Kızım Sana Söylüyorum Oğlum Sen Anla;

Cinsiyet Hoşnutsuzluğunun
Kuşaklararası Aktarımı
I’m Telling You Daughter, Understand You Son;
Intergenerational Transmission of Gender Dysphoria

Rahime Hülya BİNGÖL ÇAĞLAYANa, ÖZET Cinsiyet hoşnutsuzluğu, bir kişinin doğuştan gelen cinsiyeti ile (biyolojik cinsiyet) dene-
Burak DOĞANGÜNa, yimlediği ya da ifade ettiği cinsiyet kimliği (gender identity) arasında uyuşmazlıkla birlikte görü-
len sıkıntı ve zorluğu ifade eder. Cinsel kimlik ve biyolojik cinsiyetin uyumsuz olduğu durumlarda
Tuncay SANDIKÇIb kişiler herhangi bir organ hasarı ya da işlevsizliği göstermemelerine rağmen kendi bedenlerinin cin-
sel ögelerini kabul etmeyebilir, onları kendilerine ait hissetmeyebilir. Aynı zamanda biyolojik cin-
a
İstanbul Üniversitesi siyetinin aksine karşı cinse ait olduğuna dair güçlü arzular ve düşünceleri taşıyabilir. Cinsiyet
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, hoşnutsuzluğunun nesiller arası geçişe sahip olabileceğini, yani bir aile içinde bir nesilden diğerine
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve geçebileceğini dikkat çekilmiştir. Bu yazımızda, cinsiyet hoşnutsuzluğunun gelişiminde etkili ola-
Hastalıkları ABD, bilecek faktörlerin ne olduğu ve bireylerin cinsiyet kimliklerine nasıl etki edebileceği sorusuna alan
İstanbul, Türkiye yazını eşliğinde yanıt bulmaya çalıştık.
b
Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları
Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Anahtar Kelimeler: Cinsiyet rolü; cinsiyet kimliği; nesiller
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve
Hastalıkları Kliniği,
İstanbul, Türkiye ABSTRACT Gender dysphoria refers to the discomfort and difficulty experienced by individuals
when there is a mismatch between their assigned gender at birth (biological sex) and their experi-
Yazışma Adresi/Correspondence: enced or expressed gender identity. Individuals with gender dysphoria may not accept or feel com-
Rahime Hülya BİNGÖL ÇAĞLAYAN fortable with the physical characteristics of their own bodies, even though there is no physical
İstanbul Üniversitesi dysfunction or damage. They may also have strong desires and thoughts that they belong to the op-
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, posite gender. Gender dysphoria can be passed down from generation to generation, and in this
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve writing, we have attempted to answer the question of what factors can affect the development of gen-
Hastalıkları ABD, der dysphoria and how they can impact an individual’s gender identity through a review of the lit-
İstanbul, Türkiye erature.
rhulyabıngol@gmail.com
Keywords: Gender role; gender identity; generation

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Bingöl Çağlayan RH, Doğangün B, Sandıkçı T. Kızım
sana söylüyorum oğlum sen anla; cinsiyet hoşnut-
suzluğunun kuşaklararası aktarımı. Özbaran B, edi-
tör. Cinsiyet Yelpazesine Çok Yönlü Bakış. 1. Baskı.
Ankara: Türkiye Klinikleri; 2023. p.27-32.
C
insiyet kelimesi köken olarak Arapça cins sözcüğünden türemiştir ve aynı
cinsten olma, birliktelik anlamına gelir. Cins ifadesinin ise Antik Grek’te
génos (γένος), Latince’de genus kelimelerinden türediği düşünülmektedir.
Genos, üreme, soy, zürriyet, doğurmak anlamlarına gelmektedir.1 Türk Dil Kurumu
da cinsiyet kelimesini “Bireye, üreme işinde ayrı bir rol veren ve erkekle dişiyi ayırt
ettiren yaradılış özelliği, eşey, cinslik, seks” şeklinde tanımlamaktadır. Etimolojiden
hareketle cinsiyet kelimesinin semantik tarihçesinde kuşaklararası aktarımın daha ilk
elden varlığına dair işaretler görmek mümkündür. Henüz bebek bedensel anlamda
var olmadan önce ebeveynin düşleminde canlılığını kazanır. Bu canlılığın cinsiyet-
ten ari olmadığı hesaba katıldığında hem annenin hem de babanın düşlemsel dün-
yaları bebeğe bir cinsiyeti çoktan biçmiştir denilebilir. Kız mı olacaktır erkek mi?
Kime benzeyecektir? Kime benzesin kime benzemesindir? Anadolu’daki bir ina-

27
Rahime Hülya Bingöl Çağlayan ve ark. Kızım Sana Söylüyorum Oğlum Sen Anla; Cinsiyet Hoşnutsuzluğunun Kuşaklararası Aktarımı
nışa göre “anne ya da babadan kimin suyu daha güçlüyse
çocuk ona benzer”. Bir başka Anadolu deyişi klasik nature
ile norture tartışmasına ışık tutar: “Ya huyundan ya suyun-
dan”. Genetik aktarım su’ya işaret ederken çevresel akta-
rım da huy’a işaret etse gerektir. Nadiren “su” ile “huy”
cinsiyet düzleminde birbiri ile uyumsuz olabilir. Bu klinik
duruma cinsiyet hoşnutsuzluğu denilmektedir.
Cinsiyet hoşnutsuzluğu, bir kişinin doğuştan gelen
cinsiyeti ile (biyolojik cinsiyet) deneyimlediği ya da ifade
ettiği cinsel kimliği (gender identity) arasında uyuşmaz-
lıkla birlikte görülen sıkıntı ve zorluğu ifade eder. Cinsel
kimlik ve biyolojik cinsiyetin uyumsuz olduğu durumlarda
kişiler herhangi bir organ hasarı ya da işlevsizliği göster-
memelerine rağmen kendi bedenlerinin cinsel ögelerini
kabul etmeyebilir, onları kendilerine ait hissetmeyebilir.
Aynı zamanda biyolojik cinsiyetinin aksine karşı cinse ait
olduğuna dair güçlü arzular ve düşünceleri taşıyabilir.2
Cinsiyet hoşnutsuzluğunun nesiller arası geçişe sahip
olabileceği, yani bir aile içinde bir nesilden diğerine geçe-
bileceğine dikkat çekilmiştir.3 Bu yazımızda, cinsiyet hoş-
nutsuzluğunun gelişiminde etkili olabilecek faktörlerin ne
olduğu ve bireylerin cinsiyet kimliklerine nasıl etki edebi-
leceği sorusuna literatür eşliğinde yanıt bulmaya çalışaca-
ğız.
Cinsiyet hoşnutsuzluğunun oluşumu hakkında farklı
teoriler mevcuttur. Bunlardan biri de cinsiyet hoşnutsuzlu-
ğunun genetik faktörlerle ilişkili olabileceği ve kuşaklar-
arası aktarılabileceğine dair teoridir.3,4 Buradan hareketle
cinsiyet hoşnutsuzluğu olan bireylerin ailelerinde de ben-
zer semptomların olma olasılığının daha yüksek olabilece-
ğini düşünülmektedir. Bununla birlikte, cinsiyet
hoşnutsuzluğu ile ilgili genetik etkenlerin tam olarak anla-
şılması için daha fazla araştırma yapılması gerektiği söy-
lenebilir.
Makalemizde, Mannheim’in kuşak tanımlamasını
temel alacağız. Mannheim, aynı sosyal konumdaki ve yaş
grubundaki insanları bir kuşak olarak tanımlarken, bir
kuşak birimindeki bireyleri daha somut bir bağ olarak tarif
etmiştir.5 Mannheim, bu paylaşılan tarihi deneyimlerin bir
kuşak içindeki bireylerin perspektiflerini ve tutumlarını şe-
killendirdiğine ve onları benzersiz bir kolektif kimlikle do-
nattığına inanır.5 Mannheim, belirli kuşakların analizinin
“sosyal ve kültürel düzeyde en kaçınılmaz olanı” olduğunu
kabul eder ve etkilerinin “büyük zorluklarla ancak tespit
edilebildiği” belirtir.5 Kuşaklar hakkındaki genelleştirme-
ler yaparken çok dikkatli olmak gerekir, çünkü farklı ırk-
lardan, cinsiyetlerden, cinsel yönelimlerden, dinlerden ve
yeteneklerden olan insanlar tarihsel ve sosyal olayları be-
lirgin olarak farklı şekillerde yaşayabilirler.6
28
Tarihe baktığımızda, kuşak araştırmalarının tarihi
önemli olaylardan etkilendiğini fakat çok az araştırma-
nın sosyal kimliklerin kuşaklararası ilişkiyi nasıl etkile-
diklerini anlatabildiği görülmüştür.6 Coomes ve DeBard
vurguladığı şekliyle tarih ve yaşın nesilleri şekillen-
dirme faktörleri olarak esas alındığı literatürdeki yazılar,
diğer faktörlerin etkisini tam olarak dikkate almamak-
tadır.7 Örneğin, renk, cinsiyet, sınıf ve cinsel yönelim
gibi faktörlerin, farklı insan gruplarının deneyimlerine
nasıl etki edebileceği konusunda daha fazla araştırma
gerektiği öne sürülmüştür. Özellikle cinsiyet hoşnut-
suzluğu yaşayan bireylerin deneyimleri açısından ne
kadar etkili bir şekilde nesil perspektifi uygulanabile-
ceği belirsizdir.6
Cinsiyet kimlikleri konusunda literatür, kimlik geli-
şiminden heteroseksizm ve homofobiye, üniversitelerde
iklim sorunlarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.6
Son zamanlarda, çocukların ruhsal sağlık ve davranı-
şında cinsiyet kimliğinin rolü konusuna artan bir ilgi ol-
muştur.8 Cinsel kimlik, bir kişinin kendisini erkek veya
kadın olarak nasıl algıladığı anlamına gelir.9 Robert Stoller
cins nüvesi kavramını ortaya atarak bunun çocuğun bir cin-
siyete ait olmasına dair esası teşkil eden hissi geliştirmesi
olarak belirtmiştir.10 Stoller’a göre cinsel kimlik kişinin
kendi toplumsal cinsiyetine dair ruhsal algısını ifade eder.10
Stoller cinsiyet özdeşiminin çocuğun cinsel farklılığı keş-
fetmesinden önce geldiğinin farkındadır ve cinsiyetin kö-
kenini bebeklik döneminde arar.10 Cinsel kimlik, kendini
anlama ve hayat yolları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir
ve insanların sosyal iletişim becerilerinin temelini oluştu-
rur.11
Ayrıca, cinsel kimlik, ruhsal sağlık ile de yakından
ilişkilidir.12 Araştırmalar, cinsiyetlerine uygun hisseden ço-
cukların, cinsiyetlerine daha az uygun hisseden çocuklara
göre daha iyi kişisel ve toplumsal uyum gösterdiklerini
söylemektedir.4,13 Bir çalışmada, ergenlerin cinsel kimlik
ve duyguları arasında pozitif bir ilişki olduğunu gösteril-
miştir.14 Ancak, diğer araştırmalar, hem erkek hem de
kadın olarak kendini benzer gören çocukların, yüksek ben-
lik saygısı, içselleştirme sorunlarının azlığı, ilişkilerinde
sosyal faydalar ve az ırkçı inançlar gibi ruhsal sağlık açı-
sından daha avantajlı olduklarını vurgulamaktadır.15,16 Bu
nedenle, çocukların cinsel kimlik oluşumunu etkileyen fak-
törleri araştırmak önem taşımaktadır.
Cinsiyet kimliği, bir kişinin kendi cinsiyet grubunun
bilgisi, bu gruba hissedilen uyumluluk (yani cinsiyet tipik-
liği), cinsiyete uygunluk için hissedilen baskı ve farklı cin-
siyet gruplarına yönelik tutumların bir araya geldiği çok
boyutlu bir yapı olarak görülmektedir.13 Martin ve ark. cin-
Rahime Hülya Bingöl Çağlayan ve ark. Kızım Sana Söylüyorum Oğlum Sen Anla; Cinsiyet Hoşnutsuzluğunun Kuşaklararası Aktarımı
siyet kimliğinin 18-24 aylar arasında gelişmeye başladığını
önermektedir.17 Bennett ve ark.nın yaptığı bir çalışmada,
7-8 yaşındaki çocuklar insanları cinsiyetlerine göre kate-
gorize etmişlerdir.18 Okul çağı çocukluk dönemi (6-12 yaş-
ları) cinsiyet kimliğinin daha karmaşık bir şekilde gelişimi
için anahtar bir dönem gibi görünmektedir.19 Erken araş-
tırmalar cinsiyet uygunluğunu tek boyutlu olarak görmüş-
lerdir, ancak diğerleri cinsiyet uygunluğunu (öz cinsiyet ve
diğer cinsiyet benzerliği olmak üzere) iki boyutlu bir yapı
olarak kavramsallaştırmak gerektiğini önermişlerdir.4 Böy-
lece cinsiyet kimliğinin karmaşıklığını yakalamaya çalış-
mışlardır.20,21
Cinsiyet kimliği ve cinsiyet kimliğine uygun gelişi-
min, genler gibi doğuştan gelen faktörlerden etkilendiğine
dair kanıtlar öne sürülmektedir.22,23 Ayrıca, Bussey cinsiyet
kimliği rolünün gelişiminde sosyal ve kişisel faktörlerin
önemli olduğunu belirtmiştir.24 Ancak, ebeveynlerin cinsi-
yete etkisi hakkında çok az bilgi vardır. Sosyal öğrenme
kuramları, cinsiyet gelişiminde sosyal bağlamın önemli bir
rol oynadığını göstermektedir.24,25 Bu kuramlar, çocukla-
rın cinsiyetlerini gözlemsel öğrenme ve rol modellerini tak-
lit etme yoluyla öğrendiğini önermektedir. Cinsiyet
kimliği, görünümle ilgilenmeyle, mesleki ilgiyle, cinsiyet
stereotipilerine uygunluk ile, cinsiyete özgü ilgi ve özel-
likleriyle ve kişilik özellikleriyle ilişkilidir.12,26-29 Bu fak-
törlerin hepsi ebeveynlerden öğrenilebilir. Bu nedenle, aile
bağlamında, ebeveynlerin çocuklarının cinsiyet kimlikleri
için rol modelleri olduğu görüşü yaygındır. Ayrıca, cinsi-
yet kimliği bir tür cinsiyet şeması olarak da görülebilir.27
Bir cinsiyet şeması, cinsiyete dayalı bilgileri düzenleyen
ve bunları çocuğun kendine yönelik kavramsal yapısına
bağlayan bir zihinsel yapı olarak görülür ve cinsiyet şema
kuramına göre bu şema ebeveynler ile çocuklar arasında
ilişki ile şekillenir.30 Bir meta-analizde Tenenbaum ve Lea-
per cinsiyete uygun şemalara sahip ebeveynlerin, cinsiyet
hoşnutsuzluğu olmayan ve cinsiyete özgü davranış sergi-
leyen çocuklara sahip olduklarını bulmuşlardır.31 Bazı araş-
tırmalar, cinsiyet hoşnutsuzluğu olan bireylerin ailelerinde
daha yüksek miktarda cinsiyet kimliği rolü çatışmaları ol-
duğunu göstermiştir.32
Ebeveynlerin çocuklarının cinsiyet kimliğine olan et-
kisi konusunda literatürde farklı görüşler vardır. McHale
ve arkadaşları, okul çağı çocukları ile ebeveynlerinin dahil
edildiği bir çalışmada annelerin tutumlarına oranla baba-
ların tutumlarının çocukların cinsiyete özgü aktiviteleriyle
daha ilişkili olduğunu belirtmişlerdir.33 Bununla birlikte,
Cunningham annelere ait cinsiyet rolü tutumlarının çocuk-
lardaki tutumlarla ilişkili olduğunu bulmuştur.34 Bu doğ-
rultuda, Tenenbaum ve Leaper annelere ait etkinin
29
çocukların cinsiyet şema gelişimine babaların etkisinden
biraz daha güçlü olduğunu tespit etmişlerdir.31 Çocuklar
aynı cinsiyetteki modelleri en çok gözlemleme ve taklit
etme eğilimindedir.25,34 Bu da sonuçlar arasındaki farklı-
lıkların bir nedeni olabilir. Ancak, Carlson ve Knoester
ebeveyn-çocuk cinsiyet heterojenliğinin (örneğin anne ve
oğul) yüksek cinsiyet ideolojisi benzerliği ile ilişkili oldu-
ğunu bulmuştur.35 Bu sonuç, cinsiyet kimliğinin babalar ve
anneler tarafından nasıl etkilendiğine ilişkin olarak ortaya
çıkan tutarsızlıkların bir açıklamasını sunmaktadır.35
Psikanalitik açıdan baktığımızda; ebeveyn ve çocuk-
lar arasındaki alışveriş süreçlerini Allain de Mijolla ku-
şaklararası olarak sınıflandırmıştır. Ona göre hiçbir
ebeveyn doğum sonrası aynı kalmamıştır.36 Sırlar, yaslar,
travmalar, utanç gibi kuşaklardan kuşaklara iletilen ve bi-
reysel ruhsallığı derinliğinden etkileyen unsurlardır. Kimi
kez bunlar yeterince ele alınmaz, ortaya çıkarılamaz ve
özümlenemezlerse sonraki kuşaklar üzerinde patolojik et-
kileri olduğunu klinik çalışmalar ortaya koymaktadır.37 Bu-
rada kuşaklararası aktarımın nasıl gerçekleştiğini, Hayde
Faimberg’in teleskopik geçiş kuramı ile açıklamak isteriz.
Teleskopik geçiş kuramına göre kuşakların iç içe geçmesi,
geçmişteki nesnelerle bilinçdışı özdeşleşme yaparak olası
olmaktadır. Özdeşim nesnesi her zaman tarihsel bir nesne-
dir. Özdeşleşmeler aile tarihini kapsar. Başka bir deyişle
üç kuşak, yani anne-baba ve büyükanne-büyükbaba, kişi-
nin ruhsal yaşamında her zaman hazır bulunur.38 Ebeveyn-
ler ve çocuklar bir bağlanma ünitesi kurarlar ve bu ünite
üzerinden bilinçdışı tüm duygular; korku ve güvenlik;
kaygı ve güven, yakınlık ve uzaklık, sevgi ve nefret akta-
rılır.38
Psikanalitik kuramın en temel kavramlarından biri
Ödipus kompleksi çerçevesinde şekillenen psikoseksüel
gelişim süreçleridir. Sigmund Freud burada fizyolojik ve
kendini koruma ihtiyacından ortaya çıkan gerilimin orta-
dan kalkmasının ardından içgüdüden dürtüye bir geçiş ol-
duğunu ve hazzın ortaya çıktığını belirtir. Haz veren
noktalar gelişim süreci boyunca değişmekte ve nihayetinde
genital bölgede yetişkin cinselliğine varmaktadır.39 Her ne
kadar Freud kuramını dürtü ekonomisi üzerine kurmuş olsa
da Ödipal kompleks üzerinden nesnelerin de cinsiyet öz-
deşleşimleri üzerindeki etkisine dikkat çekmektedir. Ödi-
pus kompleksini ruhsal işleyişin bir aksiyomu olarak ele
alan Freud cinsel kimliğin gelişiminde en arkaik bilinçdışı
unsurların ilk insanlardan bugüne aktarıldığını da dolayı-
sıyla kabul etmiş olur.
Özdeşleşme esasında oral dönemin bir özelliğidir ve
henüz bebek için iç ve dış ayrımının bulunmadığı ve dola-
yısıyla ruhsal gerçeklik ile dışsal gerçekliğin hatlarının be-
Rahime Hülya Bingöl Çağlayan ve ark. Kızım Sana Söylüyorum Oğlum Sen Anla; Cinsiyet Hoşnutsuzluğunun Kuşaklararası Aktarımı
lirsiz olduğu bir dönemde gerçekleşir. Bebek birincil bakım
verenini kendi parçası olarak deneyimler ve bu süreçler bi-
linçdışı gerçekleşmektedir.40 Bir cinsiyete sahip bakım ve-
renin bebeğine nasıl baktığı veya bir cinsiyete sahip
bebeğin kendisine nasıl bakıldığına duygusal alışveriş bi-
linçdışı -cinsiyet taşıyan- beden imajı oluşumuna etkide
bulunabilir. Söz gelimi, bebeğinin penisini gören bir an-
nede cinsiyete özgü hangi ruhsal sorunsallar bilinçdışında
canlanmaktadır? Anne kendi cinsel kimliği inşa olurken
hangi süreçlerden ne tür nesne ilişkileri kurarak geçmiştir?
Bilinçdışı mantık kurallarıyla yapılanmaz. Dolayısıyla ora-
nın dili kızı görürken oğlana, oğlanı görürken aslında kıza
sesleniyor olabilir.
Coates ve ark. erkek çocuklardaki cinsiyet hoşnut-
suzluğunun gelişiminde bir dizi dinamik etken tanımla-
mıştır.41 Çalışmacılara göre erkek çocuklardaki cinsel
kimlik sorunları şiddetli ayrılık anksiyetesine karşı katı bir
savunma mekanizmasının sonucu olabilmektedir. Çocuğun
ruhsallığında “anne ile birlikte olmak”, “anne olmakla” eş-
leşir, çocuk ilkel bir özdeşleşim ile ayrılıktan bu şekilde
korunmuş olur. Başka bir sebep ise annenin seçici yetiş-
tirme tarzı ile ilgili olabilmektedir. Feminenliği onaylayan
ya da teşvik eden bilinçli ya da bilinçdışı çocuğa giden me-
sajlar ile maskülen davranışın uygun aynalanmaması cin-
sel kimlik sorununa katkı sunabilmektedir. Baba ile olan
ilişkide kastrasyondan kaçış da yine erkek çocuğun baba
ile rekabet etmekten kurtularak erkekliği reddine varabilir.
Görme, gözetleme üzerine kurulu annesel kastrasyondan
kaçış da fallik anne ile birleşme fantezisiyle birlikte cinsel
kimlik oluşumunu etkileyebilmektedir. Coates ve ark. an-
nenin emosyonel ulaşılamazlığı neticesinde ruhsal olarak
kayıp annenin telafisi olarak kadınsı özdeşleşimin oluşma-
sını da bir diğer çıkarım olarak sunmaktadır. Ayrıca, çocuk
içindeki annesel temsilleri kendi agresyonundan korumak
için karşı cinsten olma fantezisi geliştirebilmektedir. Coa-
tes ve ark. erkek çocukta bu ruhsal yapılanmaya tetikleye-
cek bir dizi travmatik yaşantıdan söz etmektedir. Anneden
ayrılma, cinsel aşırı uyarılma, maternal psikoz, özellikle
kız kardeşin ölümü, düşük ya da ölü doğum, hayatı tehdit
eden hastalık, annenin kendinin istismar mağduru olması,
babanın veya yakın erkek akrabaların ciddi biçimde fizik-
sel yara almış olması bu travmatik yaşantılardan bazıları-
dır.
Robert Stoller erkek çocuklarda ekstrem feminenliği
blissful symbiosis (saadet dolu birleşme) kavramıyla çer-
çevelendirmektedir.10 Ona göre ekstrem feminenlik dört
farklı travmatik etkinin birleşmesiyle görülür: Biseksüel
anne, fiziksel ve ruhsal açıdan var olmayan ve anne bebek
arasındaki sembiyoz ilişkiyi kesemeyen baba, anne ve ço-
30
cuğunun sembiyotik ilişkilerini devam ettirdiği birkaç yıl-
lık süre ve erkek çocuktaki feminen beden yapısı.
Susan Coates kızlardaki cinsiyet hoşnutsuzluğunun
gelişiminde kadınsılığı değersizleştiren hiperagresif baba-
nın rolünün altını çizmiş, değersizleşen anne ile çocuğun
özdeşleşim kuramayabileceğini veya çocuğun kendini ya
da annesini koruma için baba ile (saldırganla) özdeşleşe-
bileceğini belirtmiştir.42 “Yeteri kadar -babam gibi- güçlü
olursam kendimi ve annemi koruyabilirim”. Bir başka
sebep olarak ise annenin kendisinin kadınsılığı değersiz-
leştirmesi ve kendini etkisiz görmesi olarak ele alınmakta-
dır. Bu etkisizlik benzer şekilde özdeşleşim kurmayı
güçleştirebilir. Bir diğer nadir faktör ise annenin hayatını
tehdit eden bir jinekolojik hastalık olarak belirtilmektedir.
Bu durumda kadın olmak yok olmakla eşleştirilip kadın ol-
maktan ruhsal bir kaçış gelişebilir.
Ferenczi’nin travma üzerine yaptığı çalışmada ise ço-
cuğun baş etmesi gereken iki tür travma belirtilmiştir; bi-
rincisi gerçek acı veren olay, diğeri ise ebeveynin inkar ve
reddetmesi üzerine çocuğun yaşadığı sıkıntılı durumdur.43
Bu noktada cinsiyet rollerinin ebeveynden çocuğa nasıl ak-
tarıldığı, hangi süzgeçlerden geçirildiği ve ebeveynin bi-
linçdışı beklentileri önemli rol oynamaktadır. Çocuklar her
zaman ebeveynlerin jest ve mimiklerini gözlemlerler ve
ebeveynlerin bilinç ve bilinçdışı algılarını içselleştirirler.
İç ruhsal dengelerini ebeveynin ruhsal varlığına veya yok-
luğuna göre uyarlarlar. Yapılan bağlanma kuramı çalışma-
larında; bağlanma stratejilerinin 2 veya 3 kuşak geçiş
gösterdiği saptanmıştır.38 Sonuç olarak kuşaklararası ile-
tim; çoklu determinantları olan, tek yönlü olmayan, birden
fazla kuşak ilgilendiren hem tarihsel hem bireysel olarak
kuşakların bireyin zihninde ve bedeninde taşınan olgular
olduğunu belirtmek gerekir.
Araştırmalar, ebeveynlerin çocuklarına cinsiyet rol-
lerini geçirdiğini doğrulamaktadır. Min ve ark. tarafından
yapılan çalışma, çocukların değerlerine ilişkin cinsiyet rolü
ile ilgili değer benzerliğinin çoğunlukla erken geçiş sonucu
olduğunu göstermektedir.44 Bu, Carlson ve Knoester tara-
fından yapılan çalışmada, biyolojik ebeveynin cinsiyet
kimlik ideolojisi ergen bir çocuğun cinsiyet kimlik ideolo-
jisinin önemli bir yordayıcısı olarak gösterilmiştir.35 Üvey
ebeveynlerin cinsiyet kimlik değerleri ise sadece iyi bir
ilişki varsa çocuğun cinsel kimlik anlayışında bir yorda-
yıcı olabilmektedir. Platt ve Polavieja tarafından yapılan
araştırma, ebeveyn tutumlarının ve davranışlarının çocuk-
ların cinsiyet iş bölümüne yönelik tutumlarının oluşma-
sında önemli olduğunu ve ebeveyn etkilerinin aynı
cinsiyetli diyadlar aracılığıyla çalıştığında daha güçlü ol-
duğunu göstermektedir.45
Rahime Hülya Bingöl Çağlayan ve ark. Kızım Sana Söylüyorum Oğlum Sen Anla; Cinsiyet Hoşnutsuzluğunun Kuşaklararası Aktarımı
Cinsiyet kimliğinin belirlenmesinde ve ebeveyn-
çocuk etkileşiminde kültürel geçiş kavramını da göz
önünde bulundurmak gerekir. Cavalli-Sforza ve Feldman
tarafından 1981 yılında tanımlanan, bir kültürel grubun
davranışsal özelliklerinin öğrenme ve öğretme yoluyla
devam ettirilmesi sürecidir.46 İletişim dinamik bir süreçtir
ve bir nesilden diğerine kültürel repertuarların tam bir kop-
yasını asla sonuçlandırmaz; aksine, iletişim değişen bir or-
tamda kültürel kopyalama ve uyarlama dereceleriyle
sonuçlanır.47
Bir çocuk, genellikle sosyal modelleme, gözlem ve
rutin kültürel uygulamalara katılım yoluyla, çevresindeki
kültürün büyük ölçüde düşünmeden ve bilinçsizce emil-
mesi olarak tanımlanan enkültürasyon yoluyla kültürel
adetleri, normları ve değerleri öğrenir. Erkekler ve kadın-
lar arasındaki biyolojik farklılıklar, erkekleri ve kızları
farklı cinsiyet rollerini kabul etmeye ve yerine getirmeye
yönlendirmek için farklı sosyalleşme amaçlarına ve uygu-
lamalarına neden olabilir. Cinsiyet rolleri farklı kültürlerde
değişiklikler gösterir ve belirlenmemiş veya sabit değildir.
Kültürlerarası araştırmalar, cinsiyet hakkında ortak nor-
matif fikirler olduğunu, ancak kültürel olarak değer verilen
ve genellikle algılanan erkek ve kadın rolleri arasındaki
farkların çok büyük veya çok küçük olabileceğini göster-
KAYNAKLAR
1. Sandıkçı T. Çocuklarda cinsiyet hoşnutsuzluğu. Az A, Ertin H, editörler. Tıbbi,
Dini, Hukuki ve Etik Açıdan Bedene Yapılan Müdahaleler. 1. Baskı. İstanbul:
2020. p. 24-53.
2. Ross MW, Wålinder J, Lundströ B, Thuwe I. Cross‐cultural approaches to
transsexualism: A comparison between Sweden and Australia. Acta Psychi-
atrica Scandinavica. 1981;63(1):75-82.
3. Cins Kelimesinin Etimolojisi. Nişanyan Sözlük. (Erişim tarihi: 11 Mart 2023).
Erişim adresi: https://www.nisanyansozluk.com/kelime/cins
4. Bailey JM, Zucker KJ. Childhood sex-typed behavior and sexual orientation:
A conceptual analysis and quantitative review. Developmental Psychology.
1995;31(1):43-55.
5. Mannheim K. Essays on the sociology of knowledge. Edited by Paul
Kecskemeti. Routledge & Kegan Paul. 1952.
6. Vaccaro A. Intergenerational perceptions, similarities and differences: A com-
parative analysis of lesbian, gay, and bisexual Millennial youth with Gener-
ation X and Baby Boomers. Journal of LGBT Youth. 2009;6(2-3):113-34.
7. Coomes MD, DeBard R. A generational approach to understanding students.
New directions for student services. 2004;2004(106):5-16.
8. Perry DG, Pauletti RE, Cooper PJ. Gender identity in childhood: A review of the
literature. International Journal of Behavioral Development. 2019; 43(4):289-304.
9. Bradley SJ, Zucker KJ. Gender identity disorder and psychosexual problems
in children and adolescents. The Canadian Journal of Psychiatry.
1990;35(6):477-86.
31
miştir. Çalışmalar, erkekleri daha iddialı ve rekabetçi, ka-
dınları ise daha uyumlu ve ilgili olarak temsil eden stereo-
tipin birçok kültürde var olduğunu, aynı zamanda
kadınların çocukları bakmakla ilgili ve erkeklerin ev dı-
şındaki iş rolleriyle ilgili olarak tanıtıldığı bir eğilimin ol-
duğunu göstermiştir. Almanya’da yaşayan Türk
göçmenlerle yapılan bir çalışmada cinsiyet rolleriyle ilgili
olarak farklı ve bazen çelişkili kültürel değerlerle nasıl
ortak yol buldukları araştırılmış ve ikinci nesil açısından
bakıldığında, cinsiyet rol değerleri hem Türk kökenli kül-
tür hem de Alman ev sahipliği kültürü tarafından etkilen-
diği sonucuna varılmıştır. Aynı çalışmada ayrıca ebeveyn
eğitim durumunun Türk-Alman ergenlerde cinsiyet kimlik
rolüne doğrudan etkisi bulunmuştur.48
Sonuç olarak cinsiyet hoşnutsuzluğu, nesiller arası
geçişe sahip olabilecek, karmaşık ve çok yönlü bir konu-
dur. Bu yazımızda, cinsiyet hoşnutsuzluğu, nesiller arası
geçiş ve cinsiyet kimliği arasındaki bağlantıyı açıklama
amacını taşıdık. Literatür incelenerek, cinsiyet hoşnutsuz-
luğunun gelişiminde genetik, çevresel etkiler ve aile dina-
miklerinin olası rolünü ve bireylerin cinsiyet kimliklerine
olası etkilerini incelemeye çalıştık. Bu konu ile ilgili ülke-
mize özgü tarama çalışmalarının yapılması gerekliliğine
inanıyoruz.
10. Stoller RJ. Sex and gender: The development of masculinity and femininity.
Routledge. 2020.
11. Bussey K. Gender identity development. In Handbook of identity theory and
research. New York, NY: Springer; 2011. p. 603-28.
12. Carver PR, Yunger JL, Perry DG. (2003). Gender identity and adjustment in
middle childhood. Sex Roles. 2003;49(3/4):95-109.
13. Egan SK, Perry DG. Gender identity: A multidimensional analysis with impli-
cations for psychosocial adjustment. Developmental Psychology.
2001;37(4):451-63.
14. Smith TE, Leaper C. Self-perceived gender typicality and the peer context
during adolescence. Journal of Research on Adolescence. 2006; 16(1):91-
104
15. Andrews NCZ, Martin CL, Cook RE, Field RD, England DE. Exploring dual
gender typicality among young adults in the United States. International Jour-
nal of Behavioral Development. 2019;43(4):314-21.
16. Pauletti RE, Menon M, Cooper PJ, Aults CD, Perry DG. Psychological an-
drogyny and children’s mental health: A new look with new measures. Sex
Roles. 2016;76(11-12):705-18.
17. Martin CL, Ruble DN, Szkrybalo J. Cognitive theories of early gender devel-
opment. Psychological Bulletin. 2002;128(6):903-33.
18. Bennett M, Sani F, Hopkins N, Agostini L, Malucchi L. Children’s gender cat-
egorization: An investigation of automatic processing. British Journal of De-
velopmental Psychology. 2000;18(1):97-102.
Rahime Hülya Bingöl Çağlayan ve ark. Kızım Sana Söylüyorum Oğlum Sen Anla; Cinsiyet Hoşnutsuzluğunun Kuşaklararası Aktarımı
19. Halim ML, Ruble D. Gender identity and stereotyping in early and
middle childhood. Handbook of Gender Research in Psychology. 2010;495-
525.
20. Endendijk JJ, Andrews NCZ, England DE, Martin CL. Gender-identity ty-
pologies are related to gender-typing, friendships, and social-emotional ad-
justment in Dutch emerging adults. International Journal of Behavioral
Development. 2019;43(4):322-33.
21. Martin CL, Andrews NCZ, England D, Zosuls K, Ruble DN. A dual identity ap-
proach for conceptualizing and measuring children’s gender identity. Child
Development. 2017;88(1):167-82.
22. Burri A, Cherkas L, Spector T, Rahman Q. Genetic and environmental influ-
ences on female sexual orientation, childhood gender typicality and adult
gender identity. PLoS ONE. 2011;6(7):e21982.
23. Polderman TJC, Kreukels BPC, Irwig MS, Beach L, Chan YM, Derks EM, et
al. The biological contributions to gender identity and gender diversity: Bring-
ing data to the table. Behavior Genetics. 2018;48(2):95-108.
24. Bussey K, Bandura A. Social cognitive theory of gender development and dif-
ferentiation. Psychological Review. 1999;106(4):676-713.
25. Bandura A. Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
1977.
26. Halim MLD, Gutierrez BC, Bryant DN, Arredondo M, Takesako K. Gender is
what you look like: Emerging gender identities in young children and preoc-
cupation with appearance. Self and Identity. 2018;17(4):455-66.
27. Dinella LM, Fulcher M, Weisgram ES. Sex-typed personality traits and gen-
der identity as predictors of young adults’ career interests. Archives of Sex-
ual Behavior. 2014;43(3):493-50.
28. Oliveira RM, Porfeli EJ, Céu Taveira M, Lee B. Children’s career expecta-
tions and parents’ jobs: Intergenerational (dis)continuities. The Career De-
velopment Quarterly. 2020;68(1):63-77.
29. Patterson MM. Self-perceived gender typicality, gender-typed attributes, and
gender stereotype endorsement in elementary-school-aged children. Sex
Roles. 2012;67(7-8):422-34.
30. Bem SL. Gender schema theory: A cognitive account of sex typing. Psycho-
logical Review. 1981;88(4):354-64.
31. Tenenbaum HR, Leaper C. Are parents’ gender schemas related to their chil-
dren’s gender-related cognitions? A meta-analysis. Developmental Psychol-
ogy. 2002;38(4):615-30.
32. Van der Miesen AI, Nabbijohn AN, Santarossa A, VanderLaan DP. (2018).
Behavioral and emotional problems in gender-nonconforming children: A
Canadian community-based study. Journal of the American Academy of Child
& Adolescent Psychiatry. 2018;57(7):491-9.
32
33. McHale SM, Crouter AC, Tucker CJ. Family context and gender role social-
ization in middle childhood: Comparing girls to boys and sisters to brothers.
Child Development. 1999;70(4):990-1004.
34. Cunningham M. The influence of parental attitudes and behaviors on chil-
dren’s attitudes toward gender and household labor in early adulthood. Jour-
nal of Marriage and Family. 2001;63(1):111-22.
35. Carlson DL, Knoester C. Family structure and the intergenerational trans-
mission of gender ideology. Journal of Family Issues. 2011;32(6):709-34.
36. Mijolla A. Anne baba izinde. Psikanaliz Buluşmaları 4: Kuşaklararası İletim. İs-
tanbul: Bağlam Yayınları; 2009. p. 9-19.
37. Parman T. Kökenlerin utancı: Tenten ve sırları. Psikanaliz Buluşmaları 4:
Kuşaklararası İletim. İstanbul: Bağlam Yayınları. 2009. p. 81-6.
38. Józefik B, Janusz B, Pawelczyk J. Transgenerational discourses of gender
among Polish psychotherapists: An exploratory study. Journal of Family Stud-
ies. 2022;1-19.
39. Freud S. Three essays on the theory of sexuality (1905). In The standard edi-
tion of the complete psychological works of Sigmund Freud, volume VII (1901-
1905): A case of hysteria, three essays on sexuality and other works. 1953.
p. 123-246.
40. Meissner WW. Notes on identification: I. Origins in Freud. The Psychoanalytic
Quarterly. 1970;39(4):563-89.
41. Coates S, Richard FC, Wolfe S. The etiology of boyhood gender identity dis-
order: A model for integrating temperament, development, and psychody-
namics. Psychoanalytic Dialogues. 1991;1(4):481-523.
42. Coates S. Developmental research on childhood gender identity disorder. In
Identity, gender, and sexuality. Routledge. 2006;103-31.
43. Ferenczi S. Confusion of tongues between the adult and the child. The In-
ternational Journal of Psychoanalysis. 1932b/1949;30:225-30.
44. Min J, Silverstein M, Lendon JP. Intergenerational transmission of values over
the family life course. Advances in Life Course Research. 2012;17(3):112-
20.
45. Platt L, Polavieja J. Saying and doing gender: Intergenerational transmission
of attitudes towards the sexual division of labour. European Sociological Re-
view. 2016;32(6):820-34.
46. Cavalli-Sforza LL, Feldman MW. Cultural transmission and evolution: A quan-
titative approach (No. 16). Princeton University Press. 1981.
47. Boyd R, Richerson PJ. Culture and the evolutionary process. University of
Chicago press. 1988.
48. Idema H, Phalet K. Transmission of gender-role values in Turkish-German
migrant families: The role of gender, intergenerational and intercultural rela-
tions. Zeitschrift für Familienforschung. 2007;19(1):71-105.