yeni düzenin gereği gibi yerleşmesi ve kuvvetlenmesi- wysiłków tych dwóch państw do umocnienia się. Dlatego też silne
nin bu iki Devlet'in zorbaca emellerine karşı güçlü bir engel gibi państwo polskie, jak to było od dawna, jest korzystne i konieczne
algılanacağında şüphe yoktur. Bu sebeple Leh Cumhuru'nun dla spokoju i bezpieczeństwa Imperium Osmańskiego, i nie ma
eskiden olduğu gibi güçlenmesi Osmanlı Devleti'nin daima potrzeby mówienia, że siła państwa polskiego jest siłą Imperium.
huzur ve güvenlik içerisinde olması bakımından gayet faydalı Państwo polskie, przede wszystkim, zabroniło żołnierzom
ve gerekli olduğu gibi Leh Cumhuru'nun kuvvetinin Osman- Moskwy przejścia przez własne ziemie i wydania im zapasów
lı Devleti'nin kuvvetinden sayılması gerektiğini söylemeye de żywności, gdyż podjęło decyzję o przystąpieniu do innej wojny;
gerek yoktur. Leh Cumhuru öncelikle Moskov askerinin kendi ponieważ Imperium Osmańskie, by rozpocząć wojnę, oczekuje
memleketi içinden geçişini ve bunlara zahire verilmesini yasak- od Króla Prus – sprzymierzeńca Imperium Osmańskiego jakiegoś
ladığından başka bu savaşa girmeye karar vermesinden dolayı, znaku dla ogłoszenia wojny, widać wyraźnie, że państwo polskie
savaşa girmek için Osmanlı Devleti'nin müttefiki olan Prusya nie przysłużyło się mniej Imperium Osmańskiemu niż Królowi
Kralı'nın savaş ilanı için yalnız bir işaretini beklediğinden Leh Prus. Mimo tego, co zostało objaśnione powyżej, jeśli uważa
Cumhuru'nun Osmanlı Devleti'ne Prusya Kralı'ndan daha az się, że państwo polskie nadal nie jest godne zaszczytu bycia
hizmet etmediği çok açıktır. Leh Cumhuru yukarıda açıklanan sprzymierzeńcem Imperium Osmańskiego, to przyznajcie ze
sebeplere rağmen Osmanlı Devleti ile müttefik olma şerefine szczerością, że błędem tym nie może być obarczone Państwo
hâlen nail olmadı ise bu konuda Leh Cumhuru'na kusur yükle- Polskie.
nemeyeceğini hakkaniyetle takdir edersiniz.
Jeśli więc teraz, z powodu takiego zachowania się państwa
Bundan başka Leh Cumhuru'nun bu hareketinden dolayı ortak polskiego, jego wspólni wrogowie będą chcieli na Polakach
düşmanların Lehlilerden intikam almak isteyecekleri çok açık wziąć odwet, to powinnością sumienia waszej wysokości
olsa da sizin de Lehlileri koruma yükümlülüğüne riayet etmeniz jest poszanowanie zobowiązania obrony Polaków. Jeśli
zatıalinizin yüksek ahlakının bir gereğidir. Leh ülkesinin önceki więc teraz państwo polskie, dając jasno do zrozumienia, że
hâline göre Leh Cumhuru Rusya'nın zorbaca hükmetme isteği- będzie stanowić przeszkodę napastliwym dążeniom Rosji
ne engel olacağını açıkça ortaya koyarak Osmanlı Devleti'nden do zawładnięcia państwem polskim, ulegnie osłabieniu z
gördüğü işbu yakınlığa karşılık vermekten âciz hâle gelip bu powodu braku wzajemności Imperium Osmańskiego, to ten
durumda Leh ülkesi zayıflayıp güvenliği tehlikeye düştüğünde związek bliskości osłabi się i popadnie w niebezpieczeństwo,
Osmanlı Devleti'nin huzur ve güvenliğindeki istikrarın devamı to trwałość spokoju i bezpieczeństwa Imperium Osmańskiego
da imkânsız olacaktır. Sonuçta iki devletin çıkarları birbirine też nie będzie możliwe. Ponieważ interesy obydwu państw są
bağlı olduğundan Leh Devleti'nin durumuna tarafsız bir gözle ze sobą powiązane, nie powinno się patrzeć na sytuację Polski
bakılmamalıdır. Savaşa son verilip barış görüşmelerine başlan- bezstronnym okiem. Powinnością obydwu stron jest okazanie
dığında bile Leh ülkesi ile ilgili işlerde gayret gösterilmesi iki starań na rzecz spraw Polski, gdy zakończy się wojna i rozpoczną
tarafın menfaatleri gereğidir. Barış görüşmelerinde Leh Cum- się rozmowy pokojowe. Powinniście wiedzieć, że podczas
huru delegesinin de diğer devletlerin delegeleri kadar gayret rozmów pokojowych należy okazać tyle samo uwagi delegacji
göstereceğinin tarafınızdan kesinlikle biliniyor olması gerekir. państwa polskiego co delegacjom innych państw. Król i naród
Osmanlı Devleti'nin güç ve haşmetinin artmasını ve güvenliği- polski, które życzą sobie wzrostu siły i szacunku dla Imperium
nin devamlı olmasını isteyen Leh Kralı ve Cumhuru, Padişah Osmańskiego i dalszego bezpieczeństwa, są absolutnie pewni, że
hazretlerinin bundan böyle Lehlilerin işlerini kendi işleri gibi wasza wysokość Padyszach będzie traktować sprawy polskie jak
göreceklerinden kesinlikle emin bulunmaktadır. Zira bir tarafa swoje własne. Ponieważ tragiczne skutki szkód, jakie mogą stać
gelecek zararın vahim sonuçlarının diğer tarafa da yansımama- się udziałem jednej strony, mogą odbić się też na drugiej stronie,
sı imkânsız olduğundan, bundan sonra huzur, refah ve emniye- zapewnienie trwałego spokoju, dobrobytu i bezpieczeństwa
tin kalıcı biçimde sağlanması sadece ve sadece iki tarafın birliği zależy tylko od współpracy obydwu stron, uwagi i znaczenia,
ve aralarındaki iyi ilişkilerin korunması hususunda gösterilecek jakie przywiązują one do ochrony dobrych stosunków między
özen ve dikkate bağlıdır." sobą”.
Leh Elçisi bu şekilde takrir etmiştir. Poseł polski przedstawił w ten sposób.
270
271
89
TC. / BOA, C.HR, 1023

272
OSMANLI DEVLETİ İLE LEHİSTAN ARASINDA PROJEKT PRZYMIERZA OBRONNEGO I

İMZALANMASI PLANLANAN SAVUNMA VE HANDLOWEGO MIĘDZY IMPERIUM OSMAŃSKIM I
TİCARET ANTLAŞMASI TASLAĞI RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ
~04.10.1790~
Savunma ve ticaret konularında Tłumaczenie dokumentu porozumienia obronnego i

Osmanlı Devleti ile Leh Cumhuru arasında handlowego pomiędzy Imperium Osmańskim i Rzeczpospolitą
yapılacak olan ittifak antlaşması senedinin tercümesidir. Polską, 25 Muharrem roku Hidżry 1205
25 Muharrem 1205
Osmanlı Devleti ile Leh Cumhuru'nun, devletleriyle alakalı Istnieje szereg dowodów wskazujących na fakt, że sprawy
işlerin birbiriyle bağlı olduğunu gösteren ortada birçok de- państwowe Imperium Osmańskiego i Rzeczpospolitej Polskiej
lil mevcut olduğu gibi, Nemçeli ile Moskovlu arasında ittifak są ze sobą powiązane; również wydarzenia, jakie zaszły od
antlaşması yapıldığından beri meydana gelen olaylar da, bu czasu zawarcia porozumienia o przymierzu pomiędzy Moskwą i
bağın iki taraftan birinde ortaya çıkan herhangi bir yeni du- Niemcami, wykazały doświadczalnie, że jeśli jakieś wydarzenie ma
rumun kesinlikle diğer tarafa da yansıyacak derecede olduğu- wpływ na sytuację jednej strony, w takim samym stopniu wpływa
nu tecrübe ile ortaya koymuştur. İşte bundan dolayı şevketli, i na drugą stronę. Dlatego też jego wysokość, silny i wspaniały
kudretli Osmanlı Padişahı Sultan III. Selim hazretleri ile haş- Sułtan Osmański Sułtan Selim III oraz prześwietny Król Polski
metli Leh Kralı Stanislaw August ve Leh Cumhuru arasında Stanisław August i Rzeczpospolita Polska postanowili, mając na
her iki tarafın huzur ve güvenliği için savunma alanında itti- uwadze ochronę pokoju i bezpieczeństwa obydwu stron zawrzeć
fakı içeren yeni bir antlaşma ve hâlâ yürürlükte olan Karlofça nowe porozumienie i podkreślić znaczenie obowiązującej obecnie
Antlaşması'na da vurgu yapılması kararlaştırıldığından, mev- Traktatu Karłowickiego; pomiędzy obydwoma państwami,
cut savaşın barış antlaşmasından sonra geçerli olmak üzere iki dzięki staraniom pełnomocników obydwu stron, zawarte zostało
taraf murahhasları marifetiyle aşağıdaki şartlar çerçevesinde porozumienie o przymierzu na poniższych warunkach, które
iki devlet arasında ittifak antlaşması yapılmıştır. będzie obowiązywać po porozumieniu pokojowym po obecnej
wojnie.
Birinci Şart Artykuł Pierwszy
Şevketli, kudretli Osmanlı Padişahı Sultan III. Selim hazretle- Ponieważ zamiarem obydwu stron jest zbudowanie trwałych
ri ve haşmetli Leh Kralı ve Cumhuru arasında ebedî bir dost- fundamentów i wzmocnienie wiecznej przyjaźni pomiędzy
luğun temellendirilip güçlendirilmesi her iki tarafın da ülküsü jego wysokością, silnym i wspaniałym Sułtanem Osmańskim
olduğundan; işbu ittifakın ana amacı her iki tarafın güvenliği, Sułtanem Selimem III oraz prześwietnym Królem Polskim
işlerinin yolunda gitmesi, Osmanlı Devleti'nin güvenliği, aynı Stanisławem Augustem i Rzeczpospolitą Polską, zasadniczym
şekilde iki tarafın egemenlik hakkı, diğer devletlerin her tür- celem tego porozumienia jest bezpieczeństwo obydwu
lü saldırı ve müdahalesinin uzaklaştırılması ve Leh Cumhu- stron, prawidłowy rozwój spraw, bezpieczeństwo Imperium
ru'nun bağımsızlık ve serbestliği olup bu durumda Moskovlu Osmańskiego, a także ochrona prawa do niezawisłości obydwu
ile Nemçeli birlikte veya ayrı ayrı, birbiriyle müttefik olan stron i odsunięcie wszelkich zagrożeń ze strony innych państwa,
Osmanlı Devleti ile Leh Cumhuru'ndan birisi üzerine savaş niepodległości i wolności Rzeczpospolitej Polskiej; w przypadku
ilan eder veya memleketlerinden birisine saldırır ya da devlet- ogłoszenia przez Moskwę i Austrę, czy to wspólnie czy też
leriyle alakalı işlere karışırlarsa, bu durumda Osmanlı Devleti oddzielnie, wojny przeciwko czy to Imperium Osmańskiemu
ve Leh Cumhuru birbirine yardım edeceklerdir. czy też Rzeczypospolitej Polskiej, lub dokonania przez nie
273
İkinci Şart agresji na jedno z tych państw lub też mieszania się w ich sprawy
państwowe, Imperium Osmańskie i Rzeczpospolita Polska będą
İki tarafın huzur ve emniyetinin gerektiği şekilde sağlanma- nawzajem udzielać sobie pomocy.
sı hususunda, şeklî olandan çok asıl maddelerdeki ana amaç
gözetilecektir. Yani Moskov veya Nemçe Devletleri, bu ant- Artykuł drugi
laşmanın taraflarından birisi üzerine sadece savaş açtıklarında
değil, savaş hazırlığına başladıklarında veya yeni baştan asker W kwestii zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa obydwu
ve levazımat tertip ederek savaş görüntüsü verdiklerinde dahi stron, przestrzegać się będzie podstawowego celu określonego w
taraflar birbirlerine destek olacak; bunun fayda etmediği du- zasadniczych artykułach porozumienia. To znaczy, jeśli Moskwa
rumlarda ise ekonomik veya askerî olarak yardım edecekler- lub Niemcy, nie tylko e wypowiedzą wojnę przeciwko jednej ze
dir. Bu tarzda bir askerî yardım, talep tarihinden itibaren en stron tego porozumienia, ale rozpoczną przygotowania do wojny
aşağı üç ay içerisinde hazırlanıp gönderilecektir. Eğer yabancı lub też poprzez przygotowanie nowych żołnierzy i dostawy
bir devlet tarafından Leh Cumhuru'nun mevcut devlet düze- zaopatrzenia dadzą znaki przygotowań do wojny, strony będą
nine bir zarar verilecek olur ise Osmanlı Devleti Prusya Dev- służyć sobie nawzajem pomocą; a jeśli to nie przyniesie korzyści,
leti'yle birlikte onu savunacaklardır. będą wspierać się ekonomicznie lub militarnie. Taka pomoc
wojskowa zostanie przygotowana i wysłana co najmniej w ciągu
trzech miesięcy od daty prośby o nią. Jeśli jakiekolwiek państwo
Üçüncü Şart obce dopuści się zaburzenia istniejącego porządku państwowego
Rzeczypospolitej Polskiej, Imperium Osmańskie będzie bronić
Müttefik olan Osmanlı Devleti ve Leh Cumhuru; birbirleri- jej wespół z Prusami.
ne askerî yardımda bulunmaları gerektiğinde, talep Leh ta-
rafından geldiği takdirde Osmanlı Devleti tarafından Leh
Artykuł trzeci
Cumhuru'na 30.000 süvari askeri verilmesini, talep Osman-
lı tarafından geldiği takdirde de Leh Cumhuru tarafından
Jeśli zajdzie potrzeba udzielenia sobie nawzajem pomocy
Osmanlı Devleti'ne yarısı piyade yarısı süvari olmak üzere
wojskowej przez sprzymierzonych ze sobą Imperium Osmańskie
20.000 askerle hizmette bulunulmasını ve iki taraftan da yete-
i Rzeczpospolitą Polską, to jeśli prośba o nią zostanie wysunięta
rince silah verilmesini taahhüt ederler. Şayet iki taraftan biri
przez stronę Polska, Imperium Osmańskie zobowiązuje się
yukarıda belirtilen miktarda askerden daha fazla yardıma ih-
do udostępnienia Rzeczpospolitej Polskiej 30.000 żołnierzy
tiyaç duyarlarsa o takdirde Osmanlı Devleti Leh Cumhuru'na
konnych, a jeśli prośbę taką wysunie Imperium Osmańskie,
45.000 süvari asker verecek; Leh Cumhuru da Osmanlı Dev-
Rzeczpospolita Polska zobowiązuje się do pomocy Imperium
leti'ne yarısı piyade yarısı süvari olmak üzere 30.000 askerle
Osmańskiemu w formie 20.000 żołnierzy, z których połowa to
hizmet eyleyecektir. Bu durumda tarafların birbirine vereceği
piechota, a druga połowa to konni, oraz każda ze stron zapewni
silah miktarı da artırılacaktır. Şayet bu takdirde de belirtilen
uzbrojenie w odpowiedniej ilości. Jeśli jedna ze stron będzie
miktarlarda asker yeterli olmazsa ve iki taraftan biri diğeri-
potrzebować więcej żołnierzy niż ilości określone powyżej,
nin elindeki bütün güce ihtiyaç duyarsa o takdirde de talep
wówczas Imperium Osmańskie wyśle do Rzeczpospolitej
olunduğunda taraflar birbirlerine ellerindeki bütün güçleriyle
Polskiej 45.000 konnych, a Rzeczpospolita Polska przekaże
yardım edeceklerdir. Şayet ihtiyaç hâlinde, taraflardan birisi
Imperium Osmańskiemu 30.000 żołnierzy, z których połowa
askerî yardımdan önce ekonomik yardımda bulunmayı ter-
to piechota, a druga połowa to konni. W takiej sytuacji ilość
cih ederse ödenecek meblağ, 1 Macar altını 5 kuruş hesabıyla;
uzbrojenia, jakie każda ze stron przekaże drugiej, też będzie
1.000 nefer piyade askerinin 1 yıllık maaş ve masrafı, l00.000
zwiększona. Jeśli jednak i wówczas liczba żołnierzy okaże się
kuruş=20.000 Macar altını, l.000 nefer süvari askerinin 1 yıl-
niewystarczająca i jedna ze stron będzie potrzebowała pomocy
lık masrafı 133.330 kuruş=26.666 Macar altını olmak üzere
wszystkich sił pozostających w rękach drugiej strony, to strony
ödenecektir. Bu meblağ aylık olarak bölünüp hesap edilmek
pospieszą sobie nawzajem z pomocą przy użyciu wszystkich sił,
suretiyle de ödenebilecektir.
jakimi dysponują. Jeśli jedna ze stron będzie potrzebować, przed
pomocą wojskową, pomocy ekonomicznej drugiej ze stron, to
otrzyma pomoc finansową w kwocie odpowiadającej 1-rocznym
Dördüncü Şart
żołdowi i innych kosztów 1.000 osobowego oddziału piechoty
100.000 kuruszy = 20.000 złotych węgierskich, po kursie 1 złoty
Müttefik olan devletler, gerek şimdi ellerinde bulundurduk- węgierski = 5 kuruszy, 1-rocznych kosztów 1.000 osobowego
ları gerekse mevcut savaşın barış antlaşmasından sonra sahip oddziału konnych 133.330 kuruszy = 26.666 złotych węgierskich.
olacakları topraklarının muhafazasına ve birbirlerinin ege- Kwota ta będzie mogła być wypłacana po podzieleniu jej na
menlik haklarına kefil olacaklardır. kwoty miesięczne.
274
Beşinci Şart Artykuł czwarty
Her iki tarafın ebediyen birlik olmalarına sebep olan ticare- Państwa sprzymierzone będą dla siebie nawzajem gwarantami
ti geliştirmek ve her iki tarafın sıkı birlik ve dostluğuna ve niezawisłości i praw oraz obrony swych ziem, jakie obecnie są
işlerinin gereğine ihtimam ve dikkat göstermek üzere Leh w ich posiadaniu bądź w posiadaniu których będą po zawarciu
Cumhuru'nun Ortaelçi seviyesinde İstanbul'da daimî bir elçisi porozumienia pokojowego po obecnej wojnie.
bulunacak; Fransa ve İngiltere gibi dost devletlerin elçileri-
nin sahip oldukları imtiyaz ve muafiyetlere bu elçi de sahip Artykuł piąty
olacaktır. Ayrıca ticarî faaliyetler gereğince iki tarafça uygun
görülecek şehir, iskele, liman ve mahallerde Leh konsolosu, Gwoli rozwoju handlu, który leży u podstaw wieczystej jedności
konsolos vekili ve maiyetlerine tercüman tayin olunacak; obydwu stron oraz okazywania należnej uwagi i poszanowania
Fransız ve İngilizlerin sahip oldukları imtiyaz ve muafiyetler bliskości związków i przyjaźni pomiędzy obydwiema stronami,
bunlar hakkında da geçerli olacaktır. Rzeczpospolita Polska utrzymywać będzie na stałe w Stambule
swego posła w randze średniego posła, który – podobnie jak
posłowie Francji i Anglii – będzie dysponować przywilejami i
Altıncı Şart zwolnieniami należnym posłom. Ponadto, na potrzeby rozwoju
działalności handlowej, w miejscach, portach, komorach celnych
Osmanlı Devleti ile Leh Cumhuru arasında Hz. Peygamber'in i dzielnicach znajdować się będą wyznaczeni polscy konsulowie,
-en üstün selamlar O'na olsun- hicreti tarihine göre 1112 ve mi- zastępcy konsulów i tłumacze na ich potrzeby. Zostaną im
ladi tarihle 1699 yılında yapılan Karlofça Antlaşması ve ticaret przyznane przywileje i zwolnienia, jakimi dysponują Francuzi i
şartları, kelimesi kelimesine işbu antlaşmada yazılıymış gibi Anglicy.
dikkate alınacaktır.
Artykuł szósty
Yedinci Şart Traktat Karłowicki, zawarty pomiędzy Imperium Osmańskim i

Rzeczpospolitą Polską w roku Hidżry 1112, niech chwały będzie
Najwyższemu, i w roku 1699 wedle kalendarza chrześcijańskiego,
Müttefik olan Osmanlı Devleti ve Leh Cumhuru mevcut sa-
oraz jego postanowienia handlowe będą przestrzegane literalnie,
vaşın barış antlaşması için yapılacak görüşmelere katılmak
tak jakby zostały zapisane w tym porozumieniu.
üzere tayin edecekleri murahhasları marifetiyle her iki tarafın
mümkün olan menfaat ve faydasının elde edilmesine çalışa-
caklardır. Prusya Devleti, aracı olacak devletler ve Leh Cum- Artykuł siódmy
huru'nun bu barış antlaşmasına dahil olması hususu Osmanlı
Devleti ile Prusya Devleti arasında son yapılan ittifak antlaş- Będące ze sobą sprzymierzeńcami Imperium Osmańskie
masında yazılı olduğundan, Prusya Devleti ve aracı devletle- i Rzeczpospolita Polska będą starać się – poprzez swych
rin işbu ittifak antlaşması gereğince de işbu barış antlaşma- pełnomocników, jakich wyznaczą do udziału w rozmowach na
sına kendi kefaletleriyle dahil olmaları için işbu iki müttefik temat traktatu pokojowego po obecnej wojnie – uzyskać jak
tarafından kendilerine haber verilecektir. najwięcej korzyści i pożytków dla każdej ze stron. Kwestia udziału
Prus, państw pośredniczących oraz Rzeczpospolitej Polskiej w
tym traktacie pokojowym została już uzgodniona w ostatnim
traktacie o sprzymierzeniu pomiędzy Imperium Osmańskim
Sonuç
i Prusami; zgodnie z niniejszym traktatem dwóch niniejszych
sprzymierzeńców przekaże Prusom i państwom pośredniczącym
İşbu ittifak senedi 3 ayda ve mümkünse daha önce İstanbul'da
wiadomość, by wzięli udział w negocjacji pokojowej z własnymi
mübadele olunacaktır. Bu söylenenleri tasdik için biz ki, …1
poręczeniami.
Zakończenie
Niniejszy dokument sprzymierzenia zostanie wymieniony
między stronami w ciągu 3 miesięcy lub możliwie wcześniej w
Stambule. Gwoli potwierdzenia tego, co zostało powiedziane,
my …1
1 Orijinal belgede de metnin devamı yazılı değildir. 1 W oryginale dokumentu brak dalszego ciągu tekstu
275
90
TC. / BOA, A.DVNS.NMH.d. 4 /60

276
OSMANLI PADİŞAHININ TAHTA ÇIKMASINI DOTYCZY WYNIESIENIA DO RANGI AMBASADORA

TEBRİK MAKSADIYLA DAHA ÖNCE İSTANBUL'A HRABIA FRANCISZKA PIOTRA POTOCKIEGO,
GÖNDERİLMİŞ OLAN KONT PIOTR POTOCKI'NİN KTÓRY ZOSTAŁ WCZEŚNIEJ PRZYSŁANY DO
BÜYÜKELÇİLİK RÜTBESİNE TERFİ ETTİRİLDİĞİNE STAMBUŁU CELEM ZŁOŻENIA GRATULACJI Z
DAİR OKAZJI WSTĄPIENIA PADYSZACHA NA TRON
OSMAŃSKI
~1791*~
Üzerine; "Tarafımdan görülmüştür." Na tekście uwaga Padyszach

diye hatt-ı hümâyûn çekilmiştir. „widziano przeze mnie”.
Şevketli, kudretli Padişahım efendim Nasz wspaniałomyślny Padyszachu
İstanbul'daki Leh Elçisi, kendisine Devleti tarafından Büyü- Poseł polski w Stambule, który został przez swe państwo
kelçilik rütbesi verilmesi münasebetiyle birkaç gün önce res- wywyższony do rangi Ambasadora, wystąpił parę dni temu
men izin isteyerek Babıali'ye gelmiş ve Leh Kralı'nın Sadraza- oficjalnie o zgodę i przybył do Wielkiej Porty, by przekazać
mınız'a yazdığı mektubu takdim etmiştir. Söz konusu mektup naszemu pierwszemu ministrowi list od króla polskiego. List
tercüme ettirilerek sizin tarafınızdan görülmesi için yüce Eşi- ten, po przetłumaczeniu, przekazujemy waszej wysokości gwoli
ğinize sunulmuştur. zapoznania się z nim.
Ferman siz şevketli Padişahımız efendimiz hazretlerinindir. Decyzja należy do waszej wysokości, naszego Padyszacha.
Tercümenin aslı Ordu-yı Hümâyûn'a Tłumaczenie listu wspaniałego Króla

gönderilmek üzere Reis efendimiz tarafına Polskiego do jego wysokości
verilmiştir. Reis Efendiego
My, z nieskończonej łaski Bożej, Król Polski, Wielki Książę

Sadrazam hazretlerine Litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski,
haşmetli Leh Kralı tarafından gönderilen namenin Wołyński, Podolski, Podlaski, Inflancki, Smoleński, Siewierski,
tercümesidir. Czernichowski,
Biz ki, Tanrı'nın sonsuz lütfuyla Leh ülkesinin Kralı, Litvanya Przesyłamy wyrazy przyjaźni i dobrej woli wielce szanownemu
eyaletinin Büyük Dukası, Rusya, Prusya, Mazoviya, Samucet- wielkiemu wezyrowi naszego największego przyjaciela,
ya1 , Kiev, Wolina2 , Podolya, Podlakya, Livonya, Smolenska, wspaniałomyślnego i wielmożnego Padyszacha Dynastii
Severia3 ve Çernişev'in4 Dukasıyız. Osmańskiej, i podkreślając, że nasz drogi sąsiad, wspaniały i wielki
Padyszach z Dynastii Osmańskiej, na którym skupia się mądrość,
En aziz dostumuz şevketli, kudretli Osmanlı Hanedanı'nın Pa- prawda i sprawiedliwość, słowem szacunek całego świata,
dişahı hazretlerinin siz saygıdeğer Sadrazamı tarafına dostluk zapewnił wzrost siły i dobrobytu Imperium Osmańskiego, w
ve iyi niyet dileklerimizi ifade eder; en aziz komşumuz şevket- osiągnięciu którego to stanu olbrzymią rolę odegrały też dojrzałe
li, kudretli Osmanlı Hanedanı'nın Padişahı hazretlerinin dira- i owocne poglądy waszej osobistości, przyjacielsko informujemy,
jak niżej:
1 Żmudzki. * Data w przybliżeniu
2 Wołyński.
3 Siewierski.
4 Czernihowski.
277
yet, adalet ve hakkaniyetinin cümle âlemin itibarını çekerek Chcielibyśmy jeszcze raz oświadczyć, jak bardzo jesteśmy
Osmanlı Devleti'nin güç ve haşmetinin artmasını sağladığını przywiązani do uczuć przyjaźni i szczerości pomiędzy
ve bu güzel durumun ortaya çıkmasında şahsınızın isabetli ve nami, szczególnie zaś, jak bardzo jesteśmy wierni w kwestii
engin görüşlerinin de önemli bir yere sahip olduğunda şüphe poszanowania warunków traktatu Karłowickiego. Gwoli
bulunmadığını belirttikten sonra dostça bildiririz ki: spełnienia naszego obowiązku złożenia gratulacji w związku
z objęciem tronu przez jego wysokość Padyszacha, został
Aramızdaki dostluk ve samimiyete ne kadar bağlı olduğumu- wysłany, wraz ze wszystkimi pełnomocnictwami, do siedziby
zu ve Osmanlı Devleti ile iyi komşuluğun gereklerine, özellik- władzy Imperium Osmańskiego hrabia Potocki – dowódca
le de Karlofça Antlaşması'nın şartlarına riayet hususunda ne naszych żołnierzy piechoty i starosta Szczerzeckiego, jako poseł
kadar kararlı olduğumuzu tekrar tekrar ifade ederiz. Padişah nadzwyczajny, który poprosił jego wysokość Padyszacha o zgodę
hazretlerinin tahta çıkışının bizim tarafımızdan tebrik edil- na wysłuchanie i wzięcie pod uwagę próśb i oczekiwań, jakie
mesi görevini yerine getirmek üzere Piyade Askerlerimizin przedstawił waszej wielmożności. Teraz zaś, pokładając zaufanie
İdarecisi ve Çerçak5 bölgesinin yöneticisi olan Kont Piotr Po- w waszym oddaniu dla będącego waszym przyjacielem Królestwa
tocki daha önce tam yetkiyle ve Fevkalade Ortaelçi rütbesiyle i Rzeczpospolitej, gdy wymieniony został wyniesiony do rangi
Osmanlı Devlet merkezine gönderilmiş ve kendisinin zatıali- Ambasadora Królestwa i Rzeczpospolitej, prosimy waszą
nize arz ettiği dilek ve isteklerinin dikkate alınması hususunda wielmożność o nieskąpienie uwagi jego prośbom i petycjom i
Padişah hazretlerinin izni istenmiş idi. Şimdi de zatıalinizin, bycie mu pomocnym w wykonywaniu prac. Odwzajemniamy
dostunuz olan Krallığımız ve Leh Cumhuru hakkındaki sami- w pełni myśli waszej wielmożności o nas i zapowiadamy, że
miyetinize güvenerek, hem Krallığımızın hem de Leh Cum- nie będziemy szczędzić wysiłków na rzecz kontynuowania
huru'nun Elçisi olmak üzere adı geçene Büyükelçilik payesi przyjaźni i pokoju oraz wykorzystywania wszelkich okazji, jakie
verilmiş olduğundan, kendisinin takrir ve arizalarına itima- we współpracy z waszym krajem mogą przysłużyć się na rzecz
dınızı esirgememenizi ve işlerinin yürütülmesinde yardımcı rozwoju dobrobytu i zadowolenia obydwu stron.
olmanızı isteriz. Hakkımızdaki güzel düşüncelerinize aynıyla
mukabele eder, dostluk ve barışın sürmesi ve her iki tarafın Na zakończenie prosimy Najpotężniejszego o wieczne
refah ve menfaatlerinin artmasına hizmet edecek vasıtaları powodzenia dla waszej wielmożności.
elde etmek için Cumhurumuz'la birlikte gayret göstermekten
geri durmayacağımızı bildiririz.
Son olarak, Hazret-i Hak'tan ikbalinizin sürekli olmasını te-

menni ederiz.
5 Polonya'da Szczerzec isimli yer. Metinde "Çerçer" şeklinde geçmektedir.
278
279
91
RP. / AGAD, PL_1_336_3-173_0012

280
SADRAZAM KOCA YUSUF PAŞA'NIN LIST WIELKIEGO WEZYRA KOCA YUSUFA PASZY
İSTANBUL'DAKİ LEH ELÇİSİ'NE, HALLETMEKLE DO POSŁA POLSKIEGO W STAMBULE, BY SPRAWY,
GÖREVLİ OLDUĞU İŞLERİ REİSÜLKÜTTAP RAŞİD KTÓRE MA ZAŁATWIĆ, OMÓWIŁ Z REIS EFENDI
EFENDİ İLE GÖRÜŞMESİ GEREKTİĞİNE DAİR RASZIDEM EFENDIM
GÖNDERDİĞİ MEKTUP
~14.06.1791~
(Pençe) (Mühür) (Pençe) (Pieczęć)
Moja nadzieja na pomyślność jest tylko u Boga2
El-Hakîr Ve mâ tevfîkî illâ bi'llâh3 Uniżony Sługa Oni się radują błogosławieństwem i łaską
YUSUF PAŞA 2 Hasbiya'llâhü ve ni‘me'l-vekîl4 YUSUF PASZA1 od Boga, i tym, że Bóg nie gubi nagrody
Ni‘me'l-mevlâ ve ni‘me'n-nasîr5 wierzących3 Jakże to wspaniały Pan! Jakże to
Sahh. Hasbiya'llâhü vahdehû ve kefâ wspaniały Wspomożyciel!4
abdehû
Yusuf5
Yusuf6 12 szevval, roku hidżry 1205
Fî 12 L. sene 1205
Leh Cumhuru'nun İstanbul'da ikamet eden değerli Elçisi1 ta- Szacownego Posła Państwa Polskiego [Franciszka Piotra
rafına kısaca şöyle bildirilir ki: Potockiego] w Stambule powiadamia się w skrócie:
Şu sırada tarafınızdan gönderilen mektubunuz bize ulaşmış Wysłany przez was list dotarł do nas i zapoznaliśmy się
ve içeriği malumumuz olmuştur. Leh Cumhuru adaleti bol z jego treścią. Naród polski od dawien jest przyjacielem i
yüce Osmanlı Saltanatı'nın çok eski dostu ve komşusu olup sąsiadem pełnego sprawiedliwości Sułtanatu Osmańskiego; od
Osmanlı Devleti'ne karşı olan samimiyet ve dürüstlükleri öte- dawien znane są jego szczerość i uczciwość wobec Imperium
den beri bilinmekte olduğu gibi bir süredir dostluk ve komşu- Osmańskiego; wyraźnie i jasno widziano przyjacielskie i wierne
luk hukukunun gereği olarak ortaya konulmuş olan sadıkane posługi na rzecz Imperium Osmańskiego i nas, jakie oddawał
ve dostça hizmetleri de Osmanlı Devleti nezdinde ve bizim gwoli prawa sąsiedztwa i przyjaźni. Nie do zaprzeczenia jest
nezdimizde açık ve kesin bir şekilde görülmüştür. Ebedî, yüce też, że również wieczny, sprawiedliwy i wszechmocny Sułtanat
ve adil Osmanlı Saltanat ve Devleti'nin de Leh Cumhuru hak- i Imperium Osmańskie okazywało narodowi polskiemu bliskie
kında son derecede dostluk, yakınlık ve itimat gösterdiği ve związki, przyjaźń i zaufanie i że uczucia te są coraz silniejsze.
bunun gitgide artmakta olduğu da inkâr edilemez bir biçimde Narażenie się na trudności w związku z wojną wypowiedzianą
ortadadır. Osmanlı Devleti'nin Bin yüz seksen iki tarihinde przeciwko Moskwie w roku tysiąc osiemdziesiątym drugim oraz
Moskovlu üzerine açtığı seferin ve birkaç sene seferin güç- w trakcie innych wojen w kolejnych latach, jak widać z wydanych
lüklerini göze almasının, Moskovlu'nun Leh memleketlerini w tym okresie oświadczeń, miało na celu zniweczenie skrytych
sahiplenme gizli niyetiyle tertip ettikleri girişimleri ortadan zamiarów Moskwy zapanowania nad państwem polskim i
kaldırma ve Leh'in serbestliğini koruma amacı taşıdığı o vakit ochrona wolności Polaków; i ta kwestia jest tego częścią.
yayımlanan beyannamelerin içeriklerinden ortaya çıktığı gibi
bu madde dahi anılan davaya şahittir. We wspominanym liście poproszono, pisząc dużo o powodach
późnego wystąpienia z prośbą o sojusz, o wydanie fermanu dla
Bahse konu mektubunuzda ittifaka dair maruzatınızın gecik- waszego człowieka, jaki zostanie przysłany do nas.
tirildiğinden uzun uzadıya bahsedilip bu konuda tarafımıza
müracaat gerektiği ve gönderilecek adamınız için bir ferman Bez wątpienia, zgodnie z odwiecznymi zwyczajami Sułtanatu
çıkarılması hususu bildirilmiş. i Imperium Osmańskiego, wszystkie sprawy związane z
1 Franciszek Piotr Potocki. 1 Wielki Wezyr Koca Yusuf Pasza

2 Sadrazam Koca Yusuf Paşa. 2 Koran, Sura “Hud” 11/88, [http://www.poznajkoran.pl/?s=pibgfbbseb]
3 "Benim muvaffakiyetim ancak Allah tarafındandır." Kur'an-ı Kerim, Hûd suresi, 11/88. 3 Koran, Sura „Rodzina Imrana” 3/171, [http://www.poznajkoran.
4 "Allah bana yeter; O ne güzel vekildir." Kur'an-ı Kerim, Âl-i İmrân suresi, 3/173. pl/?s=pibgfbbseb]
5 "O Allah ne güzel Mevla ve ne güzel yardımcıdır." Kur'an-ı Kerim, Enfâl suresi, 4 Koran, Sura “Łupy” 8/40, “Pielgrzymka” 22/78, [http://www.poznajkoran.
8/40; Hacc suresi, 22/78. pl/?s=pibgfbbseb]
6 "Bana sadece Allah yeter ve O, kulu Yusuf'a da kâfidir." 5 Mi wystarcza jedynie Bóg i On wystarcza swemu słudze Yusufowi
281
Şüphesiz ki, yüce Osmanlı Saltanat ve Devleti'nin eskiden beri państwami europejskimi prowadzone są przez Reis Efendi.
var olan âdet ve geleneklerine göre, Avrupa devletleri ile ilgili Wy Panie znajdujecie się w Stambule; obecnie nasz drogi Reis
bütün işler Reisülküttaplar tarafından yürütülegelmektedir. Efendi, Raszid Efendi w Stambule jest człowiekiem godnym
Zatıaliniz İstanbul'da bulunmaktasınız; şu anda İstanbul'da- zaufania i prawym, a szczególnie, że został wychowany pod
ki Reisülküttap değerli Raşid Efendi de Osmanlı Devleti'nin naszą opieką, jest z naszego punktu widzenia człowiekiem,
sağlam ve güvenilir adamı, özellikle de elimizde yetişmiş ol- któremu całkowicie ufamy. Nasze do niego zaufanie i szacunek
duğundan bizim de her bakımdan güvendiğimiz bir kimsedir. są oczywiste. Sukcesy, jakie osiągnął do tej pory w sprawach,
Bizim kendisi hakkındaki güven ve itibarımız çok açıktır. Şim- które prowadził, są świadectwem jego prawości i uczciwości.
diye dek tanzim ettiği ve sonuçlandırmayı başardığı konular Sprawy te są jasne: przekazuje on nam wszystkie prośby
da doğruluk ve dürüstlüğünü ortaya koymaktadır. Şu hususlar waszej wysokości i innych i nie robi nic bez naszej zgody, jak
çok açıktır ki; kendisi zatıalinizin ve başkasının bütün maru- i bez naszej opinii i akceptacji; jako że służy nam jako minister,
zatlarını tarafımıza yazıp izin almadan ve biz görüş ve onay wszystkie wasze problemy przekuje nam i wszystko, o czym was
vermeden tanzimlerine teşebbüs etmemiş, yüce Sadrazamlık informuje, dzieje się zgodnie z naszą opinią. Ponieważ jesteśmy
hizmeti tekrar uhdemize verildiğinden beri her hususunuzu obecnie zajęci sprawami wypraw w pole, macie wszystkie swoje
tarafımıza yazıp açıklamış ve tarafınıza şimdiye dek ne şekil- sprawy i prośby, jakie wam zostały powierzone, przekazać
de ifade eyledi ise bizim görüşümüz doğrultusunda olmuştur. wymienionemu, pozostawać z nim w kontakcie, a on będzie nas
Şu anda biz sefer işleri ile meşgul olduğumuzdan, yapmakla o wszystkim powiadamiać i nie będzie zwlekać z otrzymaniem
görevli olduğunuz işlere dair ifadelerinizi ve maruzatınızı da naszej zgody. Tak jak widać wyraźnie nasze podejście i zaufanie
adı geçen Efendi'ye açıklayarak onunla haberleşip müzakere do was, tak i wasz list stał się powodem naszego zadowolenia i
eylediğiniz takdirde, kendisi bundan sonra da bunları tarafı- napisania do was tego listu. Jak Bóg pozwoli, gdy otrzymacie ten
mıza yazıp bizden onay almaktan geri durmayacaktır. Bizim list i zapoznacie się z jego treścią, podejmiecie wysiłki na rzecz
size karşı iyi bir yaklaşım ve itimat içerisinde olduğumuz çok rozwoju przyjaźni i przywiązania. I stanie się to bez wątpienia
açık olduğu gibi bu mektubunuz da memnuniyet duymamıza drogą ku zadowoleniu.
ve işbu mektubumuzun yazılmasına sebep olmuştur. İnşallah,
mektubumuz size ulaşıp durum malumunuz olduğunda, bun- Niech pokój będzie tym, którzy kroczą drogą prawdy. 16 Szevval
dan sonra da samimiyet ve dostluğun artmasına çaba gösterir- roku Hidżry 1205.
siniz. Şüphesiz ki bu, memnuniyete yol açacaktır.
W obozie w
Selam hidayet yolunda gidenlere olsun. 16 Şevval 1205 Dolinie Szumen
Şumnu Ovası
Yurdunda
282
283
92
TC. / BOA, HAT, 205/10734

284
ÖZİ'NİN İSTİLASI SIRASINDA RUSLARA ESİR DÜŞEN PRZYPROWADZENIE PRZEZ POSŁA POLSKIEGO
VE LEH ÜLKESİNDE BULUNAN BAZI MÜSLÜMAN DO STAMBUŁU JEŃCÓW MUZUŁMAŃSKICH Z
ESİRLERİN LEH ELÇİSİ1 TARAFINDAN İSTANBUL'A POLSKI, KTÓRZY POPADLI W NIEWOLĘ ROSYJSKĄ
GETİRİLMESİ PODCZAS OBLĘŻENIA OCZAKOWA
~1790 • 1791*~
Esirleri sabah Bostancıbaşı tarafına Niech jeńcy zostaną dostarczeni z rana

gönderesiniz; ben onlara para ve giyecek do Bostancıbaşı, przyślę im pieniądze i
gönderirim. żywność.
Şevketli Padişahım efendim Nasz wspaniałomyślny Padyszachu
Daha önce Özi istilasında Ruslara esir düşen Müslümanlardan Przybyły w tych dniach do Stambułu poseł polski przywiózł z
Leh ülkesi içinde bulunan 5 kişiyi şu sırada İstanbul'a gelen sobą z Polski 5 osób spośród tych muzułmanó, którzy popadli
Leh Elçisi beraberinde getirmiştir. Bunlardan aslen Livadyalı w niewolę Rosjan w trakcie oblężenia Oczakowa. Do Stambułu
olan bir kişi yol üzerinde olan Livadya'da kaldığından, diğer 4 przybyły wraz z posłem 4 osoby, gdyż jeden spośród nich
kişi Elçi ile birlikte İstanbul'a gelmişlerdir. Leh Elçisi bu esir- pozostał po drodze w Livadii, skąd pochodził. Poseł polski
lere durumlarına göre Osmanlı Devleti tarafından yardımda zwrócił się z prośbą do Imperium Osmańskiego o udzielenie tym
bulunulmasını istirham etmiş ve esirlerin isimlerinin yazılı ludziom pomocy, odpowiednio do sytuacji, w jakiej się znajdują,
olduğu bir adet defteri de takdim etmiştir. Bu esirlerin ifade- i przekazał księgę z zapisanymi w niej imionami tych jeńców.
leri de, yazılı olarak Elçi'nin defteri ile birlikte zatıaliniz tara- Oświadczenia tych jeńców, w formie pisemnej, wraz z księgą
fından görülmesi için yüce Eşiğinize arz olunmuştur. posła, zostają przekazane waszej wysokości do zapoznania się.
Emir ve ferman siz şevketli Padişahımız hazretlerinindir. Decyzja należy do waszej wysokości, naszego Padyszacha.

285
93
TC. / BOA, HAT, 193/9548

286
İSTANBUL'DAKİ LEH ELÇİSİ'NİN1 HANESİNE 6 AY WYDANIE ZGODY NA PRZYWÓZ DO REZYDENCJI

YETECEK MİKTARDA İÇKİ NAKLİNE RUHSAT POSŁA POLSKIEGO W STAMBULE ALHKOHOLE W
VERİLMESİ ILOŚCI WYSTARCZAJĄCEJ NA 6 MIESIĘCY
~1790 • 1791*~
Ruhsat verilsin. Wydać zgodę.

Şevketli Padişahım efendim Nasz wspaniałomyślny Padyszachu
Daha önce bazı Hristiyan devletlerin elçileri kendileri ve be- Wcześniej, gdy posłowie niektórych z państwa chrześcijańskich
raberindekiler için 6'şar aylık şarap ve rakının evlerine nakli- wystąpili o zgodę na przywóz wina i anyżówki (raki) w ilości
ni istediklerinde Leh Elçisi de 3 ay yetecek miktarda şarap ve wystarczającej na 6 miesięcy dla siebie samych i osób im
rakı nakli için izin istemiş ve izninizle bu nakil gerçekleşmiş towarzyszących, poseł polski wystąpił o zgodę na przywóz wina i
idi. anyżówki w ilości wystarczającej na 3 miesiące i na podstawie tej
zgody otrzymał dostawę.
Şimdi Leh Elçisi bir adet mühürlü arzuhâliyle tercümanını
gönderip yukarıda sözü edilen şarap ve rakı izninin tarihi Obecnie poseł polski przysłał swego dragomana z
üzerinden 6 ay geçtiğini, beraberinde bulunanların sayısının zapieczętowanym podaniem, w którym pisze, że od czasu
da kalabalık olduğunu belirterek bundan böyle kendilerine 6 wspomnianej zgody na wino i anyżówkę minęło już 6 miesięcy,
ay yetecek miktarda 51.280 kg şarap ile 12.820 kg rakının evi- liczba osób z nim pozostających zwiększyła się, wobec czego
ne nakli için izin ve ruhsat verilmesini ister. Daha önce 3 aylık prosi o wydanie zgody i przyzwolenia na przywóz do jego
şarap ve rakı nakli için verilen emrin kaydı, Elçi'nin arzuhâli siedziby 51.280 kg wina i 12.820 kg anyżówki, co jest ilością
üzerine çıkarılmış ve tarafınızdan görülmesi için yüce Eşiği- wystarczającą na 6 miesięcy. Na prośbę posła wydobyto wcześniej
nize arz olunmuştur. wydaną zgodę na przywóz wina i anyżówki na okres 3 miesięcy i
przesłano ją waszej wysokości celem zapoznania się z nią.
Ferman siz Padişahımız efendimiz hazretlerinindir.
Decyzja należy do waszej wysokości, naszego Padyszacha.

287
94
TC. / BOA, HAT, 260/14978-A

288
LEH VE LİTVANYALILARIN OLUŞTURDUĞU VE "İKİ DOTYCZY ŻYCZENIA RZECZPOSPOLITEJ

MİLLET MÜTTEFİKLERİ" OLARAK ADLANDIRILAN POLSKIEJ, UTWORZONEJ Z NARODÓF POLSKIEGO
LEH CUMHURU'NUN OSMANLI DEVLETİ İLE I LITEWSKIEGO I ZWANEJ „KRÓLEWSTWEM
DOSTLUĞU DEVAM ETTİRMEK İSTEDİĞİNE DAİR OBOJGA NARODÓW”, KONTYNUOWANIA
PRZYJAŹNI Z IMPERIUM OSMAŃSKIM
~1792*~
İstanbul'da ikamet etmekte olan Tłumaczenie listu podpisanego i opieczętowanego przez

Leh Beyzadesi'nin1 mühürlü ve imzalı mektubunun ministra polskiego [charge d’affaires-Kajetan Chrzanowski],
tercümesidir. który przebywa w Stambule
Leh Beyzadesi söz konusu takririnde; "asıl Leh ülkesi halkı ile Minister polski we wspomnianym liście pisze: „zgodnie z
Leh ülkesine bağlı Litvanya eyaleti ahalisinden ibaret olup birbirle- obowiązkiem powiadamia, że w liście nadesłanym przez Rzec-
riyle yeni baştan ittifak yaptıkları için 'İki Millet Müttefikleri' diye zpospolitą Polską zwaną „Królewstwem Obojga Narodów”, które
adlandırılan Leh Cumhuru tarafından gelen yazıda; 'Leh Cumhu- zostało utworzone przez naród polski i związane z Polską narody
ru'nun Osmanlı Devleti ile olan iyi komşuluk ve dostluk münase- okręgu litewskiego, które w ten sposób zawarł całkiem nowe pr-
betlerine riayette devamlı ve kararlı olduğu' bildirildiğinden, görevi zymierze, ‘Rzeczpospolita Polska jest stała i zdecydowana w pr-
icabı bununla ilgili yazıyı Osmanlı Devleti'ne iletmekte olduğunu, zestrzeganiu stosunków dobrosąsiedzkich i przyjaźni z Imperium
kendisinin memleketine geri döneceğini, İstanbul'da kaldığı sürece Osmańskim’, przekazuje ten list Imperium Osmańskiemu, sam zaś
kendisine gösterilen yakın ilgi ve iyi muameleden dolayı teşekkür powraca do swego kraju i dziękuje za dobre traktowanie i bliskie
ettiğini" yazmaktadır. zainteresowanie, jakie okazywano mu w czasie pobytu w Polsce”.
1 Kajetan Chrzanowski. * Data w przybliżeniu
289
95
TC. / BOA, HAT, 1463/34

290
LEHİSTAN İLE OSMANLI DEVLETİ ARASINDA SZCZEGÓŁY KONFERENCJI Z POSŁEM POLSKIM

YAPILACAK AÇIK SAVUNMA VE GİZLİ SALDIRI [FRANCISZEK PIOTR POTOCKI] NA TEMAT
ANTLAŞMALARI HAKKINDA LEH ELÇİSİ'YLE1 TRAKTATU PRZYMIERZA OBRONNEGO I
YAPILAN GÖRÜŞMENİN DETAYLARI ZACZEPNEGO JAKIE ZOSTANĄ ZAWARTE MIEDZY
IMPERIUM OSMAŃSKIM I RZECZPOSPOLITĄ
POLSKĄ
~31.05.1792*~
Kaymakam Paşa, Do Kajmakama Paszy

Tarafımdan görülmüştür; mazbatayı widziano przez mnie, przyślijcie pro-
gönderesiniz. tokół
Şevketli, kudretli Padişahım efendim hazretleri Jego wysokość, prześwietny i wielkomocny nasz pan Padyszach
Dün Rumeli Kazaskeri Abdullah Molla Efendi, Reisülküttap

efendi ve İsmet Beyefendi kullarınız Leh Elçisi'yle Ayvansa- W dniu wczorajszym słudzy wasi najwyższy sędzia Rumelii
ray'da bulunan Sahib-i Âr Yalısı'nda bir görüşme yaptılar. Abdullah Molla, Reis Efendi i pan Ismet odbyli w siedzibie letniej
Bu görüşmede Leh Cumhuru'nun yapılmasını istediği açık Sahib-i Ar ktory znajduje sie w Ayvansaray rozmowę z posłem
savunma ve gizli saldırı ittifaklarına dair Leh Elçisi'nin sun- polskim. Podczas tej rozmowy zapoznano się ze wszystkimi,
duğu, her biri ayrı ayrı kâğıtlara yazılmış olan metinler ele zapisanymi na oddzielnych stronach tekstami, jakie przedstawił
alınıp bunlardaki şart ve maddelerden uygun olan ve olma- poseł polski, dotyczącymi przymierza w przypadku otwartej
yanlar, uzun uzadıya yapılan tartışma ve müzakereler netice- obrony i niejawnej zaczepny, jakie chce zawrzeć Rzeczpospolita
sinde ayıklanmış. Polska. W wyniku długich rozmów i dyskusji oddzielono
warunki i postanowienia odpowiednie od nieodpowiednich.
Bu şartlardan biri olan; "Leh ticaret gemilerinin, Karadeniz'de
dolaşmaları" maddesinin; "Müslüman bayrağı" ile "belirli mik- Jeden z tych warunków, ponieważ dotyczy dwóch spraw, które
tarda olmak" şekillerinin, hatt-ı hümâyûnunuz gereğince ve będą omawiane za waszą zgodą i na wasze polecenie, a mianowicie
ruhsatınız üzere görüşülmesine başlanacak iken, iki mesele- sformułowań „bandera muzułmańska” i „w określonej ilości” w
den dolayı bu maddenin görüşülmesi başka bir oturumda ele artykule „ruch polskich statków handlowych na Morzu Czarnym”
alınmak üzere ertelenmiş. Şöyle ki, toplantının başında Leh został odroczony do omówienia podczas innego spotkania. Na
Elçisi söz alarak; "Cumhurum tarafından Moskov üzerine savaş początku spotkania poseł polski zabrał głos i powiedział: „Już
açılacağı Prusya Kralı'na da bildirilmiş olduğunu size daha önce wcześniej powiedziałem wam, że Król Prus został powiadomiony, iż
söylemiştim. Prusya Kralı bu haber üzerine; 'Leh Cumhuru'nun bu Rzeczpospolita wypowie wojnę Moskwie. Król Pruski odpowiedział,
niyeti, içinde bulunulan duruma uygundur; pek memnun oldum' że ‘ten zamiar Rzeczpospolitej Polskiej jest odpowiedni do sytuacji, w
demiş. Daha sonra bu haberin cevabı istendiğinde ise; 'Ben daha jakiej się znajduje. Jestem z tego rad.’ Gdy później zażądano odpowiedzi
önce Nemçe'ye haber gönderdiğim gibi Moskov'a da haber gönde- na tę wiadomość, powiedział: ‘Jak wcześniej wysłałem wiadomość do
rerek barışa davet etmiştim. Moskov'dan bir cevap gelmeden size Niemiec, tak też wysłałem wiadomość do Moskwy i wezwałem do
cevap veremem.' demiş. Cumhurum tarafından bana böyle bildiril- pokoju. Nie dam wam odpowiedzi, póki nie otrzymam odpowiedzi z
di." demiş. Her ne kadar Leh Elçisi'nin bu ifadesinde anlatılan Moskwy’. Taką wiadomość dostałem z Rzeczpospolitej”. O ile jasnym
hadisenin, Moskovlu tarafından Prusya'ya; "Senin aracılığın jest, że historia ta opowiedziana przez posła polskiego dotyczy
kabul olunmaz." şeklinde cevap verilmesi hadisesinden önceki okresu sprzed udzielenia przez Moskwę odpowiedzi Prusom
bir zamana ait olduğu açık ise de Moskov'un aracılığı kabul w formie „Twoje pośrednictwo jest nie do przyjęcia”, to brak
etmemesi haberinden sonra Prusya Kralı'nın savaş ilan edip wiedzy, czy Król Prus ogłosi wojnę po otrzymaniu odpowiedzi
etmeyeceğinin bilinmemesi bu ertelemenin sebeplerinden odmawiającej akceptacji jego pośrednictwa, stała się jedną z
biri olmuştur. przyczyn tego odroczenia.
Ertelemeye sebep olan diğer mesele ise, Lehliler'in yapılması- Inną sprawą będącą powodem odroczenia jest warunek
nı istediği savunma ve saldırı ittifak metinlerinden, savunma postawiony w tekście o sprzymierzeniu na wypadek obrony,
291
ittifakı metninde; "Moskov veya Nemçe Devletleri birlikte veya będącym jednym z tekstów porozumienia o sprzymierzeniu
ayrı ayrı Leh Devleti'ne düşmanlıkta bulunurlarsa Osmanlı Dev- na wypadek obrony i zaczepny, jaki chcą zawrzeć Polacy: „Jeśli
leti'nin vadolunan asker ile o düşmana karşı Leh Devleti'ne, şayet Moskwa lub Austria, razem bądź osobno, podejmą wrogie działanie
Osmanlı Devleti'ne karşı düşmanlıkta bulunurlarsa Leh Devleti'nin wobec państwa polskiego Imperium Osmańskie udzieli pomocy
de aynı şekilde Osmanlı Devleti'ne yardım etmesi" şart koşulmuş obiecanymi żołnierzami, jeśli zaś wystąpią przeciwko Imperium
olup, bu şekilde saldırı ittifakı gereğince şayet Leh Devleti Osmańskiemu – pomocy takiej udzieli państwo polskie”. Zgodnie
Moskov'a karşı savaş ilan eder ve Nemçe Devleti de Moskov- więc z przymierzem na wypadek agresji w takiej formie, gdyby
lu'nun müttefiki olarak ona yardım için Leh Devleti üzerine Państwo Polskie wypowiedziało wojnę Moskwie, a Austria,
asker göndermek isterse, o takdirde Leh Devleti'nin de ittifak która jest sprzymierzeńcem Moskwy, wysłali z pomocą dla
şartı gereğince Nemçe'ye karşı Osmanlı Devleti'nden yardım Moskwy wojska do Polski, to wówczas Państwo Polskie, zgodnie
istemesi gerekecektir. Şayet Osmanlı Devleti yardım etmezse z przymierzem, będzie musiało zażądać pomocy Imperium
o takdirde Lehliler; "İttifak şartına riayet etmediniz." diyecekler- Osmańskiego przeciwko Austrii. I jeśli Imperium nie udzieli
dir. Yardım ettiği takdirde de Osmanlı Devleti ile Nemçe ara- pomocy, powiedzą, że „nie przestrzega warunków sprzymierzenia”.
sında yeni baştan bir düşmanlık ortaya çıkacaktır. Ertelemeye A jeśli udzieli pomocy, to pomiędzy Imperium Osmańskim i
sebep olan diğer mesele de budur. Austrią zaistnieje na nowo wrogość. I to jest druga sprawa, która
legła u podstaw odroczenia.
Bu belirsizliğin ortadan kaldırılması için pek çok müzakereler
yapıldığından, bunlar görüşmeye ait mazbata arz olunduğun- By usunąć ten stan nieokreśloności, przeprowadzono szereg
da siz Padişahımız'ın da malumu olacaktır. Şimdi bu şekilde rozmów. Jeśli zażyczy się protokołu z rozmów, to będziecie o
yazmamın sebebi ise, sırf bu işin niçin ertelendiğinin sizin tym wiedzieć jako Padyszach. Jeśli idzie o powód tego, że piszę
tarafınızdan bilinmesi içindir. Artık ferman siz şevketli Padi- w ten sposób, to jest chęć przekazania wam jedyne informacji o
şahımız efendimiz hazretlerinindir. odroczeniu. Decyzja należy do waszej wysokości, naszego pana
Padyszacha.
292
293
96
TC. / BOA, HAT, 1403/56683

294
RUS TAKİBATINDAN KAÇARAK OSMANLI LIST WOJEWODY MOŁDAWII [MIHAI SUTU]

DEVLETİ'NE SIĞINMASI MUHTEMEL BULUNAN Z PROŚBĄ O POWIADOMIENIE, CO NALEŻY
LEHLİLER HAKKINDA NE ŞEKİLDE İŞLEM UCZYNIĆ W SPRAWIE POLAKÓW, KTÓRZY
YAPILACAĞININ BİLDİRİLMESİ TALEBİNE DAİR UCIEKAJĄC PRZED PRZEŚLADOWANIEM ROSJAN
BOĞDAN VOYVODASI'NIN1 YAZISI NAJPRAWDOPODOBNIEJ SCHRONIĄ SIĘ W
IMPERIUM OSMAŃSKIM
~25.03.1794~
Tarafımdan görülmüştür. Widziałem.

Münasip olan hareket tarzı her ne ise Określić i przekazać najlepszy sposób
belirlenip kendisine bildirilsin. postępowania.
Boğdan Voyvodası kulunuzun yazısıdır. Jest to list waszego sługi Wojewody Mołdawii.
Siz Padişahımız'ın da malumları olduğu üzere Jak też wiadomo wam, Padyszachowi, już wcześniej w
daha önce kendisine, bu konuda "hakimane" związku z tą sprawą został on pouczony o „mądrych”
hareket eylemesi tembih edilmişti. Kendisi posunięciach. Pisze, że „mądre” posunięcia nie przyniosą
bu yazısında "hakimane" hareket etmenin bir żadnych korzyści. Decyzja należy do waszej wysokości.
işe yaramayacağını, mutlaka kesin bir emir
beklediğini yazmaktadır.
Ferman sizindir.
Bu defa takdim ettiğim arizamda belirtildiği üzere; Leh ülkesin- Jak już pisałem we wcześniej przekazanej petycji; Problem
de, Rusya karşıtı Lehliler meselesinin daha fazla büyüyerek bun- Polaków, którzy występują w Polsce przeciwko Rosji, jest coraz
ların Ruslar tarafından takibata uğramaları ve bunun sonucunda większy; występują oni przeciwko prześladowaniom ze strony
da ya isyan ederek veya öteden beri Rusya'dan hoşnut olmadıkla- Rosjan i w rezultacie wszczynają powstania; ponieważ też od
dawien nie darzą Rosji sympatią, jest prawdopodobnym, że
rı için Osmanlı Devleti'ne sığınmaları muhtemel bulunmaktadır.
będą chcieli szukać schroniehnia w Imperium Osmańskim.
Böyle bir durumda ya bunlar henüz Boğdan tarafına geçmeden W takiej sytuacji albo nie zostaną oni przyjęci przez waszego
bu kulunuz tarafından kabul edilmeyecek veya Boğdan toprağı- sługę nim jeszcze zaczną pojawiać się na terenach Mołdawii,
na geçerlerse o takdirde de Rusların bu kulunuza, Leh ülkesinde albo jeśli przybędą do Mołdawii zostaną przekazani Rosji za
veya sınırda bulunan general veya adamları veya Boğdan'da bu- pośrednictwem jej generałów lub ludzi, jacy znajdują się w
lunan konsolosları aracılığıyla bunların iade edilmesi, aksi tak- Polsce lub na granicy bądź jej konsuli w Mołdawii, albowiem
dirde Rusya'nın Boğdan'a asker geçirip bunları zorla çıkartacağı w przeciwnym razie jest duże prawdopodobieństwo, że Rosja
przekaże wiadomość, że wyśle do Mołdawii swych żołnierzy, by
yolunda haberler göndermeleri ihtimal dahilindedir. Ancak bu
usunąć ich na siłę. Nie jest to sprawa, jaką można by rozwiązać
mesele öyle güler yüzle, tatlı dille veya bazı tedbirlerle halledile- z uśmiechem na ustach, polubownie lub jakimś środkami, lecz
cek sıradan bir konu olmadığından konunun nezaket ve önemi- należy dokonać jej oceny w sposób odpowiedni do jej znaczenia
ne uygun bir değerlendirme yapılarak şayet Ruslar yukarıda ifade i powagi; dlatego też proszę o powiadomienie swego sługi w
edildiği tarzda taleplerde bulunurlarsa bu kulunuzun nasıl hare- sposób jasny i na piśmie o decyzji jego wysokości Padyszacha
ket etmem ve Ruslara ne cevap vermem gerektiğine dair yüce odnośnie do tego, w jaki sposób mam postępować, jeśli Rosjanie
Padişahımız ne ferman buyurursa bu kulunuza açıkça ve yazılı wystąpią z takim żądaniem jak wyżej, i jaką mam wówczas dać
im odpowiedź.
olarak bildirilmesini arz ederim.
Bu hususta ferman efendim hazretlerinindir. 22 Şaban, sene 1208 Wydanie decyzji w tej sprawie należy do jego wysokości naszego
pana. 22 Szaban roku Hidźry 1208.
1 Voyvoda Mihai Sutu.
295
97
TC. / BOA, HAT, 275/16150-B

296
LEHLİLERİN BAĞIMSIZLIKLARINI YENİDEN ODEZWA DWÓCH GENERAŁÓW POLSKICH DO

KAZANABİLMELERİ İÇİN, YAKINDA LEHİSTAN'A NARODU POLSKIEGO O POTRZEBIE WSPARCIA
GİRECEK OLAN NAPOLYON'U DESTEKLEMELERİ NAPOLEONA, KTÓRY WKRÓTCE PRZYBĘDZIE
GEREKTİĞİNE DAİR İKİ LEH GENERAL'İN LEH DO POLSKI, BY POLACY NA NOWO ODZYSKALI
HALKINA HİTABEN YAYIMLADIKLARI BİLDİRİ NIEPODLEGŁOŚĆ
~22.10.1806*~
Leh ileri gelenlerinden olup Leh ülkesinin 1791 yılındaki payla- Tłumaczenie odezwy do Polaków wydanego 22 października
şımı sırasında Leh Diyet Meclisi'nde Kaza Temsilciliği yapmış w trakcie pobytu Armii Francuskiej w Berlinie przez dwóch
olan Dobrowski1 ve Wybicski2 adlı iki General'in Berlin'deki wywodzących się ze szlachty polskiej polskich generałów Józefa
Fransa Ordusu'ndan 22 Ekim günü Lehlilere hitaben yayımla- Wybickiego i Jana Henryka Dąbrowskiego, którzy w trakcie
dıkları bildirinin tercümesidir. rozbioru Polski w roku 1791 sprawowali funkcję posłów do
Sejmu.
"Yenilmez Büyük Napolyon şimdi de 300.000 asker ile Leh ül-
kesine giriyor. Biz onun gizli niyetlerini araştırmak yerine cö- „Niezwyciężony wielki Napoleon przybywa do Polski z
mertliğine mazhar olmaya bakalım. O; "Sizin bağımsız bir millet 300.000 żołnierzy. Zamiast doszukiwania się w nim złych za-
olmayı hak edip etmediğinizi şimdi göreceğim. İşte Poznan'a doğru miarów, spójrzmy na osiągnięcia jego odwagi. Mówi: „Zobaczę
gidiyorum. Hakkınızdaki değerlendirmelerim oraya varınca zih- teraz, czy zasłużyliście na to, by być niezależnym narodem. Przy-
nimde şekillenecektir." demektedir. Bundan dolayı, var olmanız bywam prosto do Poznania. Gdy tam dotrę, moje o was sądy nabiorą
da, vatan sahibi olmanız da artık kendi elinizdedir. Zira sizin ostatecznego kształtu”. Wasz byt, posiadanie przez was własnej
intikamınızı alacak ve sizi yeniden var edecek kişi ülkenizde- ojczyzny jest w waszych rękach. W kraju waszym jest osoba,
dir. Derhâl, babalarını görünce ağlayan çocuklar gibi her ta- która dokona za was zemsty i sprawi, że zaistniejecie. Naty-
raftan süratle onu karşılayıp kalben ve bedenen uğruna gayret chmiast zachęćcie wszystkich, by witali go w każdym miejscu
göstererek herkesi harekete geçirin ve vatanınızın kurtuluşu jak płaczące dzieci, które zobaczyły swego ojca, i okazywali
için kanınızı dökmeğe hazır olduğunuzu ispat edin. Bugün si- radość sercem i ciałem. Udowodnijcie, że jesteście gotowi do
lahsız olduğunuz bilindiği için o size silah da verecektir. przelania krwi dla wybawienia swej ojczyzny. Wiadomo, że
dziś jesteście bez broni, broń tę otrzymacie od niego.
Ey, üzerimize musallat olanlar tarafından, onlar lehine kendi
aleyhinize savaşmak zorunda bırakılan Lehliler!.. Vatanını- Ejże, zniewoleni Polacy, którzy zmuszeni są walczyć przeciw-
zın bayrakları altında toplanın!.. Büyük Napolyon tarafından ko nim, dla siebie. Zbierzcie się pod flagami swej ojczyzny.
yakında getirtilecek olan Kościuszko, bu işin görevlisi olarak Kościuszko, którego wkrótce sprowadzi Napoleon, wytłu-
sizlere durumu anlatacaktır. Şimdilik emaneten onun hima- maczy wam sytuację jako osoba odpowiedzialna za te czyny.
yesindesiniz. Teraz jesteście pod jego ochroną.
Daha önce İtalya taraflarında askerî birlikler oluşturmanız Nadal pamiętacie, co zostało napisane we wcześniejszej
için sizlere dağıtılan bildiride yazılı olanlar hâlâ hatırınız- odezwie, byście tworzyli oddziały wojskowe we Włoszech.
dadır. İşte şimdi tasdik olundu. Bu birlikler Avrupa'nın ye- I stało się. Oddziały te stały się przykładem charakteru i cech
nilmez kahramanı nezdinde, haklarında iyi bir kanaat oluş- narodu polskiego, które pod przywództwem tego niezwy-
masını sağlayarak Leh milletinin huy ve karakterine örnek ciężonego bohatera Europy, utwierdzą to przekonanie”.
olmuşlardır." diye yazılıdır.
1 Jan Henryk Dąbrowski.
2 Józef Wybicki. * Data w przybliżeniu
297
98
TC. / BOA, A.MKT, 224/56

298
OSMANLI DEVLETİ'NE SIĞINMIŞ OLAN LEH VE POLECENIE WYSŁANE DO FUADA EFENDIEGO

MACAR İHTİLALCİLERİN RUSYA VE AVUSTURYA DOTYCZĄCE DZIAŁAŃ DYPLOMATYCZNYCH
DEVLETLERİ'NE TESLİM EDİLMEMESİ İÇİN RUSYA W KONTAKTACH Z ROSJĄ, BY ZAPOBIEC
NEZDİNDE YÜRÜTÜLECEK DİPLOMASİYE DAİR PRZEKAZANIU DO ROSJI I AUSTRII
FUAD EFENDİ'YE GÖNDERİLEN TALİMAT YAZISI UCIEKINIERÓW Z POLSKI I WĘGIER, KTÓRZY
SCHRONILI SIĘ W IMPERIUM OSMAŃSKIM
~14.09.1849~
Fuad1 Efendi'ye Sadaret'ten Yazı Pismo z Urzędu Wielkiego Weyzra do Fuada Efendiego1
Sizin de bildiğiniz gibi Rusya ve Avusturya Devletleri, Ma- Jak i wam wiadomo, Rosja i Austria zażądały wydania im
caristan'daki ihtilal hareketinin yenilgiye uğraması üzerine Polaków i Węgrów, którzy schronili się w Imperium Osmańskim
Osmanlı Devleti'ne sığınmış olan Leh ve Macarların kendile- po upadku powstania na Węgrzech. Car Rosji przesłał nawet, za
rine teslim edilmelerini istemiş; hatta Rusya İmparatoru bu- pośrednictwa Księcia Generała Radziwiłła, do jego wysokości
nun için yüce Padişah hazretlerine General Prens Radziwill Padyszacha osobisty list w tej sprawie. Ponieważ wasza wysokość,
ile özel bir mektup dahi göndermiştir. Bunların iade edilmesi znana ze swej mądrości, z łatwością zrozumie, jakiego rodzaju
veya bu husustaki talebe açıkça ret cevabı verilmesinin Os- kłopoty dla Imperium Osmańskiego może sprawić ich wydanie
manlı Devleti açısından ne gibi sakıncalar ortaya çıkaracağı, lub udzielenie odmownej odpowiedzi na takie żądanie, nie ma
herkesçe bilinen zekiliğinizin bir gereği olarak zatıaliniz ta- potrzeby wchodzić w dalsze szczegóły z tym związane.
rafından kolayca anlaşılacağından, bu konuda ayrıca ayrıntıya
girmeğe gerek yoktur. Wasza wysokość posiądzie dokładną wiedzę o treści
przekazywanych w załączeniu dokumentów, które odnoszą
Osmanlı Devleti'nin bu konudaki yaklaşım ve değerlendir- się do podejścia i oceny sytuacji przez Imperium Osmańskie
meleri ile elçilerin kullandıkları dil ve usul hakkında, bu yazı oraz o języku i zachowaniu się posłów. Nie ma więc potrzeby
ekinde gönderilen evrakı incelediğinizde muhtevasından ay- pisania o tym w tym liście. Pamiętając, że Car Rosji ma twardy
rıntılı bilgi sahibi olacağınız için burada onlara da yer veril- charakter i zawsze objawiał wobec Polaków osobistą wrogość,
memiştir. Rusya İmparatoru'nun sert mizacı ve bu durumda- jasnym jest, że uspokojenie go nie będzie łatwe. Jednakże z
ki Lehlilere karşı her zaman ortaya koyduğu şahsî düşmanlık pomocą Wszechmocnego Allacha, jest nadzieja, że ta trudna
göz önüne alındığında yatıştırılmasının çok da kolay olma- sprawa też zostanie rozwiązana dzięki sukcesom, jakie osiągnęła
yacağı açıktır. Ancak Cenâb-ı Allah'ın yardımı, Padişahımız wasza wysokość w rozwiązywaniu ciężkich spraw oraz waszej
efendimizin işlerin zor taraflarının hallinde gösterdiği başa- dojrzałości i przenikliwości.
rılar ve sizin kişisel yetkinlik ve isabetli görüşlülüğünüz saye-
sinde bu zor meselenin de çözüme ulaşacağı yolunda güçlü bir Jego wysokość Kalif uznał za stosowne, by w takiej sprawie, która
ümit ortaya çıkmıştır. dotyka honoru i godności naszego Padyszacha, natychmiast, bez
poszukiwania innych dróg wydać decyzję; ponieważ nie jest to
Padişahımız'ın onur ve gururuna dokunan böyle bir konuda, zgodne z rozumieniem humanitaryzmu przez urząd Padyszacha i
gerekli bütün yollara başvurmadan hemen olur verilmesi, Ha- uczuciem wierności, jakie żywią do Padyszacha jego słudzy, oraz
lifelik makamının insanlık anlayışına da, Padişah hazretleri- ponieważ Pan Titof2 nie chce podjąć rozmów, jako że otrzymał
nin kullarının ona olan sadakatlerine de uymayacağından ve wyraźne polecenia, przekazać bezpośrednio swe poglądy i ich
fakat Mösyö Titof2 da kendisine kesin talimat verildiğini be- przyczyny; jak też w tym celu – by ocenić upór Cara Rosji w tej
lirterek tartışmaya girmek istemediğinden, görüşlerimizi ve kwestii – wasza wielmożność udała się natychmiast, bez straty
bu olayın sebeplerini doğrudan doğruya iletmek ve Rus İm- czasu, z Bukaresztu do Warszawy.
paratoru'nun bu konudaki ısrarının derecesini anlamak üzere
zatıalinizin derhâl vakit kaybetmeden Bükreş'ten Varşova'ya Dlatego też, gdy tylko otrzymacie ten list, macie z listem tym
gitmeniz Halife hazretleri tarafından uygun görülmüştür. natychmiast wyruszyć w drogę. Jak Allach da, gdy dotrzecie
do Warszawy, przekażecie swym rozmówcom inne kwestie,
Bundan dolayı, bu yazı size ulaşır ulaşmaz ekindeki nâme-i jakie przyjdą wam do głowy w związku z tą sprawą, i jakie
hümâyûnu kutusuyla birlikte yanınıza alarak bir an önce o uznacie za stosowne oraz jakie pojawią się po zapoznaniu się w
tarafa doğru yola çıkmanız gerekmektedir. İnşallah Varşo- przesłanymi wam pismami. Przekażcie w sposób przekonujący,
1 Keçecizade Fuad, Fevkalade Elçi. 1 Keçicizade Fuad, Poseł Nadzwyczajny

2 Rusya Büyükelçisi. 2 Ambasador Rosji
299
va'ya vardığınızda, gerek gönderilen evrakın incelenmesi że nasze podejście, by nie wydawać uciekinierów, nie ma na celu
neticesinde ortaya çıkacak ve gerekse bu konuyla ilgili daha zaakceptowanie ich złych uczynków i ich ochronę, i wynika
başka akla gelebilecek münasip gördüğünüz hususları muha- jedynie z faktu, że schronili się w Imperium Osmańskim, że
taplarınıza anlatınız. Mültecilerin verilmemesi yönündeki bu Sułtan Osmański oczekuje od Cara Rosji by, sam postawił się
tavrımızın, onların yaptıkları kötülükleri onaylama veya on- na miejscu Sułtana i dokonał we własnym sumieniu oceny, jak
ları koruma amacı taşımadığını, sadece Osmanlı Devleti'ne sı- niezmiernie ważna i cenna jest ta sprawa dla jego wysokości
ğınmış olmalarından kaynaklandığını, Osmanlı Padişahı'nın Sułtana, że przybycie tych ludzi do Imperium Osmańskiego
Rusya İmparatoru'ndan, şanı yüce bir Padişah için bu mese- wynika z okazywanych im przez Imperium Osmańskie uczuć
lenin ne kadar kıymetli ve önemli olduğunu takdir ettikten bliskości i ułatwień; i jeśli by ta sprawa miała zostać oceniona
sonra elini vicdanına ve kendisini Osmanlı Padişahı'nın yeri- w sposób sprawiedliwy, to będzie jasno widać, że Imperium
ne koyarak ona göre bir değerlendirmede bulunmasını bek- Osmańskie, przyjmując tych uciekinierów, nie chce narażać
lediğini, bu insanların bizim ülkemize gelmelerinin Osmanlı na niebezpieczeństwo dobrych stosunków między dwoma
Devleti'nden bir kolaylık ve yakınlık görmelerinden kaynak- przyjacielskimi dla siebie i sąsiadującymi ze sobą państwami
lanmadığını, zaten bu olay insaflı bir şekilde değerlendirilecek i bezzasadnie je utrudniać, jak też że właściwe podejście Car
olursa Osmanlı Devleti'nin mültecileri çağırarak birbirleriyle Rosji do tej prośby będzie przyjęte przez Padyszacha jako
dost ve komşu olan iki devlet arasındaki iyi ilişkileri tehlike- nowa oznaka przyjaźni. Jeśli tego typu szczere wyjaśnienia nie
ye atmayı ve boş yere zor duruma düşmeyi istemeyeceğinin przyniosą skutku, oby Allach na to nie zezwolił, i jeśli dojdziecie
açıkça görüleceğini ve Rus İmparatoru'nun bu talebe uygun do przekonania, że Rosjanie nadal będą upierać się przy swym
davranmasının Osmanlı Padişahı tarafından, dostluğun yeni żądania, albo że skłonni są wręcz uczynić z tego powód do wojny,
bir işareti olarak kabul edileceğini etkili bir şekilde ifade edi- to nie kończcie tego procesu, lecz macie oznajmić, że „Imperium
niz. Şayet bütün bu samimi açıklamaların Allah göstermesin Osmańskie spodziewało się, że te szczere objaśnienia zostaną przez was
herhangi bir etkisi olmaz da sizde Rusların taleplerinde ısrarcı zrozumiane. Skoro jednak upieracie się przy swym żądaniu, to muszę
olacaklarına ve hatta işi savaş noktasına götüreceklerine dair poinformować Stambuł o takim stanie rzeczy. Niech Padyszach dowie
bir kanaat ortaya çıkarsa, o takdirde bu süreci sona erdirme- się o waszej ostatecznej decyzji i zobaczymy, jakiej odpowiedzi udzieli”,
yip; "Osmanlı Devleti'nin beklentisi bu samimi açıklamalarımızın po czy macie przekazać nam szczegółowy stan sprawy i czekać na
sizin tarafınızdan da takdir edileceği merkezinde idi. Madem ki odpowiedź. Jeśli natomiast okażą przyjazne podejście do naszej
siz talebinizde ısrar etmektesiniz, o zaman ben de durumu İstan- prośby, nie będzie takiej potrzeby i natychmiast powróćcie do
bul'a bildirmek zorundayım. İmparator hazretlerinin kesin kara- swego miejsca. Może być jeszcze inna sytuacja, oby Allach nas od
rını Padişahımız da öğrensin, bakalım ne cevap gelecek." şeklinde tego uchronił, że będziecie mieli podejrzenia, że prośba nasz nie
ifadelerde bulunup durumu ayrıntılarıyla bu tarafa bildirerek zostanie przyjęta. W takim przypadku oświadczcie, że „waszym
gelecek cevabı bekleyiniz. Şayet, inşallah talebimize uygun bir zadaniem nie było przekazanie odmownej odpowiedzi na żądanie
yaklaşım sergilerler de bütün bunlara ihtiyaç kalmazsa, he- Rosji, lecz przybyliście, by przedstawić stanowisko Padyszacha Carowi
men aslî görev yerinize dönünüz. Olabilecek bir başka durum Rosji”, i starajcie się dotrzeć do Cara. Jeśli się nie uda, wracajcie.
da, Allah göstermesin talebimizin kabul edilmemesi gibi bir
kuşkuya kapılmanızdır. O takdirde de; "görevinizin Rusya'nın To są polecenia naszego pana Padyszacha i tak zostały wam
talebine ret cevabı getirmek olmadığını, sadece Rus İmparatoru'na przekazane.
Osmanlı Padişahı'nın durumunu anlatma amacıyla geldiğinizi"
ifade ederek İmparator'a ulaşmağa çalışınız. Şayet bir tesiri
olmazsa geri dönünüz.
Bütün bunlar Padişah Efendimiz'in fermanıdır. Bu şekilde ta-

rafınıza bildirilir.
300
Mehmet Sadık Paşa | Michał Czajkowski
301
99
TC. / BOA, İ.HR, 59/2828

302
ÜLKELERİNDEN KAÇAN LEHLİLERDEN PROŚBA DO SUŁTANA O POMOC FINANSOWĄ DLA

İSTANBUL'A GELEN 32 KİŞİYE PADİŞAH 32 OSÓB SPOŚRÓD POLAKÓW, KTÓRZY UCIEKLI Z
TARAFINDAN PARA YARDIMINDA BULUNULMASI POLSKI DO STAMBUŁU
~09.11.1849~
Çok merhametli efendim hazretleri Wielce miłościwy nasz Panie
Ülkelerinden kaçan Lehlilerden şu sırada İstanbul'a 32 kişi 32 osoby, które uciekły z Polski, przybyły obecnie do Stambułu,
gelmiş olup kendileri çok fakir ve sıkıntı içinde oldukların- znajdują się w bardzo trudnym położeniu i są biedne; uważa się,
dan, hâllerine merhameten Padişahımız'ın sadakası olmak ve że wspomożenie tych ludzi kwotą 5.000 kuruszy, jako jałmużna
aralarında paylaştırılmak üzere kendilerine 5.000 kuruş ihsan z łaskawości Padyszacha, by podzielili się nią pomiędzy sobą,
buyurulmasının onun yüce şanına yakışır bir davranış olaca- będzie gestem godnym wielkiej sławy władcy. Proszę o wydanie
ğı düşünülmüştür. Bu hususta Padişahımız tarafından her ne polecenia w tej sprawie, gwoli spełnienia tej prośby.
şekilde ferman buyurulursa gereğinin yerine getirileceğini arz
ederim. 21 Zilhicce roku Hidżry 1265
21 Zilhicce, sene 1265
Âciz kulunuz şunu arz eder ki: Wasz wierny sługa powiadamia:
Siz Sadrazam Efendimizin işbu tezkiresi Padişahımız efendi- Jego wysokość Padyszach widział i zapoznał się z pismem waszej
miz hazretleri tarafından görülüp incelenmiş ve zatıalinizin wielmożności wielkiego wezyra i wydał polecenie, by – zgodnie
istekte bulunduğu şekilde, bunlara aralarında paylaştırılmak z prośbą waszej wielmożności – wypłacić 5.000 kuruszy do
üzere 5.000 kuruş ihsan olunması Halife Efendimiz tarafından podziału między nich. Przekazuję do informacji, decyzja należy
ferman buyurulmuştur. Gereği için bilgilerinize arz ederim. do was.
Artık bu konuda ferman sizindir.
23 Zilhicce roku Hidżry 1265
303
100
TC. / BOA, DUİT, 149/47-2

304
İSLAM DİNİNE GİREN LEH MÜLTECİLERİNDEN DOTYCZY NADANIA MICHAŁOWI

MICHAL CZAJKOWSKI'YE ŞEYHÜLİSLAM CZAJKOWSKIEMU, UCHODŹCY Z POLSKI, KTÓRY
HUZURUNDA MEHMED SADIK İSMİ VERİLDİĞİNE PRZESZEDŁ NA ISLAM, IMIENIA MEHMET SADYK,
DAİR W OBECNOŚCI MINISTRA SZEJK AL-ISLAM
~19.12.1850~
Kulunuz şunu arz eder ki: Wasz wierny sługa powiadamia:
Leh mültecilerinden olup uzun süreden beri İstanbul'da bulu- Książe Michał Czajkowski, jeden z uchodźców z Polski, który od
nan Kont Çayka1, İslam dinine girmiş olması münasebetiyle długiego czasu przebywa w Stambule i który - z okazji przejścia
kendisine bir kere de siz Şeyhülislam hazretlerinin huzurunda na Islam - zwrócił się z prośbą o wytłumaczenie mu zasad Islamu
İslam dininin esaslarının anlatılmasını ve bir de isim verilme- i nadanie imienia w obecności jego wysokości ministra szejk al-
sini istirham ettiğinden, kendisi yüce Makamınıza gönderil- islam, został odesłany do waszej wysokości. To co należy zrobić,
miştir. Artık gereğinin yapılması hususunda yetki zatıalini- należy już do waszej wysokości.
zindir.
13 Safer roku Hidżry 1267
13 Safer, sene 1267
Âciz duacınız şunu arz eder ki: Ten, który się za was modli, prosi:
Tezkirenizde yazılı hususlar hakkında bu duacınız bilgi sahi- Ten, który się za was modli, został poinformowany o sprawach
bi oldum. İslam dinine girmiş olan ve tarafımıza gönderilen przedstawionych w waszym liście. Wasz poddany, który
adı geçen kulunuza taltif ve ikramlarda bulunuldu. Kendisine przeszedł na Islam i został do nas przysłany, został ugoszczony
daha önce dinî esaslar anlatılmış olduğu için yeniden tekrarı- i należycie przyjęty. Ponieważ zasady naszej religii zostały mu
na gerek görülmedi. Kendisine ikinci isim olarak Sadık ismi przedstawione już wcześniej, nie widziano potrzeby powtarzania
konulmuş, bereket için de Mehmed ismi ilave edilerek Meh- tego. Jako drugie imię nadano mu imię Sadyk, a na szczęście
med Sadık ismi verilmiştir. Bu husus biz bağlınızın ziyadesiy- dodano imię Mehmed, tak że otrzymał imiona Mehmed Sadyk.
le memnuniyet duymamıza sebep olmuştur. İnşallah kendisi- Stało się to powodem naszej wielkiej radości i zadowolenia wraz
nin bundan böyle Osmanlı Devleti hizmetine alınıp sadakatle z waszym do nas przywiązaniem. Z pomocą Allacha zostanie on
hizmet ederek isteklerine kavuşması biz duacınızın dileğidir. teraz wciągnięty na służbę Imperium Osmańskiego i modlimy
Bu hususta irade efendim hazretlerinindir. się, by służąc wiernie osiągnął swe cele. Wola w tej sprawie
należy do waszej wysokości.
14 Safer, sene 1267
Şeyhülislam
Szejk al-Islam (Minister ds. Religii)
Arif Hikmet
Arif Hikmet
1 Michal Czajkowski.
305
101
TC. / BOA, İ.MMS_2_88

306
FRANSA'DAN GELEN LEHLİLERDEN İKİNCİ BİR UTWORZENIE DRUGIEJ BRYGADY KAWALERII

KAZAK SÜVARİ ALAYI OLUŞTURULMASI KOZACKIEJ Z POLAKÓW Z FRANCJI
~29.10.1854~
Merhametli efendim hazretleri Jego miłosierna wysokość
Değerli Sadık Paşa tarafından oluşturulan Süvari Kazak Ala- Tworzenie przez drogiego Sadyka Paszę brygady kawalerii
yı'nın kurulumunun tamamlandığı belirtilerek bir süvari alayı kozackiej zostało zakończone; jeśli utworzenie jeszcze jednej
daha kurulması uygun görülür ise gereği için harekete geçi- brygady kawalerii zostanie uznane za właściwe, to pismo jego
leceğine dair Osmanlı Ordusu Başkumandanı olan Sadrazam wysokości wielkiego wezyra będącego naczelnym dowódcą Armii
Paşa hazretlerinden gelen yazı ile Seraskerliğin bu konudaki Osmańskiej oraz odnośny dekret wezyra odpowiedzialnego za
tezkiresi Meclis-i Mahsus'ta görüşülmüştür. Görüşmede; Sa- sprawy wojskowe zostanie poddane pod rozwagę właściwej rady.
dık Paşa'nın oluşturduğu bu Alay'ın işe yaramış olmasından Uwaga rady: ponieważ brygada utworzona przez Sadyka Paszę
dolayı bir süvari alayının daha teşkilinin faydalı olacağı, hat- jest pożyteczna, utworzenie ich więcej będzie z korzyścią, tym
ta kurulması düşünülen bu Kazak alayında istihdam edilmek bardziej, że swego czasu przybyła za zgodą władz francuskich
üzere Fransa Devleti'nin izniyle geçenlerde Fransa'dan bir z Francji w nasze strony pewna grupa Polaków, by wstąpić
grup Lehlinin bu tarafa geldiği, bunların bir kısmı burada do brygady kozackiej, o utworzeniu której się myśli; część z
kalmakla beraber çoğu Varna'ya gitmiş olduğundan, burada przybyłych pozostała tutaj, a większość wyjechała do Warny;
kalanların da gönderilerek yukarıda belirtilen talep doğrultu- właściwym będzie, by tych, którzy pozostali tutaj, wysłać i
sunda yeni bir süvari alayı teşkiline izin verilmesinin uygun zezwolić im na wstąpienie do brygady kozackiej zgodnie z
olacağı, bu yeni alayın da önceki gibi Lehli Alayı değil "Kazak powyższym życzeniem; kwestia nadanie tej brygadzie nazwy
Alayı" diye isimlendirilmesi konusunun Hariciye Nezareti ile nie „brygada polska”, lecz „brygada kozacka” na podobieństwo
Müttefik Devletler elçilikleri arasında konuşulduğu, ancak poprzedniej brygady była omawiana pomiędzy ministerstwem
Varna'ya gitmiş olan bu Lehlilerin Rusçuk'a gönderildiğine spraw zagranicznych i posłami Państw Sprzymierzonych,
dair Seraskerlik tarafından verilen bilgi göz önüne alındığında jednakże biorąc pod uwagę wiadomości od wezyra, że Polacy,
Başkumandan Paşa'nın bunları Eflak ve Boğdan'da istihdam którzy udali się do Warny, zostali odesłani do Ruse, to Dowódca
etmeyi düşündüğü sonucuna varıldığı, oysa Lehlilerin Avus- Naczelny doszedł do wniosku, by zatrudnić ich na Mołdawii i
turya sınırına yakın yerlerde bulundurulmayacaklarına dair Wołoszczyźnie; lecz ponieważ wcześniej Imperium Osmańskie
Osmanlı Devleti tarafından Avusturya Devleti'ne daha önce udzieliło Austrii zapewnienia, że Polacy nie będą rozlokowani w
teminat verilmiş olduğu gibi Lehlilerin Avusturya askeriyle miejscach w pobliżu granicy z Austria, to pobyt Polaków wraz
birlikte Eflak ve Boğdan'da bulunmaları birçok olumsuz du- z żołnierzami austriackimi na Mołdawii i Wołoszczyźnie może
ruma yol açacağından bunların karşı yakada istihdamına izin być przyczyną szeregu niekorzystnych sytuacji, nie będzie zgody
verilemeyeceği, bu sebeple söz konusu Lehlilerden oluşturu- na ich lokalizację na dwóch przeciwnych brzegach; dlatego też
lacak Kazak Alayının kesinlikle Eflak ve Boğdan'a geçirilme- brygady, jaka zostanie utworzona z tych Polaków nie należy
den Dobruca taraflarında teşkil olunması ve gerekirse Eflak wysyłać na Mołdawię i Wołoszczyznę, lecz zlokalizować ich w
ve Boğdan'a uğramaksızın doğruca Besarabya'ya geçirilmesi pobliżu Dobrudży i w razie potrzeby przenieść ich bezpośrednio
gerektiği değerlendirilerek bu hususun Başkumandan Paşa'ya do Besarabii, bez przechodzenia przez Mołdawię i Wołoszczyznę;
kesin bir biçimde ve hususi bir surette bildirilmesi görüşü be- przyznano rację, że o sprawie tej należy poinformować w sposób
nimsenmiştir. Ancak bu konuda Padişah hazretleri tarafından zdecydowany i osobiście Naczelnego Dowódcę. Bez względu na
her ne şekilde irade buyurulursa ona göre gereğinin yerine to, jak będzie wola wyrażona przez jego wysokość Padyszacha,
getirileceğini arz ederim. trzeba będzie należycie ją wypełnić.
4 Safer, sene 1271 4 Safer roku Hidżry 1271
307
Zatıalinizin işbu Sadaret tezkiresi ile tezkirenizde sözü edilen Pismo waszej wysokości ministra oraz pismo jego wysokości
Başkumandan Paşa'nın yazısı ve Seraskerlik tezkiresi Padişah pierwszego ministra będącego naczelnym dowódcą Armii
hazretleri tarafından görülüp incelenmiş ve; yukarıda anla- Osmańskiej oraz odnośny dekret wezyra odpowiedzialnego za
tıldığı üzere, bu tarafta bulunan Lehliler de gönderilmek su- sprawy wojskowe zostały przeczytane i przeanalizowane przez
retiyle bir süvari alayının daha teşkiline izin verilmesi, işbu jego wysokość Padyszacha. Jak napisano powyżej: wydany został
Lehlilerden teşkil edilecek alayın da önceki gibi Kazak Alayı rozkaz wysłania przebywających w tych stronach Polaków i
diye isimlendirilmesi ve kesinlikle Eflak ve Boğdan'a geçi- utworzenia jeszcze jednej brygady kawalerii, nadania tej nowej,
rilmeyerek Dobruca'da kurulup gerekirse Eflak ve Boğdan'a utworzonej z tych Polaków brygadzie nazwy „brygady kozackiej”
uğramaksızın doğruca Besarabya bölgesine geçirilmesi husu- na wzór poprzedniej, zakwaterować ich w Dobrudży, absolutnie
sunun Başkumandan Paşa hazretlerine kesin bir biçimde ve bez przechodzenia przez Wołoszczyznę i Mołdawię, i wysłanie
hususi bir surette bildirilmesi emir ve ferman buyurulmuştur. jej bezpośrednio do Besarabii bez zachodzenia po drodze na
Bahse konu yazı ile tezkire yine tarafınıza iade edilmiştir. Ar- Wołoszczyznę i Mołdawię, oraz powiadomienie o tym osobiście
tık bu konuda emir ve ferman sizindir. i w zdecydowany sposób jego wysokości Naczelnego Dowódcę.
Wymienione pismo zostaje wam odesłane z powrotem. Decyzja
6 Safer, sene 1271 i polecenie w tej sprawie należy do was.
308
Kırım Savaşı esnasında Adam Mickiewicz | Adam Mickiewicz w czasie Wojnie Krymskiej
309
102
310
LEHİSTAN PRENSLERİNDEN WITOLD NOMINACJA KSIĘCIA POLSKIEGO WITOLDA

CZARTORYSKI'NİN SÜVARİ İKİNCİ KAZAK CZARTORYSKIEGO NA PUŁKOWNIKA DRUGIEJ
ALAYI'NA MİRALAY OLARAK TAYİNİ BRYGADY KOZACKIEJ
~21.04.1855~
Devletli efendim hazretleri Wasza wysokość
Osmanlı Ordusu Başkumandanı Paşa hazretleri, şu sırada Pa- Jego wysokość Naczelny Dowódca Armii Osmańskiej wydał
dişah emriyle teşkil olunup ben kulunuzun kumandası altında słownie rozkaz i nakazał, by wyznaczyć do Drugiej Brygady
bulunan Kazak Süvari 2. Alayı'na yine bu âciz tarafından uygun Kawalerii Kozackiej, która została utworzona z rozkazu
görülüp seçilecek yetenekli ve dirayetli bir Miralay tayin edil- Padyszacha i która znajduje się obecnie pod waszego sługi – moim
mesini sözlü olarak emir ve tembih buyurmuşlardı. dowództwem, uzdolnionego i mądrego pułkownika, którego
zaaprobuje i mianuje ten drogi dowódca.
Önceki Lehistan Kralı Czartoryski1 cenaplarının oğlu Mösyö
Witold esasen dirayet ve cesaret sahibi birisi olmanın yanı sıra Monsieur Witold, syn [Adama Jerzego] Czartoryskiego, jednego
daha önceleri bir müddet İspanya Devleti'ne başarılı hizmetler- z wielmożów przy poprzednim królu Polski, jest właśnie
de bulunmuş, daha sonra Sardunya Devleti ordusuna katılarak człowiekiem odważnym i mądrym, a oprócz tego oddał w
1848 - 49 yıllarında Sardunya'da ortaya çıkan savaşta mertlik,
przeszłości wiele, uwieńczonym zwycięstwami przysług Państwu
cesaret ve bağlılık göstererek 1 adet iftihar nişanı almağa hak
kazanmıştır. Kendisinin askerliğe liyakati herkesçe bilinmekte Hiszpańskiemu, następnie wstąpił do armii Sardynii i wykazał
olduğundan, Kazak Süvari Alayı'na Miralay tayin olunacağı- się w trakcie toczonej tam w latach 1848-49 wojny odwagą,
nı Fransa İmparatoru haşmetli Lui Napolyon hazretleri, Wi- mężnością i wiernością, za co został odznaczony medalem zasługi.
told'ün babasına memnuniyetle ifade etmiştir. Witold'ün söz Ponieważ wszyscy wiedzą, jak bardzo nadaje się do wojskowości,
konusu Alay'ın Miralaylığı görevini en iyi şekilde yerine getire- to i Cesarz Francji Louis Napoleon wyraził wobec ojca Witolda
rek yararlık ve sadakat göstereceğine bu kulunuz dahi kefildir. swe zadowolenie, że zostanie on mianowany pułkownikiem
Kendisinin söz konusu Alay'a Miralay olarak atanmasına siz Brygady Kawalerii Kozackiej. Niniejszy sługa wasz gwarantuje,
Paşamız tarafından da onay verilmesi hususunu emir ve fer- że Witold będzie pełnić funkcję pułkownika tej Brygady w jak
manlarınıza arz ederim. najlepszy sposób, z oddaniem i wiernością. Upraszam, byście jako
nasz pan wydali rozkaz i nakazali mianować go na pułkownika
25 Cemaziyelahir, sene 1271 tej Brygady.
Kulunuz 25 Dzemaziyelahir roku Hidżry 1271

2. Kazak Alayı Generali
Wasz sługa
General Zamoyski2
Generał 2. Brygady Kawalerii Kozackiej
(Mühür)
Generał [Władysław] Zamojski
Âciz kulunuz şunu arz eder ki: (pieczęć)
Lehistan prenslerinden olup Paris'te bulunan Mösyö Witold'ün Wasz wierny sługa powiadamia:
bu defa teşkil olunan Süvari İkinci Kazak Alayı'na Miralay ola-
rak atanmasına dair Osmanlı Rumeli Ordusu Kumandanı ta- W załączeniu do tego pisma przesyłamy do szanownego
rafından gelen yazı, siz Sadrazam Vekili tarafından görülüp urzędu ministra, celem zapoznania się przez was jako zastępcę
incelenmek üzere ekli takrir ile birlikte ekte yüce Sadaret maka-
ministra, pismo, jakie otrzymaliśmy od Naczelnego Dowódcy
mına takdim kılınmıştır. Bu yazıya göre zatıaliniz tarafından bu
konuda her ne şekilde emir buyurulur ise bu kulunuz tarafına Armii Osmańskiej dotyczące mianowania Monsieur Witolda z
bildirilmesini emir ve fermanlarınıza arz ederim. książąt polskich, obecnie w Paryżu, pułkownikiem tworzonej
właśnie Drugiej Brygady Kawalerii Kozackiej. Proszę o polecenie
8 Receb, sene 1271 poinformowania mnie – waszego sługi o waszej decyzji w tej
sprawie.
Rıza
8 Redzeb roku Hidżry 1271
1 Adam Jerzy Czartoryski.
2 Władysław Zamoyski. Rıza
311
TC. / BOA, İ.HR, 120/5904-1, 3

312
Devletli, merhametli efendim hazretleri Wasza wysokość i miłosierność
Kumandanlığınızın işbu tezkiresi ile ekindeki yazı ve takrirde Wiadomym wam są sprawy opisane w niniejszym piśmie
yazılı olan hususlar malumumuz oldu. Kazak Alayları Kuman- waszego dowódcy oraz w załączonych doń listach i przekazach.
danı değerli Sadık Paşa hazır burada iken adı geçen Mösyö Wi- Korzystając z tego, że dowódca Brygady Kawalerii Kozackiej
told'ün konumu, durumu ve gerçekten Lehistan prenslerinden przebywa tutaj, uznano za stosowne zbadać w rozmowie z nim
olup olmadığı hususlarının bir kere de kendisinden sorulup samym, czy wymieniony Monsier Witold pochodzi rzeczywiście z
araştırılması ve çıkacak neticeye göre hareket edilmesinin uy- książąt polskich, zbadać jego sytuację i położenie i podjąć działania
gun olacağı değerlendirilmiş; gönderdiğiniz yazı ve takrir ekte zgodnie z uzyskanymi rezultatami. Przesłane przez was pismo i
tarafınıza iade kılınmıştır. Artık, durumun bu şekilde araştırı- załączniki zostają zwrócone. Macie więc prawo zbadać sytuację i
lıp tarafımıza bildirilmesi hususunda yetki sizindir. powiadomić nas o wynikach.
18 Receb, sene 1271 18 Redzeb roku Hidżry 1271
Siz Sadrazam Vekili efendimizin yüce emirleri bu kulunuzun Polecenie waszej wysokości zastępcy ministra zostały przyjęte
malumu olmuş ve irade buyurduğunuz şekilde Mösyö Wi- do wiadomości przez waszego sługę i tak jak wyraziliście w swej
told'ün konumu ve durumu bir tezkire ile Sadık Paşa kulunuz- woli, spytano o sytuację i położenie Monsieur Witolda pismem
dan sorulmuştu. Gelen cevapta kendisinin gerçekten de daha do waszego sługi Sadyka Paszy. W odpowiedzi napisano, że
önce Lehistan Kralı olan Yağıla'nın3 ailesinden, dirayetli ve de- rzeczywiście pochodzi on z rodziny poprzedniego króla Polski
nenmiş bir kişi olduğu bildirilmiştir. Bahse konu yazı ve takrir Władysława II z dynastii Jagiełłów, jest człowiekiem mądrym i
yine ekte tarafınıza iade kılınmıştır. Artık bu konuda emir ve doświadczonym. W załączeniu przesyłamy wymienione pisma.
ferman sizindir. Decyzja należy do was.
3 Şaban, sene 1271 3 Szaban roku Hidżry 1271
Rıza Rıza
3 Jagiello(?).
313
103
RP. / Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, rękopisy, sygn. 22

[Sygn 22 karta 2r 2v i 3r, 3v - podpis; Sygn 22 karta 4r i 4v]
314
ADAM MICKIEWICZ'İN KIZI MARIA'YA DWA LISTY ADAMA MICKIEWICZA PISANE Z

İSTANBUL'DAN YAZDIĞI İKİ MEKTUP KONSTANTYNOPOLA DO CÓRKI, MARII. POL.
~03.10.1855 / 15.10.1855~
15 Kasım [1855], İstanbul Listopad 15, Stambuł [1855]
Sevgili Marynia'cığım, iyiyim. Yolumun nereye düşeceğini Jestem zdrów moja Maryniu. Nie wiem dotąd, jak rozporządzę
henüz bilmiyorum. Gelecek yolculuğum burada yapmam ge- dalszą moją podróżą, zależyć to będzie od interesów, któremam
reken işlere bağlı. tu przed wyjazdem załatwić.
Sana gönderilen Sadık'ın1 mektubunun bir nüshasını yine Posłana kopię listu Sadyka1 skopiujesz raz jeszcze i te odpisy
kopyalayıp, sonra dağıtılmak üzere suretlerini yanında muha- zachowasz u siebie do dalszego rozporządzenia. Oprócz p.
faza edeceksin. İzin vermezsem, Bay Lenoir2 hariç bu yazıları Lenoira2, nikomu nie trzeba tych pism udzielać, chybabym do
hiç kimseye vermemelisin. tego listem upoważnił.
Baccalaéat (Lisans) unvanını alıncaya kadar Władysław'a her Władysław owipowiedz, aby zawiesił wszelkie dalsze zamiary
türlü planını askıya almasını söyle. Ata binme ve silahşörlük aż do czasu, kiedy uzyska baccalauréat. Lekcje jazdy i fechtunku
derslerine çok ihtiyacı var. Oleś'in bütünleme derslerinin ay- bardzo mu potrzebne, nie chichnie zaniedbuje. Jeśli repetycje
lık ücreti ancak beş franga mal olursa, teyzene bunları temin [s] Olesia tylko pięć franków miesięcznie kosztują, poproś
etmesini ricada bulun. Bunun gerekli olup olmadığını Mü- Ciotki, żeby mu je zapewnić. Spytać jednak trzeba wprzódy u p.
dür'e daha önceden sor. dyrektora, czy są potrzebne.
Henryk Bey3 kendisi için üniforma temin etti. Önceden bir P. Henryk3 (Służalski, stary żołnierz, jeden z 13 członków legionu
kalpak da buldu. Onun bu kalpaktan mutlu olduğu kadar sformowanego we Włoszech w 1848 r. przez Mickiewicza)
keşke tüm Polonyalılar ve tüm insanlar da mutlu olsa. Fakat już się umundurował. Zaczął ekwipowanie się od kołpaka.
yeniliklerin yanı sıra yeni dertler de ortaya çıkıyor. Henryk, Obywszyscy Polacy i wszyscy ludzie byli tak z czegokolwiek
farelerin kalpağının içine gireceği korkusuyla uykusundan kiedykolwiek szczęśliwi, jak on z tego kołpaka! Ale obok nowych
uyanıyor. Burada sık sık yangınlar çıktığı ve uzaktan alev nabytków przy chodzą nowe troski. Henryk budzi się w nocy z
ışıkları görülebildiği için tehlike durumunda kolayca kurta- trwoga, czy szczury nie dostały się do kołpaka. A że tu często
rılabilsin diye kalpağını ve pasaportumu yanına koyduğunu sąpożary i łuna z okien widna nieraz, uważałem, że Henryk
düşündüm. Ekipmanımın diğer kısımlarını ihmal ediyor. kładzie na poderęczu dwa tylko przedmioty, swój kołpak i mój
passport, żebyśmy je w razie nie bezpieczeństwa [mogli] ocalić.
Sizlere içtenlikle selam ederim. Resz tamojego ekwipunku w calego nie obchodzi… Ale musi on
sam do was o tym rozpisać się.
A. M.
Pozdrawiam Was z serca
A. M.
1 Michał Czajkowski. 1 Michała Czajkowskiego.

2 Ludwik Zwierkowski. 2 Ludwika Zwierkowskiego.
3 Służalski. Eski askerlerden. 1848 yılında İtalya'da Mickiewicz tarafından ku- 3 Służalski. Staryżołnierz. Jeden z13 członków legionus formowanegowe
rulmuş olan lejyonun askerlerinden biri. Włoszech w 1848 r. przez Mickiewicza.
315
104
TC. / BOA, İ.MMS, 8/322-19

316
İKİNCİ KAZAK SÜVARİ ALAYI'NA MENSUP DOTYCZY OSIEDLENIA W ANATOLII I RUMELI

LEHLİLERDEN OSMANLI UYRUĞUNA GEÇMEK POLAKÓW Z DRUGIEJ BRYGADY KAWALERII
İSTEYENLERİN RUMELİ VE ANADOLU'DAKİ BAZI KOZACKIEJ, KTÓRZY CHCĄ UZYSKAĆ
ÇİFTLİKLERE YERLEŞTİRİLMELERİNE DAİR OBYWATELSTWO IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
~17.10.1856~
Merhametli efendim hazretleri Wasza wysokość i miłosierność
Savaşın başlangıcında, Osmanlı uyruklu Kazaklardan ve bu- Na początku wojny, z Kozaków pochodzenia osmańskiego i
rada mülteci durumunda bulunan Lehlilerden Kazak Alayı Polaków przebywających tu jako uchodźcy utworzona została
ismiyle bir Süvari Alayı oluşturularak Sadık Paşa'nın ku- brygada pod nazwą Brygada Kozacka, nad którą dowództwo
mandasına verilmişti. Daha sonra savaş dolayısıyla Osmanlı objął Sadyk Pasza. Później, z powodu wojny przybyła jeszcze
Devleti'nin hizmetinde bulunmak isteyen bir grup Lehli daha inna grupa Polaków, którzy chcieli przejść na służbę Imperium
gelmiş ve bunlardan da bir Kazak Alayı oluşturularak Lehli Osmańskiego, z których też została utworzona Brygada
mültecilerin önde gelenlerinden Kont Zamoyski'nin emri- Kozacka, dowództwo której przekazano jednemu z przywódców
ne verilmiş; bir süre sonra da İngiltere'nin isteği üzerine bu uchodźców polskich – Księciu Zamojskiemu. Pewien czas późnej,
ikinci Alay, Osmanlı Devleti askeri olmak üzere İngilizlerin na prośbę Anglii, ta druga brygada została przekazana pod zarząd
idaresine geçmiş idi. Anglików jako żołnierze Imperium Osmańskiego.
Barış antlaşması yapıldıktan sonra bu Alay da iade edilmiş Po zawarciu traktatu pokojowego brygada ta została zwrócona,
ancak İngiltere Devleti tarafından; bunların dağıtılmayıp ayrı jednakże Anglicy wysunęli pomysł, by brygady tej nie
bir alay olarak istihdamına devam edilmesi yönünde bir gö- rozwiązywać, lecz nadal utrzymywać jako oddzielną brygadę,
rüş ortaya atılmış ise de böyle ayrı olarak asker tutulmasının lecz wówczas zdecydowanie oświadczono, że utrzymywanie
Osmanlı Devleti'nin usulüne uygun olamayacağı kesin bir oddzielnie żołnierzy nie będzie zgodne ze zwyczajami Imperium
dille ifade edilmişti. Bunun üzerine İngiltere Elçiliğince; bun- Osmańskiego. Wówczas poselstwo angielskie mówiąc,
ların eskiden beri İngiltere ve Fransa'nın himayeleri altında że pozostawali on od dawna pod opieką Anglii i Francji,
oldukları, ayrıca savaş sırasında da İttifak'a hizmet ettikleri, ponadto podczas wojny służyli sprzymierzonym, wobec czego
bu sebeple bunların öylece bırakılmaları layık ve uygun düş- pozostawienie ich ot tak sobie nie będzie ani godne ani właściwe,
meyeceğinden, bunlardan Avrupa'ya gitmek isteyenlerin yol i zażądało, by tym, którzy będą chcieli udać się do Europy,
masraflarını kendileri karşılamak üzere gitmelerini sağlaya- umożliwić im to pod warunkiem, że sami pokryją koszty
cakları, ancak Osmanlı uyruğuna geçmeyi kabul edip kalmak podróży, a tym, którzy zechcą przyjąć obywatelstwo Imperium
isteyenlere de Osmanlı Devleti tarafından birer geçim kapısı Osmańskiego, Imperium Osmańskie powinno znaleźć im źródło
bulunup Osmanlı ülkesinde bırakılmaları ve başka yollardan utrzymania i pozostawić ich w Imperium oraz – do czasu, póki
geçimlerini sağlayıncaya kadar da tayinatlarının verilmesine nie znajdą innych sposobów na utrzymanie – powinno w dalszym
devam edilip maaşlarına karşılık da günlük bir miktar bir şey ciągu wypłacać im żołd i dodatkowo do wynagrodzenia dodawać
verilmesi talep edilmişti. Daha sonra bunlardan Avrupa'ya coś codziennie. Następnie spośród tych, którzy chcieli udać się
gitmek isteyen beş-altı yüzden fazla kişi İngilizler tarafından do Europy, wysłano pięćset – sześćset osób, a to, co należy robić
gönderilmiş, kalanlar hakkında yapılacak muamele ise Mec- wobec pozostałych, było przedmiotem wielu dyskusji w Radzie.
lis-i Vükela'da defalarca görüşülmüştü.
Wychodząc z powyższego, wysunięto myśl, że koro ci schronili
Bu cümleden olarak; bunların bir biçimde Osmanlı Sultanı'nın się pod osłonę łaskawości Imperium Osmańskiego i przez pewien
merhamet kapısına sığınmış ve bir aralık Osmanlı Devleti'nin czas świadczyli dla Imperium Osmańskiego służbę wojskową,
askerlik hizmetinde bile bulunmuş olmalarından dolayı, bun- to postępowanie wobec nich, jakby się miało ich wygnać,
lar hakkında kovar gibi muamele etmenin Padişah'ın şanına nie przystoi sławie Padyszacha i w takiej sytuacji zachodzi
uygun düşmeyeceği, bu durumda maaş ve tayinatlarının ve- konieczność wypłacania im żołdu i wynagrodzenia, a nie ma
rilmesi mecburiyeti ortaya çıkmakla beraber askerlik dışında też przeciwwskazań do tego, by zatrzymać ich w Imperium
Osmanlı Devleti'nin usul ve menfaatlerine uygun bir şekilde Osmańskim, poza wojskiem, w sposób zgodny ze zwyczajami i
Osmanlı ülkesinde tutulmalarında bir sakınca bulunmadığı, pożytkami dla Imperium, dzięki czemu jego wysokość Padyszach
böylece Osmanlı Padişahı hazretlerinin cihanı kuşatmış olan jeszcze raz okaże przykład swej, promieniującej cały świat
merhametinin bir örneğinin daha gösterilmiş olacağı, bu ko- wspaniałomyślności; jako sposób odpowiedniego rozwiązania
nuda uygun bir çözüm yolu olarak mesela bunlardan subay tej sprawy wysunięto myśl, by tych spośród oficerów, którzy
317
olanların geometri ve hesap bilmeleri ihtimalinden hareketle znają się na geometrii i obliczeniach, przenieść do służby
yol mühendisliklerinde ve yol yapım hizmetlerinde bir nevi inżynieryjnej i przy budowie dróg, zapewniając tym samym
düzenli amele şeklinde istihdam edilebilecekleri fikri ortaya swego rodzaju regularne zatrudnienie; jednakże pomysł ten nie
çıkmış ise de, en başta subayları içinde bu vasıfta kimse bu- został zaakceptowany, gdyż przede wszystkim pośród oficerów
lunmadığı anlaşıldığı ve erler için de bu şekilde bir istihdam nie było nikogo o takich kwalifikacjach, a zatrudnienie w ten
masraflı olacağı için bu fikir kabul görmemiştir. sposób zwykłych żołnierzy byłoby bardzo kosztowne.
Daha sonra, şayet bunlar Osmanlı uyruğuna geçmeyi kabul Następnie zaś wysunięto pomysł, że jeśli przyjmą oni
eder ve uygun görülecek yerlerde çiftçilik ve zanaatkârlık ya- obywatelstwo Imperium Osmańskiego i zgodzą się pozostać w
parak kalmayı kabul ederlerse, Tuna bölgesi -Rusya ve Avus- odpowiednich miejscach zajmując się rolnictwem i rzemiosłem,
turya Devletlerinin şikâyetine sebep olacağı için- hariç olmak to będzie można ich osiedlić w rozproszeniu na przykład w
üzere mesela Selanik, Tırhala, Yanya, Girit, İzmir ve Bursa Salonikach, Bursie, Izmirze, Janinie, Trikali, na Krecie, z
taraflarında dağınık olarak iskân edilmeleri ve bu bölgelere wyjątkiem obszaru Dunaju, gdyż byłoby to powodem skarg
bölük bölük gönderilip valiler vasıtasıyla bunların bazı çiftlik Rosji i Austrii, wysłać ich w te miejsca w grupach i - przy
sahiplerinin yanlarına yanaşma veya ortakçı olarak verilmele- pomocy miejscowych gubernatorów - pomóc im zbliżyć się
ri fikri ortaya çıkmış ve böyle bir şeye razı olup olmayacakları do posiadaczy gospodarstw lub zostać ich wspólnikami; przy
araştırıldığında onların da Osmanlı uyruğuna geçmeyi kabul badaniu, czy byliby oni na to chętni, okazało się, że są gotowi
etmeye ve Osmanlı Devleti'nin istediği yerlerde yerleşmeğe do przyjęcia obywatelstwa Imperium Osmańskiego i osiedlenia
hazır oldukları anlaşılmıştır. Bu şekildeki bir uygulamada, się w miejscach im wskazanych. Jeśli zostanie wydana zgoda na
yeni vatandaşlar kazanmanın dışında bir yarar görünmemek- takie rozwiązanie, z którego chociaż nie widać żadnych korzyści,
le birlikte bu fikir, politik bakımdan Osmanlı Devleti'ne çok prócz zdobycia nowych obywateli, lecz które z punktu widzenia
büyük yarar sağlayacak olan Selanik, Yanya ve Tırhala eya- politycznego przysporzy dużo korzyści Imperium Osmańskiemu
letlerindeki Rum ahali içerisine başka millet ve mezhepten i będzie zgodne z zamiarem wymieszania ludności w Salonikach,
insanların karıştırılması amacına da uygun olduğundan buna Janinie i Trikali z ludźmi innych narodowości i wyznań, to część
izin verilmesi hâlinde bunlardan Osmanlı uyruğuna geçmeye z tych, którzy zechcą przyjąć obywatelstwo Osmańskie, można
istekli olanlardan bir kısmının daha önceki Sadrazam Reşid by osiedlić w gospodarstwach jego wysokości wielkiego wezyra
Paşa hazretlerinin Tırhala'daki çiftliklerinde yarıcı olarak yer- Reszida Paszy jako pracowników rolnych; jego wysokość Pasza
leşme düşüncesiyle bu konuda Paşa hazretlerinin belirlemiş oświadczył, że zgodzili się na określone przez niego warunki,
olduğu şartları kabul ettikleri, şayet Padişah hazretleri tara- więc jeśli jego wysokość Padyszach wyrazi na to zgodę, jego
fından buna izin verilirse gereğinin yapılacağı Paşa hazretleri wysokość Pasza uczyni, co należy.
tarafından ifade olunmuştur.
Wszystkich ich jest siedemset - osiemset osób, z czego dwustu
Bunların tamamı yedi-sekiz yüz kişi olup duruma bakılırsa – trzystu chce osiedlić się w gospodarstwach Reszida Paszy,
iki-üç yüzünün Reşid Paşa'nın çiftliklerinde yerleşmek iste- a pozostałych przygarną inni właściciele gospodarstw w
dikleri, kalanların çoğunu da bölgedeki diğer çiftlik sahiple- tym okręgu, a jeszcze innych można rozlokować w innych
rinin alacakları anlaşılmış, geri kalanların da uygun yerlere odpowiednich miejscach. Jednakże, tak dla zasady jak i w
serpiştirilebileceği değerlendirilmiştir. Ancak gerek bu ko- odniesieniu do deklaracji Reszida Paszy, zostanie zrobione to, co
nunun esası gerekse Reşid Paşa'nın ifadesi hakkında Padişah nakaże jego wysokość Padyszach. W załączeniu, gwoli zapoznania
hazretleri tarafından her ne şekilde emir ve irade buyurulur się przez jego wysokość Padyszacha, list wymienionego Księcia
ise onun gereği yerine getirilecektir. Bu konuya dair adı geçen Zamojskiego oraz tłumaczenie projektu tekstu dotyczącego
Kont Zamoyski tarafından verilen mektup ile Osmanlı uyru- warunków przejścia na obywatelstwo Imperium Osmańskiego
ğuna geçme ve ikamet şartlarına dair hazırlanmış olan taslak i zamieszkania.
metnin tercümeleri de Padişah hazretleri tarafından görülüp
incelenmek üzere arz ve takdim kılınmıştır efendim. 16 Safer, roku Hidżry 1273
16 Safer, sene 1273
318
Siz Sadrazam hazretlerinin işbu tezkiresi ve sunulan evrak Pismo waszej wysokości wielkiego wezyra oraz załączony
Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenmiş ve gerek ko- dokument zostały przekazane do zapoznania się jego wysokości
nunun esasına dair yazılanlar ve gerekse adı geçen Paşa haz- Padyszachowi, który zaakceptował to, co zostało napisane w tej
retlerinin ifadesi, işin gereğine uygun bulunmuş olduğundan, sprawie, jak i objaśnienia wymienionego Paszy, i nakazał by, jeśli
talepte bulunulduğu şekilde gereklerinin yerine getirilmesi zostanie przedstawiona taka prośba, zrobić to, co jest konieczne.
Padişah hazretleri tarafından emir ve irade buyurulmuştur. Ponadto odsyłamy z powrotem pisma, jakie były załączone do
Ayrıca tezkireniz ekindeki evrak da yine tarafınıza iade edil- waszego listu. Decyzja należy do waszej wysokości,
miştir. Artık bu konuda emir ve ferman sizindir.
17 Safer, roku Hidżry 1273
17 Safer, sene 1273
319
105
TC. / BOA, İ.MMS, 8/322_18

320
SADRAZAM MUSTAFA REŞİD PAŞA'NIN LISTA POLAKÓW DO OSIEDLENIA W

TIRHALA'DAKİ ÇİFTLİKLERİNE YERLEŞTİRİLECEK GOSPODARSTWIE WIELKIGO WEZYRA MUSTAFY
LEHLİLERİN LİSTESİ RESZIDA PASZY W TIRKALI
~1856*~
Sadrazam hazretlerinin çiftliklerinde

yerleşmek üzere o bölgeye gitmeye hazır olan Lista imion Polaków gotowych udać się w tamten region celem
Lehlilerin isim listesidir. osiedlenia się w gospodarstwie jego wysokości wielkiego wezyra
Subaylar Süvari Erleri Oficerowie Żołnierze kawalerii

1 Yarbay Vroski Antuvan 1 Gavrilinko Teofil 1 Porucznik Vroski Antuvan 1 Gavrilinko Teofil
2 Binbaşı Anglero Ladislas 2 Zalifski Fransuva 2 Porucznik Anglero Ladislas 2 Zalifski Fransuva
3 Alay Papazı Kaçonski Şarl 3 Petroski Valiri 3 Ksiądz Kaçonski Şarl 3 Petroski Valiri
4 Alay hekimi 4 Masovski Fransuva 4 Lekarz brygady 4 Masovski Fransuva
5 Yüzbaşı Kaşolovski 5 Konuf Aleksandr 5 Kapıtan Kaşolovski 5 Konuf Aleksandır
6 Mülazım Migoreski Vindislas 6 Stopan Dimitri 6 Lejtnant Migoreski Vindislas 6 Stopan Dimitri
7 Mülazım Faroski 7 Piyanetka Luvi 7 Lejnant Faroski 7 Piyanetka Luvi
8 Mülazımısani Yaşinski İzidor 8 Minakovski Jozef 8 SanıtarıuszYaşinski İzidor 8 Minakovski Jozef
Süvari Çavuşları 9 Sandroviç Albir Podoficerowie kawaerii 9 Sandroviç Albir
1 Stemberoski Antuvan 10 Kohariski Luvi 1 Stemberoski Antuvan 10 Kohariski Luvi
2 Brozinski Antuvan 11 Mihaliski Beliz 2 Brozinski Antuvan 11 Mihaliski Beliz
3 Karveski Aleksandr 12 Kozoviski Hanry 3 Karveski Aleksandır 12 Kozoviski Hanry
4 Ganiyatoski Andre 13 Radiç Vinsan 4 Ganiyatoski Andre 13 Radiç Vinsan
5 Karot Pol 14 Valantoviç Kazmir 5 Karot Pol 14 Valantoviç Kazmir
6 Skovaski Aleksandr 15 Brovski Andre 6 Skovaski Aleksandır 15 Brovski Andre
7 Sarmata Konstantin 16 Kom Etiyen 7 Sarmata Konstantin 16 Kom Etiyen
8 Gravaye Jan 17 Jonkovski Antuvan 8 Gravaye Jan 17 Jonkovski Antuvan
9 Krotevski Hanry 18 Bajiski Pol 9 Krotevski Hanri 18 Bajiski Pol
10 Nivyadomski Filip 19 Moçariski Andre 10 Nivyadomski Filip 19 Moçariski Andre
Süvari Onbaşıları 20 Koloçinik Valiri Sierżanci kawalerii 20 Koloçinik Valiri
1 Vinsvavik Antuvan 21 Mazuriski Şarl 1 Vinsvavik Antuvan 21 Mazuriski Şarl
2 İngoviç Şarl 22 Korçiliski Jan 2 İngoviç Şarl 22 Korçiliski Jan
3 Stokovski Jan 23 Poravoski Jozef 3 Stokovski Jan 23 Poravoski Jozef
4 Kokyoviç İkzaviye 24 Benbenek Antuvan 4 Kokyoviç İkzaviye 24 Benbenek Antuvan
5 Soşinevski Piyer 25 Brodonas Jan 5 Soşinevski Piyer 25 Brodonas Jan
6 Jilikovski Teofil 26 Yahimak Jan 6 Jilikovski Teofil 26 Yahimak Jan
7 Yankovski Luka 27 Raciviç İpolit 7 Yankovski Luka 27 Raciviç İpolit
Piyade Çavuşları 28 Cisler Albir Sierżanci piechoty 28 Cisler Albir
1 Trapizo Fransuva 29 Doziniski Albir 1 Trapizo Fransuva 29 Doziniski Albir
2 Novak Antuvan 30 Ponyatowski Roh 2 Novak Antuvan 30 Ponyatowski Roh
Piyade Onbaşıları 31 Graç Nikoli Dowódcy oddziałów kawalerii 31 Graç Nikoli
1 Zaykovski Lion 32 Shocinski Stanilas 1 Zaykovski Lion 32 Shocinski Stanilas
2 Golka Gofrid 33 Bogdanoviç Antuvan 2 Golka Gofrid 33 Bogdanoviç Antuvan
İşbu neferin yedi sekiz yaşında Ma syna w wieku siedmiu-
bir oğlu vardır. ośmiu lat .
3 Jovil Antuvan 34 Romişiski Vayçih 3 Jovil Antuvan 34 Romişiski Vayçih
321
Piyade Erleri 35 Petroşkivic Silvister Żołnierze kawalerii 35 Petroşkivic Silvister

1 Oloniçki Luvi 36 Kozakevich Andre 1 Oloniçki Luvi 36 Kozakevich Andre
2 Jilak Toma Hastanede Bulunanlar 2 Jilak Toma Kawalerzyści
3 Jistiyak Roh Süvariden 3 Jistiyak Roh przebywający w szpitalu
4 Petroliski Matyus 1 Onbaşı Şivaski Matyus 4 Petroliski Matyus 1 Kapral Şivaski Matyus
5 Bartek Valiri 2 Onbaşı Zebiray Simon 5 Bartek Valiri 2 Kapral Zebiray Simon
6 Voncik Jozef 3 Nefer Piyontkovski Siyon 6 Voncik Jozef 3 Szeregowiec Piyontkovski Siyon
7 Yankovski Toma 4 Nefer Paçapenik Fransuva 7 Yankovski Toma 4 Szeregwiec Paçapenik Fransuva
8 Racinski Mateyo Piyadeden 8 Racinski Mateyo Z piechoty
9 Chowski Jakob 5 Onbaşı Eyfim Porem 9 Chowski Jakob 5 Kapral Eyfim Porem
10 Petroski Şarl 6 Er Pastan Şiveko 10 Petroski Şarl 6 Szeregowiec Pastan Şiveko
11 İstrenkovin İgopenatez Defter Hazırlandıktan Sonra 11 İstrenkovin İgopenatez Chętni, którzy ujawnili się po
Ortaya Çıkan İsteklilerin sporządzeniu spisu
İsimleri
12 Tomçik Fransuva 1 Onbaşı Pavloski 12 Tomçik Fransuva 1 Kapral Pavloski
13 Trilinski Valiri 2 Er Franitsof Vinsan 13 Trilinski Valiri 2 Szeregowiec Franitsof Vinsan
14 Kaloncik Simon 3 Er Franitsof Jan 14 Kaloncik Simon 3 Szeregowiec Franitsof Jan
15 Gjenski Stanislaw 4 Er Pascirski Fransuva 15 Gjenski Stanislav 4 Szeregowiec Pascirski Fransuva
16 Novakovski Jan 5 Er Zarinba 16 Novakovski Jan 5 Szeregowiec Zarinba
17 Biliçakovski Albir 6 Er Govos Daytis 17 Biliçakovski Albir 6 Szeregowiec Govos Daytis
18 Skovoski Antuvan 7 Er Dobrovoliski 18 Skovoski Antuvan 7 Szeregowiec Dobrovoliski
19 Sovinski Andre 19 Sovinski Andre
Toplam Razem
Adet Ilość
8 Subay 8 Oficerowie
12 Çavuş 12 Sierżanci
13 Onbaşı 13 Kaprale
58 Nefer 58 Szeregowcy
91 91
7 Sonradan ortaya çıkanlar 7 Ujawnienie później
98 98
322
Polonezköy | Adampol
323
106
TC ./ BOA, HR.MKT, 183/22

324
SADRAZAM MUSTAFA REŞİD PAŞA'NIN DOTYCZY MAŁŻEŃSTW KAWALERÓW POLSKICH

TIRHALA'DAKİ ÇİFTLİKLERİNDE İSKÂN OLUNAN ZAMIESZKUJĄCYCH W GOSPODARSTWACH
BEKÂR LEHLİLERİN BOSNA, MANASTIR VE FİLİBE WIELKIEGO WEZYRA MUSTAFY RESZIDA PASZY W
HAVALİLERİNDEKİ KENDİ MEZHEPLERİNDEN TIRKALI Z PANNAMI TEGO SAMEGO WYZNANIA Z
OLAN KIZLARLA EVLENDİRİLMELERİNE DAİR BOŚNI, BITOLI I PLOWDIW
~23.03.1857~
Bosna ve Hersek ve Rumeli Valileriyle Pismo ministerialne do gubernatorów Bośni i Hercegowiny,

İşkodra Mutasarrıfı'na ve Filibe Kaymakamı'na Sadaret'ten Yazı pana Szkodry oraz wójta Płowdiw
Osmanlı uyruğuna geçmeyi kabul ederek tarımla uğraşmak Jeśli chodzi o Polaków, którzy zgodziwszy się przyjąć
üzere benim Tırhala sancağındaki çiftliklerimde ikamet etme- obywatelstwo Imperium Osmańskiego i z polecenia Padyszacha
leri Padişah tarafından emrolunan Lehlilerin asayiş ve refah- osiedlili się w moich gospodarstwach w sandżaku Tirkala, by
larının temini ile nüfuslarının artması lüzumlu görülmekte ve zajmować się rolnictwem, to widać potrzebę zapewnienia ich
bunların çoğu da bekâr bulunmaktadır. Bu sebeple bunların dobrobytu i pewności bytu, ale też i wzrostu ich populacji;
Bosna, Hersek, Manastır, İşkodra ve Filibe havalisinde ikamet a większość z nich to kawalerowie. Dlatego też Padyszach
eden Osmanlı uyruklu mezhebdaşlarından kızlarını bunlarla nakazał za pośrednictwem zakonnika bośniackiego księdza
dinî inançlarına göre evlendirmek isteyenlerin Osmanlı uy- imieniem Filipos, by zezwolić im na zawieranie małżeństw z
ruklu Peder Filipos isimli Bosnalı rahip vasıtasıyla ve kızla- pannami pochodzenia osmańskiego, które zamieszkują w Bośni,
rıyla birlikte bahse konu çiftliklere gitmelerine izin verilip ge- Czarnogórze, Monastyrze, Szkodrze i Płowdiw, a które są
rekli kolaylığın gösterilmesi Padişah tarafından emredilmiş, współwyznawcami tych samych religii, oraz zapewnić wszelkie
durum diğer ilgililere tarafımdan yazı ile bildirilmiştir. Siz konieczne ułatwienia, by razem z pannami mogli przenieść się
de, idareniz altında bulunan yerler ahalisinden bu Lehlilere do wspomnianych gospodarstw. Sytuację przedstawiłem też w
kız vermek isteyenler olur ise Padişah emri gereğince hareket listach do innych zainteresowanych. Jeśli więc i w regionach
edip gerekli kolaylığı gösteresiniz. pod waszym zarządem są osoby gotowe wydać panny za tych
Polaków, proszę postępować zgodnie z nakazem Padyszacha i
ułatwiać im to.
325
107
TC. / BOA, İ.HR, 141/7391-2

326
SADRAZAM MUSTAFA REŞİD PAŞA'NIN DOTYCZY WYNAGRODZENIA DLA OFICERÓW I

ÇİFTLİKLERİNE GÖNDERİLECEK LEHLİ SUBAY ŻOŁNIERZY, KTÓRZY MAJĄ BYĆ WYSŁANI DO
VE ASKERLERİN MAAŞLARI, DOKTOR TAYİNİ GOSPODARSTW WIELKIEGO WEZYRA MUSTAFY
VE YARBAY JORDAN BEY'İN1 RÜTBE, NİŞAN VE RESZIDA PASZY, POWOŁANIA LEKARZA I STOPNIA,
HARCIRAHINA DAİR ORDERU I DIET DLA PANA PUŁKOWNIKA
WŁADYSŁAWA JORDANA
~01.04.1857~
Devletli ve merhametli efendim hazretleri Wasza wysokość i miłosierność
Siz Serasker hazretlerinin de malumu olduğu üzere benim Jak też wiadomo waszej wysokości - wezyrowi dowódcy armii,
çiftliklerime gönderilecek Lehli subay ve erlere dair bazı is- Książe Zamojski przekazał dwa pisma na temat pewnych
tekler hakkında Kont Zamoyski tarafından verilen iki adet żądań dotyczących oficerów i żołnierzy polskich, jacy mają być
yazı üzerine Padişah onayını havi tarafımdan yazılan tezkire, wysłani do mych gospodarstw; w załączeniu przesyłam wam,
görüp incelemeniz için ekte tarafınıza gönderilmiştir. Bunla- gwoli zapoznania się przez was, pismo Padyszacha dotyczące
rın bir an önce ikamet edecekleri yerlere gönderilmeleri için tych listów. By móc jak najszybciej wysłać ich w miejsca, gdzie
istekleri olan hususlardan; işlemiş ve işleyecek maaş ve aylık- będą zamieszkiwać, spośród ich żądań są takie, które to wy
larının ödenmesi, çadır ve kazan gibi eşyaların verdirilmesi, musicie załatwić: wypłacić im wynagrodzenia i żołdy, na jakie
Yarbay Jordan Bey'in rütbe fermanı, harcırahı ve askerî ko- zapracowali i zapracują, wyposażyć ich w takie przedmioty
numuna göre verilecek nişan için resmî inha yazısı ile doktor jak namioty i kotły, wydać rozkaz co do stopnia pułkownika
konusu sizin tarafınızdan halledilmesi gereken konular oldu- Jordana, przygotować pismo dotyczące diet i order, jakie mu się
ğundan, Padişah emri icabınca bunların gereklerinin hemen należą odpowiednio do jego stopnia wojskowego oraz zapewnić
yerine getirilmesi ve anılan tezkirenin iadesi hususunda emir im lekarza. Do was należy, by jak najszybciej spełnić, zgodnie z
sizindir efendim. poleceniem Padyszacha, to wszystko, i odesłać wspomniany list.
17 Receb, sene 1273 17 Redzeb, roku Hidżry 1273
Siz Sadrazam Vekili'nin ve Padişah hazretlerinin emirleri ma- Przyjąłem do wiadomości polecenie jego wysokości
lumum olduktan sonra durum Dâr-ı Şûra-yı Askerî'ye havale Padyszacha i wasze – wezyra dowódcy armii i sprawa została
olunduğunda; Padişah emri gereğince istenilen çadır ve ka- przekazana do Rady Wojskowej. Jeśli chodzi o wydanie,
zanların verilmesi hususunun Açıklar Memuru Mirliva Hüs- zgodnie z poleceniem Padyszacha, namiotów i kotłów, sprawa
rev Paşa kulunuza tembih ve ifade olunduğu, bunların işlemiş został przekazana i waszemu słudze Mirliva Husrev Paszy,
ve işleyecek olan maaşlarının ve Yarbay Jordan Bey'e kural urzędnikowi zaopatrzenia; sprawę wypłacenia pułkownikowi
gereği verilmesi gereken 1.319 kuruştan, harcırahın düzenle- Władysławowi Jordanowi należnych 1.319 kuruszy, zgodnie z
nen defter ve pusulaya göre ödenmesi hususunun Maliye Ne- księgami i pokwitowaniami dotyczącymi diet, przekazano do
zareti'ne havale olunması, Jordan Bey'in rütbesi için ferman ministerstwa finansów; przygotowano i przesłano list wezyra
çıkarılması ve dördüncü rütbeden kendisine bir adet Meci- dowódcy armii odnośnie do wydania rozkazu co do rangi Pana
diye nişanı verilmesi için Seraskerlik tezkiresi hazırlanıp su- Jordana i przyznania mu orderu Mecidiye, w odpowiedniej dla
nulması ve tayini istenen Doktor Manusçakski de faaliyetine niego, czwartej rangi; przekazano też wiadomość o konieczności
son verilen İkinci Alay'ın doktorluğu hizmetinde iken şu anda zawiadomienia ministerstwa zdrowia o oddelegowaniu doktora
Haydarpaşa Hastanesi'nde bulunduğundan onun tayini husu- Manuszczakskiego, który wcześniej był lekarzem drugiej
sunun da Mekteb-i Tıbbiye Nezareti'ne bildirilmesi gerekti- brygady, a obecnie pracuje w szpitalu w Haydarpasza. I tak sprawa
ği ifade edilmiştir. Bunun üzerine adı geçen doktorun tayini wyznaczenie tego lekarza została przekazana do ministerstwa
konusu Mekteb-i Tıbbiye Nezareti'ne bildirilmiş, zatıalinizin zdrowia; pismo waszej wysokości zostaje wam odesłane.
tezkiresi de yine tarafınıza iade kılınmıştır. Ayrıca sözü edilen Ponadto w załączeniu przekazuję pismo wezyra dowódcy armii
defter ve pusula ile adı geçen Jordan Bey'in fermanı için yazı- dotyczące wspominanych ksiąg i pokwitowań. Wydanie decyzji,
lan Seraskerlik tezkiresi de yine ekte tarafınıza takdim olun- jeśli uznacie to za właściwe, należy do was.
muştur. Bunlar sizin tarafınızdan da uygun görülürse gere-
ğinin yerine getirilmesi hususunda ferman sizindir efendim.
6 Szaban roku Hidżry 1273
6 Şaban, sene 1273
1 Władysław Jordan.
327
108
TC. / BOA, İ.HR, 149/7832

328
PRENS ADAM CZARTORYSKI'NİN, LEH PETYCJA KSIĘCIA ADAMA CZARTORYSKIEGO

MÜLTECİLERİNE KUCAK AÇIP İHSANLARDA Z PODZIĘKOWANIEM DLA SUŁTANA A ZA
BULUNAN OSMANLI PADİŞAHI'NA TEŞEKKÜR İÇİN PRZEGARNIĘCIE I OTOCZENIE DOBROCIĄ
SUNDUĞU ARİZA UCIEKINIERÓW POLSKICH
~27.06.1857~
Prens Czartoryski1 tarafından Padişah hazretlerine Tłumaczenie petycji Księcia Adama Księcia Czartoryskiego z
takdim kılınan 27 Haziran 1857 tarihli arizanın tercümesidir. dnia 27 czerwca 1857 do jego wysokości Sułtana
Siz şevketli Padişah hazretleri tahta çıktığınız günden beri, Wasza wysokość prześwietny Padyszachu, od dnia, kiedy
sizden önceki yüce padişahlar gibi Lehistan'ın bahtsızlığı wstąpiliście na tron, na podobieństwo wielu padyszachów przed
noktasında şefkat ve merhametinizi ortaya koydunuz ve cö- wami, okazywaliście współczucie i miłość dla nieszczęśliwego
mertlik dolu kalbinizin yönelmesi neticesinde hemşehrilerimi losu Polski i kierowani przepojonym hojnością sercem wzięliście
Padişahlığınızın kurtarıcı kanatları altına aldınız. İçlerinden mych ziomków pod swe opiekuńcze skrzydła. Niektórym z nich
bazılarına, kendileri için iftihar vesilesi olacak şekilde tenez- okazaliście łaskawość, która dla nich samych będzie powodem
zül buyurup güvendiniz. Bu kulunuz bile defalarca yüce Sul- do dumy. Ja, wasz sługa, również wielokrotnie stałem się
tanlığınızın teveccühlerine mazhar oldum. Aynı şekilde daha godnym zainteresowania Sułtanatu waszej wysokości. I tak
sonra, Osmanlı askerî sınıfına kabul edilen ve uğrunuzda samo w późniejszym czasie, dzięki łaskawości i za zgodą waszej
kanlarını dökerek vatanlarının zalimlerine karşı savaşmaktan wysokości dostąpił zaszczytów mój bratanek Generał Zamojski,
başka bir emelleri olmayan Lehlilerden kurulu askerî birliğin który został mianowany komendantem jednostki wojskowej
Kumandanlığına tayin olunan yeğenim General Zamoyski de złożonej z Polaków, przyjętych w szeregi żołnierzy osmańskich,
siz Halife hazretlerinin lütuf ve ihsanlarıyla şereflendi. Bu se- którzy nie innych oczekiwań jak tylko walczyć przeciwko
beple gerek bunların ve gerek ben kulunuzun, mazhar oldu- ciemiężcom ich ojczyzny i przelewać za nią krew. Mam nadzieję,
ğumuz siz Padişah efendimizin bu kadar lütuflarından dolayı że okażecie łaskę i wybaczycie mi, że odważam się zaprzątać
boynumuzun borcu olan derin şükran ve övgülerimizi ifade wam uwieńczoną prześwietną koroną głowę, by przekazać wam
etmek için tacı yücelikler olan başınızı ağrıtma cesaretini swe, będące moją powinnością podziękowania i słowa pochwały
göstermemi affetmeye tenezzül buyuracağınızı umarım. Bu za tyle okazanych przez waszą wysokość łask. Powodem
teşekkürler, şu anda Osmanlı uyruğu ile Osmanlı Ordusunda tych podziękowań jest pomoc, jakiej tak hojnie udzieliła
bulunan ve siz Padişah hazretlerinin ülkesinde göçmen şek- wasza wysokość, przy osiedlaniu się mych krajanów, którzy
linde çalışmakta olan hemşehrilerimin çoğunun iskânlarına przyjęli obywatelstwo osmańskie, służą w wojsku Imperium
başlandığı sırada çok şerefli yüce Hükümdarlığınız tarafından i jako uchodźcy pracują w kraju waszej wysokości. Chciałbym
cömertçe yardımda bulunulmuş olmasından kaynaklanmak- wyrazić, że proszę Allacha, którego łaskawość jest olbrzymia, by
tadır. Bu sebeple Lehistan'ın bir gün Osmanlı Devleti'ne karşı pewnego dnia Polska mogła spełnić swą powinność wyrażenia
olan bu teşekkür vazifesini yerine getirebilmesini ve Lehlile- wdzięczności Imperium Osmańskiemu i by Polacy mogli okazać
rin de siz Halife hazretlerine olan teşekkür ve bağlılıklarını swe przywiązanie i podziękowania waszej wysokości Kalifa. Z tej
ortaya koyabilecekleri imkânlara kavuşmalarını lütfu bol olan pięknej okazji przekazuję wyraz najgłębszego szacunku.
yüce Allah'tan dilediğimi ifade ederim. Bu güzel vesile ile en
derin saygılarımı sunarım.
1 Prens Adam Czartoryski.
329
109
TC. / BOA, HR.MKT, 235/65

330
ÇERKEZİSTAN'DA BULUNAN LEHLİLER İÇİN SİLAH DOSTAWA BRONI I AMUNICJA DLA POLAKÓW W
VE MÜHİMMAT TEDARİKİ CZERKIESJI
~21.04.1858~
Sadaret'ten Seraskerliğe Yazı Pismo do wezyra armii z urzędu naczelnego wielkiego wezyra
Çerkezistan'da bulunan Lehliler için silah ve mühimmat te- W załączeniu pismo dotyczące osoby imieniem Szulecki
dariki amacıyla İstanbul'a gelmiş olan Şevc(?)1 isimli şahsın (?), który przybył do Stambułu w związku z dostawą broni
meşhur Charlowsky'nin(?)2 adamı olduğuna ve bando Mira- i amunicji dla Polaków przebywających w Czerkiesji,
layı Jordan Bey'in evinde kalmakta olduğuna dair yeni gelen i który jest człowiekiem słynnego Czatoryskiego (?), a
bir yazı ekte gönderildi. Geçenlerde zatıalinize verilen benzer obecnie pozostaje w domu pułkownika Jordana. Zgodnie z
içerikteki pusula ile birleştirilerek daha önce yapmış olduğu- wcześniejszymi naszymi rozmowami oraz w nawiązaniu do
muz görüşme gereğince durum neyi gerektiriyorsa yerine ge- wcześniejszego pokwitowania o takiej samej treści, jakie było
tirilip bildirilmesi hususunda emir sizindir efendim. wam przekazane, do was należy decyzja o uczynieniu tego, co
jest konieczne.
1 Szulecki, Józef(?).
2 Czartoryski(?).
331
110
TC. / BOA, İ.DH, 407/26924

332
LEHİSTANLI MİRALAY ROMAN CZARNOCKI'NİN1 ŻĄDANIE POLSKIEGO PUŁKOWNIKA

OSMANLI ORDUSU SÜVARİ FIRKALARI'NI ROMANA CZARNOCKIEGO DOTYCZĄCE
YENİDEN DÜZENLEME TALEBİ PRZEORGANIZOWANIA KAWALERII ARMII
OSMAŃSKIEJ
~20.06.1858~
Cenâb-ı Hak şevketli, kerametli, kudretli, heybetli velinime- Oby Najwyższy uczynił waszą wysokość, sprawiedliwego,
timiz Padişah efendimiz hazretlerini adaletin karargâhı olan mocarnego, łaskawego, naszego dobroczyńcę Sułtana silnym i
tahtında daim ve kuvvetli kılsın. wiecznym na tronie – opoce sprawiedliwości
Kulunuzun arzuhâli şudur ki: Sługa wasz przedstawia poniższą prośbę:
Askerlik mesleğinde geçen kırk senelik tecrübeme dayanarak, Powołując się na czterdziestoletnie doświadczenie w profesji
geçen meselenin2 başlarında Osmanlı Devleti'nin Londra El- wojskowej, na początku ostatnich wydarzeń1 przedstawiłem
çisi Musurus Bey'e bir askerî layiha sunmuştum. Bunun üze- posłowi Imperium Osmańskiemu w Londynie panu Musurus
rine Padişah hazretleri tarafından izin verilmiş ve ben de bir swoją opinię żołnierza. Następnie, za zgodą jego wysokości
yaverimi yanıma alarak kendi masrafımla İstanbul'a ve bura- Padyszacha udałem się wraz ze swym adiutantem i na
dan da önceki Sadrazam merhum Reşid Paşa ve daha önceki własny koszt do Stambułu, a stamtąd – zgodnie z zaleceniami
Serasker Mehmed Ali Paşa hazretlerinin tavsiyeleriyle muha- poprzedniego wielkiego wezyra świętej pamięci Reszida Pasza i
rebe merkezine ulaşmış ve Osmanlı Ordusunda vuku bulan poprzedniego wezyra dowódcy armii Mehmeda Ali Pasza – na
cansiperane hizmetlerime mükâfat olarak bir adet Mecidiye pole walki, gdzie za me oddanie w służbie Armii Osmańskiej
nişanı ile ödüllendirilmiştim. zostałem odznaczony orderem Mecidiye.
O dönemde Osmanlı askerlerinin meşhur olan maharet ve W czasie tym stałem się ponownie świadkiem znanej odwagi i
cesaretine tekrar şahit olmakla beraber süvari tümeninin bazı uzdolnień żołnierzy osmańskich, lecz też odczułem, że oddziały
noktalarda ıslaha muhtaç olduğunu hissetmiştim. Bendeniz kawalerii wymagają w pewnych miejscach poprawy. Ponieważ
çocukluğumdan beri, süvari subayı olarak ikamet ettiğim od czasu swego dzieciństwa zdobyłem – prowadząc szkolenia w
bütün ülkelerde bu işin hocalığını yaparak bu konuda epey wielu krajach, w których przebywałem jako oficer kawalerii -
bir deneyim kazandığımdan, harp bilimlerinde ilerlemiş olan bogate doświadczenie w tej materii, chciałbym oddać swe usługi
Avrupa devletlerinin kullandıkları yeni usullere uygun olarak na rzecz armii Imperium Osmańskiego, które otoczyło mnie
yukarıda sözü edilen süvari tümenini tanzim etmek suretiyle aurą sprawiedliwością i którego zalety miałem okazję widzieć,
adaleti altında gölgelendiğim ve çok nimetlerini gördüğüm poprzez reorganizację tych oddziałów kawalerii w sposób
Osmanlı Devleti'nin ordusuna hizmet etmek isterim. Bun- zgodny z tym, co jest stosowane w państwach europejskich,
dan dolayı, mevcut olan süvari alaylarından birinin numune gdzie nauka wojenna jest bardzo zaawansowana. Dlatego też
olmak üzere tarafımdan tanzimi hususunun yüce Seraskerlik niniejszy sługa waszej wysokości po raz czwarty okazuje odwagę,
Makamına havalesi hakkında siz Padişah efendimiz hazretleri by prosić waszą wysokość Padyszacha o wydanie polecenia jego
tarafından ferman buyurulması dileğiyle haddim olmayarak wysokości wezyrowi dowódcy armii przekazania mi jednej
bu kulunuz dördüncü defa arzuhâl sunma cesaretini göster- brygady kawalerii na próbę celem dokonania jej reorganizacji.
dim. Artık bu konuda emir ve ferman kerametli, kudretli, Decyzja w tej sprawie należy do waszej wysokości, wielkiego,
heybetli velinimetimiz Padişah efendimiz hazretlerinindir. miłosiernego i mocarnego Padyszacha.
Kulunuz Wasz sługa

Lehistan Subaylarından Oficer polski, pułkownik Roman Czarnocki
Miralay Roman Czarnocki
1 Roman Czarnocki.
2 Kırım Harbi. 1 Wojna Krymska
333
111
TC. / BOA, İ.HR, 182/10134_1, 2, 3

334
VARŞOVA'DA ORTAYA ÇIKAN KARIŞIKLIKLAR TELEGRAF OD AMBASAD TURECKICH W

HAKKINDA OSMANLI DEVLETİ'NİN VİYANA WIEDNIU I BERLINIE NA TEMAT ZAMIESZEK W
VE BERLİN BÜYÜKELÇİLİKLERİ'NDEN GELEN WARSZAWIE
TELGRAFLAR
~05.03.1861~
Merhametli efendim hazretleri Wasza miłosierna wysokość
Rusya Lehistanı merkezi olan Varşova şehrinde ortaya çıkan Tłumaczenie dwóch telegramów od ambasadorów w Wiedniu
ihtilal hakkında Viyana ve Berlin Büyükelçilikleri'nden gelen i Berlinie dotyczących powstania, jakie wybuchło w Warszawie
iki adet telgrafnamenin tercümeleri, bu tezkire ekinde Padi- – stolicy Polski rosyjskiej, zostało przekazane waszej wysokości
şah hazretlerinin bilgilerine arz ve takdim kılınmıştır efen- wraz niniejszym pismem.
dim.
21 Şaban, sene 1277
Âciz kulunuzun arzı şudur ki: Wasz uniżony sługa przekazuje:
Siz Sadrazam hazretlerinin işbu tezkiresi ve ekindeki tercü- Pismo waszej wysokości wielkiego wezyra zostało przekazane
me, yüce Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenmiş ve jego wysokości Sułtanowi, który się z nim zapoznał. Decyzja w
tekrar tarafınıza iade olunmuştur. Artık bu konuda ferman tej sprawie należy do was.
sizindir.
22 Şaban, sene 1277
Hariciye Nezareti'ne Kalimaki Bey'den gelen Tłumaczenie telegrafu do Ministerstwa Spraw Zagranicznych z
28 Şubat 1861 tarihli telgrafnamenin tercümesidir. 28 lutego 1861 roku od pana Kalimaki.
Varşova'da bir karışıklık ortaya çıktı ve askerî güçler bu ka- W Warszawie wybuchły zamieszki, które siły wojskowe zdławiły
rışıklığı süngü ile bastırdı. Aynı karışıklık ayın 27'sinde daha bagnetami. 27 dnia miesiąca wybuchły podobne zamieszki, ale na
tehlikeli biçimde yeniden ortaya çıktı ve bu sefer askerleri większą skalę, tak że żołnierze byli zmuszeni użyć broni palnej. Są
ateşli silah kullanmak zorunda bıraktı. Bu haberler resmîdir. to wiadomości oficjalne. Jeśli będzie starać się o doprowadzenie
Komşusunun hükûmetini düşürmeğe o kadar çalışılınca so- do upadku władzy u swego sąsiada, to w końcu nie ostanie się
nunda kendi hükûmetinin de temeli yok olur. Acaba Peters- też fundament własnej władzy. Czy w końcu z Petersburgu
burg'da bu kuralın farkına varmayacaklar mı? Bence şüpheli. zrozumieją tę zasadę? Wątpię. Złem nie osiągnie się dobra.
Kasıt ve kötü niyetle iyiliğe gidilmez.
Hariciye Nezareti'ne Aristarki Bey'den gelen Tłumaczenie telegrafu do Ministerstwa Spraw Zagranicznych z
28 Şubat 1861 tarihli telgrafnamenin tercümesidir. 28 lutego 1861 roku od pana Aristarki
Varşova'da isyan çıkmış ve askerî kuvvet sevk olunmuş. Baş- W Warszawie wybuchło powstanie, wysłano wojsko. Brak
ka ayrıntı yoktur. Hersek'te karışıklık var mıdır? dalszych szczegółów. Czy w Hercegowinie dochodzi do
zamieszek?
335
112
TC. / BOA, İ.HR, 198/11272

336
RUS ASKERLERİNİN LEH İSYANCILARI DOTYCZY WYCOFANIA SIĘ ŻOŁNIERZY

KARŞISINDA YENİLEREK GERİ ÇEKİLMEK ROSYJSKICH PO PORAŻCE Z POWSTAŃCAMI
ZORUNDA KALDIKLARI, HER YERDE SIKIYÖNETİM POLSKIMI, WPROWADZENIE STANU
İLAN EDİLDİĞİ VE VARŞOVA'DA ASAYİŞİN HAKİM WYJĄTKOWEGO I ZAPROWADZENIA
OLDUĞUNA DAİR PUBLICZNEGO PORZĄDKU W WARSZAWIE
~28.01.1863~
Babıali Biuro tłumaczeń Wielkiej Porty

Tercüme Odası
Osmanlı Devleti'nin Viyana Büyükelçisi Kalimaki Bey tara- Tłumaczenie telegrafu z dnia 28 stycznia 1863 od Pana
fından Hariciye Nezareti'ne gönderilen 28 Ocak 1863 tarihli Kalimaki, Ambasadora Imperium Osmańskiego w Wiedniu,
telgrafnamenin tercümesidir. do Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Leh isyancılarıyla birkaç defa karşı karşıya gelen Rusya as- Żołnierze rosyjscy, którzy parokrotnie starli się z powstańcami
kerleri yenilerek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Grandük polskimi, zmuszeni zostali do wycofania się po porażkach.
Kostantin yardım için 50.000 adam istemektedir. Lehistan'ın Wielki Książe Konstantyn zażądał pomocy w ilości 50.000 ludzi.
her tarafında sıkıyönetim ilan olunmuştur. Varşova şehrinde W całej Polsce ogłoszono stan wyjątkowy. W chwili obecnej w
şimdilik asayiş hâkimdir. Şu ana kadar tarafımızdan ancak bu Warszawie panuje porządek. Do tej pory uzyskaliśmy tylko tyle
kadar bilgi elde edilebilmiştir. informacji.
337
113
TC. / BOA, İ.HR, 199/11322
338
LEHİSTAN İHTİLALİNİN ÇIKIŞ SEBEBİ VE PISMO OD AMBASADORA TURECKIEGO W

SEYRİNE DAİR OSMANLI DEVLETİ'NİN BERLİN BERLINIE DOTYCZĄCE PRZYCZYNY WYBUCHU
BÜYÜKELÇİSİ'NDEN GELEN YAZI POWSTANIA I JEGO PRZEBIEGU
~04.02.1863~
Osmanlı Devleti'nin Berlin Büyükelçisi tarafından Tłumaczenie telegrafu z dnia 4 lutego 1863 od Ambasadora
Hariciye Nezareti'ne gönderilen 4 Şubat 1863 tarihli yazının Imperium Osmańskiego w Wiedniu do Ministerstwa Spraw
tercümesidir. Zagranicznych
Lehistan'ın Rusya Devleti'nin elinde bulunan bölgesinde ihti- Już wcześniejszym telegramem informowałem waszą wysokość,
lal ateşinin büyümekte olduğunu siz Bakan hazretlerine daha że powstanie na obszarach Polski, jakie są pod panowaniem
önce telgraf ile bildirmiştim. Her ne kadar o zamandan beri Rosji, coraz bardziej się rozszerza. Jeśli nawet źródło podawanych
yayılan haberlerin kaynağı şüpheli bulunmakta ise de, olayın od tamtej pory wiadomości nie jest wiarygodne, to widać, że
wydarzenia przybrały niebezpieczny rozmiar. Nawet wysłanie
tehlikeli boyutlarda olduğu anlaşılmaktadır. Hatta haşmet-
do Petersburga, do jego wysokości króla generała Alonszlita
li Kral hazretlerine kendi Harp Yaveri General Alonşlit'i(?)
[?], pokazuje zaniepokojenie i obawy Dworu Prus. Jednocześnie
Petersburg'a göndermesini ihtar eylemesi Prusya Kabineto-
nawet żołnierze rezerwy w Poznaniu zostali wezwani pod broń.
su'nun korku ve telaşını göstermektedir. Bununla beraber Nie ma wątpliwości, że wybuchające od czasu do czasu powstania
Pojen Dukalığı'nda ihtiyat askerleri bile silah altına alınmıştır. w Polsce mają u swych podstaw szereg dążeń, jednakże według
Ara sıra Lehistan'da başgösteren ihtilallerin daima birtakım posiadanych przeze mnie informacji, to powstanie wybuchło
millî emellerden kaynaklandığında şüphe yok ise de aldığım z powodu sprzecznego z poczuciem godności ludzkiej poboru
bilgilere göre bu seferki ihtilalin ortaya çıkışına gerçekten żołnierza. Okazało się też, że Rosja nie próbowałaby poboru,
insanlığa aykırı biçimde yapılmış olan asker yazımı konu- gdyby nie obsadziła w różnych miejscach prawie 130.000
sunun sebep olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca Rusya Devleti'nin żołnierzy. Być może Rosja zamierza zaprzeczyć w ten sposób
çeşitli bölgelerde yaklaşık 130.000 kadar asker bulundurma- obywatelom polskim, którzy zarzucają jej słabość. Zwracam
dıkça asker yazımına teşebbüs etmediği de açıkça ortaya çık- uwagę waszej wysokości ministrowi, że linie telegraficzne na
mıştır. Galiba Rusya Devleti, kendisine isnat edilen gevşeklik samym początku powstania zostały – według jednych pogłosek –
iddialarını Lehli vatandaşları üzerinde yalanlamak niyetinde przecięte i zniszczone przez powstańców, wedle innych – przez
bulunuyor. Olayın ilk ortaya çıkışında telgraf hatlarının bir urzędników państwowych. Ponadto, jak wynika z niektórych
rivayete göre isyancılar, bir diğer rivayete göre de devlet me- poufnych pism, jakie otrzymałem, 400 powstańców zostało
skazanych na karę śmierci bez sądu. Jeśli okaże się, że jest to
murları tarafından kesilip tahrip edildiğine siz Bakan hazret-
prawda, to z pewnością Rosja nie będzie chciała podawać tego
lerinin dikkatinizi çekerim. Ayrıca, aldığım bazı özel yazılarda
pod ocenę społeczeństwa.
400 isyancının yargılanmadan idamlarına hükmolunduğu ifa-
de edilmektedir. Şayet bu durumun gerçek olduğu anlaşılacak
olursa elbette Rusya bunu kamuoyunun değerlendirmesine
arz edemeyecektir.
339
114
TC. / BOA, I.HR, 198/11294

340
RUSYA İLE PRUSYA ARASINDA LEH İSYANCILARI DOTYCZY POROZUMIENIA MIĘDZY ROSJĄ I
HAKKINDA BİR ANTLAŞMA İMZALANDIĞI VE LEH PRUSAMI ODNOŚNIE POWSTAŃCÓW POLSKICH I
İSYANININ GİDEREK ŞİDDETİNİ ARTIRDIĞINA DAİR WZROSTU NATĘŻENIA POWSTANIA W POLSCE
~13.02.1863~
Osmanlı Devleti'nin Berlin Büyükelçisi Aristarki Bey Tłumaczenie telegrafu z dnia 13 lutego 1863 od Pana
tarafından Hariciye Nezareti'ne gönderilen 13 Şubat 1863 Aristarki, Ambasadora Imperium Osmańskiego w Berlinie, do
tarihli telgrafnamenin tercümesidir. Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Prusya ve Rusya Devletleri arasında; Lehistan isyancıları hak- Zostało podpisane porozumienie pomiędzy Prusami i Rosją
kında yapılacak işlemler, bunlarla ilgili olarak sınır bölgesinde dotyczące postępowania wobec powstańców polskich,
uyulacak usul ve Rusya askerlerinin Prusya üzerinden Sırbis- traktowania ich w regionach przygranicznych i przejścia
tan'a geçişine dair bir antlaşma imzalanmış ve araştırmala- żołnierzy rosyjskich przez Prusy do Serbii, i według tego,
rıma göre bu antlaşmaya, ihtiyaç durumunda Prusya Dev- czego się dowiedziałem, do porozumienia tego dołączono tajne
leti'nin Rusya'ya fiilî olarak yardımda bulunmasına dair de postanowienie o praktycznej pomocy Prus dla Rosji w razie
bir gizli madde eklenmiştir. Bu ittifaka katılması için Prusya takiej potrzeby. Prusy zaproponowały Austrii przyłączenie się
tarafından Avusturya'ya da teklifte bulunulmuş ise de kabul do tej koalicji, lecz nie zostało to przyjęte, a ambasador Austrii
edilmemiş ve Avusturya Elçisi bu kulunuza, ortada bu du- powiedział waszemu słudze, że nie widzi powodu, dla którego
rumu gerekli kılacak kabul edilebilir bir sebep göremediğini miałoby to być konieczne. Austria jest oskarżana, że rzekomo
söylemiştir. Avusturya Devleti burada güya isyan hareketini wspiera ten ruch powstańczy. Powstanie z każdym dniem
cesaretlendirmekle itham olunmaktadır. İhtilal her geçen gün przybiera na sile, a dodać do tego trzeba odległości, trudności
şiddetlenmekte; mesafe uzaklığı, haberleşme zorluğu, elveriş- w porozumiewaniu się, niekorzystne warunki atmosferyczne i
siz mevsim şartları ve ahalinin taassubu da buna eklenmekte- fanatyzm narodu. Jednakże wyraźnie widać, że z żadnej strony
dir. Fakat çılgınca yapılan şu harekete hiçbir taraftan yardım nie nadejdzie pomoc dla tego, prowadzonego w szalony sposób
olunmayacağı açıkça görülmektedir. powstania.
341
115
TC. / BOA, İ.HR, 199/11321

342
İNGİLTERE, PRUSYA VE FRANSA KAMUOYUNUN OCENA AMBASADY TURECKIEJ W LONDYNIE

LEHİSTAN'DA YAŞANAN İSYAN VE OLAYLAR DOTYCZĄCA STANOWISKA OPINII PUBLICZNEJ W
KARŞISINDAKİ TUTUMU HAKKINDA ANGLII, PRUSACH I FRANCJI WOBEC POWSTANIA I
OSMANLI DEVLETİ'NİN LONDRA WYDARZEŃ W POLSCE
BÜYÜKELÇİLİĞİ'NDEN GELEN YAZI
~26.02.1863~
Osmanlı Devleti'nin Londra Büyükelçisi Musurus Bey'den Tłumaczenie pisma z dnia 26 lutego 1863 od Pana Musurus,
Hariciye Nezareti'ne gelen 26 Şubat 1863 tarihli Ambasadora Imperium Osmańskiego w Londynie, do
yazının tercümesidir. Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Lehistan olayları İngiltere'de üzüntü verici etkilere sebep oldu. Bu Wydarzenia w Polsce stały się powodem napełniających
olayların Rusya Devleti'nin emriyle kasten yapılan benzeri görül- smutkiem komentarzy w Anglii. Ponieważ słyszy się, że jest
memiş birtakım gaddarca uygulamalardan kaynaklanan bir ihtilal to powstanie przeciwko prowadzonym na polecenie Rosji
olduğu, Rusya Devleti'nin uygulamalarıyla isyanı bizzat davet et- barbarzyńskim praktykom, jakich wcześniej nie widziano,
tiği, Rus askerlerinin isyanı bastırmak için Lehistan köy ve kasa- Rosja swymi działaniami sama wezwała do powstania, żołnierze
balarını yakıp yıkmakta ve çeşitli zulüm ve tecavüzler ile ahalisini rosyjscy, by stłumić powstanie, grabią i palą polskie wsie i miasta
katl ve idam etmekte oldukları işitildiğinden, şu anda Leh milleti i dopuszczają się różnych zbrodni i gwałtów, jak też zabijają i
hakkında gazeteler ve İngiliz milletinin çeşitli sınıfları ve özellikle mordują naród, to obecnie zainteresowanie i sympatia wobec
politikacıları taraflarından gösterilmekte olan ilgi ve muhabbet bir Polski ze strony gazet angielskich i różnych klas społeczeństwa
kat daha artmıştır. İngiltere Devleti'nin bakanları resmî konumları angielskiego, a szczególnie polityków, znacznie wzrosły.
gereğince ölçülü konuşmaları gerekirken insaniyete aykırı olan bu Ministrowie angielscy, którzy ze względu na swe urzędowe
hareketleri Parlamento'da açıkça kınadılar. pozycje, powinni wypowiadać się umiarkowanie, jawnie
Aracılık yapılmaması kuralına aykırı olarak Prusya Devleti tarafın- potępiają w Parlamencie te nieludzkie postępowania.
dan Rusya Devleti'ne askerî yardım vadedilmiş olması da kamuo-
yundaki hoşnutsuzluğa ek olarak Prusya Kralı hakkında genel bir Sprzecznie z zasadą niewystępowania w roli pośrednika, Prusy
öfkeye sebep olmuştur. Hâlbuki Avusturya Devleti'nin akıllıca takip obiecały rzekomo Rosji pomoc wojskową, co stało się powodem
ettiği tarafsızlık politikası, beraberinde günden güne artan bir genel gniewu społeczeństwa na Króla Prus. W tym czasie Austria
kabulü getirmiştir. Bu ilgi ve fikirler Fransa'da daha şiddetli biçimde mądrze prowadzi politykę nieangażowania się, co spotkało się
ortaya çıkmış ve şu aralık her ne kadar Lord Russel resmî girişimler z rosnącym każdego dnia poparciem. Zainteresowanie i opinie
yapılmadığını kesin olarak ifade etmiş ise de İngiltere ve Fransa Dev- w tej sprawie ujawniły się z jeszcze większą siła we Francji,
letleri taraflarından, Prusya Devleti'yle Rusya Devleti arasında imza- i jeśli nawet obecnie Lord Russel oświadczył, że nie będzie
lanmış olan antlaşmanın hükümlerinin yürürlüğe girmesini engel- podejmować się oficjalnych działań, to - by zapobiec wejściu
lemek amacıyla Berlin Hükûmeti nezdinde tebligat icra kılınmıştır. w życie postanowień tego porozumienia podpisanego między
Lord Russel'ın ifadesine göre şu anda sayıları 10 bini geçmeyen Prus i Rosją – Anglia i Francja przekazały rządowi w Berlinie
silahlı isyancıların Rusya Devleti'nin askerî gücüne uzun zaman oświadczenie.
direnebileceğini hiç kimse ümit edemiyor. Bununla beraber Leh-
liler hakkında her taraftan gösterilen ilgi ve muhabbete bakılınca Według wypowiedzi Lorda Russela, nikt obecnie nie ma nadziei,
İngiltere ve Fransa Devletleri'nin gayriresmî yollardan birtakım że niespełna 10.000 uzbrojonych powstańców będzie mogło
tavsiyeler ve belki bir diplomatik arabuluculuk ile Rusya Devleti'ni, przez dłuższy czas przeciwstawiać się sile wojskowej Rosji.
Lehistan'ın içinde bulunduğu durumu gerçek anlamda ve ciddi bi- Jeśli się więc spojrzy na okazywane Polsce przez wszystkich
çimde ıslah etmeye mecbur edecekleri kuvvetle beklenmektedir. zainteresowanie i sympatię, usilnie oczekuje się, że Anglia i
İşte gerek Lehlilerin isyan hareketleri ve gerek bu iki Devlet'in Francja, poprzez pośrednictwo dyplomatyczne i szereg działań
arabuluculuklarının sonucu ne olursa olsun, Fransa Devleti'nin nieoficjalnymi drogami, zmusi Rosję do poważnej i rzeczywistej
Lehlilere karşı ortaya koyduğu bu şefkatli yaklaşımlar Fransa İm- zmiany sytuacji, w jakiej znajduje się obecnie Polska. Jaki by nie
paratoru'yla Rusya İmparatoru arasında mevcut olan birlik bağı- był wynik czy to ruchów powstańczych w Polsce czy też mediacji
nı gevşetecektir. Bunun sonucunda da Fransa'nın Osmanlı ülkesi tych dwóch państw, takie pełne sympatii podejście Francji
hakkındaki politikasını İngiltere politikasına yaklaştırarak yeniden do Polaków osłabi więzi jedności między Cesarzem Francji i
düzenleyeceği gayet açıktır. Imperatorem Rosji. W wyniku tego, jasno widać, polityka
Bu vesile ile saygılarımı arz ederim. Francji wobec Imperium Osmańskiego zbliży się do polityki
Anglii i zostanie na nowo określona.
343
116
TC. / BOA, İ.HR, 200/11425

344
LEH MİLLÎ HAREKETİNİN HIZLA YAYILDIĞINA, PISMO Z AMBASADY IMPERIUM OSMAŃSKIEGO

AVRUPA DEVLETLERİNİN RUSYA'YA NOTA W PETERSBURGU DOTYCZĄCE SZYBKIEGO
VERDİĞİNE VE RUSYA'NIN TAKINDIĞI TUTUMA ROZPRZESTRZENIANIA SIĘ RUCHÓW W POLSCE,
DAİR OSMANLI DEVLETİ'NİN PETERSBURG PRZEKAZANIA PRZEZ PAŃSTWA EUROPEJSKIE
BÜYÜKELÇİLİĞİ'NDEN GELEN YAZI NOTY ROSJI I STANOWISKA, JAKIE ZAJĘŁA ROSJA
~18.04.1863~
Osmanlı Devleti'nin Petersburg Büyükelçiliği tarafından Tłumaczenie pisma z dnia 18 kwietnia 1863 od Ambasadora Imperium
Hariciye Nezareti'ne gelen 18 Nisan 1863 tarihli yazının tercümesidir. Osmańskiego w Petersburgu do Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Langiewicz'in1 yenilgiye uğraması, beklendiği gibi Lehlilerin Porażka Langiewicza stała się przyczyną nie – jak oczekiwano
millî hareketini zayıflatmak bir yana hareketin şiddetlenip ge- osłabienia ruchu narodowego Polaków – lecz jego umocnienia
nişlemesine sebep olmuştur. Şu anda halkın her kesimi yani i rozprzestrzenienia się. Obecnie wszystkie warstwy
soylu, esnaf, tüccar ve çiftçi sınıfları süratle bu harekete ka- społeczeństwa, to jest szlachta, kupcy i chłopi szybko przyłączają
tılmaktadırlar. Başlangıçta biraz soğuk davranmış olan köy- się do tego ruchu. Nawet wieśniacy, którzy początkowo
lüler bile meydana gelen savaşlar ve özellikle Kazakların ken- zachowywali się z rezerwą, po tym, jak rozpoczęły się walki,
dilerini harap etmesinden sonra ihtilalcilere gerçek anlamda a szczególnie gdy Kozacy zniszczyli ich wsie, prawdziwie
yardım etmektedirler. Bu şekilde her tarafta savaşmalarından pomagają powstańcom. Jeśli chodzi o żołnierzy rosyjskich,
dolayı gerilemekte olan Rusya askerleri ise, bir müddet sava- którzy dają pola we wszystkich miejscach, walczą przez pewien
şıp mümkün olduğu kadar adam öldürdükten sonra galip veya czas i po zabiciu tyle, ile mogą, znikają albo jako zwycięzcy albo
mağlup olarak ormanlara çekilip görünmez olan ve ele geçi- jako pokonani wycofują się i ukrywają po lasach, są już znużeniu
rilmeleri mümkün olmayan âdeta hayalî birtakım gruplara walką przeciwko oddziałom, których nie mogą pokonać, gdyż te
karşı savaştıkları için bıkkınlık içerisindedirler. pojawiają się jak duchy.
Lehistan'ın küçük memurlarının hepsi Lehli olduklarından Wszyscy pomniejsi urzędnicy polscy, będący z pochodzenia
isyan hareketine yardım etmekte ve gönüllülerden askerî bir- Polakami, pomagają ruchom powstańczym i tworzą oddziały
likler oluşturarak isyancı gruplara yardım için göndermekte- ochotnicze, które wspierają oddziały powstańców. Naród
dirler. Halk vergiyi İhtilal Cemiyeti'ne, Rusya Devleti'ne ver- płaci podatki na rzecz Rady Powstańczej chętniej niż czynili to
diğinden daha fazla kolaylıkla ödemektedir. wcześniej na rzecz Rosji.
İngiltere, Fransa ve Avusturya devletleri taraflarından resmî Ponieważ Rosja obawiała się wydania przez Anglię, Francję
tebligat verilmesinden çekinen Rusya Devleti, bunu önlemek i Austrię oficjalnego oświadczenia, a straciła okazję, by to
üzere, fırsat kaçtıktan sonra yayımladığı genel af ilannameleri uprzedzić, więc ogłosiła generalną amnestię, lecz nic z tego nie
ile gerçek bir sonuca ulaşamamıştır. Zaten bu genel af, ihti- uzyskała. Zresztą amnestia ta nie przyniosła żadnego oddźwięku
lalden önceki durumu geri getirmeyi öngördüğü ve isyanın
ani w społeczeństwach Europy ani wśród powstańców,
çıkmasına sebep olan şeyleri düzeltmeyip unutulmaya bırak-
albowiem miała przywrócić stary porządek, sprzed wybuchu
tığından, ne ihtilalciler ve ne de Avrupa kamuoyu nezdinde
powstania, i pozostawiała nierozwiązanymi kwestie, które
bir etkisi görülmediği gibi Rusya ahalisinin Lehlilere karşı
legły u przyczyn wybuchu powstania, lecz wpłynęła negatywnie
kabarmış olan millî duygularını da kötü yönde etkilemiş; ay-
na uczucia narodu rosyjskiego wobec Polaków, a ponadto, jak
rıca devletlerin, dünkü telgrafnamemde bildirdiğim, Rusya'ya
informowałem we wczorajszym telegramie, nie zapobiegła
tebligatta bulunmalarını da önleyememiştir.
wydaniu przez te państwa oświadczenia.
Nitekim İngiltere, Fransa ve Avusturya Büyükelçileri devlet-
Tak więc wczoraj ambasadorowie Anglii, Francji i Austrii
lerinin yazılarını dün Prens Gorçakof'a verdiler. Avusturya
przekazali listy swych państw Księciu Gorczakowowi. List
Devleti'nin yazısı özü itibariyle pek ılımlı, şekil bakımından
państwa austriackiego jest ciepły pod względem treści i całkiem
da gayet nazikçedir. Fransa Devleti'nin yazısı da; Avrupa'nın
miły pod względem formy. List francuski natomiast zawiera
ve özellikle Rusya'nın güvenliği bakımından Rusya Devleti'n-
żądanie od Rosji [ustanowienia] niezależnej administracji i sejmu
1Marian Langiewicz. dla Polaków, co będzie korzystne dla bezpieczeństwa Europy
345
den Lehliler için bağımsız bir idare ve millet meclisi talebini i Rosji. W liście państwa angielskiego zaś wysunięto jeszcze
ihtiva etmektedir. İngiltere Devleti'nin yazısı ise hepsinden większe żądania niż w pozostałych, powołując się, że prawo do
güçlü ve yukarıda bahsi geçen düzenlemeler talep edilmekte takiego żądania daje Anglii porozumienie z roku 1815. Rosja
ve İngiltere Devleti'ne bu girişimlerin yapılması hakkını ve- nie udzieliła jeszcze odpowiedzi na te żądania i jeśli posiadane
ren 1815 yılı Antlaşması'na dayanmaktadır. Rusya Devleti he- przeze mnie informacje są prawdziwe, będzie ona zawierać
nüz bu yazılara cevap vermemiş ise de, şayet sahip olduğum grzeczne wypowiedzi i nieokreślone obietnice, jak i uwagę, by
bilgiler doğru ise, verilecek cevapta nazik ifadeler ve belirsiz obce państwa nie wtrącały się w sprawy wewnętrzne państwa.
vaatler ile yabancı devletlerin içişlerine müdahalesini kabul Jak tylko będzie odpowiedź, natychmiast prześlę ją telegramem
etmeme hususu yer alacaktır. Bu cevap verildiği anda telgrafla waszej wysokości.
siz Bakan hazretlerine bunu derhâl arz edeceğim.
Gdy przemoc i nienawiść tutaj osiągnęły już swój pułap, szlachta z
Burada öfke ve şiddet had safhada olduğu hâlde Petersburg Petersburga zabrała się, by omówić niektóre miejscowe przepisy
Soylular Cemiyeti bazı mahallî düzenlemeleri görüşmek üzere i w czasie, gdy pojawiają się pogłoski o wojnie, przekazała
toplandığında savaş dedikodusunun ortaya çıkmasıyla birlikte Imperatorowi jednogłośnie i z aplauzem przyjętą przez siebie
birtakım alkışlarla oy birliği ile tertip eyledikleri arizayı İmpa- petycję. Szlachta moskiewska również podjęła decyzję o
rator'a takdim ettiler. Moskova Soylular Cemiyeti de bu yolda przedstawieniu takiej samej petycji, lecz pogłoski o generalnej
bir ariza takdimine karar vermiş ise de Lehliler hakkında ilan amnestii ogłoszonej dla Polaków stanęły na przeszkodzie
olunan genel af söylentisi büyük bir hoşnutsuzluk meydana przekazaniu tej petycji.
getirerek bu arizanın gönderilmesine engel olmuştur.
Gdy jego wysokość Imperator wyszedł z pałacu, 15-20 tysięcy
Haşmetli İmparator hazretleri sarayından çıktıkça 15-20 bin zebranych ludzi powitało go oklaskami i zapewnieniami, że
kişi toplanarak kendisini alkışlamakta ve ülke topraklarından gotowi są do wszelkiego rodzaju poświęceń, gdyby miało
küçük bir parçanın kaybedilmesine katlanmaktansa her türlü dojść do utraty nawet niewielkiego kawałka ziem. Tego typu
fedakârlığı yapmaya hazır bulunduklarını ilan etmektedirler. niemądre demonstracje mogą popchnąć państwo rosyjskie do
Bu ahmakça gösteriler Rusya Devleti'ni, karşı koyamayacağı bezsensownych działań, którym - jak wszyscy wiedzą - nie
herkes tarafından bilinen bir savaşa dayanmak mecburiyetin- będzie można się oprzeć, a które wymuszą wojnę.
de bırakacak birtakım akılsızca hareketlere sevk edebilir.
W państwach zachodnich, po tym jak zostały ogłoszone ich
Batılı devletlerin, benimsedikleri hareketin ilanından son- stanowiska, wiedząc, że Polacy nie wycofają się, dopóki naprawdę
ra Lehliler için gerçek anlamda bazı haklar elde etmeden geri nie uzyskają pewnych praw, nie oczekuje się, by Rosja przyznała
çekilmeleri namuslarına dokunacağı gibi Rusya Devleti'nin de te prawa, mimo że jej własny naród wystąpił przeciwko.
Jedynie rządy całej Europy, w tym i naród pruski, uważany za
kendi kamuoyunun açıkça karşı çıkmasına rağmen bu hakları
sprzymierzeńca Rosji, okazuje Polakom szczerą sympatię. Nawet
vermesi beklenemez. Ancak Hükûmeti Rusya Devleti'yle müt-
ciemny lud wie, jakie znaczenie dla równowagi sił w Europie
tefik görünen Prusya milleti de dahil olmak üzere bütün Avru-
będzie miało utworzenie na terytorium Polski niezawisłego
pa'nın Lehlilere karşı samimi bir yönelimi vardır. Lehistan'da
państwa. Jednak Anglia przeciwna jest wojnie zaniepokojona
büyük bir devlet kurulması neticesinde Rusya'nın kuvvetinin
tym, że może ona być przyczyną wzrostu siły i wpływów Francji.
bölünmesinin Avrupa güçler dengesi bakımından ne kadar
Przypuszczam jednak, że Anglia, jeśli nie uda się jej obronić
önemli olduğunu cahil halk bile bilmektedir. Ancak İngiltere
pokoju, będzie dążyć do uniemożliwienia prowadzenia wojny
Devleti Fransa'nın kuvvet ve nüfuzunu artırmasına sebep olur
tylko pod przywództwem Napoleona i utrzymywania go w
endişesiyle savaşa karşı çıkmaktadır. Ancak barışı korumayı ba-
granicach określonych przez interesy Niemiec i innych państw
şaramadığı takdirde, savaşı tek başına Napolyon'un idare etme-
europejskich.
sini engellemek ve onu Almanya ile diğer Avrupa devletlerinin
menfaatlerinin tayin ettiği sınırlar içerisinde tutmak üzere İn-
Tutejsi ludzie też wątpią, czy w przypadku wybuchu wojny
giltere Devleti'nin de savaşa gireceğini tahmin ediyorum.
Imperium Osmańskie przystąpi do niej, czy też co najmniej nie
udzieli zgody na przejście przez nasz kraj wrogich żołnierzy. Jeśli
Burada insanların çoğu savaş çıktığında Osmanlı Devleti'nin
więc z tego powodu sytuacja skomplikuje się jeszcze bardziej,
de buna katılmasından veya en azından ülkemizden düşman nie ma wątpliwości, że Rosja będzie mogła liczyć na szereg
askerinin geçişine izin vereceğimizden endişe duymaktadır. przyjacielskich i ugodowych działań Imperium Osmańskiego.
Bu sebeple mesele daha fazla karıştığı takdirde Osmanlı Dev-
leti'nin Rusya'nın birtakım dostane ve iltifatkâr yaklaşımla-
Z tej okazji przesyłam najgłębsze wyrazy szacunku.
rıyla karşılaşabileceği kuşkusuzdur.
Bu vesile ile en derin saygılarımı sunarım.

346
347
117
TC. / BOA, İ.HR, 200/11404

348
LEH İHTİLALCİLERİNİN SAYISININ GÜNDEN GÜNE LIST AMBASADORA IMPERIUM OSMAŃSKIEGO W

ARTTIĞINA VE RUSYA DEVLETİ'NİN İÇERİDE VE BERLINIE DOTYCZĄCY WZRASTAJĄCEJ Z DNIA NA DZIEŃ
DIŞARIDA ZOR DURUMDA KALDIĞINA DAİR OSMANLI LICZEBNOŚCI POWSTAŃCÓW POLSKICH I TRUDNEJ
DEVLETİ'NİN BERLİN BÜYÜKELÇİSİ'NİN YAZISI SYTUACJI WEWNĘTRZNEJ I ZEWNĘTRZNEJ ROSJI
~06.06.1863~
Berlin Büyükelçisi'nin; Lehistan ihtilalinin şiddetlenmeye W załączeniu do niniejszej pisma przekazuję waszej wysokości
devam ettiği, devletler arasında yapılan haberleşme ve gö- Padyszachowi, gwoli zapoznania się, tłumaczenie listu
rüşmelere dair gazetelerde yayımlanan haberlerin Lehlilerin Ambasadora w Berlinie, w którym pisze, że powstanie w Polsce
gevşemesine yol açmadığı, her taraftan gelen mültecilerle is- nadal przybiera na sile; wiadomości publikowane w gazetach na
yancıların sayısının günden güne artmakta olduğu, Pozen Du- temat prowadzonych między państwami rozmów i konsultacji nie
kalığı'nda şimdiye kadar itaatkâr tutum sergileyen birtakım przyczyniają się do osłabienia stanowiska Polaków; z dnia na dzień
Lehlilerin bile sınırın öte tarafına geçmekte oldukları, Rusya rośnie liczba przybywających ze wszystkich stron uchodźców i
Devleti'nin içeride ve dışarıda büyük sıkıntılara düştüğü, ni- powstańców; pewna liczba Polaków z Księstwa Poznańskiego,
tekim bunun tehlikeli neticelerinden olmak üzere devlet yan- którzy dotychczas zachowywali się wstrzemięźliwie, przeszła
lısı Rus vatandaşlarının bile Hükûmetlerine güvenmemekte na drugą stronę granicy; Rosja popadła w olbrzymie kłopoty
oldukları, Rusya'nın Lehistan'daki askerî kuvvetlerinin Ku- wewnętrzne i zewnętrzne, w wyniku czego nawet obywatele
mandanı olan General Berg'in, emrinde olan birliklere 40.000 rosyjscy – stronnicy Państwa Rosyjskiego przestali wierzyć
asker daha ilave olunduğu takdirde isyanın kısa bir sürede rządowi; Generał Berg, który dowodzi obecnie w Polsce siłami
bastırılacağını vadettiğine dair gönderdiği yazının tercümesi w liczbie 40.000 żołnierzy, obiecuje, że jeśli otrzyma posiłki, to
yüce Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenmek üzere zdławi powstanie w krótkim czasie.
işbu tezkire ekinde arz ve takdim kılınmıştır efendim.
Âciz kulunuzun arzı şudur ki: Wasz uniżony sługa informuje:
Siz Sadrazam hazretlerinin işbu tezkiresi ve bahse konu yazı Pismo waszej wysokości ministra oraz tłumaczenie listu zostały
tercümesi, Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenmiş przekazane Padyszachowi, który się nimi zapoznał, zostają wam
ve tekrar zatıaliniz tarafına iade kılınmıştır. Artık bu konuda zwrócone. Decyzja należy do waszej wysokości.
emir ve ferman sizindir.
349
118
TC. / BOA, MVL, 1043/34

350
POLONEZKÖY'DE YERLEŞİK BULUNAN LEH PROŚBY UCHODŹCÓW POLSKICH OSIEDLONYCH W

GÖÇMENLERİNİN KENDİLERİNE BİR MİKTAR ADAMPOLU [POLONEZKÖY] O PRZEKAZANIE IM
DAHA ARAZİ VERİLMESİ HAKKINDAKİ JESZCZE TROCHĘ ZIEM
ARZUHÂLLERİ
~10.05.1867~
Babıali Biuro tłumaczeń

Tercüme Odası Wielkiej Porty
Alemdağı civarındaki Adam köyünde yerleşik Leh Tłumaczenie prośby uchodźców polskich osiedlonych w
göçmenlerinin yüce Sadrazamlık Makamına sunmuş oldukları Adampolu w pobliżu Alemdağ z dnia 10 maja 1867 roku do
10 Mayıs 1867 tarihli arzuhâlin tercümesidir. urzędu jego wysokości wielkiego wezyra
Prens Adam Czartoryski 1841 senesinde politik sebeplerden Książe Adam Czartoryski w roku 1842, z powodów politycznych,
dolayı vatanlarından çıkarılmış olan birtakım Lehlileri Sadık wyprowadził z ojczyzny pewną ilość Polaków i z pomocą Sadyka
Paşa vasıtasıyla Alemdağı eteğinde bulunan ve kurucusunun Paszy osiedlił ich we wsi w pobliżu Alemdağ, która to wieś, na cześć
ismine nisbetle Adam köyü olarak isimlendirmiş olduğu yerde założyciela, nazwana została Adampolem. Później dołączyli do nich
yerleştirmişti. Daha sonra yeni birtakım göçmenlerin gelme- inni uchodźcy polscy i liczba mieszkańców wzrosła do 60 rodzin,
siyle köyün nüfusu 60 aileye ulaşmış ve bu bakımdan daha önce tak że tereny, jakie zostały im przekazane dzięki wysiłkom waszej
bize ihsan buyurulup ıslah ve ziraatine nice emekler sarf ettiği- wysokości, by zajmowali się rolnictwem, stały się niewystarczające
miz arazi geçimimize yetmemeye başlamıştır. Son derece fakir dla utrzymania. Dlatego też prosimy o przekazanie pewnej
bir durumdayız. Bu sebeple bu köyün yakınındaki Padişah'a ait powierzchni ziem z lasów należących do Padyszacha, położonych
ormanlık alandan bir miktar daha arazi ihsan buyurulmasını ve w pobliżu wsi, oraz zwolnienie uciekinierów, którzy schronili się
Anadolu'ya yerleşen muhacirler gibi 12 sene aşar vergisinden w Anatolii, od dziesięciny przez okres 12 lat. Niektórzy z tych,
muaf tutulmamızı istirham ederiz. Bu köye sonradan gelenler co osiedlili się w tej wsi, służyli później w brygadzie kozackiej, a
Osmanlı Devleti'nin Kazak Alayı'nda görevlendirilmiş olup ga- że są biedni, żywimy wielką nadzieję na łaskawość i dobrą wolę
yet fakir olduklarından haklarında Padişah hazretlerinin mer- jego wysokości Padyszacha. Jeśli wasza wysokość wielki wezyr
hamet ve inayette bulunacağını kuvvetle ümit etmekteyiz. Siz każe zbadać sytuację, by poznać prawdę, i spełni naszą prośbę,
Sadrazam hazretleri tarafından işin aslı öğrenilmek üzere ge- na wieczność pozostaniemy wierni Imperium Osmańskiemu i
rekli araştırmalar yapılarak isteğimiz yerine getirilirse Osmanlı nieprzerwanie będziemy modlić się za jego wysokość Padyszacha.
Devleti'ne sonsuza dek minnettar kalacağımızı ve daima Padi- Przesyłamy z tej okazji wyrazy naszego oddania.
şah hazretleri hakkında hayır duada bulunacağımızı bildirir, bu
vesile ile bağlılıklarımızı arz ederiz.
351
119
TC. / BOA, İ.DH, 625/43432-3

352
OSMANLI UYRUĞUNA GEÇMİŞ OLAN LEHLİLERDEN PRZYZNANIE ORDERÓW INŻYNIEROWI TELEGRAFII

TELGRAF MÜHENDİSİ HERLONSKI İLE TELGRAF HERLOŃSKIEMU I INSPEKTOROWI TELEGRAFII
MÜFETTİŞİ ANTONOWICZ'E NİŞAN VERİLMESİ ANTONOWICZOWI POCHODZĄCYM Z POLAKÓW,
KTÓRZY PRZYJĘLI OBYWATELSTWO OSMAŃSKIE
~13.12.1870~
Lehlilerden, Osmanlı uyruğuna geçmeyi kabul edip yıllarca W załączeniu, wraz z załącznikami, wniosek Ministerstwa
telgraf işlerinde istihdam edilen ve yararlı hizmetlerde bulu- Robót Publicznych z prośbą o wydanie polecenia przyznania
narak Padişah hazretlerinin takdirini kazanmış olan İstanbul orderu Medzidiye piątej klasy Panu Herlońskiemu, głównemu
Telgrafhanesi Başmühendisi Mösyö Herlonski ve Suriye Tarafı inżynierowi telegrafu w Stambule, który przez długie lata pracy
Müfettişi Mösyö Antonowicz'e mükâfat olarak beşinci rütbe- na służbie Padyszacha oddał wiele usług w zakresie telegrafii i
den birer adet Mecidî nişanı ihsan buyurulmasına dair Nafia zdobył poszanowanie Padyszacha, oraz Panu Antonowiczowi,
Nezareti tezkiresi, ekleriyle beraber arz ve takdim kılındı. Bu inspektorowi w Syrii, obydwaj wywodzący się spośród Polaków,
bilgilere göre adı geçenlerin ödüle layık oldukları anlaşıldığın- którzy przyjęli obywatelstwo Imperium Osmańskiego. Zgodnie
dan, kendilerine bu rütbeden birer adet nişan verilmesi husu- z posiadanymi informacjami obydwaj godni są tego odznaczenia.
sunda Padişah hazretleri tarafından ne şekilde emir buyurulur- Informuję waszą wysokość, że w sprawie przyznania orderów
sa ona göre hareket olunacağını bilgilerinize sunarım efendim. uczynione będzie to, co nakaże jego wysokość Padyszach.
18 Ramazan, sene 1287 18 Ramazan roku Hidżry 1287
Âciz kulunuz şunu arz eder ki: Prośba waszego uniżonego sługi:
Siz Sadrazam hazretlerinin işbu tezkireniz ve ekindeki belge- Jego wysokość Padyszach przeczytał i zapoznał się z niniejszym
ler Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenerek bu ki- wnioskiem waszej wysokości wielkiego wezyra i dołączonymi
şilere belirtilen dereceden birer adet nişan verilmesi ferman doń dokumentami odnośnie do przyznania orderów dla wyżej
buyurulmuş ve söz konusu belgeler tekrar zatıaliniz tarafına wymienionych osób. Pisma te zostają wam zwrócone. Decyzja i
iade kılınmıştır. Artık bu konuda emir ve ferman sizindir. polecenie należy do waszej wysokości.
19 Ramazan, sene 1287 19 Ramazan roku Hidżry 1287
353
120
TC. / BOA, Y.EE, 42/140-2

354
LEH FİRARÎLERİ KOMİTESİ'NİN, PROŚBA KOMITETU UCHODŹCÓW POLSKICH

RUSYA'YA KARŞI BİRLİKTE MÜCADELE ETME DO IMPERIUM OSMAŃSKIEGO O WYZNACZENIE
HUSUSUNDA ORTAK ÇALIŞMALARDA BULUNMAK OFICJALNEJ OSOBY, CELEM PODJĘCIA
ÜZERE OSMANLI DEVLETİ'NDEN BİR GÖREVLİ WSPÓLNYCH DZIAŁAŃ W SPRAWIE WSPÓLNEJ
GÖNDERİLMESİ TALEBİ WALKI PRZECIWKO ROSJI
~26.10.1876~
Seraskerlik Yüksek Makamına Do urzędu wezyra dowódcy armii
(Resmî hitaplardan sonra.) Daha önce yüce Makamınıza sun- (Po oficjalnym wstępie) Już we wcześniej przekazanym waszej
duğumuz arzuhâlde de bildirdik; biz ki Lehistan Firarîleri'yiz. wysokości podaniu informowaliśmy, że jesteśmy uchodźcami
Rusya'nın siyasi oyunlarına ve haksız isteklerine karşı sağlam z Polski. Podjęliśmy wśród nas ostateczną decyzję, że – celem
bir set çekmek amacıyla politikamızı sizinle birleştirip Rumeli postawienia trwałej bariery na drodze politycznych gierek i
tarafını ilerletmek ve Osmanlı Devleti'ni güçlendirmek için niesłusznych żądań Rosji – chcemy połączyć nasze działania
aramızda kesin bir karar aldık. Bugün Rusya Devleti her gün polityczne z waszymi, tak by też poszerzyć ziemie po stronie
Rumelii i wzmocnić Imperium Osmańskie. Obecnie Rosja
yeni bir hileye başvurup etkisini artırmağa çalışıyor ve; "Slav-
każdego dnia ucieka się do coraz to nowych oszustw i stara się
ları koruyacağım." diyerek biz Lehlilerin ileride daha fazla
wzmocnić swe wpływy, a mówiąc “będziemy bronić Słowian”
sıkıştırılmasını istiyor. Biz Firarîler, kendimize en aziz borç
chce jeszcze bardziej uciemiężyć Polaków. My, uchodźcy,
biliriz ve hazırız ve elimizden gelen gayreti göstereceğiz ve znamy swą świętą powinność, jesteśmy gotowi i podejmiemy
bu uğurda canımızı bile feda edeceğiz. Bu muradımıza ermek wszelkie możliwe wysiłki, poświęcając nawet swe życie. Żywimy
için her türlü araca sahip olduğumuzu ümit ediyoruz. Biz Fi- nadzieje, że dysponujemy wszelkimi środkami, by osiągną
rarîler, Avrupa'nın her tarafına dağılmış olan Lehlileri topla- ten swój zamiar. My, uchodźcy, przysięgliśmy, że zwołamy
yıp Rusya'ya karşı çıkmaya yemin etmişiz ve parçalanmış olan wszystkich Polaków rozproszonych na wszystkie strony Europy
memleketimizi uyandırmışız. Artık Rusya bizden çok çetin i wystąpimy przeciwko Rosji, przebudziliśmy nasz podzielony
karşılık bulacaktır. Bunun için elimizde her türlü güç ve si- kraj. Rosja otrzyma od nas srogą odpowiedź. Posiadamy do
lah mevcuttur. Avrupa'nın bugünkü politikası da buna böyle tego celu wszelkiego rodzaju siły i uzbrojenie. Również obecna
izin vermekte ve böyle istemektedir. Biz Firarîler bu durumu polityka Europy udziela na to swego przyzwolenia, oczekuje
gayet doğru ve çok gerekli görüyoruz. Türkiye'nin içeride ve tego. My, uchodźcy, uważamy, że jest to słuszne i konieczne.
dışarıda barbar muamelesi görmesi ve ilerlemesinin engellen- To, że Turcja przeżywa obecnie barbarzyńskie traktowanie na
mesi hep Rusya'nın fena ve şeytanca işleri sebebiyledir. Biz zewnątrz i wewnątrz, że na przeszkodzie jej rozwojowi kładzione
Münih'teki Komiteler, bütün Avrupa'da bulunan arkadaşla- są przeszkody, to wszystko dzieje się za sprawą diabelskich i
niegodnych poczynań Rosji. My, Komitety w Monachium,
rımıza bu düşüncemizi bildirdik; hepsi de bunu candan kabul
przekazaliśmy nasze opinie wszystkim przyjaciołom w Europie
ettiler. Biz (Komite) daha önce size sunduğumuz arzuhâlde;
i wszyscy się z tym zgodzili całym sercem. My, (Komitet), we
"Bize bir görevli gönderin ki ona düşüncelerimizi ve ne yap-
wcześniej przekazanym podaniu, błagaliśmy: “Wyznaczcie
mak istediğimizi anlatalım." diye yalvarmıştık. Zatıalinizin, nam swego pełnomocnika, któremu będziemy mogli przekazać swe
işlerinizin çokluğu sebebiyle bize hemen cevap veremediğini- przemyślenia i to, co chcemy uczynić”. Wysyłamy ponownie ten list,
zi görüp yeniden bu mektubu gönderdik. Sizden rica ederiz, gdyż zapewne z powodu nawału obowiązków waszej wysokości
vakit geçirmeden bize birlikte çalışacağımız bir memur gön- nie otrzymaliśmy jeszcze odpowiedzi. Prosimy was, byście
deresiniz ki, ortak bir metin hazırlayıp onaylamanız için size bez straty czasu wyznaczyli swego pełnomocnika, z którym
müracaat edelim. przygotujemy wspólną treść i prześlemy wam do akceptacji.
Lehistan Firarîleri Komitesi Komitet Uchodźców Polskich

(Komite’nin (Pieczęć
Başkanı Genel Sekreteri
özel mührü)
Przewodniczący Sekretarz Generalny Komitetu)
Margau Borowski Jeliton Margau Borowski Jeliton
355
121
TC. / BOA, İ.HR, 275/16730

356
OSMANLI DEVLETİ'NİN RUSYA'YA KARŞI PRZEKAZANIE WYRAZÓW ZADOWOLENIA

BAŞARILI OLMASI DİLEĞİNİ BİLDİREN SUŁTANA DLA STOWARZYSZENIA POLSKIEGO
AİGLE BLANC1 İSİMLİ LEH CEMİYETİ'NE IMIENIEM AIGLE BLANC [ORŁA BIAŁEGO], KTÓRE
PADİŞAH'IN DUYDUĞU PRZEKAZAŁO IMPERIUM OSMAŃSKIEMU
MEMNUNİYETİN İLETİLMESİ ŻYCZENIA ZWYCIĘSTWA NAD ROSJĄ
~15.10.1877~
Devletli efendim hazretleri Wasza wysokość
Rusya'nın ihtiraslı niyetleri aleyhinde ve Osmanlı Devleti'nin W załączeniu przesyłamy, gwoli zapoznania się przez jego
başarılı olması temennileri hakkında, Padişah hazretlerinin wysokość Sułtana, tłumaczenie petycji Stowarzyszenia Po-
yüce Eşiğine sunulmak üzere Londra'da bulunan Aigle Blanc laków w Londynie pod nazwą Aigle Blanc, celem przekazania
isimli Leh Cemiyeti tarafından gönderilen ariza ile tercümesi jego wysokości Sułtanowi, z życzeniami sukcesów Imperium
ve Londra Büyükelçisi'nin bu konudaki yazısının tercümesi Osmańskiego przeciwko wygórowanym dążeniom Rosji,
Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenmesi için arz ve wraz z tłumaczeniem pisma Ambasadora w Londynie dotyc-
takdim kılınmıştır. Şayet kendileri tarafından ferman buyu- zącego tej kwestii. Jeśli zostanie wydane przez jego wysokość
rulursa, bu samimi dilek ve ifadelerinden dolayı Padişah haz- takie polecenie, Ambasador zostanie powiadomiony, by pr-
retlerinin duyduğu memnuniyetin adı geçen Cemiyet'e iletil- zekazał temu stowarzyszeniu zadowolenie i podziękowania
mesi Büyükelçi'ye bildirilecektir efendim. Sułtana za te życzenia.
8 Zilkade, sene 1294 8 Zilkade roku Hidżry 1294
Âciz kulunuz şunu arz eder ki: Wasz uniżony sługa informuje:
Siz Sadrazam hazretlerinin işbu tezkiresi ve ekindeki ariza ve Niniejsze pismo waszej wysokości wilkiego wezyra, wraz z
tercümeler Padişah hazretleri tarafından görülüp incelenmiş dołączoną petycją i jej tłumaczeniem, zostało przekazane do
ve bu samimi dilek ve ifadelerden duydukları memnuniyetin wiadomości jego wysokości Sułtana, który nakazał, by popr-
adı geçen Cemiyet'e iletilmesinin anılan Büyükelçiliğe bildi- zez wspomnianego Ambasadora przekazać Stowarzyszeniu
rilmesi ferman buyurulmuş; tezkireniz ekinde sunulan evrak serdeczne życzenia i wyrazy zadowolenia. Dokumenty pr-
da kendileri nezdinde alıkonulmuştur. Artık bu konuda emir zesłane przy waszym piśmie zostały zatrzymane przez jego
ve ferman sizindir. wysokość. Decyzja należy do waszej wysokości.
9 Zilkade, sene 1294 9 Zilkade roku Hidżry 1294
1 Beyaz Kartal Cemiyeti.
357
122
TC. / BOA, Y.PRK.BŞK, 11/10-2_1

358
LEHİSTAN'IN İŞGALİNİ MÜTEAKİP OŚWIADCZENIE PRZYGOTOWANE PRZEZ

RUSLARIN POLONYA HALKINA REVA GÖRDÜĞÜ NARODOWY KOMITET POLSKI ODNOŚNIE
ZULÜM VE BASKILAR, GEÇMİŞTEKİ İSYAN DO UCISKÓW I NIEGODNOŚCI, JAKICH NIE
HAREKETLERİNİN BAŞARISIZLIK SEBEPLERİ, SZCZĘDZILI NARODOWI POLSKIEMU ROSJANIE PO
YENİ BİR İSYAN İÇİN OSMANLI TOPRAKLARINDA ZAJĘCIU POLSKI, POWODÓW NIEPOWODZENIA
POLONYALILARIN ASKERÎ HAZIRLIK YAPMASI RUCHÓW POWSTAŃCZYCH W PRZESZŁOŚCI,
GEREKLİLİĞİ VE MÜSTAKBEL POLONYA KONIECZNOŚCI PRZYGOTOWAŃ WOJSKOWYCH
DEVLETİ'NİN MUHTEMEL SINIRLARINA DAİR NA TERYTORIUM IMPERIUM OSMAŃSKIEGO DO
POLONYA MİLLÎ KOMİTESİ'NİN HAZIRLADIĞI NOWEGO POWSTANIA I EWENTUALNYCH GRANIC
BEYANNAME PAŃSTWA POLSKIEGO W PRZYSZŁOŚCI
~02.09.1886~
Polonya Millî Komitesi tarafından, Padişah hazretlerine Dokładne tłumaczenie oświadczenia Polskiego Komitetu
takdim edilecek beyanname suretinin aynen tercümesidir. Narodowego do przekazania jego wysokości Padyszachowi
Tanrı'nın yardımı ile çok zor bir dönemde zatıalinizin yüce Sława prześwietnej i mądrej władzy, jaka została z pomocą Bożą
ellerine emanet edilen hükûmetin şanlı ve bilgece idaresi, şu złożona w rękach waszej wysokości w tym trudnym okresie,
sırada zatıalinizin Bulgar ahalisinin birliğine izin veren fer- ponownie została wzbogacona waszym rozkazem zezwalającym
manınız ile bir kat daha süslenmiştir. na zjednoczenie się narodu bułgarskiego.
Hükûmetinizin adil ve insanca yaklaşımı sayesinde bugün Bulgar Dzięki sprawiedliwemu i ludzkiemu podejściu waszej władzy,
halkı bir millet olarak kendi varlık ve bağımsızlığına kavuşmuştur. naród bułgarski zdobył własną osobowość i uzyskał niepodległość.
Zatıalinizin erdemli kalbinin yüce duygularının bir sonucu Ta wyjątkowa sprawa, wynikająca ze wzniosłych uczuć, jakie
demek olan bu imtiyaz meselesi, millî ve siyasi ilişkiler ko- przepełniają pełne szczerości serce waszej wysokości, dokonała
nusunda bir değişim meydana getirmiştir. Bu durum, Türki- zmiany w stosunkach politycznych i narodowych. Uznanie przez
ye'nin komşu olan bir milleti dayanak noktası kabul ederek Turcję sąsiadującego narodu za punkt podparcia i uczynienie zeń
onunla ittifak etmesini, kendisini kendi gücüyle savunması- sprzymierzeńca, sprawiło, że koniecznym jest, by bronił się on
nı ve mevcut sınırlarında yeniden bir düzenleme yapmasını sam własnymi siłami i zaprowadził nowy porządek. Działania
gerekli kılmaktadır. Bu güçlendirme faaliyetleri de yeni bir na rzecz wzmocnienia powinny być skutkiem nowych narzędzi
siyasi tedbirin sonucu olmalıdır. Türkiye bu sene içinde ne- politycznych. W tym roku w Turcji dokonało się wiele zmian,
redeyse komşusu olan bütün devletlerin adaletsizliği, özellikle których przyczyną były niesprawiedliwe poczynania Rosji
de Rusya'nın üstünlük kurma arzusundan dolayı birçok deği- wobec prawie wszystkich państw sąsiadujących z nią, a przede
şikliğe uğramıştır. wszystkim ustanowienia nad nimi swego zwierzchnictwa.
Rusya bugünkü azametli konumuna, Deli Petro'nun 'dünya Rosja osiągnęła swój obecny. wszechmocny status dzięki znanemu
hâkimiyeti için Osmanlı Devleti'ni yok etmeyi' öngören o bildik nam testamentowi Piotra I Wielkiego, w którym napisał, że “dla
vasiyetnamesi sayesinde ulaşmıştır. panowania nad światem należy zniszczyć Imperium Osmańskie”.
Tüm bu durumlar göz önüne alındığında sadece asil ve üstün Gdy spojrzymy na wszystkie te wydarzenia, widzimy, że nie tylko
milletinizin gelecekteki ilerlemesi değil, Devletinizin bekası przyszły rozwój waszego szlachetnego narodu, lecz też trwałość
ve mevcudiyeti de bu yeni siyasi tedbirlere bağlıdır. i istnienie waszego państwa zależne są od nowych politycznych
narzędzi.
Osmanlı Devleti Şark'ın bayrağının yükselmesini ve medeniyeti-
nin ilerlemesini sağlamak için, kendisine olan dostluğunu sonsuza Imperium Osmańskie, dla zapewnienia rozwoju cywilizacji i
dek koruyup ticarî, sınai ve politik bakımlardan ortak ve karşılıklı powiewania swej flagi nad Wschodem, powinno ustanowić
çalışmalarda bulunmak üzere Avrupa'da bir devlet kurmalıdır. Os- w Europie państwo, z którym wspólnie będzie działać na polu
manlı Devleti'nin asırlara dayanan siyasi deneyimleri, bu devletin handlowym, przemysłowym i politycznym, broniąc do końca
de ancak Polonyalılardan kurulabileceğini açıkça göstermiştir. żywione przezeń wobec siebie uczucia oddania. Wielowiekowe
359
Polonya, ya eski veya şu anda Rusya'nın egemenliği altında polityczne doświadczenia Imperium Osmańskiego wyraźnie
bulunan sınırlarda yani; güneyde Karadeniz, kuzeyde Baltık pokazują, że takie państwo może być utworzone wyłącznie z
denizi, kuzeydoğu ve doğu taraflarında Nyeper1 ve Zivina2 Polaków.
Nehirleri içerisinde kalan yerlerde kurulmalıdır. Buralarda 25
milyona yakın bir nüfus mevcut olup bunlar yeniden devlet Polska powinna zostać utworzona w starych granicach lub w
hâline getirildiği takdirde Osmanlı Devleti'nin muhafazası granicach, jakie znajdują się pod panowaniem Rosji, to znaczy:
için güçlü bir ordu verebilir ki bu ordu hem Rusya hem de na południu – Morze Czarne, na północy – Morze Bałtyckie,
diğer devletlere karşı koyabilir. a od strony północno-wschodniej i wschodniej – na rzekach
Dniepr i Dzwina. Zamieszkuje tu obecnie około 25 milionów
Polonya; Osmanlı Devleti'nin akıllı ve adil yönetiminin gere- ludzi, z których – jeśli zostanie na nowo utworzone państwo
ği olarak Polonyalılara kendi ülkesinde yerleşme izni vermek polskie – można by stworzyć silną armię do obrony Imperium
suretiyle gösterdiği misafirperverliği ve şimdiye kadar Polon- Osmańskiego, która też mogłaby zostać wykorzystana i
ya'nın paylaşılmasını kabul etmemesini göz önüne alıp Os- przeciwko Rosji i przeciwko innym państwom.
manlı Devleti'nin en sadık dostu olma ve her hâlükârda ona
yardım ve ortak hareket etme kararlılığındadır. Dolayısıyla Pamiętając, że dzięki mądremu i sprawiedliwemu rządzeniu
içinde bulunduğumuz durumda Polonyalılar Macarlarla birlik Imperium Osmańskie okazywało gościnność zezwalając
olarak, Osmanlı Devleti'nin sağlam ve gelecekte her bakım- Polakom na osiedlanie się we własnym kraju i nigdy nie przyjęło
dan yararlanacağı bir dostu olup her türlü siyasi isteklerinin do wiadomości rozbiorów Polski, Polska jest zdecydowana
fiilen icrasına teminat verir. nieść Imperium Osmańskiemu, swemu najwierniejszemu
przyjacielowi, pomoc w każdych warunkach i wspólnie z nim
Osmanlı Devleti ne zaman düşmanlarının saldırısına uğra- działać. Tak więc, w obecnej sytuacji, Polacy w połączeniu z
mışsa Polonyalılar dostluk yüklü duygularını yüksek sesle Węgrami, są stałymi przyjaciółmi Imperium Osmańskiego,
duyurdukları gibi Kırım Savaşı'nda ve 1877 Savaşı'nda kah- korzystnymi dlań pod każdym względem, gwarantującymi
raman Osmanlıların kardeşlik ve dostluklarını kanlarıyla mü- faktyczną realizację wszelkiego rodzaju zamiarów politycznych.
hürlemek için silaha sarılmışlardır.
Tak jak w przeszłości Polacy głośno okazywali swe uczucia pełne
Polonya'nın bu yardımı hakkıyla kullanılmadığından, Polon- przyjaźni, gdy tylko Imperium Osmańskie było narażone na
yalılar da güçlerinin etkisini ortaya koyamamışlardır. Fakat ataki wrogów, chwycili też za broń w okresie Wojny Krymskiej
1862 yılındaki ihtilal bu gücü göstermiştir. Şayet bu ihtilal i w wojnie w roku 1877, by krwią przypieczętować przyjaźń i
sırasında Polonya kendi gücünü iyi bir şekilde kullanmış ol- braterstwo z bohaterskimi Osmanami.
saydı Rusya'ya büyük bir zarar verebilir belki de Rusya'yı büs-
bütün mahvedebilirdi. Çünkü Polonyalılar hazırlıksız olmala- Polacy nie mogli okazać efektu swej siły, gdyż nie mieli pełnego
rına rağmen 300.000 Rus askerine karşı koymuş ve Rusya ile prawa do niesienia takiej pomocy. Lecz okazali swą siłę podczas
1.200 kere savaşmışlardır. powstania w roku 1862. Gdyby podczas tego powstania mogła
Polska we właściwy sposób wykorzystać swą siłę, mogłaby poczynić
Her ne kadar Polonyalılar bu savaşta başarılı olamadılarsa da Rosji wielu szkód, a może nawet całkowicie ją zniszczyć. Gdy Polacy,
bu başarısızlık Avusturya ve Almanya tarafından silahlarının mimo, że nie byli przygotowani, wystąpili zbrojnie przeciwko
yağmalanmasından ileri gelmiştir. Aşağıdaki şartlar Padişah 300.000 żołnierzom rosyjskim i stoczyli z Rosją 1.200 potyczek.
hazretleri tarafından kabul buyurulduğu takdirde Polonyalılar
Türkiye ile silaha sarılarak Rusya'yı mahvetmeye hazır olup Nawet jeśli Polacy w wojnie tej nie odnieśli sukcesów, to przyczyną
bugün Ruslardan gördükleri zulüm ve eziyet buna kefildir. tego niepowodzenia było to, że Austria i Niemcy zrabowali im
Son ihtilalden sonra Polonyalılar Rusya'ya karşı isyan etmeyip broń. Jeśli jego wysokość nakaże przyjęcie poniższych warunków,
kendi yaralarını sarmak ve iç düzenlerini sağlamakla meşgul Polacy wespół z Turcją chwycą za broń i będą gotowi do zniszczenia
oldukları gibi Ruslar tarafından kandırılan bir kısım Polonya Rosji, a to wszystko za poniżenie i ucisk, jakie obecnie przeżywają
soyluları da ahalinin millî duygularını büsbütün mahvedip size strony Rosji. Gdy Polacy, po ostatnim powstaniu, zajęci byli
laha sarılmalarına engel olmaya çalışmışlardır. leczeniem ran i wprowadzeniem porządku wewnętrznego, nie
buntując się przeciwko Rosjanom, to część polskiej szlachty,
Bugün Polonya tam bir ümitsizlik içerisinde olduğu gibi eko- oszukana przez Rosjan, całkowicie niszcząc poczucie narodowości
nomik olarak da millet mahvolma noktasına gelmiştir. Çün- wśród ludu, starała się przeszkodzić mu w chwyceniu za broń.
kü 1862'den beri Rusya Devleti ahaliyi soymaktadır. Bundan
başka Rusya Polonyalılara ana dillerinde konuşmayı 25 ruble
1 Dinyeper.
2 Dzwina / Dvina.
360
ceza kesmek suretiyle yasaklamıştır. Her kim kendisine Polon- Obecnie Polska pogrążona jest w głębokiej beznadziei, naród
yalı diyecek olursa polis tarafından hapisle cezalandırılıyor ve znajduje się na progu wyniszczenia ekonomicznego, gdyż od
bazen de Sibirya'ya sürgün ediliyor. Mezhep taassubu şimdiye roku 1862 Rosja jedynie grabi naród. Ponadto Rosja zakazała
kadar Avrupa'da işitilmedik bir noktaya gelmiştir. Yönetim Po- Polakom mówienia w ojczystym języku, karząc za to 25 rublami.
lonyalıların mallarını ve mülklerini zorla almakla yetinmeyip Jeśli ktoś powie o sobie, że jest Polakiem, policja wtrąca go do
milletin büsbütün mahvolması için de ahlakın bozulmasına więzienia, a nawet czasami zsyła na Sybir. Fanatyzm religijny
çalıştığı gibi okullarda eğitim ve öğretimi de yasaklamaktadır. osiągnął niewidziany wcześniej poziom. Rząd, niezadowalający
się jedynie grabieżą dóbr i posiadłości Polaków, by już całkiem
Bazen işçileri, sosyalistlik suçlamasında bulunmakla korkuta- wyniszczyć naród i dążąc do zniszczenia jego morale, zabronił
rak kendi tarafına çekmektedir. İşte Rusya'nın bu gibi uygu- prowadzenia szkół i nauczania.
lamaları Polonyalıların vatanperverlik duygularını yok etmek
şöyle dursun aksine artırdığından Polonyalılar ilk fırsatta bu Czasami dopuszcza się zastraszania robotników oskarżeniami o
aşağılama ve saldırıların intikamını alacaklardır. skłonności socjalistyczne, by przeciągnąć ich na swą stronę. I przez
takie działania Rosji, zamiast zniszczyć pośród Polaków uczucie
Yeni ihtilalin iyi bir şekilde sonuçlanması için Polonya Komi- miłości do ojczyzny, doprowadza do jego pogłębienia, i Polacy, przy
tesi aşağıdaki şartların kabulünü istirham etmektedir: pierwszej okazji, wezmą odwet za te wszystkie poniżenia i napaści.
1- Babıali politika olarak; Polonya'nın eski sınırları içerisinde Z myślą o zakończeniu nowego powstania zwycięstwem,
veya Karadeniz'in güney tarafında bulunan topraklar ile kuzey- Komitet Polski łaskawie prosi o przyjęcie poniższych warunków:
de Zivina3 Nehrinin döküldüğü yere kadar olan topraklar da
dahil olmak şartıyla Rusya'nın elinde bulunan topraklar üze- 1 – Polityka Wysokiej Porty: utworzenie nowego państwa
rinde bağımsız olarak yeniden kurulması fikrini esas almalıdır. Polskiego na ziemiach pozostających w rękach Rosjan, pod
warunkiem, że powstanie ono w starych granicach lub będzie
2- Padişah hazretlerinin izin ve iradesiyle yapılacak bir askerî ha- obejmować ziemie po południowej stronie Morza Czarnego
reket sırasında Polonya savaşın meşru tarafı, geçici yönetimi de i ziemie aż do miejsca, gdzie wylewa się doń na północy rzeka
gelecekteki bağımsız Polonya'nın, Hükûmeti olarak tanınmalıdır. Dzwina.
3- İlk hareketin sağlanması için Osmanlı topraklarında Po- 2 – Podczas ruchów wojskowych, za zezwoleniem i według woli
lonya'nın asker tertibine izin verilmeli, bunlar silahlandırılıp jego wysokości Padyszacha, tymczasowy zarząd Polski, strona
nakledilmeli ve gerektiğinde para yardımında bulunulmalıdır. wojny, będzie uznany w przyszłości jako rząd niezależnego państwa
polskiego.
4- Polonya milletinin hazırlıklarına yardım ve gerektiğinde
Polonya adına 20 milyon franka kadar borçlanmaya aracılık 3 – By móc rozpocząć pierwsze ruchy, należy wydać zgodę na
edilmelidir. utworzenie oddziałów na ziemiach Imperium Osmańskiego,
uzbroić je, przetransportować i w razie potrzeby – udzielić im
5- Osmanlı Devleti'nin yabancı ülkelerde bulunan elçilerine, pomocy finansowej.
'Polonya idaresine mensup olan kişilere bunu ispat ettikleri
takdirde pasaport vermeleri' talimatı verilmelidir. 4 – Udzielić pomocy narodowi polskiemu w jego przygotowaniach
i w razie potrzeby – zapewnić mediację w uzyskaniu pożyczki do
6- Bu beyannameyi Padişah hazretlerine takdim eden "N. N." wysokości 20 milionów franków.
nin vekilliği kabul edilmeli ve bu hususla ilgili tüm meseleler-
de kendisiyle müzakerede bulunulmalıdır. 5 – Wydanie przez Imperium Osmańskim swym ambasadorom
za granicą polecenia: “by wydawać paszporty osobom, które
Polonya Komitesi'nin yerine getirmek zorunda olduğu husus- udowodnią, że są poddanymi rządu polskiego”.
lar da şunlardır:
6 – Zaakceptowanie N.N., który przekłada niniejsze oświadczenie
1- Polonya'da bulunan idarenin Türkiye ile savunma ve saldı- jego wysokości Padyszachowi, jako pełnomocnika i prowadzenie
rı ittifakı yapması. z nim wszystkich negocjacji w związku z tą sprawą.
2- Kısa sürede Polonya'da ordular kurarak denizler hariç düş-

man topraklarını işgal etmesi.
3 Dzwina / Dvina.
361
3- Rusya'da bulunan ihtilalcilere yardımla beraber, Polonya Kwestie, jakie muszą być spełnione przez Komitet Polski:
sınırlarına dahil arazi hariç olmak üzere, Osmanlı askerleri
tarafından denizde veya karada Rusya'dan alınan her yerin 1 – Zawarcie przez rząd w Polsce przymierza o obronie.
Komite ve müstakbel Hükûmeti tarafından meşru tanınması.
2 – Utworzenie w krótkim czasie w Polsce własnej armii i zajęcie
4- Komite'nin, Polonya'daki askerî hareketin ilerlemesini bil- ziem wroga, z wyjątkiem mórz.
dirmek üzere bir komiser tayin etmeye mecbur olması ve bu
komiserin de Osmanlı Devleti ile Polonya'nın karşılıklı mu- 3 – Udzielenie pomocy powstańcom polskim znajdującym się w
vafakati ile tayin edilmesi. Rosji oraz uznanie przez Komitet i przyszły rząd polski ziem i
mórz, odebranych Rosji przez żołnierzy osmańskich, z wyjątkiem
Cenâb-ı Hak tüm bu hayırlı girişimlerimizde ilahi nazarını terenów leżących w granicach Polski.
üzerimizden uzak tutmayıp; Padişah hazretlerini de son dere-
ce izzet ve afiyet içerisinde yücelik tahtında daim ve mukad- 4 – Koniecznym jest powołanie przez Komitet komisarza, który
des isimlerini dünya tarihinin süsü eylesin. będzie informować o rozwoju ruchu powstańczego w Polsce;
komisarz powinien być powołany za obopólną zgodą Imperium
Osmańskiego i Polski.
Polonya'dan Gelen Diğer Mektubun Tercümesi
Niech Wszechmogący nie szczędzi nam swego błogosławieństwa
Mevcut siyasi durumun komşu milletlerle olan şu anki münase- w tych zbożnych działaniach, a Padyszach niechaj na wieczność
betlerini bilmek istediğinizden, mümkün olduğunca siyasi duru- ozdabia swym imieniem tron świata, na którym zasiada w chwale
mun özetini arz edeceğim. Ancak benim dile getirdiğim husus- i glorii.
ların gazetelerin verdiği bilgilere aykırı olduğunu göreceksiniz.
Gazetelere güvenilmez. Çünkü gazetelerin içeriği hükûmetimi-
zin kontrolünden geçip uygun görülen konular yazılıp uygun gö-
rülmeyenler alınmadığından başka, gazeteler varlıklarını devam Tłumaczenie innego listu nadesłanego przez Polaków
ettirebilmek ve geçimlerini sağlayabilmek için para karşılığında
istisnasız her devletin fikrine de hizmet etmektedirler. W możliwie największym skrócie pozwolę sobie przedstawić
istniejącą sytuację polityczną oraz związki z narodami sąsiednimi,
Krakovya'da4 çıkan Di paolo gazetesi ve Puzen'de5 yayımla- co chcieliście wiedzieć. Jednakże zobaczycie, że sprawy, jakie
nan bir gazete hariç olmak üzere Galis6 ve Puzen Dukalığı ga- przedstawię, wyglądają zupełnie inaczej niż wiadomości
zetelerinde Rus casuslar bulunmaktadır. podawane w gazetach. Gazetom nie ufa się, gdyż treść w gazetach
przechodzi przez kontrolę naszego rządu, publikowane są tematy
Gazetelerin yayımladığı haberlerin açıkça yalan olduğunu ispat uznane za odpowiednie, a nieodpowiednie – usuwane, tak że
için şunu arz ederim ki; bunlar Polonya halkında millî duygu- gazety, by móc przetrwać i zapewnić sobie utrzymanie, służą za
lar ve vatan sevgisi olmadığına dair haberler yayımlamışlardır. pieniądze bez wyjątku każdemu państwu.
Hâlbuki Amerika'da bir Polonya Ordusu kurulduğu habe-
ri memleketimize ulaştığında halkın zihninde büyük bir etki Z wyjątkiem gazety Di Paolo wychodzącej w Krakowie i jednej
meydana getirmiştir. Nitekim "Karpat", "Baltık" ve "Nyeper"e gazety w Poznaniu, w gazetach w Galicji i Księstwie Poznańskim
kadar milyonlarca insan Polonya'nın hukukuna zarar gelmedi- osadzeni są rosyjscy szpiedzy.
ğini göstermek ve mukaddes vatanımızın durumunu yeniden
düzene koymak için silaha sarılmaya hazır bulunuyorlar. By wyraźnie udowodnić, że wiadomości publikowane przez
gazety to kłamstwo, powiem tylko, że publikują jedynie
Siz bu haberleri gazetelerde bulamazsınız. Çünkü onlar, Ruslar wiadomości o braku uczuć narodowych wobec Polski i miłości
doğuya doğru hareket edip Avusturya ve Almanya bile Rusya'ya do ojczyzny. Podczas gdy opublikowana w Ameryce wiadomość
karşı durdukları hâlde, Polonya'nın kesinlikle hareket ve müda- o utworzeniu tam armii polskiej, gdy tylko dotarła do naszego
hale etmemesini tavsiye etmektedirler. Para vs. şeylerle bozul- kraju, wzbudziła w świadomości narodu wielki odzew. Podczas
mayan bir vicdan sahibi bu gibi yersiz söylemlerde bulunmaz. gdy miliony ludzi z Karpat, znad Bałtyku i Dniepru gotowi są
do pochwycenia za broń, by pokazać, że państwo polskie nie
Güya anonim şimendifer şirketleri tarafından depo ediliyor- doznało krzywd i by na nowo uporządkować sprawy w naszej
muş gibi geçen sene Galis Bankası'nın 1.180.000 karbon al- świętej ojczyźnie.
4 Krakov.
5 Poznań.
6 Galiçya(?).
362
dığını muhtemelen bazı gazetelerde izlemişsinizdir. Fakat bu Takich wiadomości w gazetach nie zobaczycie, albowiem
bankaya Rusların dışında para yatıran hiç kimse yoktur. Za- zalecają one nieprowadzenia przez Polskę jakichkolwiek działań,
ten Rusya bu parayı gazetelere kendi lehinde muhabirlik ya- chociaż Rosja przesuwa się na wschód, a Austria i Niemcy stoją
pan ahmaklara vermekte olduğu gibi doğuya saldırdığı zaman naprzeciwko niej. Nie powie takich niewłaściwych rzeczy ktoś,
Polonyalıları silaha sarılma fikrinden vazgeçirmek için de pek czyje sumienie nie zostało zepsute pieniędzmi i im podobnymi
çok paralar harcamaktadır. rzeczami.
Fakat bu konuda ne kadar fedakârlık yaparsa yapsın hiçbir işe Przypuszczalnie śledziliście z gazet, że w ubiegłym roku Bank
yaramayacak ve her hâlükârda Rusya mahvolacaktır. Çünkü Galicji nabył 1.180.000 węgla, jak gdyby miał go magazynować
Rusya'nın içerideki ve dışarıdaki bütün girişimleri temelsizdir. jak rzekome anonimowe spółki kolejowe. Lecz jest to bank, do
którego nikt, prócz Rosjan, nie wpłaca pieniędzy. Czyli Rosja
Halkımızın tamamı Rusya'ya karşı galeyan hâlindedir. Bu cehen- przekazuje gazetom te pieniądze na rzecz głupców, którzy
nem hükûmetinin zulümlerine tahammül edemiyorlar. Canları- podają wiadomości korzystne dla niej samej. Wydaje ona wiele
nı ve mallarını vatan yolunda feda edeceklerdir. "Lituvana7" ve pieniędzy, by odstręczyć Polaków od myśli pochwycenia za broń,
"Poladsa" da yapılan zulümler bunun en mühim delilidir. gdy uderzy na wschód.
Lecz bez względu na to, ilu dokona poświęceń w tej sprawie,

İştonda isimli yerdeki "Ukranya" isminde küçük Rusyalılar
nic to nie da i jakby nie było, Rosja zostanie zniszczona, gdyż
nasıl ki daha önce Polonyalıları katletmişlerse bir gün gelecek
wszelkie przedsięwzięcia Rosji, tak wewnątrz jak i na zewnątrz,
Rusyalıları da aynı şekilde ortadan kaldıracaklardır.
nie mają żadnego oparcia.
Ukranya halkı genel olarak mutaassıp ve saftır. Fakat komü- Cały nasz naród jest nastawiony przeciwko Rosji. Nie wytrzymuje
nist ve nihilistlerin gayretleriyle bizim için taassupsuz ve akıl- już nieprawości czynionych przez ten piekielny rząd. Poświęci
lıca hareket eden büyük bir güç olacaktır. swe dobra i życie dla ojczyzny. Najlepszym tego dowodem są
niegodziwości na Litwie i Podlasiu.
İşin tuhafı bu halk Türklere karşı hakiki ve samimi bir sevgi bes-
liyorlar. Kendilerini ta eskiden beri Türkiye ile müttefik zannet- Tak jak kiedyś Rosjanie nazywani Ukraińcami dopuścili się w
mektedirler ve bu husustaki kanaat ve inançları çok fazladır. Sıra- miejscowości zwanej Isztonda [?] morderstw na Polakach, tak też
dan halk; ' "Varmi" isminde Polonyalılar tarafından unutulmuş ve yok nadejdzie dzień, że i Rosjanie zostaną usunięci z powierzchni ziemi.
olmuş bir şehrin toprağı Türk süvarilerinin hayvanlarının ayaklarıyla Naród ukraiński jest ogólnie rzecz biorąc szczery i religijny. Lecz
kazılacağına ve "Mavdami" köyünün yakınında bulunan Şeytan Dağı dzięki wysiłkom komunistów i nihilistów stanie się olbrzymią siłą,
üzerinde Rus İmparotoru'nun kesileceğine ve Polonya'nın tekrar özgür- która będzie działać dla nas w sposób mądry i nieortodoksyjny.
lüğüne kavuşacağına' inanmaktadır. 1776 yılında yaralı bir Kazak
ölürken; "1877 yılında Rusya ile Türkler arasında bir savaş çıkacağını ve Najdziwniejsze jest to, że naród ten żywi wobec Turków
Rusların kazanacağını, fakat birkaç sene sonra Türklerin güçlenip Polon- prawdziwą i szczerą sympatię. Od dawna uważają siebie za
yalıların da ayaklanıp bir büyük savaşçının Rusları mağlup edeceğini ve sprzymierzeńców Turcji; przekonanie i wiara ta są olbrzymie.
o zaman Polonyalıların daha çetin bir şekilde ayaklanıp Rus askeri üze- Prosty lud wierzy, że “ziemie miasta o nazwie “Warmi”,
rine hücum ederek "Kostatinof"ta rastladıkları Rus askerini "Pançarof" opuszczonego i zapomnianego przez Polaków, będą zryte kopytami
deresine döküp bir kez daha yendikten sonra arkalarından takip ederek końskimi kawalerii tureckiej, że na Diabelskiej Górze w pobliżu wsi
"Pripayat" ve "Prepayath"a ulaştıklarında bir miktar Rus askeri daha bu- “Mawdami” zostanie odrąbana głowa Imperatora Rosji, i że Polska
larak onları da öldüreceklerini, daha sonra Türkiye ve İngiltere ile ittifak ponownie odzyska wolność”. W roku 776 pewien Kozak, na progu
ederek üç devlet birlikte "Kiev"e kadar gideceklerini, birçok Rus askerini śmierci, przepowiedział: “w roku 1877 wybuchnie wojna pomiędzy
"Nyeper" Nehrine döktükten sonra daha içerilere yürüyeceklerini, Polon- Turcją i Rosją i wojnę tę wygra Rosja, lecz po paru latach Turcja
yalıların İngiltere ve Türkiye vasıtasıyla eski hâllerine döneceklerini ve okrzepnie w siłę, Polacy powstaną i jako jeden wojownik pokonają
yeniden bir küçük milletin ortaya çıkarak Avrupa'da büyük bir itibar Rosję, a wówczas Polacy powstaną w jeszcze mocniejszy sposób i
kazanacağını" söylemiştir. zaatakują żołnierzy rosyjskich i wszystkich żołnierzy rosyjskich z
Kostantynowa [?] potopią w rzece “Panczarow” [?], i po tym zwycięstwie
Wernyhora'nın söylediklerinin hepsi gerçekleşti. Şu anda będą ich ścigać aż do “Pripajatu” [?] i “Prepajatu” [?], gdzie napotkają
Bulgaristan bir küçük millet olarak meydana çıktı. Aynı şe- jeszcze jakichś żołnierzy rosyjskich i pozabijają ich, a następnie
kilde 1877 yılında Türkiye ile Rusya savaştı. Bakalım, ileride sprzymierzą się z Turcją i Anglią, wspólnie jako trzy państwa dojdą
daha neler ortaya çıkacak. aż do Kijowa, gdzie utopią w Dnieprze wielu żołnierzy rosyjskich, po
7 Litvanya.
363
Krakovya taraflarında Episkopos Dombrowski o civarda bu- czym będą posuwać się dalej; Polacy, dzięki Anglii i Turcji, osiągną
lunan "Santa Mariya" Kilisesi8 yanına Türk süvarileri atlarını poprzedni status i pojawiwszy się na nowo jako niewielki naród,
bağlarlarsa Polonya için güzel günlerin geleceğini işitmiştir. zdobędą w Europie olbrzymie uznanie”.
1877 Türk - Rus savaşı sırasında "Husiatyn" şehrinde "Zakaria"
isminde bir köylü can çekişirken Wernyhora'nın ismini bile Wszystko, co przepowiedział Wernyhora, sprawdziło się.
bilmediği hâlde onun söylediklerinin tamamını söylemiştir. Obecnie pojawił się niewielki naród Bułgarów. W ten sam
sposób, w roku 1877 Turcja walczyła z Rosją. Zobaczymy, co się
Diğer milletlerden de böyle birçok rivayetler olup hatta 1848 jeszcze stanie w przyszłości.
yılında "Marya İrenberg" isminde bir kadın bugün yaşananla-
rın hepsini söylemiştir. Biskup Dombrowski z okolic Krakowa ogłosił, że dla Polski nadejdą
dobre dni, gdy konni tureccy przywiążą swe konie obok znajdującego
Bu kadın; "İskandinav'da bulunan halk ayaklandığı zaman się w tamtych okolicach Kościoła Świętej Marii. Podczas wojny
bütün Avrupa harekete geçecek ve Rusya'nın yok olmasına turecko-rosyjskiej w roku 1877 pewien wieśniak imieniem “Zakaria”
sebep olacaktır. Kuzeyden binlerce cesur adam geçip geniş ze wsi “Hosiatyn”, leżąc na łożu śmierci, przepowiedział to samo, co
bir ovada 8 gün savaşacaklar ve bu savaş dünyadaki son Wernyhora, chociaż wcześniej nie słyszał nawet jego imienia.
kavga olacak." demiştir. Dominiken tarihlerinde gördüğüme
göre; "Wilno9" şehrinde 1819 yılında Rahip Kuzrenski'nin Inne narody też mają wiele tego typu opowieści. W roku 1848
gözüne Saint Andrzej Bobola isminde bir aziz görünerek bu- kobieta imieniem “Maria Irenberg” przepowiedziała wszystko, co
lunduğu yerin penceresini açmasını emreder ve şöyle der: się obecnie dzieje.
"İşte şu gördüğün ova "Pensik" meydanıdır ki beni bura-
da din uğrunda öldürmüşlerdi. Bu ovaya bak, ne istersen Kobieta ta przepowiedziała, że “gdy powstanie naród w Skandynawii,
görürsün!" Bunun üzerine Rahip de ovaya baktığında Rus, zaczną się rozruchy w całej Europie, które doprowadzą do zniszczenia
Türk, Avusturya, Fransa ve İngiltere askerlerinden oluşan Rosji. Z północy nadejdą tysiące dzielnych ludzi, będą przez 8 dni
büyük bir topluluğun birbirleriyle savaştıklarını görür ve walczyć na dużej dolinie i to będzie ostatnie starcie na świecie”. Z tego,
büyük bir şaşkınlık yaşar. Aziz Andrzej Bobola, Rahib'e; bu co widziałem w historii Dominikanów, w roku 1819 w mieście
savaşın ardından yapılacak barış antlaşmasından sonra Polon- Wilno księdzu Kuzreńskiemu [?] ukazał się święty Andrzej Bobola,
ya'nın da esaretten kurtulacağını ve daima kendisi tarafından nakazał mu otworzenie okna i powiedział: “ta dolina, którą widzisz,
korunacağını söyler. to pole “Pensik” [?], gdzie umierali w imię religii. Spójrz na tę dolinę, a
zobaczysz, co zechcesz!”. Na to ksiądz spojrzał na dolinę i zobaczył,
Rahip Kuzrenski'nin Aziz Andrzej Bobola'dan Polonya için jak walczą ze sobą olbrzymie grupy żołnierzy rosyjskich, tureckich,
Cenâb-ı Hakk'a yalvarmasını istemesi üzerine Aziz Andrzej austriackich, francuskich i angielskich, i przeżył wielkie zdziwienie.
de elini orada bulunan bir masanın üzerine koyar ve o masa Święty Andrzej Bobola powiedział wówczas księdzu: po tej wojnie
üzerinde yanık bir el resmi kalır ki, bu resim şimdi bile kilise- zawarte zostanie porozumienie pokojowe, a Polska wyzwoli się z
ye gidenlere görünürmüş. niewoli i już na zawsze będzie siebie chronić.
Garip bir rastlantı olmak üzere geleceği görebilen bu iki kişi Gdy ksiądz Kuzreński poprosił świętego Andrzeja Bobolę, by ten
de Rus'un mahvolacağı ovayı aynı şekilde belirlemişlerdir. modlił się do Najwyższego za Polskę, święty Andrzej położył rękę na
znajdującym się tam stole, po czym pozostał na nim odpalony ślad
Sadece bizim millet değil papas ve episkoposlarımız ve Ka- ręki, co nawet obecnie widoczne jest dla tych, którzy przychodzą do
tolik azizleri bile Rus'u mahvedip Polonya'yı eski hâline ge- tego kościoła.
tirmek için Türk'ün yardımını arzu etmektedirler. Rusya'nın
gelecek savaşı kaybedeceğine dair birçok belirti var ise de baş Dziwny przypadek, ale te dwie osoby, które potrafiły przewidywać
ağrıtmamak için anlatmaktan vazgeçilmiştir. Bundan 500 yıl przyszłość, przewidziały upadek Rosji w taki sam sposób.
önce Aziz "Waclaw" kendisinden 300 sene önce gelen "Ma-
lahbas" isminde birisinin söylediklerini tercüme etmiştir ki o Nie tylko nasz naród, ale i papież, nasi biskupi i święci katoliccy
sözlerin tamamı bu seneyi anlatmaktadır. Bu kişi demiştir ki: oczekują pomocy Turków, by pokonać Rosję i przywrócić Polsce
"Paskalya ne zaman 'Elyos Markos' gününe rastlarsa -işte jej poprzedni status. Jest wiele znaków na to, że Rosja przegra
o sene bu senedir- Fransa'da horoz üç kere ötecek -yani przyszłą wojnę, lecz odstąpię od ich opisywania, by nie zawracać
Üçüncü Cumhuriyet olacak- ve Germanya şan kazanacak; nadmiernie głowy. 500 lat temu święty Wacław przetłumaczył to,
Macaristan özgür, İtalya yeni bir devlet olacak, Türkiye co 300 lat przed nim samym powiedział “Malahbas” [?], a słowa te
Rusya'yı dize getirecek, Polonya zafere ulaşacak ve bütün dokładnie opisują ten rok. Powiedział on: “gdy Wielkanoc wypadnie
dünya vah diyecek." w dniu Eliasza Markosa, to rok ten będzie tym rokiem, we Francji kogut
8 Kutsal Maria Kilisesi / Kościoł Mariacki.
9 Vilnius.
364
"Yasber" isminde Almanyalı bir rahip de; "1886 yılında Rus- zapieje trzy razy, to znaczy powstanie Trzecia Republika, a Germania
ya'ya karşı Haçlı savaşları gibi bir savaş olacaktır ve Rusya zdobędzie sławę; Węgry staną się wolnymi, Włochy staną się nowym
ne zaman cihangirlik davasına kalkışırsa mahvolarak Po- państwem, a Turcja upokorzy Rosję, Polska odniesie zwycięstwo, i cały
lonya eski hâline kavuşacaktır." demiştir. świat powie “och”.
Bugünkü durumun yukarıdaki kehanetlerin ortaya çıkışına Pewien zakonnik niemiecki imieniem Gasper [?] przepowiedział:
yardım etmekte olduğunu şaşkınlıkla izlemekteyiz. “w roku 1886 zacznie się wojna przeciwko Rosji na wzór wypraw
krzyżowych i Rosja, jak spróbuje zawładnąć światem, zostanie
Bu gibi şeyler akıl ve bilgi sahibi kişiler nezdinde kesinlikle zniszczona, a Polska powróci do poprzedniego stanu.”
herhangi bir önem taşımamakta ise de batıl inançlara sahip
olan sıradan insanlar için kesin doğru kabul ediliyor. Yuka- Z zaskoczeniem obserwujemy, że obecna sytuacja podatna jest na
rıdan beri arz ettiğim şeyleri Türkçeye tercüme ederek gaze- pojawianie się takich przepowiedni.
telerde yayımlatırsanız, Polonyalıların Osmanlılara karşı ne
kadar ciddi ve samimi bir sevgi besledikleri daha iyi anlaşılır. Jeśli nawet tego typu rzeczy nie mają absolutnie żadnego
znaczenia dla ludzi mądrych i oświeconych, to dla prostych
Polonya milletvekillerinin Peşte'ye ne şekilde kabul olunduk- ludzi wierzących w zabobony jawią się jako prawdziwe. Jeśli to,
larını belki gazetelerde görmüşsünüzdür. Fakat İngiltere ve co opowiedziałem powyżej, przetłumaczycie na język turecki i
Türkiye ile birlikte Ruslara karşı ayaklandığımız zaman Ma- opublikujecie w gazetach, to znacznie lepiej będzie zrozumiałe,
caristan'ın bize yardımını hiç kimse engelleyemeyeceğinden jak szczerą i prawdziwą miłością Polacy obdarzają Turków.
gösterilen o itibar hiç mesabesinde kalacaktır. Ruslar da bunu
bildikleri için aramıza nifak sokarak birbirimizden uzaklaştır- Być może czytaliście w gazetach, w jaki sposób zostali przyjęci
mak için büyük paralar harcıyorlar. Avusturya ile Rusya ara- w Peszcie posłowie polscy. Gdy wspólnie z Turcją i Anglią
sında olan entrikalar Macaristan sebebiyle terk edilmiştir. Bu wystąpimy przeciwko Rosji, to nikt nie będzie mógł przeszkodzić
konunun devamı için "Czas" gazetesi o kadar çaba sarf etme- Węgrom w niesieniu nam pomocy. Ponieważ Rosjanie to wiedzą,
sine rağmen Macaristan'ın resmî ve yarı resmî gazeteleri bu poświęcają wiele pieniędzy, by nas poróżnić. Z powodu Węgier
konuda çok güzel işler çıkarmışlardır. zaprzestano intryg między Austrią i Rosją. Chociaż gazeta “Czas”
poświęciła wiele wysiłków, to oficjalne i półoficjalne gazety na
Taht ve mezhep muhafazası için Üç İmparator'un veliaht- Węgrzech dokonały na rzecz tej sprawy wiele dobrych rzeczy.
larının yapmayı düşündükleri kongre iptal edilmiştir. "Bis-
marck", soylu takımının yalan sözlerine aldanıp Polonya'ya Kongres, który chcieli zwołać następcy Trzech Imperatorów,
karşı kötülük yapmış ise de bu hareketi sebebiyle Almanlar by utrzymać trony i religie, został odwołany. Bismarck, który
tarafından ağır bir biçimde eleştirilmiştir. Rusya'nın Almanya usłuchał kłamliwych słów warstwy szlacheckiej, uczynił Polsce
ve doğudaki işleri serbestçe görebilmesi için böyle bir karı- zło, za co został mocno skrytykowany przez Niemców.
şıklık işine gelirdi. Prens "Şarl Ludwig"in10 Rusya ile Bosna
ve Hersek üzerine bir sözleşme yaptığı söyleniyor. Fakat aslı Rosja, by móc spokojnie załatwiać swe sprawy w Niemczech
olup olmadığını bilmem. Eğer böyle bir sözleşme yapılmış i na wschodzie, jest za takim brakiem jasności. Mówi się, że
ise artık Avusturya'nın tarafsızlığı mümkün olamayacağı gibi książę Karol Ludwig zawarł z Rosją porozumienie co do Bośni
daha önce size bildirdiğim bilgiler de uygulamaya konulurdu. i Hercegowiny. Nie wiem jednak, czy to prawda. Jeśli takie
Fakat söz konusu bilgiler askerler ve Macarlar tarafından ip- porozumienie zostało zawarte, to bezstronność Austrii nie będzie
tal edilmiş ise de gerçek durumun bu şekilde olup olmadığını już możliwa i zaczną sprawdzać się wieści, jakie przekazałem
şimdilik size kesin bir biçimde bildiremem. wam wcześniej. Jeśli jednak wieściom tym przeczą żołnierze i
Węgry, to nie jestem w stanie przekazać wam, czy rzeczywista
sytuacja jest taka czy nie.
10 Karl Ludwig.
365
123
TC. / BOA, A.MKT.MHM, 524/25-4

366
İSTANBUL-KOCAMUSTAFAPAŞA'DA OTURAN PROŚBA MUZUŁMAŃSKICH UCIEKINIERÓW Z

LEHİSTANLI MÜSLÜMAN MUHACİRLERİN POLSKI ZAMIESZKAŁYCH W KOCAMUSTAFAPAŞA W
KONYA-AKSARAY'DAKİ LEH MUHACİRLERİNİN STAMBULE O ZAKWATEROWANIE ICH W POBLIŻU
YANINDA İSKÂN EDİLMELERİ TALEBİ UCIEKINIERÓW POLSKICH W KONYI I AKSARAYU
~08.02.1904~
Muhacirin-i İslamiye İskân Komisyonu Do wysokiego urzędu Pierwszej Rady Komisji Zakwaterowań
Birinci Azalığı Yüce Makamına Muzułmańskich Uciekinierów
Kullarınızın isteği şudur ki: Prośba waszych sług:
Bu kullarınız Lehistan ahalisindeniz. Bundan 8 ay önce hicret Ci słudzy wasi pochodzą z narodu polskiego. Uciekliśmy przed 8
edip Konya vilayetinin Aksaray kazasına yerleşmiş olan Lehis- miesiącami i przed 2 tygodniami temu przybyliśmy do waszego
tanlı hemşehrilerimizin yanında yerleşmek için 2 hafta önce sprawiedliwego urzędu, chroniąc się pod opiekuńcze skrzydła
adaletli Kapınıza geldik ve Halifeliğinizin, kurtarıcı kanatları waszej wysokości, z prośbą umożliwienie nam osiedlenia się
altına sığındık. 6 hanede 24 kişi olan bu kullarınızın Aksaray obok naszych krajanów z Polski, którzy zamieszkują w okręgu
kazasında yerleşmiş bulunan hemşehrilerimizden başka kişi- Aksaray. Są nas 24 osoby z 6 domów. Prosimy pokornie waszą
lerin yanında ve başka yerde yerleştirilmemiz, birçok sebep- wysokość, by obdarzył nam udziałem w jego sprawiedliwości
ten özellikle de Osmanlı lisanını bilmememizden dolayı bizim i nie nakazywał nam osiedlenia się w innym miejscu i obok
tam bir mağduriyet içerisine düşmemize yol açacağından ve innych osób, niż nasi krajanie zamieszkujący w Aksaray, a
esasen Osmanlı ülkesine hicret edip sığınmaktan maksadı- to z paru powodów: przede wszystkim, ponieważ nie znamy
mız da mağduriyetten kurtulup refah ve mutluluğa ulaşmak języka osmańskiego, osiedlenie się gdzie indziej byłoby dla nas
olduğundan, bu kullarınızın da hemşehrilerimizin yanında powodem wielkiego nieszczęścia, podczas gdy przyczyną ucieczki
yani Aksaray kazasında yerleştirilmemiz hususuna zatıaliniz do Imperium Osmańskiego i schronienia się tu było właśnie
tarafından izin verilmesini ve yüce Padişah hazretlerinin ada- uwolnienie się od nieszczęść i życie w szczęściu i spokoju; tak
letinden pay sahibi kılınmamızı istirham ederiz. Artık emir ve więc [prosimy] waszą wysokość o zgodę na osiedlenie się obok
ferman sizindir. naszych krajanów w okręgu Aksaray. Do waszej wysokości
należy decyzja.
26 Kânunısani, sene 1319
26 Kanunisani roku Hidżry 1319
Kocamustafapaşa'da Canbaziye'de oturan Polonya Uchodźcy polscy zamieszkali w Canbaziye,

muhacirlerinden Kocamustafapaşa
Mustafa oğlu Mustafa oğlu Yahya oğlu Hasan, syn Ali, syn Ibrahim, syn
Hasan Ali İbrahim Mustafy Mustafy Yahyi
Murad oğlu Yusuf oğlu Ali oğlu Ibrahim, syn Mustafa, syn Ibrahim, syn
İbrahim Mustafa İbrahim Murada Yusufa Alego
367
124
RP. / AAN, Ambasada RP w Ankarze, sygn. 94, s.14-15

368
OSMANLI DEVLETİ VATANDAŞI ZOFIA DOKUMENT TOŻSAMOŚCI OBYWATELKI

CZERNIEWSKA'YA AİT KİMLİK BELGESİ IMPERIUM OSMAŃSKIEGO ZOFII CZERNIEWSKIEJ
~19.07.1907~
(Kaşe)
Askerî Şubesince görülmüştür.
ABDÜLHAMID HAN
BIN
ABDÜLMECID
El-muzaffer dâimâ
El-Gâzî
OSMANLI DEVLETİ TEZKİRESİDİR
Evli ve Eşi
Babasının Anasının Adı Sanatı, Sıfatı, Askerî
Doğum Tarihi Birden
İsmi ve Ünü Adı ve ve İkamet Milleti Hizmeti ve Dereceleri ve
ve Yeri Fazla Olup
İkamet Yeri Yeri Seçme Yetkisi Sınıfı
Olmadığı
Sofya Müteveffâ Müteveffiye 1285 Hristiyan
Çerniyeski Fransuva Kasilda 1284 Rusya
Eşkâli Nüfus Kütüğüne Kayıtlı Olduğu Yer
Yaşanan Yaşanan
Sabit Mahalle
Boy Göz Simâ İli İlçesi Sokağı Yerin Yerin
Ayırıcı İz ve Köyü
Numarası Çeşidi
Dersaâdet 6 Tamtam Gülbaba 7 Hâne
Yukarıda ismi, ünü, durumu ve sıfatı yazılı olan Sofya Çerniyeski Osmanlı Devleti uyruğuna sahip olup nüfus kütüğünde bu şekilde
kayıtlı olduğunu gösterir işbu tezkire verildi.
8 Cumâdelâhir sene 1325
4195
(Mühür)
(Pul üzeri mühür) (Mühür)
(Kaşe)
Sicill-i Nüfus Daire-i
3 Temmuz sene [1]323 Nezaret-i Umûr-ı Dahiliye
İstanbul (…) Müdüriyeti Umûmiyesi Dersaâdet Kalemi
Karaköy Şubesi
369
Sicill-i Nüfus Nizamnamesi'nin Beşinci Maddesi Yirmi parası techizât-ı askeriye masârifi içindir.
Tebaa-i Devlet-i Aliyye'den her şahıs emvâl-i gayr-i menkûle bey‘ ve ferâğ ve intikalinde ve bir memuriyet ve
hizmete intihâb ve tayininde ve mektebe duhûlünde ve tekâüd ve ma‘zûliyet maaşına istihkâkında ve mürûr tezkiresi
ve pasaport ahzında ve Polis muamelâtında ve mehâkime müracaatında ve münakehâtda nüfus tezkiresini ibrâz
etmeğe mecburdur. Gösteremediği hâlde hususât-ı mezkûrenin icrası Sicill-i Nüfusa kaydolunduğunu mübeyyin
tezkire ahz edinceye kadar tehir olunur. Tezkire-i Osmaniyeyi sahte olarak yapan veya tağyir ve tahrif eden ve
bu makûle sahte tezkireyi bilerek isti‘mâl eyleyenler Ceza Kanunu'nun Yüz elli yedinci maddesi mûcebince bir
seneden üç seneye kadar habs ile mücâzât edilir.
Meşrûhât Mahalli
Mühür
(Mühür)
mûcebince müceddeden verilmiştir.
Galata mıntıkasınca görülmüşdür.
Beyoğlu Hendek Polis Mevkii
Kuyûdât Kalemi'nin cedveli

Fî 4 Temmuz sene [1]323
Muâmelât ve Tarih
(Mühür ve İmza)
(Kaşe)
(Kaşe)
1/309
Adet
Nakl-i Mekân Vukuatı

Vukât Numarası Cild: 6 Numara: 264 Cild: 2 [Numara]: 7704
Kazası Daire: 6 Daire: 6
Mahalle ve Karyesi Hacıali Mahallesi'nin Hocaali Mahallesi
Sokağı Lüleci Hendek Sokağı'nda Lüleci Hendek Sokağı
Mesken Numarası 75 numaralı hâneye 75 numaralı hâneye kayd şüd.
Suret-i Nakli kayd şüd. Fî 5 Eylül sene [1]323 Taşradan. Fî 5 Ağustos sene [1]324
Tarih ve Mühür (İmza ve Mühür) (İmza)
Vukuat Numarası 6824
Kazası
Mahalle ve Karyesi Varna'ya

Sokağı
Mesken Numarası Fî 28 Mayıs sene [1]324
Suret-i Nakli (…?)
Tarih ve Mühür (Mühür)
370
(Pieczęć)
Widziano w Wydziale Wojskowym
ABDULHAMID CHAN
SYN
ABDULMECIDA
Zawsze zwycięski
Tożsamości
DOKUMENT IMPERIUM OSMAŃSKIEGO
Zawód,
Czy żonaty
Imię ojca Imię matki Data i tytuł, w Przydział
i ma więcej
Imię i tytuł i miejsce i miejsce miejsce Wyznanie służbie, i stopień
niż jedną
pobytu pobytu urodzenia prawo wojskowy
żonę
wyboru
1285
Zofia
Ś.P. Fransuva Ś.P. Kasilda 1284 Chrześcijanka
Czerniewska
Rosja
Opis Miejsce wpisu do księgi ludności
Numer Rodzaj
Wojewódz- Dzielnica
Wzrost Oczy Twarz Znaki Powiat Ulica miejsca miejsca
two / wieś
pobytu pobytu
Stambuł 6 Tamtam Gülbaba 7 Mieszkanie
Zofia Czerniewska, której imię, tytuł i opis podano powyżej, jest obywatelką Imperium Osmańskiego i jest wpisana do księgi ludności
w Imperium Osmańskim. Na potwierdzenie tego wydano ten dokument.
8 Dzumadelahir roku Hidżry 1325
4195
(Pieczęć)
(Pieczęć) (Pieczęć na opłacie) (Pieczęć)
Ministerstwo Spraw
Dyrekcja w Stambule 3 lipca roku [1]323 Urząd
Wewnętrznych
Oddział w Karaköy
371
Oplata w wysokości dwudziestu

Artykuł 5. Rozporządzenia o rejestrach ludności wliczona do kosztów uzupełnień
wojskowych.
Każdy obywatel Imperium Osmańskiego zobowiązany jest do okazania dokumentu tożsamości przy
nabywaniu, sprzedaży i przeniesieniu nieruchomości, przy załatwianiu spraw w urzędach i podczas
mianowania na urząd, przy zapisywaniu się do szkoły, przy występowaniu o emerytur i rentę, przy staraniu
się o paszport oraz w trakcie postępowania policyjnego lub sądowego. W razıe niemożliwości okazania,
postępowanie zostaje zawieszone do czasu okazania zaświadczenia potwierdzającego wpis do rejestru
ludności. Kto podrabia, fałszuje lub przerabia Dokument Obywatelstwa Osmańskiego i celowo posługuje
się nim wiedząc, że jest fałszywy, na mocy artykułu 157. Kodeksy Karnego podlega karze więzienia od
roku do lat trzech.
Miejsce na objaśnienia
Pieczęć
(Pieczęć)
Posterunek Policji w Beyoğlu
Widziano na Posterunku
Dnia 4 lipca roku [1]323

rejestrów urzędowych.
Wydano na podstawie
(Pieczęć i podpis)
Czynność i data
(Pieczęć)
(Pieczęć)
Hendek
Galata.
1/309
Sztuk
Zdarzenia – zmiana adresu

Numer zdarzenia Tom: 6 Numer: 264 Tom: 2 [Numer]: 7704
Okręg Mieszkanie: 6 Mieszkanie: 6
Dzielnica Dzielnica Hadziali Dzielnica Hodzaali
Ulica Ulica Lüleci Hendek Ulica Lüleci Hendek
Numer mieszkania Do mieszkania numer 75 Rejestracja w mieszkaniu numer 75
Przeniesiono Rejestr, 5 września roku [1]323 Z prowincji, 5 sierpnia roku [1]324
Data i pieczęć (Podpis i pieczęć) (Podpis)
Numer zdarzenia 6824
Okręg
Dzielnica Do Warny
Ulica
Numer mieszkania 28 maja roku [1]324
Przeniesiono (?)
Data i pieczęć (Pieczęć)
372
KIRIM SAVAŞI'NIN 53. YILDÖNÜMÜ VESİLESİYLE POLSKO-TURECKIE OBCHODY 53. ROCZNICY

1909'DA İSTANBUL'DA DÜZENLENEN VE SEYFED- WOJNY KRYMSKIEJ W KONSTANTYNOPOLU W
DİN BEY'İN1 KONUŞMA YAPTIĞI 1909 R.
TÜRK-LEH ORTAK TÖRENİ
UROCZYSTOŚĆ WMUROWANIA TABLICY
POLONYA'NIN EN BÜYÜK ROMANTİK ŞAİRİ PAMIĄTKOWEJ W JĘZYKU TURECKIM I POLSKIM
OLAN VE OSMANLI DEVLETİ'NDE ÇARLIK NA DOMU, W KTÓRYM ZMARŁ NAJWIĘKSZY
RUSYA'SINA KARŞI MÜCADELE EDECEK OLAN POLSKI POETA ADAM MICKIEWICZ. POETA
LEH MÜFREZELERİNİ ORGANİZE ETMEK ZAMIERZAŁ ZORGANIZOWAĆ W TURCJI POLSKIE
İSTEYEN ADAM MICKIEWICZ'İN İKAMET ETMİŞ ODDZIAŁY DO WALKI Z CARSKĄ ROSJĄ. NA
OLDUĞU BİNANIN ÜZERİNE HATIRA LEVHASINI JEDNEJ Z FOTOGRAFII PRZEMAWIA TADEUSZ
YERLEŞTİRME TÖRENİ GASZTOWTT (SEYFEDDİN BEY) (1881-1936)
~1909~
125
1 Tadeusz Gasztowtt (1881-1936). RP. / AAN, Ambasada RP w Ankarze, sygn. 58, s. 2,5
373
126
TC./ BOA, İ.MMS, 175/23-5

374
POLONEZKÖY'DE OKUL VE KİLİSE YAPILMASINA POZWOLENIE SUŁTANA DOTYCZĄCE BUDOWY

DAİR İRADE-İ SENİYYE SZKOŁY I KOŚCIOŁA W ADAMPOLU
~06.01.1914~
Wysoka Porta
Babıali Urząd Wielkiego Wezyra
Daire-i Sadaret Biuro Ministrów i Peticji
Meclis-i Vükelâ ve Maruzat Kalemi [Numer] 2804
[Sayı:] 2804
İrade-i Seniyye Pozwolenie Sułtana

Ponieważ nie stwierdzono żadnych ku temu przeszkód, Rada
Beykoz kazasına bağlı Polonez köyünde Avusturya Devleti
Ministrów wydała zgodę, by we wsi Adampol, w okręgu Beykoz,
uyruklu Prens Adam Czartoryski'nin bağışladığı 5.120 zirâ-
na działce o powierzchni 5.120 zirakare1, podarowanej przez
kare arsa üzerine 10'ar metre en ve boyunda, 8 metre yüksek- obywatela państwa austriackiego Księcia Adama Czartoryskiego,
liğinde ahşap bir okul ile boyu 22, eni 8,5 ve yüksekliği 10,5 postawić budynek drewniany szkoły o długości i szerokości po 10
metre ölçülerinde yine ahşap bir kilise ve çatısı üzerinde 2 metrów i wysokości 8 metrów oraz drewniany kościół o długości
metre yüksekliğinde bir çan yeri inşasında herhangi bir sakın- 22 metrów, szerokości 8,5 metra i wysokości 10,5 metra, wraz z
ca bulunmadığından, Bezmiâlem Valide Sultan Vakfı'na ait dzwonnicą na dachu o wysokości 2 metrów; oszacować opłatę
2.000 kuruş kıymetindeki bu arsaya, özel kanununa göre yıllık z tytułu dzierżawy tej działki, która należy do Fundacji Matki
binde 10 kuruş hesabıyla arsa kirası belirlenmek ve okulun in- Sułtana Bezmialem, o wartości 2.000 kuruszy, wedle specjalnych
şasında ve açılmasında Maarif-i Umumiye Nizamnamesi'nin praw na dziesięć tysięcznych wartości rocznie w kuruszach, pod
129. maddesi hükümlerine uyulmak üzere bahse konu kilise warunkiem, że podczas budowy i otwarcia szkoły przestrzegać się
ve okulun yazılı olan ölçülere göre inşasına Şûra-yı Devlet ve będzie postanowień artykułu 129 Rozporządzenia o nauczaniu
Meclis-i Vükela kararlarıyla izin verilmiştir. powszechnym oraz szkoła i kościół zostaną wybudowane
zgodnie w podanymi wymiarami.
Bu irade-i seniyyenin yürütülmesiyle Adliye ve Mezahib, Odpowiedzialnymi za wykonanie tego polecenia są ministrowie
Maarif ve Evkâf-ı Hümâyûn nazırları görevlidir. nauki i wyznań oraz szkolnictwa i fundacji.
8 Safer, sene 1332 - 24 Kânunıevvel, sene 1329 8 Safer roku Hidżry 1332 – 24 Kanunievvel roku Hidżry 1329
[Padişah] Mehmed Reşad

Sadrazam ve Hariciye Şeyhülislam Esad Harbiye Nazırı Enver Dahiliye Nazırı ve Maliye Nazırı Vekili Talat
Nazırı Mehmed Said
Bahriye Nazırı Mahmud Şûra-yı Devlet Reisi Halil Adliye Nazırı İbrahim Nafia Nazırı Vekili Ahmed Cemal
Ticaret ve Ziraat Nazırı Maarif Nazırı Evkâf-ı Hümâyûn Posta ve Telgraf ve Telefon Nazırı Oskan
Süleyman Elbustanî Ahmed Şükrü Nazırı Hayri
Padyszach Mehmed Reszad

Minister spraw Minister spraw wewnętrznych i
Szejk al-Islam Esad Minister Wojny Enver
zagranicznych Mehmet Said zastępca ministra finansów Talat
Przewodniczący rady Minister sprawiedliwości Zastępca ministra robót
Minister floty Mahmud
państwa Halil Ibrahim publicznych Ahmed Cemal
Minister handlu i rolnictwa Minister szkolnictwa Minister fundacji Padyszacha Minister poczty, telegrafu i telefonii
Süleyman Elbustani Ahmed Şükrü Hayri Oskan
1 [Uwaga tłum.: 1 hektar = 17.600 zirakare]
375
127
TC. / BOA, HR.SYS, 2448/40

376
HOLM1 EYALETİ'NİN UKRAYNA'YA TERKİNDEN DOTYCZY REAKCJI POLAKÓW WOBEC AUSTRII

DOLAYI POLONYALILARIN AVUSTURYA'YA Z POWODU OPUSZCZENIA REGIONU CHEŁMA NA
GÖSTERDİĞİ TEPKİLERE DAİR RZECZ UKRAINY
~19.02.1918~
Babıali Wysoka Porta

Hariciye Nezâreti Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Şifre Kalemi Biuro szyfrów
[Sayı:] 409 [Numer] 409
Osmanlı Devleti'nin Viyana Elçisi Hilmi Paşa'dan gelen Odszyfrowanie telegrafu numer 63 z dnia 19 lutego 1918 od
19 Şubat 1918 tarih ve 63 numaralı telgrafnamenin çözümüdür. Ambasadora Imperium Osmańskiego w Wiedniu Pana Hilmi
Holm eyaletinin Ukrayna'ya terkinden dolayı Polonyalılar ta- Gorycz i rozczarowanie okazywane przez Polaków wobec
rafından Avusturya Hükûmeti aleyhine ortaya konulduğunu rządu austriackiego z powodu opuszczenia regionu Chełma na
Viyana'da siz Nazır hazretlerine sözlü olarak anlattığım üzün- rzecz Ukrainy, o czym informowałem słownie waszą wysokość
tü ve kızgınlık şiddetlenerek devam ediyor. Barış antlaşması- ministra, przybierają coraz bardziej na sile. Dzień, w którym
nın imzalandığı günü Polonyalılar bir matem günü olarak ilan podpisano umowę pokojową, Polacy ogłosili dniem żałoby, i nie
ettiler ve yalnız Polonya'da değil Krakovi ve Lemberg gibi tylko w Polsce, ale nawet w takich miastach należących do Austrii
Avusturya'ya bağlı şehirlerde bile resmî ve umumî mekânlara jak Kraków i Lwów, w miejscach publicznych i urzędowych
siyah bayraklar çektiler. Polonya gazeteleri siyah çerçevelerle zostały wywieszone czarne flagi. Gazety polskie ukazały się
yayımlandı; özel makalelere "Polonya'nın Dördüncü Taksi- z czarnymi obwódkami, a artykułom nadano tytuł „Czwarty
mi" başlığı atıldı. Avusturya Senatosu ve Parlamentosu'ndaki Rozbiór Polski”. Posłowie polscy do senatu i parlamentu
Polonyalı üyeler Hükûmete karşı şiddetli muhalefette buluna- Austrii zapowiedzieli, że będą stanowić silną opozycję rządową.
caklarını ilan ettiler. Bir önceki Dışişleri Bakanı Kont Gołu- Poprzedni minister spraw zagranicznych Książę Agenor Maria
chowski2 Polonya Kulübü'nde yaptığı konuşmada Kont Czer- Adam Gołuchowski w przemówieniu w Klubie Polskim
nin'i3 ağır bil dille eleştirmiş ve Avusturya Dışişleri Bakanlığı ostro skrytykował Księcia Ottokara von Czernina i odwołał
Varşova'daki temsilcisini geri çağırmıştır. Bence bu durum przedstawiciela ministerstwa spraw zagranicznych Austrii w
Avusturya ile Polonya Niyabet Meclisi arasındaki ilişkilerin Warszawie. Według mnie, sytuacja ta spowoduje zerwanie
kesildiğini göstermektedir. stosunków pomiędzy Austrią i Radą Delegatów Polskich
1 Chelm, Kholm.
2 Count Agenor Maria Adam Gołuchowski.
3 Count Ottokar von Czernin.
377
128
TC. / BOA, HR.HMŞ.İŞO, 124/5

378
LEHİSTAN DEVLETİ'NİN TANINMASI VE BİR LEH OCENA PRAWNA UZNANIA PAŃSTWA POLSKIEGO
KONSOLOSLUĞU AÇILMASI HAKKINDA I OTWARCIA KONSULATU POLSKIEGO
HUKUKÎ DEĞERLENDİRMELER
~20.07.1919~
Babıali Wysoka Porta

Hukuk Müşavirliği Radcy Prawni
Numara: 39931 Numer: 39931
Tarih: 20 Temmuz 1335 Data: 20 lipca 1335
Özet: Lehistan Devleti'nin Temat: oficjalna opinia w sprawie uznania

tanınması hakkında re’sen müzekkire Państwa Polskiego
Yeniden kurulup İtilaf Devletleri ve tarafsız devletler tarafın- Z prośbą o półoficjalne uznanie przez Imperium Osmańskie
dan tanınan ve 16 Şubat 1916 tarihinde Başbakanı'na önce- utworzonego w Stambule konsulatu polskiego, ułatwienie
ki Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa hazretleri tarafından urzędnikom konsulatu wykonywania czynności na rzecz obywateli
tebrik içerikli bir telgraf çekilerek tanınmasına olumlu cevap polskich oraz o niestwarzanie przeszkód w wywieszaniu na
verilen Lehistan Devleti'nin İstanbul Konsoloshanesi Kâtibi budynku konsulatu niewielkich rozmiarów flagi polskiej w dniach
Zdzislas de Maciejowski1 Hariciye Nezareti'ne müracaat ede- świąt oficjalnych, wyrażoną słowami „Rząd polski życzy sobie
rek; "bir zamanlar Osmanlı Devleti ile eski Lehistan Devleti ponownego ustanowienia przyjacielskich stosunków, jakie miały
arasında mevcut olan dostane ilişkilerin yeniden kurulma- miejsce swego czasu pomiędzy Imperium Osmańskim i Polską”,
sını yeni Lehistan Hükûmeti'nin cidden arzu ettiğini" ifade zwrócił się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Zdzisław de
ile İstanbul'da kurulan Lehistan Konsoloshanesi'nin Osmanlı Maciejowski, sekretarz Konsulatu Państwa Polskiego, które zostało
Devleti tarafından yarı resmî bir şekilde tanınmasını ve Le- na nowo utworzone i uznane przez państwa sprzymierzone i
histan vatandaşları ile ilgili işlemlerin zabıta memurlarınca państwa bezstronne, co też spotkało się z pozytywnym przyjęciem
kolaylaştırılması ve resmî günlerde Konsoloshane'ye küçük przez poprzedniego Ministra Spraw Zagranicznych Mustafę Reszida
boyutlu bir Leh bayrağı asılmasına engel olunmamasını talep Paszę, który wysłał w dniu 16 lutego 1916 roku do premiera Polski
etmiştir. Kendisinin bu girişiminin Fransa Komiserliğince de telegram z gratulacjami. Wiadomo, że wystąpienie to zostało też w
gayriresmî bir şekilde teyit edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. nieoficjalny sposób zaakceptowane przez Urząd Komisarza Francji.
Jak przekazano w petycji numer 39745 z 15 czerwca roku Hidżry
İsviçre Federal Meclisi Başkanlığı'ndan, Lehistan Hükûme- 1335, jaka została podjęta w związku z listem Przewodniczącego
ti'nin Genel Posta Birliği'ne dahil olduğuna dair gelen 8 Ni- Rady Federacji Szwajcarskiej z dnia 8 kwietnia 1919 roku
san 1919 tarihli yazı üzerine kaleme alınan 15 Haziran 1335 informującym, że rząd polski został przyjęty do Związku
tarih ve 39745 sayılı müzekkirede de arz olunduğu üzere; Pocztowego: Niemcy i Austro-Węgry ogłosiły deklaracją z dnia
Almanya ve Avusturya-Macaristan Devletleri 5 Teşrinisani 5 Teszrinisani 1916, że Polska jest niezależnym, rządzonym
1916 tarihli beyanname ile Lehistan'ın kendisine mahsus bir przez parlament pod przewodnictwem władcy państwem, z
orduya sahip veraset usulüne tâbi bağımsız meşrutî bir devlet własną armią; uchwałą z 12 września 1917 roku powołane
olduğunu ilan ettikleri gibi 12 Eylül 1917 tarihli kararname zostały w Polsce Rada Delegatów, oraz – by wypełniać obowiązki
ile de Lehistan'da bir Niyabet Meclisi, yasama gücünü yeri- ustawodawcze – sądy i państwowe instytucje administracyjne;
ne getirmek üzere bir Şûra ile mahkemeleri ve devlet idarî również Rosja, w artykule 3 umowy z Brześcia Litewskiego,
kurumlarını kurmuşlar ve Rusya ile Brest-Litovsk'da yapılan potwierdziła niezależność państwa polskiego określając, że
ortak Antlaşma'nın 3. maddesi de Rusya'nın yeni sınırlarını
1 Zdzisław Maciejowski.
379
Lehistan'ı Rusya'nın dışında bırakmak suretiyle yeni Lehistan nowe granice Rosji będą tak ustalone, by Polska pozostała poza
Devleti'nin bağımsızlığını teyit etmiş, ancak İtilaf Devletle- Rosją, przy czym proces tworzenia państwa polskiego przez
ri'nin kendi aralarında mütareke antlaşmalarının yapılmasına państwa centralne nie może zostać dokończony, dopóki państwa
kadar merkezî devletlerce Lehistan Devleti'nin teşkilatı ta- alianckie nie zawrą pomiędzy sobą umów o zaprzestaniu działań
mamlanamamış idi. zbrojnych.
İtilaf Devletleri barış şartlarını yayımladıkları zaman Lehis- Po potwierdzeniu niepodległości Polski, gdy już państwa
tan'ın bağımsızlığını onaylamış olduklarından, Lehistan Başba- alianckie ogłosiły warunki pokojowe, premier polski i Minister
kanı ve Dışişleri Bakanı Paderewski 28 Kânunısani 1919 tarihli Spraw Zagranicznych Paderewski przekazał, że „dopiero co
telgrafıyla; "yeni görevine başladığını ve Lehistan'ın Avru- rozpoczął nową funkcję i Polska została uznana za nowe,
pa'nın yeni devletleri arasında bağımsız bir devlet olarak ta- niezawisłe państwo wśród państw Europy”, na co ministerstwo
nındığını" bildirmiş ve bunun üzerine Hariciye Nezareti'nden spraw zagranicznych w przesłanym mu telegramie z 16 lutego
kendisine gönderilen 16 Şubat 1919 tarihli cevabî telgrafta da; 1919 roku stwierdziło: „Imperium Osmańskie przyjęło to wielkie
"Osmanlı Devleti'nin bu büyük olayı kabul ettiği ve Lehistan wydarzenie i postanowiło wysłać do stolicy Polski swego przedstawiciela
başkentine bir siyasi temsilci gönderilmesinin kararlaştırıldı- politycznego, a w Stambule z radością zostanie przyjęty poseł z Polski”.
ğı, İstanbul'a gönderilecek bir Lehistan elçisinin de memnu-
niyetle kabul olunacağı" hususları ifade edilmiştir. Tak więc w zasadzie Imperium Osmańskie zgodziło się na
porozumienie z Brześcia Litewskiego i potwierdziło tym
Böylece, esasen Osmanlı Devleti tarafından Brest-Litovsk telegrafem niepodległość Polski.
Antlaşması'yla kabul edilmiş olan Lehistan'ın bağımsızlığı,
bahse konu telgrafla da teyit olunmuştur. Jednakże uznanie w ten sposób rządu polskiego nie oznacza
wydania zgody na utworzenie konsulatu, bez udzielenia
Bununla beraber Lehistan Hükûmeti'nin bu şekilde tanın- odpowiedzi w sprawie wysłania posła do Stambułu i bez
ması, İstanbul'a bir elçi gönderilmesi hususunda cevap ver- oficjalnego powołania poselstwa polskiego w Stambule, a w
meksizin ve resmen bir Leh Sefareti kurulmaksızın, özellikle szczególności zaś bez zawarcia porozumienia co do obowiązków
de konsoloslarının görev yapmaları hususunda bir anlaşma- konsulów. Dopóki pomiędzy rządami Polski i Imperium
ya varılmaksızın Konsoloshane kurulmasına izin verildiği Osmańskim nie zostanie zawarte szczególne porozumienie,
anlamını taşıyamayacağından, bu konuda Leh Hükûmeti ile nikt nie zostanie oficjalnie uznany w państwie osmańskim za
Osmanlı Hükûmeti arasında özel bir anlaşma yapılmadıkça polskiego urzędnika konsularnego, co należy wytłumaczyć
Osmanlı Ülkesinde hiçbir kimsenin Lehistan konsolosluk panu Zdzisławowi de Maciejowskiemu. Z drugiej zaś strony,
görevlisi sıfatıyla resmen tanınamayacağının Mösyö Zdzis- jak dotychczas nie wydano zgody na utworzenie konsulatów
las de Maciejowski'ye anlatılması gerekmektedir. Öte yandan państw, z którymi nie przeprowadzono by dwustronnych
konsolosların karşılıklı olarak, hizmet ve vazifeleri hakkında rozmów na temat obowiązków i zadań konsulów; i tak w
kendisi ile hiçbir biçimde münasebette bulunulmamış olan bir takim celu podpisano porozumienia z Bułgarią w dniach 18
devletin konsoloslukları şimdiye kadar kabul edilmemiş ve Teszinisani – 1 Kanunievvel 1919, z Argentyną w dniu 11
nitekim aynı maksatla 18 Teşrinisani - 1 Kânunıevvel 1919 czerwca 1910, z Meksykiem w dniu 23 Kanunievvel 1910; należy
tarihinde Bulgaristan ile, 11 Haziran 1910 tarihinde Arjantin więc zaproponować rządowi polskiemu zawarcie podobnego do
Cumhuriyeti ile ve 23 Kânunıevvel 1910 tarihinde Meksika tych porozumienia. W tej sytuacji więc, jeśli wasza wysokość
ile konsolosluk sözleşmeleri yapılmış olduğundan bunlara uzna to za słuszne, powinno się wysłać do poselstwa Hiszpanii
benzer bir sözleşme yapılması hususunun Lehistan Hükû- załączony tu projekt i założenia do rozmów, z drugiej zaś strony
meti'ne teklif edilmesi uygun olacaktır. Bu durum muvace- – jeśli nie dokonano jeszcze takiego przekazania - przekazać do
hesinde zatıaliniz tarafından da uygun görüldüğü takdirde, ministerstwa spraw wewnętrznych, że nie uznaje się poselstwa i
ekte sunulan proje ve şifahi müzekkire taslaklarının İspanya konsulatów polskich dopóki Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie
Elçiliği'ne gönderilmesi ve diğer taraftan Hariciye Nezare- wyda oświadczenia*. Zależy to od zdania waszej wysokości.
ti'nden bir bildirimde bulunulmadıkça Lehistan Elçilik ve
Konsolosluklarının tanınmaması* hususunun, şayet şimdiye * Sprawa została przekazana do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
kadar bu konuda henüz bir tebligatta bulunulmamış ise Dahi-
liye Nezareti'ne de yazılması, zatıalinizin görüşüne bağlıdır.
* Bu konu Dahiliye Nezareti'ne yazılmıştır.
380
381
129
TC. / BOA, MV, 218/26

382
POLONYA’NIN BAĞIMSIZLIĞININ DOTYCZY UZNANIA PRZEZ IMPERIUM OSMAŃSKIE

OSMANLI DEVLETİ TARAFINDAN TANINMASI NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI I PODPISANIA
VE KONSOLOSLUK PROTOKOLÜ PROTOKOŁU KONSULARNEGO
İMZALANMASINA DAİR
~19.01.1920~
Tebliğ Olunduğu Liczba Do przekazania

Sıra Numarası
Daireler porządkowa do
26 Hariciye Ministerstwo Spraw
26
Protokół Wewnętrznych
Meclis-i Vükelâ
Tarihi Tebliğ Tarihi dotyczący opinii
Görüşmelerine Data Data przekazania
przedstawicieli
27 Rebiülahir, sene Mahsus Tutanak 27 Rebiulahir, roku Sejmu
1338 19 Kânunısani, Hidżry 1338 19 Kanunisani roku
19 Kânunısani, sene 1336 19 Kanunısani, Hidżry 1336
sene 1336 roku Hidżry 1336
Özeti Opis
Hariciye Nezareti'nin; Lehistan Dışişleri Bakanlığı tarafın- Odczytano, wraz załącznikami: pismo Ministerstwa Spraw
dan, Polonya'nın bağımsızlığının Osmanlı Devleti tarafından Wewnętrznych numer 418 z dnia 16 Kanunievvel roku Hidżry
da tanınması ve iki Devlet arasında eskiden var olan ilişkilerin 1335 dotyczące działań, jakie podjęto w związku z wcześniej
yeniden kurulması hususunda her türlü yardımın yapılması przesłanym z Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski
isteğine dair daha önce gönderilen telgraf üzerine yapılan telegramem dotyczącym uznana również przez Imperium
işlemler ve Osmanlı Ülkesi dahilinde Lehistan'ın çıkarlarını Osmańskie niepodległości Polski oraz udzielenia wszelkiego
korumak için Ortaelçi unvanıyla en son gelen Witold de Jod- rodzaju pomocy przy ustanawianiu na nowo stosunków, jakie
ko'nun müracaatı bağlamında yapılan bazı değerlendirmeleri istniały pomiędzy tymi dwoma państwami; opinie odnośnie do
ve Osmanlı Hükûmeti ile Lehistan Hükûmeti arasında imza- prośby Witolda de Jodko, jaki przybył ostatnio w charakterze
lanıp teati olunmak üzere düzenlenen Konsolosluk Protokolü posła średniego stopnia, celem ochrony interesów Polski w
tasarısının bu konuda yazılacak cevap ile beraber gönderilme- Państwie Osmańskim; projekt protokołu konsularnego, jaki
sine onay verilmesi isteğini içeren 16 Kânunıevvel, sene 1335 będzie zawarty pomiędzy rządami Imperium i Polską, jak i prośbę
tarihli ve 418 numaralı tezkiresi, ekiyle birlikte okundu. o zatwierdzenie odpowiedzi, jaka będzie w tej sprawie udzielona.
Kararı Uchwała
Bahse konu tezkirede ortaya konulan değerlendirmeler ve söz Opinie wyrażone we wspomnianym piśmie oraz treść projektu
konusu Konsolosluk Protokolü tasarısının içeriği uygun bulun- protokołu konsularnego uznano za odpowiednie i podjęto uchwałę
du ve tezkirede belirtildiği şekilde gereğinin yerine getirilmesi- o przekazaniu odpowiedzi do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
nin cevaben Hariciye Nezareti'ne bildirilmesi kararlaştırıldı. dotyczącej realizacji tych spraw w sposób określony w tym piśmie.
(Meclis-i Vükelâ üyelerinin imzaları) (podpisy członków parlamentu)
383
130
RP. / AAN, Sztab Główny w Warszawie, sygn. 616-27, s. 233-235

384
LEHİSTAN'IN TAKSİMİ HUSUSUNDA PISMO ATTACHÉ WOJSKOWEGO W

OSMANLI DEVLETİ'NİN TAVRI HAKKINDA KONSTANTYNOPOLU DO SZEFA SZTABU
FRANSA, İNGİLTERE VE İTALYA YÜKSEK GENERALNEGO PRZESYŁAJĄCE ODPIS LISTU
KOMİSERLİKLERİNE GÖNDERİLEN YAZI DELEGACJI POLSKIEJ PRZY WYSOKIEJ PORCIE
SURETİNİN İSTANBUL'DAKİ POLONYA WYSTOSOWANY DO WYSOKICH KOMISARZY
ELÇİLİĞİ ASKERÎ ATAŞESİ TARAFINDAN FRANCJI, ANGLII I WŁOCH ZAWIERAJĄCY
POLONYA GENELKURMAY BAŞKANLIĞI'NA INFORMACJĘ O STOSUNKU IMPERIUM
GÖNDERİLDİĞİNE DAİR OSMAŃSKIEGO DO ROZBIORÓW POLSKI
~1922~
385
131
TC. / BOA, HR.İM, 66/67

386
İSTANBUL'DAKİ DOTYCZY GRATULACJI ZE STRONY DELEGACJI

LEHİSTAN MURAHHAS HEYETİ TARAFINDAN GAZİ POSŁÓW POLSKICH W STAMBULE Z OKAZJI
MUSTAFA KEMAL PAŞA'NIN NİKÂH AKDİNİN ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA PRZEZ
TEBRİK EDİLDİĞİNE DAİR GAZI MUSTAFĘ KEMALA PASZĘ
~03.02.1923~
Telgraf Telegram
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Do jego Ekscelencji Przewodniczącego Wielkiego Zgromadzenia
Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa hazretlerine Narodu Tureckiego, Naczelnego Dowódcy Gazi Mustafy Kemal
Paszy
İstanbul'daki Lehistan Murahhas Heyeti'nin, uğurlu ve bere- Informuję Waszą Ekscelencję, że delegacja posłów polskich w
ketli nikâh akdiniz vesilesiyle zatıalinize resmî olarak tebrik- Stambule przekazała życzenia szczęścia i pomyślności z okazji
lerini sunduklarını arz ederim efendim. zawarcia przez was związku małżeńskiego.
Adnan Adnan
572/50 3 Şubat, sene 1339 572/50 3 lutego roku Hidżry 1339
Çekildi. 3 / 2 / 1339
Wysłano: 3/2/1339
387
132
TC. / BOA, HR.İM, 18/123

388
LEHİSTAN'IN TÜRKİYE İLE RESMÎ İLİŞKİLERİ DOTYCZY DECYZJI O NAWIĄZANIU OFICJALNYCH

BAŞLATMAYA KARAR VERDİĞİNE DAİR STOSUNKÓW POLSKI Z TURCJĄ
~05.05.1923~
[Sayı:] 2039 [Numer] 2039
Hariciye Vekâleti'ne Do Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Bugün mülga Lehistan Delegasyonu Başkâtibi yanıma gele- Dzisiaj przybył do mnie sekretarz generalny delegacji polskiej
rek; "Hükûmeti'nin Türkiye ile resmî münasebetlere girmeye i oświadczył: „rząd mój podjął decyzję o nawiązaniu oficjalnych
ve artık müttefiklerin bu husustaki muhalefetlerini asla dik- stosunków z Turcją i niedawaniu już posłuchu opiniom
kate almamaya karar verdiğini ve bu hususta İsviçre'deki przeciwnym ze strony sprzymierzeńców, oraz polecił posłowi
Lehistan Elçisi'ne İsmet Paşa ile görüşüp barış olmasa dahi polskiemu w Szwajcarii podjęcie na ten temat rozmów z Ismetem
sözleşme yapması için emir verildiğini" tebliğ etti efendim. Paszą i zawarcie porozumienia, nawet gdyby nie miało to być
[porozumienie] pokojowe”.
5/5/1339
5/5/1339
389
133
TC. / BCA, 030_18_01_01_7_36_19

390
TÜRKİYE CUMHURİYETİ VE POLONYA UCHWAŁA WIELKIEGO ZGROMADZENIA

DEVLETLERİ ARASINDA İMZALANAN 23 TEMMUZ NARODU TURECKIEGO O PRZYJĘCIU TRAKTATU
1923 TARİHLİ DOSTLUK ANTLAŞMASI'NIN TÜRKİYE PRZYJAŹNI POMIĘDZY REPUBLIKĄ TURCJĄ I
BÜYÜK MİLLET MECLİSİ TARAFINDAN KABUL RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ Z DNIA 23 LIPCA 1923
EDİLDİĞİNE DAİR KANUN ROKU
~11.10.1923~
2836 2836
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti'yle Lehistan Projekt uchwały Wielkiego Zgromadzenia Narodu Tureckiego
Hükûmeti Arasında Yapılan 23 Temmuz 1339 Tarihli Dostluk w sprawie traktatu przyjaźni z dnia 23 lipca 1339 roku
Antlaşması Hakkında Kanun Tasarısı pomiędzy Republiką Turecką i Polską
Madde 1- Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti ile Le- Artykuł 1 – Wielkie Zgromadzenie Narodu Tureckiego przyjęło
histan Hükûmeti'nin yetkili temsilcileri arasında 23 Temmuz i akceptowało traktat o przyjaźni, który został zawarty 23 lipca
1923 günü Lozan'da imzalanan Dostluk Antlaşması Türkiye 1923 roku w Lozannie pomiędzy rządami polskim i tureckim.
Büyük Millet Meclisince kabul ve tasdik olunmuştur.
Madde 2- Bu Kanun'un yürütülmesi ile Bakanlar Kurulu Artykuł 2 – Wprowadzenie uchwały w życie należy do Rady
görevlidir. Ministrów.
11/10/1339 11/10/1339
(Bakanlar Kurulu üyelerinin imzaları) (podpisy członków rady Ministrów)
391
134
TC. / BCA, 030_10_245_657_1

392
TÜRKİYE CUMHURİYETİ VE POLONYA DOTYCZY JEDNOGŁOŚNEGO PRZYJĘCIA, Z

DEVLETLERİ ARASINDA İMZALANAN DOSTLUK OKLASKAMI I OBJAWAMI RADOŚCI, PRZEZ SEJM
ANTLAŞMASI'NIN POLONYA DİYET MECLİSİ'NDE POLSKI TRAKTAT O PRZYJAŹNI POMIĘDZY
BÜYÜK TEZAHÜRAT VE ALKIŞLAR EŞLİĞİNDE VE REPUBLIKĄ TURCJĄ I RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ
OYBİRLİĞİYLE KABUL EDİLDİĞİNE DAİR
~20.07.1919~
Türkiye Cumhuriyeti Republika Turcja

Dışişleri Bakanlığı Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Sayı: 1097 / 1567 Numer: 109/156/
Acele Pilne
Başbakanlık Yüksek Makamına Do Urzędu Premiera
Lehistan'la aramızda yapılan Dostluk Antlaşması'nın Lehis- Nasz przedstawiciel w Moskwie poinformował telegramem, że
tan Diyet Meclisi'nin 1 Kânunıevvel 1339 tarihli birleşimin- Traktat o Przyjaźni pomiędzy Republiką Turcją i Rzeczpospolitą
de oy birliğiyle ve alkışlarla onaylandığı ve bu münasebetle Polską został w dniu 1 Kanunievvel roku Hidżry 1339 przyjęty
Türkiye hakkında dostça tezahüratta bulunulduğu Moskova przez Sejm Polski jednogłośnie, z oklaskami i objawami radości
Temsilciliğimiz tarafından telgrafla bildirilmiştir. wobec Turcji.
Bilgilerinize arz ederim. Do wiadomości.
6 Kânunıevvel 1339 6 Kanunievvel roku Hidżry 1339
Dışişleri Bakanı adına W imieniu Ministra Spraw Zagranicznych

Müsteşar Radca
(İmza)
( Podpis)
393
135
394
POLONYA İLE TÜRKİYE ARASINDA 23 TEMMUZ 1923 TRAKTAT O PRZYJAŹNI POMIĘDZY POLSKĄ I
GÜNÜ LOZAN'DA İMZALANMIŞ OLAN DOSTLUK TURCJĄ PODPISANY W LOZANNIE 23 VII 1923 R.1
ANTLAŞMASI1
~1923~
RP. / Orijinal, Archiwum MSZ, Referat Traktatowy, sygn. 80
1 Polonya, modern Türk Devleti'ni ilk tanıyan devletlerden biriydi. Bu Antlaş- 1 Polska była jednym z pierwszych państw, które uznało nowoczesne
ma'yı imzalayan iki devlet, uluslar arası alanda kendi siyasi bağımsızlıklarını Państwo Tureckie. Traktat był manifestacją obu państw, które w ten sposób
böylece vurguluyorlardı. Polonya Cumhuriyeti Parlamentosu, 5 Aralık 1923 podkreśliły swoją samodzielność w prowadzeniu polityki międzynarodowej.
tarihli Kanun'la bu Antlaşma'yı onayladı. Onaylama belgelerinin teati töreni Sejm RP ratyfikował go ustawą z 5 grudnia 1923 r., a wymiana dokumentów
17 Mart 1924 günü düzenlenmiştir. ratyfikacyjnych nastąpiła 17 marca 1924 r.
395
136
TC. / BOA, HR.İM, 111/62

396
İSTANBUL'DA AÇILACAK LEHİSTAN FUAR UŁATWIENIA PRAC KOMITETU WYSTAWY

KOMİTESİ'NE KOLAYLIK GÖSTERİLMESİ POLSKIEJ W STAMBULE
~19.08.1924~
Türkiye Cumhuriyeti Republika Turcja

Hariciye Vekâleti Dersaâdet Murahhaslığı Pełnomocnik urzędu spraw zagranicznych
Umumî Numara: 5595 Numer ogólny: 5595
Hususî Numara: 802 Numer szczególny: 802
Tarih: 19 Ağustos 1340 Data: 19 sierpnia roku Hidżry 1340
Özet: İstanbul'da açılacak Lehistan Sergisi Temat: prośba o ułatwienia prac komitetu
Komitesi'ne kolaylık gösterilmesi talebine Wystawy Polskiej w Stambule
dair
İstanbul Valiliği'ne Do Gubernatora Stambułu
Varşova Elçiliği'nden gelen 29 Temmuz 1924 tarihli ve 67 Ambasador w Warszawie, w liście numer 67 z dnia 29 lipca
numaralı yazıda; İstanbul'daki Lehistan Sergisi'nin Varşo- 1924 roku, pisze, że zwrócił się doń Komitet Organizacyjny
va Tertip Heyeti'nin, Elçiliğe bir mektupla müracaat ederek Wystawy Polskiej w Stambule z prośbą o udzielenie pomocy
Ağustos ayı başında İstanbul'a hareket edecek olan söz konu- Komitetowi Wystawy, który na początku sierpnia przybędzie do
su Sergi Komitesi'ne oradaki memurlarımız tarafından kolay- Stambułu; prośba została przekazana za pośrednictwem tutejszego
lık gösterilmesini rica ettikleri belirtilerek bu isteğin yerine pełnomocnika. Proszę o przekazanie i nakazanie właściwym
getirilmesi konusunda Murahhaslığımızın aracılığı istenilmiş urzędnikom, by okazali pomoc i zapewnili ułatwienia, jakie będą
olduğundan, bahse konu Lehistan Sergisi Komitesi'ne icap potrzebne Komitetowi Wystawy.
eden kolaylık ve yardımın gösterilmesi hususunun ilgili me-
murlara emir ve havale buyurulmasını rica ederim efendim.
397
137
TC. / BCA, 180_09_52_262_1_125

398
POLONYA KANUNLARI HAKKINDA INFORMACJA NA TEMAT

BİLGİLENDİRME PRAWA POLSKIEGO
~06.01.1926~
Türkiye Cumhuriyeti Republika Turcji

Maarif Vekaleti Ministerstwo Edukacji
Telif ve Tercüme Heyeti Komisja Twórców i Tłumaczeń
Özel Kalem Müdüriyeti'ne Do Dyrekcji Wydziału
Polanya Sefaretinden 20 Aralık 1925 tarih ve 1228 numaralı Uznano za stosowne przekazanie poniższej odpowiedzi w
tezkire ile gönderilip Tercüme ve Telif Heyeti Başkanlığı'na związku z opracowaniem „Prawo polskie”, przesłanym przez
havale edilen "Polonya Kanunları" hakkındaki eser için aşağı- Poselstwo polski przy nocie numer 1228 z dnia 20 grudnia 1925
daki cevabın yazılması uygun bulunmuş ve Fransızcası ilişikte roku i następnie przekazanym do Dyrekcji Komisji Twórców
takdim olunmuştur efendim. i Tłumaczeń; w załączeniu tłumaczenie opracowania na język
francuski.
Telif ve Tercüme Heyeti Başkanı
Przewodniczący Komisji Twórców i Tłumaczeń
Ankara'da Polonya Sefaretine Do Poselstwa Polski w Ankarze
Tarafınızdan lütfedilerek gönderilmiş bulunan Polonya Diyet Czuję się zaszczycony przekazanym mi przez Pana opracowaniem
ve Senatosu'nun Kanunname çalışmalarını içeren lâyiha özeti zawierającym opis prac nad prawem polskim prowadzonymi
adındaki eseri almaktan onur duydum. Bu kıymetli cilt için w Sejmie i Senacie w Polsce. Dziękuję Waszej Ekscelencji
yüce şahsiyetinize teşekkür ederek sonsuz hürmetlerimin lüt- za to dzieło i proszę o przyjęcie wyrazów mej nieskończonej
fen kabul buyurulmasını rica ederim efendim. wdzięczności.
06.01.1926 06.01.1926
Maarif Vekili Minister Edukacji
399
138
400
İSTANBUL HAYDARPAŞA ASKERÎ MEZARLIĞI'NDA PISMO POSELSTWA RZECZYPOSPOLITEJ

BULUNAN VE MASRAFLARI POLONYA POLSKIEJ W TURCJI DO MSZ W WARSZAWIE,
BÜYÜKELÇİSİ'NİN ŞAHSÎ İMKÂNLARI Z INFORMACJĄ O ZNAJDUJĄCYM SIĘ NA
ÇERÇEVESİNDE KARŞILANAN, 1863 OCAK CMENTARZU WOJSKOWYM W HAYDARPAŞA
AYAKLANMASI'NIN LİDERİ MARIAN W STAMBULE NAGROBKU POCHOWANEGO TU
LANGIEWICZ'İN MEZARININ RESTORE MARIANA LANGIEWICZA, LIDEREM POWSTANIA
EDİLMESİ HAKKINDA TÜRKİYE'DEKİ POLONYA STYCZNIOWEGO, WYMAGAJĄCYM PODJĘCIA
BÜYÜKELÇİLİĞİ'NİN POLONYA CUMHURİYETİ NIEZWŁOCZNYCH PRAC KONSERWATORSKICH,
DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI'NA YAZISI1 KTÓRYCH WYKONANIE ZLECONO NA KOSZT
WŁASNY POLSKIEGO AMBASADORA1
~13.08.1929~
RP. / AAN, Akta Ministerstwa Spraw Zagranicznych, sygn. 8601
1 Osmanlı Devleti'nde, 1863-1864 döneminde Polonya'da meydana gelmiş 1 Swych przedstawicieli w Turcji miał także rząd powstańczy 1863–1864, a
olan ayaklanma sonucu kurulan hükûmetin temsilcileri de barındırılmışlar- na terytorium Imperium Otomańskiego trafił Marian Langiewicz (Langie
dır. Mezarı İstanbul Haydarpaşa İngiliz Askerî Mezarlığı'nda bulunan Ocak Bej), lider powstania styczniowego, którego grób znajduje się na brytyjskim
Ayaklanması Lideri Marian Langiewicz (Langie Bey) Osmanlı Devleti'nde cmentarzu wojskowym Haydarpaşa w Stambule W 1866 r. zamieszkał w
yaşamıştı. 1866 yılında, Osmanlı Devleti'ne yerleştikten sonra 1867'den iti- Turcji, a od 1867 r. służył w armii tureckiej jako Langie Bej. Langiewicz
baren Osmanlı ordusunda Langie Bey adıyla hizmette bulundu. Langiewicz zmarł 10 V 1887 r. w Stambule. Staraniem żony, Angielki Suzanne Bery (†
10 Mayıs 1887 günü İstanbul'da vefat etti. Eşi Angelika Suzanne Bery'nin (ö. 1906), pochowany został na cmentarzu wojennym Haydarpaşa. Na nagrobku
1906) çabaları üzerine Haydarpaşa Askerî Mezarlığı'nda gömüldü. Mezar ta- umieszczona została inskrypcja, że spoczywa tu ex-Dictator of Poland. W
şında "ex Dictator of Poland" (Polonya'nın Eski Lideri) yazısı bulunur. 1929'da 1929 r. grobowcem Langiewicza zajęło się polskie przedstawicielstwo
Polonya Büyükelçiliği Langiewicz'in mezarıyla ilgilenmeye başladı. Mezar ta- dyplomatyczne w Turcji. Koszt naprawy płyty nagrobnej pokrył z własnych
şının tamirat masrafları Polonya Büyükelçisi Kazimierz Olszowski tarafından funduszy poseł polski w Turcji Kazimierz Olszowski. (Dorota Lewandowska)
şahsen karşılandı. (Dorota Lewandowska)
401
SALEZYEN TARİKATI'NDAN PAPAZ ANTONI KS. ANTONI WOJDAS, SALEZJANIN Z

WOJDAS İLE KİLİSE CEMİYETİ'NİN ÜYELERİ PARAFIANAMI PRZED KOŚCIOŁEM W ADAMPOLU
POLONEZKÖY (ADAMPOL)'DEKİ KİLİSENİN (POLONEZKÖY)
ÖNÜNDE
~1935~
139
RP. / AAN, MSZ, sygn. 11617, s. 158, nr 4

402
TÜRKİYE CUMHURİYETİ CUMHURBAŞKANLIĞI'NA WYMIANA LISTÓW INFORMACYJNYCH I

DÖRDÜNCÜ DEFA SEÇİLMESİ DOLAYISIYLA GRATULACYJNYCH POMIĘDZY PREZYDENTEM RP
22 HAZİRAN 1935'DE POLONYA CUMHURİYETİ IGNACYM MOŚCICKIM I KEMALEM ATATÜRKIEM
CUMHURBAŞKANI IGNACY MOŚCICKI İLE ORAZ W ZWIĄZKU Z JEGO WYBOREM NA URZĄD
TÜRKİYE CUMHURİYETİ CUMHURBAŞKANI PREZYDENTA REPUBLIKI TURECKIEJ
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK ARASINDA TEATİ (22 CZERWCA 1935 R.)
EDİLEN TEBRİK YAZILARI1
~1935~
140
RP. / AAN. MSZ, sygn. 850, s.40-41, 45-46, 57-58.

1 Mareşal Józef Piłsudski'nin vefatı nedeniyle Polonya'da ilan edilmiş olan ulu-
sal taziye nedeniyle özel bir kâğıt üzerine yazılmıştır.
403
141
404
POLONYA SAVAŞ VE TİCARET GEMİLERİNİN PRAWO PRZEPŁYWANIA POLSKICH STATKÓW

İSTANBUL VE ÇANAKKALE BOĞAZLARI'NDAN WOJENNYCH I HANDLOWYCH PRZEZ CIEŚNINY W
GEÇEBİLECEĞİ STAMBULE I ÇANAKKALE
~12.01.1937~
Dışişleri Bakanlığı Ministerstwo Spraw Zagranicznych

VI. Daire Genel Müdürlüğü Dyrekcja Generalna VI Departamentu
Başbakanlık Yüksek Makamına Do Urzędu Premiera
Boğazlar rejimi hakkında Montreux'de 20 Temmuz 1936 ta- Minister Spraw Wewnętrznych M. Beck zapytał, jak jest
rihinde imza edilen mukaveleye karşı Polonya'nın vaziyeti ne sytuacja Polski w świetle porozumienia na temat statusu
olduğu Dışişleri Bakanı M. Beck1 tarafından sual edilmiştir. cieśnin podpisanego 20 lipca 1936 w Montreux. W związku
Bunun üzerine işbu mukavelenin Boğazlardan harp ve ticaret z tym przekazano Poselstwu Polskiemu notę, że zgodnie z
gemilerinin geçişi ile alakalı hükümler, bayrak farkı gözetil- postanowieniami tego porozumienia, dotyczącego przepływania
meksizin umuma şamil olduğu cihetle Polonyanın zikredilen przez cieśniny statków wojennych i handlowych, Polska ma
mukaveleyi imza eden veya buna daha sonra katılacak devlet- takie same prawa jak statki każdego państwa, które podpisało
lerle bu geçiş hususunda aynı hukuka malik olduğu Polonya to porozumienie bądź dołączyło doń później, bez względu
sefaretine Nota ile bildirilmiştir. na banderę statku, albowiem są one [cieśniny] otwarte dla
wszystkich.
Polonya sefareti zikredilen Nota içeriğinin hükûmetince anla-
şıldığını ve bu Nota ile kendisine kendi üzerine düşen hakları- Poselstwo Polskie przekazało, że rząd zapoznał się z treścią noty i
nı kullanacağını cevaben bildirmiştir. że będzie korzystać z praw, jakie mu przysługują na mocy tej noty.
Bu hususta teati olunan Notalar suretleri, yüksek bilgileri için W załączeniu do wiadomości odpisy wymienionych w tej sprawie not.
ilişik olarak takdim kılındı.
Minister Spraw Zagranicznych
Dışişleri Bakanı
**
**
(Aslı Fransızca) (Oryginał w języku francuskim)
Sayı : 23253/20 Numer: 23253/20
Ankara, 09 Aralık 1936 Ankara, 9 grudnia 1936
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'nın Nota werbalna Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki
Ankara'daki Polonya Büyükelçiliği'ne Şifahi Notası Tureckiej do Ambasady Polskiej w Ankarze
20 Temmuz 1936 tarihli Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili Polon- W związku z pytaniem Jego Ekscelencji Ministra Becka
ya'nın durumu konusunda Ekselansları Sayın Bakan Beck ta- dotyczącego sytuacji Polskiej w związku z porozumieniem
rafından yapılan talep üzerine; Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri w sprawie cieśnin z dnia 20 lipca 1936, czuję się zaszczycony
Bakanlığı, savaş ve ticari gemilerinin Boğazlardan geçişleriyle mogąc poinformować, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych
ilgili söz konusu Sözleşme hükümlerinin imzacı veya imzacı Republiki Tureckiej przestrzega postanowień przedmiotowego
olmayan Devletlerin bayrakları arasında hiçbir ayrım gözetil- porozumienia dotyczącego przepływania przez cieśniny
1 Józef Beck.
405
TC. / BCA, 030_0_010_000_000_246_664_2/1-3

406
meden uygulandığından, bu nedenle Polonya'nın da Montrö statków wojennych i handlowych państw które podpisały lub
Sözleşmesine üye olan veya sözleşme yapan devletlerle eşit nie podpisały tego porozumienia, bez różnicy ze względu na
haklara sahip olduğunu Polonya Büyükelçiliği'ne bildirmek- banderę, jaką niosą; tak więc Polska ma takie same prawa jak
ten onur duymaktadır. państwa, które są stroną porozumienia lub je zawarły.
** **
(Aslı Fransızca) (Oryginał w języku francuskim)
Sayı : 234/1/2 Numer: 234/1/2

Ankara, 06 Ocak 1937 Ankara, 6 stycznia 1937
Polonya Büyükelçiliği'nin Nota werbalna Ambasady Polskiej w Ankarze do Ministerstwa

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı'na Şifahi Notası Spraw Zagranicznych Republiki Tureckiej
Ankara'daki Polonya Büyükelçiliği, Türkiye Cumhuriyeti Dı- Ambasada Polski w Ankarze ma zaszczyt poinformować, że
şişleri Bakanlığı'nın 09 Aralık 1936 tarih ve 23253/20 Sayılı otrzymała notę werbalną Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Şifahi Notasını aldığını bildirmekten onur duymaktadır. Republiki Tureckiej numer 23253/20 z dnia 9 grudnia 1936 roku.
"20 Temmuz 1936 tarihli Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili Polon- “W związku z pytaniem Jego Ekscelencji Ministra Becka
ya'nın durumu konusunda Ekselansları Sayın Bakan Beck ta- dotyczącego sytuacji Polskiej w związku z porozumieniem
rafından yapılan talep üzerine; Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri w sprawie cieśnin z dnia 20 lipca 1936, czuję się zaszczycony
Bakanlığı, savaş ve ticari gemilerinin Boğazlardan geçişleriyle mogąc poinformować, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych
ilgili söz konusu Sözleşme hükümlerinin imzacı veya imzacı Republiki Tureckiej przestrzega postanowień przedmiotowego
olmayan Devletlerin bayrakları arasında hiçbir ayrım gözetil- porozumienia dotyczącego przepływania przez cieśniny
meden uygulandığından, bu nedenle Polonya'nın da Montrö statków wojennych i handlowych państw które podpisały lub
Sözleşmesine üye olan veya sözleşme yapan devletlerle eşit nie podpisały tego porozumienia, bez różnicy ze względu na
haklara sahip olduğunu Polonya Büyükelçiliği'ne bildirmek- banderę, jaką niosą; tak więc Polska ma takie same prawa jak
ten onur duymaktadır." państwa, które są stroną porozumienia lub je zawarły.”
Polonya Büyükelçiliği, hükûmetinin emri üzerine; Polonya Ambasada Polski, na polecenie swego rządu, ma zaszczyt
Hükûmetinin bahsi geçen Şifahi Notanın içeriği hakkında poinformować, że rząd polski zapoznał się z treścią wymienione
bilgi sahibi olduğunu ve yine bahsedilen Nota'dan kendilerine noty werbalnej, i informuje rząd Turcji, że będzie korzystać ze
düşen hakları kullanacaklarını, Türk Hükûmetinin bilgisine swych praw wynikających z tej noty.
sunmaktan onur duymaktadır.
407
142
TC. / BCA, 030_0_010_000_000_193_325_7

408
POLONYA'DA TÜRK ŞEHİTLİĞİ YAPILMASI ORGANIZACJA CMENTARZA POLEGŁYCH W

WALCE ŻOŁNIERZY TURECKICH W POLSCE
~25.01.1937~
T.C.
M.M.V. Republika Turcji
Emakin İnşaat Ş. Md Dyrekcja Firmy Budowlany "Emakin"
Kısım: 3 / Sayı: 71 / 288 Część: 3 / Numer: 71 / 288
Baş Vekâlet yüksek Makamına Do Urzędu Premiera
Polonya'da kalan Türk şehitlerinin kemikleri bir araya toplanarak Zapoznałem się z załączonym pismem Ambasadora w Warszawie
bir şehitlik yapılması ve bu şehitliğin mevkiinin tayini ile abidenin dotyczącym zebrania w jedno miejsce kości poległych w Polsce
üzerine yazılacak ibare hakkındaki Varşova Büyükelçiliğinin yük- żołnierzy tureckich, zorganizowania cmentarza, wyznaczenia
sek makamlarına yazdığı ekli mektubunu okudum. miejsca pod ten cmentarz oraz napisu, jaki ma być wykonany na
pomniku.
1- Varşova Büyükelçiliği'nden Vekaletimize 4/6/935 tarih ve 214
sayılı gönderilen yazısında Polonya Hükûmeti'nin verdiği resmî 1 – Nasz Ambasador w Warszawie przekazał pismem numer
malumata nazaran Polonya dahilinde şehitlerimize ait 26 muhte- 214 z dnia 04.06. [1]935, że zgodnie z oficjalnymi informacjami
lif yerdeki 2262 mezarın Lemberg şehri1 civarına toplanarak bir rządu polskiego na terenie Polski znajdują się 2262 groby naszych
şehitlik vücuda getirilmesi teklif edilmiş ve bunun içinde 50-60 bin żołnierzy, rozrzucone w 26 różnych miejscach, i zaproponował,
lira sarfına ihtiyaç olduğu bildirilmişti. by zebrać wszystkie kości poległych i założyć cmentarz w
okolicach miasta Lwów, na co będzie potrzeba 50-60 tysięcy lira.
2- 935 da tahsisat olmadığı için o zaman para verilememiş fakat
936 senesinde 12100 lira verilerek işe başlanması ve müteakip se- 2 – Napisał, że w roku [1]935 nie przewidziano w planie takiego
nelerde verilecek para ile tedricen ikmali yazılmıştı. wydatku i nie było na to pieniędzy, lecz w roku [1]936 można
przeznaczyć 12100 lira, by rozpocząć prace i w kolejnych latach
3- Mektupta umumî şehitliğin Lemberg şehrine mi yoksa Horin stopniowo je dofinansowywać.
havzasına mı yapılması sorulmaktadır. Tarihi bakım itibarıyla Ho-
3 – W liście zapytuje, czy cmentarz miałby powstać w mieście
rin havzası olması Vekaletimizce daha muvafıktır.
Lwów czy też w dolinie rzeki Horyń [?] Z punktu widzenia
4- Şehitliğe yapılacak anıtın üzerine halk şairi Verinhora2 ifadesi historycznego dolina rzeki Horyń byłaby według naszego
yazıldıktan sonra altına da "İşte biz geldik" gibi bir ibare yazılması ministerstwa bardziej odpowiednia.
Türk ve Sovyet dostluğu üzerine yapacağı tesiri siyasi hükûmetçe 4 – Na pomniku na cmentarzu wykonać napis z wiersza poety
takdir edileceğinden bu hususda bir mütalaa yürütmüyorum. ludowego Wernyhory, a pod spodem „Oto jesteśmy”. Nie sugeruję
Bizde bütün memleket dışı şehitliklerde yaptırılan anıtlarda yazılı nic w tej sprawie, gdyż rząd musi ocenić, jaki to będzie miało
olan ibare "Türk şehitleri" gibi kısa bir cümleden ibarettir. wpływ polityczny na przyjaźń pomiędzy Turcją i Sowietami.
Na wszystkich pomnikach na cmentarzach żołnierzy poza
5- Mektup mealine nazaran 1936 da gönderilen 12100 liranın ha- granicami kraju znajduje się krótki napis „Cmentarz żołnierzy
len sarf edilmediği anlaşılmaktadır. Bu para mali sene sonuna ka- tureckich”.
dar sarf edilmediği takdirde gelecek seneler için tertiplenen prog-
ramımız kâmilen bozulacak demektir ki doğru bir iş olmayacaktır. 5 – Z treści listu wynika, że przekazana w roku 1936 kwota
Ve binaenaleyh bu paranın bu mali sene sonuna kadar sarf edilme- 12100 lira nie została jeszcze spożytkowana. Jeśli pieniądze te
si hususunda Elçiliğe emir buyurulması. nie zostaną wykorzystane do końca roku finansowego, program
sporządzony na przyszły rok ulegnie całkowitej zmianie,
6- Elçilikçe sarfı temin edildiği takdirde bu sene ilaveten daha 4000 co nie będzie rzeczą właściwą. Należy nakazać Ambasadzie
lira gönderebiliriz. Bu hususunda elçiliğe yazılarak sonunun bildi- wydatkowanie tych pieniędzy do końca tego roku finansowego.
rilmesine müsaadelerini arz ve rica ederim.
6 – Jeśli Ambasada zapewni wydanie tych pieniędzy, będziemy
Milli Savunma Bakanı mogli dosłać dodatkowo 4000 lira. Pozostawiam decyzji
Kazım Özalp powiadomienie o tym Ambasady.
Minister Obrony Narodowej
1 Livov, Lwów.
2 Wernyhora. Kazım Özalp
409
143
410
PRENS ADAM LUDWIK CZARTORYSKI'NİN RZĄD TURECKI AKCEPTUJE PRZENIESIENIE

MİRASÇILARININ ARAZİ MÜLKİYET HAKLARINI TYTUŁÓW WŁASNOŚCI GRUNTÓW PRZEZ
POLONEZKÖY (ADAMPOL) MUHTARLIĞINA SPADKOBIERCÓW KS. ADAMA LUDWIKA
DEVRETMELERİ İLE İLGİLİ KARARI TÜRKİYE CZARTORYSKIEGO NA GMINĘ ADAMPOL1
CUMHURİYETİ HÜKÛMETİ'NİN KABUL ETMESİNE
DAİR1
~25.01.1937~
RP. / AAN, MSZ, sygn. 11619, s. 13-16

1 Polonezköy (Adampol), Polonyalı göçmenlerin Osmanlı Devleti'ne yerleş- 1 Adampol (Polonezköy) Symbolem osadnictwa polskiego w Imperium
mesinin sembolü oldu. Köyün kuruluşu, hem Prens Adam Jerzy Czartorys- Osmańskim stała się wieś Adampol (tur. Polonezköy). Jej założenie wynikało
ki'nin etrafındaki çevrenin siyasi planlarından hem de Polonyalı göçmenlere zarówno z rachub politycznych środowisk skupionych wokół ks. Adama
maddi yardım isteğinden kaynaklanmıştı. Polonyalı mültecilerin artan sayısı Jerzego Czartoryskiego, jak i chęci pomocy materialnej Polakom. Rosnąca
ve bunların maddi ve hukuki bakımdan kötü durumda bulunması, Osmanlı liczebnie diaspora polska w Turcji, oraz jej zła sytuacja bytowa i prawna,
topraklarına yerleşim fikrinin Michał Czajkowski'nin aklına gelmesine sebep poddały Michałowi Czajkowskiemu pomysł osadnictwa polskiego w
olmuştu. Bu tür çözüm, Polonyalı mültecilerin sadece kötü maddi durumunu Imperium Osmańskim, które mogło nie tylko poprawić opłakaną sytuację
bir yandan iyileştirebilecek, diğer yandan da siyasi faaliyetleri için kuvvetli bir materialną i prawną Polaków nad Bosforem, ale również stać się silnym
destek olabilecekti. İstanbul'un Anadolu yakasının kuzey doğusunda bulunan zapleczem dla działań politycznych. Ziemię udostępniło zgromadzenie
ve tasarruf hakkı Lazarist tarikatına ait topraklarda yerleşmelerine izin veril- lazarystów, którzy posiadali niezagospodarowane tereny na północny-wschód
mişti. Böylece 1842 yılında kurulmuş olan köye, Prens Adam Czartoryski'nin od Stambułu, po azjatyckiej stronie Bosforu. Powstała w ten sposób w 1842
şerefine Adampol adı verildi. Yerleşen her mülteciye birer hektar arazi tahsis r. wieś została nazwana Adampolem, na cześć ks. Adama Czartoryskiego.
edilip inşaat malzemeleri, alet ve çifter öküz veya at tahsis edildi. Çalıştıkları Osadnikom wydzielano po hektarze ziemi, dawano budulec, narzędzia
arazi kiralıktı. Fakat veraset hakkına sahiplerdi. 1852 - 1858 döneminde göç- rolnicze i parę wołów albo koni. Ziemia była w ich posiadaniu jako dzierżawa
menlerin siyasi işlerinin temsil görevinin Şark Ajansı'ndan devralınmasıyla wieczysta, dziedziczna. Polska wieś zyskała na znaczeniu, zwłaszcza w latach
Polonez köyünün önemi arttı. Polonyalıların XIX. yüzyılda Osmanlı Devle- 1852–1858. Adampol pozostała trwałym symbolem polskiej obecności nad
ti'ndeki yerleşiminin kalıcı sembolüdür. Polonezköy'ün sakinleri ile halefleri, Bosforem w XIX w. Mieszkańcy Adampola, i ich potomkowie, pielęgnowali
atalarının dinini yani Katolikliği muhafaza ederek kendi kökenini unutma- pamięć o swoim pochodzeniu, zachowując m. in. religię przodków, czyli
mışlardır. (Maciej Próba) katolicyzm. (Maciek Próba)
411
144
TC. / BCA, 030_0_010_000_000_178_234_9

412
TÜRKİYE'DEKİ POLONYALILARIN POMOC POLAKÓW Z TURCJI DLA SWYCH

ÜLKELERİNDEKİ AKRABALARINA YARDIMLARI KREWNYCH W KRAJU
~25.07.1940~
T.C. Republika Turcji

Başvekalet Urząd Premiera
Kararlar Dairesi Müdürlüğü Dyrekcja Departamentu Decyzji
Sayı: Numer:
Ticaret Bakanlığına Do Ministerstwa Handlu
25/7/940 tarih ve 5/9175 sayılı tezkereleri karşılığıdır. Odpowiedź na pismo numer 5/9175 z dnia 25.07.[1]940
İlişik listede cinsleri ve miktarları yazılı maddelerin memle- Wyrażono zgodę na wysłanie przez kolonię polską w naszym
ketimizde bulunan Polonya kolonisi tarafından Polonya'daki kraju, w formie paczek za pośrednictwem Czerwonego
akrabalarına Kızılay Cemiyeti vasıtası ile Posta kolisi halinde Półksiężyca, do swych krewnych w Polsce artykułów, których
göndermeleri muvafık görülmüştür. rodzaje i ilości podano na załączonej liście.
Adı geçen maddelerin ihracına ait lisans muamelesinin yapıl- Proszę o wydanie polecenia dokonania czynności związanych z
masına emir buyurulmasını rica ederim. wydaniem zgody na eksport tych artykułów.
Başbakan Adına Müsteşar W imieniu Ministra Radca

İmza Podpis
***
***
Do Dyrekcji Centrum Czerwonego Półksiężyca
Kızılay Cemiyeti Umumî Merkez Reisliğine
Wyrażono zgodę na wysłanie przez kolonię polską w naszym

1/7/940 tarih ve 16030 sayılı tezkere K: kraju, w formie paczek za pośrednictwem Czerwonego
Półksiężyca, do swych krewnych w Polsce artykułów, których
İlişik listede yazılı maddelerin memleketimizde bulunan Polonya rodzaje i ilości podano na załączonej liście, oraz wydano polecenie
kolonisinin Polonya'daki akrabalarına Cemiyetimiz vasıtasıyla Ministerstwu Handlu załatwienia zgody na wywóz.
posta kolonisi halinde göndermeleri muvafık görülerek lisans
muamelesinin yapılması için Ticaret Vekaletine yazılmıştır. Proszę na nawiązanie kontaktu z wymienionym Ministerstwem
Adı geçen Vekalet ile temas edilmesini rica ederim. W imieniu Ministra Radca
Podpis
Başbakan Adına Müsteşar
Vehbi DEMİREL
İmza
Vehbi DEMİREL
413
145
TC. / BCA, 030_18_01_02_93_102_7

414
POLONYALI PROF. TADEUSZ KOWALSKI'NİN, PRZYJAZD NA UNIWERSYTET STAMBUŁSKI

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ'NE GELMESİ POLSKIEGO PROFESORA TADEUSZA
KOWALSKIEGO
~25.07.1940~
T.C. Republika Turcji
Başvekalet Urząd Premiera
Kararlar Dairesi Müdürlüğü Dyrekcja Departamentu Decyzji
Karar sayısı Numer: 2/14607
2/14607
Kararnâme Decyzja
31/Mayıs/1940 tarih ve 2/13625 sayılı kararname ile Üni- W związku z propozycją Ministerstwa Edukacji numer
versite Edebiyat Fakültesi Türk Halk edebiyatı Disiplininde 41022/62/3020 z dnia 24.10.1940 roku, Rada Ministrów wydała
çalışdırılmak üzere karısı ile birlikte memleketimize gelme- zgodę na przyjazd do Turcji, wraz z rodzicami, Anny Kowalskiej,
sine izin verilmiş olan Polonyalı profösör T. Kowalsky'nin urodzonej 1920, imię ojca Kazimierz Kowalski, która jest córką
1925 doğumlu oğlu Kazmierez Kowalsky ile 1920 doğumlu polskiego profesora Tadeusza Kowalskiego, któremu - decyzją
kızı Anna Kowalsky [Kowalska]'nin de ebeveynile birlikte numer 2/13625 z dnia 31 maja 1940 roku – wydano zgodę na
Türkiye'ye gelmelerine izin verilmesi; Maarif Vekaletinin przyjazd do naszego kraju celem zatrudnienia go na Wydziale
24/10/1940 tarih ve 41022/62/3020 sayılı tezkeresile yapılan Literatury Uniwersytetu Stambulskiego, w zakładzie Tureckiej
teklifi üzerine İcra Vekilleri Heyetince 6 Teşrinisani 1940 ta- Literatury Ludowej.
rihinde kabul olunmuştur.
Reisicumhur Prezydent
[İsmet İNÖNÜ] [İsmet İNÖNÜ]
İmza Podpis
Bş. V. Ad. V. M. M. V. Bş. V. Ad. V. M. M. V.

[İ. Refîk [Ali Fethi [Saffet ARIKAN] [İ. Refîk [Ali Fethi [Saffet
SAYDAM] OKYAR] İmza SAYDAM] OKYAR] ARIKAN]
İmza İmza Podpis Podpis Podpis
Da. V. Ha. V. Ma. V. Da. V. Ha. V. Ma. V.
[Faik ÖZTRAK] [Şükrü [Fuat AĞRALI ] [Faik ÖZTRAK] [Şükrü [Fuat AĞRALI ]
İmza SARAÇOĞLU] İmza Podpis SARAÇOĞLU] Podpis
İmza Podpis
Mf. V. Na. V. İk. V. Mf. V. Na. V. İk. V.
[Hasan Ali [Ali Fuat [Hüseyin Hüsnü [Hasan Ali [Ali Fuat [Hüseyin Hüsnü
YÜCEL] CEBESOY] ÇAKIR] YÜCEL] CEBESOY] ÇAKIR]
İmza İmza İmza Podpis Podpis Podpis
S. İ M. V. G. İ. V. Zr. V. S. İ M. V. G. İ. V. Zr. V.
[Ahmet Hulusi [Raif [Reşat Muhlis [Ahmet Hulusi [Raif [Reşat Muhlis
ALATAŞ] KARADENİZ] ERKMEN] ALATAŞ] KARADENİZ] ERKMEN]
İmza İmza İmza Podpis Podpis Podpis
Mü. V. Ti. V.
Mü. V. Ti. V
[Ali [Nazmi
[Ali [Nazmi
ÇETİNKAYA] TOPÇUOĞLU]
ÇETİNKAYA] TOPÇUOĞLU]
İmza İmza
Podpis Podpis
415
146
416
POLONYA CUMHURİYETİ ANKARA BÜYÜKELÇİSİ RAPORT AMBASADORA RZECZYPOSPOLITEJ

MICHAŁ SOKOLNICKI'NİN, POLONYA POLSKIEJ W ANKARZE MICHAŁA SOKOLNICKIEGO
CUMHURİYETİ'NİN LONDRA'DAKİ DIŞİŞLERİ DO MINISTRA SPRAW ZAGRANICZNYCH RP W
BAKANI'NA GÖNDERDİĞİ RAPOR1 LONDYNIE1
~19.11.1942~
RP. / AAN, Ambasada RP w Ankarze, sygn. 73, s.1-2
1 Raporda, Türk makamların kordiplomatik duayeni sıfatına sahip olan Büyü- 1 Raport informuje o stosunku władz tureckich do Ambasadora Sokolnickiego
kelçi Sokolnicki ile ilgili tutumu konusundaki bilgiler yer almaktadır. 1942'de, jako dziekana korpusu dyplomatycznego. W 1942 roku rola dziekana korpu-
misyonunu en uzun sürdüren diplomat olduğu için Polonya Cumhuriyeti Bü- su dyplomatycznego przypadła polskiemu ambasadorowi jako najdłużej urzę-
yükelçisi kordiplomatik duayeni sıfatını üstlenmiş; Türk Hükûmeti de Polon- dującemu. Rząd turecki zaakceptował to w pełni, nie uznając zagarnięcia ziem
ya'nın Almanya ve Sovyetler Birliği tarafından işgalini tanımayarak bu sıfatı polskich przez Niemcy i ZSRR. Ponadto poparł ideę złożenia przez polskiego
kabul etmiştir. Ayrıca Türk Hükûmeti, Kemal Atatürk'ün vefatının yıldönü- ambasadora wieńca w imieniu korpusu dyplomatycznego państw sprzymie-
mü nedeniyle müttefik ve tarafsız devletlerin kordiplomatik temsilcileri adı- rzonych i neutralnych w czasie II wojny światowej w związku z rocznicą
na çelenk konulması vazifesinin Polonya Cumhuriyeti Büyükelçisi tarafından śmierci Kemala Atatürka. (HWs - AGAD) & (ESz - AAN)
yerine getirilmesi fikrini de desteklemiştir. (HWs - AGAD) & (ESz - AAN)
417
147
TC. / BCA, 030_01_00_00_5_28_1_1

418
ÇOCUKLARI ALMANLAR TARAFINDAN TOPLAMA LIST POLKI, KTÓREJ DZIECI NIEMCY WYWIEŹLI
KAMPINA GÖTÜRÜLEN BİR POLONYALI KADININ DO OBOZÓW KONCENTRACYJNYCH, DO
BAŞBAKAN ADNAN MENDERES'E MEKTUBU PREMIERA ADNANA MENDERESA
~17.07.1955~
Hamdramek Michingan Hamdramek Michigan
Sayın Menderes Szanowny Panie Menderes
İki çoçuğuda Almanlar tarafından temerküz kampına götü- Jestem matką dwójki dzieci, które Niemcy wywieźli do
rülen bir anneyim. En büyük çoçuğum Dochan ve küçüğü de obozów koncentracyjnych. Starsze dziecko zabrano do
Buehenwold'a götürüldü. Oralarda her iki çoçuğumu da kayıp Dachau, a młodsze do Buchenwaldu. I tam straciłam oboje.
ettim. Bu trajediyi hayatımın sonuna kadar unutamıyacağım, Tragedii tej nie zapomnę do końca życia.
Anavatanım, istiklalini kayıbeden Polanyadır. Bu hal, bütün Ojczyzną moją jest Polska, która utraciła niepodległość.
insanların başına gelebilir ve onları, Cenevre Konferansında Sytuacja taka może przydarzyć się każdemu i jeśli negocjacje
cereyan eden müzakereler adilâne olmadığı takdirde, esir ya- w trakcie Konferencji w Genewie nie będą sprawiedliwe,
pabilirler. Mamafih Allah adildir. uczynią z nich niewolników.
Sayın Başvekil, son harpte en feci bir trajedi içerisine giren Szanowny Panie Premierze, proszę nie zapomnieć o Polsce,
Polonya'yı unutmayınız. która w czasie ostatniej wojny przeżyła największą tragedię.
Hürmetlerimle Z poważaniem
Frances Kwiek Frances Kwiek
419
148
TC. / BCA, 030_18_01_02_168_5_14

420
TÜRKİYE - POLONYA TİCARET ANTLAŞMASI ODNOWIENIE PROTOKOŁU TRAKTATU

PROTOKOLÜNÜN YENİLENMESİ HANDLOWEGO POMIĘDZY TURCJĄ I POLSKĄ
~24.01.1963~
T.C.
Republika Turcji
Başvekalet
Urząd Premiera
Kararlar Dairesi Müdürlüğü
Ustawy i Decyzje
Tetkik Dairesi
Departament Analiz
Karar sayısı
6/1335 6/1335
Kararnâme Uchwała
Memleketimizle Macaristan, Polonya, Romanya, Bulgaristan Do udziału w negocjacjach, jakie mają być prowadzone w
ve İsrail arasındaki iki taraflı Ticaret ve Tediye Anlaşmaları- Ankarze celem zawarcia nowych protokołów na rok 1963, które
na dayanılarak 1962 yılı içinde karşılıklı ithâl ve ihraç edilecek mają zastąpić listy i protokoły dotyczące importu i eksportu
mallara dair imzalanmış olan protokollarla ilişiği listelerin ye- towarów zawartych w roku 1962 na podstawie dwustronnych
rine geçmek üzere 1963 yılı için yeni protokoller akdini, lis- porozumień handlowych pomiędzy naszym krajem a Węgrami,
teler hazırlanmasını, icabında sözü geçen Anlaşmaların bazı Polską, Rumunią, Bułgarią i Izraelem, powołano dwie delegacje
hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak maksadiyle Ankara'da składające się z przedstawicieli Ministerstw Finansów, Spraw
yapılacak müzakerelere, Hükûmetimizi temsilen katılmak, üze- Zagranicznych, Banku Centralnego Republiki Tureckiej, pod
re, Ticaret Bakanlığı temsilcilerinin başkanlığında Maliye ve przewodnictwem przedstawicieli Ministerstwa Handlu.
Dışişleri Bakanlıklariyle Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
temsilcilerinden müteşekkil iki heyetin kurulması; ve, 1 – Przewodniczącemu Delegacji, Zastępcy Ministra
Departamentu Handlu Zagranicznego w Ministerstwie
1- Macaristan, Bulgaristan ve İsrail ile yapılacak müzakereler Handlu panu Targanowi Çarıklı do podpisania dokumentów
sonunda tesbit edilecek belgeleri imzalaması hususunda He- uzgodnionych w wyniku negocjacji z Węgrami, Bułgarią i
yet Başkanı, Ticaret Bakanlığı Dışticaret Dairesi İkinci Başka- Izraelem,
nı Targan Çarıklı'ya,
2 - Przewodniczącemu Delegacji, Zastępcy Ministra
2- Romanya ve Polonya ile yapılacak müzakereler sonunda tesbit Departamentu Handlu Zagranicznego w Ministerstwie Handlu
edilecek belgeleri imzalaması hususunda Heyet Başkanı, Ticaret panu Sabahattinowi Dumer do podpisania dokumentów
Bakanlığı Dışticaret Dairesi İkinci Başkanı Sabahattin Dumer'e, uzgodnionych w wyniku negocjacji z Rumunią i Polską.
Yetki verilmesi; Ticaret Bakanlığının 8/1/1963 tarihli ve 120 Na wniosek Ministerstwa Handlu numer 120 5/324 z dnia
5/324 sayılı yazısı üzerine, Bakanlar Kurulunca 24/1/1963 ta- 08.01.1963 Rada Ministrów decyzją z dnia 24.01.1963
rihinde kararlaştırılmıştır. postanowiła udzielić poniższych pełnomocnictw:
Cumhurbaşkanı
[Cemal GÜRSEL] Prezydent
İmza [Cemal GÜRSEL]
Podpis
421
Bş. V. Devlet Bakanı Devlet Bakanı Premier Minister Minister

[İsmet İNÖNÜ] ve Başbakan ve Başbakan [İsmet İNÖNÜ] Państwa i Z-ca Państwa i Z-ca
İmza Yardımcısı Yardımcısı Podpis Premiera Premiera
İmza İmza Podpis Podpis
Devlet Bakanı Devlet Devlet Minister Minister Minister
ve Başbakan Bakanı Bakanı Państwa i Z-ca Państwa Państwa
Yardımcısı [Ali Şakir [Raif AYBAR] Premiera [Ali Şakir [Raif AYBAR]
[Turhan AĞANOĞLU] İmza [Turhan AĞANOĞLU] Podpis
FEYZİOĞLU] İmza FEYZİOĞLU] Podpis
İmza Podpis
Devlet Bakanı Adalet Bakanı Millî Savunma Minister Minister Minister Obrony
İmza [Abdülhak Kemal Bakanı Państwa Sprawiedliwości Narodowej
YÖRÜK] [İlhami Podpis [Abdülhak [İlhami
İmza SANCAR] Kemal YÖRÜK] SANCAR]
İmza Podpis Podpis
İçişleri Bakanı Dışişleri Bakanı Maliye Bakanı Minister SW Minister SZ Minister
[Hıfzı Oğuz [Feridun Cemal [Ferit MELEN] [Hıfzı Oğuz [Feridun Cemal Finansów
BEKATA] ERKİN] İmza BEKATA] ERKİN] [Ferit MELEN]
İmza İmza Podpis Podpis Podpis
Minister Minister Robót Minister Handlu
Millî Eğitim Bayındırlık Ticaret Bakanı
Edukacji Publicznych [Mehmet Muhlis
Bakanı Bakanı [Mehmet Muhlis
Narodowej Podpis ETE]
[Şevket Raşit İmza ETE]
[Şevket Raşit Podpis
HATİPOĞLU] İmza
HATİPOĞLU]
İmza
Podpis
Sa. ve So. Y. Güm. ve Tekel Tarım Bakanı Minister Minister Ceł Minister
Bakanı Bakanı [Mehmet Pomocy [Orhan Rolnictwa
İmza [Orhan İZMEN] Socjalnej ÖZTRAK] [Mehmet
ÖZTRAK] İmza Podpis Podpis İZMEN]
İmza Podpis
Minister Minister Pracy Minister
Ulaştırma Bakanı Çalışma Bakanı Sanâyi Bakanı
Transportu Podpis Przemysłu
İmza İmza İmza
Podpis Podpis
Ba.- Ya. ve İmar ve İskan Bakanı Minister Minister Budownictwa
Turizm Bakanı [Fahrettin Kerîm GÖKAY] Turystyki [Fahrettin Kerîm GÖKAY]
İmza İmza Podpis Podpis
422
INDEX
1862 ihtilali 360 Ahidnâme-i hümâyûn 17, 80, 81, 83, 95, 100, 103, 106, 109,
1877 Savaşı 360 112, 113, 114, 116, 122, 128, 129, 137, 142, 147, 152, 156,
157, 160, 167, 168, 170, 173, 187, 188, 189, 191
A Ahitname metinlerinin Latince veya İtalyanca yazılması talebi

21
Abaza Paşa, merhum 194
Ahmed Cemal, Nafia Nazırı Vekili 375
Abdi Çavuş, Dergâh-ı Muallâ çavuşlarından 57
Ahmed Han, I., Osmanlı Sultanı, Sultan İbrahim'in ve IV. Mu-
Abdülhak Kemal Yörük, Adalet Bakanı 422 rad'ın babası 111, 112, 121, 127, 137, 156, 165
Abdülhamid Han, II., Sultan 369 Ahmed Han, III., Osmanlı Sultanı, Sultan IV. Mehmed Han oğlu
Abdullah Molla Efend, Rumeli Kazaskeri 291 193, 199, 203
Abdülmecid, II., Sultan, Abdülhamid'in babası 369 Ahmed Şükrü, Maarif Nazırı 375
Abdurrahman Ağa, Kırım Hanı adamı, Leh Elçisi'nin yanında bu- Ahmed, Kastamonu Alaybeyi 77
lunan 177, 178, 179, 181 Ahmet Hulusi Alataş, S. İ M. V. 415
Acem 17, 185, 199 Ahsa 185
— diyarı 99, 105, 127 Aigle Blanc, Leh Cemiyeti, Londra 357
— memleketi 155, 165 akçe 47
açık savunma ittifakı 291 — bakır 47
Açıklar Memuru 327 — gümüş 47
Adalar 185 Akdeniz 17, 25, 79, 99, 105, 112, 121, 127, 155, 165, 185
Adam Jerzy Czartoryski, Prens 311, 351, 375, 411 akın etmekten menolunmak 138
Adam köyü bkz. Adampol köyü (Polonezköy) akın ve çete için Leh ülkesine geçmesine izin vermemek 134
Adam Ludwik Czartoryski, Prens 411 akıncı taifesi 73
Adam Mickiewicz, Polonya'nın en büyük romantik şairi, Os- akıncılar 69
manlı Devleti'nde Çarlık Rusya'sına karşı mücadele edecek Akkirman /sancağı 41, 53, 57, 116, 119, 134, 156, 222
olan Leh Müfrezelerini organize etmek isteyen 315, 373
— İskelesi 114, 129, 158, 168
Adam Mikołaj Sieniawski 207
— kadısı 57, 119
Adampol köyü (Polonezköy), İstanbul 351, 402, 411
— mütesellimi 119
— Muhtarlığı, İstanbul 411
— sancakbeyi 41, 53, 57, 75, 82, 102, 108, 124
Adana 156, 185
— serhaddi 130
Aden 79, 99, 105, 111, 127
— sınırı 159, 170
Adliye ve Mezahib nazırı 375
— Tatarları 113, 128, 157, 167
Adnan [Adıvar] 387 Aksabet Vasil, Lehli, Armeni'nin babası 67
Afrika 79, 20 Aksaray kazası, Konya vilayeti 367
ağalar 119 Aksente köyü, Boğdan 256
Ağsa, Armeni'nin hizmetkarı 67 Aksu 195, 196
ahali Alay Hekimi 321
—yi katl 343 Albert Miyaskowski [Wojciech Miaskowski], Leh Kralı beylerin-
—nin beygirlerini ulak tutmamak 116 den, Elçi 128
423
Aleksander, Litvanya Prensi 9 angarya 116, 131, 159, 170

Aleksandra, Boğdan Voyvodası 47 Angelika Suzanne Bery, Marian Langiewicz'in (Langie Bey) Eşi
Alemdağı 351 401
alemdar 250 Anglero Ladislas, Binbaşı 321
Ali 17, 25 Ankara 399, 405, 407, 421
Ali Çetinkaya, Mü. V. 415 anonim şimendifer şirketleri 362
Ali Fethi Okyar, Ad. V. 415 antlaşma

— mübadelesi 275
Ali Fuat Cebesoy, Na. V. 415
—nın yenilenmesi 156
Ali Paşa, Sadrazam 222
—ya aykırı bir iş yapmamak 59
Ali Şakir Ağanoğlu, Devlet Bakanı 422
—ya aykırı iş yapmamak 61
Ali Ufkî Bey (Wojciech Bobowski), Divan-ı Hümayun Başter-
cümanlığına getirilen Jaxa sülale armasına sahip, ünlü Leh —yı bozmak 69
asilzadesi 145 —yı yenilemek 128
Ali, Mustafa oğlu, Canbaziye, Kocamustafapaşa 367 Antoni Wojdas, Papaz, Salezyen tarikatından 402
Allah'ın Resûlü'nün Dört Arkadaşı 121 Antonowicz, Mösyö, Suriye Tarafı Telgraf Müfettişi 353
Almanca 145 araba ücreti 178, 179
Almanlar 365, 419 Arabistan 79, 165, 185
Almanya 237, 346, 360, 362, 365, 417 Arap 185, 199
— Devleti 379 — diyarı 17, 25, 99, 105, 121, 127
Alonşlit(?), Prusya Kralı'nın Harp Yaveri, General 339 — memleketi 155, 165
altın — ve Acem Irakı 185
— kadeh 89 Arazi Mülkiyet Haklarının Polonezköy (Adampol) Muhtarlığına
— sikke hesabı 234 Devri 411
—a çevirilmek, bakır akçe 47 arı kovanları 195
ambar 246 Arif Hikmet, Şeyhülislam 305

Aristarki Bey, Osmanlı Devleti'nin Berlin Büyükelçisi 335, 341
Amerika 362
Arjantin Cumhuriyeti 380
ana dillerinde konuşmayı yasaklamak 360
Armeni, Aksabet Vasil kızı, Lehli 67
Anadolu 17, 25, 79, 99, 105, 112, 121, 127, 155, 165, 186, 203,
351 arpa 229, 230
— yakası, İstanbul 411 arsa, Prens Adam Czartoryski'nin bağışladığı 375
Anderye, Leh Elçisi 25 arslanî kuruş 116
Andrzej (Andreas) Chalkokandyles, Rum, Osmanlı sultanın tüc- aşar vergisinden muaf tutulmak 351
carı 23 Asilzade 3
Andrzej Bobola, Saint, aziz 364 asker 119
Andrzej Bzicki, İstanbul Elçisi 27 — göndermek 49, 219
Andrzej Z Górki, Poznań Kastelanı 33 — tertibi 274, 361
Andrzej Zakszewski, Elçi 13 — toplamak 73
424
—ini toplamak 69 — bölgesi 133

—lik hizmeti 317 — Kalesi 133
askerî — Suyu 138
— birlik 97, 250, 345 —lılar 124
— hareket 361, 362 Azerbaycan 17, 25, 112, 121
— layiha 333 Aziz Bernard Manastırı, Kudüs 89
— Mezarlık, İngiliz, Haydarpaşa, İstanbul 401

— müdahale 221
B
— sınıflar 188 Babıali 277, 361, 375, 377, 379
— yardım 274, 343 Baccalaéat (Lisans) unvanı 315
Atina 23 Badem 177, 180
August, III., [Nalkıranoğlu], Leh Kralı, Saksonya Herseği 225, Bağdad 79, 99, 105, 111, 127, 155, 165, 185
226, 237, 241 bağımsız Polonya hükûmeti 361
Augustus, II., [Nalkıran], Saks [Saksonya] Herseği 186, 199, Bahçesaray, Kırım Hanlık merkezi 222
203, 221, 217 Bahriye Nazırı 375
Avrupa 219, 237, 241, 297, 317, 345, 346, 355, 359, 361, 363, Bajiski Pol, Süvari eri 321
364, 380
Bakanlar Kurulu, Türkiye 391, 421
— ahali ve tüccarları 239
bakır
— devletleri 239, 269, 281, 333, 346
— akçe 47
— politikası 355
— akçelerin altın veya kuruşa çevirilmesi 47
— ülkeleri 237 — güğüm 179
Avusturya 33, 270, 299, 307, 318, 341, 343, 345, 360, 362, 365, Bal 177, 181, 229
375, 377
Balık 177, 180, 229
— asker(ler)i 307, 64
Balmumu 177, 180, 229
— Büyükelçisi 345
Baltık denizi 360, 362
— Devleti 299, 307, 318, 341, 343, 345, 375
Bar şehri 106
— Dışişleri Bakanlığı 377
barbar muamelesi 355
— Elçisi 341
Bardak 178, 179
— Hükûmeti 377
barış
—-Macaristan Devleti 379
— antlaşması 73, 141, 142, 204, 207, 222, 274, 275, 317,
— Senatosu ve Parlamentosu 377 364, 377
— sınırı 307 — antlaşmasının pekiştirilmesi 119
Aydın 156 — görüşmeleri 186, 270
âyin 167, 188 — ittifakı 4, 33
Aytemir Mirza 135 — maddeleri görüşülmek 173
Ayvansaray 291 — ve halkın refahının sağlanması 237
Azak 133, 156 —a aykırı olarak zarar eriştirmek 138
425
—a uyulmadığı 142 — Tatarları 113, 128, 157, 167

—a uyulması hususu 138 —-i Cidde 155
—ı bozacak bir iş yapmamak 135 —-i Kili 156
—ın devam etmesi 33 Berezlogi köyü, Boğdan 254
—ın muhafazası 188 Berg, General, Rus Komutan 349
—ın sağlamlaştırılması 173 beri yaka 134
Baron Peter Pavlovich Shafirov, Rus Çarı'nın Kançlırı 207 Berkan köyü, Boğdan 254
Baron The Beaudesert William Lord Paget, İngiltere Elçisi 186 Berlin 297
Bartek Valiri, Piyade Er 322 — Büyükelçiliği, Osmanlı Devleti'nin 335
Başbakanlık, Türkiye Cumhuriyeti 393, 405 — Büyükelçisi, Osmanlı Devleti'nin 349
başbuğ tayini 249 — Hükûmeti 343
Başhatman 208, 217 Bernard Manastırı, Kudüs 89
Basil Lupu, bkz. Vasil, Boğdan Voyvodası Besarabya bölgesi 307, 308
Başkapıcıbaşı 151 Beyaz Kartal Cemiyeti 357
Başkumandan 307, 308, 387 Beygir(ler) 82, 85, 108
Başmuhasebe 230, 234 —i ulak tutmamak 82, 102, 108, 124, 170, 159
Basra 79, 99, 105, 111, 121, 127, 155, 165, 185 Beykoz kazası 375
Baştercüman 145 beylerbeyiler 188
Başvekalet, Türkiye Cumhuriyeti 409, 413, 415, 421 Beyoğlu Hendek Polis Mevki 370
Başvekil, Türkiye Cumhuriyeti 419 Beyrut 155, 165
Batılı Devletler 346 Beytüllahim, Kudüs 89
Batory Istvan, Leh Kralı 85 Beytülmal 189
Batory Stefan Kral, Leh Kralı 80 — görevlileri 61
Bayezid Han, II., Sultan, Mehmed Han oğlu 7, 9, 11, 17, 79, 100, bezirgân
106 bezirgân(lar) 18, 80, 81, 82, 100, 101, 102, 103, 106, 107, 108,
Bayezid, Şehzade, Kanunî Sultan Süleyman'ın oğlu 29 109, 115, 116, 122, 124, 130, 131, 134, 158, 169, 170
Beç 69, 97 — bezirgân yolu, Boğdan 195
— Kralı, II. Maximilian 73 — gayrimüslim 82, 102, 108, 116, 131, 159
— şehri 219 — hapis tutulan 134
Beck, Józef, Polonya Dışişleri Bakanı 405, 407 — Leh uyruklu 61, 77
Bekeş Gaspar, Erdel 70 Bezmiâlem Valide Sultan Vakfı 375
Belgrad 186 Biała Cerkiew Kalesi 167
Benbenek Antuvan, Süvari eri 321 Bibliotheque Nationale, Paris 145
Bender 134, 211, 226 Bieganowski Nikola, bkz. Mikolaj Bieganowski
— Defterdarı 211 bildiri 297
— Kalesi 193 Biliçakovski Albir, Piyade Er 322
— Muhafızı 226 Bismarck 365
426
Bizans İmparatorluğu 23 Brest-Litovsk Antlaşması 379, 380

Boğazlar 405, 407 Brodonas Jan, Süvari eri 321
— rejimi 405 Brovski Andre, Süvari eri 321
— Sözleşmesi 405 Brozinski Antuvan, Süvari Çavuşu 321
Bogdan Chmielnicki, bkz, Ihmil Brühl, Kont, Leh Kralı Başvekili 237
Bogdanoviç Antuvan, Süvari eri 321 Bucak 135, 193
Boğdan 3, 47, 75, 79, 81, 91, 99, 101, 102, 105, 107, 108, 112, — ahalisi 193
114, 116, 121, 123, 127, 129, 131, 134, 156, 157, 159, 165, — Tatarları 138, 142
170, 186, 187, 188, 189, 194, 211, 253, 254, 261, 295, 307,
—lı 194
308
—lı Tatar kabileleri 188
— arazisi 188
Buciuşca köyü, Boğdan 257
— askeri 75, 191
Buda şehri 33
— boyarları 194
Budun 73, 79, 99, 105, 121, 127, 156
— cizye gelirleri 211
— Muhafızı 69
— halkı 91, 123
— ve Rumeli'deki sancakbeyleri 73
— Kapı Kethüdası 261
—'daki sancakbeyleri 69
— memleketi 91
Buehenwold, temerküz kampı 419
— toprağı 295
Bükreş 299
— ülkesi 82
Bulgar ahalisi 359
— voyvodası 47, 75, 81, 82, 91, 101, 102, 107, 108, 114,
Bulgaristan 363, 380, 421
129, 157, 158, 168, 169, 188, 189, 194, 195, 261, 295
Bursa 51, 55, 83, 103, 109, 116, 131, 134, 159, 170, 185, 318
—'dan kaçan eşkıya 47
— Gümrük Emini 55
Boğdanlı(lar) 47, 81, 101, 107, 113, 114, 123, 128, 129, 157,
167, 168, 194, 195 — Kadısı 51, 55
— tüccarlar 47 burun ve kulak kesilmesi 57
Böğrülce 229 Buşauca köyü, Boğdan 255
Boliste(?), Lehistan 39 Büyük Duka, Litvanya eyaleti 277
Boris Petrovich Sheremetev, Rus Ordu Komutanı 207 Büyük Hatman 133, 134, 135, 193
Bosna 99, 105, 112, 127, 156, 186, 325, 365 Büyük Kale Kalemi 250, 251
— valisi 325 Büyük Litvanya Mareşali 89
Boyabat Kadısı 77 Büyük Varadin Piskoposu 33
boyarlar 194 Büyükelçilik 357
bozguncular 81, 95, 100, 101, 106, 107, 112, 113, 123, 128, — payesi verilmek 278
134, 167 — rütbesi 277
bozgunculuk 190
Bracławcki Palatini Voyvodası 193 C
Bracławski / Bracławcki 122, 196 Căinari, bkz. Kaynar
Braklaya, bkz. Bracławski Camenca, bkz. Kamanke
427
cami 167 Ç
Canbaziye, Kocamustafapaşa 367
çan yeri, Polonezköy 375
Cankirman Kalesi 57
çapul yapmak 119
casuslar
Çarlık Rusyası 373
— bulundurmak 70
Çaşnigir 151
— göndermek 70
çavuş 82, 102, 108, 250
cebehane 166, 167
Çayka bkz. Mehmed Sadık Paşa (Michał Czajkowski)
Celije toprakları, Macaristan 3
Çeh kraliçesi 237
Cenevre Konferansı 419
Çerçak bölgesi [Szczerzec], Polonya 278
Cezâyir 112, 185, 121
Çerkezistan 331
—-i Garb 165
Çernekoviye [Czernichowski / Çernişev] 199, 203, 277
—-i Mağrib 79, 99, 105, 127, 156
— Büyük Dukası 203, 277
Charlowsky(?), bkz. Czartoryski(?)
Çernişev, bkz. Çernekoviye [Czernihowski]
Chelm, bkz. Holm
Çeşnik [Cześnik] 156
Chiperceni köyü, Boğdan 254
çete 119
Chiştelnita köyü, Boğdan 255
çete usulü 119
Chowski Jakob, Piyade Er 322
çiftçilik 318
Cidde 25, 155
çiftlik(ler) 188, 318, 321, 325
cihangir 155, 165
— sahipleri 318
Cihangir, Şehzade, Kanunî Sultan Süleyman'ın oğlu 29
Çıldır 112
Cihoreni köyü, Boğdan 254
çobanlar 41, 57, 82, 102, 108, 116, 124, 131, 159, 170
Cisler Albir, Süvari eri 321
cizye gelirleri 211
D
Cogilniceni köyü, Boğdan 255
Dahiliye
Count Agenor Maria Adam Gołuchowski 377
— Nazırı 375
Count Ottokar von Czernin 377
— Nezareti 369, 380
Covan Romski [Jan Wieniawski], Başkapıcıbaşı ve Çaşnigir, Leh
Elçisi 151 daimi elçi 275
Covan, Beç kralının oğlu 69 Danska şehri 208
Cumhurbaşkanı, Cemal Gürsel 421 Dâr-ı Şûra-yı Askerî 327

Czartoryski, bkz. Adam Jerzy Czartoryski davaları hak üzere görülmek 115
Czartoryski, bkz. Witold Czartoryski Deli Petro, I., Rusya Çarı 359
Czartoryski(?) [Charlowsky(?)] 331 Deligöl, Boğdan 195
Czas gazetesi 365 Deliyolbaşı mevkii, Boğdan 195
Czernichowski, bkz. Çernekoviye 199, 203 Dementrios Chalkokandyles, dilbilimci, Atinalı 23
Czernihowski, bkz. Çernekoviye [Çernişev] Demirkapı 99, 105, 127
Czernin, Kont 377 Dergâh-ı Muallâ 61, 91
428
— çavuşları 57, 138, 152 — Antlaşması [Lozan], Türkiye-Polonya 391, 393, 395
Deri torba 178, 179 — ve barış elbisesinin yenilenmesi 148
Dersaâdet 369 — ve birliğin temellendirilmesi 148
Dersaâdet Murahhaslığı, Türkiye Cumhuriyeti Hariciye Vekâleti —a riayet olunmak 148
397 —u sürdürmek 97
Deşt-i Kıpçak 79, 99, 105, 112, 127, 156, 165, 186 Doziniski Albir, Süvari eri 321
Devlet Giray Han, Kırım Hanı 43, 49, 65, 73 Dresden [Drezdeh] şehri 204, 239
Devlet-i Aliyye 147, 152, 187, 199, 370 Drezde [Dresden] Kalesi 204
devşirme alınmaması 167 Drezdeh şehri, bkz. Dresden şehri
Deylem iklimi 99, 105, 127, 155, 165, 185 düğün tertibi 87
Di paolo gazetesi, Krakoya'da çıkan 362 Duhan Ağası 207
dinî vecibe 261 Duka 80, 100, 106, 113, 128, 277
Dinyeper, bkz. Nyeper Nehri düşman 49
Dinyester, bkz. Nester — askeri 269, 346
diplomatik görev verilmek 27 — istilası 129
dirlik sahibi 249 — toprakları 361
Dışişleri Bakanı, Polonya (Lehistan)Cumhuriyeti 377, 380, 393, — tuzağı 148
405, 417
—a yardıma gitmek 129
Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti 393, 405, 421
—a zahire verilmesine karşı çıkmak 269
Divan-ı Hümayun Baştercümanlığı 145
—a zahire verilmesini yasaklamak 270
Divan-ı Âlî / Hümâyûn yazıcısı 233, 234
—ından intikam almak 49
Diyarbekir 17, 25, 79, 99, 105, 112, 121, 127, 155, 165, 185
Dvina, bkz. Zivina Nehri
dizdar 119
Dzwina, bkz. Zivina Nehri
Dobrovoliski, er 322
Dobrowski, General, Leh Diyet Meclisi'nde kaza temsilci 297 E
Dobruca 53, 134, 307, 308 Ebûbekir 17, 25
Dobruca Tatarları 113, 128, 157, 167 Ebü'l-feth 165
Dochan, temerküz kampı 419 Echimauti köyü, Boğdan 257
Doğan türü kuşlar satın almak 23 Edebiyat Fakültesi, İstanbul Üniversitesi 415
Dombrowski, Episkopos 364 Edirne 116, 131, 134, 159, 160, 170, 178, 180, 185, 194
Dominiken tarihleri 364 — Ovası 148
Domna [Rosanda], Ihmil'in oğlu Timuz'un evlendiği kadın 195 Eflak 79, 99, 105, 112, 121, 123, 127, 134, 156, 165, 186, 189,
Don [Ton] Kazağı, bkz. Ten Kazağı 307, 308
don 37 — askerleri 191
Dorota Oleska, Sienna'lı 27 — halkı 123
Dört Arkadaş 25, 111, 127, 155 — vilayeti 189
dostluk — voyvodası 75, 114, 129, 157, 158, 168
429
—lılar 123 —'e asker gönderilmek 73

Eğre vilayeti 121, 156 —'e saldırmak 70
ekinleri harman ettirmek 246 Ermeni 3, 4
Ekmek 177, 180, 181, 229 — bezirgânlar 82, 102, 108, 116, 131, 159, 170
el yüz makremesi 37 Erzincan 165
elbezi 37 Erzurum 79, 99, 105, 112, 121, 127, 155, 165, 185
Elbığ, Polonya'nın Elblag şehri 207 Esad, Şeyhülislam 375
Elbląg, bkz. Elbığ esarete düşmek, Hristiyanlar 3
elçi(ler) 47, 63, 81, 95, 101, 106, 115, 119, 123, 130, 135, 159, esedî kuruş 159, 170, 179
170, 177, 179, 247 esir(ler) 57, 81, 82, 100, 101, 106, 107, 108, 109, 114, 115, 116,
— gönderilmesi 9 123, 124, 130, 131, 157, 159, 168, 170, 189, 285
— göndermek 97 — almak 129, 157, 188, 200
— Leh Kralı'nın 3 — almamak 188
— Leh ve Türk 3 — düşen Müslümanlar 285
— olarak gönderilmek 27 — düşmek 27
— Osmanlı 3 — edilen Lehliler, Tatarlar tarafından 49
—, Leh 3, 267 — edilenleri iade etmek 129
—, Türk 3, 4 — edilmiş Lehliler, antlaşmaya aykırı olarak 43
—in dil ve usulü 299 — İslama girmemiş Lehliler 100, 106, 115, 130, 158, 169
elçilik — Leh halkından 43
— heyeti 21 — Leh ülkesindeki 107
— vazifesi 100 — Lehliler, Tatarların elinde 49
Elyos Markos 364 — Macar 3
Elżbieta, Habsburg Hanedanı'ndan 27 — olan Müslümanlar 81, 101, 107
Engürü 134 — olanları parasıyla satın almak 103
Enûşirvan 111 — sahibi 189
Enver, Harbiye Nazırı 375 —den İslama girmiş olanlar 81, 101, 107
Erdel 33, 69, 70, 73, 75, 79, 112, 114, 121, 134, 156, 165, 191 —den İslama girmiş olanlar salıverilmek 123
— askerleri 191 —den vergi talep olunmamak 189
— beyleri 70 —i bedelleriyle salıvermek 189
— hâkimleri 114, 129, 157, 168 —i salıvermek 81
— halkı 70, 73 —in kurtarılması, Macar 3
— tarafları 129, 168 —likten kurtulmak 189
— ülkesi 114, 129, 157, 168 eşkıya 47
— Voyvodalığı 70 eşkıyalık 190
— voyvodası 69, 75, 114, 129, 157, 158, 168 Et 181
— Voyvodası'nın kardeşi 70 — taşıma ücreti 178, 179
430
Evkâf-ı Hümâyûn nazırı 375 — Kralı 219

Evtân-ı Tunus 99, 105, 127, 156 — Kralı Elçisi 65
Eyfim Porem, Piyade, onbaşı 322 — Kralı, Charles IX. 65, 73
ezân-ı Muhammedî 249 — Kralı'nın Kardeşi, Henrik de Valois 73
— Kralı'nın Kayınpederi, Stanislaw 219, 221
F — Ordusu, Berlin'de 297
Fahrettin Kerîm Gökay, İmar ve İskan Bakanı 422 — Yüksek Komiserliği 385
Faik Öztrak, Da. V. 415 Franses Kwiek, Polonyalı 419
Faroski, Mülazım 321 Fransız 275
Ferit Melen, Maliye Bakanı 422 Fransızca 145, 399
ferman 53, 65, 73, 163, 177, 181, 187, 188, 213 Fransuva, Sofya Çerniyeski'nin babası 369
— çıkarılması talebi 61 Fuad Efendi, Keçecizade Fuad, Fevkalade Elçi 299
Fevkalade Ortaelçi, Lehistan 267, 278 Fuat Ağrali, Ma. V. 415
Filek
— Beyi 45
G
— Kalesi 45 Galata 370
Filibe 325 Galiçya(?) 362
— Kaymakamı 325 Galis Bankası 362
Filipos, Peder, Bosnalı rahip 325 Galis Dukalığı 362
Filistin 89 Ganiyatoski Andre, Süvari Çavuşu 321
Floransa 3 Gavrilinko Teofil, Süvari eri 321
Floransalı Philippus Scorari, bkz. Pipon de Ozor gayrimüslim 103, 109, 249
Franciszek a Mesgnien Meniński (Franciscus Mesgnien Lotha- — bezirgânlar 82, 102, 108, 116, 131, 159, 170
ringus), Lehleştirilmiş Fransız hümanisti, Tercüman 145 — halk 51
Franciszek Kazimierz Wysocki, Çeşnik, Leh İkinci Elçisi 156 Gazanfer, Sinop Kalesi Kethüdası 77
Franciszek Piotr Potocki, Kont, Leh Fevkalade Ortaelçisi 267, gazaya çıkma emri 69
269, 281, 285, 287, 291 Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın nikâh akdinin tebriki 387
Franitsof Jan, er 322 Gdansk 208
Franitsof Vinsan, er 322 geçiş vergisi toplayıcıları 82, 102, 108, 116, 124, 130, 159, 170
Fransa 97, 219, 221, 225, 297, 307, 311, 317, 343, 346, 364 geçit yeri tayini 195
— askerleri 364 geçitlerdeki görevliler 213
— Büyükelçisi 345 gemi 124
— Devleti 219, 307, 343, 345 genel af 346
— elçisi 275 — ilannameleri 345
— Elçisi, İstanbul 225 Genel Posta Birliği 379
— İmparatoru 311, 343 geometri 318
— Komiserliği 379 Gergizyan, Macar soylusu 3
431
Germanya 364 H
Germiyan 156
Habeş 79, 99, 105, 111, 127, 155, 185
Gerze Kadısı 77
Habsburg Hanedanı 27
Girit adası 89, 165, 185, 318 Hacıali Mahallesi, İstanbul 370
gizli saldırı ittifakı 291 Hacıoğlupazarı Sahrası 173
Gjenski Stanislaw, Piyade Er 322 Haçlı savaşları 365
Göksu 195, 196 Haçno Yaneş, Leh halkından 51
Golgotha tepesi 89 haham 261
Golka Gofrid, Piyade Onbaşı 321 hakanlık tuğrası 155
Gołuchowski, Kont, Dışişleri Bakanı, Avusturya 377 Halep 17, 25, 79, 99, 105, 111, 121, 127, 155, 185
gömlek 37 Halicki 80
Gora 3 Halifelik 95, 166, 367
Gorçakof, Prens 345 Halifelik makamı 190, 299, 303, 329
Gordineşti köyü, Boğdan 255 Halil, Şûra-yı Devlet Reisi 375
Govos Daytis, er 322 Halilürrahman 121
Graç Nikoli, Süvari eri 321 halkın beygirleri 102

Halkulvad 79
Gravaye Jan, Süvari Çavuşu 321
Hamdramek Michingan 419
Gregor, Elçi, Ermeni 3, 4
Hanenko, Kazak 167
Gregorine Jazlowiecki, Leh Kralı'nın Elçisi 45
Hantimur yeri 135
Grodno şehri 89
hapis tutulan bezirgânlar 134
güğüm 178
hapishane 189
Gülbaba sokağı, Tamtam Mahallesi, İstanbul 369
haraç 167, 189
Gümrük(ler) 82, 83, 102, 103, , 107108, 109, 116, 124, 131,
haramiler 102, 108
159, 170, 213
Harbiye Nazırı 375
— alınmak 82, 213
Hariciye Dairesi 383
— alınmaması 55
Hariciye nazırı 375, 379
— işlemlerini kiralama ruhsatı 23
Hariciye Nezareti 307, 335, 337, 339, 341, 343, 345, 377, 379,
— ödemek 188
380, 383, 389
— ödememek 55 — Dersaâdet Murahhaslığı, Türkiye Cumhuriyeti 397
— talep etmemek 55, 188 Hariciye Vekâleti, bkz. Hariciye Nezareti
— verememek 213 harp 237
—i geçerli olan kanuna göre alınmak 116 — ve ticaret gemilerinin geçişi, Boğazlardan 405
—ini vermek 81, 102 — yoluyla barışa zorlamak 239
gümüş akçe 47 Hasan Ağa 177, 178, 179
Gürcistan 79, 99, 105, 112, 127, 155, 165, 185 Hasan Ağa, Haseki Sultan'ın adamı 35, 37
432
Hasan Ali Yücel, Mf. V. 415 Herlonsky, Mösyö, İstanbul Telgrafhanesi Başmühendisi 353
Hasan Bey, Akkirman Beyi 41 Hersek 203, 325, 335, 365
Hasan Çavuş, Dergâh-ı Muallâ Çavuşu 57 — valisi 325
Hasan Paşa, Seyyid 237 hersekler 69
Hasan Paşa, Vezir, Özi Ordusu Serdarı 119 Hieronim Augustyn Lubomirski, bkz. Yeronim Lubomeriski
Hasan Rıza Paşa, Serasker 311, 313 Hieronim Augustyn Lubomiski, bkz. Yeronim Lubomeriski
Hasan, Leh Elçisi için görevlendirilen 181 Hieronim Filipowski, Leh Kralı'nın adamı 87
Hasan, Mustafa oğlu, Canbaziye, Kocamustafapaşa 367 Hieronim Radziejowski, Leh Elçisi 156
Haseki Ağa 207, 208 Hıfzı Oğuz Bekata, İçişleri Bakanı 422
Haseki Hürrem Sultan 35 Hilâfet 186
hasır 178, 179 hilat 141, 147, 151
hâslar 53 Hilmi Paşa, Viyana Elçisi 377
hatman(lar) 134, 152, 207, 245, 246 hırsız 102, 108
hatt-ı hümâyûn 187, 291 Hırvat ülkesi 69
havyar 177, 180 Hocaali Mahallesi, İstanbul 370
Haydarpaşa 401 Holercani köyü, Boğdan 256
— Hastanesi 327 Holm [Chelm, Kholm] eyaleti 377
— İngiliz Askeri Mezarlığı, İstanbul 401 Horin havzası, Polonya 409
Hayri, Evkâf-ı Hümâyûn Nazırı 375 Horodişte köyü, Boğdan 254, 257
hayvan(lar) Hotin 112, 225, 226, 247, 261
— gasbetmek 188 — geçiti, Boğdan 194
— yağması 57 — Kadısı 249
—ı sahiplerine teslim ettirmek 43 — Kalesi 75, 225, 226, 249
—ı yağmalamak 43 — Kalesi muhafazası 250
—ın sahiplerine iadesi 43 — Kalesi Muhafızı 226

— Muhafızı 226, 250
—ını gasbetmemek 188
— toprağı 249
Hazine 91
—'in cizye gelirleri 250
— tezkiresi 181
Hristiyan(lar) 3, 63, 89, 186, 369
—-i Âmire 166
— devletler 221
Hazinedarbaşı Ağa 217
— devletlerin elçileri 287
Hazret-i İsa'nın Doğum Kilisesi 89
— dini 33, 188
hediye, sultana takdim edilen 12
— kanunları 9
Henrik Kral [Henry de Valois], Fransa Kralı'nın Kardeşi, Leh Kral-
lığı'na getirilen 65 — krallar 29, 221
Henry de Valois, bkz. Henrik Kral hudut
Henryk [Służalski] Bey, Mickiewicz tarafından kurulmuş olan — komiserleri 193

lejyonun askeri, İtalya 315 — sonu 196
433
— vekili 193 İbrahim, Adliye Nazırı 375

— vekilleri 195 İbrahim, Ali oğlu, Canbaziye, Kocamustafapaşa 367
hudutnameler 196 İbrahim, Murad oğlu, Canbaziye, Kocamustafapaşa 367
Hukuk Müşavirliği, Babıali 379 İbrahim, Selanik Mutasarrıfı 259
humeka (= İng. Hummock), bkz. tepecik İbrahim, Yahya oğlu, Canbaziye, Kocamustafapaşa 367
Hüseyin Ağa, Müteferrika, sınır tespiti için görevli 194 ibrik 178, 179
Hüseyin Hüsnü Çakır, İk. V. 415 içki içmek 208
Hüseyin Paşa İcra Vekilleri Heyeti 415
—Hotin Muhafızı, Vezir 250 iftihar nişanı 311
—Veziriazam, Başkomutan 186 ihtilal(ler) 335, 339, 345, 360, 361
—Vezir, Özi Muhafızı 134 — hareketi 299
Husiatyn şehri 364 —, Lehistan 339
Hüsrev Paşa, Mirliva, Açıklar Memuru 327 ihtilalciler 345, 362
İkinci Alay 327
I İlhami Sancar, Millî Savunma Bakanı 422
Iancu Sasul, bkz. Yankul, Boğdan Voyvodası İmparatoriçe, Moskov 245
Ignacy Mościcki, Polonya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 403 imtiyaz 275, 359
Ignatei köyü, Boğdan 255 İncil 145
Ihmil [Bogdan Chmielnicki], Leh Kazağı, isyan eden 195 — üzerine yemin etmek 9
Insbruck 89 İnek eti 180
Irak 155, 165, 203 İngiliz(ler) 275, 317
—-ı Arab 203 — Askeri Mezarlığı, Haydarpaşa, İstanbul 401
Istvan Kral, Leh Kralı 95 — milleti 343
Izabela Jagiellonska, Lehistan kralının kızı, Macaristan'ın dul İngiltere 97, 317, 343, 346, 363, 364, 365
kraliçesi 33 — askerleri 364
— Büyükelçisi 345
İ
— Devleti 317, 343, 345, 346
İ. Refîk Saydam, Bş. V. 415 — Elçiliği 317
İbrahim Ağa, sınır tespit işi ile görevli 193 — elçisi 186, 275
İbrahim Ağa, Tersane-i Âmire Emini, Elçi 199, 203 — Kralı 186
İbrahim Bey [Joachim Strasz], Osmanlı Sultanı'nın Baştercüma- — Yüksek Komiserliği 385
nı 63
İngoviç Şarl, Süvari Onbaşı 321
İbrahim Efendi [Müteferrika İbrahim Efendi], Divan-ı Hümâyûn
ipek
Yazıcısı, kâğıt imalathanesi emini 233, 234
— kese, Sarı düz 217
İbrahim Han, Osmanlı Sultanı, Sultan I. Ahmed Han oğlu, Sultan
IV. Mehmed'in babası 127, 133, 137, 141, 147, 151, 155, — yaşmak, Sarı çiçekli 217
156, 165, 165, 186 İran 199, 225
İbrahim Paşa, Sadrazam 23, 27 İrevan 99, 105
434
İrlanda Kralı 186 225, 228, 229, 230, 233, 241, 249, 261, 275, 277, 281, 285,
İsa Peygamber 128, 122 289, 300, 303, 305, 315, 331, 333, 353, 369, 373, 379, 380,
385, 387, 397, 401, 411
İshak Ağa, Seyyid, İstanbul Gümrüğü Emini 233
— elçiliği 145
İskandinav 364
— Elçisi 27
İskele(ler) 85, 115, 130, 158, 169, 213, 214, 275
— Gümrüğü 213, 233, 234
— de gümrük istenmemesi 213
— Gümrüğü gelirleri 233, 234
— de gümrük talebi 214
— Gümrük Emini 55, 213, 233, 234
— eminleri 82, 102, 108, 116, 124, 130, 159, 170
— Kadısı 55
— in eminleri 213
— Telgrafhanesi Başmühendisi 353
—ye adamlar koymak 53
— Valiliği 397
İskender-i Zülkarneyn 99, 105, 111, 127
İstankoviç, Kapı Kethüdası, Leh Cumhuru beyzadelerinden, İs-
İskenderiye 89
tanbul 241, 242
İskoçya Kralı 186
İstara tepesi, Boğdan 195
İşkodra 325
İştonda 363
— Mutasarrıfı 325
İstrenkovin İgopenatez, Piyade Er 322
İslam
İsveç 208
— askeri 133, 166, 265
İsveç Kralı, XII. Karl, Demirbaş Şarl 200, 208, 211, 221
— Devleti askeri 246
İsveçliler 100, 106, 113, 122, 128, 203
— dini 43, 49, 249, 305
İsviçre 389
— dinine girmek 305
İsviçre Federal Meclisi Başkanlığı 379
— girmiş olan esirler 130
İşviçye [Szwedów = İsveçliler] 128
— girmiş olan Leh esirler 83
İşviçye [Szwedów = İsveçliler] vilayeti 122
— memleketine hicret 249
isyan 345, 349, 360
—'ı kabul etmiş Leh asıllılar 63
— hareketi 341
İslam Giray Han, Kırım Hanı 141, 157
—, Varşova 335
İslambol bkz. İstanbul
—ı bastırmak 343
İslamiyet'e geçmek 145
isyancılar 339, 343, 349
İsmail Paşa, Vezir 208
İtalya 89, 237, 297, 364
İsmet Beyefendi 291
— Yüksek Komiserliği 385
İsmet İnönü, Paşa, Bş. V., Reisicumhur 389, 415, 422
İspanya 219, 97 İtalyanca 145
— Devleti 219, 311 ithâl ve ihraç edilecek mallara dair protokollarla 421
— Elçiliği 380 İtilaf Devletleri 379, 380
— Kralı 219 ittifak antlaşması 273, 281
İsrail 421 İvan İvinçki [Jan Krzysztof Gniński(?)], Büyükelçi 173
İstanbul 21, 39, 61, 79, 85, 89, 93, 99, 105, 112, 116, 127, 131, İzmir 156, 318
134, 145, 156, 159, 165, 170, 185, 187, 207, 213, 214, 219, İzvaniçe [Żwaniec] Kalesi Ovası 171
435
J Jistiyak Roh, Piyade Er 322

Joachim Strasz, bkz. İbrahim Bey
Jacobus Coljer, bkz. Yakomo Kolyer
Jonkovski Antuvan, Süvari eri 321
Jagiello(?), bkz. Yağıla
Jordan Bey [Władysław Jordan], Bando Miralayı 327, 331
Jakub Zieliński, Leh Kralı'nın Başkadehkârı, Bracławlı, Başelçi
122 Jovil Antuvan, Piyade Onbaşı 321
Jan Crippa, Poznań, kalay ihraçına izin verilen 15 Józef Piłsudski, Mareşal, Polonya 403
Jan Gar, Voyvoda, Macar soylusu 3 Józef Wybicki 297
Jan Grzymała Zamoyski 100 Jura köyü, Boğdan 256, 257
Jan Henryk Dąbrowski 297

K
Jan Kazimierz, II., Leh Kralı 141, 147, 151, 156
Jan Kierdej, bkz. Said Bey Kabartay Meselesi 221
Jan Klemens Branicki, Leh Başhatmanı 241 Kabe-i Mükerreme, 111, 155
Jan Koniecpolski, hudut komiseri 193 Kaçonski Şarl, Alay Papazı 321
Jan Koniecpolski, Leh Kralı'nın Mirahuru, Komiser 196 Kadı(lar) 61, 67, 85, 93, 103, 109, 119
Jan Krzysztof Gniński(?), bkz. İvan İvinçki Kafaraçin [Kağarçen] köyü, Boğdan 256
Kağarçen, bkz. Kafaraçin köyü
Jan Małachowski, Krakov Piskoposu 175
kâğıt imalathanesi, Yalakabad kasabası 233, 234
Jan Morut, Macar soylusu 3
kâğıt ustaları, Lehli 233, 234
Jan Olbracht, Lehistan Kralı 9, 11, 12
Kahire 155
Jan Sienieński, Leh Kralı'nın Veziri ve Halicki'nin idarecisi, Bü-
yükelçi 80 Kahna, Armeni'nin cariyesi 67
Jan Sobieski, III., Lehistan Kralı 173, 175 Kahraman Paşa, Kamaniçe Kalesi Kumandani 183
Jan Sobieski, Lehistan Kralı 145, kahve 177, 180, 181, 229
Jan Stadnicki 229 — ibriği 178, 179
Jan Tęczyński, Lublin Kastelanı 21 Kajetan Chrzanowski 289
Jan Wieniawski, bkz. Covan Romski kalay ihracı 15
Jan Zamoyski, Łomża'nın idarecisi, Leh beyi, Leh elçisi 100 kale(ler) 69
Jan Zapolya, Macaristan kralı 33 — muhafazası 249, 250
Jan Zygmunt Zapolya, Macaristan kralı Jan Zapolya ve Izabela Kalgay Sultan 113, 114, 128, 129, 157, 168, 188
Jagiellonska'nın tek oğlu 33 Kalimaki Bey, Osmanlı Devleti'nin Viyana Büyükelçisi 335, 337
Jaroslaw şehri 200 Kaloncik Simon, Piyade Er 322
Jawor Kaymakam 145 Kamaniçe 27, 141, 166, 167, 187, 247
Jaxa sülale arması 145 — Kalesi 187
Jeliton, Lehistan Firarîleri Komitesi Genel Sekreteri 355 — Kalesi ve Şehri 183
Jerzy Jazłowiecki, Leh Elçisi 45 — Kalesi'nin tahliyesi 187
Jerzy Utiešenovi, Büyük Varadin Piskoposu 33 Kamanke Kalesi, Boğdan 194
Jilak Toma, Piyade Er 322 Kamanto oğlu Hayim, mücevher tüccarı, İstanbul 261
Jilikovski Teofil, Süvari Onbaşı 321 Kançılar 27
436
Kanije 121, 156 Katif 99, 105, 121, 127

kanslar [kançılar(?)] 152 kâtipler 250
Kanunî Sultan Süleyman, bkz. Süleyman Şah Han, I., Kanunî katledilen Osmanlı tüccarları, Kameniçe 27
kanunsuz olarak gümrük alınmamak 213 Katolik azizleri 364
kapıkethüdası 241, 242 Katoliklik 411
kapı perdesi 178, 179 Kaynar [Căinari] suyu, Boğdan 193, 194, 195
Kaplan Giray Han, Kırım Hanı 221 — Deresi, Boğdan 195
kara kuruş 159, 116, 170 — toprakları, Boğdan 195
Karabağ 99, 105, 127 kayser 112
Karadeniz 17, 25, 79, 99, 105, 112, 113, 121, 122, 127, 128, Kazak(lar) 122, 166, 167, 190, 194, 345
138, 155, 165, 185, 291, 360, 361 — Alayı 307, 308, 317, 351
— Boğazı 259 — Alayları Kumandanı 313
Karaköy 369 — askerleri 191
Karaman 17, 25, 79, 99, 105, 112, 121, 127, 156, 165, 185 — eşkıyası 100, 106, 112, 113, 114, 116, 128, 129, 131, 133,
Kararlar Dairesi Müdürlüğü, Başvekalet, Türkiye Cumhuriyeti 134, 138, 156, 157, 160
413, 415, 421 — şaykaları 124
karasığır 229 — Süvari 2. Alayı 311
Karl Ludwig, bkz. Şarl Karl Ludwig — Süvari Alayı 311
Karl, XII., Demirbaş Şarl, İsveç Kralı 200, 208, 211, 221 — taifesi 122, 124, 151
Karlofça Barış Antlaşması 193, 199, 200, 203, 204, 241, 242, — ülkesi 213
273, 275, 278 —, Osmanlı uyruklu 317
— ahitnamesi 193 Kazanowski 133
Karloviçe 186 Kazım Özalp, Milli Savunma Bakanı 409
Karol Waldstein, Roma İmparatoru I. Leopold'ün Fevkalade El- Kazimierz Jagiellończyk, IV., Leh Kralı 7
çisi 175 Kazimierz Jagiellończyk, Lehistan kralı 12
Karot Pol, Süvari Çavuşu 321 Kazimierz Olszowski, Polonya Büyükelçisi 401
Karpat 362 Keçecizade Fuad, Fevkalade Elçi 299
Karveski Aleksandr, Süvari Çavuşu 321 Kefe 99, 105, 121, 127, 156, 186
kasab akçesi 109 — Beylerbeyi 133
kaşık 178, 179 — vilayeti 186
Kasilda, Sofya Çerniyeski'nin annesi 369 kehribar 213
Kaşolovski, Yüzbaşı 321 Kekmenoğlu, Rusçuk 213
kassabiye akçesi 116, 131, 159, 170 Kemal Atatürk, bkz, Mustafa Kemal Atatürk
Kastamonu kervanbaşıları 61, 115, 130, 158, 169
— Alaybeyi 77 kese, Florentin atlasından 217
— Beyi 77 Kholm, bkz. Holm
Kastelan, Leh şehir idarecisi 193, 200 Kıbrıs adası 79, 89, 99, 105, 112, 121, 127, 156, 185, 199
437
Kiev 277, 363 Kodyma deresi, bkz. Kodama deresi

Kılburun 134 Kohariski Luvi, Süvari eri 321
Kili 119, 156 Kokyoviç İkzaviye, Süvari Onbaşı 321
— kadısı 119 Koloçinik Valiri, Süvari eri 321
— Mütesellimi 119 Kom Etiyen, Süvari eri 321
kılıç, mücevher kabzalı 222 komiser 194
kilise(ler) 167, 188 komite 355
—, Kudüs 89 komünist 363
—, Polonezköy 375 komünyon tepsisi 89
—nin birleştirilmesi 3 kongre, Üç İmparator 365
Kilise Cemiyeti, Polonezköy (Adampol), İstanbul 402 Konsoloshane kurulması 380
Kıptî zümresi 251 konsoloslar 380
Kır Hatmanı 133 Konsolosluk
Kırım 156, 246 — anlaşması, Leh ve Osmanlı Hükûmetleri arasında 380
— ahalisi 193 — protokolü tasarısı, Osmanlı ve Polonya hükûmetleri
arasında 383
— Hanı 43, 59, 65, 69, 70, 73, 81, 101, 107, 113, 114, 123,
128, 129, 133, 134, 137, 138, 141, 142, 147, 151, 152, — sözleşmeleri 380
157, 168, 181, 188, 194, 200, 204, 221, 246, 249, 250, Konstanz 3
265
— Piskoposlar Toplantısı 3
— Hanı'nın Elçisi 138
Konuf Aleksandr, Süvari eri 321
— hanları 113, 157, 168
Konya vilayeti 367
— Hanlık merkezi 222
Konyepolski, Komiser 194
— Harbi 333 Korçiliski Jan, Süvari eri 321
— Savaşı 360, 373 Kordiplomatik
Kırımlı 194 — duayeni 417
kışlaklar 188 — temsilciler, tarafsız devletlerin 417
Kiyevski Voyvoda 211 Kościoł Mariacki, bkz. Santa Mariya Kilisesi
Kiyoviye 199, 203 Kościuszko 297
kızıl üzüm 229 Kosorlovi köyü, Boğdan 256
Kızılay Cemiyeti 413 Kostantin, Grandük 337
Kızıldeniz 127, 99, 105 Kostantiniye 7, 18, 25, 83, 93, 103, 109, 117, 121, 124, 131,
Koca Kral, bkz. Maximilian, II. 138, 142, 152, 191, 199, 203
Koca Yusuf Paşa, Sadrazam 282 Kostatinof 363
Kocamustafapaşa 367 Kowalska, Anna, Profesör Tadeusz Kowalski'nin kızı 415
koçi arabası 85 Kowalski, Kazmierez, Profesör Tadeusz Kowalski'nin oğlu 415
Koçmar-İslak yolu, Boğdan 195 Kowalski, Tadeusz, Profesör 415
Kodama [Kodyma] deresi, Boğdan 195 köy ve kasabaları yakıp yıkmak 343
438
koyun 229 Kutsal Maria Kilisesi, Santa Mariya Kilisesi

— eti 177 Kutsal Topraklar, Kudüs 89
— vergisi 41 Kuzrenski, Rahip 364
Kozakevich Andre, Süvari eri 322
Kozoviski Hanry, Süvari eri 321 L
Krakov 9, 27, 362, 364 Ladişlavuş Rocki [Stanisław Mateusz Rzewuski], Küçükelçi 186
— Piskoposu 175 lahana 177, 180
Krakovi şehri 377 Lahsa 79, 99, 105, 111, 121, 127, 155
Krakoviye 200 Lalova köyü, Boğdan 256
Krakovski 193 Langie Bey [Marian Langiewicz], General, 1863 Ocak Ayaklan-
Krakovya bkz. Krakov ması'nın Lideri, silah müfettişi 345, 401
Kral 3, 4 Langiewicz , bkz. Langie Bey
— atamak 69 Laonikos Chalkokandyles, Osmanlı Devleti'nin tarihçisi, Atinalı

23
— ataması 97
Latince 145, 193
— atanması 97
Lazar, Beç kralının adamı 69
— seçim sistemi 222
Lazarist tarikatı 411
— seçimi 97, 222
Leh (ülkesi) 3, 59, 65, 67, 69, 70, 73, 75, 80, 81, 82, 91, 100,
— tayini 65, 97
101, 102, 102, 106, 107, 108, 116, 119, 123, 124, 131, 133,
Krasnystaw ve Trembowla Kaymakamı 27 138, 170, 187, 188, 189, 190, 199, 203, 207, 213, 221, 225,
Kristin 211 226, 233, 234, 242, 245, 246, 247, 249, 261, 265, 269, 270,
Krotevski Hanry, Süvari Çavuşu 321 285, 289, 295, 297, 299
Krzysztof Dzierzek, Leh Kralı Batory Istvan'ın adamı 85 — ahalisi 43, 112, 190, 246, 265
Krzysztof Szydłowski, Kançılar 27 — arazisi 265
Krzysztof X. Zbaraski 112 — asilzadesi 145
Krzysztof, Armeni'nin adamı 67 — askeri 166, 167, 187, 226
Krzysztof, Leh Büyükelçisi'nin Tercümanı 113 — askerinin Başkomutanı 242
Kubanlıkbaşı mevkii, Boğdan 195 — askerleri 112, 247
Küçükhatman 208 — bağımsızlığı 226
Kudüs 17, 25, 67, 79, 89, 93, 99, 105, 111, 121, 127, 155, 165, — Başhatmanı 207, 208, 242
185, 261 — Başpiskoposu 241, 242
Kürdistan 17, 79, 99, 105, 112, 121, 127, 155, 165, 185 — Başvekili 219
kürk 213 — bayrağı 379
Kürkçü 213 — bayrağı asılmasına engel olunmaması 379
Kurleny köyü, Boğdan 255 — beyleri 69, 70, 73, 95, 167, 245
kuruşa çevirilmek, bakır akçe 47 — beyzadeleri 141, 167, 194, 241
Kutsal Kabir Kilisesi, Kudüs 89 — beyzadesi 122, 289
Kutsal Kabir Şövalyesi beratı 89 — bezirgânları 7, 80, 123, 134, 189
439
— Büyükelçisi 133, 188, 189, 190, 229, 230 — kral seçim toplantısı 225
— cemiyeti 357 — kral seçimi 219, 221
— Cumhuru 186, 188, 190, 193, 199, 200, 203, 204, 207, — Kraliyet merkezi 247
208, 219, 241, 242, 245, 246, 247, 265, 267, 269, 270, — Krallık tahtı 75
273, 274, 275, 278, 281, 289, 291
— kralsız kalmak 73
— Cumhuru beyzadeleri 241
— Küçükelçisi 187, 190
— Cumhuru delegesi 270
— Küçükhatmanı 207
— Cumhuru'nun Elçisi 278
— kuruşu 116, 159, 170
— Devleti 187, 193, 221, 225, 226, 249, 265, 270, 292
— memleketi 95, 100, 106, 113, 114, 129, 130, 133, 134,
— Diyet Meclisi 297 157, 158, 167, 168, 194, 221, 225, 226, 245, 246, 247,
— elçisi 3, 33, 112, 133, 134, 135, 160, 173, 177, 179, 180, 259, 261, 269, 270
181, 230, 247, 261, 262, 269, 270, 277, 281, 285, 287, — memleketinde ölenler 115
291
— memleketleri 113, 128, 134, 281
— elçisi, [Piotr Zborowski] 55, 57, 59
— milleti 297, 343
— elçisinin tercümanı 287
— müfrezeleri 373
— esirleri kurtarmak 189
— mültecileri 305
— Generali, Moylova'da 265
— Ortaelçisi, Polonya 383
— göçmeni 253, 351
— Podolyası 226
— göçmenleri, Alemdağı 351
— Sefareti 380
— halkı 43, 51, 65, 73, 114, 129, 158, 168, 246, 247
— sınırı 219, 222, 242
— halkının beygirleri 82
— sınırına tecavüz 41
— Hatmanı 217
— sınırları 85, 119, 93, 222
— hududu 226, 269 — subayları 246
— Hükûmeti 380 — süvari bölükleri 242
— İhtilal Cemiyeti 345 — Şûrası 152
— isyancıları 337 — tarafı 59, 73, 82, 116, 130, 133, 158, 159, 163, 170, 188,
— Kazağı 133, 195 190, 195
— Kazakları 113, 128, 133, 156 — tarafında koyun ve davarı bulunanlar 41
— Komiseri Büyükhatman 194 — ticaret gemileri Karadenizde dolaşmak 291
— komiserleri 183, 193, 194 — toprağı 261
— Konsolos tercümanı 275 — toprakları 53, 265
— konsolos vekili 275 — tüccarları 189, 124
— Konsoloshanesi, İstanbul 379 — uyruklu bezirgânlar 77
— konsoloslar 380 — uyruklular 61
— konsolosu 275 — vekilleri 226
— köyleri 195 — Voyvodası 194
— köyü 194 —'in serbestliğini koruma 281
440
—ne asker gönderilmek 73 — Devleti'nin İstanbul Konsoloshanesi Kâtibi 379

—ne kral olarak atanmak 73 — Dışişleri Bakanlığı 383
—ne saldırmak 69, 73 — Diyet Meclisi 393
—ne tecavüz 41, 43 — Elçilik ve Konsoloslukları 380
—ne tecavüze izin verilmemesi 43 — elçisi 380
—nin düşman saldırılarından korumak 65 — Elçisi, İsviçre 389
—nin istikrarı 221 — Firarîleri 355
Leh Kral(lar)ı 7, 17, 18, 43, 49, 61, 63, 70, 73, 80, 81, 82, 83, 85, — Firarîleri Komitesi 355
87, 91, 93, 95, 100, 101, 102, 103, 106, 107, 108, 109, 112, — Hükûmeti 379, 380, 383, 391
113, 114, 115, 116, 119, 122, 123, 124, 127, 128, 129, 130,
— ihtilali 349
131, 134, 137, 141, 144, 147, 148, 151, 156, 157, 158, 159,
160, 166, 167, 168, 169, 170, 186, 188, 189, 190, 193, 196, — isyancıları 341
199, 203, 217, 219, 221, 225, 237, 239, 245, 246, 247, 249, — Konsoloshanesi, İstanbul 379
263, 267, 269, 270, 273, 277 — konsolosluk görevlisi 380
— Elçisi [Piotr Zborowski], İstanbul 61 — Kralı 3, 4, 9, 11, 12, 15, 20, 33, 63, 89, 145, 175, 311, 313
— Elçisi 45 — Kralı tebaası 89
— Hatmanı 119
— Kralı'nın Başvekili 237
— ölümü 241
— kralının kızı 33
— Vekili 112, 241
— Murahhas Heyeti, İstanbul 387
—, Batory Istvan 97
— prensleri 311, 313
—, Istvan Kral 95
— Sergisi Komitesi, İstanbul 397
—, Stefan Batory 83
— Sergisi Varşova Tertip Heyeti 397
—, Wladyslaw Waza, IV. 133
— Sergisi, İstanbul 397
—, Zygmunt, II. 45, 47, 55, 57, 59, 65
— toprakları 23
—nın [III. August] vefatı 241. 242
— vatandaşları 379
Leh Krallığı 65, 69, 152, 219, 221, 222, 278
—'ın bağımsızlığı 380
— konusu 69
—lılar, Konya-Aksaray'da yerleşik 367
— makamı 242
Lehleştirilmiş Fransız hümanisti 145
— merkezi 75
Lehli(ler) 43, 49, 70, 81, 82, 83, 100, 103, 106, 109, 123, 124,
Lehçe 27, 63, 145 133, 135, 189, 193, 194, 195, 196, 203, 219, 221, 222, 225,
— tercümeler 63 226, 245, 246, 247, 265, 270, 291, 295, 297, 299, 307, 308,
Lehistan 4, 21, 23, 27, 63, 185, 187, 263, 311, 313, 329, 333, 317, 321, 325, 329, 339, 343, 345, 346, 349, 351, 353, 355
335, 337, 339, 343, 345, 346, 349, 379, 380, 383, 393 — Çerkezistan'da bulunan 331
— ahalisi 367 — erler 327
— asilzadesi 27 — esirler 18, 80
— Başbakanı 380 — esirler İslama girmemiş 83, 103, 109, 122
— Başhatmanı 237 — mülteciler 317
— Devleti 379, 380 — subay 327
441
— vekil 195 Lopatna köyü, Boğdan 256

— voyvodalar 219 Lozan 391, 395
—, ülkelerinden kaçan 303 Lublin Kastelanı 21
—e kız vermek 325 Ludwik Zwierkowski, bkz. Lenoir
—in isyan hareketleri 343 Lui Napolyon, Fransa İmparatoru 311
—in serbest bırakılması, Müslüman olmayan 43 Lûristan 127, 155, 165
Lemberg [Livov, Lwów] şehri, Polonya 377, 409 Lüleci Hendek Sokağı, Hacıali Mahallesi, İstanbul 370
Lenoir [Ludwik Zwierkowski] 315 Lwów, bkz. Lemberg şehri
Leopold, I., Roma İmparatoru 175
Leopolis Bayraktarı 145 M
levazımat tertibi 274 M. Beck, Polonya Dışişleri Bakanı 405
Levlâk makamı 111 Maarif
Lî ma‘allâh sırrı 111 — nazırı 375
liman 275 — Vekaleti, Türkiye Cumhuriyeti 399, 415
Lipka(lar) 249, 250 — Vekili, Türkiye Cumhuriyeti 399
— askeri 226 —-i Umumiye Nizamnamesi 375
— taifesi 249, 250 maaş verilmesi 317
— Tatarları 166 Macar(lar) 4, 299, 360, 365
—, askerî taife, İslam dinine mensup, Lehistanda yaşayan — altını 274

249 — kralı 191
Lituvana 363 — kraliçesi 237
Litva 186, 188, 199, 203 — kralları 114, 129, 157, 168
— Dukası 122 — memleketleri 112
— Hâkim 199 — milleti 3
Litvanya 80, 93, 100, 106, 113, 128, 193, 277, 289, 363 — ordusu 3
— Büyük Dukası 193 — soyluları 3, 4
— Büyük Mareşali 93 — taifesi 191
— eyaleti 277 — toprakları 3
— eyaleti ahalisi 289 Macaristan 3, 4, 33, 247, 299, 364, 365, 421
— Prensi 9 — kralı 3, 9, 33
Livadya 285 — Kraliyeti 3
Livonya 80, 100, 106, 113, 128, 199, 203, 277 — Krallığı 3
Livov, bkz. Lemberg şehri — sınırı 3
Łomża'nın idarecisi 100 —'ın dul kraliçesi 33
Londra 357, 417 Mağrib 79, 99, 105, 156, 165, 185
— Büyükelçisi, Osmanlı Devleti'nin 343, 357 Mahmud, Bahriye Nazırı 375
— Elçisi 333 Mahmud, I., Osmanlı Sultanı 237
442
Malahbas 364 Mehmed Çavuş, Dergâh-ı Muallâ Çavuşu 138

Maliye Mehmed Çelebi, I., Osmanlı Sultanı 3
— Bakanlığı 421 Mehmed Giray Han, bkz. Mehemmed Giray Han
— Nazırı Vekili 375 Mehmed Han, Osmanlı Sultanı, II. Bayezid'in babası 7
— Nezâreti 327 Mehemmed, IV., bkz. Mehmed Han, IV.
Manastır 325 Mehmed Han, IV., Osmanlı Sultanı, fatih, Sultan İbrahim Han
mandıraları yakmak 57 oğlu, Sultan II. Mustafa'nın babası 141, 147, 151, 156, 165,
173, 185, 193
Manusçakski, Doktor, İkinci Alay'ın doktoru 327
Mehmed Han'ın sünnet ettirilmesi, Şehzade Mehmed 87
Maraş 99, 105, 127
Mehmed Reşad, Padişah 375
Marcauti köyü, Boğdan 256
Mehmed Sadık Paşa (Michał Czajkowski), Çayka, Kont, Leh
Marcin Chomentowski, Bracławcki Palatini Voyvodası, hudut
mültecilerinden, Kazak Alayları Kumandanı 305, 307, 313,
belirleme işinde tam yetki ile murahhas, Komiser 196, 193
315, 317, 351, 411
Margau Borowski, Lehistan Firarîleri Komitesi Başkanı 355
Mehmed Said, Sadrazam, Hariciye Nazırı 375
Maria, Adam Mickiewicz'in kızı 315
Mehmed Han, III., bkz. Mehemmed Han, III.
Marian Langiewicz, bkz. Langie Bey
Mehmed Han, II., bkz. Mehemmed Han, II.
Markiyon Ormanı, Boğdan 195
Mehmed, Şehzade 33
Marya İrenberg 364
Mehmed, Tokatlı bezirgân, Lehistan'da öldürülmüş 39
Marynia 315
Mehmet İzmen, Tarım Bakanı 422
Maşcauti köyü, Boğdan 255
Mehmet Muhlis Ete, Ticaret Bakanı 422
Masovski Fransuva, Süvari eri 321
Mekke 17, 25, 79, 99, 105, 121, 127, 165, 185
Mavdami köyü 363
Meksika 380
Maximilian, II. [Koca Kral], Beç Kralı 69, 73
Mekteb-i Tıbbiye Nezareti 327
Mazoviya 80, 100, 106, 113, 122, 128, 199, 203, 277
mektuplar 63
Mazuriski Şarl, Süvari eri 321
memleket dışı şehitliklerde yaptırılan anıtlar 409
Mecidî nişanı 353 Menderes 419
Mecidiye nişanı 327, 333 Meniński Linguarum orientalium Turcica, Arabica, Persica ins-
Meclis-i Mahsus 307 titutiones; seu Grammatica Turcica etc., Osmanlıca gramer
Meclis-i Vükelâ 317, 375, 383 kitabı (Viyana, 1680) 145
— ve Maruzat Kalemi, Sadaret 375 mercimek 229
Medâyin 111 Merd, Armeni'nin adamı 67
Medine 17, 25, 79, 99, 105, 111, 121, 127, 155, 165, 185 mescit 167
Mehemmed Giray Han, Kırım Hanı 147, 151 Mesih dini 29
Mehemmed Han, II., Osmanlı Sultanı 79, 99, 105 Meske(?), Lehistan 39
Mehemmed Han, III., Osmanlı Sultanı, III. Murad Han oğlu 105, mezhep taassubu 361
106, 112, 127, 156 Michal Czajkowski bkz. Mehmed Sadık Paşa
Mehemmed Paşa, Veziriazam, Ordu Kumandanı 148 Michal Korybut Wiśniowiecki, bkz. Mihail
Mehmed Ali Paşa, Serasker 333 Michał Sokolnicki, Polonya Cumhuriyeti Ankara Büyükelçisi,
443
kordiplomatik duayeni 417 — Kralı 69, 73

Midilli adası 156 — memleketleri 134
Migoreski Vindislas, Mülazım 321 — ordusunun feldmareşali 245
Mihai Sutu 295 — rehinleri 207
Mihail [Michal Korybut Wiśniowiecki], Leh Kralı 166 — sınırı 134
Mihail, Rus Ordu Komutanı Boris Petrovich Sheremetev'in oğlu — sınırları 193, 222
207 — ülkesi 69, 213
Mihaliski Beliz, Süvari eri 321 Moskova 23
Mihrimah, Kanunî Sultan Süleyman'in Kızı 29 — Soylular Cemiyeti 346
Mikołaj Bieganowski [Bieganowski Nikola], Leopolis Bayraktarı, — Temsilciliği 393
İstanbul elçiliği 141, 145
Moskovlu 151, 221, 222, 245, 246, 247, 265, 273, 281, 291, 292
Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, Sierotka (Yetimcik) lakaplı, Büyük
— askerî 221
Litvanya Mareşali, Vilnius Voyvodası 89, 93
— seferi 281
Mikołaj Lanckoroński, Lehistan Elçisi 11
—'nun esiri 246
Milli Müdafaa Vekaleti, Türkiye Cumhuriyeti 409
Moylova 265
Milli Savunma Bakanı 409
mücevher tüccarı 261
Minakovski Jozef, Süvari eri 321
Muhacirin-i İslamiye İskân Komisyonu Birinci Azalığı 367
minder 178, 179
muhacirler 351
Miralay tayini 311
Muhammed Mustafa, Allah'ın Resûlü 17, 25, 79, 99, 105, 111,
miras 189
117, 121, 122, 127, 128, 131, 137, 141, 147, 151, 155, 156,
mirzalar 81, 113, 114, 128, 129, 157, 168 160, 165, 166, 170, 185, 190
Mısır 17, 25, 79, 89, 99, 105, 111, 121, 127, 165, 185, 199, 203 — nın Dört Arkadaşı 79, 99, 105
Mısr-ı Kahire 155 —'nın Dört Halifesi 185
Moçariski Andre, Süvari eri 321 mühimmat tedariki 331
Montreux sözleşmesi 405 mühürlü temessük 234
Montrö Boğazlar Sözleşmesi 407 Mukabele defteri 250
Moskov 83, 97, 103, 109, 208, 208, 247, 269, 291 mukataa paraları 250
— askeri 208, 245, 265, 270 mülga Lehistan Delegasyonu Başkâtibi 389
— askerleri 225, 247 mülteci(ler) 300, 317, 349, 411
— Çarı 193, 207, 208, 221 —, Polonyalı 411
— Çarı, I. Petro 221 mumyağı bkz. yağmumu
— Çarı'nın Oğlu 208 Münih Komiteleri 355
— Çariçesi 222 Münih'teki Leh Komiteleri 355
— Devleti 219, 225, 226, 269, 274, 292 Murad Han, II., Osmanlı Sultanı 79, 105
— İmparatoriçesi 245 Murad Han, IV., Osmanlı Sultanı, Gazi, Sultan I. Ahmed Han
— Kazağı 113, 128 oğlu 111, 112, 121, 128, 156
— Kazakları 128, 156 Murad Şah Han, III., Osmanlı Sultanı, II. Selim Şah Han oğlu, III.
444
Mehmed'in babası 80, 89, 93, 99, 105, 106, 112, 127, 156 — Nezareti tezkiresi 353
murahhaslar 275 Nahçıvan 99, 105, 127
Murtaza Paşa, Vezir 122, 124 Nalkıran, bkz. August, II.
mürûr tezkiresi 370 Nalkıranoğlu, bkz. August, III.
muşamba 178 nâme-i hümâyûn 63, 190
Müslüman(lar) 49, 103, 112, 249 — kutusu 299
— bayrağı 291 Napolyon 297, 346
— esirler 123 Nazmi Topçuoğlu, Ti. V. 415
Mustafa Efendi, Bender Defterdarı 211 Nederland
Mustafa Han, I., Osmanlı Sultanı, Sultan III. Mehmed Han oğlu — Elçisi 186
112
— State Generalleri 186
Mustafa Han, II., Osmanlı Sultanı, IV. Mehmed'in oğlu 185, 193
Nemçe 97, 213, 219, 261, 269, 291, 292
Mustafa Han, Osmanlı Sultanı, İbrahim Han oğlu 186
— çasarı 191, 222
Mustafa Kemal Atatürk, Gazi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Rei-
— Devleti 225, 246, 269, 274, 292
si, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 387, 403, 417
Mustafa Paşa, Vezir, Budun Muhafızı 69, 70, 73 — İmparatorluk veraseti 219
Mustafa Paşa, Veziriazam 133 — İmparatoru 145, 219
Mustafa Reşid Paşa, Hariciye Nazırı 379 — Kralı 69, 70, 75
Mustafa Reşid Paşa, Sadrazam 318, 325, 333 — ülkesi 70
—'nın çiftlikleri 325 Nemçeli(ler) 70, 219, 246, 261, 265, 273
Mustafa, Hacıoğlupazarı Şehri Kadısı 191 Nester [Dinyester] geçidi 113, 128, 157, 167
Mustafa, Kefeli Bezirgân, Lehistanda ölmüş 39 Nieśwież 89

Mustafa, Yusuf oğlu, Canbaziye, Kocamustafapaşa 367 Niğbolu sancakbeyi 75
Musul 99, 105, 127, 155, 185 Nihavend 99, 105, 127
Musurus Bey, Osmanlı Devleti'nin Londra Büyükelçisi 333, 343 nihilistler 363
mütareke nikâh daveti 29
— antlaşmaları 380 Nikolay Vasiliyeviç Repnin, Prens, general, Moskov ordusunun
— imzalamak, Macaristan Kraliyeti'yle 3 feldmareşali 245, 246
Müteferrika İbrahim Efendi bkz. İbrahim Efendi Niş
Mütesellim 119 — Gümrük Emini 214

Müttefik — Kadısı 214
— Devletler elçilikleri 307 nişan verilmek 353
—lerin muhalefeti 389 Nivyadomski Filip, Süvari Çavuşu 321
müzekkire 379 Niyabet Meclisi, Lehistan 379
nohut 229
N Novak Antuvan, Piyade çavuşu 321
Nafia Novakovski Jan, Piyade Er 322
— Nazırı Vekili 375 nüfus tezkiresi 370
445
Nureddin sultan 188 — alfabesi 21

Nyeper [Dinyeper] Nehri 360, 362, 363 — askeri 133, 265, 269
— askerî sınıfı 329
O — askerleri 333, 362
ocaklık tayini 250 — askerleri, Akkirman sancağı 41
ödeme — başkenti 89
— belgesi 213 — bezirgânları 80, 123
— tezkiresi 181 — Devlet Hazinesi 163
Odun 177, 180, 181, 229 — Devlet merkezi 166, 190, 278
— nakli 179 — Devleti askeri 317
— nakliyesi 178 — Elçilik heyeti 207
oğullarını Leh Kralı yapmak 73 — Elçisi 200
okul, Polonezköy 375 — elçisini ağırlamak ve misafir etmek 242
ölen Leh Kralı'nın [II. August] oğlu [III. August] 222 — Elçisinin karşılanması 242
Oleś 315 — esiri satılmaması 114, 129, 157, 168
Oloniçki Luvi, Piyade Er 322 — halkı 51, 81, 102
Ömer 17, 25 — Hanedanı 137, 142, 148, 152, 277
ordu 33 — Hilafeti 113
— Kumandanı 148 — hududu 269
—-yı Hümâyûn 267, 277 — Hükûmeti 380, 383
Orhan Öztrak, Gümrük ve Tekel Bakanı 422 — lisanı 367
Orhei köyü, Boğdan 254 — memleketi 269
ormanlar 195 — murahhas delegeleri 185
Ortadoğuya 89 — Ordusu 307, 311, 329, 333, 401
Ortaelçi seviyesi 275 — Ordusu Başkumandanı 307, 311
Oruç, Dergâh-ı Muallâ Çavuşu 152 — politikaları 27
Oskan, Posta ve Telgraf ve Telefon Nazırı 375 — Rumeli Ordusu Kumandanı 311
— Saltanat ve Devleti 281
Osman 17, 25
— Saltanatı 113, 190, 281
Osman Han, I., Osmanlı Sultanı, Sultan Ahmed Han oğlu 112
— sarayı 63
Osmanlı (Devleti /ülkesi) 3, 9, 15, 33, 61, 63, 73, 80, 82, 89,
102, 103, 108, 109, 114, 123, 124, 133, 134, 145, 173, 175, — Sarayının Baştercümanlığı 63
187, 188, 189, 190, 191, 193, 195, 196, 199, 203, 204, 221, — sınırı 246, 247
222, 225, 226, 237, 239, 241, 242, 245, 246, 247, 249, 250, — sınırları 247
259, 262, 265, 267, 269, 270, 273, 274, 275, 278, 281, 285,
— Sultanı 3, 33, 63, 89, 317
289, 292, 295, 299, 300, 305, 307, 317, 318, 329, 333, 337,
339, 341, 343, 345, 346, 351, 355, 357, 359, 360, 361, 362, — Sultanı'nın Baştercümanı 63
365, 373, 377, 379, 380, 383, 401, 411 — sultanları 63
— ahalisi 194 — tahtı 128, 113, 199, 267, 269
446
— tahtına geçmek [Sultan III. Murad] 73 P

— tahtına geçmek [Sultan IV. Murad] 113
Paçapenik Fransuva, Süvari eri 322
— tarafı 82, 101, 107, 116, 159, 170
Paderewski, Lehistan Başbakanı ve Dışişleri Bakanı 380
— Tezkiresi, bkz. tezkire-i Osmaniye
Padişah
— toprakları 195, 361, 411 —, Abdülaziz 349, 351, 353
— Tüccarı 23, 27 —, Abdülmecid 299, 300, 303, 307, 308, 311, 317, 318, 319,
— uyruğu 317, 318, 325, 329, 353, 369 325, 327, 329, 333, 335
—ne hicret 367 —, I. Mahmud 229
—'nin Berlin Büyükelçisi 339, 341 —, II. Abdülhamid 357, 359, 360, 361, 362, 367
—'nin elçileri 361 —, III. Mustafa 241, 242, 269
—'nin Petersburg Büyükelçiliği 345 —, III. Mustafa 249
—'nin sınır görevlisi 193 —, III. Selim 267, 269, 270, 277, 278, 285, 287, 291, 292,
295
—'nin tarihçisi 23
Paharniceni köyü, Boğdan 253
—'nin Viyana Büyükelçisi 337
palankalar 167, 246
Osmanlı Padişahı 20, 193, 199, 203, 208, 237, 241, 273, 300
Palatin 193, 196
—, Abdülmecid 317
Paleolog hanedanı 23
—, Ahmed, III. 207, 208
Pan Laski, Leh Kralı adamı 57
—, Selim, III. 277
Pançarof deresi 363
—'nın aşkına içki içmek 208
Papa 188
Osmanlıca 145
Papauti köyü, Boğdan 257
Osmanoğlu hanedanı 121
paralardan gümrük talep olunmaması 116, 159, 170
öşür 167
paralı asker
öte yaka 134
— toplamak 129, 157, 168
otlak
— toplamamak 114
— hakkı 82, 102, 116, 124, 131, 159, 170
Paris 145, 311
— vergisi 41
pasaport 315
oymaklar 186 Pascirski Fransuva, er 322
Özi 41, 119, 134, 138, 156, 285 Paskalya 364
— Beylerbeyi 134 Pastan Şiveko, piyade, er 322
— Boğazı 138 Pavloski, Onbaşı 322
— istilası 285 Paweł Benoe 229
— Kazağı 142 pazar 47
— Muhafızı 134 Pecişte köyü, Boğdan 255
— Ordusu Serdarı 119 Pelengân 99, 105, 127
— tarafı 41 Pelisti köyü, Boğdan 254
— Tatarları 113, 128, 157, 167 Pencere muşambası 179
447
Pensik meydanı 364 — Muhtarlığı, İstanbul 411

Pera 263 Polonya 185, 359, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 373, 377, 383,
Peşte 365 395, 401, 403, 405, 407, 409, 413, 419, 421
Petersburg 335, 339 — Büyükelçiliği, Ankara, Türkiye 401, 405, 407
— Soylular Cemiyeti 346 — Büyükelçisi 401
Petroliski Matyus, Piyade Er 322 — Elçiliği Askerî Ataşesi 385
Petroski Şarl, Piyade Er 322 — gazeteleri 377
Petroski Valiri, Süvari eri 321 — Genelkurmay Başkanlığı 385
Petroşkivic Silvister, Süvari eri 322 — Hükûmeti 407, 409
peynir 229 — Kanunları 399
Piatra köyü, Boğdan 253 — kolonisi 413
Piotr Broniewski, Lehistan Kralı tebaası 89, 93 — Komitesi 361
Piotr Potocki, Leh Piyade Askeri İdarecisi, Szczerzec Şehrinin — Kulübü 377
İdarecisi, Çerçak Bölgesi'nin Yöneticisi, Leh Fevkalade Orta- — Millî Komitesi 359, 362
elçisi 262, 263, 278 — muhacirleri, Kocamustafapaşa Canbaziye'de sakin 367
Piotr Zborowski, Leh Kralı Elçisi, İstanbul 55, 57, 59, 61 — Niyabet Meclisi 377
Pipo, bkz. Pipon de Ozor — Ordusu 362
Pipon de Ozor [Floransalı Philippus Scorari], Tımışvar Beyi 3, 4 — Sefareti 399, 405
Pirinç 177, 180, 181, 229 — Sefareti, Ankara 399
pîşkeş 166 — soyluları 360
piskopos 246 —'nın bağımsızlığının tanınması 383
piyade 250, 274 —'nın işgali 417
— asker 69 —'nın paylaşılması 360
— askeri 274 Polonya Cumhuriyeti 417
— askerleri 250 — Ankara Büyükelçisi 417
— kethüdaları 250 — Büyükelçisi kordiplomatik duayeni 417
Piyanetka Luvi, Süvari eri 321 — Cumhurbaşkanı 403
Piyontkovski Siyon, Süvari eri 322 — Dışişleri Bakanlığı 401
Podlakya 199, 203, 277 — Parlamentosu 395
Podolya 166, 167, 194, 199, 203, 277 Polonya Diyet ve Senatosu 399
— eyaleti 247 —'nun Kanunname Çalışmalarının Lâyiha Özeti isimli eser
— memleketinin tahriri 167 399
— palankaları 167 Polonyalı(lar) 315, 359, 360, 361, 363, 365, 377, 411
— vilayeti 187 — göçmenler 411
Pojen Dukalığı 339, 349 — mülteciler 411
Poladsa 363 Pomorzany 27
Polonezköy (Adampol), Beykoz kazası, İstanbul 375, 402, 411 Ponyatowski Roh, Süvari eri 321
448
Poravoski Jozef, Süvari eri 321 Raşcov, bkz. Raşkova

Portekiz Kralı 219 Raşid Efendi, Reisülküttap 281
posta kolisi 413 Raşkova [Raşcov] Kalesi, Boğdan 194
Posta ve Telgraf ve Telefon Nazırı 375 Razaki üzüm 177, 180
Potocki, bkz. Franciszek Piotr Potocki reft akçesi 109, 116, 131, 159, 170
Pozen Dukalığı, bkz. Pojen Dukalığı Reisülküttap(lar) 277, 281, 291
Poznań 15, 297, 362 Repnin, bkz. Nikolay Vasiliyeviç Repnin
— Kastelanı 33 Reşat Muhlis Erkmen, Zr. V. 415
Poznanya valisi 237 Reşid Paşa, bkz. Mustafa Reşid Paşa, Sadrazam
Prepayath 363 Revan 105, 127
Pripayat 363 Rîbnita Dağı, bkz. Ripnuti Dağı
Profesör Tadeusz Kowalski'nin karısı 415 Ripnuti [Rîbnita] Dağı, Boğdan 195
Prusya 80, 100, 106, 113, 122, 128, 199, 203, 261, 277, 291, riyal 116, 159, 170
341 Rıza, bkz. Hasan Rıza Paşa, Serasker
— Devleti 274, 275, 341, 343 Rodos
— Hükûmeti 346
— adası 79, 112, 156, 185
— Kabinetosu 339
— seferi 15
— Kralı 242, 270, 291, 339, 343
Roma 3, 188
— milleti 346
— İmparatorluğu 193
Prusyalı 265
— İmparatoru, Leopold, I. 175
Prut
— ve Macaristan Kralı 3
— Barış Antlaşması 207, 208, 221
Roman Çarnoski [Roman Czarnocki(?)], Miralay, Lehistan Su-
— Savaşı 221 baylarından 333
Puzen Dukalığı 362 Roman Czarnocki(?), bkz. Roman Çarnoski
Romanya 421
R Romişiski Vayçih, Süvari eri 321
Racinski Mateyo, Piyade Er 322 Rosanda, bkz. Domna
Raciviç İpolit, Süvari eri 321 Rum 17, 23, 25, 79, 112, 121, 155, 165, 165, 318
Radiç Vinsan, Süvari eri 321 — ahali 318
Radziwill, Prens, General, Rus 299 Rumeli 17, 25, 73, 79, 99, 105, 112, 121, 127, 156, 165, 186,
rahipler 188 199, 203, 355
Raif Aybar, Devlet Bakanı 422 — Kazaskeri 291
Raif Karadeniz, G. İ. V. 415 — valisi 325
rakı 287 Rus(lar) 285, 295, 300, 360, 362, 363, 364, 365
Rakka 185 — askeri 360, 363
Rakoczi Bey 147 — askerleri 343, 364
Rakoczi-oğlu 152 — Çarı 207
449
— casuslar 362 sahan 178, 179

— İmparatoru 299, 300 Saharna köyü, Boğdan 257
— İmparotoru 363 Sahib-i Âr Yalısı, Ayvansaray'da 291
— konsolosu, Boğdan'da bulunan 295 Said Bey [Jan Kierdej], Kanunî Sultan Süleyman'ın Elçisi, Lehis-
— Ordu Komutanı 207 tan asilzadesi 27
— palankaları 166 Sakız adası 156
— vatandaşları 349 Saks, bkz. Saksonya
—'a esir düşen Müslümanlar 285 Saksonya 199, 203
Rusçuk 213, 307 — Arşi ve maliki 193
— geçidi, Tuna Nehri 213 — askerleri 225
Russel, Lord 343 — Dukası 222
Rüstem Paşa, Vezir 29 — Herseği 199, 225, 226, 237
Rusya 80, 100, 106, 113, 122, 128, 186, 199, 203, 221, 261,
— memleketi 203, 204
270, 277, 295, 299, 300, 335, 339, 341, 345, 346, 349, 355,
Salezyen Tarikatı 402
357, 359, 360, 361, 362, 363, 364, 365, 369, 379, 380
— ahalisi 345 saman 229, 230
— askerleri 337, 341, 345 Samaşcani köyü, Boğdan 255
— Büyükelçisi 299 Samokicye, bkz. Żmudzki
— Devleti 299, 318, 339, 341, 343, 345, 346, 349, 355, 360 Samucetya, bkz. Żmudzki
— İmparatoru 299, 300, 343, 346 Samudiçya, bkz. Żmudzki

—lılar 363 samur
Rûz-ı Kasım 166 — derisi 134
— kürk(ler) 23, 222
S San‘a 79, 99, 105, 111, 127, 155
Sabahattin Dumer, Ticaret Bakanlığı Dışticaret Dairesi İkinci sancakbey(ler)i 33, 61, 65, 73, 75, 85
Başkanı 421
— askerleri 75
Sadaret 299, 308, 325, 331, 375
Sandroviç Albir, Süvari eri 321
— Kethüdası 259
Santa Mariya Kilisesi [Kutsal Maria Kilisesi / Kościoł Mariacki]
— makamı 311
364
Sadeyağ 177, 180, 181, 229
şarap 177, 180, 287
Sadrazam 173, 207, 208, 217, 222, 225, 237, 241, 242, 250,
— ve rakı nakli izni 287
259, 277, 282, 303, 307, 311, 313, 318, 319, 327, 333, 335,
349, 351, 353, 357, 375 Sardunya 311
—, Mustafa Reşid Paşa 321 — Devleti ordusu 311
—, Mustafa Reşid Paşa'nın çiftlikleri 327 sarımsak 229
Sadrazamlık 351 Sarmata Konstantin, Süvari Çavuşu 321

— hizmeti 282 Saruhan 156
Saffet Arikan, M. M. V. 415 şato, Pomorzany 27
450
savaş Sienna 27
— hazırlığı 274 Siewierski, bkz. Severia
— ve ticari gemilerinin Boğazlardan geçişleri 405, 407 Sigetvar 156
Savatlı leğen ve ibrik 178, 179 sığır eti 177
Sayda 155, 165 Sigismundus, Roma ve Macaristan Kralı 3
Sebastian Machowski, bkz. Sisanuş Makomçki sıkıyönetim, Lehistan'da 337
Sebe 111 silah 189
sefer — tedariki 331
— açılmak 133 — sarılmak 360
— işleri 282 silahşörlük dersleri 315
—e katılmak 129 Silistre 57, 116
şehitlik yapılmak, Polonya'da 409 — sancakbeyi 57, 75, 82, 102, 108, 124
Sejm (meclis) oturumu 27 — serhaddi 130
sekbanlar 222 — sınırı 159, 170
Selanik 178, 179, 259, 318 Sınır(lar)
— keçesi 178, 179 — belirlemek 196
— Mutasarrıfı 259 — belirlenmek 196
Selim Han, III., Osmanlı Sultanı 273 — işaretleri 196
Selim Şah Han I., Osmanlı Sultanı, Kanunî I. Süleyman Şah'ın — işaretleri konulmak 195
babası 13, 17, 25, 79, 100, 106 — tecavüzünde bulunmamak 188
Selim Şah Han, II., Sultan, III. Murad'ın babası 79, 80, 93, 99, — tespiti 193, 194
100, 106, 112, 127, 156 —a asker ve mühimmat takviyesi 222
Sendomir Voyvodalığı 195 —a tecavüzde bulunmamak 222
Sendomirski, Leh Voyvodası 194 —rın düzeni 188
Serasker 327, 333 Sinop
— Paşa 194 — Kadısı 77
Seraskerlik 307, 308, 327, 331, 333, 355 — Kalesi Kethüdası 77
serbestlik belgesi, Leh esirler elinde 83, 103, 109 — Medresesi 77
Severia [Siewierski] 199, 203, 277 sipahi 82, 102, 108
Seyfeddin Bey [Tadeusz Gasztowtt] 373 Sırbistan 341
Shocinski Stanilas, Süvari eri 321 Sirem yakası 186
Sibirya'ya sürgün edilmek 361 sirke 177, 180, 229
Sicill-i Nüfus Sirota köyü, Boğdan 255
— Daire-i Umûmiyesi Dersaâdet Kalemi 369 Şirvan 99, 105, 127
— Nizamnamesi'nin Beşinci Maddesi 370 Sisanuş Makomçki [Sebastian Machowski], Pan, Leh Elçisi 147
Sieniawski ailesi 27 Sitohnia köyü, Boğdan 257
Sieniawski Hatman, Leh Cumhuru'nun Başhatmanı 207, 208 Sivas 99, 105, 127, 185
451
Şivaski Matyus, Süvari eri, onbaşı 322 subaylar 250

siyah bayrak çekmek 377 Süleyman Elbustanî, Ticaret ve Ziraat Nazırı 375
Skarbek, Goralı, Asilzade 3 Süleyman Şah Han, I., Kanunî, Osmanlı Sultanı, Sultan I. Selim
Skovaski Aleksandr, Süvari Çavuşu 321 Şah Han oğlu 17, 20, 25, 27, 29, 31, 33, 37, 80, 100, 106,
Skovoski Antuvan, Piyade Er 322 112, 122, 127, 156
Slavlar 355 sulh maddeleri 173
Służalski, bkz. Henryk Bey sultanlık nişanı 155
Smolensk 199, 203
Şumnu Ovası 282
Smolenska 277
sünnet
Sobieski, bkz. Jan Sobieski, Lehistan Kralı
— ettirmek 87
Sofya Çerniyeski 369
— töreni 29
soğan 229
Sokollu Mehmed Paşa, Sadrazam 63 süpürge 178, 179
Sokolnicki, bkz. Michał Sokolnicki Suriye Tarafı Telgraf Müfettişi 353
Soroka geçidi, Boğdan 194 Susleni köyü, Boğdan 254

Soşinevski Piyer, Süvari Onbaşı 321 süt 177, 180, 229
sosyalistlik 361 süvari 250, 274
Sovinski Andre, Piyade Er 322 — alayı 307, 317
Sovyetler Birliği 417
— alayı teşkili 308
soylu 365
— askeri 274
Stanislaw 225
— askerleri 250
Stanislaw August, Leh Kralı 273
— birlikleri 250
Stanislaw Gulski, Ban, Bar şehrinin idarecisi, Elçi 106
Stanisław Koniecpolski, Leh Komiseri, Büyükhatman 194 — birlikleri kethüdaları 250
Stanisław Leszczyński, Leh Kralı 211 — İkinci Kazak Alayı 311
Stanisław Mateusz Rzewuski, bkz. Ladişlavuş Rocki — Kazak Alayı 307

Stanislaw, Fransa Kralı'nın kaynatası, Leh Kralı 219, 221, 222 — subayı 333
Stanislaw, Leh eski Kralı, Bender 211 — subayları 250
Stanislaw, Leh Kralı'nın adamı 17
— tümeni 333
Stefan Batory, Erdel Voyvodası, Lehistan Kralı 69, 75, 89
Süveys 155
Stefan Humiecki, İkinci Çaşnigir, Hudut Komiseri 193, 196
Svicsiye, bkz. Szwedów vilayeti
Stefan Pac, Vilnius Piskoposu 175
Szczerzec Şehri, Lehistan 263
Stemberoski Antuvan, Süvari Çavuşu 321
Szczerzec, bkz. Çerçak bölgesi, Polonya
Stodolna köyü, Boğdan 257
Stokovski Jan, Süvari Onbaşı 321 Szulecki, Józef(?), bkz. Şevc (?)
Stopan Dimitri, Süvari eri 321 Szwedów (= İsveçliler) [Svicsiye / Şvinçste] 100, 106, 113, 122
subaşılar 61 — vilayeti 100, 106, 113, 128
452
Ş Targan Çarıklı, Ticaret Bakanlığı Dışticaret Dairesi İkinci Başkanı

421
Şahbaz Giray Han, Kırım Hanı 265
Tatar(lar) 43, 49, 53, 57, 65, 69, 81, 112, 113, 114, 119, 123,
Şalgam 177, 180 128, 129, 134, 135, 138, 157, 166, 167, 168, 186, 188, 189,
Şam 17, 25, 79, 89, 99, 105, 111, 121, 127, 134, 155, 165, 185 200
Şamdan 178, 179 — Ağası 207, 208
Şark 134, 359 — askeri 69, 113, 129, 157, 168, 226
— Ajansı 411 — askeri göndermek 49
— Dilleri Tercümanı 145 — askeriyle yardıma gitmek 49
— medeniyeti 359 — askerleri 65, 101, 107, 114, 123, 124, 129, 141, 142, 157,
168, 191, 191, 246
Şarl Karl Ludwig, Prens 365
— eşkıyası 57
şayka(lar) 122, 124, 142
— geçitleri 113, 128, 157, 167
— çıkarılmaması 138
— halkı 81, 101, 107, 123
Şehrizol [Şehrizor] 79, 99, 105, 112, 127, 155, 185
— Hanı 49
Şehrizor, bkz. Şehrizol
— Hanlığı 49
Şevc (?) [Szulecki, Józef(?)], Charlowsky'nin(?) adamı 331
— kabileleri 188
Şevket Raşit Hatipoğlu, Millî Eğitim Bakanı 422
— ülkesi 165
Şeyhülislam 305, 375
—, Akkirman sancağı 41
Şeytan Dağı, Mavdami köyü 363
—ın denetim altına alınması 43
Şifre Kalemi, Babıali 377
tayinat 180
Şoldanesti köyü, Boğdan 257
— bedeli 230
Şükrü Saraçoğlu, Ha. V. 415
— verilmesi 317
Şûra 245, 246
Tazminat 57
— Lehistan yasama organı 379
Tebriz 99, 105
Şûra-yı Devlet 375
tecavüzlerini sürdürmek 53
— Reisi 375
Telif ve Tercüme Heyeti, Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaleti
Şvinçste, bkz. Szwedów vilayeti 399
— Başkanı 399
T temerküz kampı 419
Tacik 155, 165 temessük(ler) 173, 186, 190, 193, 194, 196
tacirler 82, 102, 108, 116, 124, 130, 131, 159, 170 Ten [Don / Ton] Kazağı 138, 142
—, Leh Kralı'nın 45 tencere 178, 179
Tadeusz Gasztowtt, bkz. Seyfeddin Bey —, Büyük 179
Tahnauti köyü, Boğdan 257 —, Büyük boy 178
Talat, Dahiliye Nazırı ve Maliye Nazırı Vekili 375 —, Orta boy 178, 179
Tamtam Mahallesi, İstanbul 369 tepecik [humeka = İng. hummock] 195, 196
Tareuca köyü, Boğdan 257 tercüman 63
453
Tercüme ve Telif Heyeti Başkanlığı 399 Trabzon 99, 105, 121, 127
Tersane-i Âmire Emini 199 Trapizo Fransuva, Piyade çavuşu 321
Teşrifat Kalemi 163 Trident 89
testi 178, 179 Trifeşti köyü, Boğdan 255
Tetkik Dairesi, Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet Kararlar Dairesi Trilinski Valiri, Piyade Er 322
Müdürlüğü 421 Tüccar(lar) 23, 82, 102, 108, 124, 188, 189, 213, 214
tezkire 214, 234, 303, 313, 353 — Boğdanlı 47
—-i Osmaniye [Osmanlı Tezkiresi] 369, 370 —ın malları 27
Thesaurus Linguarum Orientalium Turcica, Arabica, Persica, —ın refah içerisinde olması 47
Meniński, Osmanlıca sözlük, (3 cilt, Viyana, 1680) 145
—ının sınırdan geçişleri 20
ticaret(ler) 23, 45, 82, 102, 108, 114, 116, 188
tüfekli asker 69
— erbabı 134
Tuna
— gemileri 291 — bölgesi 318
— ve Tediye Anlaşmaları 421 — kıyıları 213
— ve Ziraat nazırı 375 — Nehri 213, 214
— Vekaleti 413 — Nehri geçitleri 213
— yapmak 51, 129, 131, 158, 168, 170 — Nehri kıyılarındaki kazaların Gümrük eminleri 214
—i geliştirmek 275 — Nehri kıyılarındaki kazaların kadıları 214
—ini sürdürmek 134 Tunus 79, 99, 105, 112, 121, 127, 156, 185
Ticaret Bakanlığı 413 Turhan Feyzioğlu, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı 422
— Dışticaret Dairesi İkinci Başkanı 421 Türk(ler) 3, 4, 27, 53, 155, 165, 363, 364
— temsilcileri 421 — askerleri 364
ticarî mal getirmek 114, 129, 158, 168 — Devleti 395
Tımışvar 69, 73, 79, 99, 105, 121, 127, 156, 186 — esareti 63
— Beyi 3 — Halk edebiyatı Disiplini, Edebiyat Fakültesi 415
— Beylerbeyi 69, 73 — Hükûmeti 407, 417
Timurtaş 178, 179 — iklimi 99, 105, 127
Timuz [Tymiš], Leh Kazağı Ihmil'in oğlu 195 — limanları 23
Tırhala 318 — makamları 417
— Sancağı 325 —- Rus savaşı 364
Titof, Rusya Büyükelçisi 299 — şehitleri ibaresi 409
Tohtamış, Kefeli, Ermeni 39 — şehitleri, Polonya'da 409
Tomçik Fransuva, Piyade Er 322 — Sultanı 3
Top(lar) 15, 166, 167, 187 — süvarileri 363, 364
Trablus 79, 89, 112, 185 —-Leh ortak töreni, İstanbul 373
Trablusgarb 99, 105, 121, 127, 156 — ve Sovyet dostluğu 409
Trablusşam 99, 105, 121, 127, 165 Türkçe 365
454
— el kitabı 145 Varmi şehri 363

— öğrenmek 145 Varna 307, 370
Türkistan 99, 105 Varşova 145, 225, 226, 245, 299, 300, 335, 377
Türkiye 355, 359, 360, 361, 363, 364, 365, 389, 401, 415 — Büyükelçiliği 409
— Büyük Millet Meclisi 391 — Elçiliği, Türkiye Cumhuriyeti 397
— Büyük Millet Meclisi Hükûmeti 391 — şehri 225, 226, 245, 335, 337
— Büyük Millet Meclisi Reisi 387 —, Leh Kraliyet merkezi 247
— Cumhuriyet Merkez Bankası 421 Vasil [Basil Lupu], Boğdan Voyvodası 194
— Cumhuriyeti 393 Vehbi Demirel, Müsteşar 413
— Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı 403 Venedik 89
— Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı 405, 407 — Cumhuriyeti Pasaportu 262
— Cumhuriyeti Hükümeti 411 — Elçisi, Beç şehri 219
—- Polonya 1339 Tarihli Dostluk Antlaşması 391 — Elçisi, İstanbul 219
—'ye tezahürat 393 — ticaret gemisi 89
Turla [Turlu ]geçidi 128, 157, 113, 167 veraset usulü 221, 222
— Nehri 114, 129, 158, 168, 193, 194 vergi(ler) 41, 49, 73, 82, 83, 101, 102, 103, 106, 107, 108, 109,
— Suyu 82, 102, 108, 116, 124, 131, 159, 170, 193, 194 113, 115, 116, 122, 123, 128, 131, 134, 138, 142, 152, 157,
Turlu, bkz Turla 158, 159, 167, 170, 188, 189, 261, 345
tütün 177, 180 — görevlileri 41
Tymiš, bkz. Timuz — paraları 91

— parası 91
U — verilmemek 138, 142
uçkur 37 —, altın olarak 166
Ukrayna 167, 187, 194, 363, 377 —i her yıl vaktinde göndermek 168
— Kazağı Hatmanı 187 —i ödemek 7
— toprakları 195 —ini ödemek 18, 70, 100, 130, 169
— vilayeti 187 —ini vermeye devam etmek 59
ulak tutmamak, ahalinin beygirlerini 116 —sini vermek 49
Un 229 —yi vaktiyle vermek 142

Verinhora, bkz. Wernyhora
Ü Vertecle köyü, Boğdan 255
Üç İmparator 365 vezir(ler) 29, 188
Üngürüs 112 Veziriazam 142, 148, 186, 237
Vilne şehri, bkz. Vilnius
V Vilnius [Vilne / Wilno] şehri 27, 39, 364
Valantoviç Kazmir, Süvari eri 321 — Piskoposu 175
Van 79, 99, 105, 112, 121, 127, 155, 185 Vinsvavik Antuvan, Süvari Onbaşı 321
455
vire kâğıdı 115, 130, 158, 169 —dan geri durmamak 137
Vişcauti köyü, Boğdan 256 —lamak 57
Viyana 89, 145, 377 yağmumu [mumyağı] 177, 180, 181, 229
— Büyükelçiliği, Osmanlı Devleti'nin 335 Yahimak Jan, Süvari eri 321
— Elçisi 377 Yahudiler 261
Voncik Jozef, Piyade Er 322 Yakomo Kolyer [Jacobus Coljer], Senyör, Nederland Elçisi, 186
Voyvoda(lar) 91, 157, 207, 208 Yakub, Leh Cumhuru tarafından gönderilen 245
— tayini 91 Yalakabad kasabası 233, 234
Vroski Antuvan, Yarbay 321 Yanbolu kebesi 178, 179
Yanko Armeni, Leh Elçisi adamı, Bursa 55
W Yanko Grişko, Leh halkından 51
Waclaw, Aziz 364 Yankovski Luka, Süvari Onbaşı 321
Wernyhora [Verinhora], halk şairi 363, 364, 409 Yankovski Toma, Piyade Er 322
Wilibski, General, Leh Diyet Meclisi'nde kaza temsilci 297 Yankul [Iancu Sasul], Boğdan Voyvodası 91
William, III., İngiltere, İskoçya ve İrlanda Kralı 186 Yanuçka Mükine tepesi, Boğdan 195
Wilno, bkz. Vilnius şehri Yanya 318
Witold de Jodko, Ortaelçi, Polonya 383 yarıcı 318
Witold Czartoryski, Prens, Süvari 2. Kazak Alayı Miralayı 311, Yaş 142, 113
313, 329
Yasber, Almanyalı rahip 365
Władysław 315
Yaşinski İzidor, Mülazımısani 321
Władysław Aleksander Łubieński, Leh Başpiskoposu 241
yava 51
Władysław Jordan bkz. Jordan Bey
— haracı 51
Władysław Waza, IV., Leh Kralı 128, 137, 122
—cılar 51
Władysław Zamoyski 311
Yeğen Mehmed, İstanbul Gümrük Emini 213
Władysław, Lehistan Kralı 3, 4
Yemen 17, 25, 79, 99, 105, 111, 127
Wojciech Bobowski bkz. Ali Ufkî Bey
yemin, İncili üzerine 9
Wojciech Miaskowski, bkz Albert Miyaskowski
yeniçeri(ler) 82, 102, 108, 116, 124, 159, 170
Wolin eyaleti 247
Yergöğü geçidi, Tuna Nehri 213
Wolina 199, 203, 277
Yeronim[o] Lubomeriski / Lubomerski [Hieronim Augustyn Lu-
Wołyński, bkz. Wolina 199, 203, 277 bomirski / Hieronim Augustyn Lubomiski], Büyükhatman,
Krakovski / Krakoviye Kastelanı, hudut vekili 193, 200
Y yol
yabancı devlet uyruklular 189 — mühendislikleri 318
Yafa 89 — yapım hizmetleri 318
Yağıla [Jagiello(?)], Lehistan Kralı 313 Yorgi, Vilne şehri 39
yağma 157, 168 Yukarı Said 25, 155
— yapmak, 119, 129 Yumurta 177, 180, 229
456
Yunus Bey, Silistre Sancakbeyi 57 Zdzislas de Maciejowski [Zdzisław Maciejowski], Lehistan Dev-
Yusuf Paşa, Sadrazam, Koca 281 leti'nin İstanbul Konsoloshanesi Kâtibi 379, 380
Yusuf Paşa, Vezir 193 Zdzisław Maciejowski, bkz. Zdzislas de Maciejowski

Zebiray Simon, Süvari eri, onbaşı 322
Z Zeytin 229
zabıta memurları 379 Zeytindağı 89
Zakaria, Husiatyn şehri 364 Zeytinyağı 177, 180, 229
Zalifski Fransuva, Süvari eri 321 zimmî statüsünde yerleşmek 259
Zamość Kalesi 247 Ziştovi geçidi, Tuna Nehri 213
Zamoyski, Kont, Lehli mülteci, 2. Kazak Alayı Generali 311, 317, Zivina [Dzwina / Dvina] Nehri 360, 361
318, 327, 329 ziyafet 3
zanaatkârlık 318 Żmudzki [Samokicye / Samucetya / Samudiçya] 199, 203, 277
zarar zührevi hastalık 89
— tespiti 57 Zülkadriye 17, 25, 79, 121, 155, 165, 185
— ve ziyan eriştirilmemek 128 Żwaniec, bkz. İzvaniçe Kalesi
—ı tazmin ettirmek 57 Zygmunt August, II., Leh Kralı 35, 37, 39, 43, 49, 59, 63
Zarinba, er 322 Zygmunt Kierdej, Krasnystaw ve Trembowla Kaymakamı 27
Zaykovski Lion, Piyade Onbaşı 321 Zygmunt Waza, III., Leh Kralı 100, 106, 113
Zbaraski, Duka, Leh Kralı beylerinden, Elçi 112 Zygmunt, I., Lehistan kralı 17, 20, 23, 25, 27, 29, 31, 33, 37
457
ERRATA
Strona Jest Powinno być

S. 2 Jana Długosza, Kanonika Krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg Fundacja XX Czartoryskich, Biblioteka, rkps 1308, s. 762–763.
dwanaście, t. IV, ks. XI, Kraków 1869, s. 167–168
S. 6 PL_1_3_34_66_5_8_0002 AGAD, AKW, „Tureckie” 66, teczka 5, nr 8
S. 9 1500.03.01, Krakov 1500.03.01, Kraków
S. 13 GÖNDERİLECEĞİNE GÖNDERİLDİĞİNE
S. 16 AGAD, PL_1_3_34-66-19-41_0001 AGAD, AKW, „Tureckie” 66, teczka 19, nr 41
S. 17 opoka i świadectwo chanatów opoka i świadectwo chakanów
S. 17 please also remove the footnote 1 which contains an erroneous explanation
S. 32 AGAD, LL 10, k. 113v. AGAD, LL 10, k. 113-113v.
S. 34 AGAD, PL _1_3_34-68-110-218_0004 AGAD, AKW, „Tureckie” 68, teczka 110, nr 218
S. 34 AGAD, PL_1_3_68-110-219_5 AGAD, AKW, „Tureckie" 68, teczka 110, nr 219
S. 43 Do Chana Krymskiego Geraja Do Chana Krymskiego Dewlet Geraja
S. 69 jednego z Hercegowin jednego z książąt
S. 73 Odpis listu Padyszacha do Króla Austrii Odpis listu Padyszacha do „Króla Wiedeńskiego” (tj. Cesarza Maksymiliana II Habsburga)
S. 92 AGAD, PL_1_354_2-3-69-15_0002 AGAD, AR II, ks. 69/15, s. 2
S. 108 sierżanci czauszowie
S. 110 AGAD, PL_1_1_5628_0001 AGAD, Zb. dok. perg., sygn. 5628
S. 111 SZACH MURADA SZACH MURAD
S. 111 miast Kabe miast Kaby (Mekki)
S. 111 Enuszirwan i Medayin miasta Anuszirwanu (Ktezyfonu)
S. 113 Łotwy Inflant
S. 113 Chana w Jassach na Krymie Chana Krymskiego w Jassach
S. 113 ani nikt z Sułtanatu Kalgaj i ich poddani ani Kałga Sułtan, ani nikt z murzów
S. 119 Kili Kilii
S. 120 of AGAD, PL_1_3_34-74-362-643_00010001 AGAD, AKW, „Tureckie” 74, teczka 362, nr 643
S. 121 SZACH MURADA SZACH MURAD
S. 126 AGAD, PL_1_3_34-75-376-663_00175-376-663_001 AGAD, AKW, „Tureckie” 75, teczka 376, nr 663
S. 132 AGAD, PL_1_3_34-75-378_666_0002 AGAD, AKW, „Tureckie” 74/75, teczka 378, nr 666
S. 133 Hetmanowi Kiru Hetmanowi Polnemu
S. 133 Hetmana Kiru Hetmana Polnego
S. 133 Obrońcy Dniestru Bejlerbeja Oczakowskiego
S. 134 Wielki Hetman za pośrednictwem naszego przyjaciela Nasz przyjaciel Hetman Wielki skarżył się przez posła, że na miejscu Kantemira zezwolono osiedlić się w
Posła, przekazał, że zezwolono Aytemirowi Mirza i innym na Budziaku Ajtemirowi Murzie i innym
zamieszkanie w Budzak, w miejscowości Hantimur, z któego to
powodu odczuwa smutek
S. 136 AGAD, PL_1_3_34-75-392_686_0001 AGAD, AKW, „Tureckie” 75, teczka 392, nr 686
S. 140 of AGAD, PL_1_3_34-75-408_707 0001 AGAD, AKW, „Tureckie” 75, teczka 408, nr 707
S. 145 FLORINÓW FLORENÓW
S. 146 AGAD, PL_1_3_34-76-422_726 AGAD, AKW, „Tureckie” 75, teczka 422, nr 726
S. 147 SZACH MEHMEDA SZACH MEHMED
S. 147 W siedzibie w dolinie Edirne > W namiocie na równinie adrianopolskiej
S. 150 AGAD, PL_1_3_34-76-438_742 AGAD, AKW, „Tureckie” 76, teczka 438, nr 742
S. 151 09.06.1666 09-18.06.1661
S. 151 Jan Wieniawski > Jan Szumowski
S. 152 sierżanta czausza
458
S. 154 AGAD, PL_1_3_34-77-453-762_0001 742 AGAD, AKW, „Tureckie” 77, teczka 453, nr 762
S. 156 Tunezji i Ewtan Tunisu wraz z jego krajem
S. 165 TRAKTAT POKOJOWY ZAWARTY W ROKU 1699 W KARŁOWICACH AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) WYDANY KRÓLOWI POLSKIEMU MICHAŁOWI KORBUTOWI
POMIĘDZY IMPERIUM OSMAŃSKIM I RZECZPOSPOLITĄ POLSKĄ WIŚNIOWIECKIEMU PRZEZ SUŁTANA MEHMEDA IV
S. 171 W Obozie w Dolinie Twierdzy Żwaniec > W namiocie na równinie pod zamkiem żwanieckim
S. 173 W koszarach Na równinie
S. 184 AGAD, PL_1_3_34-78-507-837_0001 AKW, „Tureckie” 78, teczka 507, nr 837
S. 186 króla Anglii król Anglii
S. 186 oraz generałowie Niderlandów > oraz Stany Generalne Niderlandów
S. 193 przez komisarza powołanego przez komisarzy powołanych
S. 193 W imię Wszechmocnego Allacha określanego trzema W imię Wszechmocnego Boga określanego trzema przymiotami (tj. w imię Przenajświętszej Trójcy)
przymiotami
S. 195 Przeprawy w Soroka i Hotun Przeprawy w Soroce i Chocimiu
S. 196 wody Göksu wlewają się do Aksu Sina Woda (Siniucha) wlewa się do Bohu
S. 196 Potstoli Podstoli
S. 200 Lubomiski Lubomirski
S. 207 zastępca hetmana hetman polny
S. 208 Zastępcy Hetmana Hetman Polny
S. 208 zastępca Hetmana Hetman Polny
S. 208 Umowa pokojowa z Prut Traktat Prucki z 1711 r., potwierdzony w 1712
S. 211 W BENDER POPRZEDNEGO W BENDERZE POPRZEDNIEGO
S. 211 wojewody Kijewskiego wojewody kijowskiego (Józefa Potockiego)
S. 221 wojny o Prut kampanii pruckiej
S. 241 WŁADYŁAWA ALEKSANDERA WŁADYSŁAWA ALEKSANDRA
S. 242 [usunąć:] pełniącego obowiązki króla
S. 245 ICH KRÓLÓW ICH KRÓLA
S. 247 Twierdza Zamość, przy granicy województwa Wolin, zaraz przy Twierdza Zamość, położona w województwie wołyńskim przylegającym do województwa podolskiego
Podolu
S. 249 Z LITWY LIPKÓW
S. 249 Lipskich Lipków
S. 280 AGAD, PL_1_336_3-173_0012 AGAD, Archiwum Roskie. Akta rodzinno-majątkowe, nr 173, s. 12
S. 282 W obozie w Dolinie Szumen W namiocie na równinie szumeński
S. 287 ALHKOHOLE ALKOHOLU
S. 305 W OBECNOŚCI MINISTRA SZEJK AL-ISLAM W OBECNOŚCI SZEJCHULISLAMA (tj. wielkiego muftiego Stambułu, najwyższego dostojnika religijnego
w Imperium Osmańskim)
S. 307 kwestia nadanie kwestia nadania

S. 307 na Mołdawii w Mołdawii
S. 307 na dwóch przeciwnych brzegach na przeciwnym brzegu
S. 307 w pobliżu Dobrudży w Dobrudży
S. 311 Zamojski Zamoyski
S. 311 jednego z wielmożów przy poprzednim królu Polski byłego króla Polski
S. 313 króla Polski Władysława II z dynastii Jagiełłów króla Polski Jagiełły
S. 315 Władysław owipowiedz Władysławowi powiedz
S. 315 nie chichnie niech ich nie
S. 315 Obywszyscy Oby wszyscy
S. 315 sąpożary są pożary
S. 315 Resz tamojego Reszta mojego
459
S. 315 w calego wcale go

S. 315 Służalski. Staryżołnierz. Jeden z13 członków legionus Służalski. Stary żołnierz. Jeden z 13 członków legionu sformowanego we Włoszech w 1848 r. przez
formowanegowe Włoszech w 1848 r. przez Mickiewicza. Mickiewicza.
S. 331 Czatoryskiego (?) Czartoryskiego
S. 333 Roman Czarnocki Roman Czarnomski
S. 339 General Alonşlit’i (?) General Alvenşleben
S. 339 generała Alonszlita [?] generała Alvenslebena
S. 339 w Wiedniu w Berlinie
S. 339 w Poznaniu w Wielkim Księstwie Poznańskim
S. 343 od Pana Musurus od Musurus Beja
S. 353 HERLONSKI CHOLEWIŃSKI
S. 353 Herlonski Cholewiński
S. 353 HERLOŃSKIEMU CHOLEWIŃSKIEMU
S. 353 Herlońskiemu Cholewińskiemu
S. 363 Rosjanie nazywani Ukraińcami Małorusini nazywani Ukraińcami
S. 375 Peticji Petycji
S. 395 Orijinal, Oryginał
S. 405 Minister Spraw Wewnętrznych M. Beck Minister Spraw Zagranicznych J. Beck
S. 415 PRZYJAZD PLANOWANY PRZYJAZD
S. 417 (HWs - AGAD) & (ESz - AAN) (Eugenia Szymczuk)
460
Niektóre dokumenty strony polskiej były opublikowane:
Nr 1 opublikowany w: Jana Długosza, Kanonika Krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg dwanaście, t. IV, ks. XI, Kraków 1869, s. 167–
168; nr 4, 8, 38, 45, 46, 47, 49, 50, 57, 59 i 64 w: D. Kołodziejczyk, Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th century). An
Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents, Leiden-Boston-Köln 2000; nr 3 i 5 w: Codex Epistolaris saeculi decomi quinti,
t. III, collectus opera A. Lewicki, Kraków 1894; nr 9 w: Acta Tomiciana: epistolae, legationes, responsa, actiones, res gestae Serenissimi
Principis Sigismundi eius nominis Primi Regis Poloniae, Magni Ducis Lithuaniae. T. 7, A. D. 1524-1525 / per S. Gorski, Posnaniae: Sumpt.
Bibliothecae Kornicensis, [1857]; zaś nr 43 w: D. Kołodziejczyk, Jerozolima w polityce Porty Ottomańskiej w: Jerozolima w kulturze
europejskiej, Warszawa 1997.
Niektóre dokumenty strony polskiej nr 2, 12, 17, 18, 51, 52, 53, 55 i 56 zostały zregestowane w Katalog dokumentów tureckich.
Dokumenty do dziejów Polski i krajów ościennych w latach 1455-1672, opr. Zygmunt Abrahamowicz, w: Katalog rękopisów orientalnych
ze zbiorów polskich, tom I, cz. I, Zakład Orientalistyki Polskiej Akademii Nauk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959.
461

Poseł W Drodze. Stosunki Turecko-Polskie Od Czasów Osmańskich Do Dnia Dzisiejszego - Yoldaki Elci. Osmanli'Dan Günümüze Türk-Leh Iliskileri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poseł W Drodze. Stosunki Turecko-Polskie Od Czasów Osmańskich Do Dnia Dzisiejszego - Yoldaki Elci. Osmanli'Dan Günümüze Türk-Leh Iliskileri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YOLDAKİ ELÇİ POSEŁ W DRODZE

Proje Yöneticisi / Kierownik Projektu

Doç. Dr. Uğur ÜNAL Prof. Władysław STĘPNIAK

Proje Sorumluları / Uczestnicy Projektu

Doç. Dr. Mustafa BUDAK Dr. Hubert WAJS

Şaban BABA Dr. Tadeusz KRAWCZAK

Dr. Önder BAYIR

Yayına Hazırlayanlar Przygotowanie publikacji

Çeviri Redaksiyonu / Redakcja przekładu

Doç. Dr. Uğur ÜNAL

Doc. Dr Uğur ÜNAL

İÇİNDEKİLER SPIS TREŚCI

ÖNSÖZ .................................................................................................. V WSTĘP ...............................................................................................VII

7 Lehistan Kralı'nın Poznań'da yaşayan Jan Crippa'ya, bir defaya 7

8 Kanunî Sultan Süleyman tarafından Leh Kralı I. Zygmunt'a 8

14 Kanunî Sultan Süleyman'ın, Kral Zygmunt'u, oğulları 14 yaşındaki 14

50 Sultan İbrahim tarafından, Leh Kralı IV. Władysław Waza'ya 50

58 Lehistan'dan gelen ulağın masraflarının Osmanlı hazinesince 58

59 Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında yapılan 18 Ekim 1672 59

69 Bender'de bulunan Leh Eski Kralı Stanisław Leszczyński ve 69

70 İstanbul'a kürk ve benzeri mallar getiren Leh tüccarlarından 70

75 İstanbul'a gelen Leh Elçisi'ne, Hazine'den günlük 200 kuruş 75

118 Polonezköy'de yerleşik bulunan Leh göçmenlerinin kendilerine 118

119 Osmanlı uyruğuna geçmiş olan Lehlilerden telgraf mühendisi 119

INDEKS...............................................................................................423 INDEKS.................................................................................................... 423.

RP. /Jana Długosza, Kanonika Krakowskiego Dziejów Polskich ksiąg dwanaście,

TÜRKLERİN MACARİSTAN'A YAPTIKLARI KIEDY ZYGMUNT, KRÓL RZYMSKI I WĘGIERSKI,

RP. / AGAD, PL_1_3_34-66-5-8_0002

SULTAN II. BAYEZİD'İN, LEH BEZİRGÂNLARININ ROZKAZ SUŁTANA BAJAZYDA II DOTYCZĄCY

1 Kral IV. Kazimierz Jagiellończyk.

RP. / AGAD, LL 3, k. 31v

LEHİSTAN KRALI JAN OLBRACHT'TAN OSMANLI POSELSTWO TURECKIE DO JANA OLBRACHTA,

1 Belgenin orijinali Latincedir.

LEHİSTAN KRALI JAN OLBRACHT TARAFINDAN UKŁAD ZAWARTY Z BAJAZYDEM II,

1 Belgenin orijinali Latincedir. RP. / AGAD, LL 1, k. 25v-26

LEHİSTAN KRALLARINDAN KAZIMIERZ SPIS PODARUNKÓW OFIAROWANYCH

1 Belgenin orijinali Latincedir. Tarih tahminîdir. RP. / AGAD, LL 1, k. 25

ANDRZEJ ZAKSZEWSKI'NİN, DOSTANE POSELSTWO DO SELIMA I, CESARZA TURECKIEGO

1 Belgenin orijinali Latincedir. Tarih tahminîdir.

RP. / AGAD, LL 4, k. 1v-2

LEHİSTAN KRALI'NIN POZNAŃ'DA YAŞAYAN JAN KRÓL JEDNORAZOWO ZEZWALA JANOWI

RP. / AGAD, MK 31, k. 301

RP. / AGAD, PL_1_3_34-66-19-41_0001

KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN TARAFINDAN LEH AHDNAME (AKT PRZYMIERNY) SUŁTANA

Kudreti apaçık Z pomocą wszechmocnego,

SÜLEYMAN ŞAH SULEJMAN SZACH

El-muzaffer dâimâ Zawsze zwycięski

Saltanat Merkezi W Konstantynopolu,

İKİ DEVLETİN TÜCCARLARININ SINIRDAN ZYGMUNT I, KRÓL POLSKI, DO SULEJMANA I.,

1 Belgenin orijinali Latincedir. RP. / AGAD, LL 23, s. 358

İSTANBUL'A GELEN LUBLİN KASTELANI JAN POSELSTWO JANA TĘCZYŃSKIEGO, KASZTELANA

1 Belgenin orijinali Latincedir.

RP. / AGAD, LL 4, k. 125-128v

RP. / AGAD, AKW, „Tureckie” 67, teczka 36, nr 80

RP. / AGAD, PL_1_3_34-67-38-84_0002

KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN TARAFINDAN LEH LIST SUŁTANA SULEJMANA WSPANIAŁEGO DO

SÜLEYMAN ŞAH SULEJMAN SZACH

RP. / AGAD, ASK 2, nr 1, s. 1-3

RP. / AGAD, LL 8, k. 160v-161

KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN'IN, KRAL ZAPROSZENIE NA UROCZYSTOŚĆ OBRZEZANIA

KRAL I. ZYGMUNT'UN SULTAN I. SÜLEYMAN'IN ZYGMUNT I, KRÓL POLSKI, DO SULEJMANA

1 Belgenin orijinali Latincedir. RP. / AGAD, LL 8, k. 162-163

RP. / AGAD, LL 10, k. 113v