   

Kreu » Lajme » Dossier » Bashkejetesa nderfetare perballe

tolerances

Bashkejetesa nderfetare
perballe tolerances
 Botuar: 11 vite më parë Shkruar nga:

Në një shtjellim të gjatë,

profesori i njohur i
historisë, mëton se
bashkëjetesa ka qenë
një faktor shumë
interesant për
tolerancën fetare.
Megjithatë, në shkrim, jepen dhe argumente sesa e
vështirë ka qenë kjo përballë prej një mentaliteti
vazhdimisht i helmuar nga kleri në shekuj të ndryshëm

Burimet arkivore të vëna në qarkullim dhe të

shfrytëzuara deri më tani, relacionet kishtare,
dëshmitë e udhëtarëve të shumtë të cilat nuk janë për
t’u nënvlerësuar janë të mjaftueshme për rivlerësimin
e asaj që zakonisht jo saktësisht e quajmë tolerancë
fetare midis shqiptarëve. Porse, përtej tolerancës aq
shumë të popullarizuar të të parëve tanë të besimeve
të ndryshme vërehet një shkallë shumë më e lartë e
saj, bashkëjetesa ndërfetare midis tyre. Është fjala për
një vlerë madhore unikale të jetës shoqërore dhe
shpirtërore të shqiptarëve.

Toleranca midis elementëve të ndryshëm fetarë,

harmonia ndërmjet tyre dhe mbi të gjitha
bashkëjetesa e shqiptarëve pluralistë nga ana fetare
dëshmohen në shumë aspekte të jetës, duke filluar që
në përshëndetjet midis tyre. Ajo vërehet dukshëm te
respekti që ata tregojnë për besimet e
bashkatdhetarëve, për klerikët e njeri tjetrit, te
respekti për vendet e shenjta dhe të kultit të njerit dhe
të tjetrit besim, tek urimi i festave fetare të njeri tjetrit
etj. Porse duhet pranuar se shfaqje të tilla të
tolerancës nuk janë karakteristike vetëm për
shqiptarët. Ato ndeshen dhe te popuj të tjerë. Ajo çka i
dallon dukshëm shqiptarët e të dy besimeve nga
popujt e tjerë, veçanërisht nga fqinjët, është
bashkëjetesa e ngushtë ndërfetare që ka mbijetuar në
shekuj deri në ditët tona. Kur flasim për fqinjët kemi
parasysh jo vetëm sllavët e Jugut të cilët u ndanë nga
njeri tjetri edhe kombëtarisht, kryesisht, për shkak të
fesë. Ndërsa për grekët çdo ortodoks, të paktën në
Ballkanin Perëndimor, duhet t’i përkasë kombit të
tyre. Në këto kushte, në të dy rastet, vështirë se mund
të bëhet fjalë për tolerancë midis besimtarëve të riteve
të ndryshme dhe aq më pak për bashkëjetesë
ndërfetare.

Presioni osman

Bashkëjetesa ndërfetare është trashëguar që nga

periudha paraosmane. Ajo nuk është cënuar edhe
gjatë procesit të përhapjes shkallë-shkallë të islamizmit
në mesin e shqiptarëve dhe e ka shoqëruar atë deri në
fund të sundimit osman.

Islamizimi fillonte me kryefamiljarët dhe meshkujt e

rritur, të cilët bashkëjetonin me anëtarët e tjerë të
familjes të paislamizuar ende. Pastaj procesi në fjalë
shtrihej te gratë dhe te fëmijët. Detyrimi ekonomik ka
qenë rruga kryesore për islamizimin në masë të
shqiptarëve. Masa të tilla të ndërmarra nga Porta e
Lartë në viset shqiptare, nuk vërehet të jenë zbatuar
në këto përmasa në trevat e tjera të Ballkanit. Ato
synonin, fillimisht, të shuanin apo së pakut të
neutralizonin jehonën e qëndresës antiosmane të
shqiptarëve në shek. XV. Pozita gjeostrategjike e
Shqipërisë, ashtu sikurse dhe ajo e Bosnjës, u diktuan
autoriteteve osmane marrjen e masave të këtij lloji për
ta qetësuar Shqipërinë përmes islamizimit.

Kalimi jo në masë dhe jo i menjëhershëm i shqiptarëve

në besimin e ri flet, veç të tjerash, në të mirë të tezës,
se ky kalim është bërë pa dhunë të drejtpërdrejtë.
Aristidh Kolja, arvaniti i mirënjohur i thekson, me të
drejtë, që nuk ka ekzistuar asnjë rast i kthimit të fesë
të shqiptarëve me dhunë nga ana e turqve. Këtë ai e
konsideron “një gënjeshtër qëllimkeqe”. Më tej, ai ngul
këmbë që “Ndërrimi i fesë së shqiptarëve me dhunë
është pjellë e fantazisë dhe shpikje e murgjëve dhe
nuk është aspak e hijshme që ta pretendojnë këtë
historianët”.

Rruga që ka ndjekur përhapja dhe ngulitja e besimeve,

bashkëjetesa e gjatë e mbeturinave të paganizmit me
krishterimin, kanë bërë që besimtarët e të dy feve të
trashëgojnë shumë gjera të përbashkëta. Ndërsa
nderimi për festat e njeri tjetrit dhe urimet e ndërsjella
për këto raste kanë qenë dhe mbeten diçka tepër e
zakonshme, disa nga ditët e të kremteve të
myslimanëve dhe të të krishterëve shpeshherë janë
festuar bashkarisht. Të tilla janë që nga dita e verës
dhe deri te nata e buzmit, e ndërrimit të moteve.

Për rrjedhim, shumë vende pelegrinazhi janë të

përbashkëta dhe vizitohen si nga të krishterët ashtu
edhe nga myslimanët. Janë të famshëm në këtë
drejtim Manastiri i Shën Naumit apo Sarisalltëku në
brigjet e Liqenit të Ohrit, gërmadhat e kishës së
Marisë, Zonja e Këshillës së Mirë, në Shkodër, vendi i
shenjtë i bektashinjve në Malin e Tomorrit etj.
Dëshmitarë të huaj japin të dhëna interesante lidhur
me ceremonitë fetare, të cilat zhvilloheshin në të
njëjtën vend, si për myslimanët ashtu dhe për të
krishterët. Ende në gjysmën e dytë të shekullit të 19-
të, ndodhte që i njëjti lokal, të premten shërbente si
xhami, kurse ditën e dielë përdorej si kishë. Familje
myslimane më të pasura vinin në dispozicion shtëpinë
e tyre për zhvillimin e meshes në të cilën merrnin
pjesë dhe myslimanët. Siç shihet, ceremonitë fetare të
krishtera dhe myslimane kryheshin nën të njëjtën çati.
Një bashkëjetesë e tillë, me sa dimë, nuk ndeshet
kurrkund te popujt e tjerë.

Në mbajtjen e këtyre qëndrimeve të ndërsjella tejet

tolerante, përcaktuese nuk ishte, siç shprehet ndonjë
autor, varfëria e banorëve. Ishte, në radhë të parë,
mungesa e fanatizmit, ishte harmonia fetare e
trashëguar midis besimtarëve, e cila e tejkalonte
tolerancën për të cilën është bërë zakon të flitet dhe të
shkruhet aq shumë. Të gjitha këto lejonin një trajtim
liberal, pa kurrëfarë paragjykimesh dhe kompleksesh
dogmatike të vendeve të ushtrimit të riteve fetare,
kuptohet në një dekor fare të thjeshtëzuar.
Burimet japin shembuj të shumtë që dëshmojnë se si
shqiptarët, pa dallim besimi, në raste sëmundjesh,
venin për të gjetur shërim edhe në xhami edhe në
kishë dhe u luteshin si hoxhës ashtu dhe priftit t’i
bekonin dhe t’u jepnin nuska.

Një shfaqje tjetër e bashkëjetesës midis shqiptarëve

dybesimësh është dhe zakoni i lashtë i kumbarisë apo i
nunit, marrje në perkujdesje, si tutor (marrje ne
patronazh) e brezit të ri. Në të shumtën e rasteve,
parapëlqehej që kjo lidhje miqësore familjare të bëhej
midis bashkatdhetarëve të besimeve të ndryshme.

Martesat e përzjera

Një formë tjetër e lidhjeve miqësore dhe familjare

midis myslimanëve dhe të krishterëve shqiptarë ishte
dhe ai i vëllamërisë. Zakoi jo pak i përhapur në
Shqipëri, i vëllazërisë së zgjedhur ose i vëllezërve të
gjakut, në të shumtën e rasteve, siç dëshmojnë autorë
të huaj si Lovro Mihaçeviç dhe Domeniko Pasi dhe të
tjerë, realizohej ndërmjet katolikëve e myslimaneve.
Madje, dhe klerikë katolikë qenë bërë vëllamër me
bajraktarë myslimanë. Duke kapërcyer lidhjet midis
vëllezërve në Krisht dhe të vëllezërve të Dinit (të fesë
myslimane), ripohohej dhe përforcohej lidhja e gjakut
e trashëguar.

Familjet e krishtera pranonin, për arsye ekonomike

dhe me gjerë, në gjirin e saj burra, që përqafonin
islamizmin. Ndërsa, familje myslimane vijonin
përfshirjen pa farë kompleksi të grave të krishtera në
gjirin e vet me anë martesash.

Martesat e përzjera midis myslimanëve dhe të

krishterëve paraqesin interes të veçantë. Zakonisht,
fjala është për burrat myslimanë të cilët martoheshin
me vajza të krishtera, të cilave nuk u vihej kusht që të
ndërronin fenë. Martesa e burrave të krishterë me
vajza myslimane ndeshet rrallë. Pengesë bëhej kushti
që i vihej nuses për të kaluar menjëherë në fenë e
burrit.

Familjet e përzjera nuk qenë dukuri e rrallë, sidomos

në krahinat malore të Shqipërisë së Veriut. Fëmijet, që
lindnin nga këto martesa të përzjera djemtë ndiqnin
ritin e babajt ndërsa vajzat edukoheshin me besimin e
nënës. Siç shihet, kemi të bëjmë me koncepte
thellësisht tolerante pluraliste në pikëpamje fetare të
anëtarëve të këtyre familjeve. Pluralizmi fetar brenda
familjes mbijetonte më gjatë dhe të shtrihej edhe te
trashëgimtarët.

Siç njoftojnë relatorët kishtarë, në fillim të shekullit

XVII, dhe udhëtarë të huaj në shekullin XIX edhe
myslimanët, gratë e të cilëve ishin të krishtera,
paguanin të dhjetën e priftit. Pra, fjala është për një
bashkëjetesë ndërfetare që i tejkalonte ndjeshëm
kërkesat e një tolerance dhe harmonie sado
konsekuente qoftë ajo.

Kleri i lartë katolik u përpoq t’i ndalonte martesat e

përzjera. Kjo duhet të jetë dhe arsyeja që janë tejet të
rralla rastet që një myslimane të martohej me një
katolik. Pati dhe raste sa puna arriti të digjnin një
shtëpi, me që i zoti i saj, vajzen e tij e kishte martuar
me një mysliman.

Për t’i prerë rrugën martesave të përzjera u

organizuan tubime të posaçme kishtare që nga Koncili
i parë i Arbënit. Në to u morën vendime që grave të
krishtera, që bashkëjetonin me myslimanë, të mos u
lejoheshin sakramentet nga klerikët katolikë. Burrat e
tyre myslimanë me shumë tolerance jo vetëm nuk ua
ndalonin këtë të drejtë por edhe ua lejonin atë
bashkëshorteve të tyre me një mirëkuptim për t’u
admiruar. Kisha ua mohonte kategorikisht këtë
mundësi që u jepej nga bashkëshortët e tyre
myslimanë. Këto gra edhe pse paguanin rregullisht, siç
u përmend më lart, detyrimet për mbajtjen e priftit, ky
ndalohej nga autoritetet kishtare të kryente shërbimet
që kishte detyrë ndaj tyre. Këto masa sado që i
frenuan martesat e përzjera, nuk arritën t’i ndalonin
tërësisht. Porse, si pasojë e këtyre përpjekjeve
këmbëngulëse të klerit të lartë katolik, numri i
martesave të përziera gjithsesi erdhi duke u paksuar.

Bashkëjetesa ndërfetare midis shqiptarëve shkallën e

vet më të lartë e arrin me laramanizimin e tyre. Në
literaturën shkencore ai është vlerësuar përgjithësisht,
me të drejtë, që prej kohësh si shfaqje e theksuar e
tolerances fetare. Përpjekjet për ta paraqitur atë si
shembull tipik i intolerances fetare të sundimtarëve
osmanë ndaj të krishterëve nuk qëndrojnë.

Një dukuri kësisoji si laramanizmi, siç dihet tashmë,

rrjedh nga përpjekjet e besimtarëve të krishterë për të
siguruar, në kuadër të sistemit politiko-fetar ekzistues
nën sundimin osman, kushte më të mira jetese.
Mbajtjen e qëndrimeve të tilla elastike laramanëve u a
mundësuan mungesa e intolerances në radhët e
sundimtarëve osmanë, gjegjësisht, islamë dhe
sidomos toleranca e myslimanëve shqiptarë, që nuk i
tëhajsuan vëllezërit e tyre të një gjaku. Në fund të
fundit, ajo është shprehje e mungesës së fanatizmit
fetar midis vetë laramanëve, çka nuk i ka penguar ata
të mbanin qëndrime të tilla të dyzuara.

Ekzistenca e të ashtuquajturve krishterë të fshehtë, e

kriptokristianëve, dëshmon se bashkëjetesa e
besimeve fetare shtrihet tashmë jo vetëm brenda për
brenda një familjeje por zë vend paqësisht edhe
brenda mendjes e zemrës së një personi. Që të
realizohej kjo duhej, së parit, që personi të ishte i
xhveshur nga fanatizmi fetar si dhe nga komplekset e
inferioritetit të njerit besim ndaj një tjetri. Nga ana
tjetër, duhej që masa mbizotëruese e besimtarëve
islamë, nga ana e saj, të ishte e xhveshur nga
kompleksi i superioritetit numerik të besimit të vet të
mbështetur nga sundimtarët osmanë.

Nuk ka dyshim, që kjo dukuri e laramanizmit është

formë e përpjekjeve të shqiptarëve për t’iu shmangur
si detyrimeve fiskale apo dhe atyre ushtarake. Përballë
kërkesave të autoriteteve osmane për pagimin e
detyrimeve financiare shtetërore ata refuzonin, duke u
paraqitur si myslimanë; ndërsa përballë kërkesës të po
këtyre autoriteteve për t’i mobilizuar ata ushtarakisht,
ata paraqiteshin të krishterë. Sigurisht që këtë
qëndrim eklektik, të dyfaqshëm e favorizonte terreni i
thyer malor i vendbanimeve në fjalë, siç ishin Lura,
Shpati, Malësia e Mbishkodrës, Malesia e Gjakovës etj,
ku ai mbijetoi. Sigurisht, që ndaj përpjekjeve të tilla
për t’i bishtnuar detyrimeve shtetërore, ka pasur dhe
qëndrime të rrepta të autoriteteve osmane në gjirin e
të cilave kishte shumë shqiptarë. Porse kurrsesi këto
nuk mund të vlerësohen si qëndrime intolerante nga
ana fetare. Ato ishin masa administrative kundër
evazionit fiskal të kohës apo kundër shmangies nga
detyrimi i shërbimit ushtarak.

Pavarësisht nga faktorët që e diktuan dhe terrenin që

e mundësonte këtë qëndrim, kjo dukuri nuk mund të
përhapej në kushtet e qëndrimeve fanatike në
pikëpamje fetare. Ajo mund të ndeshet vetëm në
kushtet e ekzistencës së bashkëjetesës ndërfetare të
trashëguar, si ajo që vërehet ndërmjet shqiptarëve.

Tipike në këtë drejtim paraqitet treva e Lurës. Siç e

pranon dhe misionari kroat Ll. Mihaçeviç, myslimanët
dhe katolikët e kësaj ane “janë aq të afërt me njeri
tjetrin sa që nuk ka dhe nuk bëhet kurrfarë dallimi
midis tyre. Ata jetojnë si vëllezër siç janë në të
vërtetë”. Mesha ku merrnin pjesë dhe myslimanët
zhvillohej në shtëpinë e një myslimani të pasur, i cili
shoqërohej me priftërinjtë katolikë.

Në kushtet e dybesimit njerëzit mbanin dy emra. Në

këtë mjedis, pak të quhet, tolerant festimi bashkarisht
i festave fetare të njeri tjetrit si dhe kremtimi i festave
të përbashkëta dhe martesat e përzjera ishin diçka e
zakonshme. Këtë bashkëjetesë shembullore
Domeniko Pasi, më 1901, në kundërshtim edhe me
vetë konstatimet e tij mjaft interesante, në zbatim të
urdhëresave të eprorëve i vlerëson negativisht. Ai arrin
deri atje sa t’i quajë “Fatkeqesia e Lurës”. Në të vërtetë,
kemi të bëjmë me një perlë të shkëlqyer të shpirtit
tejet tolerant të shqiptarëvet!

Përpjekjet e koncileve shqiptare, që me koncilin e parë,

të kryesuar nga kryepeshkopi Zmajeviç, më 1703, për
të frenuar kalimin e të krishterëve në islamizëm, siç
del, kanë dhënë përfundime të kundërta nga ato që
donin të arrinin autorët e tyre. Po kështu, mund të
thuhet, dhe për enciklikën e papa Benediktit XIV
(1754), e cila ndalonte përdorimin e emrave
myslimanë, me anën e të cilëve të krishterët donin t’i
shmangeshin barrës së taksave. Dhe emrat laramanë
vijojnë të përdoren deri në fund të sundimit osman si
për shembull Mehmet Shpendi, atdhetari i mirënjohur
i Shalës. Ata janë në përdorim dhe sot e kësaj dite si
p.sh. Dom Gjergj Meta. Këto shembuj tregojnë se kleri
shqiptar nuk u ka qëndruar strikt urdhrave të
eprorëve.

Këto masa të autoriteteve të larta kishtare në trevat

shqiptare kërkonin të frenonin laramanizimin e grigjës
së saj, për të penguar islamizimin e tyre. Por, këto
përpjekje ndikuan në drejtim të kundërt, e
përshpejtuan procesin e kalimit në islamizëm të këtyre
elementëve, të cilët, me sa duket, nuk qenë të paktë,
dhe nuk munguan deri në fillim të shekullit XX.

Laramanizmi i shqiptarëve u thellua dhe më tej me

lëvizjen unite. Kjo lëvizje tashmë nuk diktohej nga
motive fetare apo edhe ekonomike. Ajo nisi dhe u
përvijua nga motive të mirëfillta kombëtare për t’i bërë
ballë politikës asimiluese shkombëtarizuese,
greqizuese të kishës ortodokse me anë të liturgjive në
gjuhën greke dhe, sidomos, të shkollave greke.
Shqiptarëve nuk u lejohej, në zbatim të sistemit të
mileteve, nga ana e autoriteteve osmane arsimimi në
gjuhën e tyre amtare, ndryshe nga popujt fqinjë.
Ndërsa kisha vepronte egërsisht kundër prinderve që
dërgonin fëmijët në këto shkolla. Gjergj Qirjazi krahas
kërkesës për hapjen e shkollë shqipe kërkoi leje edhe
për hapjen e një varreze ku të preheshin përjetësisht
prindërit e fëmijëve që do të ndiqnin shkollën që do të
hapej (!?).

Laramanizmi

Synimet atdhetare të shpatarakëve lidhur me kërkesën

e tyre për kthimin në unitë, i bën të qarta udhëheqësi i
tyre shpirtëror kleriku atdhetar Papa Jorgji në një letër
që i drejtonte konsullatës austro-hungareze në
Manastir, në shkurt të vitit 1900, në të cilën shkruante:
“Qëllimi im është protesta e një prifti, që me të drejtë
ngrihet kundër Patrikanës, e cila, duke shkelur detyrat
klerikale, është bërë vegël e politikës greke dhe synon
të shkombëtarizojë shqiptarët. Unë përsëris, - thekson
autori i letrës, - se motivet e mija janë kombëtare dhe
synojnë vetëm e vetëm për të çliruar bashkatdhetarët,
që jetojnë në errësirë dhe barbarizëm, se vetëm arsimi
kombëtar është në gjendje që të formojë një popull
kombëtarisht dhe fetarisht, në mënyrë që ai të bëhet i
aftë për të formuar një trup kombëtar”.

Shembulli i Shpatit është mjaft kuptimplotë.

Laramanizimi aty mori përmasa të trifishta. Të
ashtuquajturit kriptokrishterë të kësaj treve që
hiqeshin si myslimanë dhe në shtëpi ndiqnin besimin
kristian të ritit grek kërkuan të lejoheshin që të njihnin
për të parë feje Papën e Romës.

Zhvillimi i kësaj dukurie ka, pa dyshim, si kusht të parë,

sine quanon, mungesën e fanatizmit fetar, në shkallë
të tillë që lejon dukuri të këtij lloji të bashkëjetesës së
të tri besimeve në të njëjtën trevë, te e njëta familje, te
i njëjti person.

Të gjithë shembujt që çekëm më sipër dëshmojnë

qartazi se këto raste nuk flasin thjesht për shfaqje të
tolerances nga ana e shumicës myslimane. Nuk është
fjala që të krishterët, në pakicë, ishin të detyruar ta
duronin palën tjetër. Prandaj duhet theksuar, se kemi
të bëjmë më tepër me zemërgjerësinë e shumicës
mbizotëruese myslimane, apo pasivitetin,
përgjithësisht, të pushtetit osman.

Laramanët, bartës të këtij besimi të ndërmjemë apo të

dyfishtë, në Shqipëri në periudhën osmane si në të
gjithë Perandorinë Osmane nuk u ndodhën në mes të
jetës dhe vdekjes, para një alternative pa rrugëdalje,
sikurse myslimanët në Spanjë, në Pashallekun e
Beogradit apo në Kretë, pas rivendosjes së sundimit të
krishterë në këto vende. Për shkak të intolerances, në
radhë të pare, të sundimtarëve të rinj të krishterë
midis moriskëve dhe turkushëve si dhe kretasve të
islamizuar nuk ndeshet një dukuri analoge si
kriptokristianizmi, ajo e kriptomyslimanizmit. Nën
sundimtarët e krishterë nuk pati vend për një kategori
të tillë sado të diskriminuar të myslimanëve. Ato i
priste ose vdekja ose dëbimi masiv, rrugë të mesme
“kriptomyslimane”, si ajo “kriptokristiane”, nuk pati për
ta. Imponimi i pushtetit tejet fanatik i krishterë nuk la
shteg për një mundësi të tillë, ai shkonte përtej saj.
Gjithë kjo përfaqëson një tregues mjaft shprehës të
mungesës së tolerances, nga njëra anë, dhe të
intolerances, nga ana tjetër.

Të ndarë, për vetë kushtet historike të cekura më

sipër, midis dy kishave Perëndimore dhe Lindore, në
gjuhë latine dhe greke, shqiptarët, edhe pse ruajtën
vetëdijen e njësuar etnike epirote-shqiptare, nuk
arritën të krijonin një kishë kombëtare të vetme dhe
në gjuhë amtare. Një kishë e tillë u bë, mund të
thuhet, pa e tepruar, bashkëjetesa ndërfetare.
Përkundrejt këtij fakti, nuk duhet harruar, që
shqiptarët, megjithëse të ndodhur në kushte të tilla
tepër negative, të cilat mund ta shdërronin këtë ndarje
fetare në përçarje kombëtare, e ruajtën bashkimin
kombëtar. Kjo nuk është një meritë e vogël historike e
tyre, sidomos, po të kemi parsysh atë që ndodhi me
fqinjët tanë sllavë.

Dhe shqiptarët mbetën shqiptarë dhe sot e kësaj dite,

dhe siç ka theksuar Samiu ynë i madh, edhe pasi u
bënë të krishterë dhe myslimanë. Kjo nuk ka qenë
diçka e lehtë për ta. Megjithatë ata nuk u ndanë
asnjëherë nga vëllezërit e tyre të një gjaku. Gjithë kjo
përbën një nga Marrëveshjet e tyre madhore historike
me pasoja vendimtare për fatin e tyre të përbashkët
kombëtar.

Islamizmi me tolerancën e vet të pranuar nga

shkencsa e islamologjisë në Lindje dhe në Perëndim, u
përhap gjërësisht në mesin e shqiptarëve, përveç të
tjerash, edhe në sajë të mungesës së fanatizmit fetar
midis tyre, në sajë të tolerancës së mrekullueshme të
kultivuar në shekuj, në kushte të caktuara gjeopolitike
dhe të një gjendjeje gjeofetare të trashëguar po në
shekuj. I përhapur në një mjedis tolerant, i cili nuk iu
bë pengesë, sikurse ka ndodhur në vende të tjera,
islamizmi pikërisht për shkak të kësaj tradite, nuk u bë
dhe vështirë që mund të bëhej dhe vetë në këtë truall,
burim i intolerancës fetare. Kjo nuk ndodhi edhe pse
Shqipëria gjendej nën sundimin e një sulltani që ishte
njëkohësisht dhe Kalif i të gjithë myslimanëve të
botës.

Nuk duhet harruar që të gjitha format e bashkëjetesës

ndërfetare në mesin e shqiptarëve kanë mbijetuar dhe
mund të thuhet edhe kanë lulëzuar gjatë shekujve të
pushtetit osman. Teza kuranike se Zoti nuk është
vetëm i myslimanëve (rab yl myslimin) por i të gjithë
njerëzimit (rab yl alemin) gjente zbatim të gjerë jo
vetëm në ritualin mysliman por dhe në praktikën
administrative osmane.

Intoleranca fetare midis shqiptarëve nuk zuri vend

edhe pse nuk munguan forca të interesuara për nxitje
në këtë drejtim. Për këtë u përdorën provokacione të
ndryshme që nga ngritja e kryqave vend e pavend,
përdhosja e faltoreve dhe vendvarrimeve e tjera forma
e metoda të këti lloji. Gjithë këto përpjekje kanë
dështuar për meritë të shqiptarëve, bartës të besimit
të mëparshëm të krishterë, ortodoks dhe katolik, dhe
të besimit të ri islam, të cilët, duke mos harruar
prejardhjen e tyre të përbashkët, vunë mbi gjithshka
interesat e kombit, ndërgjegjen e tyre kombëtare mbi
ndjenjat fetare.

Kur bëjmë fjalë për marrëdhënjet model dhe unikale

ndërfetare në mesin e shqiptarëve në veprimtari
shkencore kombëtare dhe ndërkombëtare apo ju
bëjmë jehonë atyre në shtypin e huaj nuk ia vlen të
krenohemi me tolerancën, për çka dallohen dhe
shumica e popujve të botës.

Artikujt e fundit

Nexhmije Hoxha kerceu rreth kokes se prere te italianit. Shoqet i

beri prostituta

Ish-Presidenti i Greqise: Kam gjak shqiptari dhe jam krenar per

kete

E frikshme: Traktati i fshehte i Lodres 1915, kishte hartuar

zhdukjen e Shqiperise

'Zbardhet' e verteta: Turqit kane kokat e grekeve te Izmirit, jo te

shqiptareve

Faik Konica: Ne shqiptaret nuk veme dot mend

Fjalimi historik: Si u tall Noli para Lidhjes se Kombeve, me lideret

e kohes

Fjalimi brilant: Kur Fan Noli jepte doreheqjen

Liri Lubonja: Kur Shyqi, xhelati, zgjidhej deputet i PD ne Shkoder

Dosja e gruas D.D: Ne hetuesi me ndalen jashteqitjen

Universalizmi dhe Nacionalizmi

Kur clirohej Tirana 71 vite me pare

Per here te pare: Ja letra e Bilal Xhaferrit kunder Kadarese

Reklama