Vaayirasii

Vaayirasiin ykn Dhorsuunkii micirjitiiwwan daddarsoo

dhukkubaa baayyee xixiqqoo ta'aniifi bifa jireenyaa kamiyyuu
irraa adda ta'aniidha. Isaanis meeshaa dhaalmayaa kan of keessaa
qaban yoo ta’u, kunis DNA ykn RNA ta’uu kan danda’u yoo
ta’u, qola burqata burqola(capsid) jedhamutti marfameera.
Vaayirasiin lubbu qabeeyyii irraa adda ta’ee caasaa of danda’ee
jiraachuu fi walhormaataaf barbaachisu hin qabu. Kanafuu,
lubbiyyoo keessummeessituu baay’achuu fi vaayirasii baay’ee
uumuuf isaan barbaachisa.

Caasaalee Dhorsuunkii
Vaayirasiin bifaafi guddina adda addaa qaba. Gariin isaanii
duqunquloota xixiqqoo fakkaatu, kaan immoo caalaatti dheeraa
ykn walxaxaa taʼanii mulʼachuu dandaʼu. qolli pirootiinii alaa,
burqola, meeshaa dhaalmayaa keessa jiru ni eega. Dhorsuunkiin
tokko tokkos baqqaana alaa dabalataa kan qolayaa(envelope)
jedhamu kan qaban yoo ta’u, kunis lubbiyyoo keessummeessituu
isaan faalan irraa argatu.

Vaayirasiin tokko lubbiyyoo keessummeessituu mijaawaa yeroo

argatu ofitti maxxanee meeshaa dhaalmayaa isaa lubbiyyoo sanatti
Caasaa vaayirasii moosaajii tamboo :
naqa. Erga keessa seenee booda, meeshaan dhaalmayaa RNA heeliiksii yuunitii xiqqaa pirootiinii
vaayirasichaa maashinoota lubbiyyoo kanaa fudhatee vaayirasii irra deddeebi’amu keessatti kan
dabalataa akka oomishuuf qajeelfama kenna. Vaayirasoonni marfame
haaraa uumaman kun sana booda gara lubbiyyoo dabalataa
faaluutti ce’uun marsaa kana itti fufuu danda’u.

Hundee jechaa
Jechi Vaayirasii jedhuu jechaa afaan laatinii vīrus jedhu irraa kan dhufee yoota'uu suummii ykn suunkii
jechuudha gama biraan immoo jechii Afaan Oromoo Dhorsuunkii jedhu jechoota lama irra kan dhufan
yoo dhoortuu fi Suunkii yoota'uu dhoortuu jechuun micirijirtii ala ykn keessa qaama lubbu-qabeeyyii biroo
irratti maxxanuun nyaata saamaa jiraatu dha. suunkii jechuun immoo suummii jechuudha.

Gosa Dhorsuunkii
vaayirasoonni meeshaa dhaalmayaa, caasaa fi mala baay’ina isaanii dabalatee amala adda addaa irratti
hundaa’uun ramadamuu danda’u. Gosoonni vaayirasii beekamoo ta’an tokko tokko kanneen armaaan
gadiitii:
 1. Dhorsuunkii DNA: Dhorsuunkii kun DNA akka meeshaa dhaalmayaa isaaniitti of keessaa
qabu. Fakkeenyonni Herpesviruses (herpes fidu), Adenoviruses (bacawwii(infection) sirna
hargansuu wajjin walqabatee), fi Papillomaviruses (kormammuu fi cawwee tokko tokko
waliin kan walqabatu) dha.
2. Dhorsuunkii RNA: Faallaa dhorsuunkii DNA, dhorsuunkoonni kun RNA akka meeshaa
dhaalmayaa isaaniitti qabatu. Dhorsuunkiin RNA dabalataan akka armaan gadiitti qoodamu:
1. Vaayirasii RNA Hidda Tokko: Fakkeenyonni vaayirasii quufaa (Rhinovirus), vaayirasii
Hepatitis A fi Vaayirasii Hir’ina madiinummaa namaa (HIV) ni argamu.
2. Vaayirasii RNA Dachaa Dachaa: Fakkeenyonni tokko tokko Rotaviruses (dhukkuba
garaachaa fidu) fi Reoviruses (infekshinii sirna hargansuu fi garaachaa wajjin
walqabatu) dha.
3. Dhorsuunkiiwwan qolayyaa: Vaayirasoonni kun qolayyaa suuphana(lipid) alaa kan
meembraanii seelii keessummeessituu irraa argamu qabu. Fakkeenyonni vaayirasii
Infuleenzaa, HIV, fi vaayirasii Herpes simplex ni argamu.
4. Vaayirasoota Hin Haguugamne: Vaayirasoonni kun qolayyaa suuphana alaa kan hin
qabnee fi sababoota naannoo caalaatti kan dandamatan. Fakkeenyonni Adenoviruses,
Papillomaviruses, fi Noroviruses (infuleenzaa garaachaa fidu) ni argamu.
5. Retroviruses: Gosti vaayirasii RNA kun kan akka HIV inzaayimii riiversi tiraaniskiripteesii
fayyadamuun seelii keessummeessituu keessa erga seenee booda jiinoomii RNA isaa gara
DNAtti jijjiira. Sana booda DNAn kun DNA seelii keessummeessituu keessatti walitti
makama.

"https://om.wikipedia.org/w/index.php?title=Vaayirasii&oldid=41895" irraa kan fudhatame