INFORMATIKË 3

HYRJE NË
DATABAZË

ÇFARË ËSHTË DATABAZA?

 Databaza ose baza e të dhënave është një grumbullim i të dhënave

kompjuterike të paraqitura në mënyrë të organizuar.
 Informacioni te databaza mund të ruhet në mënyra të ndryshme.
 Bazat e të dhënave janë të ndërtuara në formën e një matrice ku kolonat
përmbajnë tipin e elementeve përbërëse të informacionit kurse rreshtat
përmbajnë vetë informacionet.
 Modelon ndërmarrjen e botës reale .
 Entitetet (p.sh. studentë, kurse)
 Marrëdhëniet (p.sh., Alma ka zgjedhur të ndjekë Databazën 101)

1
SISTEMI I MENAXHIMIT TË BAZËS SË TË DHËNAVE
(DBMS)

 Një paketë softuerike e krijuar për të ruajtur dhe menaxhuar bazat e të

dhënave.
 Shembuj të aplikacioneve të bazës së të dhënave:
 Universitetet: regjistrimi, notat
 Linja ajrore: rezervime, orare
 Banka: të gjitha transaksionet

QËLLIMI I SISTEMEVE TË BAZËS SË TË DHËNAVE

 Në ditët e hershme, aplikacionet e bazës së të dhënave ndërtoheshin direkt në krye të

sistemet e skedarëve
 Të metat e përdorimit të sistemeve të skedarëve për ruajtjen e të dhënave:
 Teprica dhe mospërputhja e të dhënave
 Formatet e shumëfishta të skedarëve, dyfishimi i informacionit në skedarë të ndryshëm
 Vështirësi në aksesimin e të dhënave
 Nevojë për të shkruar një program të ri për të kryer çdo detyrë të re
 Izolimi i të dhënave - skedarë dhe formate të shumta

2
QËLLIMI I SISTEMEVE TË BAZËS SË TË DHËNAVE

 Probleme me integritetin
 Kufizimet e integritetit (p.sh. bilanci i llogarisë > 0) bëhen
 "varrosur" në kodin e programit në vend që të deklarohet në mënyrë ekspli
 Vështirë për të shtuar kufizime të reja ose për të ndryshuar ato ekzistuese
 Atomiciteti i përditësimeve
 Dështimet mund ta lënë bazën e të dhënave në një gjendje jokonsistente me përditësime të pjesshme të kryera
 P.sh. transferimi i fondeve nga një llogari në tjetrën duhet ose i plotë ose nuk ndodh fare

QËLLIMI I SISTEMEVE TË BAZËS SË TË DHËNAVE

 Akses i njëkohshëm nga përdorues të shumtë

 Nevojitet akses paralel për performancën
 Akseset e pakontrolluara të njëkohshme mund të çojnë në mospërputhje
 P.sh. dy persona që lexojnë një bilanc dhe e përditësojnë atë në ne te njejten
kohe
 Probleme sigurie
 Sistemet e bazave të të dhënave ofrojnë zgjidhje për të gjitha problemet e
mësipërme

3
PSE TË PËRDORNI NJË DBMS?
 Ndarja e përkufizimit të të dhënave dhe programit
 Abstragimi në një model të thjeshtë
 Pavarësia e të dhënave dhe aksesi efikas.
 Koha e reduktuar e zhvillimit të aplikacionit – pyetje ad-hoc
 Integriteti dhe siguria e të dhënave.
 Administrim uniform të të dhënave.
 Qasje e njëkohshme, rikuperim nga përplasjet.
 Mbështetje për pamje të shumta të ndryshme

NIVELET E ABSTRAKSIONIT

 Shumë pamje, skemë të vetme

konceptuale (logjike) dhe skema fizike.
 Pamjet përshkruajnë se si përdoruesit i
shohin të dhënat.
 Skema konceptuale përcakton strukturën
logjike. Dikur ne ndajmë midis nivelit
konceptual dhe nivelit logjik
 Skema fizike përshkruan skedarët dhe
indekset e përdorura.
* Skemat përcaktohen duke përdorur DDL (Gjuha e Përkufizimit të të Dhënave)
*Të dhënat modifikohen/kërkohen duke përdorur DML (Gjuha e Manipulimit të të Dhënave)

4
 NIVELET E ABSTRAKSIONIT

 Niveli fizik: përshkruan se si ruhet një rekord (p.sh., klienti).

 Niveli logjik: përshkruan të dhënat e ruajtura në bazën e të dhënave dhe marrëdhëniet ndërmjet
të dhënave.
type klient = record
klient_id : string;
emri i klientit : string;
klient_rruga : string;
klient_qyteti : string;
end;
 Niveli i pamjes: programet e aplikimit fshehin detajet e llojeve të të dhënave. Pamjet mund të
fshehin gjithashtu informacione (të tilla si paga e një punonjësi) për qëllime sigurie.

INSTANCAT DHE SKEMAT

 Skema – struktura logjike e bazës së të dhënave

 Shembull: Baza e të dhënave përbëhet nga informacione për një grup klientësh
dhe llogarish, dhe marrëdhëniet midis tyre)
 Analoge me informacionin e tipit të një variabli në një program
 Skema fizike: dizajnimi i bazës së të dhënave në nivel fizik
 Skema logjike: dizajnimi i bazës së të dhënave në nivel logjik
 Instanca – përmbajtja aktuale e bazës së të dhënave në një moment të
caktuar kohor
 Analoge me vlerën e një ndryshoreje

5
 INSTANCAT DHE SKEMAT

 Pavarësia e të dhënave fizike – aftësia për të modifikuar

skemën fizike pa ndryshuar skemën logjike
 Aplikimet varen nga skema logjike
 Në përgjithësi, ndërfaqet ndërmjet niveleve dhe
komponentëve të ndryshëm duhet të përcaktohen mirë
në mënyrë që ndryshimet në disa pjesë të mos ndikojnë
seriozisht në të tjerat.

MODELET E TË DHËNAVE
 Një koleksion mjetesh për përshkrim
 Të dhënat
 Marrëdhëniet e të dhënave
 Semantika e të dhënave
 Kufizimet e të dhënave
 Modeli relacional
 Modeli i të dhënave Entity-Relationship (kryesisht për dizajnimin e bazës së të dhënave)
 Modelet e të dhënave të bazuara në objekte (të orientuara nga objektet dhe ato relacionale)
 Modeli i të dhënave gjysmë të strukturuara (XML)
 Modele të tjera të vjetra:
 Modeli i rrjetit
 Modeli hierarkik

6
 GJUHA E MANIPULIMIT TË TË DHËNAVE (DML)

 Gjuha për aksesin dhe manipulimin e të dhënave të organizuara nga

modeli i duhur i të dhënave
 DML është i njohur gjithashtu si gjuha e query-s
 Dy klasa gjuhe
 Procedurale – përdoruesi specifikon se cilat të dhëna kërkohen dhe si të
merren ato të dhëna
 Deklarative (joprocedurale) - përdoruesi specifikon se cilat të dhëna
kërkohen pa specifikuar se si të merren ato të dhëna
 SQL është gjuha query më e përdorur

GJUHA E PËRKUFIZIMIT TË TË DHËNAVE (DDL)

 Shënimi specifik për përcaktimin e skemës së bazës së të dhënave

 Shembull:
krijoni një llogari në tabelë (
numri i llogarisë char (10),
emri i degës char (10),
numri i plotë i bilancit)
 Përpiluesi DDL gjeneron një grup tabelash të ruajtura në një fjalor të
dhënash

7
 GJUHA E PËRKUFIZIMIT TË TË DHËNAVE (DDL)

 Fjalori i të dhënave përmban metadata (d.m.th., të dhëna rreth të dhënave)

 Skema e bazës së të dhënave
 Gjuha e ruajtjes dhe përkufizimit të të dhënave
 Përcakton strukturën e ruajtjes dhe metodat e aksesit të përdorura
 Kufizimet e integritetit
 Kufizimet e domain
 Integriteti i referencës (p.sh. emri_degës duhet të korrespondojë me një degë të
vlefshme në tabelën e degës)
 Autorizimi

SQL

 SQL: gjuhë joprocedurale e përdorur gjerësisht

 Shembull: Gjeni emrin e klientit me klientin-id 192-83-7465

 Programet e aplikimit në përgjithësi aksesojnë bazat e të dhënave përmes një

prej shtesave të gjuhës për të lejuar SQL të integruar
 Ndërfaqja e programit të aplikacionit (p.sh., ODBC/JDBC) e cila lejon që pyetjet
SQL të dërgohen në një bazë të dhënash

8
 PROJEKTIMI I BAZËS SË TË DHËNAVE

 Procesi i hartimit të strukturës së përgjithshme të bazës së të dhënave:

 Dizajni logjik – Vendosja për skemën e bazës së të dhënave. Dizajni i bazës së të
dhënave kërkon që ne të gjejmë një koleksion "të mirë" të skemave të
marrëdhënieve.
 Vendimi i biznesit – Cilat atribute duhet të regjistrojmë në bazën e të dhënave?
 Vendimi i shkencave kompjuterike – Çfarë skemash relacioni duhet të kemi dhe
si duhet të shpërndahen atributet midis skemave të ndryshme të relacioneve?
 Dizajni fizik – Vendosja për paraqitjen fizike të bazës së të dhënave

HISTORIA E SISTEMEVE TË BAZËS SË TË DHËNAVE

 1950 dhe fillimi i viteve 1960:

 Përpunimi i të dhënave duke përdorur shirita magnetikë për ruajtje
 Shiritat ofrojnë vetëm akses vijues
 Fundi i viteve 1960 dhe 1970:
 Hard disqet lejojnë akses të drejtpërdrejtë në të dhëna
 Modelet e rrjetit dhe të të dhënave hierarkike në përdorim të gjerë
 Ted Codd përcakton modelin e të dhënave relacionale
 Do të fitonte çmimin ACM Turing për këtë punë
 IBM Research fillon prototipin e Sistemit R
 UC Berkeley fillon prototipin e Ingres
 Përpunimi i transaksioneve me performancë të lartë (për epokën).

9
HISTORIA E SISTEMEVE TË BAZËS SË TË DHËNAVE

 1980:
 Prototipet relacionale të kërkimit evoluojnë në sisteme komerciale
 SQL bëhet standard i industrisë
 Sistemet e bazës së të dhënave paralele dhe të shpërndara
 Sistemet e bazës së të dhënave të orientuara nga objekti
 1990:
 Mbështetje e madhe e vendimeve dhe aplikacione për nxjerrjen e të dhënave
 Depo të mëdha të dhënash me shumë terabyte
 Shfaqja e tregtisë në internet

HISTORIA E SISTEMEVE TË BAZËS SË TË DHËNAVE

 Vitet 2000:
 Standardet XML dhe XQuery
 Administrim i automatizuar i bazës së të dhënave
 Rritja e përdorimit të sistemeve të bazës së të dhënave shumë
paralele
 Sistemet e ruajtjes së të dhënave të shpërndara në shkallë web

10